بسم الله الرحمن الرحيم

كتاب بدء الوحي

ВАҲИЙНИНГ БОШЛАНИШИ КИТОБИ

1-3- عَنْ عَائِشَةَ أُمِّ الْمُؤْمِنِينَ رَضِيَ اللهُ عَنهَا أَنَّهَا قَالَتْ: أَوَّلُ مَا بُدِئَ بِهِ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم مِنَ الْوَحْيِ الرُّؤْيَا الصَّالِحَةُ فِي النَّوْمِ، وَكَانَ لَا يَرَى رُؤْيَا إِلَّا جَاءَتْ مِثْلَ فَلَقِ الصُّبْحِ، ثُمَّ حُبِّبَ إِلَيْهِ الْخَلَاءُ، وَكَانَ يَخْلُو بِغَارِ حِرَاءٍ فَيَتَحَنَّثُ فِيهِ - وَهُوَ التَّعَبُّدُ - اللَّيَالِيَ ذَوَاتِ الْعَدَدِ قَبْلَ أَنْ يَنْزِعَ إِلَى أَهْلِهِ، وَيَتَزَوَّدُ لِذَلِكَ، ثُمَّ يَرْجِعُ إِلَى خَدِيجَةَ فَيَتَزَوَّدُ لِمِثْلِهَا، حَتَّى جَاءَهُ الْحَقُّ وَهُوَ فِي غَارِ حِرَاءٍ، فَجَاءَهُ الْمَلَكُ فَقَالَ: اقْرَأْ. قَالَ: «مَا أَنَا بِقَارِئٍ. قَالَ: فَأَخَذَنِي فَغَطَّنِي حَتَّى بَلَغَ مِنِّي الْجَهْدَ، ثُمَّ أَرْسَلَنِي فَقَالَ: اقْرَأْ. فَقُلْتُ: مَا أَنَا بِقَارِئٍ. فَأَخَذَنِي فَغَطَّنِي الثَّانِيَةَ حَتَّى بَلَغَ مِنِّي الْجَهْدَ، ثُمَّ أَرْسَلَنِي فَقَالَ: اقْرَأْ. فَقُلْتُ: مَا أَنَا بِقَارِئٍ. فَأَخَذَنِي فَغَطَّنِي الثَّالِثَةَ، ثُمَّ أَرْسَلَنِي فَقَالَ: «اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّكَ الَّذِي خَلَقَ (1) خَلَقَ الإِنْسَانَ مِنْ عَلَقٍ (2) اقْرَأْ وَرَبُّكَ الْأَكْرَمُ (العلق 1-3)».

فَرَجَعَ بِهَا رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم يَرْجُفُ فُؤَادُهُ، فَدَخَلَ عَلَى خَدِيجَةَ بِنْتِ خُوَيْلِدٍ فَقَالَ: «زَمِّلُونِي زَمِّلُونِي». فَزَمَّلُوهُ حَتَّى ذَهَبَ عَنْهُ الرَّوْعُ، فَقَالَ لِخَدِيجَةَ وَأَخْبَرَهَا الْخَبَرَ: «لَقَدْ خَشِيتُ عَلَى نَفْسِي». فَقَالَتْ خَدِيجَةُ: كَلَّا وَاللهِ مَا يُخْزِيكَ اللهُ أَبَدًا، إِنَّكَ لَتَصِلُ الرَّحِمَ، وَتَحْمِلُ الْكَلَّ، وَتَكْسِبُ الْمَعْدُومَ، وَتَقْرِي الضَّيْفَ، وَتُعِينُ عَلَى نَوَائِبِ الْحَقِّ.

فَانْطَلَقَتْ بِهِ خَدِيجَةُ حَتَّى أَتَتْ بِهِ وَرَقَةَ بْنَ نَوْفَلِ بْنِ أَسَدِ بْنِ عَبْدِ الْعُزَّى - ابْنَ عَمِّ خَدِيجَةَ - وَكَانَ امْرَأً تَنَصَّرَ فِي الْجَاهِلِيَّةِ، وَكَانَ يَكْتُبُ الْكِتَابَ الْعِبْرَانِيَّ، فَيَكْتُبُ مِنَ الْإِنْجِيلِ بِالْعِبْرَانِيَّةِ مَا شَاءَ اللهُ أَنْ يَكْتُبَ، وَكَانَ شَيْخًا كَبِيرًا قَدْ عَمِيَ - فَقَالَتْ لَهُ خَدِيجَةُ: يَا ابْنَ عَمِّ، اسْمَعْ مِنَ ابْنِ أَخِيكَ.

فَقَالَ لَهُ وَرَقَةُ: يَا ابْنَ أَخِي مَاذَا تَرَى؟ فَأَخْبَرَهُ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم [مِنْ] خَبَرَ مَا رَأَى. فَقَالَ لَهُ وَرَقَةُ: هَذَا النَّامُوسُ الَّذِي [أَنْزَلَ] نَزَّلَ اللهُ عَلَى مُوسَى، يَا لَيْتَنِي فِيهَا جَذَعًا، لَيْتَنِي أَكُونُ حَيًّا إِذْ يُخْرِجُكَ قَوْمُكَ. فَقَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «أَوَمُخْرِجِيَّ هُمْ؟!» قَالَ: نَعَمْ، لَمْ يَأْتِ رَجُلٌ قَطُّ بِمِثْلِ مَا جِئْتَ بِهِ إِلَّا عُودِيَ، وَإِنْ يُدْرِكْنِي يَوْمُكَ أَنْصُرْكَ نَصْرًا مُؤَزَّرًا. ثُمَّ لَمْ يَنْشَبْ وَرَقَةُ أَنْ تُوُفِّيَ وَفَتَرَ الْوَحْيُ.

1-3. Мўминларнинг онаси Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:

«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга бошланган илк ваҳий уйқудаги солиҳ тушдир. У зот бирор туш кўрсалар, тонг ёруғидек (аниқ ўнгидан) келмай қолмас эди. Сўнгра у зотга холи қолиш маҳбуб қилинди. Ҳиро ғорида холи қолиб, аҳлларининг олдига тушишдан олдин у ерда бир неча кун «таҳаннус», яъни ибодат қилар эдилар. Бунинг учун озуқа ғамлаб олар эдилар. Сўнгра Хадижанинг олдига қайтиб, яна ўшанчага озуқа ғамлаб олар эдилар. Ниҳоят, Ҳиро ғорида эканларида у зотга ҳақ келди. Фаришта келиб: «Ўқи!» деди. «Мен ўқигувчи эмасман», дедилар. (У зот) айтдилар: «Шунда мени тутди ва қисиб, қийнаб ҳам қўйди. Кейин қўйиб юбориб: «Ўқи!» деди. «Мен ўқигувчи эмасман», дедим. Сўнг мени иккинчи марта тутди ва қисиб, қийнаб ҳам қўйди. Кейин қўйиб юбориб: «Ўқи!» деди. «Мен ўқигувчи эмасман», дедим. Сўнг мени учинчи марта тутди ва қисди. Кейин қўйиб юбориб: «Яратган Роббинг номи билан ўқи! У инсонни «алақа»дан яратди. Ўқи! Роббинг энг карамлидир», деди».

Сўнг Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам қалблари ларзага тушган ҳолда қайтиб, Хадижа бинт Хувайлид розияллоҳу анҳонинг олдига кирдилар-да: «Мени ўраб қўйинглар! Мени ўраб қўйинглар!» дедилар. У зотни қўрқинчлари кетгунча ўраб қўйишди. Кейин у зот Хадижага хабар бериб: «Ўзимдан хавотирланиб қолдим», дедилар. Шунда Хадижа: «Йўқ, Аллоҳга қасамки, Аллоҳ сизни асло шарманда қилмайди. Чунки сиз силаи раҳм қиласиз, оғирни енгил қиласиз, йўқсилларни қўллайсиз, меҳмонга меҳмоннавозлик кўрсатасиз, ҳақ йўлда бошга тушган кулфатларда ёрдам берасиз», деди. Сўнгра Хадижа у зот билан отланиб, амакиваччаси Варақа ибн Навфал ибн Асад ибн Абдулуззонинг олдига бошлаб борди. У жоҳилият даврида насронийликни қабул қилган киши эди. Ибронийча ёза олар, Инжилдан Аллоҳ хоҳлаганича ибронийча ёзарди. У кўзи ожиз бўлиб қолган катта ёшли қария эди. Хадижа унга: «Эй амакимнинг ўғли! Биродарингизнинг ўғлига қулоқ солинг!» деди. Варақа у зотга: «Эй биродаримнинг ўғли, нимани кўряпсан?» деди. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам унга кўрганларини айтиб бердилар. Варақа у зотга: «Бу Аллоҳ Мусога туширган Номусдир*. Қанийди қавминг сени ҳайдаб чиқарганида тирик бўлсам! Қанийди ўшанда навқирон бўлсам!» деди.

Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Улар мени ҳайдаб чиқаришадими?» дедилар. «Ҳа, сен олиб келган нарсани келтирган киши борки, унга албатта душманлик қилинган. Ўша кунингга етсам, сенга катта ёрдам бераман», деди.

Кўп ўтмай, Варақа вафот этди. Ваҳий бир муддат узилиб қолди».

^* Номус – сир соҳиби, яъни Жаброил алайҳиссалом.

2-4- قَالَ ابْنُ شِهَابٍ: وَأَخْبَرَنِي أَبُو سَلَمَةَ بْنُ عَبْدِ الرَّحْمَنِ: أَنَّ جَابِرَ بْنَ عَبْدِ اللهِ الْأَنْصَارِيَّ [رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا] قَالَ - وَهُوَ يُحَدِّثُ عَنْ فَتْرَةِ الْوَحْيِ فَقَالَ - فِي حَدِيثِهِ: «بَيْنَا أَنَا أَمْشِي إِذْ سَمِعْتُ صَوْتًا مِنَ السَّمَاءِ، فَرَفَعْتُ بَصَرِي فَإِذَا الْمَلَكُ الَّذِي جَاءَنِي بِحِرَاءٍ جَالِسٌ عَلَى كُرْسِيٍّ بَيْنَ السَّمَاءِ وَالْأَرْضِ، فَرُعِبْتُ مِنْهُ، فَرَجَعْتُ فَقُلْتُ: زَمِّلُونِي [زَمِّلُونِي]. فَأَنْزَلَ اللهُ تَعَالَى: «يَا أَيُّهَا الْمُدَّثِّرُ (1) قُمْ فَأَنْذِرْ (2) وَرَبَّكَ فَكَبِّرْ (3) وَثِيَابَكَ فَطَهِّرْ (4) وَالرُّجْزَ فَاهْجُرْ (المدثر-5)» فَحَمِيَ الْوَحْيُ وَتَتَابَعَ».

2-4. Жобир ибн Абдуллоҳ Ансорий розияллоҳу анҳумо ваҳий узилиб қолгани ҳақида сўзлар экан, ҳадисида бундай дейди:

(Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бундай деганлар) «Мен юриб кетаётган эдим. Тўсатдан осмондан бир овоз эшитиб қолдим. Нигоҳимни кўтариб қарасам, Ҳирода олдимга келган фаришта осмон билан ер ўртасида, курси узра ўтирибди. Ундан қўрқиб кетдим. Қайтиб бориб: «Мени ўраб қўйинглар», дедим. Шунда Аллоҳ таоло: «Эй бурканиб ётган! Тур! Огоҳлантир! Ва Роббингни улуғла!»ни «Ва қақшатқич азобдан четлан!»^[1] деган сўзигача нозил қилди. Сўнг ваҳий тушиши жадаллашиб, кетма-кет кела бошлади».

 ^[1] Муддассир сураси, 1-5-оятлар.

 كتاب الإيمان

ИЙМОН КИТОБИ

 3-16 عَنْ أَنَسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «ثَلَاثٌ مَنْ كُنَّ فِيهِ.. وَجَدَ حَلَاوَةَ الْإِيـمَانِ: أَنْ يَكُونَ اللهُ وَرَسُولُهُ أَحَبَّ إِلَيْهِ مِـمَّا سِوَاهُمَا، وَأَنْ يُحِبَّ الْمَرْءَ لَا يُـحِبُّهُ إِلَّا للهِ عَزَّ وَجَلَّ، وَأَنْ يَكْرَهَ أَنْ يَعُودَ فِي الْكُفْرِ كَمَا يَكْرَهُ أَنْ يُقْذَفَ فِي النَّارِ».

3-16. Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Уч нарса борки, улар кимда бўлса, у иймон ҳаловатини топибди: Аллоҳ ва Унинг Расули унга бошқа ҳамма нарсадан севимли бўлиши; бир кишини яхши кўрса, уни фақат Аллоҳ учунгина яхши кўриши; куфрга қайтишни худди оловга ташланишни ёмон кўргандек ёмон кўриши», дедилар».

 4 - 18 - عَنْ عُبَادَةَ بْنِ الصَّامِتِ [رَضِيَ الله عَنْهُ]: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: بَايِعُونِي عَلَى أَلَّا تُشْرِكُوا بِاللهِ شَيْئًا، وَلَا تَسْرِقُوا، وَلَا تَزْنُوا، وَلَا تَقْتُلُوا أَوْلَادَكُمْ، وَلَا تَأْتُوا بِبُهْتَانٍ تَفْتَرُونَهُ بَيْنَ أَيْدِيكُمْ وَأَرْجُلِكُمْ، وَلَا تَعْصُوا فِي مَعْرُوفٍ؛ فَمَنْ وَفَى مِنْكُمْ.. فَأَجْرُهُ عَلَى اللهِ، وَمَنْ أَصَابَ مِنْ ذَلِكَ شَيْئًا، فَعُوقِبَ فِي الدُّنْيَا.. فَهُوَ كَفَّارَةٌ، وَمَنْ أَصَابَ مِنْ ذَلِكَ شَيْئًا، ثُمَّ سَتَرَهُ اللهُ عَزَّ وَجَلَّ.. فَهُوَ إِلَى اللهِ؛ إِنْ شَاءَ.. عَفَا عَنْهُ، وَإِنْ شَاءَ.. عَاقَبَهُ».

فَبَايَعْنَاهُ عَلَى ذَلِكَ.

4-18. Убода ибн Сомит розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам атрофларида асҳобларидан бир жамоа турганида: «Аллоҳга ҳеч нарсани шерик қилмаслик, ўғрилик қилмаслик, зино қилмаслик, болаларингизни ўлдирмаслик, қўл-оёқларингиз орасидан бўҳтон уйдирмасликка* ва маъруф ишда осий бўлмасликка менга байъат беринг. Сизлардан ким шуларга вафо қилса, унинг мукофоти Аллоҳнинг зиммасидадир. Ким ўшалардан бирор нарсани қилиб қўйиб, дунёда жазога тортилса, бу унга каффоратдир. Ким ўшалардан бирор нарсани қилиб қўйса-ю, сўнгра Аллоҳ уни яширган бўлса, бу Аллоҳга ҳаволадир: хоҳласа уни афв қилади, хоҳласа жазолайди», дедилар. У зотга ана шунга байъат қилдик».

* «Қўл-оёқларингиз орасидан бўҳтон уйдирмаслик» деганда зинодан орттирган боласини эрига «Сендан бўлган», деб айтмаслик назарда тутилади. Исломдан аввал бундай ҳодисалар учраб турар эди.

5 – 31- عَنْ أَبِي بَكْرَةَ [رَضِيَ اللهُ عَنْهُ] قَالَ: سَـمِعْتُ رَسُولَ الله صلى الله عليه وسلم يَقُولُ: «إِذَا الْتَقَى الْمُسْلِمَانِ بِسَيْفَيْهِمَا.. فَالْقَاتِلُ وَالْمَقْتُولُ فِي النَّارِ».

قُلْتُ: يَا رَسُولَ اللهِ؛ هَذَا الْقَاتِلُ، فَمَا بَالُ الْمَقْتُولِ؟!

قَالَ: «إِنَّهُ كَانَ حَرِيصًا عَلَى قَتْلِ صَاحِبِهِ».

5-31. Абу Бакра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

Мен Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «Икки мусулмон бир-бирига қилич ўқталса, қотил ҳам, мақтул ҳам жаҳаннамдадир», деганларини эшитганман. Шунда: «Эй Аллоҳнинг Расули, манави-ку қотил, мақтулнинг айби нима?» дедим. У зот: «Чунки у ҳам шеригини ўлдирмоқчи эди-да», дедилар».

   35-6 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ  رَضِيَ الله تَعَالَى عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «مَنْ يَقُمْ لَيْلَةَ الْقَدْرِ إيْـمَانًا وَاحْتِسَابًا.. غُفِرَ لَهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ».

6-35. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ким Қадр кечасида иймон билан, савоб умидида қоим қилса, ўтган гуноҳлари мағфират этилади», дедилар».

7-39- عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «إِنَّ الدِّينَ يُسْرٌ، وَلَنْ يُشَادَّ الدِّينَ أَحَدٌ إِلَّا غَلَبَهُ، فَسَدِّدُوا، وَقَارِبُوا، وَأَبْشِرُوا، وَاسْتَعِينُوا بِالْغَدْوَةِ وَالرَّوْحَةِ، وَشَيْءٍ مِنَ الدُّلْجَةِ».

7-39. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Албатта, бу дин осонликдир. Ким динда ашаддийлашса, (дин) уни енгмай қўймайди. Тўғриликни лозим тутинглар, (ҳеч бўлмаса шунга) яқин бўлинглар ва хушхабар беринглар. Эрталаб, тушдан кейин ва туннинг охирида (ибодатга Аллоҳдан) ёрдам сўранглар», дедилар».

 8 -53 – عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ الله عَنْهُمَا قَالَ: إِنَّ وَفْدَ عَبْدِ الْقَيْسِ لَمَّا أَتَوُا النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم.. قَالَ: «مَنِ الْقَوْمُ؟ أَوْ مَنِ الْوَفْدُ؟» قَالُوا: رَبِيعَةُ، قَالَ: «مَرْحَبًا بِالْقَوْمِ - أَوْ بِالْوَفْدِ - غَيْرَ خَزَايَا وَلَا نَدَامَى».

فَقَالُوا: يَا رَسُولَ اللهِ؛ إِنَّا لَا نَسْتَطِيعُ أَنْ نَأْتِيَكَ إِلَّا فِي الشَّهْرِ الْحَرَامِ، وَبَيْنَنَا وَبَيْنَكَ هَذَا الْحَيُّ مِنْ كُفَّارِ مُضَرَ، فَمُرْنَا بِأَمْرٍ فَصْلٍ نُـخْبِرْ بِهِ مَنْ وَرَاءَنَا، وَنَدْخُلْ بِهِ الْجَنَّةَ، وَسَأَلُوهُ عَنِ الْأَشْرِبَةِ، فَأَمَرَهُمْ بِأَرْبَعٍ، وَنَهَاهُمْ عَنْ أَرْبَعٍ:

أَمَرَهُمْ بِالْإِيـمَانِ بِاللهِ وَحْدَهُ، قَالَ: «أَتَدْرُونَ مَا الْإِيـمَانُ بِاللهِ [وَحْدَهُ]؟» قَالُوا: اللهُ وَرَسُولُهُ أَعْلَمُ، قَالَ: «شَهَادَةُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ، وَأَنَّ مُحَمَّدًا رَسُولُ اللهِ، وَإِقَامُ الصَّلَاةِ، وَإِيتَاءُ الزَّكَاةِ، وَصِيَامُ رَمَضَانَ، وَأَنْ تُعْطُوا مِنَ الْمَغْنَمِ الْخُمُسَ».

وَنَهَاهُمْ عَنْ أَرْبَعٍ: عَنِ الْحَنْتَمِ، وَالدُّبَّاءِ، وَالنَّقِيرِ، وَالْمُزَفَّتِ – وَرُبّـَمَا قَالَ: الْمُقَيَّرِ -.

وَقَالَ: «احْفَظُوهُنَّ، وَأَخْبِرُوا بِهِنَّ مَنْ وَرَاءَكُمْ».

.

8-53. Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:

«Абдулқайс вакиллари Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига келганда, у зот: «Бу одамлар ким [ёки бу вакиллар ким]?» дедилар. «Рабийъа», дейишди.

У зот: «Эй вакиллар [ёки эй одамлар], бехижолат ва бенадомат хуш келдингиз!» дедилар.

«Эй Аллоҳнинг Расули! Биз олдингизга ҳаром ойлардагина кела оламиз, ўртамизда Музар кофирларининг манави қабиласи бор. Шу боис бизни қатъий бир ишга буюрингки, уни ортимиздагиларга етказайлик ва шу сабабли жаннатга кирайлик!» дейишди ва у зотдан ичимликлар ҳақида сўрашди. Шунда у зот уларни тўрт нарсага буюриб, тўрт нарсадан қайтардилар. Уларни ёлғиз Аллоҳга иймон келтиришга буюра туриб: «Ёлғиз Аллоҳга иймон келтириш нима эканини биласизларми?» дедилар. «Аллоҳ ва Унинг Расули билувчидир», дейишди. У зот: «Аллоҳдан ўзга илоҳ йўқ ва Муҳаммад Аллоҳнинг Расулидир», деб гувоҳлик бериш, намозни барпо тўкис адо қилиш, закот бериш, Рамазон рўзасини тутиш ва ўлжанинг бешдан бирини беришингиздир», дедилар. Тўрт нарсадан – ҳантам*, дуббо*, нақийр* ва музаффатдан* – (Ибн Аббос) баъзида «муқайяр»* деган – қайтардилар. У зот: «Буларни эслаб қолинг ва ортингиздагиларга бунинг хабарини беринг», дедилар».

* Хумус – ўлжанинг бешдан бири.

* Ҳантам – лой, жун ва қон аралашмасидан ясаладиган хум.

* Дуббо – қуритиб, ичи ўйилган қовоқ.

* Нақийр – қуритиб, ичини ўйиб, идиш ясалган хурмо илдизи тўнкаси.

* Музаффат – зифт билан бўялган идиш. Меш ва саноч каби идишларни сув ўтмайдиган қилиб мустаҳкамлаш учун ишлатиладиган елимсимон қора модда зифт деб аталган.

* Муқайяр – қийрланган идиш. Қийр бир ўсимлик бўлиб, қуритиб куйдирилган ва ундан олинган модда билан идишлар мустаҳкамлаш мақсадида бўялган. Аслида «муқайяр» билан «музаффат» битта нарса, яъни бир хил идиш. Шунинг учун Ибн Аббос розияллоҳу анҳу гоҳида «музаффат» сўзи ўрнига «муқайяр» сўзини ишлатар эди.

Изоҳ: Бу ҳадисда мазкур идишлардан қайтаришнинг маъноси уларда набиз тайёрлаб ичишдан ман қилишдир. Чунки уларда тайёрланган набиз маст қилиш хусусиятига эга бўлган. «Набиз» деб хурмо, майиз каби қуруқ меваларни сувга ивитиб, хамрга айланмай туриб истеъмол қилинадиган ивитмага айтилади. Агар унинг вақти ўтиб кетса, хамрга, яъни маст қилувчи ичимликка айланиб қолади.

 9 – 55 - عَنْ أَبِي مَسْعُودٍ [رَضِيَ الله عَنْهُ] عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «إِذَا أَنْفَقَ الرَّجُلُ عَلَى أَهْلِهِ يَـحْتَسِبُهَا.. فَهِيَ لَهُ صَدَقَةٌ».

9-55. Абу Масъуд розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Агар киши ўз аҳли-оиласига савоб умидида нафақа қилса, бу унга садақадир», дедилар».

 كتاب العلم

ИЛМ КИТОБИ

9/1 - الـبُخَارِيُّ [قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم]: «مَنْ سَلَكَ طَرِيقًا يَطْلُبُ بِهِ عِلْمًا.. سَهَّلَ اللهُ لَهُ طَرِيقًا إِلَى الـجَنَّةِ».

1-9. Бухорий айтди:

Набий соллаллоҳу алайҳи вассалам: «Ким илм талаб қилиб йўлга чиқса, Аллоҳ унга жаннат сари йўлни осон қилиб қўяди», деб айтдилар.

10 – [الـبُخَارِيُّ] قَالَ: قَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «مَنْ يُرِدِ اللهُ بِهِ خَيْرًا.. يُفَقِّهْهُ فِي الدِّينِ»، وَ«إِنَّـمَا العِلْمُ بِالتَّعْلِيمِ».

1. Бухорий айтди:

Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам бундай деганлар: «Аллоҳ кимга яхшиликни ирода қилса, уни динда фақиҳ* қилиб қўяди. Илм фақат таълим олиш биландир».

* Фақиҳ – англовчи, билимдон, дақиқ тушунувчи.

 11-71- عَنْ مُعَاوِيَةَ [رَضِيَ الله عَنْهُ] يَقُولُ: سَـمِعْتُ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم يَقُولُ: «مَنْ يُرِدِ اللهُ بِهِ خَيْرًا.. يُفَقِّهْهُ فِي الدِّينِ، وَإِنَّـمَا أَنَا قَاسِمٌ، وَاللهُ يُعْطِي، وَلَنْ تَزَالَ هَذِهِ الْأُمَّةُ قَائِمَةً عَلَى أَمْرِ اللهِ لَا يَضُرُّهُمْ مَنْ خَالَفَهُمْ.. حَتَّى يَأْتِيَ أَمْرُ اللهِ».

11-71. Муовия розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «Аллоҳ кимга яхшиликни ирода қилса, уни динда фақиҳ қилиб қўяди. Аллоҳ беради, мен тақсимловчиман, холос. Бу уммат Аллоҳнинг амрида бардавом турар экан, Аллоҳнинг амри (қиёмат) келгунича хилоф қилганлар уларга зарар етказа олмайди», деганларини эшитганман», деди».

 12-86- عَنْ أَسْـمَاءَ رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهَا: أَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم: حَمِدَ اللهَ وَأَثْنَى عَلَيْهِ، ثُمَّ قَالَ: «مَا مِنْ شَيْءٍ لَمْ أَكُنْ أُرِيتُهُ إِلَّا رَأَيْتُهُ فِي مَقَامِي هَذَا، حَتَّى الْجَنَّةُ وَالنَّارُ، فَأُوحِيَ إِلَيَّ: أَنَّكُمْ تُفْتَنُونَ فِي قُبُورِكُمْ مِثْلَ أَوْ قَرِيبًا - لَا أَدْرِي أَيُّ ذَلِكَ قَالَتْ أَسْـمـَاءُ - مِنْ فِتْنَةِ الْمَسِيحِ الدَّجَّالِ، يُقَالُ: مَا عِلْمُكَ بِـهَذَا الرَّجُلِ؟ فَأَمَّا الْمُؤْمِنُ، أَوِ الْمُوقِنُ - لَا أَدْرِي أَيُّهُمَا قَالَتْ أَسْـمَاءُ - فَيَقُولُ: هُوَ مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم، جَاءَنَا بِالْبَيِّنَاتِ وَالْهُدَى، فَأَجَبْنَا وَاتَّبَعْنَا، وهُوَ مُحَمَّدٌ (ثَلَاثًا)، فَيُقَالُ: نَمْ صَالِحًا، قَدْ عَلِمْنَا إِنْ كُنْتَ لَمُوقِنًا بِهِ.

وَأَمَّا الْمُنَافِقُ أَوِ الْمُرْتَابُ - لَا أَدْرِي أَيُّ ذَلِكَ قَالَتْ أَسْـمَاءُ - فَيَقُولُ: لَا أَدْرِي، سَـمِعْتُ النَّاسَ يَقُولُونَ شَيْئًا فَقُلْتُهُ».

12-86. Асмо розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:

Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам Аллоҳ азза ва жаллага ҳамду сано айтдилар-да, бундай дедилар: «Ушбу ўрнимда илгари менга кўрсатилмаган барча нарсаларни кўрдим, ҳатто жаннату дўзахни ҳам. Менга ваҳий қилиндики, сизлар қабрларингизда Масиҳ Дажжол имтиҳони каби [ёки «шунга яқин», Асмо қайси бирини айтганини билмайман*] имтиҳон қилинасиз. «Бу киши ҳақида нима биласан?» дейилади. Иймонли одам [ёки «аниқ ишонувчи одам*», Асмо қайси бирини айтганини билмайман]: «У Муҳаммаддир, Аллоҳнинг Расулидир. У бизга очиқ-ойдин ҳужжатлар ва ҳидоят келтирган, унга ижобат қилганмиз ва эргашганмиз», дейди. Уч марта: «У Муҳаммад», (дейди). Шунда «Солиҳ ҳолда ухлайвер, унга аниқ ишонувчи эканингни билар эдик», дейилади. Аммо мунофиқ [ёки «шубҳаланувчи киши», Асмо қайси бирини айтганини билмайман] эса: «Билмайман, одамларнинг бир нима дейишаётганини эшитиб, ўшани айтганман», дейди».

* Ҳадисдаги иккиланишлар ровий Фотимадан содир бўлган.

* Иймонли одам – «муъмин», аниқ ишонувчи одам – «муъқин».

 13-99- عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ أَنَّهُ قِيلَ: يَا رَسُولَ اللهِ؛ مَنْ أَسْعَدُ النَّاسِ بِشَفَاعَتِكَ يَوْمَ الْقِيَامَةِ؟

قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «لَقَدْ ظَنَنْتُ يَا أَبَا هُرَيْرَةَ أَلَّا يَسْأَلَنِي عَنْ هَذَا الْحَدِيثِ أَحَدٌ أَوَّلَ مِنْكَ؛ لِمَا رَأَيْتُ مِنْ حِرْصِكَ عَلَى الْحَدِيثِ، أَسْعَدُ النَّاسِ بِشَفَاعَتِي يَوْمَ الْقِيَامَةِ.. مَنْ قَالَ: (لَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ) خَالِصًا مُـخْـلِصًا مِنْ قَلْبِهِ، أَوْ نَفْسِهِ».

13-99. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

«Эй Аллоҳнинг Расули, одамлар ичида қиёмат куни шафоатингиз билан энг саодатманд бўладиган киши ким?» дейилди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Эй Абу Ҳурайра, аниқки, шу гапни сендан олдин ҳеч ким сўрамаслигини билар эдим, чунки ҳадисга ўта ҳарислигингни кўрганман. Одамлар ичида қиёмат куни шафоатим билан энг саодатманд бўладиган киши «Лаа илааҳа иллаллоҳ»ни қалбидан [ёки вужудидан] ихлос билан айтган кишидир», дедилар».

 14-100- عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ عَمْرِو بْنِ الْعَاصِ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: سَـمِعْتُ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم يَقُولُ: «إِنَّ اللهَ عَزَّ وَجَلَّ لَا يَقْبِضُ الْعِلْمَ انْتِزَاعًا يَنْتَزِعُهُ مِنَ الْعِبَادِ، وَلَكِنْ يَقْبِضُ الْعِلْمَ بِقَبْضِ الْعُلَمَاءِ، حَتَّى إِذَا لَمْ يَبْقَ عَالِمٌ.. اتَّخَذَ النَّاسُ رُءُوسًا جُهَّالًا، فَسُئِلُوا، فَأَفْتَوْا بِغَيْرِ عِلْمٍ، فَضَلُّوا وَأَضَلُّوا».

14-100. Абдуллоҳ ибн Амр ибн Ос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:

«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «Аллоҳ илмни бандаларидан бирданига суғуриб олмайди, балки илмни уламоларнинг жонини олиш билан суғуриб олади. Ниҳоят, бирорта олимни қолдирмагач, одамлар жоҳилларни бошлиқ қилиб олишади. Кейин улар сўраладилар ва илмсиз равишда фатво беришади. Натижада адашадилар ва адаштирадилар», деганларини эшитдим».

 15-103- عَنْ عَائِشَةَ زَوْجِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم [وَرَضِيَ عَنْهَا] كَانَتْ لَا تَسْمَعُ شَيْئًا لَا تَعْرِفُهُ إِلَّا رَاجَعَتْ فِيهِ حَتَّى تَعْرِفَهُ، وَأَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «مَنْ حُوسِبَ.. عُذِّبَ». قَالَتْ عَائِشَةُ: فَقُلْتُ: أَوَلَيْسَ يَقُولُ اللهُ عَزَّ وَجَلَّ:  {فَسَوْفَ يُحَاسَبُ حِسَابًا يَسِيرًا}؟! قَالَتْ: فَقَالَ: «إِنَّمَا ذَلِكَ الْعَرْضُ، وَلَكِنْ مَنْ نُوقِشَ الْحِسَابَ يَهْلِكْ».

15-103. «Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг завжалари Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:

У киши билмаган бирон нарсани эшитсалар, уни яхши билиб олмагунча қайта-қайта сўрайверар эди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ким ҳисоб-китоб қилинса, азобланади», дедилар.

Оиша розияллоҳу анҳо айтади: «Мен: «Ахир Аллоҳ таоло: «Тезда, осонгина ҳисоб қилинур»^[1], демаганми?» дедим.

Шунда у зот: «Бу бир арз*, холос. Бироқ ким (қаттиқ) ҳисоб-китобга тортилса, ҳалок бўлади», дедилар».

* Арз – қиёмат куни бандаларнинг номаи аъмоллари тақдим этиладиган, намоён қилинадиган ҳолат.

^[1] Иншиқоқ сураси, 8-оят.

 16-123- عَنْ أَبِي مُوسَى [رضي الله عنه] قَالَ: جَاءَ رَجُلٌ إِلَى النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم فَقَالَ: يَا رَسُولَ اللهِ؛ مَا الْقِتَالُ فِي سَبِيلِ اللهِ؟ فَإِنَّ أَحَدَنَا يُقَاتِلُ غَضَبًا وَيُقَاتِلُ حَمِيَّةً، فَرَفَعَ إِلَيْهِ رَأْسَهُ – قَالَ: وَمَا رَفَعَ إِلَيْهِ رَأْسَهُ إِلَّا أَنَّهُ كَانَ قَائِمًا - فَقَالَ: «مَنْ قَاتَلَ لِتَكُونَ كَلِمَةُ اللهِ هِيَ الْعُلْيَا.. فَهُوَ فِي سَبِيلِ اللهِ عَزَّ وَجَلَّ».

16-123. Абу Мусо розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

«Бир киши Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига келиб: «Эй Аллоҳнинг Расули, Аллоҳ йўлида жанг қилиш нима? Зотан, биримиз ғазабдан ҳам жанг қилади, тарафкашлик юзасидан ҳам жанг қилади», деди.

У зот унга бошларини кўтара туриб, – у тик тургани учун унга бошларини кўтарганлар – бундай дедилар: «Ким Аллоҳнинг сўзи олий бўлиши учунгина жанг қилса, ана ўша Аллоҳ азза ва жалланинг йўлидадир».

 كتاب الوضوء

ТАҲОРАТ КИТОБИ

17-137- وَعَنْ عَبَّادِ بْنِ تَـمِيمٍ، عَنْ عَمِّهِ [رضي الله عنهما]: أَنَّهُ شَكَا إِلَى رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم: الرَّجُلُ الَّذِي يُـخَيَّلُ إِلَيْهِ أَنَّهُ يَـجِدُ الشَّيْءَ فِي الصَّلَاةِ، فَقَالَ: لَا يَنْفَتِلْ - أَوْ لَا يَنْصَرِفْ - حَتَّى يَسْمَعَ صَوْتًا أَوْ يَـجِدَ رِيـحًا«.

17-137. Аббод ибн Тамим амакиси розияллоҳу анҳудан ривоят қиладики, у (амакиси) Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга намозда ўзида бирор нарса содир бўлгандек туюладиган киши ҳақида шикоят қилибди. Шунда у зот: «То бирор овоз эшитмагунича ёки ҳид сезмагунича (намоздан) бурилмасин [ёки ўгирилмасин]», дебдилар.

 18-154- عَنْ أَبِي قَتَادَةَ [رضي الله عنه]، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: إِذَا بَالَ أَحَدُكُمْ.. فَلَا يَأْخُذَنَّ ذَكَرَهُ بِيَمِينِهِ، وَلَا يَسْتَنْجِ بِيَمِينِهِ، وَلَا يَتَنَفَّسْ فِي الْإِنَاءِ«.

18-154. Абу Қатода розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Бирортангиз бавл қилса, закарини ҳаргиз ўнг қўли билан ушламасин, ўнг қўли билан истинжо қилмасин ва идиш ичига нафас чиқармасин», дедилар».

 19-173- عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رضي الله عنه، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم» :أَنَّ رَجُلًا رَأَى كَلْبًا يَأْكُلُ الثَّرَى مِنَ الْعَطَشِ، فَأَخَذَ الرَّجُلُ خُفَّهُ، فَجَعَلَ يَغْرِفُ لَهُ بِهِ حَتَّى أَرْوَاهُ، فَشَكَرَ اللهُ عَزَّ وَجَلَّ  لَهُ، فَأَدْخَلَهُ الْجَنَّةَ«.

19-173. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Бир киши ташналикдан нам тупроқни ялаётган итни кўриб қолди. Шунда у одам маҳсисига сув олиб, унга бера бошлади, ниҳоят уни қондирди. Шунда Аллоҳ ундан рози бўлди ва жаннатга киритди», дедилар».

 20-212- عَنْ عَائِشَةَ رضي الله تعالى عنها: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: » إِذَا نَعَسَ أَحَدُكُمْ وَهُوَ يُصَلِّي.. فَلْيَرْقُدْ حَتَّى يَذْهَبَ عَنْهُ النَّوْمُ؛ فَإِنَّ أَحَدَكُمْ إِذَا صَلَّى وَهُوَ نَاعِسٌ.. لَا يَدْرِي لَعَلَّهُ يَسْتَغْفِرُ فَيَسُبَّ نَفْسَهُ«.

20-212. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:

«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бундай деганлар: «Агар бирортангизни намоз ўқиётганида мудроқ тутса, то уйқуси тарқалмагунча ухлаб олсин. Чунки ҳеч бирингиз мудраган ҳолда намоз ўқиганида билмайдики, эҳтимол, истиғфор айтаман деб, ўзини дуоибад қилаётгандир».

 21-232- عَنْ عَائِشَةَ: رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهَا: أَنَّهَا كَانَتْ تَغْسِلُ الْمَنِيَّ مِنْ ثَوْبِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم ثُمَّ أَرَاهُ [فِيهِ] بُقْعَةً، أَوْ بُقَعًا.

21-232. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:

«У киши Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг кийимларидан манийни ювиб ташлар эди ва: «Сўнгра мен унда бир ёки бир нечта ҳўл жойни кўрар эдим» (деган экан)».

 كتاب الحيض

ҲАЙЗ КИТОБИ

 22-308- عَنْ عَائِشَةَ رضي الله عنها [قَالَتْ]: (كَانَتْ إِحْدَانَا تَـحِيضُ ثُمَّ تَقْتَرِصُ الدَّمَ مِنْ ثَوْبِـهَا عِنْدَ طُهْرِهَا، فَتَغْسِلُهُ وَتَنْضَحُ عَلَى سَائِرِهِ ثُمَّ تُصَلِّي فِيهِ).

22-308. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:

«Бизлардан бирортамиз ҳайз кўрса, пок бўлганда кийимидаги қонни ишқалаб ташлар, сўнг уни ювар ва қолган жойларига сув сепиб, сўнгра унда намоз ўқийверар эди».

 23-315- عَنْ عَائِشَةَ:رضي الله عنها: أَنَّ امْرَأَةً مِنَ الْأَنْصَارِ قَالَتْ لِلنَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم: [يَا رَسُولَ الله]؛ كَيْفَ أَغْتَسِلُ مِنَ الْمَحِيضِ؟ قَالَ: خُذِي فِرْصَةً مُـمَسَّكَةً وَتَوَضَّئِي ثَلَاثًا، ثُمَّ إِنَّ النَّبِيَّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ اسْتَحْيَا، فَأَعْرَضَ بِوَجْهِهِ، أَوْ قَالَ: تَوَضَّئِي بِـهَا فَأَخَذْتُهَا فَجَذَبْتُهَا، فَأَخْبَرْتُهَا بِـمَا يُرِيدُ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم.

23-315. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:

«Бир ансория аёл Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга: «Ҳайздан (сўнг) қандай ғусл қиламан?» деди. У зот: «Мушкланган пахта олгин-да, уч марта поклан», дедилар. Сўнг Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам уялиб, юзларини бурдилар [ёки «у билан поклангин», дедилар]. Уни ушлаб, ўзимга тортдим-да, Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам назарда тутган нарсадан уни хабардор қилдим».

24-318- عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: إِنَّ اللهَ تَبَارَكَ وَتَعَالَى وَكَّلَ بِالرَّحِمِ مَلَكًا يَقُولُ: يَا رَبِّ نُطْفَةً، يَا رَبِّ عَلَقَةً، يَا رَبِّ مُضْغَةً، فَإِذَا أَرَادَ أَنْ يَقْضِيَ خَلْقَهُ.. قَالَ: أَذَكَرٌ أَمْ أُنْثَى؟ شَقِيٌّ أَمْ سَعِيدٌ؟ فَمَا الرِّزْقُ؟ فَمَا الأَجَلُ؟ فَيُكْتَبُ فِي بَطْنِ أُمِّهِ.

24-318. Анас ибн Молик розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Аллоҳ азза ва жалла бачадонга бир фариштани вакил қилган. У (фаришта) «Эй Роббим, у нутфа (бўлди)», «Эй Роббим, у алақа (бўлди)», «Эй Роббим, у гўшт (бўлди)», дейди. Агар (Аллоҳ таоло) унинг яратилиши тугал бўлишини ирода қилса, (фаришта) «Эркакми ёки аёлми, бахтлими ёки бахтсизми, ризқи ва ажали қандай?» дейди ва булар онасининг қорнидаёқ битиб қўйилади», дедилар».

 كتاب الصلاة

НАМОЗ КИТОБИ

25- عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللهِ وَأَبِي سَعِيدٍ [رضي الله عنهم]: صَلَّيْنَا فِي السَّفِينَةِ قَائِمَيْنِ، وَقَالَ الـحَسَنُ: (تُصَلِّي قَائِمًا مَا لَمْ تُشَقَّ عَلَى أَصْحَابِكَ، تَدُورُ مَعَهَا، وَإِلاَّ.. فَقَاعِدً).

1. Жобир ибн Абдуллоҳ ва Абу Саъид розияллоҳу анҳумо кемада тик туриб намоз ўқишган.

Ҳасан: «Агар шерикларингга қийинчилик туғдирмасанг, тик туриб, у (кема) билан бирга бурилиб намоз ўқийверасан. Йўқса, ўтириб ўқийсан», деган.

 26-385- عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهُ قَالَ: (كُنَّا نُصَلِّي مَعَ النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ، فَيَضَعُ أَحَدُنَا طَرَفَ الثَّوْبِ مِنْ شِدَّةِ الْحَرِّ فِي مَكَانِ السُّجُودِ).

26-385. Анас ибн Молик розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам билан бирга намоз ўқир эдик, иссиқ қаттиқлигидан баъзиларимиз кийимининг бир четини сажда ўрнига қўйиб олар эди».

 27-417- عَنْ أَنَسٍ بْنِ مَالِكٍ [رضي الله عنه]: أَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم رَأَى نُـخَامَةً فِي الْقِبْلَةِ، فَحَكَّهَا بِيَدِهِ، وَرُئِيَ مِنْهُ كَرَاهِيَةٌ - أَوْ رُئِيَ كَرَاهِيَتُهُ [لِذَلِكَ] وَشِدَّتُهُ عَلَيْهِ – وَقَالَ: إِنَّ أَحَدَكُمْ إِذَا قَامَ يُصَلِّي.. فَإِنَّـمَا يُنَاجِي رَبَّهُ –عَزَّ وَجَلَّ - أَوْ رَبُّهُ بَيْنَهُ وَبَيْنَ قِبْلَتِهِ - فَلَا يَبْزُقَنَّ فِي قِبْلَتِهِ، وَلَكِنْ عَنْ يَسَارِهِ أَوْ تَـحْتَ قَدَمِهِ، ثُمَّ أَخَذَ طَرَفَ رِدَائِهِ ،فَبَزَقَ فِيهِ، وَرَدَّ بَعْضَهُ عَلَى بَعْضٍ، قَالَ: أَوْ يَفْعَلُ هَكَذَا.

27-417. Анас ибн Молик розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам қиблада балғамни кўриб қолиб, уни қўллари билан сидириб ташладилар. У зотнинг буни ёқтирмаганлари кўринди [ёки буни ёқтирмаганлари ва бунинг у зотга оғир ботгани кўринди]. Шунда: «Бирортангиз намозида турган бўлса, Роббига муножот қилаётган бўлади [ёки Робби у билан қибласининг ўртасида бўлади]. Ҳаргиз қибласига туфламасин. Балки сўл томони ёки оёғи остига (туфласин)», дедилар. Сўнгра ридоларининг бир четини тутиб, унга туфладилар ва бир-бирига буклай туриб: «Ёки мана бундай қилсин», дедилар».

28-426- عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهَا قَالَتْ: (كَانَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم يُحِبُّ التَّيَمُّنَ مَا اسْتَطَاعَ فِي شَأْنِهِ كُلِّهِ؛ فِي طُهُورِهِ، وَتَرَجُّلِهِ، وَتَنَعُّلِهِ).

28- 426. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:

«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам барча ишларида имкони борича ўнгдан бошлашни яхши кўрар эдилар. Таҳоратларида ҳам, соч тарашларида ҳам, пойабзал кийишларида ҳам».

29 – عَنْ كَعْبِ بْنِ مَالِكٍ رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهُ: (كَانَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم إِذَا قَدِمَ مِنْ سَفَرٍ.. بَدَأَ بِالـمَسْجِدِ فَصَلَّى فِيهِ).

1. Каъб ибн Молик розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам сафардан келсалар, аввал масжидга кириб, намоз ўқир эдилар».

 30-445- عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: الْمَلَائِكَةُ تُصَلِّي عَلَى أَحَدِكُمْ مَا دَامَ فِي مُصَلَّاهُ الَّذِي صَلَّى فِيهِ مَا لَمْ يُحْدِثْ؛ تَقُولُ: اللَّهُمَّ اغْفِرْ لَهُ، اللَّهُمَّ ارْحَمْهُ.

30-445. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Модомики бирортангиз намоз ўқиган намозгоҳида экан, таҳорати синмагунча фаришталар унга: «Аллоҳим! Уни мағфират қил. Аллоҳим! Унга раҳм қил», деб салавот айтиб туришади», дедилар».

 31-482-  عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهُ قَالَ: صَلَّى بِنَا رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم إِحْدَى صَلَاتَيِ الْعَشِيِّ - قَالَ ابْنُ سِيرِينَ: قَدْ سَـمَّاهَا أَبُو هُرَيْرَةَ، وَلَكِنْ نَسِيتُ أَنَا – قَالَ: فَصَلَّى بِنَا رَكْعَتَيْنِ ثُمَّ سَلَّمَ، فَقَامَ إِلَى خَشَبَةٍ مَعْرُوضَةٍ فِي الْمَسْجِدِ، فَاتَّكَأَ عَلَيْهَا كَأَنَّهُ غَضْبَانُ، وَوَضَعَ يَدَهُ الْيُمْنَى عَلَى الْيُسْرَى، وَشَبَّكَ بَيْنَ أَصَابِعِهِ، وَوَضَعَ خَدَّهُ الْأَيْـمَنَ عَلَى ظَهْرِ كَفِّهِ الْيُسْرَى.

وَخَرَجَتِ السَّرَعَانُ مِنْ أَبْوَابِ الْمَسْجِدِ، فَقَالُوا: قَصُرَتِ الصَّلَاةُ، وَفِي الْقَوْمِ أَبُو بَكْرٍ وَعُمَرُ، فَهَابَا أَنْ يُكَلِّمَاهُ، وَفِي الْقَوْمِ رَجُلٌ فِي يَدَيْهِ طُولٌ، يُقَالُ لَهُ :ذُو الْيَدَيْنِ، قَالَ: يَا رَسُولَ اللهِ؛ أَنَسِيتَ أَمْ قَصُرَتِ الصَّلَاةُ؟ قَالَ: لَمْ أَنْسَ وَلَمْ تُقْصَرْ فَقَالَ: أَكَمَا يَقُولُ ذُو الْيَدَيْنِ؟» فَقَالُوا: نَعَمْ.

فَتَقَدَّمَ، فَصَلَّى مَا تَرَكَ ثُمَّ سَلَّمَ، ثُمَّ كَبَّرَ وَسَجَدَ مِثْلَ سُجُودِهِ أَوْ أَطْوَلَ، ثُمَّ رَفَعَ رَأْسَهُ وَكَبَّرَ، ثُمَّ كَبَّرَ وَسَجَدَ مِثْلَ سُجُودِهِ أَوْ أَطْوَلَ، ثُمَّ رَفَعَ رَأْسَهُ وَكَبَّرَ – فَرُبَّمَا سَأَلُوهُ- ثُمَّ سَلَّمَ.

فَيَقُولُ: نُبِّئْتُ أَنَّ عِمْرَانَ بْنَ حُصَيْنٍ قَالَ: ثُمَّ سَلَّمَ.

31-482. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бизга кундузги икки намоздан бирини ўқиб бердилар. – Ибн Сирин: «Абу Ҳурайра унинг номини айтди, лекин мен унутиб қўйдим», дейди. – У зот бизга икки ракъат намоз ўқиб бериб, сўнг салом бердилар-да, масжидга кўндаланг қўйилган ёғочнинг олдига бориб, унга суяндилар. У зот ғазаблангандек эдилар. Ўнг қўлларини сўл қўлларига қўйиб, бармоқларини бир-бирига кириштирдилар ва ўнг ёноқларини чап кафтлари орқасига қўйдилар. Шошқалоқлар «Намоз қисқарибди», деб, масжид эшикларидан чиқиб кетишди. Қавм ичида Абу Бакр ва Умар бор эди. Улар ҳам у зотга гапиришдан ҳайиқишди. Қавм ичида қўллари узун киши бўлиб, уни «Зул-ядайн»* деб аташар эди. У: «Эй Аллоҳнинг Расули, унутдингизми ёки намоз қисқардими?» деди. У зот: «Унутмадим ҳам, қисқармади ҳам», дедилар-да: «Зул-ядайн айтганидек бўлдими?» деб сўрадилар. «Ҳа», дейишди. Шунда олдинга ўтиб, қолдирганларини ўқидилар. Кейин салом бердилар ва такбир айтиб, ҳар доимги саждаларидек ёки ундан узунроқ сажда қилдилар. Кейин бошларини кўтардилар ва такбир айтдилар. Кейин такбир айтиб, доимги саждаларидек ёки ундан узунроқ сажда қилдилар. Сўнг бошларини кўтардилар ва такбир айтдилар».

Баъзан ундан (Ибн Сириндан) «Кейин салом берганлар», дейилганми?» деб сўрашганида, «Менга Имрон ибн Ҳусойннинг «Сўнг салом бердилар», деган хабари келган», дерди.

* «Зул-ядайн» – икки қўл соҳиби, яъни узунқўл.

Изоҳ: Ҳадисда айтилганидек  гаплашиш намозни бузмаслиги Исломнинг олдинги ҳукмларига биноан бўлиб, кейин мансух (бекор) қилинган. Шунинг учун ҳам мазкур воқеада иштирок этган Умар ибн Хаттоб розияллоҳу анҳу ўз халифалиги даврида шундай ҳолатга тушганида намозни қайта ўқиган.

32-509- عَنْ أَبِي سَعِيدٍ رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهُ قَالَ: سَـمـِعْتُ النَّبِيَّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ يَقُولُ: إِذَا صَلَّى أَحَدُكُمْ إِلَى شَيْءٍ يَسْتُرُهُ مِنَ النَّاسِ، فَأَرَادَ أَحَدٌ أَنْ يَـجْتَازَ بَيْنَ يَدَيْهِ .. فَلْيَدْفَعْهُ، فَإِنْ أَبَى.. فَلْيُقَاتِلْهُ؛ فَإِنَّـمَا هُوَ شَيْطَانٌ.

32-509- Абу Саид розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

У «Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «Бирортангиз ўзини одамлардан тўсадиган нарсага қараб намоз ўқиганида, олдидан бирор киши ўтмоқчи бўлса, уни қайтарсин. Агар унамаса, у билан урушсин, чунки у шайтондир», деганларини эшитганман»..

كتاب مواقيت الصلاة

НАМОЗ ВАҚТЛАРИ КИТОБИ

33-525- :عَنْ حُذَيْفَةَ رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: فِتْنَةُ الرَّجُلِ فِي أَهْلِهِ وَمَالِهِ وَوَلَدِهِ وَجَارِهِ.. يُكَفِّرُهَا الصَّلَاةُ، وَالصَّوْمُ، وَالصَّدَقَةُ، وَالْأَمْرُ، وَالنَّهْيُ.

33-525. Ҳузайфа розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Кишининг ўз аҳли, моли, фарзанди ва қўшниси сабабли фитнага учрашига намоз, рўза, садақа, (яхшиликка) буюриши ва (ёмонликдан) қайтариш каффорат бўлади” дедилар.

34-555- عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهُ قَالَ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: يَتَعَاقَبُونَ فِيكُمْ مَلَائِكَةٌ بِاللَّيْلِ وَمَلَائِكَةٌ بِالنَّهَارِ، وَيَجْتَمِعُونَ فِي صَلَاةِ الْفَجْرِ وَصَلَاةِ الْعَصْرِ، ثُمَّ يَعْرُجُ الَّذِينَ بَاتُوا فِيكُمْ، فَيَسْأَلُهُمْ رَبُّهُمْ - وَهْوَ أَعْلَمُ بِـهِمْ:-  كَيْفَ تَرَكْتُمْ عِبَادِي؟ فَيَقُولُونَ: تَرَكْنَاهُمْ وَهُمْ يُصَلُّونَ، وَأَتَيْنَاهُمْ وَهُمْ يُصَلُّونَ.

34-555. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бундай дедилар: «Сизларни кечаси бир тоифа, кундузи бир тоифа фаришталар галма-гал кузатиб боради. Улар бомдод намозида ва аср намозида тўпланишади. Сўнгра сизлар билан тунаганлари кўтарилади. У Зот Ўзи яхши билса ҳам, улардан: «Бандаларимни қай ҳолда тарк қилдингиз?» деб сўрайди. «Уларни намоз ўқиётган ҳолларида тарк қилдик, борганимизда ҳам намоз ўқишаётган эди», дейишади».

 35-597- عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: مَنْ نَسِيَ صَلَاةً.. فَلْيُصَلِّ إِذَا ذَكَرَهَا، لَا كَفَّارَةَ لَهَا إِلَّا ذَلِكَ. (أَقِمِ الصَّلَوةَ لِذِكْرِي).

1. Анас ибн Молик розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ким бир намозни унутса, уни эслаган заҳоти ўқиб олсин. Унинг бундан бошқа каффорати йўқ», дедилар ҳамда «Ва зикрим учун намозни барпо тўкис адо қил»^[1] (оятини ўқидилар)».

^[1] Тоҳа сураси, 14-оят.

 كتاب الأذان

АЗОН КИТОБИ

36-609- عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ عَبْدِ اللهِ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِي صَعْصَعَةَ الْأَنْصَارِيِّ ثُمَّ الْمَازِنِيِّ، عَنْ أَبِيهِ:[رضي الله عنهم] أَنَّهُ أَخْبَرَهُ: أَنَّ أَبَا سَعِيدٍ الْخُدْرِيَّ رضي الله عنه قَالَ لَهُ: إِنِّي أَرَاكَ تُحِبُّ الْغَنَمَ وَالْبَادِيَةَ، فَإِذَا كُنْتَ فِي غَنَمِكَ - أَوْ بَادِيَتِكَ - فَأَذَّنْتَ لِلصَّلَاةِ ..فَارْفَعْ صَوْتَكَ بِالنِّدَاءِ؛ فَإِنَّهُ لَا يَسْمَعُ مَدَى صَوْتِ الْمُؤَذِّنِ جِنٌّ وَلَا إِنْسٌ وَلَا شَيْءٌ.. إِلَّا يَشْهَدُ لَهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ.

قَالَ أَبُو سَعِيدٍ (سَـمِعْتُهُ مِنْ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم).

36-609. Абдурраҳмон ибн Абдуллоҳ ибн Абдурраҳмон ибн Абу Саъсаъа ал-Ансорий ал-Мозинийдан ривоят қилинади, унга отаси бундай хабар қилган:

«Абу Саъид Худрий унга: «Назаримда сен қўйларни ва даштни яхши кўрар экансан. Қўйларинг ичида ёки даштингда турганингда намозга азон айтсанг, овозингни баланд кўтар. Чунки муаззиннинг етиб борган овозини бирор жинми, инсонми ёки бирон нарсами, эшитса, қиёмат куни унга албатта гувоҳлик беради», деган экан, Абу Саъид: «Буни Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан эшитганман», дебди».

 37-615- عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: لَوْ يَعْلَمُ النَّاسُ مَا فِي النِّدَاءِ وَالصَّفِّ الْأَوَّلِ، ثُمَّ لَمْ يَجِدُوا إِلَّا أَنْ يَسْتَهِمُوا عَلَيْهِ.. لَاسْتَهَمُوا، وَلَوْ يَعْلَمُونَ مَا فِي التَّهْجِيرِ.. لَاسْتَبَقُوا إِلَيْهِ، وَلَوْ يَعْلَمُونَ مَا فِي الْعَتَمَةِ وَالصُّبْحِ.. لَأَتَوْهُمَا وَلَوْ حَبْوًا.

37-615. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Агар одамлар азонда ва биринчи сафда нима (савоб) борлигини билганларида эди, кейин бунинг учун қуръа ташлашдан бошқа (чора) топа олишмаса, албатта қуръа ташлашарди. (Намозга) эрта боришда нима (савоб) борлигини билганларида эди, бунинг учун мусобақалашишарди. Хуфтон ва бомдодда нима (савоб) борлигини билганларида эди, уларга эмаклаб бўлса ҳам келишарди», дедилар».

38-635- عَنْ أَبِي قَتَادَةَ رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهُ قَالَ: بَيْنَمَا نَحْنُ نُصَلِّي مَعَ النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ؛ إِذْ سَـمِعَ جَلَبَةَ الرِّجَالِ، فَلَمَّا صَلَّى.. قَالَ: مَا شَأْنُكُمْ؟» قَالُوا: اسْتَعْجَلْنَا إِلَى الصَّلَاةِ، قَالَ: «فَلَا تَفْعَلُوا؛ إِذَا أَتَيْتُمُ الصَّلَاةَ.. فَعَلَيْكُمْ بِالسَّكِينَةِ، فَمَا أَدْرَكْتُمْ.. فَصَلُّوا، وَمَا فَاتَكُمْ فَأَتِـمُّوا.

38-635. Абу Қатода розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам билан бирга намоз ўқиётган эдик, у зот бирдан кишиларнинг тапир‑тупурини эшитиб қолдилар. Намоз ўқиб бўлгач: «Сизларга нима бўлди?» дедилар. «Намозга шошилган эдик», дейишди. «Бундай қилманглар. Намозга келаётганингизда ўзингизни вазмин тутинглар. Улгурган (ракъатлар)ингизни ўқинглар, ўтказиб юборганингизни эса тўлдириб олинглар», дедилар».

39-638- عَنْ أَبِي قَتَادَةَ [رضي الله عنه] قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: إِذَا أُقِيمَتِ الصَّلَاةُ.. فَلَا تَقُومُوا حَتَّى تَرَوْنِي، وَعَلَيْكُمْ بِالسَّكِينَةِ.

39-638. Абу Қатода розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Намозга иқома айтилса, мени кўрмагунингизча турманглар. Ўзингизни вазмин тутинглар», дедилар».

 40-640- عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهُ قَالَ: أُقِيمَتِ الصَّلَاةُ، فَسَوَّى النَّاسُ صُفُوفَهُمْ، فَخَرَجَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم، فَتَقَدَّمَ وَهُوَ جُنُبٌ، ثُمَّ قَالَ: عَلَى مَكَانِكُمْ فَرَجَعَ، فَاغْتَسَل،َ ثُمَّ خَرَجَ وَرَأْسُهُ يَقْطُرُ مَاءً، فَصَلَّى بـِهِمْ.

40-640. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

«Намозга иқома айтилиб, одамлар сафларини ростлаганида, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам чиқиб, олдинга ўтдилар. Жунуб ҳолда эканлар. Сўнгра: «Жойингиздан жилманглар», дедилар-да, қайтиб бориб, ғусл қилдилар. Кейин бошларидан сув томиб турган ҳолда чиқиб, уларга намоз ўқиб бердилар».

 41-660- عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ [رضي الله عنه]، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: سَبْعَةٌ يُظِلُّهُمُ اللهُ فِي ظِلِّهِ يَوْمَ لَا ظِلَّ إِلَّا ظِلُّهُ:

الْإِمَامُ الْعَادِلُ، وَشَابٌّ نَشَأَ فِي عِبَادَةِ رَبِّهِ عَزَّ وَجَلَّ، وَرَجُلٌ قَلْبُهُ [مُتَعَلِّقٌ] مُعَلَّقٌ فِي الْمَسَاجِدِ، وَرَجُلَانِ تَحَابَّا فِي اللهِ عَزَّ وَجَلَّ؛ اجْتَمَعَا عَلَيْهِ وَتَفَرَّقَا عَلَيْهِ، وَرَجُلٌ طَلَبَتْهُ امْرَأَةٌ ذَاتُ مَنْصِبٍ وَجَمَالٍ فَقَالَ: إِنِّي أَخَافُ اللهَ، وَرَجُلٌ تَصَدَّقَ أَخْفَى ؛حَتَّى لَا تَعْلَمَ شِـمَالُهُ مَا تُنْفِقُ يَـمِينُهُ، وَرَجُلٌ ذَكَرَ اللهَ عَزَّ وَجَلَّ خَالِيًا فَفَاضَتْ عَيْنَاهُ.

41-660. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам бундай дедилар: «Етти киши борки, Аллоҳ Ўз соясидан бошқа соя бўлмаган Кунда уларни Ўз соясига олади: одил имом; Роббининг ибодатида униб-ўсган йигит; қалби масжидларга боғлиқ киши; Аллоҳ йўлида бир-бирини яхши кўриб, шу асосда бирлашган ва шу ҳолатда ажралишган икки киши; нуфузли ва гўзал аёл (зинога) чорлаганида: «Мен Аллоҳдан қўрқаман», деган киши; ўнг қўли берганини чап қўли билмайдиган даражада махфий садақа қилган киши; Аллоҳни ёлғиз эслаб, кўз ёши тўккан киши».

 42-671- عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهَا، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: إِذَا وُضِعَ الْعَشَاءُ، وَأُقِيمَتِ الصَّلَاةُ.. فَابْدَءُوا بِالْعَشَاءِ.

42-671. Оиша розияллоҳу анҳо айтади:

«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Кечки таом қўйилса-ю, намозга иқома айтиб қолинса, таомдан бошланглар», дедилар».

43-708- عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهُ يَقُولُ: (مَا صَلَّيْتُ وَرَاءَ إِمَامٍ قَطُّ أَخَفَّ صَلَاةً وَلَا أَتَمَّ مِنَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم، وَإِنْ كَانَ لَيَسْمَعُ بُكَاءَ الصَّبِيِّ فَيُخَفِّفُ، مَخَافَةَ أَنْ تُفْتَنَ أُمُّهُ.

43-708. Анас ибн Молик розияллоҳу анҳу айтади:

«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламдан кўра намози енгилроқ ва мукаммалроқ бирор имомнинг орқасида намоз ўқимаганман. У зот гўдак йиғисини эшитиб қолгудек бўлсалар, онаси чалғишидан қўрқиб, намозни енгил ўқир эдилар».

44-731- عَنْ زَيْدِ بْنِ ثَابِتٍ رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم اتّـَخَذَ حُجْرَةً – قَالَ: حَسِبْتُ أَنَّهُ قَالَ: مِنْ حَصِيرٍ - فِي رَمَضَانَ، فَصَلَّى فِيهَا لَيَالِيَ، فَصَلَّى بِصَلَاتِهِ نَاسٌ مِنْ أَصْحَابِهِ، فَلَمَّا عَلِمَ بِـهِمْ.. جَعَلَ يَقْعُدُ، فَخَرَجَ إِلَيْهِمْ فَقَالَ: قَدْ عَرَفْتُ الَّذِي رَأَيْتُ مِنْ صَنِيعِكُمْ، فَصَلُّوا أَيُّهَا النَّاسُ فِي بُيُوتِكُمْ؛ فَإِنَّ أَفْضَلَ الصَّلَاةِ صَلَاةُ الْمَرْءِ فِي بَيْتِهِ، إِلَّا الْمَكْتُوبَةَ.

44-731.  Зайд ибн Собит розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Рамазонда ҳужра қилиб олдилар – менимча, уни «бўйрадан» деди* – ва кечалари унда намоз ўқидилар. Асҳобларидан бир неча киши у зотнинг намозларига эргашиб намоз ўқишди. У зот уларни билиб қолиб, ўтириб олдилар.

Кейин уларнинг олдига чиқиб: «Қилган ишингизни кўриб, (нафл намозга иштиёқингизни) билдим. Эй одамлар, намозни уйларингизда ўқинглар. Чунки энг афзал намоз – кишининг уйидаги намозидир, фарз қилинганлари мустасно», дедилар».

45-783- عَنْ أَبِي بَكْرَةَ رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهُ: أَنَّهُ انْتَهَى إِلَى النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ وَهُوَ رَاكِعٌ، فَرَكَعَ قَبْلَ أَنْ يَصِلَ إِلَى الصَّفِّ، فَذَكَرَ ذَلِكَ لِلنَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم، فَقَالَ: زَادَكَ اللهُ حِرْصًا، وَلَا تَعُدْ.

45-783. Абу Бакра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

«У Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам рукуъ қилиб турганларида масжидга етиб келди. Сафга етиб боришдан олдин рукуъ қилди. Кейин буни Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга айтган эди: «Аллоҳ иштиёқингни зиёда қилсин, аммо бошқа қайтарма», дедилар».

 46-793- عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهُ: أَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم دَخَلَ الْمَسْجِدَ، فَدَخَلَ رَجُلٌ فَصَلَّى، ثُمَّ جَاءَ فَسَلَّمَ عَلَى النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم، فَرَدَّ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم عَلَيْهِ السَّلَامَ فَقَالَ: ارْجِعْ فَصَلِّ، فَإِنَّكَ لَمْ تُصَلِّ فَصَلَّى ثُمَّ جَاءَ فَسَلَّمَ عَلَى النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم، فَقَالَ: ارْجِعْ فَصَلِّ، فَإِنَّكَ لَمْ تُصَلِّ (ثَلَاثًا).

فَقَالَ: وَالَّذِي بَعَثَكَ بِالْحَقِّ؛ مَا أُحْسِنُ غَيْرَهُ، فَعَلِّمْنِي، فَقَالَ: إِذَا قُمْتَ إِلَى الصَّلَاةِ.. فَكَبِّرْ، ثُمَّ اقْرَأْ مَا تَيَسَّرَ مَعَكَ مِنَ الْقُرْآنِ، ثُمَّ ارْكَعْ حَتَّى تَطْمَئِنَّ رَاكِعًا، ثُمَّ ارْفَعْ حَتَّى تَعْتَدِلَ قَائِمًا، ثُمَّ اسْجُدْ حَتَّى تَطْمَئِنَّ سَاجِدًا، [ثُمَّ ارْفَعْ حَتَّى تَطْمَئِنَّ جَالِسًا، ثُمَّ اسْجُدْ حَتَّى تَطْمَئِنَّ سَاجِدًا]، ثُمَّ افْعَلْ ذَلِكَ فِي صَلَاتِكَ كُلِّهَا.

46-793. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам масжидга кирдилар. Шу пайт бир киши кириб, намоз ўқиди. Сўнгра келиб, Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга салом берди. У зот унинг саломига алик олдилар ва «Қайтиб бориб, (бошқатдан) намоз ўқи, чунки намоз ўқимадинг», дедилар. У қайтиб бориб, олдингидай намоз ўқиди. Сўнг келиб, Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга салом берди. «Қайтиб бориб, (бошқатдан) намоз ўқи, чунки намоз ўқимадинг», дедилар. Бу уч марта қайтарилди. Шунда у: «Сизни ҳақ ила юборган Зотга қасамки, бундан яхшироқ ўқий олмайман, менга ўргатинг», деди.

У зот: «Намозга турганингда такбир айт, сўнг Қуръондан билганларингни ўқи. Кейин рукуъ қил ва рукуъдаги ҳолингда бироз тин ол. Кейин (бошингни) кўтар ва қаддингни ростлаб, тиклан. Кейин сажда қил ва саждадаги ҳолингда бироз тин ол. Кейин бошингни кўтар ва ўтирган ҳолда тин ол. Кейин сажда қил ва саждадаги ҳолингда ҳам тин ол. Намозингнинг ҳаммасида ҳам шундай қил», дедилар».

47-796- عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: إِذَا قَالَ الْإِمَامُ: سَـمِعَ اللهُ لِمَنْ حَمِدَهُ.. فَقُولُوا: اللَّهُمَّ رَبَّنَا وَلَكَ الْحَمْدُ؛ فَإِنَّهُ مَنْ وَافَقَ قَوْلُهُ قَوْلَ الْمَلَائِكَةِ.. غُفِرَ لَهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ.

47-796. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Имом «Самиъаллоҳу лиман ҳамидаҳ», деганида, «Аллоҳумма Роббана ва лакал-ҳамд», денглар. Чунки кимнинг сўзи фаришталарнинг сўзига тўғри келиб қолса, ўтган гуноҳлари мағфират қилинади», дедилар».

48-806- عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رضي الله عنه: أَنَّ النَّاسَ قَالُوا: يَا رَسُولَ اللهِ؛ هَلْ نَرَى رَبَّنَا يَوْمَ الْقِيَامَةِ؟ قَالَ: هَلْ تُـمَارُونَ فِي الْقَمَرِ لَيْلَةَ الْبَدْرِ لَيْسَ دُونَهُ سَحَابٌ؟ قَالُوا: لَا يَا رَسُولَ اللهِ، قَالَ: فَهَلْ تُـمَارُونَ فِي الشَّمْسِ لَيْسَ دُونَهَا سَحَابٌ؟ قَالُوا: لَا، قَالَ: فَإِنَّكُمْ تَرَوْنَهُ كَذَلِكَ، يُحْشَرُ النَّاسُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ، فَيَقُولُ: مَنْ كَانَ يَعْبُدُ شَيْئًا.. فَلْيَتَّبِعْهُ؛ فَمِنْهُمْ مَنْ يَتَّبِعُ الشَّمْسَ، وَمِنْهُمْ مَنْ يَتَّبِعُ الْقَمَرَ، وَمِنْهُمْ مَنْ يَتَّبِعُ الطَّوَاغِيتَ.

وَتَبْقَى هَذِهِ الْأُمَّةُ فِيهَا مُنَافِقُوهَا، فَيَأْتِيهِمُ اللهُ عَزَّ وَجَلَّ، فَيَقُولُ: أَنَا رَبُّكُمْ، فَيَقُولُونَ: هَذَا مَكَانُنَا حَتَّى يَأْتِيَنَا رَبُّنَا، فَإِذَا جَاءَ رَبُّنَا.. عَرَفْنَاهُ، فَيَأْتِيهِمُ اللهُ عَزَّ وَجَلَّ، فَيَقُولُ: أَنَا رَبُّكُمْ، فَيَقُولُونَ: أَنْتَ رَبُّنَا، فَيَدْعُوهُمْ، فَيُضْرَبُ الصِّرَاطُ بَيْنَ ظَهْرَانَيْ جَهَنَّمَ، فَأَكُونُ أَوَّلَ مَنْ يَـجُوزُ مِنَ الرُّسُلِ بِأُمَّتِهِ، وَلَا يَتَكَلَّمُ أَحَدٌ يَوْمَئِذٍ إِلَّا الرُّسُلُ، وَكَلَامُ الرُّسُلِ يَوْمَئِذٍ: اللَّهُمَّ؛ سَلِّمْ سَلِّمْ.

وَفِي جَهَنَّمَ كَلَالِيبُ مِثْلُ شَوْكِ السَّعْدَانِ، هَلْ رَأَيْتُمْ شَوْكَ السَّعْدَانِ؟ قَالُوا: نَعَمْ، قَالَ: فَإِنَّهَا مِثْلُ شَوْكِ السَّعْدَانِ، غَيْرَ أَنَّهُ لَا يَعْلَمُ قَدْرَ عِظَمِهَا إِلَّا اللهُ عَزَّ وَجَلَّ، تَـخْطَفُ النَّاسَ بِأَعْمَالِهِمْ؛ فَمِنْهُمْ مَنْ يُوبَقُ بِعَمَلِهِ، وَمِنْهُمْ مَنْ يُـخَرْدَلُ ثُمَّ يَنْجُو، حَتَّى إِذَا أَرَادَ اللهُ عَزَّ وَجَلَّ رَحْمَةَ مَنْ أَرَادَ مِنْ أَهْلِ النَّارِ.. أَمَرَ اللهُ الْمَلَائِكَةَ أَنْ يُخْرِجُوا مَنْ كَانَ يَعْبُدُ اللهَ، فَيُخْرِجُونَهُمْ وَيَعْرِفُونَهُمْ بِآثَارِ السُّجُودِ، وَحَرَّمَ اللهُ عَزَّ وَجَلَّ عَلَى النَّارِ أَنْ تَأْكُلَ أَثَرَ السُّجُودِ، فَيَخْرُجُونَ مِنَ النَّارِ؛ فَكُلُّ ابْنِ آدَمَ تَأْكُلُهُ النَّارُ إِلَّا أَثَرَ السُّجُودِ، فَيَخْرُجُونَ مِنَ النَّارِ قَدِ امْتَحَشُوا، فَيُصَبُّ عَلَيْهِمْ مَاءُ الْحَيَاةِ، فَيَنْبُتُونَ كَمَا تَنْبُتُ الْحِبَّةُ فِي حَمِيلِ السَّيْلِ.

ثُمَّ يَفْرُغُ اللهُ مِنَ الْقَضَاءِ بَيْنَ الْعِبَادِ، وَيَبْقَى رَجُلٌ بَيْنَ الْجَنَّةِ وَالنَّارِ - وَهْوَ آخِرُ أَهْلِ النَّارِ دُخُولًا الْجَنَّةَ - مُقْبِلٌ بِوَجْهِهِ قِبَلَ النَّارِ، فَيَقُولُ: يَا رَبِّ؛ اصْرِفْ وَجْهِي مِنَ النَّارِ؛ قَدْ قَشَبَنِي رِيـحُهَا وَأَحْرَقَنِي ذَكَاؤُهَا، فَيَقُولُ: هَلْ عَسَيْتَ إِنْ فُعِلَ ذَلِكَ بِكَ أَنْ تَسْأَلَ غَيْرَ ذَلِكَ؟ فَيَقُولُ: لَا وَعِزَّتِكَ، فَيُعْطِي اللهَ عَزَّ وَجَلَّ مَا شَاءَ مِنْ عَهْدٍ وَمِيثَاقٍ، فَيَصْرِفُ اللهُ عَزَّ وَجَلَّ وَجْهَهُ عَنِ النَّارِ.

فَإِذَا أَقْبَلَ بِهِ عَلَى الْجَنَّةِ، رَأَى بَهْجَتَهَا.. سَكَتَ مَا شَاءَ اللهُ عَزَّ وَجَلَّ أَنْ يَسْكُتَ، ثُمَّ قَالَ: يَا رَبِّ؛ قَدِّمْنِي عِنْدَ بَابِ الْجَنَّةِ، فَيَقُولُ اللهُ عَزَّ وَجَلَّ لَهُ: أَلَيْسَ قَدْ أَعْطَيْتَ الْعُهُودَ وَالْمَوَاثِيقَ أَنْ لَا تَسْأَلَ غَيْرَ الَّذِي كُنْتَ سَأَلْتَ؟! فَيَقُولُ: يَا رَبِّ؛ لَا أَكُونُ أَشْقَى خَلْقِكَ، فَيَقُولُ: فَمَا عَسَيْتَ إِنْ أُعْطِيتَ ذَلِكَ أَنْ لَا تَسْأَلَ غَيْرَهُ؟ فَيَقُولُ: لَا وَعِزَّتِكَ، لَا أَسْأَلُ غَيْرَ ذَلِكَ، فَيُعْطِي رَبَّهُ عَزَّ وَجَلَّ مَا شَاءَ مِنْ عَهْدٍ وَمِيثَاقٍ، فَيُقَدِّمُهُ إِلَى بَابِ الْجَنَّةِ.

فَإِذَا بَلَغَ بَابَهَا، فَرَأَى زَهْرَتَهَا وَمَا فِيهَا مِنَ النَّضْرَةِ وَالسُّرُورِ.. فَيَسْكُتُ مَا شَاءَ اللهُ أَنْ يَسْكُتَ، فَيَقُولُ: يَا رَبِّ؛ أَدْخِلْنِي الْجَنَّةَ، فَيَقُولُ اللهُ عَزَّ وَجَلَّ: وَيْحَكَ يَا ابْنَ آدَمَ مَا أَغْدَرَكَ!! أَلَيْسَ قَدْ أَعْطَيْتَ الْعَهْدَ وَالْمِيثَاقَ أَنْ لَا تَسْأَلَ غَيْرَ الَّذِي أُعْطِيتَ؟ فَيَقُولُ: يَا رَبِّ؛ لَا تَجْعَلْنِي أَشْقَى خَلْقِكَ، [فَيَضْحَكُ اللهُ - عَزَّ وَجَلَّ - مِنْهُ، ثُمَّ] يَأْذَنُ لَهُ فِي دُخُولِ الْجَنَّةِ، فَيَقُولُ: تـَمَنَّ، فَيَتَمَنَّى، حَتَّى إِذَا انْقَطَعَتْ أُمْنِيَّتُهُ.. قَالَ اللهُ - عَزَّ وَجَلَّ: - زِدْ مِنْ كَذَا وَكَذَا - أَقْبَلَ يُذَكِّرُهُ رَبُّهُ - حَتَّى إِذَا انْتَهَتْ بِهِ الْأَمَانِيُّ.. قَالَ اللهُ – تَعَالَى -:  لَكَ ذَلِكَ وَمِثْلُهُ مَعَهُ.

قَالَ أَبُو سَعِيدٍ [رضي الله عنه]: إِنِّي سَـمِعْتُهُ يَقُولُ: ذَلِكَ لَكَ وَعَشَرَةُ أَمْثَالِهِ.

48-806. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

«Одамлар: «Эй Аллоҳнинг Расули, қиёмат куни Роббимизни кўрамизми?» дейишди. «Булутсиз ойдин кечада ой(ни кўриш)га шубҳа қиласизларми?» дедилар. «Йўқ, эй Аллоҳнинг Расули», дейишди. «Булут тўсмаган қуёш(ни кўриш)га шубҳа қиласизларми?» дедилар. «Йўқ», дейишди. «Албатта, У Зотни ҳам худди шундай кўрасизлар. Қиёмат куни одамлар ҳашр қилинади, У Зот: «Ким нимага ибодат қилган бўлса, ўшанга эргашсин», дейди. Шунда улардан айримлари қуёшга, баъзилари ойга, яна бирлари тоғутларга* эргашиб кетади ва бу уммат ичида мунофиқлари билан қолади. Аллоҳ уларга намоён бўлиб (бошқа ривоятларда келишича, улар танимайдиган суратда кўриниб) «Мен Роббингизман», дейди. Улар: «Роббимиз келгунича бизнинг жойимиз шу ердир, Роббимиз келганда Уни таниб оламиз», дейишади. Кейин Аллоҳ уларга (Ўз суратида) намоён бўлиб: «Мен Роббингизман», дейди. Улар: «Сен Роббимизсан», дейишади. (У Зот) уларни чорлайди. Жаҳаннам узра Сирот қўйилади. Расуллар ичида уммати билан биринчи ўтган мен бўламан. У кунда расуллардан бошқа ҳеч ким сўзламайди. У кунда расулларнинг сўзи фақат  «Аллоҳим, саломат сақла, саломат сақла» бўлади. Жаҳаннамда саъдон* тиканлари каби илмоқлар бор. Саъдон тиканларини кўрганмисиз?» дедилар. «Ҳа», дейишди. (Расулуллоҳ:) «Улар саъдон тиканлари кабидир, лекин уларнинг катталигини Аллоҳдан ўзга ҳеч ким билмайди. (Илмоқлар) одамларни қилмишларига қараб тортиб олади. Уларнинг ичида амали сабабли ҳалок бўладигани ҳам, майда-майда қилиниб, сўнг нажот топадигани ҳам бўлади. Ниҳоят, Аллоҳ дўзах аҳлидан кимга раҳм қилишни ирода этса, фаришталарга Аллоҳга ибодат қилганларни дўзахдан чиқаришни буюради. Шунда уларни чиқарадилар. Уларни сажда изларидан таниб олишади. Аллоҳ дўзахга сажда изини ейишни ҳаром қилган! Шунда (ўшалар) дўзахдан чиқадилар. Дўзах одам боласининг сажда изидан бошқа ҳамма ёғини ейди. Улар дўзахдан куйиб, қорайиб кетган ҳолда чиқишади. Устиларидан ҳаёт суви қуйилади. Улар худди сел оқизиб келган данак униб чиққани каби униб чиқишади.

Сўнг Аллоҳ бандалар орасида ҳукм қилиб бўлади ва бир киши жаннат билан дўзах орасида қолади. У дўзах аҳлининг жаннатга энг охирги кирадиганидир. Юзи билан дўзахга қараган ҳолда бўлади. Шунда у: «Эй Роббим, юзимни дўзахдан буриб қўй, унинг ҳиди мени заҳарлаб, алангаси куйдириб ташлади», дейди. (У Зот) айтади: «Бу айтганинг қилинса, бундан бошқа нарсани ҳам сўрарсан?» (У киши:) «Иззатингга қасамки, йўқ!» дейди ва Аллоҳга (У Зот) хоҳлаганича аҳду паймон беради. Шунда Аллоҳ унинг юзини дўзахдан буриб қўяди. Уни жаннатга қаратиб қўйгач, (ўша киши) жаннатнинг гўзаллигини кўриб, Аллоҳ хоҳлаганича сукут қилади-ю, кейин: «Эй Роббим, мени жаннатнинг эшиги олдига олиб бор», дейди. Аллоҳ унга: «Сўраган нарсангдан бошқасини сўрамасликка аҳду паймонлар бермаганмидинг?!» дейди. «Эй Роббим, бандаларингнинг бахти қароси бўлмайин», дейди. У Зот: «Ўша сенга берилса, ундан бошқасини сўрамайсанми?» дейди. «Иззатингга қасамки, йўқ. Шундан бошқасини сўрамасман», дейди ва Роббига (У Зот) хоҳлаганича аҳду паймон беради. (Аллоҳ) уни жаннат эшиги олдига олиб боради. Унинг эшигига етиб бориб, унинг нурафшонлигини, ундаги шодиёна ва хурсандчиликни кўргач, Аллоҳ хоҳлаганича сукут қилади‑да, сўнг: «Эй Роббим, мени жаннатга кирит», дейди. Аллоҳ: «Шўринг қурисин, эй одам боласи, мунча ҳам субутсизсан! Ўзингга берилгандан бошқа нарса сўрамасликка аҳду паймон бермаганмидинг?!» дейди. (У киши:) «Эй Роббим, мени бандаларингнинг бахтиқароси қилиб қўйма!» дейди. Аллоҳ азза ва жалла бундан кулади. Сўнг унга жаннатга киришга изн бериб: «Тила тилагингни!» дейди. У тилак айтавериб, охири тилак-орзулари тугаб қолади. Аллоҳ азза ва жалла: «Фалон-фалонларни тила», дейди. Робби унга эслатаверади, ниҳоят талаб-орзулар тамом бўлгач, Аллоҳ таоло: «Сенга мана шу ва у билан бирга яна шунча», дейди».

Абу Саъид Худрий розияллоҳу анҳу Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳуга бундай деди: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Аллоҳ: «Сенга мана шу ва шунинг ўн баробари», дейди», деганлар».

Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан фақатгина «Сенга мана шу ва у билан бирга яна шунча», деган сўзларинигина ёдлаб қолганман», деди.

Абу Саъид розияллоҳу анҳу: «Сенга мана шу ва шунинг ўн баробари», деганларини эшитганман», деди».

* «Тоғут» сўзининг маъноси «жуда ҳаддидан ошувчи» бўлиб, истилоҳда Аллоҳдан ўзга ибодат қилинган ҳар бир нарсани англатади. Баъзи уламолар тоғутни шайтон ҳам дейишган («Қомус»дан).

* Саъдон – тиканли ўсимлик бўлиб, туянинг севимли емиши ҳисобланади.

49-834- عَنْ أَبِي بَكْرٍ الصِّدِّيقِ رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهُ: أَنَّهُ قَالَ لِرَسُولِ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: عَلِّمْنِي دُعَاءً أَدْعُو بِهِ فِي صَلَاتِي، قَالَ: قُلِ اللَّهُمَّ؛ إِنِّي ظَلَمْتُ نَفْسِي ظُلْمًا كَثِيرًا، وَلَا يَغْفِرُ الذُّنُوبَ إِلَّا أَنْتَ، فَاغْفِرْ لِي مَغْفِرَةً مِنْ عِنْدِكَ وَارْحَمْنِي، إِنَّكَ أَنْتَ الْغَفُورُ الرَّحِيمُ.

49-834. Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

«У киши Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга: «Менга намозимда ўқийдиган бирор дуо ўргатинг», деди. «Аллоҳумма, иннии золамту нафсии зулман касийрон, ва лаа йағфируз-зунуба иллаа анта, фағфирлии мағфиротан мин ъиндика варҳамнии, иннака антал ғофурур-роҳийм»*, дегин», дедилар».

* Дуонинг маъноси: «Аллоҳим, албатта мен ўз жонимга кўп зулм қилдим. Гуноҳларни Сендан ўзга ҳеч ким кечира олмайди. Шундай экан, Ўз ҳузурингдан бўлган мағфират ила мени кечир ва менга раҳм қил. Албатта, Сен Ғофурсан ва Роҳиймсан».

50-841- عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا: (أَنَّ رَفْعَ الصَّوْتِ بِالذِّكْرِ - حِينَ يَنْصَرِفُ النَّاسُ مِنَ الْمَكْتُوبَةِ - كَانَ عَلَى عَهْدِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم).

50-841. Ибн Аббос розияллоҳу анҳумо хабар қилади:

«Одамлар фарз намозини тугатгач, овозларини кўтариб зикр қилишлари Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам замонларида ҳам бор эди».

كتاب الـجمعة

ЖУМА КИТОБИ

51-893- عَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهُمَا يَقُولُ: سَـمِعْتُ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ يَقُولُ: كُلُّكُمْ رَاعٍ، وَكُلُّكُمْ مَسْئُولٌ عَنْ رَعِيَّتِهِ؛ الْإِمَامُ رَاعٍ وَمَسْئُولٌ عَنْ رَعِيَّتِهِ، وَالرَّجُلُ رَاعٍ فِي أَهْلِهِ وَمَسْؤُولٌ عَنْ رَعِيَّتِهِ، وَالْمَرْأَةُ رَاعِيَةٌ فِي بَيْتِ زَوْجِهَا وَمَسْؤُولَةٌ عَنْ رَعِيَّتِهَا، وَالْخَادِمُ رَاعٍ فِي مَالِ سَيِّدِهِ وَمَسْئُولٌ عَنْ رَعِيَّتِهِ.

قَالَ: وَحَسِبْتُ أَنْ قَدْ قَالَ: وَالرَّجُلُ رَاعٍ فِي مَالِ أَبِيهِ وَمَسْئُولٌ عَنْ رَعِيَّتِهِ، وَكُلُّكُمْ رَاعٍ وَمَسْئُولٌ عَنْ رَعِيَّتِهِ.

51-893. Ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:

«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «Ҳар бирингиз мутасаддидир ва ҳар бирингиз қўл остидагилари учун масъулдир. Имом* мутасаддидир ва қўл остидагилари учун масъулдир. Эркак ўз оиласида мутасаддидир ва қўл остидагилари учун масъулдир. Аёл эрининг уйида мутасаддидир ва қўл остидагилари учун масъулдир. Ходим ўз хожасининг мол-мулкида мутасаддидир ва қўл остидагилари учун масъулдир», деяётганларини эшитдим. Ўйлашимча, у зот: «Киши отасининг молида ҳам мутасаддидир ва қўл остидагилар учун масъулдир. Ҳар бирингиз мутасаддидир ва ҳар бирингиз қўл остидагилари учун масъулдир», ҳам дедилар».

Изоҳ: * «Имом» сўзи бу ерда ҳам кўп жойларда келгани каби, ҳам моддий, ҳам маънавий раҳбар бўлган кишини англатади.

52-906- عَنْ أَنَسٍ رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهُ يَقُولُ: (كَانَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم إِذَا اشْتَدَّ الْبَرْدُ.. بَكَّرَ بِالصَّلَاةِ، وَإِذَا اشْتَدَّ الْحَرُّ.. أَبْرَدَ بِالصَّلَاةِ) يَعْنِي الْجُمُعَةَ.

52-906. Анас розияллоҳу анҳу айтади:

«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам совуқ кучайиб кетганда намозни эрта ўқир, иссиқ кучайиб кетганда намозни «салқинлатиб» ўқир эдилар». Яъни жумани.

53-930- عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللهِ  رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهُمَا قَالَ: جَاءَ رَجُلٌ وَالنَّبِيُّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ يَخْطُبُ النَّاسَ يَوْمَ الْجُمُعَةِ فَقَالَ: أَصَلَّيْتَ يَا فُلَانُ؟ فَقَالَ: لَا، قَالَ: قُمْ فَارْكَعْ.

53-930. Жобир ибн Абдуллоҳ розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:

«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам жума куни одамларга хутба қилаётганларида бир киши кириб келди. Шунда у зот: «Эй фалончи, намоз ўқидингми?» дедилар. У: «Йўқ», деди. У зот: «Тур, намоз ўқиб ол», дедилар».

Изоҳ: Ҳанафий мазҳаби бўйича имом минбарга чиққанидан кейин то хутбани тугатгунича гапирилмайди ва намоз ҳам ўқилмайди. Бунга «Ҳидоя» китобида Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «Агар имом чиқса, намоз ҳам йўқ, калом ҳам йўқ», деган гаплари далил қилиб келтирилган. Шунингдек, имом Зайлаъий бошқа бир қанча ҳадислар қаторида 934-рақамли ҳадисни ҳам далил қилиб келтирган («Ҳидоя», «Насбур-роя»).

54-933- عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهُ قَالَ: أَصَابَتِ النَّاسَ سَنَةٌ عَلَى عَهْدِ رَسُولِ الله صلى الله عليه وسلم، فَبَيْنَا النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم يَخْطُبُ فِي يَوْمِ جُمُعَةٍ.. قَامَ أَعْرَابِيٌّ فَقَالَ: يَا رَسُولَ اللهِ؛ هَلَكَ الْمَالُ، وَجَاعَ الْعِيَالُ، فَادْعُ اللهَ لَنَا، فَرَفَعَ يَدَيْهِ وَمَا نَرَى فِي السَّمَاءِ قَزَعَةً، فَوَالَّذِي نَفْسِي بِيَدِهِ؛ مَا وَضَعَهَا حَتَّى ثَارَ السَّحَابُ أَمْثَالَ الْجِبَالِ، ثُمَّ لَمْ يَنْزِلْ عَنْ مِنْبَرِهِ حَتَّى رَأَيْتُ الْمَطَرَ يَتَحَادَرُ عَلَى لِحْيَتِهِ صلى الله عليه وسلم، فَمُطِرْنَا يَوْمَنَا ذَلِكَ، وَمِنَ الْغَدِ، وَمِنْ بَعْدِ الْغَدِ، وَالَّذِي يَلِيهِ، حَتَّى الْجُمُعَةِ الْأُخْرَى.

وَقَامَ ذَلِكَ الْأَعْرَابِيُّ - أَوْ قَالَ غَيْرُهُ – فَقَالَ: يَا رَسُولَ اللهِ؛ تَهَدَّمَ الْبِنَاءُ، وَغَرِقَ الْمَالُ، فَادْعُ اللهَ لَنَا، فَرَفَعَ يَدَيْهِ فَقَالَ: اللَّهُمَّ؛ حَوَالَيْنَا وَلَا عَلَيْنَا، فَمَا يُشِيرُ بِيَدِهِ إِلَى نَاحِيَةٍ مِنَ السَّحَابِ.. إِلَّا انْفَرَجَتْ، وَصَارَتِ الْمَدِينَةُ مِثْلَ الْجَوْبَةِ، وَسَالَ الْوَادِي قَنَاةُ شَهْرًا، وَلَمْ يَجِئْ أَحَدٌ مِنْ نَاحِيَةٍ إِلَّا حَدَّثَ بِالْجَوْدِ.

54-933. Анас ибн Молик розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг даврларида одамларга қурғоқчилик етди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам жума куни хутба қилиб турганларида бир аъробий туриб: «Эй Аллоҳнинг Расули! Мол-ҳол ҳалок бўлди, оилалар оч қолди, биз учун Аллоҳга дуо қилинг!» деди. Шунда у зот қўлларини кўтардилар. Осмонда бир парча ҳам булут кўрмаётган эдик. Жоним қўлида бўлган Зотга қасамки, қўлларини туширмаслариданоқ, тоғдек булутлар қўзғалди. Кейин у зот минбарларидан тушмай туриб, ёмғир соқолларидан томаётганини кўрдим. Ўша куни ҳам, эртасига ҳам, индинига ҳам, ундан кейинги куни ҳам то кейинги жумагача ёмғир ёғди. Ҳалиги аъробий – ёки бошқаси – туриб: «Эй Аллоҳнинг Расули! Бинолар вайрон бўлди, мол-ҳол ғарқ бўлди. Биз учун Аллоҳга дуо қилинг!» деди. Шунда у зот қўлларини кўтардилар-да: «Аллоҳим! Атрофимизга, устимизга эмас», дедилар. Булутлардан қайси тарафдагисига қўллари ила ишора қилсалар, тарқалиб кетар эди. Мадина худди юмалоқ чуқурдек бўлиб қолди. Водийда, яъни Қанотда бир ой сел оқди. Теварак-атрофдан келган киши борки, жалани гапирар эди».

55-937- عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم (كَانَ يُصَلِّي قَبْلَ الظُّهْرِ رَكْعَتَيْنِ، وَبَعْدَهَا رَكْعَتَيْنِ، وَبَعْدَ الْمَغْرِبِ رَكْعَتَيْنِ فِي بَيْتِهِ، وَبَعْدَ الْعِشَاءِ رَكْعَتَيْنِ، وَكَانَ لَا يُصَلِّي بَعْدَ الْجُمُعَةِ حَتَّى يَنْصَرِفَ، فَيُصَلِّي رَكْعَتَيْنِ).

55-937. Абдуллоҳ ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:

«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам пешиндан олдин икки ракъат ва ундан кейин икки ракъат, шомдан кейин уйларида икки ракъат ва хуфтондан кейин ҳам икки ракъат намоз ўқир эдилар. Жумадан кейин то (уйга) қайтмагунларича намоз ўқимас эдилар. Кейин икки ракъат намоз ўқир эдилар».

Изоҳ: Ҳанафий мазҳабига кўра, жума намозидан кейин тўрт ракъат суннат ўқилади. Бунга далил Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «Сизлардан ким жумадан кейин намоз ўқийдиган бўлса, тўрт (ракъат) ўқисин» деган сўзларидир. Пешин намозидан олдин тўрт ракъат суннат ўқишга эса имом Термизий ривоят қилган ҳадис далил бўлади. Унда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ким бир кеча-кундузда ўн икки ракъат намозга маҳкам бўлса, Аллоҳ унинг учун жаннатда бир уй қуради», деганлар ва ўша ўн икки ракъат ичида пешиндан олдинги тўрт ракъат намозни ҳам айтганлар («Шарҳу Маъонил-осор», «Ҳидоя»).

كتاب صلاة الـخوف

ХАВФ НАМОЗИ ҲАҚИДАГИ КИТОБ

56-946- عَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهُمَا قَالَ: قَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم لَنَا لَمَّا رَجَعَ مِنَ الْأَحْزَابِ: لَا يُصَلِّيَنَّ أَحَدٌ الْعَصْرَ إِلَّا فِي بَنِي قُرَيْظَةَ فَأَدْرَكَ بَعْضُهُمُ الْعَصْرَ فِي الطَّرِيقِ، فَقَالَ بَعْضُهُمْ: لَا نُصَلِّي حَتَّى نَأْتِيَهَا، وَقَالَ بَعْضُهُمْ: بَلْ نُصَلِّي؛ لَمْ يُرَدْ مِنَّا ذَلِكَ، فَذُكِرَ ذَلِكَ لِلنَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم، فَلَمْ يُعَنِّفْ وَاحِدًا مِنْهُمْ.

56-946. Ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:

«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам Аҳзобдан қайтганларида бизга «Ҳеч ким асрни Бану Қурайзадан бошқа жойда ўқимасин», дедилар. Айримлар йўлда асрга тўғри келишди. Шунда баъзилар: «Ўша ерга бормагунча намоз ўқимаймиз», дейишди, баъзилар эса: «Йўқ, ўқийверамиз. Биздан бу (яъни намоз ўқимаслик) талаб қилингани йўқ», дейишди. Бу Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга зикр қилинган эди, уларнинг бирортасини койимадилар».

كتاب العيدين

ИККИ ҲАЙИТ КИТОБИ

57-953- عَنْ أَنَسٍ رضي الله عنه [قَالَ]: (كَانَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم لَا يَغْدُو يَوْمَ الْفِطْرِ حَتَّى يَأْكُلَ تَـمَرَاتٍ)، وَعَنْهُ مِنْ طَرِيقٍ ثَانٍ: (وَيَأْكُلُهُنَّ وِتْرًا).

57- 953. Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Фитр куни бир неча хурмо емасдан (намозгоҳга) чиқмас эдилар».

У кишига иккинчи йўлдан келишича, Анас розияллоҳу анҳу: «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам уларни тоқ ердилар», деб сўзлаган».

Изоҳ: Фитр куни – Рамазон ҳайити куни. «Фитр» – «оғиз очиқлик» дегани. Рамазон ҳайити куни рўзадан чиқиб, илк оғиз очиқ юриладиган кун бўлгани учун шундай номланган.

58-969- عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهُمَا، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم أَنَّهُ قَالَ: مَا الْعَمَلُ فِي أَيَّامٍ أَفْضَلَ [مِنْهَا] مِنَ الْعَمَلِ فِي هَذِهِ قَالُوا: وَلَا الْجِهَادُ؟ قَالَ: وَلَا الْجِهَادُ، إِلَّا رَجُلٌ خَرَجَ يُخَاطِرُ بِنَفْسِهِ وَمَالِهِ، فَلَمْ يَرْجِعْ بِشَيْءٍ.

58-969. Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:

«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «(Зулҳижжанинг аввалидаги) ўн кундаги амал мана бу кунлардаги* амалдан афзал эмас», дедилар. «Жиҳод ҳамми?» дейишди. У зот: «Жиҳод ҳа. Фақат жонию молини хатарга қўйиб чиқиб, бирор нарса ила қайтмаган киши мустасно», дедилар».

Изоҳ: Бу ерда ташриқ кунлари назарда тутилмоқда.

 كتاب الوتر

ВИТР КИТОБИ

59-1000- عَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: (كَانَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم يُصَلِّي فِي السَّفَرِ عَلَى رَاحِلَتِهِ حَيْثُ تَوَجَّهَتْ بِهِ، يُومِئُ إِيـمَاءً، صَلَاةَ اللَّيْلِ، إِلَّا الْفَرَائِضَ، وَيُوتِرُ عَلَى رَاحِلَتِهِ).

59-1000. Ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:

«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам сафарда туяларининг устида у йўналган томонга қараб намоз ўқир эдилар. Фарз намозлардан бошқа тунги намозни имо билан ўқир, витрни ҳам туяларининг устида ўқир эдилар».

كتاب الاستسقاء

ИСТИСҚО* КИТОБИ

60-1036- عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رضي الله عنه قَالَ: قَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: لَا تَقُومُ السَّاعَةُ حَتَّى يُقْبَضَ الْعِلْمُ، وَتَكْثُرَ الزَّلَازِلُ، وَيَتَقَارَبَ الزَّمَانُ، وَتَظْهَرَ الْفِتَنُ، وَيَكْثُرَ الْهَرْجُ - وَهْوَ الْقَتْلُ الْقَتْلُ - حَتَّى يَكْثُرَ فِيكُمُ الْمَالُ فَيَفِيضُ.

60-1036. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Илм суғуриб олинмагунча, зилзилалар кўпаймагунча, замон охирлаб қолмагунча, фитналар зоҳир бўлмагунча ва ҳарж – яъни қирғинбарот – кўпаймагунча, то орангизда мол кўпайиб, тўлиб‑тошмагунча қиёмат қоим бўлмайди», дедилар».

* Истисқо – Аллоҳ таолодан серобликни, ёмғир ёғдиришини сўраш. Бунда махсус истисқо намозини ўқиб сўраш ҳам, фақат дуо қилиб сўраш ҳам мумкин. Ҳанафий мазҳаби иккинчи фикрни қабул қилган.

 كتاب الـتهجد

ТАҲАЖЖУД КИТОБИ

61-1153- عَبْدَ اللهِ بْنَ عَمْرٍو [رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا] قَالَ: قَالَ لِي النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم أَلَمْ أُخْبَرْ أَنَّكَ تَقُومُ اللَّيْلَ وَتَصُومُ النَّهَارَ؟! قُلْتُ: إِنِّي أَفْعَلُ ذَلِكَ، قَالَ: فَإِنَّكَ إِذَا فَعَلْتَ ذَلِكَ.. هَجَمَتْ عَيْنُكَ، وَنَفِهَتْ نَفْسُكَ، وَإِنَّ لِنَفْسِكَ عَلَيْكَ حَقًّا، وَلِأَهْلِكَ عَلَيْكَ حَقًّا، فَصُمْ وَأَفْطِرْ، وَقُمْ وَنَمْ.

61-1153. Абдуллоҳ ибн Амр розияллоҳу анҳумо айтади:

«Менга Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Менга хабар қилинишича, сен кечани ибодат билан ўтказиб, кундузи рўзадор бўлар эмишсан?» дедилар. «(Ҳа,) мен шундай қиламан», дедим. У зот: «Агар бундай қиладиган бўлсанг, кўзинг киртайиб, вужудинг толиқиб қолади. Албатта, вужудингнинг ҳам ҳаққи бор, аҳлингнинг ҳам ҳаққи бор. Бас, рўза ҳам тут, оғиз очиқ ҳам юр. Бедор ҳам бўл, ухлагин ҳам», дедилар».

62-1162- عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللهِ [رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا] قَالَ: كَانَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ يُعَلِّمُنَا الاِسْتِخَارَةَ فِي الْأُمُورِ كَمَا يُعَلِّمُنَا السُّورَةَ مِنَ الْقُرْآنِ، يَقُولُ: إِذَا هَمَّ أَحَدُكُمْ بِالْأَمْرِ.. فَلْيَرْكَعْ رَكْعَتَيْنِ مِنْ غَيْرِ الْفَرِيضَةِ، ثُمَّ لِيَقُلِ: اللَّهُمَّ؛ إِنِّي أَسْتَخِيرُكَ بِعِلْمِكَ، وَأَسْتَقْدِرُكَ بِقُدْرَتِكَ، وَأَسْأَلُكَ مِنْ فَضْلِكَ الْعَظِيمِ؛ فَإِنَّكَ تَقْدِرُ وَلَا أَقْدِرُ، وَتَعْلَمُ وَلَا أَعْلَمُ، وَأَنْتَ عَلَّامُ الْغُيُوبِ، اللَّهُمَّ؛ إِنْ كُنْتَ تَعْلَمُ أَنَّ هَذَا الْأَمْرَ خَيْرٌ لِي فِي دِينِي، وَمَعَاشِي، وَعَاقِبَةِ أَمْرِي - أَوْ قَالَ: عَاجِلِ أَمْرِي وَآجِلِهِ -.. فَاقْدُرْهُ لِي، وَيَسِّرْهُ لِي، ثُمَّ بَارِكْ لِي فِيهِ، وَإِنْ كُنْتَ تَعْلَمُ أَنَّ هَذَا الْأَمْرَ شَرٌّ لِي فِي دِينِي، وَمَعَاشِي، وَعَاقِبَةِ أَمْرِي - أَوْ قَالَ: فِي عَاجِلِ أَمْرِي وَآجِلِهِ -.. فَاصْرِفْهُ عَنِّي، وَاصْرِفْنِي عَنْهُ، وَاقْدُرْ لِي الْخَيْرَ حَيْثُ كَانَ، ثُمَّ أَرْضِنِي بِهِ قَالَ: وَيُسَمِّي حَاجَتَهُ.

62-1162. Жобир ибн Абдуллоҳ розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:

«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бизга ҳамма ишларда истихора қилишни худди Қуръондан сурани ўргатгандек ўргатар эдилар. У зот шундай дер эдилар: «Қачон бирортангиз бир иш қилмоқчи бўлса, фарз намоздан бошқа икки ракъат намоз ўқисин. Сўнг: «Аллоҳим! Албатта, мен Сенинг илминг ила истихора* қиламан. Сенинг қудратинг ила қудрат сўрайман. Сенинг улуғ фазлингдан сўрайман. Чунки Сен қодирсан, мен қодир эмасман. Сен билурсан, мен билмасман. Сен ғайбларни ниҳоятда билувчи Зотсан. Аллоҳим! Агар ушбу иш менга динимда, ҳаётимда ва ишимнинг оқибатида (охиратимда) [ёки «ҳозирги ишимдаю келгусида» дедилар] яхши эканини билсанг, уни менга тақдир қилгин, менга осон қилгин, сўнгра уни мен учун баракали қилгин. Агар ушбу иш мен учун динимда, ҳаётимда ва ишимнинг оқибатида (охиратимда) [ёки «ҳозирги ишимдаю келгусида» дедилар] ёмон эканини билсанг, уни мендан буриб юбор, мени ундан буриб юбор. Ва менга қаерда бўлса ҳам яхшиликни тақдир қил. Сўнгра мени унга рози қил», десин ва ҳожатини айтсин».

* Истихора сўзи луғатда «яхшисини сўраш, танлаш» деган маънони билдиради. Истилоҳда эса мусулмон киши икки ишдан қай бирини танлаш ёки бажаришга иккиланиб қолганида Аллоҳдан танлаб беришини сўраши, ўз қисматини Аллоҳга топшириши «истихора» дейилади. Ишларнинг яхшиси, мақбулини танлаш учун ўқиладиган икки ракъат нафл намоз «истихора намози» дейилади. Истихора дуосининг ўқилиши: «Аллоҳумма, инний астахируука би ъилмик. Ва астақдирука би қудротик. Ва ас’алука мин фадликал ъазийм. Фаиннака тақдиру, ва лаа ақдир. Ва таъламу, ва лаа аълам. Ва анта ъаллаамул ғуйууб. Аллоҳумма, ин кунта таъламу анна ҳаазал амро хойрун ли фий дийний ва маъаший ва ъақибати амри – ъажили амрий ва ъаажилиҳи – фақдурҳу лий ва ин кунта таъламу анна ҳазал амро шаррун лий фий дийний ва маъаший ва ъақибати амрий – ъажили амрий ва ъаажилиҳи – фасрифҳу ъанний васрифни ъанҳ. Вақдур лийал хойро ҳайсу каан, сумма роддиний биҳ».

 كتاب فضل الصلاة في مـسجد مكة والـمدينة

МАККА ВА МАДИНА МАСЖИДИДАГИ НАМОЗНИНГ ФАЗИЛАТИ ҲАҚИДАГИ КИТОБ

63- 1196- عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: مَا بَيْنَ بَيْتِي وَمِنْبَرِي.. رَوْضَةٌ مِنْ رِيَاضِ الْجَنَّةِ، وَمِنْبَرِي عَلَى حَوْضِي.

63-1196. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Уйим билан минбаримнинг орасида жаннат боғларидан бири бор. Минбарим эса ҳовузимнинг устидадир», дедилар».

كتاب العمل في الصلاة

НАМОЗДАГИ АМАЛ ҲАҚИДАГИ КИТОБ

64- 1221 - عَنْ عُقْبَةَ بْنِ الْحَارِثِ [رضي الله عنه] قَالَ: صَلَّيْتُ مَعَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم الْعَصْرَ، فَلَمَّا سَلَّمَ.. قَامَ سَرِيعًا دَخَلَ عَلَى بَعْضِ نِسَائِهِ ثُمَّ خَرَجَ، وَرَأَى مَا فِي وُجُوهِ الْقَوْمِ مِنْ تَعَجُّبِهِمْ لِسُرْعَتِهِ، فَقَالَ: ذَكَرْتُ  - وَأَنَا فِي الصَّلَاةِ - تِبْرًا عِنْدَنَا، فَكَرِهْتُ أَنْ يـُمْسِيَ - أَوْ يَبِيتَ – عِنْدَنَا، فَأَمَرْتُ بِقِسْمَتِهِ.

64-1221. Уқба ибн Ҳорис розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам билан аср ўқидим. У зот салом бериб бўлгач, шошилганча туриб, аёлларидан бирининг ҳузурига кириб кетдилар. Кейин чиқдилар ва қавмнинг юзида шошилганларидан ажабланишни кўриб: «Намоздалигимда ҳузуримиздаги бир ёмбини* эслаб қолдим. Унинг кечгача [ёки тонггача] ҳузуримизда қолишини истамай, уни тақсимлашга буюрдим», дедилар».

* Биз «ёмби» деб таржима қилган «тибр» сўзи ишлов берилмаган бир парча олтин ёки кумуш маъносини англатади

1. Маждуддин ал-Фирузободий. Ал-Қомусул муҳит. – Ж. 1. – Байрут: Дорул маърифа, йили кўрсатилмаган. – Б. 278.
2. Ан-Наъим. Арабча-ўзбекча луғат. – Тошкент: Абдулла Қодирий номидаги халқ мероси нашриёти, 2003. – Б. 91.

 كتاب السهو

ЯНГЛИШИШ КИТОБИ

65- 1233- عَنْ كُرَيْبٍ: سَأَلَ أُمَّ سَلَمَةَ عَنِ الرَّكْعَتَيْنِ بَعْدَ العَصْرِ، فَقَالَتْ أُمُّ سَلَمَة [رضي الله عنها]: سَـمِعْتُ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم يَنْهَى عَنْهُمَا، ثُمَّ رَأَيْتُهُ يُصَلِّيهِمَا حِينَ صَلَّى الْعَصْرَ، ثُمَّ دَخَلَ - وَعِنْدِي نِسْوَةٌ مِنْ بَنِي حَرَامٍ مِنَ الْأَنْصَارِ – قَالَتْ: فَأَرْسَلْتُ إِلَيْهِ الْجَارِيَةَ فَقُلْتُ: قُومِي بِـجَنْبِهِ فَقُولِي لَهُ: تَقُولُ لَكَ أُمُّ سَلَمَةَ: يَا رَسُولَ اللهِ؛ سَـمِعْتُكَ تَنْهَى عَنْ هَاتَيْنِ، وَأَرَاكَ تُصَلِّيهِمَا؟ فَإِنْ أَشَارَ بِيَدِهِ.. [فَاسْتَأْخِرِي عَنْهُ، فَفَعَلَتِ الْجَارِيَةُ، فَأَشَارَ بِيَدِهِ]، فَاسْتَأْخَرَتْ عَنْهُ، فَلَمَّا انْصَرَفَ.. قَالَ: يَا بْنَةَ أَبِي أُمَيَّةَ؛ سَأَلْتِ عَنِ الرَّكْعَتَيْنِ بَعْدَ الْعَصْرِ، وَإِنَّهُ أَتَانِي نَاسٌ مِنْ عَبْدِ الْقَيْسِ، فَشَغَلُونِي عَنِ الرَّكْعَتَيْنِ اللَّتَيْنِ بَعْدَ الظُّهْرِ، فَهُمَا هَاتَانِ.

65-1233. Курайбдан ривоят қилинади:

(«Ибн Аббос, Мисвар ибн Махрама ва Абдурраҳмон ибн Азҳар розияллоҳу анҳум уни Оиша розияллоҳу анҳонинг ёнига юбораётиб, «У кишига барчамиздан салом айт ва аср намозидан кейинги икки ракъат ҳақида сўра ҳамда унга «Бизга хабар қилинишича, сиз ўша икки ракъатни ўқир экансиз, ҳолбуки, бизга етказишларича, Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам бундан қайтарган эканлар», деб айт», дейишди.

Ибн Аббос: «Мен Умар ибн Хаттоб билан бирга одамларни ўша икки ракъат туфайли урар ҳам эдим», деган»

Курайб айтади: «Оиша розияллоҳу анҳонинг ҳузурига кириб, мени нима учун юборишганини унга етказдим. У: «Умму Саламадан сўра», деди. Уларнинг ёнига чиқиб, унинг гапини айтдим. Улар мени Оишанинг ёнига юборганлари каби Умму Саламанинг ҳузурига қайтариб юборишди.)

Умму Салама розияллоҳу анҳо бундай деди: «Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг бундан қайтарганларини эшитган эдим. Кейин аср намозини ўқиганларида икки ракъатни ҳам ўқиганларини кўрдим. Сўнг у зот ҳузуримга кирдилар. Ёнимда ансорлардан Бану Ҳаромлик бир гуруҳ аёллар бор эди. Мен у зотга жорияни юбориб, «Ёнларига тур-да, «Умму Салама сизга: «Эй Аллоҳнинг Расули, бу икки ракъатдан қайтарганингизни эшитган эдим, ҳозир эса уларни ўқиётганингизни кўряпман», деяпти», деб айт. Агар қўллари билан ишора қилсалар, орқангга қайт», дедим. Жория шундай қилди. У зот қўллари билан ишора қилдилар, жория орқасига қайтди. Намоздан чиққач: «Эй Абу Умайянинг қизи,* асрдан кейинги икки ракъат ҳақида сўрабсан. Ҳузуримга Абдулқайсдан бир гуруҳ одамлар келган эди, мени пешиндан кейинги икки ракъатдан машғул қилиб қўйишди. Бу икки ракъат ўша эди», дедилар».

* Абу Умайя Умму Салама розияллоҳу анҳонинг отаси эди.

كتاب الـجنائز

ЖАНОЗАЛАР КИТОБИ

66-1239- عَنِ الْبَرَاءِ [رضي الله عنه] قَالَ: (أَمَرَنَا النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم بِسَبْعٍ، وَنَهَانَا عَنْ سَبْعٍ:

أَمَرَنَا بِاتِّبَاعِ الْجَنَائِزِ، وَعِيَادَةِ الْمَرِيضِ، وَإِجَابَةِ الدَّاعِي، وَنَصْرِ الْمَظْلُومِ، وَإِبْرَارِ الْقَسَمِ، وَرَدِّ السَّلَامِ، وَتَشْمِيتِ الْعَاطِسِ.

وَنَهَانَا عَنْ آنِيَةِ الْفِضَّةِ، وَخَاتَمِ الذَّهَبِ، وَالْحَرِيرِ، وَالدِّيبَاجِ، وَالْقَسِّيِّ، وَالْإِسْتَبْرَقِ).

وَقَعَ فِي بَعْضِ الرِّوَايَاتِ: (وَعَنِ الـمَيَاثِرِ).

66-1239. Баро розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам бизни етти нарсага буюрдилар ва етти нарсадан қайтардилар: жанозага қатнашишга, касални бориб кўришга, айтилган жойга боришга, мазлумга ёрдам беришга, қасамни оқлашга, саломга алик олишга ва акса урган кишига ташмит^* қилишга буюрдилар. Кумуш идишдан, тилла узукдан, ипакдан, дебождан, қассийдан ва истабрақдан* қайтардилар».

* Араб тилида акса урган кишига қарата «Йарҳамукаллоҳ» («Аллоҳ сенга раҳм қилсин») дейиш «ташмит» дейилади. Бунда мусулмон одам айнан мазкур жумлани ишлатиши керак. «Соғ бўлинг», «Саломат бўлинг» ёки шунга ўхшаш бошқа иборалар унинг ўрнига ўтмайди.

* «Дебож», «қассий», «истабрақ» – ипак матоларнинг номлари. Дебож – ўриш-арқоғи ипакдан бўлган юпқа мато; қассий – зайтун поясига ипак аралаштириб тўқиладиган мато бўлиб, ўша вақтларда Мисрдан олиб келинган; истабрақ – дебожнинг қалини. Баъзилар буларни тоза ипак эмас деб ўйлаб қолишлари мумкинлиги учун ҳадисда алоҳида‑алоҳида таъкидланмоқда.

67-1241- 1242 - عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ [رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا]: أَنَّ أَبَا بَكْرٍ رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهُ خَرَجَ [وَذَلِكَ بَعْدَ وَفَاةِ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم] وَعُمَرُ [رضي الله عنه] يُكَلِّمُ النَّاسَ، فَقَالَ: اجْلِسْ، فَأَبَى، فَقَالَ: اجْلِسْ، فَأَبَى، فَتَشَهَّدَ أَبُو بَكْرٍ  [رضي الله عنه]، فَمَالَ إِلَيْهِ النَّاسُ وَتَرَكُوا عُمَرَ، فَقَالَ:

أَمَّا بَعْدُ: فَمَنْ كَانَ مِنْكُمْ يَعْبُدُ مُحَمَّدًا..  فَإِنَّ مُحَمَّدًا قَدْ مَاتَ، وَمَنْ كَانَ يَعْبُدُ اللهَ.. فَإِنَّ اللهَ حَيٌّ لَا يـَمُوتُ، قَالَ اللهُ عَزَّ وَجَلَّ: (وَمَا مُـحَمَّدٌ إِلَّا رَسُولٌ قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِهِ الرُّسُلُ...) إِلَى (الشَّاكِرِينَ) وَاللهِ؛ لَكَأَنَّ النَّاسَ لَمْ يَكُونُوا يَعْلَمُونَ أَنَّ اللهَ أَنْزَلَ هَذِهِ الآيَةَ.. حَتَّى تَلَاهَا أَبُو بَكْرٍ [رضي الله عنه]، فَتَلَقَّاهَا النَّاسُ مِنْهُ، فَمَا يُسْمَعُ بَشَرٌ إِلَّا يَتْلُوهَا.

67-1241-1242. Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:

«Умар розияллоҳу анҳу одамларга гапириб турган эди, Абу Бакр розияллоҳу анҳу чиқиб: «Ўтир!» деди. (Бу нарса Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам вафотларидан кейин бўлган эди.) У бош тортди. Яна «Ўтир!» деди. У яна бош тортди. Абу Бакр розияллоҳу анҳу шаҳодат калималарини айтди. Одамлар унга қараб бурилишди ва Умарни тарк этишди. Шунда у киши (Абу Бакр) деди: «Аммо баъд. Сизлардан ким Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васалламга ибодат қилаётган бўлса, албатта, Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васаллам вафот этдилар. Ким Аллоҳга ибодат қилаётган бўлса, албатта, Аллоҳ барҳаётдир, У Зот ўлмайди. Аллоҳ таоло: «Муҳаммад ҳам бир Расул, холос. Ундан олдин ҳам расуллар ўтган. Агар у ўлса ёки қатл қилинса, орқангизга қайтасизми?! Кимки орқасига қайтса, Аллоҳга ҳеч қандай зарар келтира олмас. Ва Аллоҳ шукр қилувчиларни албатта мукофотлар»[1] деган».

Аллоҳга қасамки, Абу Бакр розияллоҳу анҳу ушбу оятни тиловат қилмагунича, одамлар худди Аллоҳ буни нозил қилганини билишмаган‑у, буни ундан энди қабул қилиб олгандек бўлишди. Одам зоти борки, унинг ўшани тиловат қилаётгани эшитилар эди».

[1] Оли Имрон сураси, 144-оят.

68-1284- عَنْ أُسَامَةَ بْنِ زَيْدٍ [رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا] قَالَ: أَرْسَلَتْ بِنْتُ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم إِلَيْهِ: إِنَّ ابْنًا لِي قُبِضَ، فَائْتِنَا، فَأَرْسَلَ يُقْرِئُ السَّلَامَ وَيَقُولُ: «إِنَّ لِلَّهِ مَا أَخَذَ، وَلَهُ مَا أَعْطَى، وَكُلٌّ عِنْدَهُ بِأَجَلٍ مُسَمًّى، فَلْتَصْبِرْ وَلْتَحْتَسِبْ».

فَأَرْسَلَتْ إِلَيْهِ تُقْسِمُ عَلَيْهِ لَيَأْتِيَنَّهَا، فَقَامَ وَمَعَهُ سَعْدُ بْنُ عُبَادَةَ وَمُعَاذُ بْنُ جَبَلٍ وَأُبَيُّ بْنُ كَعْبٍ وَزَيْدُ بْنُ ثَابِتٍ وَرِجَالٌ، فَرُفِعَ إِلَى رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم الصَّبِيُّ وَنَفْسُهُ تَتَقَعْقَعُ – قَالَ: حَسِبْتُهُ أَنَّهُ قَالَ: - كَأَنَّهَا شَنٌّ - فَفَاضَتْ عَيْنَاهُ، فَقَالَ سَعْدٌ: يَا رَسُولَ اللهِ؛ مَا هَذِهِ؟ فَقَالَ: «هَذِهِ رَحْمَةٌ جَعَلَهَا اللهُ فِي قُلُوبِ عِبَادِهِ، وَإِنّـَمَا يَرْحَمُ اللهُ مِنْ عِبَادِهِ الرُّحَمَاءَ.

68-1284. Усома ибн Зайд розияллоҳу анҳумо сўзлаб берди:

«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг қизлари у зотга: «Ўғлим жон таслим қиляпти, бизникига келинг», деб одам юборди. У зот соллаллоҳу алайҳи васаллам салом айтиб: «Албатта, олгани ҳам Аллоҳникидир, бергани ҳам Уникидир. Ҳар бир нарса Унинг ҳузурида белгиланган ажали биландир. Сабр қилсин ва савоб умидида бўлсин», деб одам юбордилар. У эса қасам ичиб, «Албатта келсинлар», деб яна одам юборди. У зот турдилар. У зот билан бирга Саъд ибн Убода, Муоз ибн Жабал, Убай ибн Каъб, Зайд ибн Собит ва бир қанча кишилар ҳам туришди. Бола Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга кўтариб олиб келинганда унинг жони пўк-пўк қилар эди. – Менимча, «худди эски мешга ўхшаб», деди – У зотнинг кўзларидан ёш қуйилди. Шунда Саъд: «Эй Аллоҳнинг Расули, бу нима?» деди. У зот: «Бу Аллоҳнинг бандалари қалбига солган раҳматдир. Аллоҳ раҳмли бандаларигагина раҳм қилади», дедилар».

69-1386- عَنْ سَـمُرَةَ بْنِ جُنْدَبٍ رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهُ قَالَ: كَانَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم إِذَا صَلَّى صَلَاةً.. أَقْبَلَ عَلَيْنَا بِوَجْهِهِ فَقَالَ: «مَنْ رَأَى مِنْكُمُ اللَّيْلَةَ رُؤْيَا؟» قَالَ: فَإِنْ رَأَى أَحَدٌ.. قَصَّهَا، فَيَقُولُ: مَا شَاءَ اللهُ.

فَسَأَلَنَا يَوْمًا فَقَالَ: «هَلْ رَأَى أَحَدٌ مِنْكُمْ رُؤْيَا؟» قُلْنَا: لَا، قَالَ: «لَكِنِّي رَأَيْتُ اللَّيْلَةَ رَجُلَيْنِ أَتَيَانِي، فَأَخَذَا بِيَدِي فَأَخْرَجَانِي إِلَى الْأَرْضِ الْمُقَدَّسَةِ؛ فَإِذَا رَجُلٌ جَالِسٌ، وَرَجُلٌ قَائِمٌ بِيَدِهِ [كَلُّوبٌ مِنْ حَدِيدٍ] - قَالَ بَعْضُ أَصْحَابِنَا عَنْ مُوسَى: إِنَّهُ - يُدْخِلُهُ فِي شِدْقِهِ، حَتَّى يَبْلُغَ قَفَاهُ، ثُمَّ يَفْعَلُ بِشِدْقِهِ الْآخَرِ مِثْلَ ذَلِكَ، وَيَلْتَئِمُ شِدْقُهُ هَذَا، فَيَعُودُ فَيَصْنَعُ مِثْلَهُ - قُلْتُ: مَا هَذَا؟ قَالَا: انْطَلِقْ.

فَانْطَلَقْنَا، حَتَّى أَتَيْنَا عَلَى رَجُلٍ مُضْطَجِعٍ عَلَى قَفَاهُ، وَرَجُلٌ قَائِمٌ عَلَى رَأْسِهِ بِفِهْرٍ أَوْ صَخْرَةٍ، فَيَشْدَخُ بِهِ رَأْسَهُ، فَإِذَا ضَرَبَهُ.. تَدَهْدَهَ الْحَجَرُ، فَانْطَلَقَ إِلَيْهِ لِيَأْخُذَهُ، فَلَا يَرْجِعُ إِلَى هَذَا حَتَّى يَلْتَئِمَ رَأْسُهُ، وَعَادَ رَأْسُهُ كَمَا هُوَ، فَعَادَ إِلَيْهِ فَضَرَبَهُ، قُلْتُ: مَنْ هَذَا؟ قَالَا: انْطَلِقْ.

فَانْطَلَقْنَا إِلَى ثَقْبٍ مِثْلِ التَّنُّورِ؛ أَعْلَاهُ ضَيِّقٌ وَأَسْفَلُهُ وَاسِعٌ، يَتَوَقَّدُ تَـحْتَهُ نَارًا، فَإِذَا اقْتَرَبَ.. ارْتَفَعُوا، حَتَّى كَادَ أَنْ يَـخْرُجُوا، فَإِذَا خَمَدَتْ.. رَجَعُوا فِيهَا، وَفِيهَا رِجَالٌ وَنِسَاءٌ عُرَاةٌ، فَقُلْتُ: مَنْ هَذَا؟ قَالَا: انْطَلِقْ.

فَانْطَلَقْنَا حَتَّى أَتَيْنَا عَلَى نَهَرٍ مِنْ دَمٍ، فِيهِ رَجُلٌ قَائِمٌ، عَلَى وَسَطِ النَّهَرِ – قَالَ يَزُيدُ بْنُ هَارُونَ وَوَهْبُ بْنُ جَرِيرٍ، عَنْ جَرِيرِ بْنِ حَازِمٍ: وَعَلَى شَطِّ الـنَّهْرِ - رَجُلٌ بَيْنَ يَدَيْهِ حِجَارَةٌ، فَأَقْبَلَ الرَّجُلُ الَّذِي فِي النَّهَرِ، فَإِذَا أَرَادَ أَنْ يَخْرُجَ.. رَمَى الرَّجُلُ بِحَجَرٍ فِي فِيهِ، فَرَدَّهُ حَيْثُ كَانَ؛ فَجَعَلَ كُلَّمَا جَاءَ لِيَخْرُجَ.. رَمَى فِي فِيهِ بِحَجَرٍ، فَيَرْجِعُ كَمَا كَانَ، فَقُلْتُ: مَا هَذَا؟ قَالَا: انْطَلِقْ.

فَانْطَلَقْنَا، حَتَّى انْتَهَيْنَا إِلَى رَوْضَةٍ خَضْرَاءَ، فِيهَا شَجَرَةٌ عَظِيمَةٌ، وَفِي أَصْلِهَا شَيْخٌ وَصِبْيَانٌ؛ وَإِذَا رَجُلٌ قَرِيبٌ مِنَ الشَّجَرَةِ، بَيْنَ يَدَيْهِ نَارٌ يُوقِدُهَا، فَصَعِدَا بِي فِي الشَّجَرَةِ، وَأَدْخَلَانِي دَارًا، لَمْ أَرَ قَطُّ أَحْسَنَ مِنْهَا، فِيهَا رِجَالٌ شُيُوخٌ وَشَبَابٌ، وَنِسَاءٌ وَصِبْيَانٌ، ثُمَّ أَخْرَجَانِي مِنْهَا، فَصَعِدَا بِي الشَّجَرَةَ، فَأَدْخَلَانِي دَارًا هِيَ أَحْسَنُ وَأَفْضَلُ، فِيهَا شُيُوخٌ وَشَبَابٌ.

قُلْتُ: طَوَّفْتُمَانِي اللَّيْلَةَ، فَأَخْبِرَانِي عَمَّا رَأَيْتُ.

قَالَا: نَعَمْ؛ [أَمَّا] الَّذِي رَأَيْتَهُ يُشَقُّ شِدْقُهُ.. فَكَذَّابٌ، يُحَدِّثُ بِالْكَذْبَةِ، فَتُحْمَلُ عَنْهُ حَتَّى تَبْلُغَ الْآفَاقَ، فَيُصْنَعُ بِهِ إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ، وَالَّذِي رَأَيْتَهُ يُشْدَخُ رَأْسُهُ.. فَرَجُلٌ عَلَّمَهُ اللهُ الْقُرْآنَ، فَنَامَ عَنْهُ بِاللَّيْلِ وَلَمْ يَعْمَلْ فِيهِ بِالنَّهَارِ، يُفْعَلُ بِهِ إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ، وَالَّذِي رَأَيْتَهُ فِي النَّقْبِ.. فَهُمُ الزُّنَاةُ، وَالَّذِي رَأَيْتَهُ فِي النَّهَرِ.. آكِلُو الرِّبَا، وَالشَّيْخُ فِي أَصْلِ الشَّجَرَةِ.. إِبْرَاهِيمُ [عليه السلام]، وَالصِّبْيَانُ حَوْلَهُ.. فَأَوْلَادُ النَّاسِ، وَالَّذِي يُوقِدُ النَّارَ.. مَالِكٌ خَازِنُ النَّارِ، وَالدَّارُ الْأُولَى الَّتِي دَخَلْتَ.. دَارُ عَامَّةِ الْمُؤْمِنِينَ، وَأَمَّا هَذِهِ الدَّارُ.. فَدَارُ الشُّهَدَاءِ، وَأَنَا جِبْرِيلُ، وَهَذَا مِيكَائِيلُ، فَارْفَعْ رَأْسَكَ، فَرَفَعْتُ رَأْسِي؛ فَإِذَا فَوْقِي مِثْلُ السَّحَابِ، قَالَا: ذَاكَ مَنْزِلُكَ.

فَقُلْتُ: دَعَانِي أَدْخُلْ مَنْزِلِي؟ قَالَا: إِنَّهُ بَقِيَ لَكَ عُمْرٌ لَمْ تَسْتَكْمِلْهُ؛ فَلَوِ اسْتَكْمَلْتَ.. أَتَيْتَ مَنْزِلَكَ».

69- 1386. Самура ибн Жундаб розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам намоз ўқиб бўлгач, бизга юзланиб: «Сизлардан ким бу кеча туш кўрди?» дер эдилар. Бирон киши кўрган бўлса, ҳикоя қилиб, Аллоҳ хоҳлаганича айтиб берар эди. Бир куни биздан: «Сизлардан бирон киши туш кўрдими?» деб сўрадилар. «Йўқ», дедик. У зот дедилар: «Лекин мен бу кеча икки киши олдимга келиб, қўлимдан тутиб, мени Муқаддас заминга олиб чиққанларини кўрдим. Қарасам, бир киши ўтирибди, яна бир киши қўлида темир илгак билан турибди. – Асҳобларимиздан бири Мусодан ривоят қилиб айтган.* – У илгакни лунжидан то гарданига етиб боргунча тиқар, сўнгра нариги лунжига ҳам худди шундай қилар, бу лунжи(нинг жароҳати) битгач, яна қайтиб худди шундай қилар эди. «Бу нима?» дедим. Иккаласи: «Юринг», дейишди.

Биз юриб, чалқанча ётган бир кишининг олдига етиб бордик. Унинг бошида бир киши тош билан ёки харсанг билан турар ва у билан унинг бошини ёрар эди. Ҳар урганида тош думалаб кетарди. У уни олгани юриб борар, бунинг олдига қайтгунича унинг боши(нинг жароҳати) битиб қолар эди. Унинг боши асл ҳолига қайтгач, олдига қайтиб келиб, уни яна урар эди. «Бу ким?» дедим. Иккаласи: «Юринг», дейишди.

Биз юриб, тандирга ўхшаш юқориси тор, пасти кенг чуқурнинг олдига бордик. Унинг тагига ўт ёқилар эди. У (олов) яқинлашса, улар (ичидаги одамлар) кўтарилар, ҳатто ундан чиқиб кетай дейишар, сўнганда эса унинг ичига қайтишар эди. Унда яланғоч эркак ва аёллар бор эди. «Булар ким?» дедим. Иккаласи: «Юринг», дейишди.

Биз юриб, қонли дарёнинг олдига келдик. Дарёнинг ўртасида бир киши турар, (қирғоқдаги) бир кишининг олдида эса тош турар эди. Дарёдаги киши олдинга юриб келар, энди чиқмоқчи бўлса, нариги киши унинг оғзига тош отиб, уни турган жойига қайтариб юборар эди. Ҳар сафар чиқаман деб келганида унинг оғзига тош отар ва у олдинги ҳолатига қайтиб кетар эди. «Бу нима?» дедим. Иккаласи: «Юринг», дейишди.

Биз юриб, ям-яшил боққа етиб келдик. Унда бир улкан дарахт бўлиб, тагида бир қария ва болалар бор эди. Қарасам, дарахтнинг яқинида бир киши олов ёқиб турибди. Ҳалиги иккаласи мени дарахтга олиб чиқишди ва мени бир ҳовлига олиб киришди. Бундан чиройлисини кўрмаганман. Унинг ичида эркаклар, кексалар, йигитлар, аёллар ва болалар бор эди. Сўнгра иккаласи мени у ердан чиқариб, дарахтга олиб чиқишди-да, янада гўзалроқ ва афзалроқ бир ҳовлига олиб киришди. Унда ҳам кексалар ва йигитлар бор эди.

«Бу кеча мени сайр қилдирдинглар. Энди кўрган нарсаларим ҳақида айтиб беринглар», дедим. Улар: «Сиз кўрган лунжи ёрилаётган (киши) каззобдир. У ёлғон сўзлайди ва (ёлғонини) ундан олиб, барча ўлкаларга етказиб борилади. Унга қиёмат кунигача шундай қилинади. Сиз кўрган боши ёрилаётган (киши) – Аллоҳ Қуръонни ўргатган, у эса тунда ундан ғофил бўлиб ухлаган, кундузи эса унга амал қилмаган кишидир. Унга қиёмат кунигача шундай қилинади. Чуқурда кўрганларингиз зинокорлардир. Дарёда кўрганингиз эса судхўрлар. Дарахтнинг тагида кўрган қариянгиз Иброҳим алайҳиссаломдир, атрофидаги болалар – инсонларнинг зурриётларидир. Олов ёқиб турган эса жаҳаннам қўриқчиси Моликдир. Сиз кирган биринчи уй барча мўминларнинг уйидир, мана бу уй эса шаҳидларнинг уйидир. Мен Жаброилман, бу эса Микоил. Энди бошингизни кўтаринг», дейишди. Бошимни кўтариб қарасам, тепамда худди булутга ўхшаган нарса турибди. «Ана шу сизнинг манзилингиз», дейишди. «Мени ўтказиб юборинглар, манзилимга кирай», дедим. «Сизнинг ҳали тугатмаган умрингиз қолган, тугатганингизда манзилингизга келасиз», дейишди».

* «Темир илгак» деган сўзни имом Бухорийнинг шогирдларидан бири у зотнинг шайхлари Мусо ибн Исмоилдан ривоят қилган.

كتاب وجوب الزكاة

ЗАКОТНИ ВОЖИБ ЭКАНИ ҲАҚИДАГИ КИТОБ

70- 1409- عَنِ ابْنِ مَسْعُودٍ رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهُ قَالَ: سَـمِعْتُ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم يَقُولُ: «لَا حَسَدَ إِلَّا فِي اثْنَتَيْنِ: رَجُلٌ آتَاهُ اللهُ مَالًا، فَسَلَّطَهُ عَلَى هَلَكَتِهِ فِي الْحَقِّ، وَرَجُلٌ آتَاهُ اللهُ حِكْمَةً، فَهْوَ يَقْضِي بِـهَا، وَيُعَلِّمُهَا».

70-1409. Ибн Масъуд розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «Икки кишидан бошқага ҳасад йўқ: Аллоҳ мол-дунё бергану, уни ҳақ йўлда сарфлаб юборишга муваффақ қилган кишига ҳамда Аллоҳ ҳикмат ато этгану, у билан ҳукм қилиб, уни ўргатадиган кишига», деяётганларини эшитдим».

71-1421- عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «قَالَ رَجُلٌ: لَأَتَصَدَّقَنَّ بِصَدَقَةٍ، فَخَرَجَ بِصَدَقَتِهِ، فَوَضَعَهَا فِي يَدِ سَارِقٍ، فَأَصْبَحُوا يَتَحَدَّثُونَ: تُصُدِّقَ عَلَى سَارِقٍ!! فَقَالَ: اللَّهُمَّ؛ لَكَ الْحَمْدُ، لَأَتَصَدَّقَنَّ بِصَدَقَةٍ، فَخَرَجَ بِصَدَقَتِهِ، فَوَضَعَهَا فِي يَدِ زَانِيَةٍ، فَأَصْبَحُوا يَتَحَدَّثُونَ: تُصُدِّقَ اللَّيْلَةَ عَلَى زَانِيَةٍ!! فَقَالَ: اللَّهُمَّ؛ لَكَ الْحَمْدُ عَلَى زَانِيَةٍ، لَأَتَصَدَّقَنَّ بِصَدَقَةٍ، فَخَرَجَ بِصَدَقَتِهِ، فَوَضَعَهَا فِي يَدَيْ غَنِيٍّ، فَأَصْبَحُوا يَتَحَدَّثُونَ: تُصُدِّقَ عَلَى غَنِيٍّ!! فَقَالَ: اللَّهُمَّ؛ لَكَ الْحَمْدُ عَلَى سَارِقٍ، وَعَلَى زَانِيَةٍ، وَعَلَى غَنِيٍّ.

فَأُتِيَ فَقِيلَ لَهُ: أَمَّا صَدَقَتُكَ عَلَى سَارِقٍ.. فَلَعَلَّهُ أَنْ يَسْتَعِفَّ عَنْ سَرِقَتِهِ، وَأَمَّا الزَّانِيَةُ.. فَلَعَلَّهَا أَنْ تَسْتَعِفَّ عَنْ زِنَاهَا، وَأَمَّا الْغَنِيُّ.. فَلَعَلَّهُ أَنْ يَعْتَبِرَ، فَيُنْفِقُ مِـمَّا أَعْطَاهُ اللهُ».

71-1421. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам дедилар: «Бир киши «Мен, албатта, бирор нарса садақа қиламан», деди-да, садақасини олиб чиқиб, (билмай) уни бир ўғрининг қўлига бериб қўйди. Тонг отганда: «Ўғрига садақа берилибди», деб гапиришди. У эса: «Аллоҳим, Ўзингга ҳамд бўлсин! Мен, албатта, яна бирор садақа қиламан», деди. Садақасини олиб чиқиб, (билмай) уни бир зинокор аёлнинг қўлига бериб қўйди. Тонг отганда: «Бу кеча зинокор аёлга садақа берилибди», деб гапиришди. У эса: «Аллоҳим, зинокор аёлга бўлса-да (садақа қилганим учун) Ўзингга ҳамд бўлсин! Мен, албатта, яна бирор нарса садақа қиламан», деди. Садақасини олиб чиқиб, (билмай) уни бойнинг қўлига бериб қўйди. Тонг отганда: «Бойга садақа берилибди», деб гапиришди. У эса: «Аллоҳим! Ўғри учун ҳам, зинокор аёл учун ҳам, бой учун ҳам Ўзингга ҳамд бўлсин!» деди. Кейин уни олиб келиб, унга: «Ўғрига қилган садақангга келсак, шояд у (бу билан) ўғриликдан тийилса. Зинокор аёлга келсак, шояд у зиносидан тийилса. Бойга келсак, шояд у ибрат олиб, Аллоҳ унга берган нарсадан инфоқ қилса», дейилди».

Изоҳ: Ҳадиснинг сўнгидаги гапларнинг бу одамга қай тарзда айтилгани ҳақида турли эҳтимоллар бор. Уламолар: «Бу ҳодиса унинг тушида ёки ўша даврнинг пайғамбари ҳузурида бўлган бўлиши ёхуд шу гапларни унга бирор олим айтган бўлиши мумкин», дейишади. Муҳими шуки, садақа қилган кишининг нияти холис бўлиб, фақат Аллоҳнинг розилигини кўзлаган, садақани олган кишиларни танимас ҳам эди.

 72-1425- عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهَا قَالَتْ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «إِذَا أَنْفَقَتِ الْمَرْأَةُ مِنْ طَعَامِ بَيْتِهَا غَيْرَ مُفْسِدَةٍ.. كَانَ لَهَا أَجْرُهَا بـِمَا أَنْفَقَتْ، وَلِزَوْجِهَا أَجْرُهُ بِـمَا كَسَبَ، وَلِلْخَازِنِ مِثْلُ ذَلِكَ، لَا يَنْقُصُ بَعْضُهُمْ أَجْرَ بَعْضٍ شَيْئًا».

72- 1425. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:

«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Агар аёл ўз уйининг егулигидан зиён келтирмай нафақа қилса, унга нафақа қилганининг ажри, эрига эса топиб келганининг ажри бўлади. Хазиначига ҳам ўшанча (ажр) бор. Улар бир-бирларининг ажрларидан ҳеч нарсани камайтирмайдилар», дедилар».

 73- الـبُخَارِيُّ [قَالَ]: قَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: مَنْ أَخَذَ أَمْوَالَ النَّاسِ يُرِيدُ إِتْلاَفَهَا.. أَتْلَفَهَا اللهُ، إِلاَّ أَنْ يَكُونَ مَعْرُوفًا بِالصَّبْرِ، فَيُؤْثِرَ عَلَى نَفْسِهِ، وَلَوْ كَانَ بِهِ خَصَاصَةٌ؛ كَفِعْلِ أَبِي بَكْرٍ رَضِيَ الله عَنْهُ حِينَ تَصَدَّقَ بِـمَالِهِ، وَكَذَلِكَ آثَرَ الأَنْصَارُ الـمُهَاجِرِينَ، وَنَهَى النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم عَنْ إِضَاعَةِ الـمَالِ، فَلَيْسَ لَهُ أَنْ يُضَيِّعَ أَمْوَالَ النَّاسِ بِعِلَّةِ الصَّدَقَةِ.

73- Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ким одамларнинг молларини талафот етказиш мақсадида олса, Аллоҳ унинг ўзига талафот етказади», деганлар. Лекин у худди Абу Бакр розияллоҳу анҳу мол-мулкини садақа қилиб юборганидек, сабр билан танилган бўлиб, муҳтож бўлса-да, (бошқани) ўзидан устун қўйса, бундан мустасно. Худди шунингдек, ансорлар ҳам муҳожирларни ўзларидан устун қўйганлар. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам молни зое қилишдан қайтарганлар. Садақа баҳонаси билан одамларнинг молларини зое қилишга ҳеч кимнинг ҳаққи йўқ.

74-1445- عَنْ أَبِي بُرْدَةَ، عَنْ أَبِيهِ [رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا]، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «عَلَى كُلِّ مُسْلِمٍ صَدَقَةٌ» فَقَالُوا: يَا نَبِيَّ اللهِ؛ فَمَنْ لَمْ يَـجِدْ؟ قَالَ: «يَعْمَلُ بِيَدِهِ، فَيَنْفَعُ نَفْسَهُ، وَيَتَصَدَّقُ». قَالُوا: فَإِنْ لَمْ يَـجِدْ؟ قَالَ: «يُعِينُ ذَا الْحَاجَةِ الْمَلْهُوفَ». قَالُوا: فَإِنْ لَمْ يـَجِدْ؟ قَالَ: «فَلْيَعْمَلْ بِالْمَعْرُوفِ، وَلْيُمْسِكْ عَنِ الشَّرِّ فَإِنَّهَا لَهُ صَدَقَةٌ».

74-1445. Саъид ибн Абу Бурда отасидан, у бобосидан ривоят қилади:

«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ҳар бир мусулмоннинг зиммасида садақа бор», дедилар. «Эй Аллоҳнинг Набийси, топмаган киши-чи?» дейишди. «Қўли билан меҳнат қилади, шунда ўзига ҳам фойда келтиради, садақа ҳам қилади», дедилар. «(Имкон) топа олмаса-чи?» дейишди. «Бошига иш тушган ҳожатмандга ёрдам беради», дедилар. «(Имкон) топа олмаса-чи?» дейишди. «У ҳолда маъруф иш қилсин ва ёмонликдан тийилсин, мана шу унинг учун садақадир», дедилар».

75-1472- عَنْ حَكِيمِ بْنِ حِزَامٍ رضي الله عنه قَالَ: سَأَلْتُ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم فَأَعْطَانِي، ثُمَّ سَأَلْتُهُ فَأَعْطَانِي، ثُمَّ سَأَلْتُهُ فَأَعْطَانِي ثُمَّ قَالَ: «يَا حَكِيمُ؛ إِنَّ هَذَا الْمَالَ خَضِرَةٌ حُلْوَةٌ، فَمَنْ أَخَذَهُ بِسَخَاوَةِ نَفْسٍ.. بُورِكَ لَهُ فِيهِ، وَمَنْ أَخَذَهُ بِإِشْرَافِ نَفْسٍ.. لَمْ يُبَارَكْ لَهُ فِيهِ، كَالَّذِي يَأْكُلُ وَلَا يَشْبَعُ، الْيَدُ الْعُلْيَا خَيْرٌ مِنَ الْيَدِ السُّفْلَى».

75-1472. «Ҳаким ибн Ҳизом розияллоҳу анҳу деди: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан сўраган эдим, бердилар. Яна сўраган эдим, яна бердилар. Сўнгра яна сўраган эдим, яна бердилар. Кейин: «Эй Ҳаким! Албатта, бу мол-дунё баррадир, тотлидир. Ким уни нафс тўқлиги билан олса, унга бунда барака берилади. Ким уни нафс очлиги билан олса, унга бунда барака берилмайди. Худди ебтўймасга ўхшайди. Юқори қўл қуйи қўлдан яхшидир», дедилар.

76- 1474- عَنْ عَبْدِ الله بْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهُمَا قَالَ: قَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «مَا يَزَالُ الرَّجُلُ يَسْأَلُ النَّاسَ، حَتَّى يَأْتِيَ يَوْمَ الْقِيَامَةِ لَيْسَ فِي وَجْهِهِ مُزْعَةُ لَحْمٍ».

76- 1474. Абдуллоҳ ибн Умар розияллоҳу анҳумо деди:

«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Киши одамлардан тинмай тиланаверса, қиёмат куни юзида бир парча ҳам гўшти йўқ ҳолда келади», дедилар».

 كتاب الـحج

ҲАЖ КИТОБИ

77-1513- عَنْ عَبْدِ الله بْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهُمَا: أَنَّ امْرَأَةً قَالَتْ: يَا رَسُولَ اللهِ؛ إِنَّ فَرِيضَةَ اللهِ عَلَى عِبَادِهِ فِي الْحَجِّ أَدْرَكَتْ أَبِي شَيْخًا كَبِيرًا، لَا يَثْبُتُ عَلَى الرَّاحِلَةِ، أَفَأَحُجُّ عَنْهُ؟ قَالَ: «نَعَمْ». وَذَلِكَ فِي حَجَّةِ الْوَدَاعِ.

77-1513. Абдуллоҳ ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:

Бир аёл: «Эй Аллоҳнинг Расули, Аллоҳнинг ҳаж борасида бандалари зиммасидаги фарзи отамга у қартайиб, туяда ўтира олмайдиган бўлганида етди. Унинг номидан ҳаж қилсам бўладими?» деди. У зот: «Ҳа», дедилар.

Бу видолашув ҳажида бўлган эди».

78-1534- عَنْ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهُ يَقُولُ: سَـمِعْتُ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم بِوَادِي الْعَقِيقِ يَقُولُ: «أَتَانِي اللَّيْلَةَ آتٍ مِنْ رَبِّي فَقَالَ: صَلِّ فِي هَذَا الْوَادِي الْمُبَارَكِ، وَقُلْ: عُمْرَةً فِي حَجَّةٍ».

78-1534. Умар розияллоҳу анҳу айтади:

«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг Ақийқ водийсида шундай деяётганларини эшитганман: «Бу кеча Роббим тарафидан кимдир бир элчи келиб: «Бу муборак водийда намоз ўқи ва: «Ҳажга қўшиб умра (қиламан)», деб айт», деди».

79- 1542- عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ عُمَرَ - رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا -: أَنَّ رَجُلًا قَالَ: يَا رَسُولَ اللهِ؛ مَا يَلْبَسُ الْمُحْرِمُ مِنَ الثِّيَابِ؟ قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «لَا يَلْبَسُ الْقُمُصَ، وَلَا الْعَمَائِمَ، وَلَا السَّرَاوِيلَاتِ، وَلَا الْبَرَانِسَ، وَلَا الْخِفَافَ.. إِلَّا أَحَدٌ لَا يَـجِدُ نَعْلَيْنِ، فَلْيَلْبَسْ خُفَّيْنِ، وَلْيَقْطَعْهُمَا أَسْفَلَ مِنَ الْكَعْبَيْنِ، وَلَا تَلْبَسُوا مِنَ الثِّيَابِ شَيْئًا مَسَّهُ الزَّعْفَرَانُ أَوْ وَرْسٌ».

79-1542. Абдуллоҳ ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:

«Бир киши: «Эй Аллоҳнинг Расули, эҳромли киши қайси кийимларни кияди?» деди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Кўйлаклар, саллалар, шалворлар, бурнуслар*, махсиларни киймайди. Шиппак топа олмаган киши эса махси кийсин ва тўпиғидан пастини кесиб ташласин. Заъфарон* ва варс* теккан кийимларни ҳам кийманглар», дедилар».

* Бурнус – қалпоқли устки кийим (капюшон).

* Заъфарон – сариқ рангли зиравор ўсимлик. Ундан бўёқ сифатида ҳам фойдаланилган.

* Варс – Яманда ўсадиган сариқ ўсимлик, ундан мато бўяшда ва юз пардозида фойдаланилади.

80-1635- عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهُمَا: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم جَاءَ إِلَى السِّقَايَةِ، فَاسْتَسْقَى، فَقَالَ الْعَبَّاسُ: يَا فَضْلُ؛ اذْهَبْ إِلَى أُمِّكَ، فَأْتِ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم بِشَرَابٍ مِنْ عِنْدِهَا، فَقَالَ: «اسْقِنِي» قَالَ: يَا رَسُولَ اللهِ؛ إِنَّهُمْ يَجْعَلُونَ أَيْدِيَهُمْ فِيهِ، قَالَ: «اسْقِنِي» فَشَرِبَ مِنْهُ، ثُمَّ أَتَى زَمْزَمَ، وَهُمْ يَسْقُونَ وَيَعْمَلُونَ فِيهَا، فَقَالَ: «اعْمَلُوا؛ فَإِنَّكُمْ عَلَى عَمَلٍ صَالِحٍ  ثُمَّ قَالَ: لَوْلَا أَنْ تُغْلَبُوا.. لَنَزَلْتُ حَتَّى أَضَعَ الْحَبْلَ عَلَى هَذِهِ» يَعْنِي: عَاتِقَهُ، وَأَشَارَ إِلَى عَاتِقِهِ.

80-1635. Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:

«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам сув улашиладиган жойга келиб, сув сўраган эдилар, Аббос: «Эй Фазл, онангга бориб, унинг ҳузуридан Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга бирор ичимлик олиб кел», деди. Шунда у зот: «Менга сув бер», дедилар. У: «Эй Аллоҳнинг Расули, улар бунга қўлларини солишади», деди. У зот яна: «Менга сув бер», дедилар ва ундан ичдилар. Кейин Замзам (қудуғи)га келдилар. Улар (яъни Абдулмуттолибнинг авлодлари) у ерда сув улашиб, ишлаётган эдилар. У зот: «Ишлайверинглар! Чунки сизлар солиҳ амал ­қиляпсиз», дедилар. Сўнгра: «Агар енгилиб қолишингиз* бўлмаганида, албатта, тушиб арқонни мана бунга – гарданларини назарда тутмоқдалар – қўйган бўлар эдим» деб, гарданларига ишора қилдилар».

* Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам «енгилиб қолиш» деганда нимани назарда тутганлари ҳақида турлича фикрлар бор. Жумладан, «Мен тушсам, одамлар ҳам менга эргашиб, Замзам тортишга тушиб кетишади. Натижада одам кўпайиб, сизларга иш тегмай қолади» деган маънода айтган бўлишлари мумкин, чунки бу шарафли вазифани фақат Абдулмуттолибнинг авлоди бажарар эди. Шунингдек, бу гаплари «Сизлар мени сув тортишга қўймайсизлар, мен сизлар истамаган ишни қилсам, сизлардан устун келган бўлиб қоламан, сизлар мағлуб саналиб қоласизлар» ёки «Агар мен тушиб, сув тортсам, бу иш сизлар учун таъкидланган суннатга айланиб қолиши мумкин, кейин сиз уни бажаришга қийналиб қоласиз» деган маънода ҳам айтилган бўлиши мумкин.

81-1682- عَنْ عَبْدِ اللهِ رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهُ قَالَ: (مَا رَأَيْتُ رَسُولَ الله صلى الله عليه وسلم صَلَّى صَلَاةً بِغَيْرِ مِيقَاتِـهَا، إِلَّا صَلَاتَيْنِ: جَمَعَ بَيْنَ الْمَغْرِبِ وَالْعِشَاءِ، وَصَلَّى الْفَجْرَ قَبْلَ مِيقَاتِـهَا. [وَذَلِكَ فِي الـحَجِّ].

81- 1682. Абдуллоҳ (ибн Масъуд) розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг икки намоздан бошқа намозни ўз вақтидан бошқа пайтда ўқиганларини кўрмадим: шом билан хуфтонни жамладилар ва бомдодни (одатдаги) вақтидан олдин ўқидилар».

Изоҳ: Бу ҳадисда Ибн Масъуд розияллоҳу анҳу Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шом билан хуфтон намозини фақатгина ҳаж мавсумида, Муздалифада жамлаганларини, ўша кеча тонгидаги бомдодни эса субҳ кириши биланоқ, одатдагидек ёруғлик ёйилмай туриб ўқиганларини таъкидламоқда.

82-1707- عَنْ عَلِيٍّ رضي الله عنه قَالَ: (أَمَرَنِي رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم أَنْ أَتَصَدَّقَ بِجِلَالِ الْبُدْنِ الَّتِي نَحَرْتُ، وَبِجُلُودِهَا.

82-1707. Алий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам менга ўзим сўйган туяларнинг тўқимлари ва териларини садақа қилишимни буюрдилар».

 83- الـبُخَارِيُّ: قَالَ عَطَاءٌ: (إِذَا تَطَيَّبَ أَوْ لَبِسَ جَاهِلاً أَوْ نَاسِيًا.. فَلاَ كَفَّارَةَ عَلَيْهِ).

1. Ато айтади: «Агар у (эҳромдаги киши) хушбўйланса ёки билмай ё унутиб кийим кийиб қўйса, каффорат лозим бўлмайди».

 كتاب فضائل الـمدينة

МАДИНА ФАЗИЛАТЛАРИ ҲАҚИДАГИ КИТОБ

84- 1868- عَنْ أَنَسٍ رَضِيَ اللهُ تَعَالَى [عَنْهُ] قَالَ: قَدِمَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم الْمَدِينَةَ، فَأَمَرَ بِبِنَاءِ الْمَسْجِدِ، فَقَالَ: «يَا بَنِي النَّجَّارِ؛ ثَامِنُونِي». فَقَالُوا: لَا نَطْلُبُ ثَـمَنَهُ إِلَّا إِلَى اللهِ عَزَّ وَجَلَّ، فَأَمَرَ بِقُبُورِ الْمُشْرِكِينَ فَنُبِشَتْ، ثُمَّ بِالْخِرَبِ فَسُوِّيَتْ، وَبِالنَّخْلِ فَقُطِعَ، فَصَفُّوا النَّخْلَ قِبْلَةَ الْمَسْجِدِ.

84-1868. Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам Мадинага келиб, масжид қуришга буюрдилар: «Эй Бану Нажжор, (масжид қуриладиган ерни) мен билан баҳолашинглар», дедилар. Улар: «Унинг пулини Аллоҳдан бошқадан сўрамаймиз», дейишди. У зот буюрдилар, мушрикларнинг қабрлари кавлаб олиниб, кўчирилди, сўнгра харобалар текисланди ва хурмолар кесилди. Хурмо дарахтларини масжиднинг қибла тарафига териб қўйишди».

 85-1882- عَنْ أَبِي سَعِيدٍ الـخُدْرِيِّ رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «يَأْتِي الدَّجَّالُ - وَهْوَ مُحَرَّمٌ عَلَيْهِ أَنْ يَدْخُلَ نِقَابَ الْمَدِينَةِ – يَنْزِلُ بَعْضَ السِّبَاخِ الَّتِي بِالْمَدِينَةِ، فَيَخْرُجُ إِلَيْهِ يَوْمَئِذٍ رَجُلٌ هُوَ خَيْرُ النَّاسِ - أَوْ مِنْ خَيْرِ النَّاسِ - فَيَقُولُ: أَشْهَدُ أَنَّكَ الدَّجَّالُ الَّذِي حَدَّثَنَا عَنْكَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم حَدِيثَهُ، فَيَقُولُ الدَّجَّالُ: أَرَأَيْتَ إِنْ قَتَلْتُ هَذَا ثُمَّ أَحْيَيْتُهُ: هَلْ تَشُكُّونَ فِي الْأَمْرِ؟ فَيَقُولُونَ: لَا، فَيَقْتُلُهُ ثُمَّ يُحْيِيهِ، فَيَقُولُ حِينَ يُحْيِيهِ: وَاللهِ؛ مَا كُنْتُ قَطُّ أَشَدَّ بَصِيرَةً مِنِّي الْيَوْمَ، فَيَقُولُ الدَّجَّالُ: أَقْتُلُهُ؟ فَلَا [يُسَلَّطُ] أُسَلَّطُ عَلَيْهِ».

85-1882. Абу Саъид Худрий розияллоҳу анҳу бундай деди:

«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Дажжол ҳақида бизга узун ҳадис айтиб бердилар. Бизга айтиб берганларининг ичида шундай деганлари ҳам бор эди: «Дажжол Мадинадаги шўрхоклардан бирига келади – ҳолбуки, унинг Мадинанинг (кириш) йўлларига кириши ҳаром қилингандир. – Ўша куни унинг олдига одамларнинг энг яхшиси [ёки одамларнинг энг яхшиларидан бири] бўлмиш бир киши чиқиб: «Гувоҳлик бераманки, албатта, сен Дажжолсан. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам сен ҳақингда бизларга ҳадисларини айтиб берганлар», дейди. Шунда Дажжол (бир одамни кўрсатиб): «Агар буни ўлдириб, сўнгра тирилтирсам, нима дейсан? Бу ишга шак қиласизларми?» дейди. Улар: «Йўқ», дейишади. У уни ўлдириб, сўнгра тирилтиради. У уни тирилтирган заҳоти (бояги яхши одам): «Аллоҳга қасамки, бугунги кунчалик аниқ ишончга ҳаргиз эга бўлган эмасман», дейди. Дажжол: «Уни ўлдирар эдим-у, менга унга ҳукм ўтказиш имкони берилмаган-да», дейди».

 86-1881- عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «لَيْسَ مِنْ بَلَدٍ إِلَّا سَيَطَؤُهُ الدَّجَّالُ، إِلَّا مَكَّةَ وَالْمَدِينَةَ، لَيْسَ لَهُ مِنْ نِقَابِـهَا نَقْبٌ.. إِلَّا عَلَيْهِ الْمَلَائِكَةُ صَافِّينَ يَحْرُسُونَهَا، ثُمَّ تَرْجُفُ الْمَدِينَةُ بِأَهْلِهَا ثَلَاثَ رَجَفَاتٍ، فَيُخْرِجُ اللهُ كُلَّ كَافِرٍ وَمُنَافِقٍ».

86-1881. Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Макка ва Мадинадан ташқари Дажжол (кириб,) оёқости қилмайдиган бирор юрт йўқ. Унинг (Мадинанинг) кириш йўли борки, фаришталар унда саф бўлиб туриб, уни қўриқлайдилар. Кейин Мадина ўз аҳли билан уч марта силкинади. Шунда Аллоҳ ҳар бир кофир ва мунофиқни (ундан) чиқариб ташлайди», дедилар».

 كتاب الصوم

РЎЗА КИТОБИ

87-1905- عَنْ عَبْدِ اللهِ رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهُ قَالَ: كُنَّا مَعَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم فَقَالَ: «مَنِ اسْتَطَاعَ الْبَاءَةَ.. فَلْيَتَزَوَّجْ؛ فَإِنَّهُ أَغَضُّ لِلْبَصَرِ وَأَحْصَنُ لِلْفَرْجِ، وَمَنْ لَمْ يَسْتَطِعْ.. فَعَلَيْهِ بِالصَّوْمِ؛ فَإِنَّهُ لَهُ وِجَاءٌ».

87-1905. Абдуллоҳ розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

«Биз Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам билан бирга эдик. Шунда у зот: «Кимнинг уйланишга имкони бўлса, уйлансин. Чунки у (никоҳ) кўзни энг тиювчи ва фаржни энг сақловчидир. Ким имкон топмаса, рўза тутсин, чунки бу унинг учун бичилиш(каби)дир», дедилар».

88-1921- عَنْ زَيْدِ بْنِ ثَابِتٍ رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهُ قَالَ: (تَسَحَّرْنَا مَعَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم، ثُمَّ قَامَ إِلَى الصَّلَاةِ).

قُلْتُ: (كَمْ كَانَ بَيْنَ الْأَذَانِ وَالسَّحُورِ؟) قَالَ: (قَدْرُ خَمْسِينَ آيَةً).

88-1921. Зайд ибн Собит розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам билан бирга саҳарлик қилдик. Кейин у зот намозга турдилар», деди. Мен: «Саҳарлик билан азоннинг ораси қанча эди?» дедим. У: «Эллик оят (ўқиш) миқдорича», деди».

Изоҳ: Бу ерда саҳарликнинг тугаши билан бомдоднинг фарз намозига айтиладиган иқоманинг ораси назарда тутилган.

89- الـبُخَارِيُّ: عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَفَعَهُ: مَنْ أَفْطَرَ يَوْمًا مِنْ رَمَضَانَ، مِنْ غَيْرِ عِلَّةٍ وَلَا مَرَضٍ.. لَمْ يَقْضِهِ صِيَامُ الدَّهْرِ وَإِنْ صَامَهُ وَبِهِ قَالَ ابْنُ مَسْعُودٍ.

1. Aбу Ҳурaйрa розияллоҳу анҳудaн ривоят қилинишича, у киши «Ким Рaмaзoннинг бир кунлик рўзасини ҳеч қандай узр ва касаллиги бўлмай туриб тутмaса, бир умрлик рўза ҳaм унинг ўрнига ўтмайди, агар уни тута олса», деган ҳадисни марфуъ қилган. Буни Ибн Мaсъуд розияллоҳу анҳу ҳaм aйтгaн.

Изоҳ: Марфуъ – ҳадис турларининг бири. «Марфуъ қилди» дегани «марфуъ шаклда ривоят қилди» деганидир. «Марфуъ» сўзи луғатда «баландлатди», «кўтарди» деган маънони англатади. Ҳадис илми истилоҳида эса шахсан Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга нисбат бериб нақл қилинган ҳадис «марфуъ ҳадис» дейилади. Унинг муқобили «мавқуф ҳадис» бўлиб, асл мазмуни ҳадисга бориб тақалса-да, саҳобий уни Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга нисбат бермай, ўз номидан айтса ёки бажарса, бундай  ҳадис «мавқуф ҳадис» дейилади.

Мазкур ҳадиснинг Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу томонидан марфуъ шаклда қилинган ривояти Бухорийнинг шартларига тушмагани учун муаллиф уни бироз ноаниқликни англатувчи «ривоят қилинишича» деган ибора билан бошлаб, таълиқотда келтирган.

90- 1981 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهُ قَالَ: أَوْصَانِي خَلِيلِي صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ بِثَلَاثٍ: صِيَامِ ثَلَاثَةِ أَيَّامٍ مِنْ كُلِّ شَهْرٍ، وَرَكْعَتَيِ الضُّحَى، وَأَنْ أُوتِرَ قَبْلَ أَنْ أَنَام.

90-1981. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

«Халилим* соллаллоҳу алайҳи васаллам менга учта нарсани: ҳар ойда уч кун рўза тутишни; чошгоҳнинг икки ракъатини; ухлашдан олдин витр ўқишни васият қилдилар».

* Халил деб холис, синалган, насиҳатгўй, вафодор, чин дўст кишига айтилади. Халил аслида қалбан бирлашиб кетган, дилдан боғланган чин дўстдир. Бу сўзнинг мазмунини Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «Агар Аллоҳдан бошқани халил тутиш мумкин бўлганида, Абу Бакрни халил тутар эдим», деган сўзларидан ҳам англаб олиш мумкин.

 كتاب البيوع

ОЛДИ-СОТДИГА ОИД КИТОБ

91-2054- عَنْ عَدِيِّ بْنِ حَاتِمٍ رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهُ قَالَ: سَأَلْتُ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم، قُلْتُ: [يَا رَسُولَ اللهِ]؛ أُرْسِلُ كَلْبِي وَأُسَـمِّي، فَأَجِدُ مَعَهُ عَلَى الصَّيْدِ كَلْبًا آخَرَ لَمْ أُسَمِّ عَلَيْهِ، وَلَا أَدْرِي أَيُّهُمَا أَخَذَ، قَالَ: «لَا تَأْكُلْ؛ فَإِنـَّمَا سَـمَّيْتَ عَلَى كَلْبِكَ، وَلَمْ تُسَمِّ عَلَى الْآخَرِ».

91-2054. Адий ибн Ҳотим розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

Мен: «Эй Аллоҳнинг Расули, итимни тасмия* айтиб, қўйиб юбораман. Кейин у билан бирга ов устида бошқа бир итни кўриб қоламан, мен унга тасмия айтмаган бўламан ва (ўлжани) иккаласидан қайси бири тутганини билмай қоламан», дедим. У зот: «Ема, сен фақат ўз итингга тасмия айтгансан, бошқасига тасмия айтмагансан», дедилар».

* Тасмия айтиш – Аллоҳнинг исмини айтиш. Тасмия «Бисмиллаҳ», «Бисмиллаҳ, Аллоҳу акбар», «Бисмиллаҳир‑роҳманир‑роҳим» ёки бошқа лафзлар билан бўлиши мумкин.

92-2060-2061- عَنِ البَرَاءِ بْنِ عَازِبٍ وَزَيْدِ بْنِ أَرْقَمَ [رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا]: سَأَلَا رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم عَنِ الصَّرْفِ، فَقَالَ: «إِنْ كَانَ يَدًا بِيَدٍ.. فَلَا بَأْسَ، وَإِنْ كَانَ نَسِيئًا فَلَا يَصْلُحُ».

92-2060-2061. Баро ибн Озиб ва Зайд ибн Арқам розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:

Улар Расулуллоҳ cоллaллoҳy алайҳи васалламдан саррофлик ҳақида сўрадилар. Шунда у зот: «Агар қўлдан қўлга бўлса, ҳечқиси йўқ. Насия бўлса, дуруст бўлмайди», дедилар».

93- 2072- عَنِ الْمِقْدَامِ رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم [قَالَ]: «مَا أَكَلَ أَحَدٌ طَعَامًا قَطُّ خَيْرًا مِنْ أَنْ يَأْكُلَ مِنْ عَمَلِ يَدِهِ، وَإِنَّ نَبِيَّ اللهِ دَاوُدَ عَلَيْهِ السَّلَامُ كَانَ يَأْكُلُ مِنْ عَمَلِ يَدِهِ».

93-2072. Миқдом розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

«Набий cоллaллoҳy алайҳи васаллам: «Ҳеч ким қўл меҳнати билан топиб еганидан яхши таом еган эмас. Аллоҳнинг набийси Довуд алайҳиссалом қўл меҳнати билан кун кўрар эди», дедилар».

94-2079- عَنْ حَكِيمِ بْنِ حِزَامٍ [رضي الله عنه]، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «الْبَيِّعَانِ بِالْخِيَارِ مَا لَمْ يَتَفَرَّقَا - أَوْ قَالَ: حَتَّى يَتَفَرَّقَا - فَإِنْ صَدَقَا وَبَيَّنَا.. بُورِكَ لَهُمَا فِي بَيْعِهِمَا، وَإِنْ كَتَمَا وَكَذَبَا.. مُحِقَتْ بَرَكَةُ بَيْعِهِمَا».

94- 2079. Ҳаким ибн Ҳизом розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

«Набий cоллaллoҳy алайҳи васаллам: «Сотувчи ва олувчи ажралмагунларича [ёки ажралгунларича] ихтиёрлидир. Агар рост сўзласалар ва (молнинг айбини) очиқ айтсалар, савдоларида уларга барака берилади. Агар яширсалар ва ёлғон сўзласалар, савдоларининг баракаси ўчирилади», дедилар».

95- 2211- عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا: قَالَتْ هِنْدٌ أُمُّ مُعَاوِيَةَ لِرَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم: إِنَّ أَبَا سُفْيَانَ رَجُلٌ شَحِيحٌ، فَهَلْ عَلَيَّ جُنَاحٌ أَنْ آخُذَ مِنْ مَالِهِ سِرًّا؟ قَالَ: «خُذِي أَنْتِ وَبَنِيْكِ مَا يَكْفِيكِ بِالْمَعْرُوفِ».

95- 2211. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:

«Муовиянинг онаси Ҳинд Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга: «Абу Суфён хасис одам. Унинг молидан яширинча олишим менга гуноҳ бўладими?» деди. У зот: «Сен ва болаларинг ўзингизга кифоя қиладиганини маъруф ила олаверинг», дедилар».

96- 2225- عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهُمَا: سَـمِعْتُ رَسُولَ الله صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ يَقُولُ: مَنْ صَوَّرَ صُورَةً.. فَإِنَّ اللهَ يُعَذِّبُهُ، حَتَّى يَنْفُخَ فِيهَا الرُّوحَ، وَلَيْسَ بِنَافِخٍ فِيهَا أَبَدًا».

96- 2225. «Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:

«Мен Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан шундай деганларини эшитдим: «Ким бирор сурат чизса, то унга жон киритмагунича Аллоҳ уни азоблайди. Ҳолбуки, у ҳеч қачон унга жон кирита олмайди».

 97- عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهُمَا، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم: «أَحَقُّ مَا أَخَذْتُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا كِتَابُ اللهِ عَزَّ وَجَلَّ».

1. Ибн Аббос розияллоҳу анҳумо Набий соллаллоҳу алайҳи васалламдан ривоят қилади: «Эвазига ҳақ оладиган нарсаларингизнинг энг ҳақлиси Аллоҳнинг Китобидир».

98- 2276- عَنْ أَبِي سَعِيدٍ رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهُ قَالَ: انْطَلَقَ نَفَرٌ مِنْ أَصْحَابِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم فِي سَفْرَةٍ سَافَرُوهَا، حَتَّى نَزَلُوا عَلَى حَيٍّ مِنْ أَحْيَاءِ الْعَرَبِ، فَاسْتَضَافُوهُمْ فَأَبَوْا أَنْ يُضَيِّفُوهُمْ، فَلُدِغَ سَيِّدُ ذَلِكَ الْحَيِّ، فَسَعَوْا لَهُ بِكُلِّ شَيْءٍ لَا يَنْفَعُهُ شَيْءٌ، فَقَالَ بَعْضُهُمْ: لَوْ أَتَيْتُمْ هَؤُلَاءِ الرَّهْطَ الَّذِينَ نَزَلُوا، لَعَلَّهُ أَنْ يَكُونَ عِنْدَ بَعْضِهِمْ شَيْءٌ، فَأَتَوْهُمْ فَقَالُوا: يَا أَيُّهَا الرَّهْطُ؛ إِنَّ سَيِّدَنَا لُدِغَ، وَسَعَيْنَا لَهُ بِكُلِّ شَيْءٍ لَا يَنْفَعُهُ، فَهَلْ عِنْدَ أَحَدٍ مِنْكُمْ مِنْ شَيْءٍ؟

فَقَالَ بَعْضُهُمْ: نَعَمْ وَاللهِ؛ إِنِّي لَأَرْقِي، وَلَكِنْ وَاللهِ؛ لَقَدِ اسْتَضَفْنَاكُمْ فَلَمْ تُضِيِّفُونَا، فَمَا أَنَا بِرَاقٍ لَكُمْ حَتَّى تَجْعَلُوا لَنَا جُعْلًا، فَصَالَحُوهُمْ عَلَى قَطِيعٍ مِنَ الْغَنَمِ.

فَانْطَلَقَ يَتْفُلُ عَلَيْهِ وَيَقْرَأُ: (الـحَمْدُ للهِ رَبِّ العَالَمِينَ) فَكَأَنـَّمَا نُشِطَ مِنْ عِقَالٍ، فَانْطَلَقَ يـَمْشِي وَمَا بِهِ قَلَبَةٌ.

قَالَ: فَأَوْفَوْهُمْ جُعْلَهُمُ الَّذِي صَالَحُوهُمْ عَلَيْهِ، فَقَالَ بَعْضُهُمُ: اقْسِمُوا، فَقَالَ الَّذِي رَقَى: لَا تَفْعَلُوا، حَتَّى نَأْتِيَ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم فَنَذْكُرَ لَهُ الَّذِي كَانَ، فَنَنْظُرَ مَا يَأْمُرُنَا.

فَقَدِمُوا عَلَى رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم، فَذَكَرُوا لَهُ، فَقَالَ: «وَمَا يُدْرِيكَ أَنَّهَا رُقْيَةٌ؟  ثُمَّ قَالَ: قَدْ أَصَبْتُمُ، اقْسِمُوا وَاضْرِبُوا لِي مَعَكُمْ سَهْمًا» فَضَحِكَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم.

98-2276. Абу Саъид розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг бир гуруҳ асҳоблари сафарлардан бирида йўлга тушишди. Ниҳоят, араб қабилаларидан бирига бориб тушиб, улардан меҳмон қилишларини сўрашган эди, уларни меҳмон қилишдан бош тортишди. Бирдан ўша қабиланинг бошлиғини (заҳарли газанда) чақиб олди. Унга ҳар нарса қилиб кўришди, бироқ ҳеч нарса фойда бермади. Шунда улардан бири: «Анави келиб тушган жамоанинг олдига борсангиз-чи, эҳтимол, уларда бирор нарса топилиб қолар», деди. Буларнинг олдига келиб: «Эй жамоа, бошлиғимизни (заҳарли газанда) чақиб олди. Унга ҳар нарса қилиб кўрдик, фойда бермаяпти. Сизларда бирон нарса борми?» дейишди. Улардан бири: «Ҳа, бор. Аллоҳга қасамки, мен руқйа ўқийман. Лекин Аллоҳга қасамки, сизлардан бизни меҳмон қилишни сўраган эдик, меҳмон қилмадингиз. Энди мен ҳам бизга бирор музд* атамагунингизча руқйа ўқимайман», деди. Кейин улар билан бир пода қўйга келишишди. У «Алҳамду лиллааҳи Роббил-ъаламин»ни ўқиб, унга суфлаб, дам сола кетди. Шунда у (бемор) худди боғлови ечилгандек ҳолатга тушди-да, ҳеч нарса кўрмагандек юриб кетди. Улар ўзаро келишилган муздни тўлиқ беришди. Шунда баъзилари: «Уни тақсимланглар», дейишди. Руқйа ўқиган киши эса: «Ундай қилманглар. Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига бориб, у зотга бўлган ишни айтиб, бизларни нимага буюришларини кўрайлик», деди. Кейин Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига келиб, айтишган эди, у зот: «Унинг руқйа эканини қаердан билдинг?» дедилар. Сўнгра Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ҳақиқатан, тўғри қилибсизлар. Тақсимланглар ва ўзингизга қўшиб менга ҳам улуш ажратинглар» деб, кулдилар».

* Музд – иш ҳақи, мукофот.

 كتاب الـمساقاة

МУСОҚОТ* КИТОБИ

* «Мусоқот» – шерикчиликка суғориш дегани. Истилоҳда: «Кишининг ўз дарахт ва боғларини суғориш, парваришлаш ва бошқа ишларини бажариш учун ҳосилнинг маълум қисми эвазига бировга топширишидир». Мусоқот билан музораъа бир турдаги битим бўлиб, мусоқотда боғдорчилик, музораъада деҳқончилик қилишга келишилади.

99- 2370- عَنِ الصَّعْبِ بْنِ جَثَّامَةَ [رضي الله عنه]: قَالَ: إِنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «لَا حِمَى إِلَّا لِلَّهِ وَلِرَسُولِهِ».

99- 2370. Саъб ибн Жассома айтади:

«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Аллоҳ ва Унинг Расулидан бошқа учун қўриқхона йўқ», дедилар».

 كتاب الاستقراض

ҚАРЗ СЎРАШ (ОЛИШ) КИТОБИ

100- 2388- عَنْ أَبِي ذَرٍّ رضي الله عنه قَالَ: كُنْتُ مَعَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم، فَلَمَّا أَبْصَرَ – يَعْنِي: أُحُدًا -.. قَالَ: «مَا أُحِبُّ أَنَّهُ يُحَوَّلُ لِي ذَهَبًا يـَمْكُثُ عِنْدِي مِنْهُ دِينَارٌ فَوْقَ ثَلَاثٍ، إِلَّا دِينَارًا أَرْصُدُهُ لِدَيْنٍ». ثُمَّ قَالَ: «إِنَّ الْأَكْثَرِينَ هُمُ الْأَقَلُّونَ، إِلَّا مَنْ قَالَ بِالْمَالِ هَكَذَا وَهَكَذَا - وَأَشَارَ أَبُو شِهَابٍ بَيْنَ يَدَيْهِ، وَعَنْ يـَمِينِهِ وَعَنْ شِـمَالِهِ - وَقَلِيلٌ مَا هُمْ». وَقَالَ: «مَكَانَكَ». وَتَقَدَّمَ غَيْرَ بَعِيدٍ، فَسَمِعْتُ صَوْتًا، فَأَرَدْتُ أَنْ آتِيَهُ، ثُمَّ ذَكَرْتُ قَوْلَهُ: مَكَانَكَ حَتَّى آتِيَكَ.

فَلَمَّا جَاءَ.. قُلْتُ: يَا رَسُولَ اللهِ؛ الَّذِي سَـمِعْتُ؟ - أَوْ قَالَ: الصَّوْتُ الَّذِي سَـمِعْتُ - قَالَ: «وَهَلْ سَـمِعْتَ؟» قُلْتُ: نَعَمْ، قَالَ: «أَتَانِي جِبْرِيلُ [عليه السلام] - فَقَالَ: مَنْ مَاتَ مِنْ أُمَّتِكَ لَا يُشْرِكُ بِاللهِ شَيْئًا.. دَخَلَ الْجَنَّةَ، قُلْتُ: وَإِنْ فَعَلَ كَذَا وَكَذَا؟ قَالَ: نَعَمْ.

100- 2388. Абу Зарр розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам билан бирга эдим. Уҳудни кўрганларида: «Шу мен учун тиллага айланса, ҳузуримда қарзга ажратадиган диноримдан ташқари бирор динор ҳам уч(кун)дан ортиқ қолишини истамайман», дедилар. Кейин: «Албатта, (бу дунёда мол‑дунёси) кўплар (охиратда савоби) камлардир, мол‑дунёни бундай‑бундай қилганлардан ташқари – Абу Шиҳоб (ровийлардан бири) олдига ва ўнг‑чап томонларига ишора қилди – аммо улар жуда ҳам оз», дедилар. Сўнг: «Жойингда тур», дедилар‑да, бироз олдинга юрдилар. Қандайдир овоз эшитдим. Олдиларига бормоқчи бўлдим‑у, кейин «Ўзим олдингга келгунимча жойингда тур» деган гапларини эслаб қолдим. У зот келгач: «Эй Аллоҳнинг Расули, эшитганим...? [ёки мен эшитган овоз...?]» дедим. «Эшитдингми?» дедилар. «Ҳа», дедим. «Олдимга Жаброил алайҳиссалом келиб: «Умматингиздан ким Аллоҳга ширк келтирмай вафот этса, жаннатга киради», деди», дедилар. Мен: «Фалон‑фалон ишларни қилса ҳам‑а?» дедим. У зот: «Ҳа», дедилар».

Изоҳ: Бу ҳадисни Имом Бухорий раҳматуллоҳи алайҳ Аҳмад ибн Юнусдан, у Абу Шиҳобдан, у Аъмашдан, у Зайд ибн Ваҳбдан, у Ваҳбдан, у Абу Зарр Ғифорийдан ривоят қилган. Санаддаги Абу Шиҳоб Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «мол‑дунёни бундай‑бундай қилганлардан ташқари» деган гапларини устозларидан олган илми асосида изоҳлаб бермоқчи бўлиб, қўлларини олдинга, ўнг ва чап тарафларига узатган. Бу билан мол‑дунёни хайру эҳсон қилиш, турли тарафларга инфоқ қилишга ишора қилган.

 كتاب الـمظالم

ЗУЛМЛАР КИТОБИ

 Изоҳ: «Зулм» луғатда бир ҳақни ўз жойидан бошқа жойга қўйишни англатади. Шаръий истилоҳда эса зулм деб ҳақ эгасига нисбатан ноҳақ тасарруф қилишга, тортиб олинган ҳаққа айтилади. Бировнинг ҳаққини ейиш, азият, исканжа ва босим кўрсатиш, адолатсизлик қилиш, ҳаддан ошиш, сўз ва феълда чуқур кетиш ҳам зулмдир. Бинобарин, зулм сўзи ҳар қандай ноҳақликни ҳам ўз ичига олади. Шу боис ўрни келганда «зулм» сўзи «ноҳақлик» деб ҳам берилди. Шу билан бирга, ҳадислардаги «золим», «мазлум» сўзларини фақат жабр-ситам маъносида эмас, балки ҳар қандай ноҳақлик қилган ёки ноҳақлик кўрган томонлар деб тушуниш лозим.

101- 2465- عَنْ أَبِي سَعِيدٍ الْخُدْرِيِّ [رضي الله عنه]، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «إِيَّاكُمْ وَالْجُلُوسَ عَلَى الطُّرُقَاتِ». فَقَالُوا: مَا لَنَا بُدٌّ، إِنـَّمَا هُوَ مَجَالِسُنَا نَتَحَدَّثُ فِيهَا، قَالَ: «فَإِذَا أَتَيْتُمْ إِلَى الْمَجَالِسَ.. فَأَعْطُوا الطَّرِيقَ حَقَّهَا» قَالُوا: وَمَا حَقُّ الطَّرِيقِ؟ قَالَ: «غَضُّ الْبَصَرِ، وَكَفُّ الْأَذَى، وَرَدُّ السَّلَامِ، وَأَمْرٌ بِالْمَعْرُوفِ، وَنَهْيٌ عَنِ الْمُنْكَرِ».

101- 2465. Абу Саъид Худрий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Йўлларда ўтиришдан сақланинглар!» дедилар. Шунда: «Бошқа иложимиз йўқ. Ахир бу гаплашиб ўтирадиган жойимиз-ку», дейишди. У зот: «Агар ўтиришдан бошқага кўнмасангиз, у ҳолда йўлнинг ҳаққини беринглар», дедилар. Улар: «Йўлнинг ҳаққи нима?» дейишди. У зот: «Кўзни тийиш, озор етказишдан тийилиш, саломга алик олиш, маъруфга буюриш ва мункардан қайтариш», дедилар».

 كتاب الشركة

ШЕРИКЧИЛИК КИТОБИ

102- 2488- عَنْ عَبَايَةَ بْنِ رِفَاعَةَ بْنِ رَافِعِ بْنِ خَدِيجٍ، عَنْ جَدِّهِ [رضي الله عنهم] قَالَ: كُنَّا مَعَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم بِذِي الْحُلَيْفَةِ، فَأَصَابَ النَّاسَ جُوعٌ، فَأَصَابُوا إِبِلًا وَغَنَمًا، قَالَ: وَكَانَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم فِي أُخْرَيَاتِ الْقَوْمِ، فَعَجِلُوا وَذَبـَحُوا وَنَصَبُوا الْقُدُورَ، فَأَمَرَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم بِالْقُدُورِ فَأُكْفِئَتْ، ثُمَّ قَسَمَ فَعَدَلَ عَشَرَةً مِنَ الْغَنَمِ بِبَعِيرٍ، فَنَدَّ مِنْهَا بَعِيرٌ، فَطَلَبُوهُ فَأَعْيَاهُمْ، وَكَانَ فِي الْقَوْمِ خَيْلٌ يَسِيرَةٌ، فَأَهْوَى رَجُلٌ مِنْهُمْ بِسَهْمٍ فَحَبَسَهُ اللهُ، ثُمَّ قَالَ: «إِنَّ لِهَذِهِ الْبَهَائِمِ أَوَابِدَ كَأَوَابِدِ الْوَحْشِ، فَمَا غَلَبَكُمْ مِنْهَا.. فَاصْنَعُوا بِهِ هَكَذَا».

فَقَالَ جَدِّي: إِنَّا نَرْجُو - أَوْ نـَخَافُ - الْعَدُوَّ غَدًا، وَلَيْسَتْ مُدًى، أَفَنَذْبَحُ بِالْقَصَبِ؟ قَالَ: «مَا أَنْهَرَ الدَّمَ، وَذُكِرَ اسْمُ اللهِ عَلَيْهِ.. فَكُلُوهُ، لَيْسَ السِّنَّ وَالظُّفُرَ، وَسَأُحَدِّثُكُمْ عَنْ ذَلِكَ: أَمَّا السِّنُّ.. فَعَظْمٌ، وَأَمَّا الظُّفُرُ.. فَمُدَى الْحَبَشَةِ».

102-2488. Абоя ибн Рифоъа ибн Рофеъ ибн Хадиж бобосидан ривоят қилади:

«(Бобом шундай деб айтиб берди) «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам билан бирга Зулҳулайфада эдик. Одамларга очлик етди. Бир қанча туя ва қўй-эчкиларни қўлга киритишган эди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам одамларнинг охирроғида (келар) эдилар. Улар шошилиб, ҳайвонларни сўйишди ва қозонларни осишди. Кейин Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам қозонларни ағдариб ташлашни буюрдилар.* Сўнгра тақсимладилар ва ўнта қўй-эчкини битта туяга тенгладилар. Шунда бир туя қочиб кетди. Уни қувишган эди, ета олишмади. Қавм ичида бир неча отлиқ бор эди. Улардан бир киши уни бир ўқ билан нишонга олган эди, Аллоҳ уни (туяни) йиқитди. Сўнгра у зот: «Ёввойи ҳайвонларнинг асовлари бўлганидек, манави чорваларнинг ҳам асовлари бўлади. Улардан бирортаси сизга бўйсунмаса, уни мана шундай қилинг», дедилар».

Ўшанда бобом: «Биз эрта-индин душман(га учраш)дан хавотирланиб [ёки қўрқиб] турибмиз, бир дона ҳам пичоғимиз йўқ, энди қамиш билан сўямизми?» дебди. У зот: «Қони оқизилган, устида Аллоҳнинг исми зикр қилинган нарса борки, еяверинглар. Тиш ва тирноқ (билан сўйилгани) бўлмайди. Бу ҳақда сизларга айтадиган бўлсам, тиш суякдир, тирноқ эса ҳабашларнинг пичоғидир», дебдилар».

Изоҳ: Уламоларимиз Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам нима учун гўшти ҳалол ҳайвоннинг шўрвасини тўкиб юборишни буюрганлар, деган саволга бир неча хил жавоб берганлар. Жумладан, имом Нававий ўзининг «Саҳиҳи Муслим»га ёзган шарҳида: «Чунки улар Ислом диёрига, муштарак ўлжа молдан ейиш жоиз бўлмайдиган жойга етиб келишган эди. Зеро, ўлжани тақсимдан олдин ейиш дорул-ҳарбдагина мумкиндир», деган.

Рофеъ ибн Хадиж: «Биз эрта-индинги душмандан хавотирланиб турибмиз, ёнимизда бир дона ҳам пичоқ йўқ», деганда «Биз шу кунларда душман билан жанг қиламиз, бунинг учун қуролларимиз ўткир бўлиши лозим. Шу боис, биз уларни ҳайвон сўйишга ишлата олмаймиз. Шу билан бирга, ёнимизда қассоб пичоқ ҳам йўқ», демоқчи.

Ҳадиснинг давомида бу икки восита билан ҳайвон сўйиш ножоизлигининг сабаби айтилмоқда. Ўша вақтда ҳайвонни бирор жониворнинг тиши ёки тирноғи билан сўйиш одати бўлган. Ҳар иккиси ҳам жонлиқни шариатда талаб қилингандек сўйишга ярамайди, ҳайвонни азоблайди. Қолаверса, суяк жинларнинг таомидир, у билан жонлиқ сўйилса, нажосат тегади. Тирноқ билан сўйиш эса ғайримуслим халқларнинг одатидир.

103- 2493- عَنِ النُّعْمَانِ بْنِ بَشِيرٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «مَثَلُ الْقَائِمِ عَلَى حُدُودِ اللهِ، وَالْوَاقِعِ فِيهَا.. كَمَثَلِ قَوْمٍ اسْتَهَمُوا عَلَى سَفِينَةٍ، فَأَصَابَ بَعْضُهُمْ أَعْلَاهَا وَبَعْضُهُمْ أَسْفَلَهَا؛ فَكَانَ الَّذِينَ فِي أَسْفَلِهَا إِذَا اسْتَقَوْا مِنَ الْمَاءِ.. مَرُّوا عَلَى مَنْ فَوْقَهُمْ، فَقَالُوا: [لَوْ] أَنَّا خَرَقْنَا فِي نَصِيبِنَا خَرْقًا، وَلَمْ نُؤْذِ مَنْ فَوْقَنَا؛ فَإِنْ يَتْرُكُوهُمْ وَمَا أَرَادُوا.. هَلَكُوا جَمِيعًا، وَإِنْ أَخَذُوا عَلَى أَيْدِيهِمْ.. نـَجَوْا وَنَـجَوْا جَمِيعًا».

103- 2493. Нуъмон ибн Башир розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Аллоҳ белгилаган чегарада турадиган киши билан ундан (чегарадан) чиқадиган киши кемага чиқиш учун қуръа ташлаган одамларга ўхшайди. Уларнинг айримлари унинг юқорисига, айримлари пастига жойлашди. Пастдагилар сув олмоқчи бўлишса, тепадагиларнинг олдидан ўтишар эди. Шунда улар: «Агар биз ўз тегишимиздан бир тешик очиб олганимизда, тепадагиларга озор бермасдик», дейишди. Бордию (тепадагилар) уларни ўз истакларига қўйиб беришса, ҳаммалари ҳалок бўлишади. Агар уларнинг қўлларидан тутишса, омон қолишади ва барчалари омон қоладилар».

 كتاب الرهن

ГАРОВ КИТОБИ

104- 2512 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رضي الله عنه قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «الظَّهْرُ يُرْكَبُ بِنَفَقَتِهِ إِذَا كَانَ مَرْهُونًا، وَلَبَنُ الدَّرِّ يُشْرَبُ بِنَفَقَتِهِ إِذَا كَانَ مَرْهُونًا، وَعَلَى الَّذِي يَرْكَبُ وَيَشْرَبُ النَّفَقَةُ».

104- 2512. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «(Улов) гаровга қўйилган бўлса, харажати эвазига минилаверади. Соғин ҳайвон гаровга қўйилганда харажати эвазига сути ичилаверади. Харажати миниб, ичиб юрган кишининг зиммасидадир», дедилар».

 كتاب العتق

ҚУЛ ОЗОД ҚИЛИШ КИТОБИ

105- 2520- عَنْ أَسْـمَاءَ بِنْتِ أَبِي بَكْرٍ [رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا] قَالَتْ: كُنَّا نُؤْمَرُ عِنْدَ الْخُسُوفِ بِالْعَتَاقَةِ.

105- 2520. Асмо бинт Абу Бакр розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:

«Ой тутилганда қул озод қилишга буюрилар эдик».

 106- الـبُخَارِيُّ [قَالَ]: قَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: لِكُلِّ امْرِئٍ مَا نَوَى وَلَا نِيَّةَ لِلنَّاسِي وَالـمُخْطِئ.

1. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ҳар кимга ният қилгани бўлади», деганлар. Унутган ва янглишган кишида эса ният бўлмайди.

107- 2557- عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ [رضي الله عنه]، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «إِذَا أَتَى أَحَدَكُمْ خَادِمُهُ بِطَعَامِهِ؛ فَإِنْ لَمْ يـُجْلِسْهُ مَعَهُ.. فَلْيُنَاوِلْهُ لُقْمَةً أَوْ لُقْمَتَيْنِ، أَوْ أُكْلَةً أَوْ أُكْلَتَيْنِ؛ فَإِنَّهُ وَلِيَ حَرَّهُ عِلَاجَهُ».

107- 2557. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу айтади:

«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Қачон бирортангизнинг хизматкори таомини келтирса-ю, уни ўзи билан бирга ўтирғизмайдиган бўлса, бир‑икки луқма ёки бир‑икки ошам едириб қўйсин, чунки бунинг иссиғи ва меҳнатини у тортган», дедилар».

 كتاب الـهِبَة

Ҳиба* китоби

* «Ҳиба» – тортиқ дегани. Истилоҳда эса «бирор мол‑мулк эгалигини эвазсиз топшириш»дир.

108- 2568- عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله تَعَالَى عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «لَوْ دُعِيتُ إِلَى ذِرَاعٍ أَوْ كُرَاعٍ.. لَأَجَبْتُ، وَلَوْ أُهْدِيَ إِلَيَّ ذِرَاعٌ أَوْ كُرَاعٌ.. لَقَبِلْتُ».

108- 2568. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Пойча ёки туёққа таклиф қилинсам ҳам бораман. Менга пойча ёки туёқ ҳадя қилинса ҳам қабул қиламан», дедилар».

109- 2571- عَنْ أَنَسٍ [رضي الله عنه] قَالَ: أَتَانَا رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم فِي دَارِنَا هَذِهِ، فَاسْتَسْقَى، فَحَلَبْنَا لَهُ شَاةً لَنَا، ثُمَّ شُبْتُهُ مِنْ مَاءِ بِئْرِنَا هَذِهِ، فَأَعْطَيْتُهُ - وَأَبُو بَكْرٍ عَنْ يَسَارِهِ، وَعُمَرُ تـُجَاهَهُ، وَأَعْرَابِيٌّ عَنْ يـَمِينِهِ، - فَلَمَّا فَرَغَ.. قَالَ عُمَرُ: هَذَا أَبُو بَكْرٍ. فَأَعْطَى الْأَعْرَابِيَّ فَضْلَهُ، ثُمَّ قَالَ: «الْأَيـْمَنُونَ الْأَيـْمَنُونَ، أَلَا فَيَمِّنُوا». قَالَ أَنَسٌ: فَهْيَ سُنَّةٌ، فَهْيَ سُنَّةٌ، فَهْيَ سُنَّةٌ (ثَلَاثَ مَرَّاتٍ).

109- 2571. Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бизникига, мана шу ҳовлимизга келиб, ичимлик сўрадилар. У зот учун қўйимизни соғдик. Кейин унга (сутга) мана шу қудуғимизнинг сувини аралаштириб, у зотга бердим. Абу Бакр сўл томонларида, Умар рўпараларида, бир аъробий ўнг томонларида эди. У зот ичиб бўлгач, Умар: «Мана Абу Бакр», деди. У зот аъробийга бердилар. Кейин: «Ўнг томондагилардан, ўнг томондагилардан. Ҳой, ўнг томондан бошланглар», дедилар».

Анас уч марта: «Бу суннатдир, бу суннатдир, бу суннатдир», деди».

110- 2585- عَنْ عَائِشَةَ [رَضِيَ اللهُ عَنْهَا] قَالَتْ: (كَانَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ يَقْبَلُ الْهَدِيَّةَ وَيُثِيبُ عَلَيْهَا).

110- 2585. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:

«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳадяни қабул қилар ва эвазига (тенг ёки афзал нарса) қайтарар эдилар».

 111- الـبُخَارِيُّ: قَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: مَنْ كَانَ عَلَيْهِ حَقٌّ.. فَلْيُعْطِهِ، أوْ لِيَتَحَلَّلْهُ مِنْهُ.

1. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Кимнинг зиммасида ҳақ бўлса, уни берсин ёки ҳалоллаб олсин», деганлар.

112- 2611- عَنِ ابْنِ عُمَرَ [رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا] قَالَ: كُنَّا مَعَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم فِي سَفَرٍ، وَكُنْتُ عَلَى بَكْرٍ صَعْبٍ، فَقَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم لِعُمَرَ: «بِعْنِيهِ» فَبَاعَهُ، فَقَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «هُوَ لَكَ يَا عَبْدَ اللهِ».

112- 2611. Ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:

«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам билан бирга сафарда эдик. Ёш, асов туя устида эдим. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам Умарга: «Буни менга сот», дедилар. У уни сотди. Шунда Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Бу сенга, эй Абдуллоҳ», дедилар».

113- 2632- عَنْ جَابِرٍ [رضي الله عنه] قَالَ: كَانُوا يَزْرَعُونَهَا بِالثُّلُثِ وَالرُّبُعِ وَالنِّصْفِ، فَقَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «مَنْ كَانَتْ لَهُ أَرْضٌ.. فَلْيَزْرَعْهَا، أَوْ لِيَمْنَحْهَا أَخَاهُ، فَإِنْ أَبَى.. فَلْيُمْسِكْ أَرْضَهُ».

113- 2632. Жобир розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

«Бизлардан айримларимизнинг ортиқча ерлари бўлиб, «уларни учдан бир, тўртдан бир ёки тенг яримга ижарага берамиз», дейишди. Шунда Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Кимнинг ери бўлса, унга экин эксин ёки уни биродарига берсин. Бунга кўнмаса, ерини ушлаб турсин», дедилар».

114- 2636- عَنْ عُمَرَ [رضي الله عنه] قَالَ: حَمَلْتُ عَلَى فَرَسٍ فِي سَبِيلِ اللهِ، فَرَأَيْتُهُ يُبَاعُ، فَسَأَلْتُ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ، فَقَالَ: «لَا تَشْتَرِ، وَلَا تَعُدْ فِي صَدَقَتِكَ».

114- 2636. Умар розияллоҳу анҳу айтади:

«Аллоҳ йўлида бир (кишига) от миндирдим. Кейин унинг сотилаётганини кўриб қолдим. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан сўраган эдим, у зот: «Сотиб олма, садақангни қайтариб олма», дедилар».

كتاب الشـهادات

ГУВОҲЛИКЛАР КИТОБИ

115- 2639- عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا قَالَتْ: جَاءَتِ امْرَأَةُ رِفَاعَةَ الْقُرَظِيِّ إِلَى النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم فَقَالَتْ: كُنْتُ عِنْدَ رِفَاعَةَ فَطَلَّقَنِي، فَأَبَتَّ طَلَاقِي، فَتَزَوَّجْتُ عَبْدَ الرَّحْمَنِ بْنَ الزَّبِيرِ، إِنّـَمَا مَعَهُ مِثْلُ هُدْبَةِ الثَّوْبِ، فَقَالَ: «أَتُرِيدِينَ أَنْ تَرْجِعِي إِلَى رِفَاعَةَ؟ لَا، حَتَّى تَذُوقِي عُسَيْلَتَهُ وَيَذُوقَ عُسَيْلَتَكِ». وَأَبُو بَكْرٍ جَالِسٌ عِنْدَهُ.

115- 2639. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:

«Рифоъа Қуразийнинг хотини Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга келиб: «Мен Рифоъанинг хасми эдим. Мени талоқ қилди ва талоғимни узил-кесил ҳал қилди. Кейин мен Абдурраҳмон ибн Забирга турмушга чиқдим. Ундаги нарса кийимнинг попуги каби, холос», деди. У зот: «Сен Рифоъага қайтмоқчимисан? Йўқ! Токи сен унинг асалдонидан, у сенинг асалдонингдан тотимагунча (бўлмайди)», дедилар. Абу Бакр у зотнинг олдиларида ўтирган эди.

116- 2645- عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ [رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا] قَالَ: قَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم فِي بِنْتِ حَمْزَةَ: «لَا تَحِلُّ لِي؛ يَحْرُمُ مِنَ الرَّضَاعَةِ مَا يَحْرُمُ مِنَ النَّسَبِ؛ هِيَ بِنْتُ أَخِي مِنَ الرَّضَاعَةِ».

116- 2645. Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:

«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам Ҳамзанинг қизи хусусида: «У менга ҳалол эмас. Насаб туфайли нима ҳаром бўлса, эмизиш туфайли ҳам ҳаром бўлади. У эмикдош акамнинг қизидир», дедилар».

117- 2663- عَنْ أَبِي مُوسَى [رضي الله عنه] قَالَ: سَـمِعَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم رَجُلًا يُثْنِي عَلَى رَجُلٍ وَيُطْرِيهِ فِي مَدْحِهِ، فَقَالَ: «أَهْلَكْتُمْ - أَوْ قَطَعْتُمْ - ظَهْرَ الرَّجُلِ».

117- 2663. Абу Мусо розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам бир кишининг бошқа бировни мақтаб, уни мадҳ этишда жуда ошириб юбораётганини эшитиб: «Ҳалок қилдинглар [ёки одамнинг белини уздинглар]», дедилар».

118- 2672- عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «ثَلَاثَةٌ لَا يُكَلِّمُهُمُ اللهُ، وَلَا يَنْظُرُ إِلَيْهِمْ يَوْمَ القِيَامَةِ، وَلَا يُزَكِّيهِمْ، وَلَهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ: رَجُلٌ عَلَى فَضْلِ مَاءٍ بِطَرِيقٍ يـَمْنَعُ مِنْهُ ابْنَ السَّبِيلِ، وَرَجُلٌ بَايَعَ رَجُلًا لَا يُبَايِعُهُ إِلَّا لِلدُّنْيَا؛ فَإِنْ أَعْطَاهُ مَا يُرِيدُ.. وَفَى لَهُ، وَإِلَّا.. لَمْ يَفِ [لَهُ]، وَرَجُلٌ سَاوَمَ رَجُلًا سِلْعَةً بَعْدَ الْعَصْرِ، فَحَلَفَ بِاللهِ؛ لَقَدْ أَعْطَى بِهِ كَذَا وَكَذَا، فَأَخَذَهَا».

118- 2672. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Уч киши борки, Аллоҳ Қиёмат куни уларга гапирмайди ҳам, назар ҳам солмайди, уларни покламайди ҳам. Уларга аламли азоб бор: йўлда ортиқча суви бўла туриб, уни йўқсил йўлчига бермаган киши; бировга фақат мол-дунё учун байъат қилиб, агар истаган нарсасини берса, вафо қилган, акс ҳолда унга вафо қилмаган киши; яна шундай кишики, у биров билан асрдан кейин бир тижорат молини савдолашиб, унга фалон баҳо берилганини айтиб, Аллоҳнинг номига қасам ичади, натижада (харидор) ўшани олади».

Изоҳ: Аслида ёлғон қасам ичиш улкан гуноҳ. Аммо улуғ ва шарафли пайтларда, муқаддас жойларда ёлғон қасам ичиш янада мудҳишроқ жиноятдир. Жумладан, асрдан кейинги вақт ҳам кундузги ва тунги фаришталар ҳозир бўлгани учун алоҳида улуғворлик касб этади.

 119- 2661- عَنْ عَائِشَةَ – رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهَا، زَوْجِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم – قَالَتْ: كَانَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم إِذَا أَرَادَ أَنْ يـَخْرُجَ سَفَرًا.. أَقْرَعَ بَيْنَ أَزْوَاجِهِ، فَأَيَّتُهُنَّ خَرَجَ سَهْمُهَا.. خَرَجَ بِـهَا مَعَهُ، فَأَقْرَعَ بَيْنَنَا فِي غَزَاةٍ غَزَاهَا، فَخَرَجَ سَهْمِي، فَخَرَجْتُ مَعَهُ بَعْدَمَا أُنْزِلَ الْحِجَابُ، فَأَنَا أُحْمَلُ فِي هَوْدَجٍ، وَأُنْزَلُ فِيهِ.

فَسِرْنَا، حَتَّى إِذَا فَرَغَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم مِنْ غَزْوَتِهِ تِلْكَ وَقَفَلَ، وَدَنَوْنَا مِنَ الْمَدِينَةِ.. آذَنَ لَيْلَةً بِالرَّحِيلِ، فَقُمْتُ حِينَ آذَنُوا بِالرَّحِيلِ، فَمَشَيْتُ حَتَّى جَاوَزْتُ الْجَيْشَ، فَلَمَّا قَضَيْتُ شَأْنِي.. أَقْبَلْتُ إِلَى الرَّحْلِ، فَلَمَسْتُ [صَدْرِي؛ فَإِذَا عِقْدٌ لِي مِنْ جَزْعِ أَظْفَارٍ قَدِ انْقَطَعَ، فَرَجَعْتُ، فَالْتَمَسْتُ] عِقْدِي، فَحَبَسَنِي ابْتِغَاؤُهُ، فَأَقْبَلَ الَّذِينَ يَرْحَلُونَ لِي، فَاحْتَمَلُوا هَوْدَجِي، فَرَحَلُوهُ عَلَى بَعِيرِي الَّذِي كُنْتُ أَرْكَبُ وَهُمْ يَحْسَبُونَ أَنِّي فِيهِ، وَكَانَ النِّسَاءُ إِذْ ذَاكَ خِفَافًا، لَمْ يَثْقُلْنَ وَلَمْ يَغْشَهُنَّ اللَّحْمُ، وَإِنَّمَا يَأْكُلْنَ الْعُلْقَةَ مِنَ الطَّعَامِ، فَلَمْ يَسْتَنْكِرِ الْقَوْمُ حِينَ رَفَعُوهُ ثِقَلَ الْهَوْدَجِ، فَاحْتَمَلُوهُ، وَكُنْتُ جَارِيَةً حَدِيثَةَ السِّنِّ، فَبَعَثُوا الْجَمَلَ وَسَارُوا.

فَوَجَدْتُ عِقْدِي بَعْدَ مَا اسْتَمَرَّ الْجَيْشُ، فَجِئْتُ مَنْزِلَهُمْ وَلَيْسَ فِيهِ أَحَدٌ، فَأَمَـمْتُ مَنْزِلِي الَّذِي كُنْتُ بِهِ، فَظَنَنْتُ أَنَّهُمْ سَيَفْقِدُونِي، فَيَرْجِعُونَ إِلَيَّ.

فَبَيْنَا أَنَا جَالِسَةٌ.. غَلَبَتْنِي عَيْنَايَ فَنِمْتُ، وَكَانَ صَفْوَانُ بْنُ الْمُعَطَّلِ السُّلَمِيُّ ثُمَّ الذَّكْوَانِيُّ مِنْ وَرَاءِ الْجَيْشِ، فَأَصْبَحَ عِنْدَ مَنْزِلِي، فَرَأَى سَوَادَ إِنْسَانٍ نَائِمٍ فَأَتَانِي، وَكَانَ يَرَانِي قَبْلَ الْحِجَابِ، فَاسْتَيْقَظْتُ بِاسْتِرْجَاعِهِ حِينَ أَنَاخَ رَاحِلَتَهُ، فَوَطِئَ يَدَهَا فَرَكِبْتُهَا، فَانْطَلَقَ يَقُودُ بِيَ الرَّاحِلَةَ، حَتَّى أَتَيْنَا الْجَيْشَ بَعْدَ مَا نَزَلُوا مُعَرِّسِينَ فِي نَحْرِ الظَّهِيرَةِ، فَهَلَكَ مَنْ هَلَكَ، وَكَانَ الَّذِي تَوَلَّى الْإِفْكَ عَبْدُ اللهِ بْنُ أُبَيٍّ ابْنُ سَلُولَ.

فَقَدِمْنَا الْمَدِينَةَ، فَاشْتَكَيْتُ بِـهَا شَهْرًا، وَهُمْ يُفِيضُونَ مِنْ قَوْلِ أَصْحَابِ الْإِفْكِ، وَيَرِيبُنِي فِي وَجَعِي أَنِّي لَا أَرَى مِنَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم اللُّطْفَ الَّذِي كُنْتُ أَرَى مِنْهُ حِينَ أَمْرَضُ، إِنّـَمَا يَدْخُلُ فَيُسَلِّمُ ثُمَّ يَقُولُ: «كَيْفَ تِيكُمْ؟» لَا أَشْعُرُ بِشَيْءٍ مِنْ ذَلِكَ حَتَّى نَقِهْتُ.

فَخَرَجْتُ أَنَا وَأُمُّ مِسْطَحٍ قِبَلَ الْمَنَاصِعِ؛ مُتَبَرَّزُنَا، لَا نَخْرُجُ إِلَّا لَيْلًا إِلَى لَيْلٍ؛ وَذَلِكَ قَبْلَ أَنْ نَتَّخِذَ الْكُنُفَ قَرِيبًا مِنْ بُيُوتِنَا، وَأَمْرُنَا أَمْرُ الْعَرَبِ الْأُوَلِ فِي الْبَرِّيَّةِ أَوْ فِي التَّنَزُّهِ، فَأَقْبَلْتُ أَنَا وَأُمُّ مِسْطَحٍ بِنْتُ أَبِي رُهْمٍ نَـمْشِي، فَعَثَرَتْ فِي مِرْطِهَا، فَقَالَتْ: تَعِسَ مِسْطَحٌ، فَقُلْتُ لَهَا: بِئْسَ مَا قُلْتِ، أَتَسُبِّينَ رَجُلًا شَهِدَ بَدْرًا؟! فَقَالَتْ: يَا هَنْتَاهْ؛ أَلَمْ تَسْمَعِي مَا قَالُوا؟ فَأَخْبَرَتْنِي بِقَوْلِ أَهْلِ الْإِفْكِ، فَازْدَدْتُ مَرَضًا إِلَى مَرَضِي.

فَلَمَّا رَجَعْتُ إِلَى بَيْتِي.. دَخَلَ عَلَيَّ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم فَسَلَّمَ، فَقَالَ: «كَيْفَ تِيكُمْ؟» فَقُلْتُ: ائْذَنْ لِي إِلَى أَبَوَيَّ - قَالَتْ: وَأَنَا حِينَئِذٍ أُرِيدُ أَنْ أَسْتَيْقِنَ الْخَبَرَ مِنْ قِبَلِهِمَا - فَأَذِنَ لِي رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم.

فَأَتَيْتُ أَبَوَيَّ، فَقُلْتُ لِأُمِّي: مَا يَتَحَدَّثُ النَّاسُ بِهِ؟ فَقَالَتْ: يَا بُنَيَّةُ؛ هَوِّنِي عَلَى نَفْسِكِ الشَّأْنَ، فَوَاللهِ؛ لَقَلَّمَا كَانَتِ امْرَأَةٌ قَطُّ وَضِيئَةٌ عِنْدَ رَجُلٍ يُحِبُّهَا، وَلَهَا ضَرَائِرُ.. إِلَّا أَكْثَرْنَ عَلَيْهَا، فَقُلْتُ: سُبْحَانَ اللهِ!! وَلَقَدْ تَحَدَّثَ النَّاسُ بِـهَذَا؟! قَالَتْ: فَبِتُّ تِلْكَ اللَّيْلَةَ حَتَّى أَصْبَحْتُ، لَا يَرْقَأُ لِي دَمْعٌ، وَلَا أَكْتَحِلُ بِنَوْمٍ، ثُمَّ أَصْبَحْتُ.

فَدَعَا رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم عَلِيَّ بْنَ أَبِي طَالِبٍ وَأُسَامَةَ بْنَ زَيْدٍ حِينَ اسْتَلْبَثَ الْوَحْيُ، يَسْتَشِيرُهُمَا فِي فِرَاقِ أَهْلِهِ، فَأَمَّا أُسَامَةُ.. فَأَشَارَ عَلَيْهِ بِالَّذِي يَعْلَمُ فِي نَفْسِهِ مِنَ الْوُدِّ لَهُمْ، فَقَالَ أُسَامَةُ: أَهْلُكَ يَا رَسُولَ اللهِ، وَلَا نَعْلَمُ - وَاللهِ - إِلَّا خَيْرًا، وَأَمَّا [عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ].. فَقَالَ: يَا رَسُولَ اللهِ؛ لَمْ يُضَيِّقِ اللهُ عَلَيْكَ، وَالنِّسَاءُ سِوَاهَا كَثِيرٌ، وَسْأَلِ الْجَارِيَةَ.. تَصْدُقْكَ.

فَدَعَا رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم بَرِيرَةَ، فَقَالَ: «يَا بَرِيرَةُ؛ هَلْ رَأَيْتِ فِيهَا شَيْئًا يَرِيبُكِ؟» فَقَالَتْ بَرِيرَةُ: لَا، وَالَّذِي بَعَثَكَ بِالْحَقِّ، إِنْ رَأَيْتُ مِنْهَا أَمْرًا أَغْمِصُهُ عَلَيْهَا، أَكْثَرَ مِنْ أَنَّهَا جَارِيَةٌ حَدِيثَةُ السِّنِّ تَنَامُ عَنِ الْعَجِينِ، فَتَأْتِي الدَّاجِنُ فَتَأْكُلُهُ.

فَقَامَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم مِنْ يَوْمِهِ، فَاسْتَعْذَرَ مِنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ أُبَيٍّ ابْنِ سَلُولَ، فَقَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «مَنْ يَعْذِرُنِي مِنْ رَجُلٍ بَلَغَنِي أَذَاهُ فِي أَهْلِي، فَوَاللهِ؛ مَا عَلِمْتُ عَلَى أَهْلِي إِلَّا خَيْرًا، وَقَدْ ذَكَرُوا رَجُلًا مَا عَلِمْتُ عَلَيْهِ إِلَّا خَيْرًا، وَمَا كَانَ يَدْخُلُ عَلَى أَهْلِي إِلَّا مَعِي».

فَقَامَ سَعْدٌ فَقَالَ: يَا رَسُولَ اللهِ؛ أَنَا وَاللهِ أَعْذِرُكَ مِنْهُ؛ إِنْ كَانَ مِنَ الْأَوْسِ.. ضَرَبْنَا عُنُقَهُ، وَإِنْ كَانَ مِنْ إِخْوَانِنَا مِنَ الْخَزْرَجِ.. أَمَرْتَنَا فَفَعَلْنَا فِيهِ أَمْرَكَ.

فَقَامَ سَعْدُ بْنُ عُبَادَةَ - وَهُوَ سَيِّدُ الْخَزْرَجِ، وَكَانَ قَبْلَ ذَلِكَ رَجُلًا صَالِحًا، وَلَكِنِ احْتَمَلَتْهُ الْحَمِيَّةُ - فَقَالَ: كَذَبْتَ لَعَمْرُ اللهِ، لَا تَقْتُلُهُ، وَلَا تَقْدِرُ عَلَى ذَلِكَ.

فَقَامَ أُسَيْدُ بْنُ الْحُضَيْرِ فَقَالَ: كَذَبْتَ لَعَمْرُ اللهِ، وَاللهِ؛ لَنَقْتُلَنَّهُ، فَإِنَّكَ مُنَافِقٌ تُـجَادِلُ عَنِ الْمُنَافِقِينَ.

فَثَارَ الْحَيَّانِ الْأَوْسُ وَالْخَزْرَجُ، حَتَّى هَمُّوا، وَرَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم عَلَى الْمِنْبَرِ، فَنَزَلَ فَخَفَّضَهُمْ حَتَّى سَكَتُوا وَسَكَتَ.

وَبَكَيْتُ يَوْمِي، لَا يَرْقَأُ لِي دَمْعٌ وَلَا أَكْتَحِلُ بِنَوْمٍ، فَأَصْبَحَ عِنْدِي أَبَوَايَ، قَدْ بَكَيْتُ لَيْلَتَيْنِ وَيَوْمًا، حَتَّى أَظُنُّ أَنَّ الْبُكَاءَ فَالِقٌ كَبِدِي.

قَالَتْ: فَبَيْنَا هُمَا جَالِسَانِ عِنْدِي وَأَنَا أَبْكِي.. إِذِ اسْتَأْذَنَتِ امْرَأَةٌ مِنَ الْأَنْصَارِ، فَأَذِنْتُ لَهَا، فَجَلَسَتْ تَبْكِي مَعِي، فَبَيْنَا نَحْنُ كَذَلِكَ.. إِذْ دَخَلَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم فَجَلَسَ، وَلَمْ يَجْلِسْ عِنْدِي مِنْ يَوْمِ قِيلَ فِيَّ مَا قِيلَ قَبْلَهَا، وَقَدْ مَكَثَ شَهْرًا لَا يُوحَى إِلَيْهِ فِي شَأْنِي بِشَيْءٍ.

قَالَتْ: فَتَشَهَّدَ ثُمَّ قَالَ: «يَا عَائِشَةُ؛ فَإِنَّهُ بَلَغَنِي عَنْكِ كَذَا وَكَذَا؛ فَإِنْ كُنْتِ بَرِيئَةً.. فَسَيُبَرِّئُكِ اللهُ، وَإِنْ كُنْتِ أَلْمَمْتِ بِذَنْبٍ.. فَاسْتَغْفِرِي اللهَ، وَتُوبِي إِلَيْهِ؛ فَإِنَّ الْعَبْدَ إِذَا اعْتَرَفَ بِذَنْبِهِ ثُمَّ تَابَ.. تَابَ اللهُ عَلَيْهِ».

فَلَمَّا قَضَى رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم مَقَالَتَهُ.. قَلَصَ دَمْعِي حَتَّى مَا أُحِسُّ مِنْهُ قَطْرَةً، وَقُلْتُ لِأَبِي: أَجِبْ عَنِّي رَسُولَ اللهِ، قَالَ: وَاللهِ؛ مَا أَدْرِي مَا أَقُولُ لِرَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم، فَقُلْتُ لِأُمِّي: أَجِيبِي عَنِّي رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم فِيمَا قَالَ، قَالَتْ: وَاللهِ؛ مَا أَدْرِي مَا أَقُولُ لِرَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم.

قَالَتْ: - وَأَنَا جَارِيَةٌ حَدِيثَةُ السِّنِّ، لَا أَقْرَأُ كَثِيرًا مِنَ الْقُرْآنِ - فَقُلْتُ: - إِنِّي وَاللهِ - لَقَدْ عَلِمْتُ أَنَّكُمْ سَـمِعْتُمْ مَا يَتَحَدَّثُ بِهِ النَّاسُ، وَوَقَرَ فِي أَنْفُسِكُمْ، وَصَدَّقْتُمْ بِهِ، وَلَئِنْ قُلْتُ لَكُمْ: إِنِّي بَرِيئَةٌ - وَاللهُ يَعْلَمُ إِنِّي لَبَرِيئَةٌ -.. لَا تُصَدِّقُونِي بِذَلِكَ، وَلَئِنِ اعْتَرَفْتُ لَكُمْ بِأَمْرٍ - وَاللهُ يَعْلَمُ أَنِّي بَرِيئَةٌ -.. لَتُصَدِّقُنِّي، وَاللهِ؛ مَا أَجِدُ لِي وَلَكُمْ مَثَلًا إِلَّا أَبَا يُوسُفَ إِذْ قَالَ: (فَصَبْرٌ جَمِيلٌ وَاللهُ الـمُسْتَعَانُ عَلَى مَا تَصِفُونَ).

 ثُمَّ تَحَوَّلْتُ عَلَى فِرَاشِي، وَأَنَا أَرْجُو أَنْ يُبَرِّئَنِي اللهُ، وَلَكِنْ وَاللهِ؛ مَا ظَنَنْتُ أَنْ يَنْزِلَ فِي شَأْنِي وَحْيٌ، وَلَأَنَا أَحْقَرُ فِي نَفْسِي مِنْ أَنْ يُتَكَلَّمَ بِالْقُرْآنِ فِي أَمْرِي، وَلَكِنِّي كُنْتُ أَرْجُو أَنْ يَرَى رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم فِي النَّوْمِ رُؤْيَا يُبَرِّئُنِي اللهُ، فَوَاللهِ؛ مَا رَامَ [رَسُولُ الله صلى الله عليه وسلم] مَـجْلِسَهُ، وَلَا خَرَجَ أَحَدٌ مِنْ أَهْلِ الْبَيْتِ.. حَتَّى أُنْزِلَ عَلَيْهِ، فَأَخَذَهُ مَا كَانَ يَأْخُذُهُ مِنَ الْبُرَحَاءِ، حَتَّى إِنَّهُ لَيَتَحَدَّرُ مِنْهُ مِثْلُ الْجُمَانِ مِنَ الْعَرَقِ فِي يَوْمٍ شَاتٍ.

فَلَمَّا سُرِّيَ عَنْ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم وَهُوَ يَضْحَكُ، فَكَانَ أَوَّلَ كَلِمَةٍ تَكَلَّمَ بِـهَا أَنْ قَالَ لِي: «يَا عَائِشَةُ؛ احْمَدِي اللهَ، فَقَدْ بَرَّأَكِ اللهُ». فَقَالَتْ لِي أُمِّي: قُومِي إِلَى رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم فَقُلْتُ: لَا، وَاللهِ؛ لَا أَقُومُ إِلَيْهِ، وَلَا أَحْمَدُ إِلَّا اللهَ، فَأَنْزَلَ اللهُ عَزَّ وَجَلَّ: (إِنَّ الَّذِينَ جَآءُو بِالإِفْكِ عُصْبَةٌ [مِنْكُمْ]...) الْآيَاتِ.

فَلَمَّا أَنْزَلَ اللهُ عَزَّ وَجَلَّ هَذَا فِي بَرَاءَتِي.. قَالَ أَبُو بَكْرٍ الصِّدِّيقُ – رضي الله تَعَالَى عَنْهُ، وَكَانَ يُنْفِقُ عَلَى مِسْطَحِ بْنِ أُثَاثَةَ لِقَرَابَتِهِ مِنْهُ -: وَاللهِ؛ لَا أُنْفِقُ عَلَى مِسْطَحٍ شَيْئًا أَبَدًا بَعْدَ مَا قَالَ لِعَائِشَةَ، فَأَنْزَلَ اللهُ عَزَّ وَجَلَّ: (وَلاَ يَـأْتَلِ أُولُوا الفَضْلِ مِنْكُمْ وَالسَّعَةِ أنْ يُؤتُوا...) إِلَى قَوْلِهِ: (غَفُورٌ رَحِيمٌ)، فَقَالَ أَبُو بَكْرٍ: بَلَى، وَاللهِ؛ إِنِّي لَأُحِبُّ أَنْ يَغْفِرَ اللهُ لِي، فَرَجَعَ إِلَى مِسْطَحٍ الَّذِي كَانَ يُجْرِي عَلَيْهِ.

[وَكَانَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم يَسْأَلُ زَيْنَبَ بِنْتَ جَحْشٍ عَنْ أَمْرِي، فَقَالَ: «يَا زَيْنَبُ؛ مَا عَلِمْتِ؟ مَا رَأَيْتِ؟» فَقَالَتْ: يَا رَسُولَ اللهِ؛ أَحْمِي سَـمْعِي وَبَصَرِي، وَاللهِ؛ مَا عَلِمْتُ عَلَيْهَا إِلَّا خَيْرًا، قَالَتْ: وَهْيَ الَّتِي كَانَتْ تُسَامِينِي مِنْ أَزْوَاجِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم، فَعَصَمَهَا اللهُ بِالْوَرَعِ].

119- 2661. Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг завжалари Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:

«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам қачон сафарга чиқмоқчи бўлсалар, хотинлари ўртасида қуръа ташлаб, қайси бирининг чекига тушса, ўшани ўзлари билан бирга олиб чиқар эдилар. Бир сафарги ғазотларида ўртамизда қуръа ташлаган эдилар, менинг чекимга чиқди. Мен у зот билан бирга йўлга чиқдим, бу ҳижоб (ояти) нозил қилинганидан кейин эди. Мени ҳавдажга^[1] (туяга) чиқариб-тушириб қўйишар эди. Кўп йўл юрдик. Ниҳоят, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ўша ғазотларидан фориғ бўлиб, ортга қайтиб, Мадинага яқинлашганимизда, кечаси жўнашимиз ҳақида эълон қилдилар. Жўнашни эълон қилишган пайтда ўрнимдан турдим-да, қўшиндан ажраб, узоқлашгунча юриб бордим. Ишимни битиргач, манзилимиз томон қайтдим. Кўксимни пайпаслаб кўрсам, зафорий^[2] мунчоқли маржоним узилиб, тушиб қолибди. Ортимга қайтиб, маржонимни қидирдим. Уни излаб, ушланиб қолдим. Мени (ҳавдажда) олиб юрганлар келиб, ҳавдажимни кўтариб, мен миниб юрган туяга ортишибди. Улар мени унинг ичида деб ўйлашибди. У вақтларда аёллар енгил эди, тўлишмаган, уларга эт битмаган бўларди. Улар жуда оз овқат ейишар эди. Одамлар ҳавдажни олишда унинг оғирлигига эътибор бермай, кўтариб кетаверишибди. Мен эса ёш қизча эдим. Кейин ўша туяни турғизиб, ҳайдаб кетаверишибди. Мен маржонимни қўшин кетгандан кейин топиб, улар тушган жойга келсам, у ерда ҳеч ким йўқ экан. Боя тушган жойимга қайтиб келиб турдим, улар тез орада мени топа олмай, олдимга қайтиб келишади, деб ўйладим. Кейин ўтирган жойимда кўзим илиниб, ухлаб қолибман. Сафвон ибн Муаттал Суламий – кейинчалик Заквоний бўлган – қўшин ортида қолган эди. Тонгга яқин у мен турган жойнинг олдидан ўтиб, ухлаётган кишининг қорасини кўриб қолибди. У менинг олдимга келди. Ҳижоб(ояти тушиши)дан олдин у мени кўриб юрар эди. Унинг туясини чўктиргандаги истиржоъсидан^[3] уйғониб кетдим. Кейин у (туянинг) қўлини босиб турди, мен уловга миниб олдим. У мени уловда етаклаганча йўлга тушди. Ниҳоят, қоқ туш пайтида, дам олгани тушишган пайтда қўшинга етиб олдик.

(Ифк туфайли) ҳалок бўлганлар ҳалок бўлди. Ифкнинг бошида турган киши Абдуллоҳ ибн Убай ибн Салул бўлди. Кейин Мадинага келдик, у ерда бир ой хасталаниб ётдим. Одамлар ифкчиларнинг гапларини тарқатишар эди. Беморлигимда Набий соллаллоҳу алайҳи васалламдан касал бўлган чоғларимда кўрадиган лутфни кўрмаётганим мени шубҳага соларди. У зот кириб, салом берар, кейин: «Анави қалай?» деб қўярдилар, холос. То бироз тузалгунимча бўлган ишлардан ҳеч бирини сезмадим.

Мен Умму Мистаҳ билан Маносиъ^[4] томонга – очиқ ҳожат жойимизга чиқдим. Биз фақат кечалари чиқар эдик. Бу уйларимизга яқин жойдан хожатхона қилиб олишимиздан олдин эди. Бизнинг ишимиз илгариги арабларнинг саҳродаги [ёки ахлатхоналаридаги] ишларидек эди.^[5] Мен Умму Мистаҳ бинт Абу Руҳм билан қайтиб келаётган эдик, у ўзининг миртига^[6] қоқилиб тушди ва: «Бадбахт Мистаҳ!» деди. Мен унга: «Қандай ёмон гап айтдинг-а! Бадрда қатнашган кишини ҳам қарғайсанми?» дедим. У: «Ҳой қиз, сен уларнинг нима деганини эшитмадингми?» деди ва менга ифк аҳлининг сўзлари ҳақида хабар берди. Дардимга дард қўшилди.

Уйимга қайтиб келганимда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам олдимга кирдилар ва салом бериб: «Анави қалай?» дедилар. Мен: «Ота‑онамникига рухсат беринг», дедим. Ўшанда мен улардан мазкур хабарни аниқлаб олмоқчи эдим. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам менга изн бердилар, ота‑онамнинг олдига келдим. Онамга: «Одамлар нима дейишяпти?» дедим. У: «Эй қизалоғим, бу ишни ўзингга олма, Аллоҳга қасамки, гоҳида гўзал аёлнинг севадиган эри бўлиб, кундошлари ҳам бўлса, улар албатта у ҳақда гап‑сўзни кўпайтирадилар», деди. Мен: «Субҳаналлоҳ, одамлар шундай дейишяптими?» дедим. Ўша кеча то тонггача мижжа қоқмадим, кўз ёшим ҳам тўхтамади, кўзимга уйқу ҳам келмади. Тонг ҳам отди. Кейин Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ваҳий тўхталиб қолган пайтда ўз аҳлларидан ажрашишни маслаҳат қилиш учун Алий ибн Абу Толиб ва Усома ибн Зайдни чақирдилар. Усома кўнглидаги уларга (аҳли байтга) бўлган меҳр‑муҳаббати асосида маслаҳат бериб: «Бу сизнинг аҳлингиз, эй Аллоҳнинг Расули! Аллоҳга қасамки, фақат яхшилигини биламиз», деди. Аммо Алий ибн Абу Толиб: «Эй Аллоҳнинг Расули, Аллоҳ сизни танг қилиб қўймаган-ку, ундан бошқа ҳам аёллар кўп. Чўридан сўранг, сизга тўғрисини айтади», деди. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Барирани чақириб: «Эй Барира, унда сени шубҳалантирадиган бирор нарсани кўрганмисан?» дедилар. Барира: «Йўқ! Сизни ҳақ ила юборган Зотга қасамки, мен унинг ёш қизча бўлгани учун хамир устида ухлаб қолиб, қўй келиб уни еб қўйганидан ортиқ уни айблайдиган бирор иш кўрмадим», деди.

Ўша куниёқ Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам туриб, Абдуллоҳ ибн Убай ибн Салулнинг узр сўрашини талаб қилдилар. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Аҳлим борасида менга озор етказган кишидан мен учун ким ўч олади? Аллоҳга қасамки, мен аҳлимнинг фақат яхшилигини билдим. Ҳаққида фақат яхшиликни билган кишимни ҳам гап‑сўз қилишди, у аҳлимнинг олдига фақат мен билан бирга кирар эди», дедилар. Шунда Саъд ибн Муоз туриб: «Эй Аллоҳнинг Расули! Аллоҳга қасамки, сиз учун ундан мен ўч оламан. Агар у Авсдан бўлса, унинг бўйнини чопиб ташлайман, агар биродарларимиз – Хазраждан бўлса, сиз бизга амр қиласиз, унга нисбатан амрингизни бажарамиз», деди. Саъд ибн Убода туриб, – у Хазражнинг бошлиғи эди, у бундан аввал солиҳ киши эди, лекин ҳамият уни шунга ундади – «Ёлғон айтдинг, Аллоҳга қасамки, уни ўлдирмайсан, бунга қодир бўла олмайсан ҳам», деди. Усайд ибн Ҳузайр туриб: «Ёлғон айтдинг, Аллоҳга қасамки, уни ўлдирамиз. Сен мунофиқсан, мунофиқларнинг ёнини оляпсан», деди.

Иккала қавм – Авс ва Ҳазраж қўзғалиб, ҳатто бир‑бирларига хезланиб қолишди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам эса минбарда эдилар, тушиб, уларни тинчлантирдилар. Ниҳоят, улар жим бўлишди. У зот ҳам жим қолдилар.

Куним йиғи билан ўтди, кўз ёшим ҳам тўхтамади, кўзимга уйқу ҳам келмади. Ота‑онам менинг олдимда тонг оттиришди. Роппа‑роса икки кечаю бир кун йиғладим, ҳатто йиғи жигаримни ёриб юборса керак, деб қолдим. Мен йиғлаётган, улар менинг олдимда ўтиришган эди. Тўсатдан ансорлардан бир аёл изн сўради, мен изн бердим. У ҳам мен билан бирга йиғлаб ўтирди. Биз мана шу ҳолатда турганимизда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам кириб келиб, ўтирдилар. У зот бундан олдин, мен ҳақимдаги гаплар айтилган кундан бери ҳузуримда ўтирмаган эдилар. Бир ой ўтди ҳамки, у зотга менинг ишим ҳақида бирор нарса ваҳий қилинмас эди. У зот шаҳодат калималарини айтдилар, кейин: «Эй Оиша, менга сен ҳақингда бундай‑бундай гаплар етиб келди. Агар пок бўлсанг, Аллоҳ сени албатта оқлайди поклайди. Агар гуноҳга йўлаган бўлсанг, Аллоҳдан мағфират сўра ва У Зотга тавба қил. Зеро, агар банда гуноҳини эътироф этиб, тавба қилса, Аллоҳ унинг тавбасини қабул қилади», дедилар. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам сўзларини тугатар эканлар, кўз ёшларим тиниб, бир қатра ҳам томмай қолди. Отамга: «Менинг номимдан Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга жавоб беринг», дедим. У: «Аллоҳга қасамки, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга нима дейишимни ҳам билмайман», деди. Мен онамга: «Менинг номимдан Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг айтган гапларига жавоб беринг», дедим. У ҳам: «Аллоҳга қасамки, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга нима дейишимни ҳам билмайман», деди.

Мен ёш қизча эдим, Қуръондан кўп нарса ўқимаган эдим. Шунинг учун шундай дедим: «Аллоҳга қасамки, сизлар одамларнинг гапини эшитганингизни, бу нарса юрагингизга қаттиқ ўрнашиб қолганини ва уни тасдиқлаганингизни яхши биламан. Агар сизларга: «Мен покман», десам ҳам, – Аллоҳ менинг пок эканимни албатта билади – сизлар мени тасдиқламайсизлар. Агар бирор ишни эътироф этсам, – Аллоҳ менинг пок эканимни албатта билади – сизлар мени тасдиқлайсизлар. Аллоҳга қасамки, мен ўзим ва сизлар учун Юсуфнинг отасидан бошқа намуна топа олмаяпман. Ўшанда у «Энди ишим – чиройли сабр. Сиз васф қилаётган нарсада ёрдам сўраладиган Зот ёлғиз Аллоҳнинг Ўзи»^[7] деган эди».

Кейин тўшагимда ўгирилиб олдим. Аллоҳ мени оқлашини умид қилардим, лекин Аллоҳга қасамки, У Зот менинг шаънимда ваҳий нозил қилишини хаёлимга ҳам келтирмаган эдим. Қасамки, ўзимни Қуръонда менинг ишим ҳақида сўз боришидан ҳақирроқ биламан. Лекин Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам уйқуларида бирор туш кўриб, Аллоҳ мени оқлашини умид қилардим. Аллоҳга қасамки, у зот ўтирган жойларидан қимирламай туриб, уй аҳлидан бирор киши ташқарига чиқмай туриб, у зотга ваҳий нозил бўлди. У кишини одатда тутадиган (ваҳий) шиддати тутди, (бундай пайтда) ҳатто қаттиқ совуқда ҳам у зотдан марварид каби тер оқарди.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан (ваҳий) аригач, у зотнинг менга айтган биринчи сўзлари кулиб туриб: «Эй Оиша! Аллоҳга ҳамд айт! Батаҳқиқ, Аллоҳ сени оқлади», дейиш бўлди. Шунда онам менга: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга (таъзим қилиб) ўрнингдан тур», деди. Мен: «Йўқ! У зотга ўрнимдан турмайман, Аллоҳдан бошқага ҳамд ҳам айтмайман», дедим. Ўшанда Аллоҳ таоло «Албатта, ифкни келтирганлар ўзингиздан бўлган бир тўдадир...» оятларини^[8] нозил қилган эди.

Аллоҳ менинг пок эканлигим ҳақида мана шуларни нозил қилгач, Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳу – у Мистаҳ ибн Усосага қариндош бўлгани учун инфоқ қилиб турарди – «Аллоҳга қасамки, Оиша ҳақида айтган гапидан кейин Мистаҳга ҳеч қачон ҳеч нарса инфоқ қилмайман», деди. Шунда Аллоҳ таоло «Сизлардан фазл ва бойлик эгаси бўлганлар яқин қариндошларга, мискинларга ва Аллоҳнинг йўлида муҳожир бўлганларга (инфоқ) бермасликка қасам ичмасинлар, афв этсинлар, ўтиб юборсинлар. Аллоҳнинг сизларни мағфират қилишини истамайсизми?! Аллоҳ мағфиратлидир, раҳмлидир»(ояти)ни^[9] нозил қилди. Абу Бакр: «Ҳа, Аллоҳга қасамки, Аллоҳ мени мағфират қилишини истайман», деди. Шундай қилиб, ўзи илгари ёрдам қилиб юрган Мистаҳга ёрдам қилишга қайтди.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Зайнаб бинт Жаҳшдан менинг ишим ҳақида сўраб, «Эй Зайнаб, (у ҳақда) нима биласан? Нима деб ўйлайсан?» дедилар. У: «Эй Аллоҳнинг Расули, мен қулоғим ва кўзимни (ёлғондан) сақлайман. Аллоҳга қасамки, у ҳақда фақат яхшиликни биламан», деди. Ҳусн ва мавқеда мен билан бўйлашадиган ҳам у эди, Аллоҳ уни парҳезкорлиги сабабли сақлаб қолди».

^[1] Ҳавдаж – аёлларни кўтариб олиб юришга мўлжалланган саватга ўхшаш мослама, аёллар тахтиравони. У кўпроқ туянинг устига ортилган.

^[2] «Зафорий» сўзининг маъноси ҳақида асосан икки хил фикр бор: 1. Зафор Ямандаги бир шаҳарнинг номи бўлиб, мунчоқ ўша шаҳардан келтирилгани учун унга нисбат берилган. 2. Зафор деган хушбўй ўсимлик бор бўлиб, ундан ясалган мунчоқ «зафорий мунчоқ» деб аталган.

^[3] Истиржоъ – «Иннаа лиллааҳи ва иннаа илайҳи рожиъуун», яъни «Албатта, биз Аллоҳникимиз ва албатта, биз Унга қайтувчимиз» дейиш. Бу ибора Бақара сурасининг 156-оятидан олинган бўлиб, уни каттаю кичик мусибат етган чоғда айтиш тавсия этилган. Баъзан кутилмаган ҳолатга дуч келганда истиржоъ айтиш одати ҳам бўлган.

^[4] «Маносиъ» деб аслида баланд ва кенг жойга айтилади. Бу ерда эса ўша даврда Мадина шаҳри ташқарисидаги қазои ҳожат учун чиқиладиган махсус кенглик назарда тутилган.

^[5] Яъни шаҳардан ташқарига чиқиб қазои ҳожат қилиш маъносида.

^[6] Мирт – ипак ёки ипак ва юнгдан тўқиладиган, йўл‑йўл устки эн кийим.

^[7] Юсуф сураси, 18-оят.

^[8] Нур сураси, 11-оят. Ушбу оятдан бошлаб суранинг 26-оятигача, яъни ўн беш оят Оиша розияллоҳу анҳонинг шаънини ҳимоялаш учун нозил бўлган.

^[9] Нур сураси, 22-оят.

120- 2666- 2667- عَنْ عَبْدِ اللهِ رضي الله عنه قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «مَنْ حَلَفَ عَلَى يـَمِينٍ وَهْوَ فِيهَا فَاجِرٌ - لِيَقْتَطِعَ بِـهَا مَالَ امْرِئٍ مُسْلِمٍ.. لَقِيَ اللهَ وَهْوَ عَلَيْهِ غَضْبَانُ».

120- 2666, 2667. Абдуллоҳ розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ким бир мусулмон кишининг молини ўзлаштириш учун ёлғондан қасам ичса, Аллоҳга У Зот ундан ғазабнок бўлган ҳолда йўлиқади», дедилар».

121- عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله تَعَالَى عَنْهُ عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم [قَالَ]: لَا تُصَدِّقُوا أهْلَ الكِتَابِ، وَلَا تُكَذِّبُوهُمْ، وَقُولُوا: (ءَامَنَّا بِاللهِ وَمَآ أُنْزِلَ...) الآيَةَ.

1. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу Набий соллаллоҳу алайҳи васалламдан ривоят қилади: «Аҳли китобларни тасдиқламанглар ҳам, ёлғонга ҳам чиқарманглар, «Аллоҳга ва бизга нозил қилинган нарсага иймон келтирдик»,^[1] денглар».

^[1] Бақара сураси, 136-оят.

 كتاب الصلح

СУЛҲ КИТОБИ

122- 2692- عَنْ أُمِّ كُلْثُومِ بِنْتِ عُقْبَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا: أَنَّهَا سَـمِعَتْ رَسُولَ الله صلى الله عليه وسلم يَقُولُ: لَيْسَ الكَذَّابُ الَّذِي يُصْلِحُ بَيْنَ النَّاسِ؛ فَيَنْمِي خَيْرًا؛ أَوْ يَقُولُ خَيْرًا.

122-2692. Умму Кулсум бинт Уқбанинг хабар беришича, у Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «Одамларнинг орасини ислоҳ қилаётган киши ёлғончи эмас, зеро у яхшиликни етказади [ёки «яхшиликни айтади»», деганларини эшитган экан.

123- 2700- عَنِ الْبَرَاءِ بْنِ عَازِبٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا [قَالَ]: (صَالَحَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم الْمُشْرِكِينَ يَوْمَ الْحُدَيْبِيَةِ عَلَى ثَلَاثَةِ أَشْيَاءَ: عَلَى أَنَّ مَنْ أَتَاهُ مِنَ الْمُشْرِكِينَ.. رَدَّهُ إِلَيْهِمْ، وَمَنْ أَتَاهُمْ مِنَ الْمُسْلِمِينَ.. لَمْ يَرُدُّوهُ، وَعَلَى أَنْ يَدْخُلَهَا مِنْ قَابِلٍ، وَيُقِيمَ بِـهَا ثَلَاثَةَ أَيَّامٍ، وَلَا يَدْخُلَهَا إِلَّا بـِجُلُبَّانِ السِّلَاحِ؛ السَّيْفِ وَالْقَوْسِ وَنـَحْوِهِمَا، [فَجَاءَ أَبُو جَنْدَلٍ يَـحْجُلُ فِي قُيُودِهِ، فَرَدَّهُ إِلَيْهِمْ].

123- 2700. Баро ибн Озиб розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:

«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам Ҳудайбия куни мушриклар билан уч нарсага: мушриклардан ким у зотга келса, уни уларга қайтариб беришга ва мусулмонлардан ким уларга борса, улар уни қайтариб бермасликка; унга (Маккага) келаси йили кириб, у ерда уч кун туришга; унга қуролхалта билан – қилич, камон ва шунга ўхшаш нарсалар билан киришга сулҳ қилдилар.

Абу Жандал кишанда оёқ судраб келган эди, уни уларга қайтариб бердилар».

 كتاب الوصايا

ВАСИЯТЛАР китоби

 * «Васият» арабча сўз бўлиб, аслида таъкидли буйруқ, амру фармон деган маънони билдиради. Унинг оддий буйруқдан асосий фарқи шундаки, ундан англашилган буйруқ феъли буйруқ айтилган ўриндан бошқа жойда бажарилади. Бошқача қилиб айтганда, бирор ишни буйруқ айтилган ўриндан бошқа жойда бажарилиши кўзда тутилса, «амр» ўрнига «васият» сўзи ишлатилади. Шунинг учун ҳам кишининг вафотидан кейин бажариладиган буйруғи васият деб аталган. Шариат истилоҳида васият деб бирор нарсани ўлимдан кейин мулк қилиб беришга айтилади. Васият қилиш аслида мустаҳаб амаллардандир. Ушбу китобда васият ва унга боғлиқ бўлган вақф масалалари ўрганилади.

124- 2742- عَنْ سَعْدِ بْنِ أَبِي وَقَّاصٍ رضي الله عنه قَالَ: جَاءَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم يَعُودُنِي وَأَنَا بـِمَكَّةَ، وَهْوَ يَكْرَهُ أَنْ يـَمُوتَ بِالْأَرْضِ الَّتِي هَاجَرَ مِنْهَا، قَالَ: «يَرْحَمُ اللهُ ابْنَ عَفْرَاءَ»، فَسَأَلْتُ  رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قُلْتُ: يَا رَسُولَ اللهِ؛ أُوصِي بـِمَالِي كُلِّهِ؟ قَالَ: «لَا». قُلْتُ: فَالشَّطْرُ؟ قَالَ: «لَا». قُلْتُ: الثُّلُثُ؟ قَالَ: «فَالثُّلُثُ، وَالثُّلُثُ كَثِيرٌ؛ إِنَّكَ أَنْ تَدَعَ وَرَثَتَكَ أَغْنِيَاءَ.. خَيْرٌ مِنْ أَنْ تَدَعَهُمْ عَالَةً يَتَكَفَّفُونَ النَّاسَ فِي أَيْدِيهِمْ، وَإِنَّكَ مَهْمَا أَنْفَقْتَ مِنْ نَفَقَةٍ.. فَإِنَّهَا صَدَقَةٌ، حَتَّى اللُّقْمَةُ الَّتِي تَرْفَعُهَا إِلَى فِي امْرَأَتِكَ، وَعَسَى اللهُ أَنْ يَرْفَعَكَ، فَيَنْتَفِعَ بِكَ نَاسٌ، وَيُضَرَّ بِكَ آخَرُونَ». وَلَمْ يَكُنْ لَهُ يَوْمَئِذٍ إِلَّا ابْنَةٌ.

124- 2742. Саъд ибн Абу Ваққос розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

«Маккадалигимда Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам мени кўргани келдилар. У зот мен ҳижрат қилиб чиқиб кетган ерда ўлишимни истамаётган эдилар. «Ибн Афрога* Аллоҳ раҳм қилсин!» дедилар. Шунда мен: «Эй Аллоҳнинг Расули, молимнинг ҳаммасини васият қилайми?» дедим. «Йўқ», дедилар. «Унда тенг ярмини-чи?» дедим. «Йўқ», дедилар. «Учдан бирини-чи?» дедим. «Учдан бир. Учдан бири ҳам кўп, чунки меросхўрларингни бой ҳолида ташлаб кетишинг уларни одамларнинг қўлидаги нарсаларни тиланадиган боқиманда қилиб ташлаб кетишингдан яхшироқдир. Сен нима нафақа қилсанг ҳам, у албатта садақадир. Ҳатто аёлингнинг оғзига тутган луқманг ҳам. Ажаб эмаски, Аллоҳ сени турғизса-да, кейин сен туфайли баъзи одамларни манфаатлантириб, бошқаларига зарар етказса», дедилар».

Ўша пайтда унинг биргина қизи бор эди.

* Ибн Афро деганда Саъд исмли бошқа саҳоба назарда тутилган. Унинг онасининг исми Хавла бўлиб, яна бир исми Афро бўлган. Саъд ибн Хавла ҳам ҳижрат жойидан қайтиб, яна Маккада вафот этган.

125- 2753- عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهُ قَالَ: قَامَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم حِينَ أَنْزَلَ اللهُ عَزَّ وَجَلَّ: (وَأَنْذِرْ عَشِيرَتَكَ الأَقْرَبِينَ) قَالَ: «يَا مَعْشَرَ قُرَيْشٍ - أَوْ كَلِمَةً نـَحْوَهَا - اشْتَرُوا أَنْفُسَكُمْ، لَا أُغْنِي عَنْكُمْ مِنَ اللهِ شَيْئًا، يَا بَنِي عَبْدِ مَنَافٍ؛ لَا أُغْنِي عَنْكُمْ مِنَ اللهِ شَيْئًا، يَا عَبَّاسُ بْنَ عَبْدِ الْمُطَّلِبِ؛ لَا أُغْنِي عَنْكَ مِنَ اللهِ شَيْئًا، [يَا صَفِيَّةُ عَمَّةَ رَسُولِ اللهِ؛ لَا أُغْنِي عَنْكِ مِنَ اللهِ شَيْئًا]، وَيَا فَاطِمَةُ بِنْتَ مُحَمَّدٍ؛ سَلِينِي مِنْ مَالِي مَا شِئْتِ، لَا أُغْنِي عَنْكِ مِنَ اللهِ شَيْئًا».

125- 2753. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу айтади:

«Аллоҳ азза ва жалла «Ва яқин қариндош-уруғларингни огоҳлантир» оятини нозил қилганида Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам туриб: «Эй Қурайш жамоаси! – ёки шунга ўхшаш сўз айтганлар – Ўз жонларингизни сотиб олинг. Мен Аллоҳдан келадиган ҳеч бир нарсани (азобни) сиздан қайтара олмайман. Эй Бану Абдуманоф! Мен Аллоҳдан келадиган ҳеч бир нарсани (азобни) сиздан қайтара олмайман! Эй Аббос ибн Абдулмутталиб! Мен Аллоҳдан келадиган ҳеч бир нарсани (азобни) сендан қайтара олмайман! Эй Аллоҳнинг Расулининг аммаси Сафийя! Мен Аллоҳдан келадиган ҳеч бир нарсани (азобни) сендан қайтара олмайман! Эй Муҳаммаднинг қизи Фотима! Молимдан хоҳлаганингни сўра! Бироқ мен Аллоҳдан келадиган ҳеч бир нарсани (азобни) сендан қайтара олмайман!» дедилар».

126- 2755- عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رضي الله عنه: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم رَأَى رَجُلًا يَسُوقُ بَدَنَةً، فَقَالَ: «ارْكَبْهَا». قَالَ: يَا رَسُولَ اللهِ؛ إِنَّهَا بَدَنَةٌ، قَالَ: «ارْكَبْهَا، وَيْلَكَ فِي الثَّانِيَةِ أَوْ فِي الثَّالِثَةِ.

126- 2755. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бадана етаклаб кетаётган бир кишини кўриб: «Уни миниб ол!» дедилар. У: «Эй Аллоҳнинг Расули, у бадана», деди. У зот иккинчи ёки учинчисида: «Уни миниб олгин, ҳолингга вой бўлгур!» дедилар».

* Бадана – қурбонликка аталган туя (ҳанафий мазҳабида бадана деганда қурбонликка аталган қорамол ҳам тушунилади). Бу сўзнинг луғавий маъноси «семиз», «жуссадор»дир. Араблар семирган, етилган туя ва молларни сўйиб ҳадий қилганлари учун бу қурбонликларини «бадана» деб номлашган. Аммо қурбонликка аталган қўй-эчкилар бадана дейилмайди.

127- 2756- عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا أَنَّ سَعْدَ بْنَ عُبَادَةَ [رضي الله عنه] تُوُفِّيَتْ أُمُّهُ وَهْوَ غَائِبٌ عَنْهَا، فَقَالَ: يَا رَسُولَ اللهِ؛ إِنَّ أُمِّي تُوُفِّيَتْ وَأَنَا غَائِبٌ عَنْهَا، أَيَنْفَعُهَا شَيْءٌ إِنْ تَصَدَّقْتُ بِهِ عَنْهَا؟ قَالَ: «نَعَمْ». قَالَ: فَإِنِّي أُشْهِدُكَ أَنَّ حَائِطِي الْمِخْرَافَ صَدَقَةٌ عَلَيْهَا.

1. Ибн Аббос розияллоҳу анҳумо маълум қилди:

«Саъд ибн Убода розияллоҳу анҳунинг онаси у йўқлигида вафот этди. Шунда у: «Эй Аллоҳнинг Расули, онам мен йўқлигимда вафот этди. Агар бирор нарсани унинг номидан садақа қилсам, унга манфаат берадими?» деди. У зот: «Ҳа», дедилар. У: «Сизни гувоҳ қилиб айтаманки, Михроф* чорбоғим унинг учун садақадир», деди».

* Михроф – Саъд ибн Убодага тегишли чорбоғнинг номи.

128- 2768- عَنْ أَنَسٍ رضي الله عنه قَالَ: (قَدِمَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم الْمَدِينَةَ لَيْسَ لَهُ خَادِمٌ، فَأَخَذَ أَبُو طَلْحَةَ بِيَدِي، فَانْطَلَقَ بِي إِلَى رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم، فَقَالَ: يَا رَسُولَ اللهِ؛ إِنَّ أَنَسًا غُلَامٌ كَيِّسٌ، فَلْيَخْدُمْكَ، قَالَ: فَخَدَمْتُهُ فِي السَّفَرِ وَالْحَضَرِ، مَا قَالَ لِي لِشَيْءٍ صَنَعْتُهُ: لِمَ صَنَعْتَ هَذَا هَكَذَا، وَلَا لِشَيْءٍ لَمْ أَصْنَعْهُ: لِمَ لَمْ تَصْنَعْ هَذَا هَكَذَا).

128- 2768. Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Мадинага келганларида хизматкорлари йўқ эди. Абу Талҳа қўлимдан тутиб, мени Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига олиб борди ва: «Эй Аллоҳнинг Расули, Анас зийрак бола, сизга хизмат қилсин», деди.

Мен у зотга сафарда ҳам, ҳазарда ҳам хизмат қилдим. Қилган бирон ишимга «Нега буни бундай қилдинг?» демадилар ва қилмаган бирон ишимга «Нега буни бундай қилмадинг?» демадилар».

 كتاب الـجهاد والسِّيَر

Жиҳод ва юришлар китоби

Изоҳ: «Жиҳод» сўзи луғатда инсон томонидан ўзидаги жамики имкониятни ишга солиб ҳаракат қилиш маъносини англатади. Алоҳида таъкидлаб айтиш лозимки, жиҳод сўзи луғатда уруш маъносини англатмайди. Урушни араб тилида бошқа сўзлар билан ифода этилади. Уруш маъносини англатиш учун араб тилида «қитол», «ҳарб», «муқотала», «ғазот» сўзлари ишлатилади.

Дарсини ўзлаштириш учун барча имкониятларини ишга солиб ҳаракат қилаётган толиби илмни мужтаҳид талаба деб аталади. Бинобарин, уни илмий жиҳод қиляпти, деса бўлади. Шаръий масалаларни ечишда бор имконини ишга солиб ҳаракат қилган улкан олимлар ҳам мужтаҳид деб аталган. Бундай кишилар шаръий илмларда жиҳод қилишган.

Хулоса қилиб айтадиган бўлсак, жиҳод сўзининг луғатдаги хусусиятидан келиб чиқиб жиҳоднинг турлари ҳам кўпайган ва ўшалар ичида душманга қарши жон-жаҳди билан жанг қилиш ҳам «жиҳод» дейилган. Аммо ушбу охирги маъно бошқаларидан устун келиб, кейинчалик жиҳод деганда фақат қитол тушуниладиган бўлиб қолган.

Исломнинг дастлабки ўн уч йили давомида Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам  бошлиқ саҳобалар Маккаи мукаррамада юқорида зикр қилинган қитол – уруш маъноси бўлмаган жиҳодни олиб бордилар. Ўша вақтда Аллоҳ таоло мушрикларга қарши куч ишлатишни мусулмонларга ман қилган эди. Шу билан бирга, улардан етган азоб-уқубат ва озорларга сабр қилишга амр қилган ҳам эди. Фақат, ҳижратнинг иккинчи санасида Қуръони Карим таъбири билан айтилганда «Ўзларига қарши уруш очганларга уларга зулм қилингани учун (урушга) изн берилди».

Ана шундай қилиб, ҳижрати набавиянинг иккинчи санасидагина Аллоҳ таоло мусулмонларга ўзларини ҳимоя қилиш ва зулман тортиб олинган мол-мулкларини Макка мушрикларидан қайтариб олиш учун қўлларига қурол олишга изн берди. Жиҳод ҳақидаги оятларнинг барчасини ўрганиб чиққандан сўнг маълум бўладики, Исломда жиҳод ҳукми шароитга қараб ўзгариб туради.

Жиҳод – Исломни куч билан ёйиш, қурол ёрдамида тарқатиш воситаси эмас. Аксинча, душманликни кетказиш, зулмни бартараф этиш ва заифларни ҳимоя қилиш йўлидир (Ваҳба Мустафо Зуҳайлий. Ал-алақат ад-дувалия фил Ислам. Дорул мактабий, 2000 й. 26-б). Бошқа эътиқод вакилларини мажбуран динга киритиш жиҳод ҳисобланмайди. Аллоҳ таоло бундай ҳаракатдан қайтаради. Қуръони Каримнинг Бақара сурасида: «Динга мажбур қилиш йўқ. Батаҳқиқ, тўғрилик эгриликдан ажради» деб марҳамат қилинади (256-оят). Уламолар бирор шахс ёки мусулмон жамоаси жиҳодни ўзича эълон қилиб, уруш бошлаши мумкин эмаслигини алоҳида уқтирадилар. Уруш маъносида талқин қилинадиган жиҳод сиёсий масала бўлгани, ўзига хос оқибатларни келтириб чиқаргани сабабли, Ислом шариати фақат давлат раҳбаригина бундай жиҳодни эълон қилиш ва амалга ошириш ҳуқуқига эга эканини қатъий таъкидлайди (2010 йил 27-28 март кунлари Мардин шаҳрида бўлиб ўтган Мусулмон уламоларининг Мардин-Доруссалом конференциясидаги фатвоси).

Огоҳ бўлиш лозимки, қуйида келадиган жиҳод мазмунидаги ҳадислардан бузғунчи ва жиноий ҳаракатларни асослаш, қон тўкишни оқлаш ҳамда мусулмонлар орасида фитна чиқариш мақсадида зинҳор фойдаланиб бўлмайди. Бинобарин, Қуръон ва Суннатдаги далилларга асосан айтишимиз мумкинки, муқаддас эътиқодимиз бундай амалларни бутунлай қоралайди. Китобхон ушбу ҳадисларни тушунишда қийинчиликка дуч келса, ҳақиқий олимга мурожаат этиши лозим.

129- 2782- عَنْ عَبْدِ الله ابْنِ مَسْعُودٍ رضي الله عنه: سَأَلْتُ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قُلْتُ: يَا رَسُولَ اللهِ؛ أَيُّ الْعَمَلِ أَفْضَلُ؟ قَالَ: «الصَّلَاةُ عَلَى مِيقَاتِهَا». قُلْتُ: ثُمَّ أَيٌّ؟ قَالَ: «ثُمَّ بِرُّ الْوَالِدَيْنِ». قُلْتُ: ثُمَّ أَيٌّ؟ قَالَ: «الْجِهَادُ فِي سَبِيلِ اللهِ». فَسَكَتُّ عَنْ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم، وَلَوِ اسْتَزَدْتُهُ لَزَادَنِي.

129- 2782. Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳу айтади:

«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан: «Эй Аллоҳнинг Расули, қайси амал афзал?» деб сўрадим. У зот: «Намозни ўз вақтида ўқиш», дедилар. «Кейин қайси?» дедим. «Кейин ота-онага яхшилик қилиш», дедилар. «Кейин қайси?» дедим. «Аллоҳ йўлида жиҳод қилиш», дедилар. Шунда мен Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан сўрашдан тўхтадим. Агар яна сўраганимда, қўшимча қилаверар эдилар».

130- 2783- عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: «لَا هِجْرَةَ بَعْدَ الْفَتْحِ، وَلَكِنْ جِهَادٌ وَنِيَّةٌ، وَإِذَا اسْتُنْفِرْتُمْ.. فَانْفِرُوا».

130- 2783. Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:

«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Фатҳдан кейин ҳижрат йўқ, лекин жиҳод ва ният бор. Сафарбарликка чақирилсангиз, сафарбар бўлинглар», дедилар».

131- 2819- عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رضي الله عنه، عَنْ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «قَالَ سُلَيْمَانُ بْنُ دَاوُدَ عَلَيْهِمَا السَّلَامُ: لَأَطُوفَنَّ اللَّيْلَةَ عَلَى مِائَةِ امْرَأَةٍ - أَوْ تِسْعٍ وَتِسْعِينَ - كُلُّهُنَّ يَأْتِي بِفَارِسٍ يُجَاهِدُ فِي سَبِيلِ اللهِ، فَقَالَ لَهُ صَاحِبُهُ: إِنْ شَاءَ اللهُ، فَلَمْ يَقُلْ: إِنْ شَاءَ اللهُ، فَلَمْ يَحْمِلْ مِنْهُنَّ إِلَّا امْرَأَةٌ وَاحِدَةٌ، جَاءَتْ بِشِقِّ رَجُلٍ، وَالَّذِي نَفْسُ مُحَمَّدٍ بِيَدِهِ؛ لَوْ قَالَ إِنْ شَاءَ اللهُ.. لَجَاهَدُوا فِي سَبِيلِ اللهِ عَزَّ وَجَلَّ فُرْسَانًا أَجْمَعُونَ».

131- 2819. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам дедилар: «Довуд ўғли Сулаймон алайҳимассалом: «Мен бу кеча юзта [ёки тўқсон тўққизта] хотинни айланиб чиқаман. Ҳар бири биттадан Аллоҳнинг йўлида жиҳод қиладиган чавандоз туғиб беради», деди. Шунда дўсти унга: «Иншааллоҳ», деди, у эса «Иншааллоҳ», демади. Натижада хотинлардан биргинаси ҳомиладор бўлиб, яримтаки ўғил туғди. Муҳаммаднинг жони қўлида бўлган Зотга қасамки, агар у «Иншааллоҳ», деганида, (юзта аёл юзта ўғил туғиб) барчалари Аллоҳнинг йўлида чавандоз бўлиб жиҳод қилишар эди».

Изоҳ: Кўпчилик уламолар: «Сулаймон алайҳиссаломнинг у кишига қарата: «Аллоҳ хоҳласа», дегин», деб айтган шериги фаришта бўлган», дейишади. У киши «Аллоҳ хоҳласа» («Иншааллоҳ») дейишни унутган эди, қасддан тарк қилмаган эди. Аммо ҳадисда таъкидланганидек, агар ушбу иборани айтганида, албатта мақсадига етар эди. Бундан банда қачон бирор нарсани қасд қилса, албатта «Аллоҳ хоҳласа», деб айтиши кераклиги ва бу ишнинг фазилати буюклиги тушунилади.

132- 2830- عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «الطَّاعُونُ شَهَادَةٌ لِكُلِّ مُسْلِمٍ».

132- 2830. Анас ибн Молик розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Вабо ҳар бир мусулмон учун шаҳидликдир», дедилар».

133- 2837- عَنِ الْبَرَاءِ رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهُ قَالَ: رَأَيْتُ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم يَوْمَ الْأَحْزَابِ يَنْقُلُ التُّرَابَ - وَقَدْ وَارَى التُّرَابُ بَيَاضَ بَطْنِهِ - وَهُوَ يَقُولُ: «لَوْلَا أَنْتَ مَا اهْتَدَيْنَا، وَلَا تَصَدَّقْنَا وَلَا صَلَّيْنَا، فَأَنْزِلِ السَّكِينَةَ عَلَيْنَا، وَثَبِّتِ الْأَقْدَامَ إِنْ لَاقَيْنَا، إِنَّ الْأُلَى قَدْ بَغَوْا عَلَيْنَا، إِذَا أَرَادُوا فِــتْنَــةً أَبَيْنَــا».

133- 2837. Баро розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

«Аҳзоб куни* Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг тупроқ ташиётганларини кўрдим. Оппоқ қоринларини тупроқ босган эди. У зот эса шундай дер эдилар:

«Сен бўлмасанг, топмас эдик ҳидоят,

Қилмас эдик хайр, намоз, ибодат.

Устимиздан сакинатинг ёғдиргин,

Гар йўлиқсак, собитқадам қил албат.

Хоҳлар эса бизга зулм қилганлар

Фитна қилмоқ, юз ўгирдик ниҳоят».

* Аҳзоб куни – Хандақ ғазоти кунининг яна бир номи.

134- 2840- عَنْ أَبِي سَعِيدٍ رضي الله عنه قَالَ: سَمِعْتُ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم يَقُولُ: «مَنْ صَامَ يَوْمًا فِي سَبِيلِ اللهِ عَزَّ وَجَلَّ.. بَعَّدَ اللهُ وَجْهَهُ عَنِ النَّارِ سَبْعِينَ خَرِيفًا».

134- 2840. Абу Саъид розияллоҳу анҳу айтади:

«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «Ким Аллоҳнинг йўлида бир кун рўза тутса, Аллоҳ унинг юзини дўзахдан етмиш кузлик* узоқ қилади», деганларини эшитдим».

* «Етмиш кузлик» дегани етмиш йиллик масофачалик дегани. Бу ўзбек тилидаги «Етмиш баҳорни қарши олди», деган жумлага ўхшайди.

135- 2843- عَنْ زَيْدِ بْنِ خَالِدٍ رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «مَنْ جَهَّزَ غَازِيًا فِي سَبِيلِ اللهِ.. فَقَدْ غَزَا، وَمَنْ خَلَفَ غَازِيًا فِي سَبِيلِ اللهِ بِخَيْرٍ.. فَقَدْ غَزَا».

135- 2843. Зайд ибн Холид розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ким Аллоҳнинг йўлидаги бир ғозийни жиҳозласа, ғазот қилибди. Ким яхшилик билан Аллоҳ йўлидаги бир ғозийнинг ўрнига қолса, ғазот қилибди», дедилар».

136- 2853- عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رضي الله عنه يَقُولُ: قَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «مَنِ احْتَبَسَ فَرَسًا فِي سَبِيلِ اللهِ؛ إِيمَانًا بِاللهِ، وَتَصْدِيقًا بِوَعْدِهِ.. فَإِنَّ شِبَعَهُ وَرِيَّهُ [وَرَوْثَهُ] وَبَوْلَهُ فِي مِيزَانِهِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ».

136- 2853. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу айтадилар:

«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ким Аллоҳнинг йўлида, Аллоҳга иймон келтирган, Унинг ваъдасини тасдиқлаган ҳолда от сақласа, унинг тўйганию қонгани, тезагию пешоби қиёмат куни (эгасининг) тарозисида бўлади», дедилар».

137- 2856- عَنْ مُعَاذٍ رضي الله عنه قَالَ: كُنْتُ رِدْفَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم عَلَى حِمَارٍ يُقَالُ لَهُ: عُفَيْرٌ، فَقَالَ: «يَا مُعَاذُ؛ هَلْ تَدْرِي مَا حَقُّ اللهِ عَلَى عِبَادِهِ، وَمَا حَقُّ الْعِبَادِ عَلَى اللهِ؟» قُلْتُ: اللهُ وَرَسُولُهُ أَعْلَمُ، قَالَ: «فَإِنَّ حَقَّ اللهِ عَلَى الْعِبَادِ: أَنْ يَعْبُدُوهُ وَلَا يُشْرِكُوا بِهِ شَيْئًا، وَحَقَّ الْعِبَادِ عَلَى اللهِ: أَنْ لَا يُعَذِّبَ مَنْ لَا يُشْرِكُ بِهِ شَيْئًا». فَقُلْتُ: يَا رَسُولَ اللهِ؛ أَفَلَا أُبَشِّرُ بِهِ النَّاسَ؟ قَالَ: «لَا تُبَشِّرْهُمْ فَيَتَّكِلُوا».

137- 2856. Муоз розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам билан бирга «Уфайр» деб аталадиган бир эшакка мингашиб олган эдим. У зот: «Эй Муоз, Аллоҳнинг Ўз бандаларидаги ҳаққи нимаю, бандаларнинг Аллоҳдаги ҳақлари нима, биласанми?» дедилар. Мен: «Аллоҳ ва Унинг Расули билади», дедим. У зот: «Албатта, Аллоҳнинг бандалардаги ҳаққи У Зотга ибодат қилишлари ва У Зотга бирор нарсани шерик қилмасликларидир. Бандаларнинг Аллоҳдаги ҳақлари эса У Зотга ширк келтирмаганни азобламасликдир», дедилар. Шунда мен: «Эй Аллоҳнинг Расули, бу билан одамларга хушхабар бермайми?» дедим. У зот: «Уларга хушхабар берма, яна суяниб қолишмасин», дедилар».

138- 2860- عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «الْخَيْلُ لِثَلَاثَةٍ: لِرَجُلٍ أَجْرٌ، وَلِرَجُلٍ سِتْرٌ، وَعَلَى رَجُلٍ وِزْرٌ.

فَأَمَّا الَّذِي لَهُ أَجْرٌ.. فَرَجُلٌ رَبَطَهَا فِي سَبِيلِ اللهِ، فَأَطَالَ فِي مَرْجٍ أَوْ رَوْضَةٍ، فَمَا أَصَابَتْ فِي طِيَلِهَا ذَلِكَ مِنَ الْمَرْجِ أَوِ الرَّوْضَةِ.. كَانَتْ لَهُ حَسَنَاتٍ.

وَلَوْ أَنَّهَا قَطَعَتْ طِيَلَهَا، فَاسْتَنَّتْ شَرَفًا أَوْ شَرَفَيْنِ.. كَانَتْ أَرْوَاثُهَا وَآثَارُهَا حَسَنَاتٍ لَهُ، وَلَوْ أَنَّهَا مَرَّتْ بِنَهَرٍ فَشَرِبَتْ مِنْهُ، وَلَمْ يُرِدْ أَنْ يَسْقِيَهَا.. كَانَ ذَلِكَ حَسَنَاتٍ لَهُ.

وَرَجُلٌ رَبَطَهَا تَغَنِّيًا وَتَعَفُّفًا، وَلَمْ يَنْسَ حَقَّ اللهِ فِي رِقَابِـهَا وَلَا ظُهُورِهَا؛ فَهِيَ لِذَلِكَ سِتْرٌ.

وَرَجُلٌ رَبَطَهَا فَخْرًا وَرِيَاءً وَنِوَاءً لِأَهْلِ الْإِسْلَامِ؛ فَهْيَ وِزْرٌ عَلَى ذَلِكَ».

138- 2860. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «От уч киши учундир: биров учун ажр, биров учун парда,* яна биров учун гуноҳдир.

Ажр оладигани уни Аллоҳ йўлида боққан киши бўлиб, яйлов ёки ўтлоққа унинг арқонини узун ташлаб қўйгандир. У ўша узун арқонида яйлов ёки ўтлоқда нимага тегмасин, унинг (эгаси) учун ҳасанот бўлади. Узун арқонини ҳам узиб, бир‑икки қир оша ўйноқлаб кетиб қолса, унинг тезаги ҳам, изи ҳам унинг (эгаси) учун ҳасанот бўлади. Агар уни суғормоқчи бўлмаган тақдирда ҳам, у дарёдан ўтиб, ундан ичса, унинг (эгаси) учун ҳасанот бўлади.

Яна бири уни (отни) фахрланиш, риёкорлик ҳамда Ислом аҳлига ғанимлик учун боққан киши бўлиб, бу унинг учун гуноҳдир».

139- 2907- عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهَا قَالَتْ: كَانَ يَوْمُ عِيدٍ يَلْعَبُ السُّودَانُ بِالدَّرَقِ وَالْحِرَابِ، فَإِمَّا سَأَلْتُ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم، وَإِمَّا قَالَ: «تَشْتَهِينَ أَنْ تَنْظُرِي؟» فَقُلْتْ: نَعَمْ، فَأَقَامَنِي وَرَاءَهُ؛ خَدِّي عَلَى خَدِّهِ، وَيَقُولُ: «دُونَكُمْ بَنِي أَرْفِدَةَ» حَتَّى إِذَا مَلِلْتُ.. قَالَ: «حَسْبُكِ؟» قُلْتُ: نَعَمْ، قَالَ: «فَاذْهَبِي».

139-2907. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:

Ийд куни ҳабашлар чарм қалқон ва найзачалар билан ўйин қилишаётган эди. Ё мен Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан сўрадим, ё у зот: «Кўришни хоҳлайсанми?» дедилар. «Ҳа», дедим. Мени ортларига турғизиб қўйдилар. Ёноғим ёноқларига тегиб турар эди. У зот: «Эй Бану Арфида, давом этаверинглар!» дер эдилар. Ниҳоят, мен зериккач, «Етарлими?» дедилар. «Ҳа», дедим. «Боравер», дедилар».

140- عَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ الله عَنْهُمَا، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: جُعِلَ رِزْقِي تَحْتَ ظِلِّ رُمْحِي، وَجُعِلَ الذِّلَّةُ وَالصَّغَارُ عَلَى مَنْ خَالَفَ أَمْرِي.

1. Ибн Умар розияллоҳу анҳумо Набий соллаллоҳу алайҳи васалламдан шундай ривоят қилади: «Ризқим найзамнинг соясида қилинди, амримга қарши чиққанларга зиллат ва хорлик* битилди».

141- 2919- عَنْ أَنَسٍ رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهُ: (أنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم رَخَّصَ لِعَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ عَوْفٍ وَالزُّبَيْرِ فِي قَمِيصٍ مِنْ حَرِيرٍ؛ مِنْ حِكَّةٍ كَانَتْ بِـهِمَا.

141- 2919. Анас розияллоҳу анҳу шундай сўзлаб берди:

«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам Абдурраҳмон ибн Авф ва Зубайрга қичима касалликлари борлиги учун ипак кўйлакка рухсат бердилар».

142- 2928- عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «لَا تَقُومُ السَّاعَةُ حَتَّى تُقَاتِلُوا التُّرْكَ، صِغَارَ الْأَعْيُنِ، حُمْرَ الْوُجُوهِ، ذُلْفَ الْأُنُوفِ، كَأَنَّ وُجُوهَهُمُ الْمَجَانُّ الْمُطْرَقَةُ، وَلَا تَقُومُ السَّاعَةُ حَتَّى تُقَاتِلُوا قَوْمًا نِعَالُهُمُ الشَّعَرُ».

142- 2928. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу айтади:

«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Кўзлари кичик, юзлари қизил, пучуқбурун, юзлари тери қопланган қалқонга ўхшайдиган туркларга қарши жанг қилмагунингизча, Соъат (Қиёмат) қоим бўлмайди. Пойабзаллари жун бўлган қавмга қарши жанг қилмагунингизча, Соъат қоим бўлмайди», дедилар».

143- 2946- عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «أُمِرْتُ أَنْ أُقَاتِلَ النَّاسَ حَتَّى يَقُولُوا: لَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ؛ فَمَنْ قَالَ: لَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ.. فَقَدْ عَصَمَ مِنِّي نَفْسَهُ وَمَالَهُ إِلَّا بِحَقِّهِ، وَحِسَابُهُ عَلَى اللهِ».

143- 2946. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу айтади:

«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Аллоҳдан ўзга илоҳ йўқ», деб айтмагунларича, одамларга қарши жанг қилишга буюрилдим. Ким «Аллоҳдан ўзга илоҳ йўқ» деса, молу жонини мендан асрабди. (Шаръий) ҳаққи бўлса, мустасно. Ҳисоб‑китоби эса Аллоҳнинг зиммасида», дедилар».

Изоҳ: Расули Акрам соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «буюрилдим», деганлари «Аллоҳ менга амр қилди», маъносида бўлади. Чунки у зотга Аллоҳдан бошқа амр қиладиган йўқ. «Одамлар», деганлари эса, кўпчилик уламоларнинг иттифоқ қилишларича, Ҳарамайн ҳудудида яшовчи бутпараст-мушрикларни билдиради. Имом Насоий қилган ривоятда: «Мушриклар билан уруш қилишга амр қилиндим», дейилган. Шунингдек, аҳли китоблар Қуръон ҳукмига кўра жизя берсалар, улар билан уруш қилинмаслиги ҳам маълум ва машҳур. Демак, бу ҳадисдаги «одамлар» сўзидан ҳар қандай одам тушунилавермас экан.

144- 2965- 2966- عَنْ عَبْدِ الله بْنِ أَبِي أَوْفَى رَضِيَ اللهُ تَعَالَى [عَنْهُمَا]: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم فِي بَعْضِ أَيَّامِهِ الَّتِي لَقِيَ فِيهَا العَدُوَّ.. انْتَظَرَ حَتَّى مَالَتِ الشَّمْسُ، ثُمَّ قَامَ فِي النَّاسِ فَقَالَ: «أَيُّهَا النَّاسُ؛ لَا تَتَمَنَّوْا لِقَاءَ الْعَدُوِّ، وَاسْأَلُوا اللهَ الْعَافِيَةَ، فَإِذَا لَقِيتُمُوهُمْ.. فَاصْبِرُوا، وَاعْلَمُوا أَنَّ الْجَنَّةَ تَحْتَ ظِلَالِ السُّيُوفِ».

ثُمَّ قَالَ: «اللَّهُمَّ، مُنْزِلَ الْكِتَابِ، وَمُجْرِيَ السَّحَابِ، وَهَازِمَ الْأَحْزَابِ، اهْزِمْهُمْ، وَانْصُرْنَا عَلَيْهِمْ».

144-2965-2966. Абдуллоҳ ибн Абу Авфо розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:

«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам (душманга) дуч келган кунларининг бирида қуёш заволдан оққунича кутиб турган эдилар. Кейин одамлар орасида туриб: «Ҳой одамлар! Душманга дуч келишни орзу қилманглар! Аллоҳдан офият сўранглар! Агар уларга дуч келсангиз, сабр қилинглар! Билингларки, жаннат қиличлар сояси остидадир!» дедилар. Сўнгра: «Аллоҳим, Китобни нозил қилувчи, булутларни юргизувчи, гуруҳларни мағлуб қилувчи Зот! Уларни мағлуб эт, бизга уларнинг устидан нусрат бер!» дедилар».

145- 2989- عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «كُلُّ سُلَامَى مِنَ النَّاسِ.. عَلَيْهِ صَدَقَةٌ كُلَّ يَوْمٍ تَطْلُعُ فِيهِ الشَّمْسُ؛ يَعْدِلُ بَيْنَ الْاِثْنَيْنِ.. صَدَقَةٌ، وَيُعِينُ الرَّجُلَ عَلَى دَابَّتِهِ، فَيَحْمِلُ عَلَيْهَا - أَوْ يَرْفَعُ عَلَيْهَا مَتَاعَهُ -.. صَدَقَةٌ، وَالْكَلِمَةُ الطَّيِّبَةُ.. صَدَقَةٌ، وَكُلُّ خَطْوَةٍ يَخْطُوهَا إِلَى الصَّلَاةِ.. صَدَقَةٌ، وَيُـمِيطُ الْأَذَى عَنِ الطَّرِيقِ.. صَدَقَةٌ».

145- 2989. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам дедилар: «Қуёш чиққан ҳар бир кунда одамларнинг ҳар бир бўғими учун садақа лозим. Икки киши ўртасида адолат қилиш ҳам садақадир. Бир кишига улови борасида ёрдам бериб, уни миндириб қўйиши ёки юкини ортиб бериши ҳам садақадир. Ширин сўз ҳам садақадир. Намоз сари босган ҳар бир қадами ҳам садақадир. Йўлдан озорни олиб ташлаш ҳам садақадир».

146- 2998- عَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهُمَا، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «لَوْ يَعْلَمُ النَّاسُ مَا فِي الْوَحْدَةِ مَا أَعْلَمُ.. مَا سَارَ رَاكِبٌ بِلَيْلٍ وَحْدَهُ».

146- 2998. Ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:

«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Агар одамлар ёлғизликда нималар борлигини мен билганчалик билганларида, бирорта ҳам отлиқ тунда ёлғиз юрмас эди», дедилар».

147- 3004- عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنَ عَمْرٍو رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا يَقُولُ: جَاءَ رَجُلٌ إِلَى النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم فَاسْتَأْذَنَهُ فِي الْجِهَادِ، فَقَالَ: «أَحَيٌّ وَالِدَاكَ؟» قَالَ: نَعَمْ، قَالَ: «فَفِيهِمَا فَجَاهِدْ».

147-3004. Абдуллоҳ ибн Амр розияллоҳу анҳумо айтади:

«Бир киши Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг олдиларига келиб, у зотдан жиҳодга изн сўради. У зот: «Ота‑онанг тирикми?» дедилар. У: «Ҳа», деди. «Ўшалар(нинг розилиги) учун жиҳод қил»*, дедилар».

* «Жиҳод» сўзи луғатда бор имкониятни сарф қилиш, бор‑будини ишга солиш маъноларини билдиради. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «Ўшалар (розилиги) учун жиҳод қил», деганлари «Бор имкониятингни ота‑онангни рози қилишга қарат», деган маънони билдиради.

148- 3006- عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا: أَنَّهُ سَمِعَ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم يَقُولُ: «لَا يَخْلُوَنَّ رَجُلٌ بِامْرَأَةٍ، وَلَا تُسَافِرَنَّ امْرَأَةٌ إِلَّا وَمَعَهَا مَحْرَمٌ» فَقَامَ رَجُلٌ فَقَالَ: يَا رَسُولَ اللهِ؛ اكْتُتِبْتُ فِي غَزْوَةِ كَذَا وَكَذَا، وَخَرَجَتِ امْرَأَتِي حَاجَّةً. قَالَ: «اذْهَبْ فَحُجَّ مَعَ امْرَأَتِكَ».

148- 3006. Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:

«У киши Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «Эр киши аёл киши билан зинҳор холи қолмасин! Маҳрами бирга бўлмаса, аёл киши зинҳор сафар қилмасин!» деяётганларини эшитибди. Шунда бир киши туриб: «Эй Аллоҳнинг Расули, мен фалон‑фалон ғазотга ёзилган эдим, аёлим эса ҳаж қилиб йўлга чиққан», дебди. У зот: «Бор, аёлинг билан ҳаж қил», дебдилар».

149- 3011- عَنْ أَبِي بُرْدَةَ رضي الله عنه: أَنَّهُ سَـمِعَ أَبَاهُ عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «ثَلَاثَةٌ يُؤْتَوْنَ أَجْرَهُمْ مَرَّتَيْنِ:

الرَّجُلُ تَكُونُ لَهُ الْأَمَةُ، فَيُعَلِّمُهَا فَيُحْسِنُ تَعْلِيمَهَا، وَيُؤَدِّبُهَا فَيُحْسِنُ أَدَبَهَا ثُمَّ يُعْتِقُهَا، فَيَتَزَوَّجُهَا؛ فَلَهُ أَجْرَانِ.

وَمُؤْمِنُ أَهْلِ الْكِتَابِ الَّذِي كَانَ مُؤْمِنًا، ثُمَّ آمَنَ بِالنَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم؛ فَلَهُ أَجْرَانِ.

وَالْعَبْدُ الَّذِي يُؤَدِّي حَقَّ اللهِ، وَيَنْصَحُ لِسَيِّدِهِ».

149- 3011. Абу Бурда отасидан Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг шундай деганларини эшитган экан:

«Уч киши борки, уларнинг ажри икки баробар берилади: чўриси бўлиб, унга таълим бериб, таълимини гўзал қилган, одоб бериб, одоб беришни гўзал қилган, кейин озод қилиб, унга уйланган киши. Унга икки ажр бор; ўзи иймонли бўлиб, кейин Набийга – соллаллоҳу алайҳи васаллам – иймон келтирган иймонли аҳли китоб. Унга ҳам икки ажр бор; Аллоҳнинг ҳаққини адо этадиган ва хожасига самимий бўлган қул».

150- 3015- عَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ تعالى عَنْهُمَا: (نَهَى رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ عَنْ قَتْلِ النِّسَاءِ وَالصِّبْيَانِ).

150- 3015. Ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:

«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам (урушда) аёллар ва гўдакларни ўлдиришдан қайтардилар».

151- 3016- عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ [رضي الله عنه] قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «إِنِّي أَمَرْتُكُمْ أَنْ تُحْرِقُوا فُلَانًا وَفُلَانًا، وَإِنَّ النَّارَ لَا يُعَذِّبُ بِهَا إِلَّا اللهُ عَزَّ وَجَلَّ، فَإِنْ وَجَدْتُمُوهُمَا.. فَاقْتُلُوهُمَا».

151- 3016. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Мен сизларга фалончи ва фалончини ўтда ёқиб юборишни буюрган эдим. Олов билан фақат Аллоҳ азоблайди. Агар икковини топсангиз, уларни қатл қилинг», дедилар».

152- 3044- عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ رَضِيَ اللهُ [عَنْهُ]: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ دَخَلَ عَامَ الْفَتْحِ وَعَلَى رَأْسِهِ الْمِغْفَرُ، فَلَمَّا نَزَعَهُ.. جَاءَ رَجُلٌ فَقَالَ: يَا رَسُولَ اللهِ؛ إِنَّ ابْنَ خَطَلٍ مُتَعَلِّقٌ بِأَسْتَارِ الْكَعْبَةِ، فَقَالَ: «اقْتُلُوهُ».

152- 3044. Анас ибн Молик розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

«Фатҳ йили Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бошларида дубулғалари билан кириб келдилар. Уни ечганларида бир киши келиб: «Ибн Хатал Каъбанинг пардаларига осилиб турибди», деди. Шунда у зот: «Уни ўлдиринглар», дедилар».

Изоҳ: Ибн Хатал дастлаб мусулмон бўлган. Набий алайҳиссалом уни бир ансорий билан бирга закот тўплашга юборганларида, у ўша ансорийни ўлдириб, тўпланган молни ўмарган ва кейин муртад бўлиб кетган. Шунинг учун ҳарамда бўлса ҳам ўлдирилган ва бу истисно тариқасида ўша куни Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламгагина хос имтиёз бўлган.

153- 3067- عَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهُمَا قَالَ: (ذَهَبَ فَرَسٌ لَهُ، فَأَخَذَهُ الْعَدُوُّ، فَظَهَرَ عَلَيْهِ الْمُسْلِمُونَ، فَرُدَّ عَلَيْهِ فِي زَمَنِ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم).

153- 3067. Ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:

«Ибн Умар розияллоҳу анҳумонинг оти кетиб қолиб, душман уни тутиб олибди. Мусулмонлар уларнинг устидан ғалаба қилишибди. (Оти) Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг замонларида ўзига қайтариб берилибди.

 كتاب فرض الـخُمس

Хумуснинг* фарзлиги ҳақида

* Хумус – «бешдан бир» дегани. Истилоҳда «хумус» деганда ўлжа ёки файнинг (жангсиз қўлга киритилган ўлжанинг) бешдан бири тушунилади. Шариат ҳукми бўйича, ўлжанинг бешдан бири Анфол сурасининг 41‑оятида зикр қилинган ўринларга тақсим қилинади: «Ва агар Аллоҳга, фурқон куни – икки жамоа тўқнашган куни бандамизга нозил қилган нарсамизга иймон келтирган бўлсангиз, билингки, ўлжага олган нарсангиздан бешдан бири Аллоҳга, Расулига, қариндошларига, етимларга, мискинларга ва йўқсил йўлчигадир. Ва Аллоҳ ҳар бир нарсага қодирдир». Бу ҳақдаги батафсил маълумот фиқҳ китобларидан олинади.

154- 3123- عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «تَكَفَّلَ اللهُ لِمَنْ جَاهَدَ فِي سَبِيلِهِ؛ لَا يُخْرِجُهُ إِلَّا الْجِهَادُ فِي سَبِيلِهِ، وَتَصْدِيقُ كَلِمَاتِهِ.. بِأَنْ يُدْخِلَهُ الْجَنَّةَ، أَوْ يَرْجِعَهُ إِلَى مَسْكَنِهِ الَّذِي خَرَجَ مِنْهُ، مِنْ أَجْرٍ أَوْ غَنِيمَةٍ».

154-3123. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Аллоҳ Ўз йўлида жиҳод қилган, Ўзининг йўлида жиҳод қилиш ва калималарини тасдиқ қилишгина (уйидан) чиқарган кишига уни жаннатга киритишга ёки чиққан масканига қўлга киритган ажри ё ўлжаси билан қайтаришга кафолат берди», дедилар».

155- 3133- عَنْ أَبِي مُوسَى رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهُ قَالَ: أَتَيْتُ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم فِي نَفَرٍ مِنَ الْأَشْعَرِيِّينَ نَسْتَحْمِلُهُ، فَقَالَ: «وَاللهِ؛ لَا أَحْمِلُكُمْ، وَمَا عِنْدِي مَا أَحْمِلُكُمْ عَلَيْهِ».

وَأُتِيَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم بِنَهْبِ إِبِلٍ، فَسَأَلَ عَنَّا فَقَالَ: «أَيْنَ النَّفَرُ الْأَشْعَرِيُّونَ؟» فَأَمَرَ لَنَا بِخَمْسِ ذَوْدٍ غُرِّ الذُّرَى.

فَلَمَّا انْطَلَقْنَا.. قُلْنَا: مَا صَنَعْنَا؟! لَا يُبَارَكُ لَنَا!! فَرَجَعْنَا إِلَيْهِ فَقُلْنَا: إِنَّا سَأَلْنَاكَ أَنْ تَحْمِلَنَا، فَحَلَفْتَ أَنْ لَا تَحْمِلَنَا، أَفَنَسِيتَ؟ قَالَ: «لَسْتُ أَنَا حَمَلْتُكُمْ، وَلَكِنَّ اللهَ حَمَلَكُمْ، وَإِنِّي وَاللهِ - إِنْ شَاءَ اللهُ - لَا أَحْلِفُ عَلَى يَمِينٍ فَأَرَى غَيْرَهَا خَيْرًا مِنْهَا.. إِلَّا أَتَيْتُ الَّذِي هُوَ خَيْرٌ وَتَحَلَّلْتُهَا».

155-3133. Абу Мусо шундай деди:

Мен бир неча ашъарий билан Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига бизга улов беришларини сўраб бордим. У зот: «Аллоҳга қасамки, сизларга улов бера олмайман, ҳузуримда сизларга беришга уловим йўқ», дедилар. (Сал ўтгач,) Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга ўлжа туялар келтириб қолинди. У зот бизни сўраб, «Бояги ашъарийлар қани?» дедилар. Бизга завд – бешта оқ ўркачли (туя беришни) буюрдилар. Йўлга тушгач: «Нима қилиб қўйдик! Бу биз учун баракотли бўлмайди», дедик. У зотнинг ҳузурларига қайтиб бориб: «Биз сиздан бизга улов беришни сўраган эдик, сиз бизга «Улов бера олмайман», деб онт ичган эдингиз, унутдингизми?» дедик. У зот: «Сизларга уловни мен берганим йўқ, (уни) сизларга Аллоҳ берди. Аллоҳга қасамки, мен бир нарсага қасам ичиб, кейин бундан бошқа нарсанинг яхшироқ эканини кўрсам, ўша яхшироғини қиламан ва уни (қасамни) ҳалоллаб* оламан, иншааллоҳ», дедилар».

* «Қасамни ҳалоллаш» деганда унинг каффоратини тўлаш тушунилади.

156- 3155- عَنِ ابْنِ أَبِي أَوْفَى [رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا] يَقُولُ: أَصَابَتْنَا مَجَاعَةٌ لَيَالِيَ خَيْبَرَ، فَلَمَّا كَانَ يَوْمُ خَيْبَرَ.. وَقَعْنَا فِي الْحُمُرِ الْأَهْلِيَّةِ فَانْتَحَرْنَاهَا، فَلَمَّا غَلَتِ الْقُدُورُ.. نَادَى مُنَادِي رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم: اكْفَئُوا الْقُدُورَ، فَلَا تَطْعَمُوا مِنْ لُحُومِ الْحُمُرِ شَيْئًا.

قَالَ عَبْدُ اللهِ: (فَقُلْنَا: إِنَّمَا نَهَى النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم؛ لِأَنَّهَا لَمْ تُخَمَّسْ، قَالَ: [وَقَالَ] آخَرُونَ: حَرَّمَهَا الْبَتَّةَ، وَسَأَلْتُ سَعِيدَ بْنَ جُبَيْرٍ، فَقَالَ: حَرَّمَهَا الْبَتَّةَ.

156- 3155. Ибн Абу Авфо розияллоҳу анҳумо шундай деди:

«Хайбар кунлари бизга очлик етди. Хайбар куни эшаклар топиб олиб, уларни сўйдик. Қозонлар қайнаган пайтда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг жарчилари: «Қозонларни тўкинглар ағдариб ташланглар, эшак гўштидан бир тишлам ҳам еманглар!» деб жар солди. Биз: «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам улар хумус қилиб тақсимланмагани учунгина (бундан) қайтардилар», дедик. Бошқалар эса: «Уларни қатъий ҳаром қилдилар», дейишди».

Саъид ибн Жубайрдан ҳам сўраган эдим, у: «Уларни қатъий ҳаром қилганлар», деди».

 كتاب الجزية والموادعة

ЖИЗЯ ВА ҲАРБ АҲЛИ БИЛАН КЕЛИШИШ КИТОБИ

157- 3160- عَنِ النُّعْمَانِ بْنِ مُقَرِّنٍ [رضي الله عنه] قَالَ: (شَهِدْتُ الْقِتَالَ مَعَ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم، كَانَ إِذَا لَمْ يُقَاتِلْ فِي أَوَّلِ النَّهَارِ.. انْتَظَرَ حَتَّى تَهُبَّ الْأَرْوَاحُ وَتَحْضُرَ الصَّلَوَاتُ.

157- 3160- Нўмон ибн Муқоррин розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

Мен Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам билан жангда қатнашганман. Агар куннинг аввалида жанг қилмасалар, то шамоллар эсиб, намозлар вақти кирмагунча, кутиб турар эдилар», деди».

 158- 3183- عَنْ أَسْمَاءَ بِنْتِ أَبِي بَكْرٍ رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهُمَا قَالَتْ: قَدِمَتْ عَلَيَّ أُمِّي وَهْيَ مُشْرِكَةٌ فِي عَهْدِ قُرَيْشٍ؛ إِذْ عَاهَدُوا رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم، وَمُدَّتِهِمْ، مَعَ أَبِيهَا، فَاسْتَفْتَتْ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم فَقَالَتْ: يَا رَسُولَ اللهِ؛ إِنَّ أُمِّي قَدِمَتْ عَلَيَّ وَهْيَ رَاغِبَةٌ، أَفَأَصِلُهَا؟ قَالَ: «نَعَمْ، صِلِيهَا».

158- 3183. Асмо бинт Абу Бакр розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:

«Қурайш Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам билан аҳдлашган муддат ичида онам мушрика ҳолида отаси билан бирга олдимга келди. Шунда мен Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан фатво сўраб: «Эй Аллоҳнинг Расули, онам олдимга рағбат қилиб келибди, унга силаи раҳм қилаверайми?» дедим. У зот: «Ҳа, унга силаи раҳм қил», дедилар».

 كتاب بدء الـخلق

ЯРАТИШНИНГ ИБТИДОСИ КИТОБИ

159- 3194- عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهُ [قَالَ]: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «لَمَّا قَضَى اللهُ عَزَّ وَجَلَّ الْخَلْقَ.. كَتَبَ فِي كِتَابِهِ؛ فَهُوَ عِنْدَهُ فَوْقَ الْعَرْشِ: إِنَّ رَحْمَتِي غَلَبَتْ غَضَبِي».

159- 3194. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Аллоҳ махлуқотни яратиб бўлгач, Ўз Китобига – у У Зотнинг ҳузурида, Аршнинг устидадир – бундай деб ёзиб қўйди: «Албатта, раҳматим ғазабимдан устундир».

160- 3207- عَنْ مَالِكِ بْنِ صَعْصَعَةَ رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهُمَا: قَالَ النَّبِيُّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: بَيْنَا أَنَا عِنْدَ الْبَيْتِ بَيْنَ النَّائِمِ وَالْيَقْظَانِ - وَذَكَرَ بَيْنَ الرَّجُلَيْنِ - فَأُتِيتُ بِطَسْتٍ مِنْ ذَهَبٍ، مُلِئَ حِكْمَةً وَإِيـمَانًا، فَشُقَّ مِنَ النَّحْرِ إِلَى مَرَاقِّ الْبَطْنِ، ثُمَّ غُسِلَ الْبَطْنُ بـِمَاءِ زَمْزَمَ، ثُمَّ مُلِئَ حِكْمَةً وَإِيـمَانًا، وَأُتِيتُ بِدَابَّةٍ أَبْيَضَ، دُونَ الْبَغْلِ وَفَوْقَ الْحِمَارِ؛ الْبُرَاقُ.

فَانْطَلَقْتُ مَعَ جِبْرِيلَ حَتَّى أَتَيْنَا السَّمَاءَ الدُّنْيَا، قِيلَ: مَنْ هَذَا؟ قَيلَ: جِبْرِيلُ، قِيلَ: مَنْ مَعَكَ؟ قِيلَ: مُحَمَّدٌ، قِيلَ: وَقَدْ أُرْسِلَ إِلَيْهِ؟ قَالَ: نَعَمْ، قِيلَ: مَرْحَبًا بِهِ، وَلَنِعْمَ الْمَجِيءُ جَاءَ، فَأَتَيْتُ عَلَى آدَمَ فَسَلَّمْتُ عَلَيْهِ، فَقَالَ: مَرْحَبًا بِكَ مِنِ ابْنٍ وَنَبِيٍّ.

فَأَتَيْنَا السَّمَاءَ الثَّانِيَةَ، قِيلَ: مَنْ هَذَا؟ قَالَ: جِبْرِيلُ، قِيلَ: مَنْ مَعَكَ؟ قَالَ: مُحَمَّدٌ، قِيلَ: وَقَدْ أُرْسِلَ إِلَيْهِ؟ قَالَ: نَعَمْ، قِيلَ: مَرْحَبًا بِهِ، وَلَنِعْمَ الْمَجِيءُ جَاءَ، فَأَتَيْتُ عَلَى عِيسَى وَيَحْيَى، فَقَالَا: مَرْحَبًا بِكَ مِنْ أَخٍ وَنَبِيٍّ.

فَأَتَيْنَا السَّمَاءَ الثَّالِثَةَ، قِيلَ: مَنْ هَذَا؟ قِيلَ: جِبْرِيلُ، قِيلَ: مَنْ مَعَكَ؟ قِيلَ: مُحَمَّدٌ، قِيلَ: وَقَدْ أُرْسِلَ إِلَيْهِ؟ قَالَ: نَعَمْ، قِيلَ: مَرْحَبًا بِهِ، وَلَنِعْمَ الْمَجِيءُ جَاءَ، فَأَتَيْتُ يُوسُفَ فَسَلَّمْتُ عَلَيْهِ، فَقَالَ: مَرْحَبًا بِكَ مِنْ أَخٍ وَنَبِيٍّ.

فَأَتَيْنَا السَّمَاءَ الرَّابِعَةَ، قِيلَ: مَنْ هَذَا؟ قِيلَ: جِبْرِيلُ، قِيلَ: مَنْ مَعَكَ؟ قِيلَ: مُحَمَّدٌ، قِيلَ: وَقَدْ أُرْسِلَ إِلَيْهِ؟ قِيلَ: نَعَمْ، قِيلَ: مَرْحَبًا بِهِ، وَلَنِعْمَ الْمَجِيءُ جَاءَ، فَأَتَيْتُ عَلَى إِدْرِيسَ فَسَلَّمْتُ عَلَيْهِ، فَقَالَ: مَرْحَبًا بِكَ مِنْ أَخٍ وَنَبِيٍّ.

فَأَتَيْنَا السَّمَاءَ الْخَامِسَةَ، قِيلَ: مَنْ هَذَا؟ قَالَ: جِبْرِيلُ، قِيلَ: وَمَنْ مَعَكَ؟ قِيلَ: مُحَمَّدٌ، قِيلَ: وَقَدْ أُرْسِلَ إِلَيْهِ؟ قَالَ: نَعَمْ، قِيلَ: مَرْحَبًا بِهِ، وَلَنِعْمَ الْمَجِيءُ جَاءَ، فَأَتَيْنَا عَلَى هَارُونَ، فَسَلَّمْتُ عَلَيْهِ، فَقَالَ: مَرْحَبًا بِكَ مِنْ أَخٍ وَنَبِيٍّ.

فَأَتَيْنَا عَلَى السَّمَاءِ السَّادِسَةِ، قِيلَ: مَنْ هَذَا؟ قَالَ: جِبْرِيلُ، قِيلَ: مَنْ مَعَكَ؟ قِيلَ: مُحَمَّدٌ، قِيلَ: وَقَدْ أُرْسِلَ إِلَيْهِ؟ قَالَ: نَعَمْ، قِيلَ: مَرْحَبًا بِهِ، وَلَنِعْمَ الْمَجِيءُ جَاءَ، فَأَتَيْتُ عَلَى مُوسَى، فَسَلَّمْتُ عَلَيْهِ، فَقَالَ: مَرْحَبًا بِكَ مِنْ أَخٍ وَنَبِيٍّ، فَلَمَّا جَاوَزْتُ.. بَكَى، فَقِيلَ: مَا أَبْكَاكَ؟ قَالَ: يَا رَبِّ؛ هَذَا الْغُلَامُ الَّذِي بُعِثَ بَعْدِي، يَدْخُلُ الْجَنَّةَ مِنْ أُمَّتِهِ أَفْضَلُ مِـمَّا يَدْخُلُ مِنْ أُمَّتِي.

فَأَتَيْنَا السَّمَاءَ السَّابِعَةَ، قِيلَ: مَنْ هَذَا؟ قِيلَ: جِبْرِيلُ، قِيلَ: مَنْ مَعَكَ؟ قِيلَ: مُحَمَّدٌ، قِيلَ: وَقَدْ أُرْسِلَ إِلَيْهِ؟ قَالَ: نَعَمْ، قِيلَ: مَرْحَبًا بِهِ، وَلَنِعْمَ الْمَجِيءُ جَاءَ، فَأَتَيْتُ عَلَى إِبْرَاهِيمَ فَسَلَّمْتُ عَلَيْهِ، فَقَالَ: مَرْحَبًا بِكَ مِنِ ابْنٍ وَنَبِيٍّ.

فَرُفِعَ لِيَ الْبَيْتُ الْمَعْمُورُ، فَسَأَلْتُ جِبْرِيلَ، فَقَالَ: هَذَا الْبَيْتُ الْمَعْمُورُ، يُصَلِّي فِيهِ كُلَّ يَوْمٍ سَبْعُونَ أَلْفَ مَلَكٍ، إِذَا خَرَجُوا.. لَمْ يَعُودُوا آخِرَ مَا عَلَيْهِمْ.

وَرُفِعَتْ لِي سِدْرَةُ الْمُنْتَهَى؛ فَإِذَا نَبِقُهَا كَأَنَّهُ قِلَالُ هَجَرَ، وَوَرَقُهَا كَأَنَّهُ آذَانُ الْفُيُولِ، فِي أَصْلِهَا أَرْبَعَةُ أَنْهَارٍ: نَهْرَانِ بَاطِنَانِ، وَنَهْرَانِ ظَاهِرَانِ، فَسَأَلْتُ جِبْرِيلَ، فَقَالَ: أَمَّا الْبَاطِنَانِ.. فَفِي الْجَنَّةِ، وَأَمَّا الظَّاهِرَانِ.. الْفُرَاتُ وَالنِّيلُ.

ثُمَّ فُرِضَتْ عَلَيَّ خَمْسُونَ صَلَاةً، فَأَقْبَلْتُ حَتَّى جِئْتُ مُوسَى، فَقَالَ: مَا صَنَعْتَ؟ قُلْتُ: فُرِضَتْ عَلَيَّ خَمْسُونَ صَلَاةً، قَالَ: أَنَا أَعْلَمُ بِالنَّاسِ مِنْكَ؛ عَالَجْتُ بَنِي إِسْرَائِيلَ أَشَدَّ الْمُعَالَجَةِ، وَإِنَّ أُمَّتَكَ لَا تُطِيقُ، فَارْجِعْ إِلَى رَبِّكَ فَسَلْهُ التَّخْفِيفَ، فَرَجَعْتُ فَسَأَلْتُهُ، فَجَعَلَهَا أَرْبَعِينَ، ثُمَّ مِثْلَهُ، ثُمَّ ثَلَاثِينَ، ثُمَّ مِثْلَهُ، فَجَعَلَ عِشْرِينَ، ثُمَّ مِثْلَهُ، فَجَعَلَ عَشْرًا، فَأَتَيْتُ مُوسَى، فَقَالَ: مِثْلَهُ، فَجَعَلَهَا خَمْسًا، فَأَتَيْتُ مُوسَى، فَقَالَ: مَا صَنَعْتَ؟ قُلْتُ: جَعَلَهَا خَمْسًا، فَقَالَ مِثْلَهُ، قُلْتُ: سَلَّمْتُ، فَنُودِيَ: إِنِّي قَدْ أَمْضَيْتُ فَرِيضَتِي، وَخَفَّفْتُ عَنْ عِبَادِي، وَأَجْزِي الْحَسَنَةَ عَشْرًا.

160- 3207. Молик ибн Саъсаъа розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:

«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Мен Байтнинг олдида, уйқу билан уйғоқлик ўртасида эдим. – Икки кишининг ўртасида бўлганларини айтдилар.* – Шунда менга ҳикмат ва иймонга тўла тилла тос келтирилди. Томоқдан то қориннинг юмшоқ жойигача ёрилди. Кейин қорин Замзам суви билан ювилди-да, ҳикмат ва иймонга тўлдирилди. Менга хачирдан кичикроқ, эшакдан каттароқ бир оқ улов – Буроқ[1] келтирилди. Мен Жаброил билан бирга жўнадим. Ниҳоят, дунё осмонига келганимизда, «Ким бу?» дейилди. «Жаброил», деди у. «Ёнингдаги ким?» дейилди. «Муҳаммад», дейилди. «Унга (исро учун) элчи юборилганмиди?» дейилди. (Жаброил:) «Ҳа», деди. «Хуш келибди. Нақадар гўзал келиш бу!» дейилди. Кейин Одамнинг олдига келиб, унга салом бердим. У: «Хуш келибсан, ўғил, Набий!» деди. Сўнг иккинчи осмонга келган эдик, «Ким бу?» дейилди. «Жаброил», деди у. «Ёнингдаги ким?» дейилди. «Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васаллам», деди. «Унга (исро учун) элчи юборилганмиди?» дейилди. «Ҳа», деди. «Хуш келибди. Нақадар гўзал келиш бу!» дейилди. Кейин Ийсо ва Яҳёнинг олдига келдим, улар: «Хуш келибсан, биродар, Набий!» дейишди. Кейин учинчи осмонга келдик. «Ким бу?» дейилди. «Жаброил», дейилди. «Ёнингдаги ким?» дейилди. «Муҳаммад», дейилди. «Унга (исро учун) элчи юборилганмиди?» дейилди. «Ҳа», деди (Жаброил). «Хуш келибди. Нақадар гўзал келиш бу!» дейилди. Сўнг Юсуфнинг олдига келиб, унга салом бердим. У: «Хуш келибсан, биродар, Набий!» деди. Сўнг тўртинчи осмонга келдик. «Ким бу?» дейилди. «Жаброил», дейилди. «Ёнингдаги ким?» дейилди. «Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васаллам», дейилди. «Унга (исро учун) элчи юборилганмиди?» дейилди. «Ҳа», дейилди. «Хуш келибди. Нақадар гўзал келиш бу!» дейилди. Мен Идриснинг олдига келиб, унга салом бердим. Шунда у: «Хуш келибсан, биродар, Набий!» деди. Кейин бешинчи осмонга келдик. «Ким бу?» дейилди. «Жаброил», дейилди. «Ёнингдаги ким?» дейилди. «Муҳаммад», дейилди. «Унга (исро учун) элчи юборилганмиди?» дейилди. «Ҳа», деди (Жаброил). «Хуш келибди. Нақадар гўзал келиш бу!» дейилди. Биз Ҳоруннинг олдига келдик. Мен унга салом бердим. Шунда у: «Хуш келибсан, биродар, Набий!» деди. Сўнг биз олтинчи осмонга келдик. «Ким бу?» дейилди. «Жаброил», дейилди. «Ёнингдаги ким?» дейилди. «Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васаллам», дейилди. «Унга (исро учун) элчи юборилганмиди? Хуш келибди. Нақадар гўзал келиш бу!» дейилди. Мен Мусонинг олдига келиб, унга салом бердим. Шунда у: «Хуш келибсан, биродар, Набий!» деди. Унинг олдидан ўтиб кетишим билан йиғлаб юборди. «Нега йиғлаяпсан?» дейилди. У: «Эй Роббим! Мендан кейин пайғамбар қилиб юборилган мана бу йигитнинг умматидан менинг умматимдан кирадиганлардан ортиқ киши жаннатга кирар экан», деди.* Кейин еттинчи осмонга келдик. «Ким бу?» дейилди. «Жаброил», дейилди. «Ёнингдаги ким?» дейилди. «Муҳаммад», дейилди. «Унга (исро учун) элчи юборилганмиди? Хуш келибди. Нақадар гўзал келиш бу!» дейилди. Мен Иброҳимнинг олдига келиб, унга салом бердим. Шунда у: «Хуш келибсан, ўғил, Набий!» деди.

Сўнгра менга Байтул-маъмур[2] намоён қилинди. Жаброилдан сўраган эдим, у: «Бу – Байтул-маъмур, унда ҳар куни етмиш минг фаришта намоз ўқийди. (Ундан) чиққач, бу улар учун охиргиси бўлади, унга қайтиб кирмаслар», деди. Кейин менга Сидратул-мунтаҳо* намоён қилинди. Қарасам, унинг мевалари Ҳажарнинг* хумларидек, барглари филнинг қулоғидек келар экан. Унинг тагида тўртта анҳор: иккита яширин, иккита ошкор анҳор бор экан. Жаброилдан сўраган эдим, «Иккита яширини жаннатда. Иккита ошкораси эса Нил ва Фуротдир»,* деди. Кейин Аллоҳ менга эллик (маҳал) намозни фарз қилди. Ортимга қайтиб, Мусонинг олдига келганимда, у: «Нима қилдинг?» деди. «Менга эллик (маҳал) намоз фарз қилинди», дедим. У: «Мен одамларни сендан яхшироқ биламан. Бану Исроил билан (уларни тўғрилаш учун) қаттиқ шуғулланганман. Сенинг умматинг ҳам тоқат қила олмайди. Роббинг ҳузурига қайтиб, Ундан (енгиллатишни) сўра», деди. Қайтиб бориб, У Зотдан сўраган эдим, уни қирқта қилди. Кейин яна шундай бўлди-да, ўттизта қилди. Кейин яна шундай бўлди-да, йигирмата қилди. Кейин яна шундай бўлди ва ўнта қилди. Сўнг Мусонинг олдига келган эдим, у ҳалигидек гап айтди ва (қайтиб бориб, сўраган эдим) Аллоҳ бешта қилди. Кейин Мусонинг олдига келган эдим, у: «Нима қилдинг?» деди. Мен: «Уни беш (маҳал) қилди», дедим. У яна ҳалигидек гап айтган эди, мен: «Яхшиликка таслим бўлдим», дедим. Шунда: «Дарҳақиқат, Мен фарзимни ижро этдим ва бандаларимга енгиллаштирдим. Мен бир ҳасанага ўн баробар мукофот бераман», деб нидо қилинди».

* Бу жумла ровий томонидан киритилган бўлиб, бу ерда бошқа ривоятда келган «Уйқу билан уйғоқлик ўртасида эдим. Бирдан бировнинг «У уч кишининг бири, икки кишининг ўртасидагиси», деяётганини эшитдим», деган ибора назарда тутилган. Чунки Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ўша кечада Ҳамза билан Жаъфар розияллоҳу анҳумонинг ўртасида ухлаётган эдилар.

* Мусо алайҳиссалом Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга нисбатан ҳасад ёки куюнчакликдан эмас, балки ўз умматларига раҳми келганидан, ачинганидан йиғлаганлар, чунки у дунёда оддий инсонлар ҳам бу каби ёмон хислатлардан холи бўлади. Аллоҳнинг сайлаган бандалари эса бунингдек сифатлардан тоза бўлиши табиийдир.

* Сидратул-мунтаҳо – луғатда «ниҳоя дарахти», «чегара дарахти» деган маънони англатади. Ҳадисда таърифланишича, у бутасимон дарахт бўлиб, чавандоз бир неча ўн йил от чоптирса ҳам, унинг сояси тугамайди. Унинг «ниҳоя» деб номланишига сабаб шуки, барча махлуқотнинг илми ўша жойгача етади, ундан у ёғида нима борлигини Аллоҳдан ўзга ҳеч ким билмайди. Фаришталар ҳам ундан у ёғига ўта олмайдилар. Бу ҳам ғайбга тааллуқли нарсалардан бўлиб, у ҳақда оят ва ҳадисларда келган маълумотлар билан кифояланиш лозим. Унинг кайфияти ва бошқа жиҳатлари Аллоҳнинг Ўзигагина маълум бўлиб, инсон ақлу идрокидан устундир.

* Ҳажар – Мадинага яқин шаҳарлардан бири. У ердаги хумлар ҳақида тингловчиларда етарли тасаввур бўлгани боис, мазкур дарахт мевалари уларга ўхшатилган.

* Меърожда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга кўплаб ажойиботлар кўрсатилган. Жумладан, Сидратул-мунтаҳо дарахти остида Нил ва Фурот дарёлари намойиш қилинган. Бу улар айнан ўша жойдан оқиб тушади, дегани эмас, албатта. Аммо уларнинг мазкур мақомда Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга кўрсатилиши бу дарёларнинг баракали, жаннат анҳорлари каби фазилатли, серманфаат эканини англатади.

Уламолар ҳадисдаги ушбу жумлани бир неча хил изоҳлаганлар. Айримлари: «Бу ерда араб тилига хос бўлган бадиий ифода услуби қўлланилган» деса, бошқалари: «Бу мазкур дарёлар атрофидаги халқларнинг Исломга кириб, жаннат аҳлидан бўлишига ишора», дейишган. Нима бўлганда ҳам, бу манзара ғайб хабарларидан бўлиб, ўзига хос услубда кечган. Унинг қандай бўлгани, нима ҳикмати борлиги ёлғиз Аллоҳга маълум. Биз бу ҳақда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан эшитилган хабарларга иймон келтириш билан чекланишимиз тўғри бўлади.

* Ровийларидан бири Қатода ушбу ҳадиснинг аввалги қисмини Анас ибн Молик розияллоҳу анҳу орқали Молик ибн Саъсаъа розияллоҳу анҳумодан, Байтул-маъмур ҳақида сўз кетган жойидан пастини эса Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилган экан. Аммо ҳадисни Қатодадан нақл қилаётган ровийлар иккала ривоятни қўшиб юборишган экан.

^[1] Буроқ» сўзи «чақнаш», «ялт этиш», «жилваланиш» маъноларини билдирувчи «барқ» сўзидан ясалган бўлиб, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Исро кечаси минган уловнинг номи. У ё ўта тезлиги, ёки ўта оппоқ бўлгани учун шу номни олган. Ушбу ҳадисда унинг айрим сифатлари зикр қилинмоқда. Буроқнинг тўлиқ васфи Аллоҳга маълум. Биз ҳадисларда келган хабарлар билан чекланамиз.

^[2] Байтул-маъмур («обод уй») – осмон аҳлининг қибласи. У осмонда, Каъбанинг қоқ тепасида жойлашган.

161- 3208- عَنْ عَبْدِ اللهِ رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهُ قَالَ: حَدَّثَنَا رَسُولُ اللهِ  صلى الله عليه وسلم - وَهْوَ الصَّادِقُ الْمَصْدُوقُ – قَالَ: إِنَّ أَحَدَكُمْ يُجْمَعُ خَلْقُهُ فِي بَطْنِ أُمِّهِ أَرْبَعِينَ يَوْمًا، ثُمَّ يَكُونُ عَلَقَةً مِثْلَ ذَلِكَ، ثُمَّ يَكُونُ مُضْغَةً مِثْلَ ذَلِكَ، ثُمَّ يَبْعَثُ اللهُ مَلَكًا، وَيُؤْمَرُ بِأَرْبَعِ كَلِمَاتٍ، وَيُقَالُ لَهُ: اكْتُبْ عَمَلَهُ، وَرِزْقَهُ، وَأَجَلَهُ، وَشَقِيٌّ أَوْ سَعِيدٌ، ثُمَّ يُنْفَخُ فِيهِ الرُّوحُ.

وَإِنَّ الرَّجُلَ مِنْكُمْ لَيَعْمَلُ حَتَّى مَا يَكُونُ بَيْنَهُ وَبَيْنَ الْجَنَّةِ إِلَّا ذِرَاعٌ، فَيَسْبِقُ عَلَيْهِ كِتَابُهُ، [فَيَعْمَلُ] بِعَمَلِ أَهْلِ النَّارِ، وَيَعْمَلُ حَتَّى مَا يَكُونُ بَيْنَهُ وَبَيْنَ النَّارِ إِلَّا ذِرَاعٌ، فَيَسْبِقُ عَلَيْهِ الْكِتَابُ، فَيَعْمَلُ بِعَمَلِ أَهْلِ الْجَنَّةِ.

161- 3208. Абдуллоҳ розияллоҳу анҳу деди:

«Содиқу масдуқ* Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бизга шундай сўзлаб бердилар: «(Ҳар) бирингизнинг хилқати онасининг қорнида қирқ кунда жам қилинади. Кейин ўшанча вақт «алақа» бўлади. Сўнг ўшанча вақт «музға» бўлади.* Сўнг Аллоҳ бир фариштани юборади ва унга тўрт калима буюрилади: «Унинг амалини, ризқини, ажалини ва бадбахт ёки бахтли эканини ёз», дейилади. Сўнгра унга руҳ пуфланади. Бас, сизлардан бир киши амал қилиб бораверади, ҳатто у билан жаннат ўртасида бир зироъгина қолади. Шунда унинг битиги устун келади-да, дўзах аҳлининг амалини қилади. Шунингдек, (бир киши) амал қилиб бораверади, ҳатто у билан дўзах ўртасида бир зироъгина қолади. Шунда битик ундан устун келади-да, жаннат аҳлининг амалини қилади».

* Алақа – лахта қон, зулук. Музға – тишланган гўшт.

Изоҳ: Ушбу ҳадисда мусулмон киши ўз амалига суяниб қолмаслиги, Аллоҳ таолонинг фазлу марҳаматидан умидвор бўлиши, У Зотга доимо дуода, илтижода бўлиши кераклиги уқтирилмоқда. Аллоҳ таоло ҳар бир банданинг тақдирини Ўзининг азалий илми билан билади. Аммо бу илм ҳеч кимни ҳеч нарсага мажбурламайди, бу – ҳар бир нарсани олдиндан билиш, холос.

Баъзи уламолар бу ҳадисни қуйидагича изоҳлайдилар:

Бир банда зоҳирда яхши амалларни, жаннат амалларини қилиб юради, ҳатто у одамларнинг кўзида жаннатий инсон бўлиб гавдаланади. Аммо унинг ботини чатоқ, нияти яхши эмас. Шу боис, унинг амаллари Аллоҳ таолонинг қошида қадр топмайди, мақбул бўлмайди. Шунга кўра, у дўзахга лойиқ бўлади. Бироқ Аллоҳ унинг асл башарасини юзага чиқариб, кейин жазолашни ирода қилади. Натижада ҳалиги киши битта дўзах амалини қилади ва ўз жойини топади. Иккинчи кишида ҳолат аксинча бўлади.

162- 3210-  عَنْ عَائِشَةَ – [رَضِيَ اللهُ عَنْهَا] زَوْجِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم -:  أَنَّهَا سَمِعَتْ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم يَقُولُ: إِنَّ الْمَلَائِكَةَ تَنْزِلُ فِي الْعَنَانِ - وَهْوَ السَّحَابُ - فَتَذْكُرُ الْأَمْرَ قُضِيَ فِي السَّمَاءِ، فَتَسْتَرِقُ الشَّيَاطِينُ السَّمْعَ، فَتَسْمَعُهُ، فَتُوحِيهِ إِلَى الْكُهَّانِ، فَيَكْذِبُونَ مَعَهَا مِائَةَ كَذْبَةٍ مِنْ عِنْدِ أَنْفُسِهِمْ.

162- 3210. Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг жуфти ҳалоллари Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:

«У Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг шундай деяётганларини эшитган экан: «Фаришталар «ал-ъанаан»га тушадилар – у булутдир* – ва осмонда ҳукм қилинган ишларни зикр қиладилар. Шунда шайтонлар ўғринча қулоқ тутиб, буни эшитиб олади-да, зудлик билан коҳинларга етказади. Улар эса бунга ўзларидан юзта ёлғонни қўшишади».

* Бу жумла ровийлардан бирига тегишли.                    

163- 3215- عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهَا: أَنَّ الْحَارِثَ بْنَ هِشَامٍ سَأَلَ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم: كَيْفَ يَأْتِيكَ الْوَحْيُ؟ قَالَ: كُلُّ ذَاكَ؛ يَأْتِي الْمَلَكُ أَحْيَانًا فِي مِثْلِ صَلْصَلَةِ الْجَرَسِ، فَيَفْصِمُ عَنِّي وَقَدْ وَعَيْتُ مَا قَالَ، وَهْوَ أَشَدُّهُ عَلَيَّ، وَيَتَمَثَّلُ لِيَ الْمَلَكُ أَحْيَانًا رَجُلًا فَيُكَلِّمُنِي فَأَعِي مَا يَقُولُ.

163- 3215. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:

«Ҳорис ибн Ҳишом Набий соллаллоҳу алайҳи васалламдан: «Ваҳий сизга қандай келади?» деб сўради. У зот: «Ҳаммаси ҳам (бўлади): гоҳида фаришта менга қўнғироқнинг жаранглашига ўхшаб келади, кейин у мендан ажрар экан, айтганларини ўзимга сингдириб олган бўламан. Бу мен учун энг оғиридир. Гоҳида эса фаришта киши суратида гавдаланиб, менга гапиради ва унинг айтаётганларини ўзимга сингдириб оламан», дедилар».

164- 3220- عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: (كَانَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ أَجْوَدَ النَّاسِ، وَكَانَ أَجْوَدُ مَا يَكُونُ فِي رَمَضَانَ حِينَ يَلْقَاهُ جِبْرِيلُ، وَكَانَ جِبْرِيلُ يَلْقَاهُ فِي كُلِّ لَيْلَةٍ مِنْ رَمَضَانَ فَيُدَارِسُهُ الْقُرْآنَ، فَلَرَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم حِينَ يَلْقَاهُ جِبْرِيلُ.. أَجْوَدُ بِالْخَيْرِ مِنَ الرِّيحِ الْمُرْسَلَةِ).

164- 3220. Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:

«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам одамларнинг энг сахийси эдилар. У зотнинг энг сахийликлари саховатларининг авжи Рамазонда – Жаброил у зот билан учрашганда бўлар эди. Жаброил Рамазоннинг ҳар тунида у зот билан учрашиб, Қуръонни дарс қилишарди. Дарҳақиқат, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Жаброил у зот билан учрашган кезлари яхшиликда эсган шамолдан ҳам сахий бўлиб кетар эдилар».

165- 3237- عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: إِذَا دَعَا الرَّجُلُ امْرَأَتَهُ إِلَى فِرَاشِهِ فَأَبَتْ، فَبَاتَ غَضْبَانَ.. لَعَنَتْهَا الْمَلَائِكَةُ حَتَّى تُصْبِحَ.

165- 3237. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Эр ўз аёлини тўшагига чақирганда бош тортса ва аёл (эри) ундан ғазабланган ҳолда тунаса, фаришталар уни тонг отгунча лаънатлайдилар», дедилар».

166- 3240- عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهُمَا قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: إِذَا مَاتَ أَحَدُكُمْ.. فَإِنَّهُ يُعْرَضُ عَلَيْهِ مَقْعَدُهُ بِالْغَدَاةِ وَالْعَشِيِّ؛ فَإِنْ كَانَ مِنْ أَهْلِ الْجَنَّةِ.. فَمِنْ أَهْلِ الْجَنَّةِ، وَإِنْ كَانَ مِنْ أَهْلِ النَّارِ.. فَمِنْ أَهْلِ النَّارِ.

166- 3240. Абдуллоҳ ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:

«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Қачон бирингиз ўлса, эртаю кеч ўрни унга кўрсатиб турилади: агар жаннат аҳлидан бўлса, жаннат аҳлидан экани, дўзах аҳлидан бўлса, дўзах аҳлидан экани», дедилар».

167- 3269- عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: يَعْقِدُ الشَّيْطَانُ عَلَى قَافِيَةِ رَأْسِ أَحَدِكُمْ إِذَا هُوَ نَامَ.. ثَلَاثَ عُقَدٍ، يَضْرِبُ كُلَّ عُقْدَةٍ مَكَانَهَا: عَلَيْكَ لَيْلٌ طَوِيلٌ فَارْقُدْ؛. فَإِنِ اسْتَيْقَظَ فَذَكَرَ اللهَ.. انْحَلَّتْ عُقْدَةٌ، فَإِنْ تَوَضَّأَ.. انْحَلَّتْ عُقْدَةٌ، فَإِنْ صَلَّى.. انْحَلَّتْ عُقَدُهُ كُلُّهَا، فَأَصْبَحَ نَشِيطًا طَيِّبَ النَّفْسِ، وَإِلَّا.. أَصْبَحَ خَبِيثَ النَّفْسِ كَسْلَانَ.

167- 3269. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам дедилар: «Бирингиз ухлаганида шайтон унинг энсасига учта тугун боғлаб, ҳар бир тугунни «Ҳали тун узоқ, ётавер», деб жойида маҳкамлаб қўяди. Агар уйғониб, Аллоҳни зикр қилса, бир тугун ечилади. Таҳорат олса, яна бир тугун ечилади. Агар намоз ўқиса, барча тугунлари ечилади. Натижада тетик, хушнуд ҳолда тонг оттиради. Акс ҳолда дили хира, ланж ҳолда тонг оттиради».

168- 3271-  عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم أَنَّهُ قَالَ: أَمَا إِنَّ أَحَدَكُمْ إِذَا أَتَى أَهْلَهُ وَقَالَ: بِسْمِ اللهِ، اللَّهُمَّ؛ جَنِّبْنَا الشَّيْطَانَ وَجَنِّبِ الشَّيْطَانَ مَا رَزَقْتَنَا، فَرُزِقَا وَلَدًا.. لَمْ يَضُرَّهُ الشَّيْطَانُ.

168- 3271. Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:

«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Бирортангиз аҳлига яқинлик қилганида: «Бисмиллааҳи. Аллооҳумма жаннибнаш-шайтоона ва жаннибиш-шайтоона маа розақтанаа»,* деса ва уларга фарзанд берилса, шайтон унга зарар етказа олмайди», дедилар».

* Дуонинг маъноси: «Аллоҳнинг исми билан. Аллоҳим, биздан шайтонни четлат ва шайтонни ҳам бизга ризқ қилиб берадиганингдан четда қил».

169- 3272- 3273- عَنْ هِشَامِ بْنِ عُرْوَةَ، عَنْ أَبِيهِ، [عَنِ ابْنِ عُمَرَ] رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهُمَا قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: إِذَا طَلَعَ حَاجِبُ الشَّمْسِ.. فَدَعُوا الصَّلَاةَ حَتَّى تَبْرُزَ، وَإِذَا غَابَ حَاجِبُ الشَّمْسِ.. فَدَعُوا الصَّلَاةَ حَتَّى تَغِيبَ، وَلَا تَحَيَّنُوا بِصَلَاتِكُمْ طُلُوعَ الشَّمْسِ وَلَا غُرُوبَهَا،؛فَإِنَّهَا تَطْلُعُ بَيْنَ قَرْنَيْ شَيْطَانٍ - أَوِ الشَّيْطَانِ – لاَ أَدْرِي أَيَّ ذَلِكَ قَالَ هِمشَامٌ.

169- 3272, 3273. Ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:

«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам дедилар: «Қуёшнинг қоши* кўринганда то ўзи тўлиқ кўрингунича намозни қўйиб туринглар. Қуёшнинг қоши ғойиб бўлганда эса, то унинг ўзи ботгунича намозни қўйиб туринглар. Намозингизга қуёшнинг чиқишини ҳам, ботишини ҳам вақт қилиб олманглар, чунки у бирор шайтоннинг [ёки «Шайтоннинг», деганлар. Ҳишом қайси бирини айтган, билолмадим]* икки шохи ўртасидан чиқади».

* «Қуёшнинг қоши» деганда қуёш доирасининг чеккаси тушунилади.

* Ҳадисни Ҳишом ибн Урвадан ривоят қилаётган Абда ибн Сулаймон ҳадисда қандайдир шайтон, деб айтилганми ёки катта шайтон, яъни иблис назарда тутилганми, аниқ эслаб қолмаган экан.

170- 3276- عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهُ [قَالَ]: قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ:  يَأْتِي الشَّيْطَانُ أَحَدَكُمْ فَيَقُولُ: مَنْ خَلَقَ كَذَا؟ مَنْ خَلَقَ كَذَا؟ حَتَّى يَقُولَ: مَنْ خَلَقَ رَبَّكَ؟ فَإِذَا بَلَغَهُ.. فَلْيَسْتَعِذْ بِاللهِ، وَلْيَنْتَهِ.

170- 3276. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу деди:

«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Бировингизга шайтон келиб, «Анавини ким яратган, манавини ким яратган?» деяверади, охири «Роббингни ким яратган?» дейди. Агар шунгача етиб келса, (ўша одам) Аллоҳдан паноҳ сўрасин ва тўхтасин», дедилар.

171- 3241-  عَنْ عِمْرَانَ بْنِ حُصَيْنٍ رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهُمَا، عَنِ النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ: اطَّلَعْتُ فِي الْجَنَّةِ، فَرَأَيْتُ أَكْثَرَ أَهْلِهَا الْفُقَرَاءَ، وَاطَّلَعْتُ فِي النَّارِ، فَرَأَيْتُ أَكْثَرَ أَهْلِهَا النِّسَاءَ.

171- 3241. Имрон ибн Ҳусойн розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Жаннатга қарадим, унинг аҳлининг аксари фақирлар эканини кўрдим. Дўзахга ҳам қарадим, унинг аҳлининг аксари аёллар эканини кўрдим», дедилар».

172- 3245- عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: أَوَّلُ زُمْرَةٍ تَلِجُ الْجَنَّةَ صُورَتُهُمْ عَلَى صُورَةِ الْقَمَرِ لَيْلَةَ الْبَدْرِ، لَا يَبْصُقُونَ فِيهَا، وَلَا يَـتَمَخَّطُونَ، وَلَا يَتَغَوَّطُونَ، آنِيَتُهُمْ فِيهَا الذَّهَبُ، أَمْشَاطُهُمْ مِنَ الذَّهَبِ وَالْفِضَّةِ، وَمَجَامِرُهُمُ الْأَلُوَّةُ، وَرَشْحُهُمُ الْمِسْكُ، وَلِكُلِّ وَاحِدٍ مِنْهُمْ زَوْجَتَانِ، يُرَى مُخُّ سُوقِهِمَا مِنْ وَرَاءِ اللَّحْمِ مِنَ الْحُسْنِ، لَا اخْتِلَافَ بَيْنَهُمْ وَلَا تَبَاغُضَ، قُلُوبُهُمْ قَلْبٌ وَاحِدٌ، يُسَبِّحُونَ اللهَ بُكْرَةً وَعَشِيًّا.

172- 3245. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Жаннатга кирадиган биринчи жамоанинг кўриниши ой тўлган кечадаги тўлин ойдек бўлади. Улар у ерда тупуришмайди ҳам, бурун ҳам қоқишмайди, қазои ҳожат ҳам қилишмайди. У ерда уларнинг идишлари тилла, тароқлари тиллаю кумушдан, тутатқиси алувва,* терлари эса мушк бўлади. Ҳар бирларининг иккитадан жуфти ҳалоли бўлиб, гўзалликларидан гўшт тагидан болдирларининг илиги кўриниб туради.* (Аҳли жаннатнинг) ўрталарида ихтилоф ҳам, бир‑бирини ёмон кўриш ҳам йўқ. Қалблари бир қалбдек. Эртаю кеч Аллоҳга тасбеҳ айтишади».

* Алувва – хушбўйлик. «Улувва» ҳам дейилади.

* Бу ерда жаннат ҳурларининг гўзаллиги, хусусан, баданининг нақадар мусаффолиги васф қилинмоқда. Имом Термизий келтирган ривоятда «Болдирининг оқлиги етмиш қават кийим остидан ҳам кўринади...» деб ҳам тасвирланган.

173- 3251- عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ رَضِيَ اللهُ تَعَالَى [عَنْهُ]، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: إِنَّ فِي الْجَنَّةِ لَشَجَرَةً، يَسِيرُ الرَّاكِبُ فِي ظِلِّهَا مِائَةَ عَامٍ لَا يَقْطَعُهَا.

173-  3251. Анас ибн Молик розияллоҳу анҳу бундай сўзлаб берди:

«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Жаннатда бир дарахт бор, отлиқ унинг соясида юз йил юриб ҳам уни кесиб ўта олмайди», дедилар».

174- 3262- عَنْ رَافِعِ بْنِ خَدِيجٍ [رضي الله عنه] قَالَ: سَمِعْتُ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم يَقُولُ: الْحُمَّى مِنْ فَوْرِ جَهَنَّمَ، فَأَبْرِدُوهَا عَنْكُمْ بِالْمَاءِ.

174- 3262. Рофеъ ибн Хадиж розияллоҳу анҳу айтади:

«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «Иситма жаҳаннамнинг ёлқинидандир. Шу боис уни сув билан совутиб, ўзингиздан кетказинг», деганларини эшитганман».

175- 3265- عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: نَارُكُمْ جُزْءٌ مِنْ سَبْعِينَ جُزْءًا مِنْ نَارِ جَهَنَّمَ» قِيلَ:  يَا رَسُولَ اللهِ؛ إِنْ كَانَتْ لَكَافِيَةً؟ قَالَ: فُضِّلَتْ عَلَيْهِنَّ بِتِسْعَةٍ وَسِتِّينَ جُزْءًا كُلُّهُنَّ مِثْلُ حَرِّهَا.

175- 3265. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Сизларнинг оловингиз дўзах ўтининг етмишдан бир қисмидир», дедилар. «Эй Аллоҳнинг Расули, шунинг ўзи ҳам етарли эди-ку!» дейишди. У зот: «У (дўзах ўти) бундан (дунё оловидан) олтмиш тўққиз баробар орттирилган, ҳар баробари бунинг (дунё оташининг) иссиғичадир», дедилар».

176- 3267- عَنْ أُسَامَةَ [رضي الله عنه] قَالَ: سَـمِعْتُ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم يَقُولُ: يُجَاءُ بِالرَّجُلِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ، فَيُلْقَى فِي النَّارِ، فَتَنْدَلِقُ أَقْتَابُهُ فِي النَّارِ، فَيَدُورُ كَمَا يَدُورُ الْحِمَارُ بِرَحَاهُ، فَيَجْتَمِعُ أَهْلُ النَّارِ عَلَيْهِ، فَيَقُولُونَ: يَا فُلَانُ؛ مَا شَأْنُكَ؟ أَلَيْسَ كُنْتَ تَأْمُرُنَا بِالْمَعْرُوفِ وَتَنْهَى عَنِ الْمُنْكَرِ؟ قَالَ: كُنْتُ آمُرُكُمْ بِالْمَعْرُوفِ وَلَا آتِيهِ، وَأَنْهَاكُمْ عَنِ الْمُنْكَرِ وَآتِيهِ.

176-3267. Усома розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

«Мен Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг бундай деяётганларини эшитдим: «Қиёмат куни бир кишини олиб келиб, дўзахга улоқтирилади. Шунда дўзахда унинг ичак-чавоқлари отилиб чиқиб кетади ва у худди эшак тегирмон тошини айлантирганидек айланиб қолади. Дўзах аҳли унинг тепасига тўпланиб: «Эй фалончи, сенга нима бўлди? Бизни яхшиликка буюриб, ёмонликдан қайтармасмидинг?» дейишади. У эса: «Мен сизларни яхшиликка буюриб, уни ўзим қилмас эдим, ёмонликдан қайтариб, уни ўзим қилар эдим», дейди».

177- 3280- عَنْ جَابِرٍ رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: إِذَا اسْتَجْنَحَ – أو كَانَ جُنْحُ – اللَّيْل.. فَكُفُّوا صِبْيَانَكُمْ؛ فَإِنَّ الشَّيَاطِينَ تَنْتَشِرُ حِينَئِذٍ، فَإِذَا ذَهَبَتْ سَاعَةٌ مِنَ الْعِشَاءِ.. فَحُلُّوهُمْ، وَأَغْلِقْ بَابَكَ وَاذْكُرِ اسْمَ اللهِ، وَأَطْفِئْ مِصْبَاحَكَ وَاذْكُرِ اسْمَ اللهِ، وَأَوْكِ سِقَاءَكَ وَاذْكُرِ اسْمَ اللهِ، وَخَمِّرْ إِنَاءَكَ وَاذْكُرِ اسْمَ اللهِ، وَلَوْ [أَنْ] تَعْرِض عَلَيْهِ شَيْئًا.

177- 3280. Жобир розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Кеч кирганда [ёки тун қоронғуси тушганда] болаларингизни йиғиштириб олинглар, чунки шайтонлар ўша пайтда тарқалади. Кечадан бир муддат ўтгач, уларни қўйиб юборинглар. Эшигингни қулфла ва Аллоҳнинг исмини зикр қил. Чироғингни ўчир ва Аллоҳнинг исмини зикр қил. Сувдонингнинг оғзини боғла ва Аллоҳнинг исмини зикр қил. Идишинг устини бирор нарсани кўндаланг қўйиб бўлса ҳам беркит ва Аллоҳнинг исмини зикр қил».

178- 3277- عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهُ يَقُولُ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: إِذَا دَخَلَ رَمَضَانُ.. فُتِّحَتْ أَبْوَابُ الْجَنَّةِ، وَغُلِّقَتْ أَبْوَابُ جَهَنَّمَ، وَسُلْسِلَتِ الشَّيَاطِينُ.

178- 3277. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу айтади:

«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Рамазон кирганда жаннат эшиклари очилади, жаҳаннам эшиклари ёпилади ва шайтонлар занжирбанд қилинади», дедилар».

179- 3283- عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهُمَا قَالَ: قَالَ النَّبِيُّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: لَوْ أَنَّ أَحَدَكُمْ إِذَا أَتَى أَهْلَهُ قَالَ: جَنِّبْنِي الشَّيْطَانَ وَجَنِّبِ الشَّيْطَانَ مَا رَزَقْتَنِي؛ فَإِنْ كَانَ بَيْنَهُمَا وَلَدٌ.. لَمْ يَضُرَّهُ الشَّيْطَانُ، وَلَمْ يُسَلَّطْ عَلَيْهِ.

179- 3283. Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:

«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Агар бирингиз ўз аҳлига яқинлик қилганида «Жаннибниш-шайтоона ва жаннибиш-шайтоона маа розақтании»,* деса ва икковининг ўртасида фарзанд бўлиб қолса, шайтон унга зарар етказа олмайди ҳамда уни эгаллаб олишига йўл қўйилмайди», дедилар».

* Дуонинг маъноси: «(Аллоҳим!) Мендан шайтонни четлат, шайтонни ҳам менга ризқ қилиб берадиганингдан четда қил».

180- 3285- عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهُ قَالَ: قَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: إِذَا نُودِيَ بِالصَّلَاةِ.. أَدْبَرَ الشَّيْطَانُ وَلَهُ ضُرَاطٌ، فَإِذَا قُضِيَ ..أَقْبَلَ، فَإِذَا ثُوِّبَ بِـهَا.. أَدْبَرَ، فَإِذَا قُضِيَ.. أَقْبَلَ؛ حَتَّى يَخْطِرَ بَيْنَ الْإِنْسَانِ وَقَلْبِهِ، فَيَقُولُ: اذْكُرْ كَذَا وَكَذَا؛ حَتَّى لَا يَدْرِيَ: أَثَلَاثًا صَلَّى أَمْ أَرْبَعًا؟ فَإِذَا لَمْ يَدْرِ: ثَلَاثًا صَلَّى أَوْ أَرْبَعًا.. سَجَدَ سَجْدَتَيِ السَّهْوِ.

180- 3285. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам дедилар: «Намозга азон айтилганда шайтон ел чиқарганча ортга қараб қочади ва тугатилгач, қайтиб келади. Кейин иқома айтилганда яна ортга қараб қочади ва тугатилгач, одамнинг қалбига васваса солиш учун яна қайтиб келиб: «Уни эсла, буни эсла», дейди. Ҳатто киши уч ракъат ўқидими ёки тўрт ракъат ўқидими, билмай қолади. Қачон уч ракъат ўқидими ёки тўрт ракъат ўқидими, билмай қолса, икки бор саҳв саждаси қилади».

181- 3291- عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا قَالَتْ: سَأَلْتُ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم عَنِ الْتِفَاتِ الرَّجُلِ فِي الصَّلَاةِ، فَقَالَ: هُوَ اخْتِلَاسٌ يَخْتَلِسُ الشَّيْطَانُ مِنْ صَلَاةِ أَحَدِكُمْ.

181- 3291. Оиша розияллоҳу анҳо айтади:

«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламдан кишининг намозда аланглаши ҳақида сўрадим. Шунда у зот: «У – шайтоннинг бирингизнинг намозидан уриб қолишидир», дедилар».

182- 3292- عَنْ أَبِي قَتَادَةَ رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهُ قَالَ: قَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: الرُّؤْيَا الصَّالِحَةُ مِنَ اللهِ، وَالْحُلُمُ مِنَ الشَّيْطَانِ؛ فَإِذَا حَلَمَ أَحَدُكُمْ حُلُمًا يَخَافُهُ.. فَلْيَبْصُقْ عَنْ يَسَارِهِ، وَلْيَتَعَوَّذْ بِاللهِ مِنْ شَرِّهَا، فَإِنَّهَا لَا تَضُرُّهُ.

182- 3292. Абу Қатода розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Солиҳ туш Аллоҳдан, ёмон туш шайтондан. Бирортангиз ўзи қўрқадиган бир туш кўрса, чап томонига туфласин ва унинг ёмонлигидан Аллоҳдан паноҳ сўрасин, шунда унга зарар қилмайди», дедилар».

183- 3293- عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: مَنْ قَالَ: (لَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ وَحْدَهُ لَا شَرِيكَ لَهُ، لَهُ الْمُلْكُ وَلَهُ الْحَمْدُ، وَهْوَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ) فِي يَوْمٍ مِائَةَ مَرَّةٍ.. كَانَتْ لَهُ عَدْلَ عَشْرِ رِقَابٍ، وَكُتِبَتْ لَهُ مِائَةُ حَسَنَةٍ، وَمُحِيَتْ عَنْهُ مِائَةُ سَيِّئَةٍ، وَكَانَتْ لَهُ حِرْزًا مِنَ الشَّيْطَانِ يَوْمَهُ ذَلِكَ حَتَّى يُمْسِيَ، وَلَمْ يَأْتِ أَحَدٌ بِأَفْضَلَ مِمَّا جَاءَ بِهِ، إِلَّا أَحَدٌ عَمِلَ أَكْثَرَ مِنْ ذَلِكَ.

183- 3293. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам дедилар: «Ким кунда «Лаа илааҳа иллаллооҳу ваҳдаҳуу лаа шариика лаҳуу, лаҳул-мулку ва лаҳул-ҳамду ва ҳува ъалаа кулли шай’ин қодиир»,* деб юз марта айтса, унга ўнта қул озод қилганча ажр бўлади, юзта ҳасана ёзилади ва ундан юзта ёмонлик ўчирилади ҳамда бу ўша куни кеч киргунча унинг учун шайтондан қўрғон бўлади. (Буни) шундан кўпроқ қилган кишидан бошқа ҳеч ким у келтиргандан афзалроқ нарса келтира олмайди».

* Дуонинг маъноси: «Ёлғиз Аллоҳдан ўзга илоҳ йўқ. Унинг шериги ҳам йўқ. Мулк Уникидир ва ҳамд ҳам Унга хосдир. У ҳар бир нарсага қодирдир».

 كتاب أحاديث الأنبياء

АНБИЁЛАР ҲАҚЛАРИДАГИ ҲАДИСЛАР КИТОБИ

184- 3418- عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنَ عَمْرٍو رَضِيَ اللهُ تعالى عَنْهُمَا قَالَ: أُخْبِرَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم أَنِّي أَقُولُ: وَاللهِ؛ لَأَصُومَنَّ النَّهَارَ، وَلَأَقُومَنَّ اللَّيْلَ مَا عِشْتُ، فَقَالَ لَهُ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: أَنْتَ الَّذِي تَقُولُ: وَاللهِ؛ لَأَصُومَنَّ النَّهَارَ، وَلَأَقُومَنَّ اللَّيْلَ مَا عِشْتُ؟!»  قُلْتُ: قَدْ قُلْتُهُ، قَالَ: إِنَّكَ لَا تَسْتَطِيعُ ذَلِكَ؛ فَصُمْ وَأَفْطِرْ، وَقُمْ وَنَمْ، وَصُمْ مِنَ الشَّهْرِ ثَلَاثَةَ أَيَّامٍ؛ فَإِنَّ الْحَسَنَةَ بِعَشْرِ أَمْثَالِهَا، وَذَلِكَ مِثْلُ صِيَامِ الدَّهْرِ فَقُلْتُ: إِنِّي أُطِيقُ أَفْضَلَ مِنْ ذَلِكَ، قَالَ: فَصُمْ يَوْمًا، وَأَفْطِرْ يَوْمَيْنِ. فَقُلْتُ: إِنِّي أُطِيقُ أَفْضَلَ مِنْ ذَلِكَ يَا رَسُولَ اللهِ، قَالَ: فَصُمْ يَوْمًا، وَأَفْطِرْ يَوْمًا؛ وَذَلِكَ صِيَامُ دَاوُدَ، وَهْوَ أَعْدَلُ الصِّيَامِ قُلْتُ: إِنِّي أُطِيقُ أَفْضَلَ مِنْهُ يَا رَسُولَ اللهِ، قَالَ: لَا أَفْضَلَ مِنْ ذَلِكَ.

184- 3418. Абдуллоҳ ибн Амр розияллоҳу анҳумо айтади:

«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга менинг «Аллоҳга қасам, ҳаёт эканман, кундузни рўза тутиб, кечани ибодат қилиб ўтказаман», деяётганимнинг хабари берилибди. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Аллоҳга қасамки, ҳаёт эканман, кундузни рўза тутиб, кечани ибодат қилиб ўтказаман», деяётган сенмисан?» дедилар. Мен: «Дарҳақиқат, шундай деб айтдим», дедим. У зот: «Сен бундай қила олмайсан. Шу боис рўза ҳам тутгин, оғзи очиқ ҳам юргин, (кечаси ибодатда) қоим ҳам бўлгин, ухлагин ҳам. Бир ойда уч кун рўза тут, чунки яхшилик ўзининг ўн мислича (кўпайтириб берилади). Мана шу –  йил бўйи рўза тутган кабидир», дедилар. «Бундан ҳам ортиғига тоқат қила оламан, эй Аллоҳнинг Расули», дедим. «Бўлмаса бир кун рўза тутиб, икки кун оғзи очиқ бўл», дедилар. «Бундан ҳам ортиғига тоқат қила оламан», дедим. У зот: «Ундай бўлса, бир кун рўза тут, бир кун оғзи очиқ бўл, мана шу Довуднинг рўзасидир ва бу рўзаларнинг энг афзалидир», дедилар. «Мен ундан ҳам ортиғига тоқат қила оламан», дедим. У зот: «Бундан ортиғи йўқ», дедилар».

185- 3420- :عَنْ عَبْدِ الله بْنِ عَمْرٍو رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهُمَا قَالَ: قَالَ لِي رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: أَحَبُّ الصِّيَامِ إِلَى اللهِ صِيَامُ دَاوُدَ؛ كَانَ يَصُومُ يَوْمًا وَيُفْطِرُ يَوْمًا، وَأَحَبُّ الصَّلَاةِ إِلَى اللهِ صَلَاةُ دَاوُدَ؛ كَانَ يَنَامُ نِصْفَ اللَّيْلِ وَيَقُومُ ثُلُثَهُ وَيَنَامُ سُدُسَهُ.

185- 3420. Абдуллоҳ ибн Амр розияллоҳу анҳумо деди:

«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам менга: «Аллоҳга энг суюкли рўза Довуднинг рўзасидир. У бир кун рўза тутар, бир кун оғзи очиқ юрар эди. Аллоҳга энг суюкли намоз Довуднинг намозидир. У кечанинг ярмигача ухлар, учдан бирини ибодат билан ўтказар ва яна олтидан бирида ухлар эди», дедилар».

186- 3425- عَنْ أَبِي ذَرٍّ رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهُ قَالَ: قُلْتُ: يَا رَسُولَ اللهِ؛ أَيُّ مَسْجِدٍ وُضِعَ أَوَّلَ؟ قَالَ: الْمَسْجِدُ الْحَرَامُ »قُلْتُ: ثُمَّ أَيٌّ؟ قَالَ: ثُمَّ الْمَسْجِدُ الْأَقْصَى قُلْتُ: كَمْ كَانَ بَيْنَهُمَا؟ قَالَ: أَرْبَعُونَ، ثُمَّ حَيْثُمَا أَدْرَكَتْكَ الصَّلَاةُ.. فَصَلِّ، وَالْأَرْضُ لَكَ مَسْجِدٌ.

186- 3425. Абу Зарр розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

«Эй Аллоҳнинг Расули, қайси масжид аввал қурилган?» дедим. У зот: «Масжидул Ҳаром», дедилар. «Кейин қайси?» дедим. У зот: «Кейин Масжидул Ақсо», дедилар. «Улар орасида қанча (муддат) бор?» дедим. У зот: «Қирқ (йил)», дедилар. Сўнгра «Қаерда бўлмасин, сенга намоз тўғри келса, дарҳол ўқиб ол, ер сенинг учун масжиддир», дедилар».

Изоҳ: Бу ҳадис Масжидул Ақсони Сулаймон алайҳиссалом таъмирлаб, битирганлари учун ушбу бобда келтирилган. Маълумки, Масжидул Ҳаромнинг қурилиши Иброҳим алайҳиссаломга, Масжидул Ақсонинг қурилиши Сулаймон алайҳиссаломга нисбат берилади. Аммо бу икки пайғамбарнинг ораси қирқ йил эмас, балки минг йилга яқин экани қадимдан маълум ва машҳур. Шу боис, уламолар ушбу ҳадисда мазкур пайғамбарларнинг қуришлари эмас, балки Одам алайҳиссаломнинг ёки Иброҳим алайҳиссаломнинг ҳар икки масжидга асос солишлари назарда тутилган, дейдилар. Бу маънони бошқа ҳадислар ҳам таъкидлайди.

187- 3436- عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: لَمْ يَتَكَلَّمْ فِي الْمَهْدِ إِلَّا ثَلَاثَةٌ: عِيسَى.

وَكَانَ فِي بَنِي إِسْرَائِيلَ رَجُلٌ يُقَالُ لَهُ: جُرَيْجٌ، كَانَ يُصَلِّي، جَاءَتْهُ أُمُّهُ فَدَعَتْهُ، فَقَالَ: أُجِيبُهَا أَوْ أُصَلِّي؟ فَقَالَتِ: اللَّهُمَّ؛ لَا تـُمِتْهُ حَتَّى تُرِيَهُ وُجُوهَ الْمُومِسَاتِ.

وَكَانَ جُرَيْجٌ فِي صَوْمَعَتِهِ، فَتَعَرَّضَتْ لَهُ امْرَأَةٌ وَكَلَّمَتْهُ فَأَبَى، فَأَتَتْ رَاعِيًا، فَأَمْكَنَتْهُ مِنْ نَفْسِهَا، فَوَلَدَتْ غُلَامًا، فَقَالَتْ: مِنْ جُرَيْجٍ، فَأَتَوْهُ فَكَسَرُوا صَوْمَعَتَهُ وَأَنْزَلُوهُ وَسَبُّوهُ، فَتَوَضَّأَ وَصَلَّى، ثُمَّ أَتَى الْغُلَامَ فَقَالَ: مَنْ أَبُوكَ يَا غُلَامُ؟ قَالَ: الرَّاعِي، قَالُوا: نَبْنِي صَوْمَعَتَكَ مِنْ ذَهَبٍ؟ قَالَ: لَا، إِلَّا مِنْ طِينٍ.

وَكَانَتِ امْرَأَةٌ تُرْضِعُ ابْنًا لَهَا مِنْ بَنِي إِسْرَائِيلَ، فَمَرَّ بِـهَا رَجُلٌ رَاكِبٌ ذُو شَارَةٍ، فَقَالَتِ: اللَّهُمَّ؛ اجْعَلِ ابْنِي مِثْلَهُ، فَتَرَكَ ثَدْيَهَا وَأَقْبَلَ عَلَى الرَّاكِبِ، فَقَالَ: اللَّهُمَّ؛ لَا تَجْعَلْنِي مِثْلَهُ، ثُمَّ أَقْبَلَ عَلَى ثَدْيِهَا يـَمَصُّهُ - قَالَ أَبُو هُرَيْرَةَ: كَأَنِّي أَنْظُرُ إِلَى النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم يـَمَصُّ إِصْبَعَهُ - ثُمَّ مُرَّ بِأَمَةٍ، فَقَالَتِ: اللَّهُمَّ؛ لَا تَجْعَلِ ابْنِي مِثْلَ هَذِهِ، فَتَرَكَ ثَدْيَهَا فَقَالَ: اللَّهُمَّ؛ اجْعَلْنِي مِثْلَهَا.

فَقَالَتْ لَهُ: لِمَ ذَلِكَ؟ فَقَالَ: الرَّاكِبُ جَبَّارٌ مِنَ الْجَبَابِرَةِ، وَهَذِهِ الْأَمَةُ يَقُولُونَ: سَرَقْتْ، زَنَتْ، وَلَمْ تَفْعَلْ.

187- 3436. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам дедилар: «Бешикда фақат уч киши гапирган:

Ийсо;

Бану Исроилда Журайж деган киши бор эди. У намоз ўқиётган эди, онаси келиб қолиб, уни чақирди. У унга жавоб берсаммикан ёки намоз ўқийверсаммикан, деб қолди. Шунда онаси: «Аллоҳим! Унга фоҳишаларнинг юзини кўрсатмагунингча ўлдирма», деди. Журайж ўз узлатгоҳида эди. Бир аёл унга рўбарў келиб, гап отган эди, (Журайж) кўнмади. Шунда аёл бир чўпоннинг олдига бориб, унга ўзини топширди ва бир бола туғиб, «Бу Журайждан бўлган», деди. Шунда унинг олдига келиб, узлатгоҳини бузиб ташлашди, ўзини тушириб юборишди ва ҳақоратлашди. Шунда у таҳорат олиб, намоз ўқиди. Сўнгра боланинг олдига келиб: «Отанг ким, эй бола?» деди. У: «Чўпон», деди. (Шундан кейин) одамлар: «Узлатгоҳингни олтиндан қуриб берамиз», дейишди. У: «Йўқ, фақат лойдан (қурасиз)», деди;

Бану Исроиллик бир аёл ўғлини эмизаётган эди, унинг олдидан бир кўркам отлиқ киши ўтиб қолди. Аёл: «Аллоҳим, ўғлимни шунга ўхшатгин», деди. Шунда бола унинг кўкрагини ташлаб, отлиққа бурилди-да: «Аллоҳим, мени унга ўхшатиб қўймагин», деди. Сўнг яна (онасининг) кўкрагига бурилиб, уни сўра бошлади. – Абу Ҳурайра: «Мен Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ўз бармоқларини сўраётганларини кўриб тургандекман ҳамон кўз ўнгимда», деди. – Кейин бир чўри олиб ўтилди. Аёл: «Аллоҳим, ўғлимни мана шунга ўхшатиб қўймагин», деди. Шунда бола унинг кўкрагини ташлади-да: «Аллоҳим, мени шунга ўхшатгин», деди. Шунда аёл: «Нима учун?» деди. (Бола): «Отлиқ зўравонлардан бири эди. Мана бу чўрига эса: «Ўғрилик қилгансан, зино қилгансан», дейишяпти, бироқ у бундай қилмаган», деди».

188- 3452- 3479- عَنْ حُذَيْفَةَ رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهُ قَالَ: سَـمِعْتُ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ يَقُولُ: إِنَّ رَجُلًا حَضَرَهُ الْمَوْتُ، فَلَمَّا يَئِسَ مِنَ الْحَيَاةِ.. أَوْصَى أَهْلَهُ: إِذَا أَنَا مُتُّ.. فَاجْمَعُوا لِي حَطَبًا كَثِيرًا، ثُمَّ أَوْقِدُوا فِيهِ نَارًا، حَتَّى إِذَا أَكَلَتْ لَحْمِي، وَخَلَصَتْ إِلَى عَظْمِي فَامْتَحَشْتُ.. فَخُذُوهَا، فَاطْحَنُوهَا، ثُمَّ انْظُرُوا يَومًا رَاحًا فَاذْرُوهُ فِي الْيَمِّ، فَفَعَلُوا فَجَمَعَهُ اللهُ، فَقَالَ لَهُ: لِمَ فَعَلْتَ ذَلِكَ؟ قَالَ: مِنْ خَشْيَتِكَ، فَغَفَرَ اللهُ لَهُ.

188-3452-3479. Ҳузайфа розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

«Мен Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг шундай деяётганларини эшитганман:

«Бир кишига ўлим келди. У ҳаётдан умидини узгач, аҳлига васият қилди: «Мен ўлсам, мен учун кўп ўтин тўплаб, уни ёқинглар. (Олов) гўштимни еб битириб, суягимга ўтиб, қовжираб битганимда, уни олиб, янчинглар, сўнгра шамолли бир кунни кутиб, уни (хокимни) денгизга сочиб юборинглар», деди. Шундай қилишди. Кейин У Зот уни(нг хокини) тўплади-да, унга: «Нега бундай қилдинг?» деди. У: «Сендан қўрқиб», деди. Шунда Аллоҳ уни мағфират қилди».

189- 3455- عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: كَانَتْ بَنُو إِسْرَائِيلَ تَسُوسُهُمُ الْأَنْبِيَاءُ؛ كُلَّمَا هَلَكَ نَبِيٌّ.. خَلَفَهُ نَبِيٌّ، وَإِنَّهُ لَا نَبِيَّ بَعْدِي، وَسَيَكُونُ خُلَفَاءُ، فَيَكْثُرُونَ قَالُوا: فَمَا تَأْمُرُنَا؟ قَالَ: فُوا بِبَيْعَةِ الْأَوَّلِ فَالْأَوَّلِ، أَعْطُوهُمْ حَقَّهُمْ؛ فَإِنَّ اللهَ سَائِلُهُمْ عَمَّا اسْتَرْعَاهُمْ.

189-3455. «Абу Ҳурайра   розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Бану Исроилни анбиёлар бошқарар эди. Ҳар сафар бирор набий ўлса, унинг ўрнига бир набий қолар эди. Албатта, Аммо мендан кейин набий йўқ, фақат халифалар бўлади. Улар кўп бўлишади», дедилар. «Унда бизни нимага буюрасиз?» дейишди. У зот: «Биринчи байъатга ва кейингисининг ҳам биринчисига вафо қилинглар. Уларнинг ҳақларини адо этинглар. Аллоҳ уларнинг қўл остига топширган нарсалари хусусида уларни сўроқ қилади», дедилар».

Яъни ҳар доим биринчи байъатга вафо қилинг, кейингисини рад этинг. Вақти келиб, ўша биринчи байъат берилган киши бирор сабабга кўра кетса, у ҳолда ундан кейинги биринчи раҳбарга қилинган байъатга вафо қилинг, кейингиларини рад этинг. Иккинчи байъат эса, хоҳ билган ҳолда, хоҳ билмай қилинганлигидан, шунингдек, бир мамлакатнинг қайси ерида бўлишидан қатъи назар, ботил ҳисобланади. Чунки икки раҳбарнинг бўлиши давлатнинг бўлинишига, орада фирқаланиш ва фитна чиқишига сабаб бўлиши бор. Шунингдек, бу ҳадисда давлат раҳбарининг олдида Аллоҳ томонидан унинг қўл остига қўйилган халқнинг масъулияти борлиги, шунинг учун ҳам халқ ўша ягона раҳбарга итоат этиши лозимлиги ҳам таъкидланган (Мусо Шоҳин Лошин. Фатҳ ал-Мунъим. Дор аш-шуруқ, йили кўрсатилмаган, Т.2, 42-бет).

190- 3456- عَنْ أَبِي سَعِيدٍ الـخُدْرِيِّ رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهُ: أَنَّ النَّبِيَّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قال: لَتَتَّبِعُنَّ سَنَنَ مَنْ قَبْلَكُمْ؛ شِبْرًا بِشِبْرٍ، وَذِرَاعًا بِذِرَاعٍ، حَتَّى لَوْ سَلَكُوا جُحْرَ ضَبٍّ.. لَسَلَكْتُمُوهُ قُلْنَا: يَا رَسُولَ اللهِ؛ الْيَهُودَ وَالنَّصَارَى؟ قَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: فَمَنْ؟!

190- 3456. Абу Саъид розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Албатта, сизлар Ҳали ўзингиздан олдингиларнинг йўлига қаричма-қарич, зироъма-зироъ* эргашасизлар. Агар улар зоббнинг* инига киришса, сизлар ҳам унга кирасизлар», дедилар. Биз: «Эй Аллоҳнинг Расули, яҳудий ва насороларгами?» дедик. У зот: «Бўлмаса кимга?» дедилар».

* Зироъ – қадимги узунлик ўлчовларидан бўлиб, ўрта бўйли одамнинг тирсагидан бармоқ учигача бўлган оралиққа қиёсан олинган. Зироъ бугунги ўлчовда 46,2 смга тўғри келади.

* Зобб судралиб юрувчи ўтхўр ҳайвонлардан бўлиб, иссиқ ўлкаларда яшайди. Эчкемарга ўхшаш бўлгани учун унинг номи баъзи таржималарда хато равишда эчкемар ёки калтакесак деб ўгирилган. Зобб Арабистон ярим оролида кўп учрайди. Узунлиги ярим метр атрофида бўлади. Кўриниши ва шакли хунук, боши кичкина, бўйни калта, думи узун. Ранги қорамтир кулранг. Семирса, кўкраги сарғаяди. Тухумини қумга кўяди. Тухум қўйганидан қирқ кун ўтиб, бола очади. Ўсимликлар билан озиқланади. Араблар уни овлашга ва тановул қилишга ўч бўлишади. Ҳозирда Арабистон ярим оролидаги баъзи бозорларда зобб тиригича килолаб сотилади.

191- 3473- عَنْ أُسَامَةَ رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: الطَّاعُونُ رِجْسٌ أُرْسِلَ عَلَى طَائِفَةٍ مِنْ بَنِي إِسْرَائِيلَ - أَوْ عَلَى مَنْ كَانَ قَبْلَكُمْ - فَإِذَا سَـمِعْتُمْ بِهِ بِأَرْضٍ.. فَلَا تَقْدَمُوا عَلَيْهِ، وَإِذَا وَقَعَ بِأَرْضٍ وَأَنْتُمْ بِـهَا.. فَلَا تَخْرُجُوا فِرَارًا مِنْهُ.

191- 3473. Усома розияллоҳу анҳу деди:

«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Вабо Бану Исроилдан бир тоифага [ёки сизлардан олдингиларга]* юборилган қақшатқич азобдир. Унинг бирор ерда эканини эшитсангиз, у ерга борманглар. Агар у бирор жойда воқеъ бўлиб, сиз ўша ерда бўлсангиз, у ердан қочиб чиқманглар», деганлар».

* Бу ерда ровийлардан Муҳаммад ибн Мункадир иккиланган.

* Бунинг маъноси қуйидагича: «Вабо тарқаган ердан фақат ундан қочиш учун чиқманг. Аммо бошқа бир зарурат юзасидан чиқсангиз, майли».

192- 3474- عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا زَوْجِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَتْ: سَأَلْتُ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم عَنِ الطَّاعُونِ، فَأَخْبَرَنِي: أَنَّهُ عَذَابٌ يَبْعَثُهُ اللهُ عَلَى مَنْ يَشَاءُ، وَأَنَّ اللهَ جَعَلَهُ رَحْمَةً لِلْمُؤْمِنِينَ، لَيْسَ مِنْ أَحَدٍ يَقَعُ الطَّاعُونُ، فَيَمْكُثُ فِي بَلَدِهِ صَابِرًا مُـحْتَسِبًا، يَعْلَمُ أَنَّهُ لَا يُصِيبُهُ إِلَّا مَا كَتَبَ اللهُ لَهُ.. إِلَّا كَانَ لَهُ مِثْلُ أَجْرِ شَهِيدٍ.

192- 3474. Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг жуфти ҳалоллари Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:

«Мен Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан вабо ҳақида сўраган эдим, у зот менга бундай деб айтиб бердилар: «У Аллоҳнинг Ўзи хоҳлаган кишисига юборадиган азобидир. Аллоҳ уни мўминларга раҳмат қилди. Вабо теккан Вабо тарқаган (юртдаги) бирор киши ўзига Аллоҳ ёзган нарсагина етишини билган ҳолда, сабр қилиб, савоб умидида ўз шаҳрида қолса, унга шаҳиднинг ажрича (савоб) бўлади».

193- 3475- عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ تعالى عَنْهَا: أَنَّ قُرَيْشًا أَهَمَّهُمْ شَأْنُ الْمَرْأَةِ الْمَخْزُومِيَّةِ الَّتِي سَرَقَتْ، فَقَالُوا:  وَمَنْ يُكَلِّمُ فِيهَا رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم؟ فَقَالُوا: وَمَنْ يَجْتَرِئُ عَلَيْهِ إِلَّا أُسَامَةُ بْنُ زَيْدٍ حِبُّ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم؟!

فَكَلَّمَهُ أُسَامَةُ، فَقَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: أَتَشْفَعُ فِي حَدٍّ مِنْ حُدُودِ اللهِ عَزَّ وَجَلَّ؟!

ثُمَّ قَامَ فَاخْتَطَبَ، ثُمَّ قَالَ: إِنـَّمَا أَهْلَكَ مَنْ قَبْلَكُمْ أَنَّهُمْ كَانُوا إِذَا سَرَقَ فِيهِمُ الشَّرِيفُ.. تَرَكُوهُ، وَإِذَا سَرَقَ فِيهِمُ الضَّعِيفُ.. أَقَامُوا عَلَيْهِ الْحَدَّ، وَايْمُ اللهِ؛ لَوْ أَنَّ فَاطِمَةَ بِنْتَ مُحَمَّدٍ سَرَقَتْ.. لَقَطَعْتُ يَدَهَا.

193- 3475. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:

«Қурайшни ўғрилик қилган махзумлик аёлнинг иши ташвишга солиб қўйди. (Кимдир:) «У ҳақда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга ким гапира олади?» деди. «Бунга Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам учун суюкли Усома ибн Зайддан бошқа ким ҳам журъат қила оларди?» дейишди. Сўнг Усома у зот билан гаплашди. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Аллоҳнинг ҳаддларидан бири хусусида ўртага тушяпсанми?» дедилар. Кейин туриб, хутба қилдилар. Сўнгра: «Сизлардан аввалгиларни ҳалок қилган нарса шуки, қачон ичларида обрўли киши ўғрилик қилса, уни тек қўйишар, агар заифҳоллари ўғрилик қилса, унга ҳадд қўллашар эди. Аллоҳга қасамки, Муҳаммаднинг қизи Фотима ўғрилик қилган бўлганда ҳам, қўлини албатта кесган бўлар эдим», дедилар».

194- 3485- عَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا: أنَّ رَسُولَ الله صلى الله عليه وسلم قَالَ: بَيْنَمَا رَجُلٌ يَجُرُّ إِزَارَهُ مِنَ الْخُيَلَاءِ.. خُسِفَ بِهِ، فَهْوَ يَتَجَلْجَلُ فِي الْأَرْضِ إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ.

194- 3485. Ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:

«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Бир киши ўзига бино қўйганидан изорини судраб кетаётган эди, уни ер ютди. Энди у қиёмат кунигача гумбурлаб ерга ботиб бораверади», дедилар».

كتاب الـمناقب

МАНОҚИБЛАР* КИТОБИ

* «Маноқиб» сўзи «манқобатун»нинг кўплик шакли бўлиб, кишига мақтов, иззат-обрў келтирадиган, тақдирлашга сазовор хислатларга айтилади. Бошқача қилиб айтганда, бу «фазилатлар» деганидир.

195- 3560- عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا أَنَّهَا قَالَتْ: مَا خُيِّرَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ بَيْنَ أَمْرَيْنِ.. إِلَّا اخْتَارَ أَيْسَرَهُمَا، مَا لَمْ يَكُنْ إِثْمًا، فَإِنْ كَانَ إِثْمًا.. كَانَ أَبْعَدَ النَّاسِ مِنْهُ.

195- 3560. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:

«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга икки иш орасида ихтиёр берилса, модомики гуноҳ бўлмаса, осонроғини танлаганлар. Агар гуноҳ бўлса, одамларнинг бундан энг узоғи бўлар эдилар».

كتاب الـمغازي

ҒАЗОТЛАР КИТОБИ

* Ғазот деб душманга қарши жангга чиқишга айтилади. Орада жанг бўлса ҳам, бўлмаса ҳам ғазот дейилаверади. Бу китобда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг даврларида бўлиб ўтган, у зотга боғлиқ бўлган ғазотлар ҳақида сўз кетади.

Ўрни келганда шуни ҳам алоҳида таъкидлаб ўтиш лозимки, Расули Акрам соллаллоҳу алайҳи васалламнинг асосий вазифалари ва ишлари даъват ҳамда таълим-тарбиядан иборат бўлган. У зот асосан кишилик жамиятини турли ички ва ташқи иллатлардан тозалаш, кишиларга ҳалол-ҳаромни танитиш, ўзаро муносабатларидаги ҳуқуқ ва бурчларини тушунтириш, Буюк Яратувчилари олдидаги бандалик вазифаларини қандай адо этишни англатиш ва шу каби бошқа ишлар билан машғул бўлганлар. У зот алайҳиссалом одамларга поклик-нопоклик тушунчаларини сингдириб, бадан, кийим, жой ва бошқа тарафларни қандай поклашни, Аллоҳнинг каломи Қуръони Карим оятларидан тортиб, сон-саноқсиз зикру дуоларни – барча-барчасини бекаму кўст ўргатиш билан банд бўлганлар. Аммо Мадинага ҳижрат қилиб, у ерда янги мусулмон жамиятига асос солганларидан сўнг бу янги давлатга қарши кучлар турли хилдаги душманлик режаларини туза бошлади. Шу боис гоҳида шароит тақозосига кўра, кишиларни жангга сафарбар қилиш ҳам муҳим зарурат бўлиб қолар эди. Бу юришларда муаммони битим билан ҳал қилишга ҳаракат қилинган ва кўпинча бу услуб иш берган. Жумладан, қуйидаги ғазотларда ҳам битим тузишга муваффақ бўлинган.

196- 4102- عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللهِ رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهُمَا قَالَ: لَمَّا حُفِرَ الْخَنْدَقُ.. رَأَيْتُ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم خَمَصًا، فَانْكَفَأْتُ إِلَى امْرَأَتِي فَقُلْتُ: هَلْ عِنْدَكِ شَيْءٌ؟ فَإِنِّي رَأَيْتُ بِرَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم خَمَصًا شَدِيدًا، فَأَخْرَجَتْ إِلَيَّ جِرَابًا فِيهِ صَاعٌ مِنْ شَعِيرٍ، وَلَنَا بُهَيْمَةٌ دَاجِنٌ فَذَبَحْتُهَا، وَطَحَنَتْ، فَفَرَغَتْ إِلَى عَنَاقِي، وَقَطَّعْتُهَا فِي بُرْمَتِهَا، ثُمَّ وَلَّيْتُ إِلَى رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم، فَقَالَتْ: لَا تَفْضَحْنِي بِرَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم وَبـِمَنْ مَعَهُ.

فَجِئْتُهُ، فَسَارَرْتُهُ فَقُلْتُ: يَا رَسُولَ اللهِ؛ ذَبَحْنَا بُهَيْمَةً لَنَا، وَطَحَنَّا صَاعًا مِنْ شَعِيرٍ كَانَ عِنْدَنَا، فَتَعَالَ أَنْتَ وَنَفَرٌ مَعَكَ، فَصَاحَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم فَقَالَ: يَا أَهْلَ الْخَنْدَقِ؛ إِنَّ جَابِرًا قَدْ صَنَعَ سُورًا، فَحَيَّهَلًا بِكُمْ، فَقَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم لَا تُنْزِلُنَّ بُرْمَتَكُمْ، وَلَا تَخْبِزُنَّ عَجِينَكُمْ حَتَّى أَجِيءَ.

 فَجِئْتُ، وَجَاءَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم يَقْدُمُ النَّاسَ، حَتَّى جِئْتُ امْرَأَتِي، فَقَالَتْ: بِكَ وَبِكَ، فَقُلْتُ: قَدْ فَعَلْتُ الَّذِي قُلْتِ، فَأَخْرَجَتْ لَهُ عَجِينًا، فَبَصَقَ فِيهِ وَبَارَكَ، ثُمَّ عَمَدَ إِلَى بُرْمَتِنَا فَبَصَقَ فِيْهَا وَبَارَكَ، ثُمَّ قَالَ: ادْعُ خَابِزَةً، فَلْتَخْبِزْ مَعَكِ، وَاقْدَحِي مِنْ بُرْمَتِكُمْ وَلَا تُنْزِلُوهَا وَهُمْ أَلْفٌ، فَأُقْسِمُ بِاللهِ؛ لأَكَلُوا حَتَّى تَرَكُوهُ وَانْحَرَفُوا، وَإِنَّ بُرْمَتَنَا لَتَغِطُّ كَمَا هِيَ، وَإِنَّ عَجِينَنَا لَيُخْبَزُ كَمَا هُوَ.

196- 4102. Жобир ибн Абдуллоҳ розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:

«Хандақ қазилаётган пайт эди, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг қаттиқ оч эканларини сездим. Аёлимнинг олдига қайтиб бориб: «Бирор ниманг борми? Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг қаттиқ оч эканларини сездим», дедим. У менга халтада бир соъ арпа олиб чиқди. Уйда бир қўзичоғимиз бор эди, мен ўшани сўйдим, у ҳам арпани янчиб бўлди. Мен уни (гўштни) майдалаб, тошқозонига солиб бериб, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига кетаётган эдим, «Яна Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ва у зотнинг ёнидагиларнинг олдида мени хижолат қилиб қўйманг-а!» деди. Мен у зотнинг ёнларига бориб: «Эй Аллоҳнинг Расули, қўзичоғимизни сўйдик, бисотимиздаги бир соъ арпани янчдик. Ўзингиз билан бир неча кишини олиб чиқинг», деб пичирладим. Шунда Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Эй хандақ аҳли! Жобир дастурхон ёзибди. Қани, бўлинглар!» дедилар. Кейин Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам (менга): «Мен боргунча қозонингизни зинҳор туширманглар, хамирингизни ҳам нон қилмай туринглар», дедилар.

Мен келдим. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳам одамларнинг олдида келдилар. Келишим билан хотиним: «У бўлгур, бу бўлгур!» деди. Мен: «Айтганингдай қилдим», дедим. (Аёлим) у зотга хамирни олиб чиқди. У зот унга туфлаб қўйдилар ва барака тиладилар. Кейин тошқозонимизга бориб, туфлаб қўйдилар ва барака тиладилар. Сўнг: «Бир новвой аёлни чақир, мен билан нон ясасин. Қозонингиздан сузавер, лекин уни туширманглар», дедилар. Келганлар мингтача эди. Аллоҳ ила қасам ичаманки, (овқатни) ейишди, ҳатто ортиб ҳам қолди. Сўнг қайтиб кетишди. Тошқозонимиз эса ҳамон қайнаб-тошар, хамиримиздан боягидек нон ясалар эди».

197- 4244- 4245- عَنْ أَبِي سَعِيدٍ الْخُدْرِيِّ وَأَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهُمَا: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم اسْتَعْمَلَ رَجُلًا عَلَى خَيْبَرَ، فَجَاءَهُ بِتَمْرٍ [جَنِيبٍ]، فَقَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: كُلُّ تَـمْرِ خَيْبَرَ هَكَذَا؟ قَالَ: لَا - وَاللهِ - يَا رَسُولَ اللهِ، إِنَّا لَنَأْخُذُ الصَّاعَ مِنْ هَذَا بِالصَّاعَيْنِ بِالثَّلَاثَةِ، فَقَالَ [رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم]: لَا تَفْعَلْ؛ بِعِ الْجَمْعَ بِالدَّرَاهِمِ، ثُمَّ ابْتَعْ بِالدَّرَاهِمِ جَنِيبًا.

197- 4244- 4245. Абу Саъид Худрий ва Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:

«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бир кишини Хайбарга омил* қилиб тайинладилар. У у зотга сара хурмо олиб келди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Хайбарнинг ҳамма хурмоси шундайми?» дедилар. У: «Аллоҳга қасамки, йўқ, эй Аллоҳнинг Расули! Биз бундан бир соъни икки соъ, икки соъни уч соъ эвазига оламиз», деди. Шунда у зот: «Ундай қилма, сараланмаганини дирҳамга сотгин, кейин сарасини дирҳамга сотиб ол», дедилар».

* Омил – аслида ишчи дегани бўлиб, бу сўз илк Ислом давлатчилигида маълум соҳа бўйича масъул раҳбарга нисбатан ишлатилган. Бу ерда шаҳар ҳокимлиги назарда тутилган.

198- 4258- عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهُمَا قَالَ: تَزَوَّجَ النَّبِيُّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ مَيْمُونَةَ وَهُوَ مُحْرِمٌ، وَبَنَى بِهَا وَهُوَ حَلَالٌ، وَمَاتَتْ بِسَرِفَ.

198- 4258. Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:

«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам эҳромли ҳолларида Маймунага уйландилар ва у билан эҳромдан чиққан ҳолларида қовушдилар. (Кейинчалик) у Сарифда вафот этган».

* Сариф – Макка яқинидаги қишлоқ.

199- 4340- عَنْ عَلِيٍّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ رضي الله عنه قَالَ: بَعَثَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم سَرِيَّةً، فَاسْتَعْمَلَ رَجُلًا مِنَ الْأَنْصَارِ وَأَمَرَهُمْ أَنْ يُطِيعُوهُ، فَغَضِبَ، فَقَالَ: أَلَيْسَ أَمَرَكُمُ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم أَنْ تُطِيعُونِي؟ قَالُوا: بَلَى، قَالَ: فَاجْمَعُوا حَطَبًا فَجَمَعُوا، فَقَالَ: أَوْقِدُوا نَارًا فَأَوْقَدُوهَا، فَقَالَ: ادْخُلُوهَا، فَهَمُّوا، وَجَعَلَ بَعْضُهُمْ يُمْسِكُ بَعْضًا وَيَقُولُونَ: فَرَرْنَا إِلَى النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم مِنَ النَّارِ، فَمَا زَالُوا حَتَّى خَمَدَتِ النَّارُ، فَسَكَنَ غَضَبُهُ، فَبَلَغَ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم، فَقَالَ: لَوْ دَخَلُوهَا.. مَا خَرَجُوا مِنْهَا إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ، الطَّاعَةُ فِي الْمَعْرُوفِ.

199- 4340. Алий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам бир сария жўнатдилар, ансорлардан бир кишини бошлиқ қилиб, уларни унга итоат қилишга буюрдилар. Хуллас, у ғазабланиб: «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам сизларни менга итоат қилишга буюрмадиларми?!» деди. «Шундай», дейишди. У: «Менга ўтин тўплаб беринглар!» деди. Тўплаб беришди. «Ўт ёқинглар!» деди. Ўт ёқишди. У: «Унга киринглар!» деди. Шундай қилмоқчи бўлишди-ю, бир-бирларини ушлаб қолишди ва: «Ўзи оловдан Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг олдиларига қочганмиз-ку!» дейишди. Туришаверди, ниҳоят ўт ўчди. Унинг ҳам ғазаби тинди. Бу Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга етиб борди. Шунда у зот: «Агар унга киришганида, қиёматгача ундан чиқа олмас эдилар! Итоат маъруф* ишдадир!» дедилар».

* «Маъруф иш» деган жумла «яхши иш» маъносидан кўра кенгроқ тушунчадир. Маъруф деб шариатда ҳам, одамларнинг урф-одатида ҳам маъқул, яхши деб қабул қилинган, кўзда тутилган вазиятда қўлланиши яхши саналган амал, сўз ва ниятга айтилади.

 كتاب التفسير

ТАФСИР* КИТОБИ

* «Тафсир» сўзи изоҳлаш, шарҳлаш маъноларини билдиради. Истеъмолда тафсир деганда Қуръони Каримнинг мазмунини тушунтириш англанади. Имом Бухорий бошқа муҳаддислар каби бу китобда Қуръони Каримнинг бир қатор оятлари ва калималарининг тафсири ҳақида келган ривоятларни жамлаган. Шу эътибордан, Қуръони Каримнинг тафсири ҳақида илк бор қалам тебратганлар муҳаддис уламолар ҳисобланади.

Муҳаддисларнинг тафсир услублари ўзига хос бўлиб, улар фақат нақлга таянадилар. Шунинг учун уларнинг тафсирларини бирдан тушуниб олиш қийин бўлиб, шарҳ ва изоҳга эҳтиёж сезилади. Биз таржимада зарур ўринлардагина қисқача изоҳ бериб, маънони ўқувчининг зеҳнига яқинлаштиришга ҳаракат қилдик, қолганини мустақил изланишларга ҳавола қилдик. Шу боис, муҳтарам ўқувчиларимиздан тушунишга қийналган ўринларида тафсир китобларига мурожаат қилишларини сўраймиз.

200- 4937-  عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهَا، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: مَثَلُ الَّذِي يَقْرَأُ الْقُرْآنَ وَهُوَ حَافِظٌ لَهُ.. مَعَ السَّفَرَةِ الْكِرَامِ، وَمَثَلُ الَّذِي يَقْرَأُ الْقُرْآنَ وَهُوَ يَتَعَاهَدُهُ وَهُوَ عَلَيْهِ شَدِيدٌ.. فَلَهُ أَجْرَانِ.

200- 4937. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:

«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Қуръонни ёддан ўқийдиган кишининг сифати шуки, у мукаррам элчилар (фаришталар) билан биргадир. Қуръон оғир келиб, уни қайта‑қайта ўқийдиган кишининг сифати шуки, унга икки ажр бор», дедилар».

كتاب فضائل القرآن

 Қуръон фазилатлари китоби

201- 5009- عَنِ ابْنِ مَسْعُودٍ رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهُ قَالَ: قَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: [مَنْ قَرَأَ] بِالآيَتَيْنِ مِنْ آخِرِ سُورَةٍ (البَقَرَةِ) [فِي لَيْلَةٍ].. كَفَتَاهُ.

201- 5009. Ибн Масъуд розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ким кечқурун Бақара сурасининг охиридаги икки оятни ўқиса, шу иккиси унга кифоя қилади», дедилар».

202- 5017- عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهَا: أَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم (كَانَ إِذَا أَوَى إِلَى فِرَاشِهِ كُلَّ لَيْلَةٍ.. جَمَعَ كَفَّيْهِ ثُمَّ نَفَثَ فِيهِمَا، فَقَرَأَ فِيهِمَا: «قُلْ هُوَ اللهُ أَحَدٌ»، «قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ الفَلَقِ» «قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ النَّاسِ» ثُمَّ يـَمْسَحُ بِـهِمَا مَا اسْتَطَاعَ مِنْ جَسَدِهِ؛ يَبْدَأُ بِـهِمَا عَلَى رَأْسِهِ وَوَجْهِهِ وَمَا أَقْبَلَ مِنْ جَسَدِهِ؛ يَفْعَلُ ذَلِكَ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ.

202- 5017. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:

«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳар кеча жойларига ётганларида икки кафтларини жамлаб, уларга «Қул ҳуваллоҳу аҳад», «Қул аъузу бироббил фалақ» ва «Қул аъузу бироббин-нас»ларни ўқиб, дам солиб, баданларининг (қўллари) етган жойигача силар эдилар. Аввал бошлари ва юзларидан бошлардилар. Кейин баданларининг олд тарафига (ўтардилар). Буни уч марта қилар эдилар».

203- 5047- عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ مُغَفَّلٍ [رضي الله عنه] قَالَ: (رَأَيْتُ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم وَهْوَ عَلَى نَاقَتِهِ - أَوْ جَمَلِهِ - وَهِيَ تَسِيرُ بِهِ، وَهُوَ يَقْرَأُ سُورَةَ الْفَتْحِ - أَوْ مِنْ سُورَةِ الْفَتْحِ - قِرَاءَةً لَيِّنَةً، وَهُوَ يُرَجِّعُ.

203- 5047. Абдуллоҳ ибн Муғаффал розияллоҳу анҳу айтади:

«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг моялари [ёки нортуялари] устида қироат қилаётганларини кўрдим. У юриб борар, у зот эса Фатҳ сурасини [ёки Фатҳ сурасидан] майин қироат билан ўқир, оҳанг билан қироат қилар эдилар».

204- 5061- عَنْ جُنْدَبِ بْنِ عَبْدِ اللهِ رَضِيَ اللهُ تَعَالَى [عَنْهُ]: قَالَ النَّبِيُّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: اقْرَءُوا الْقُرْآنَ مَا ائْتَلَفَتْ عَلَيْهِ قُلُوبُكُمْ، فَإِذَا اخْتَلَفْتُمْ.. فَقُومُوا عَنْهُ.

204- 5061. Жундаб розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Қуръонни қалбларингиз унга ошино бўлиб турганда ўқинг. Келишмай қолсангиз, ундан туриб кетинг», дедилар».

كتاب النكاح

НИКОҲ КИТОБИ

205- 5076- عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهُ قَالَ: قُلْتُ: يَا رَسُولَ اللهِ؛ إِنِّي رَجُلٌ شَابٌّ، وَإِنِّي أَخَافُ عَلَى نَفْسِي الْعَنَتَ، وَلَا أَجِدُ مَا أَتَزَوَّجُ بِهِ النِّسَاءَ، فَسَكَتَ عَنِّي، ثُمَّ قُلْتُ مِثْلَ ذَلِكَ فَسَكَتَ عَنِّي، [ثُمَّ قُلْتُ مِثْلَ ذَلِكَ فَسَكَتَ عَنِّي]، ثُمَّ قُلْتُ مِثْلَ ذَلِكَ، فَقَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «يَا أَبَا هُرَيْرَةَ؛ جَفَّ الْقَلَمُ بـِمَا أَنْتَ لَاقٍ، فَاخْتَصِ عَلَى ذَلِكَ أَوْ ذَرْ».

205- 5076. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

«Эй Аллоҳнинг Расули, мен ёш йигитман. Бузуқликдан қўрқяпман. Уйланишга эса ҳеч нарсам йўқ», дедим. У зот индамадилар. Кейин мен яна шу гапни айтдим. У зот яна индамадилар. Кейин мен яна шу гапни айтдим. У зот индамадилар. Кейин яна шу гапни айтган эдим, Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Эй Абу Ҳурайра, қалам сенга келадиган нарсани битиб, қуриб бўлган. Шунга кўра, ўзингни бичасанми, қўясанми, (фарқи йўқ)», дедилар».

Изоҳ: Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу мазкур мурожаат билан ўзини бичиб олишга рухсат сўраган. У бу гапни тарорлайвергач, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам рад этиш мазмунида унга муносиб равишда мазкур ҳадисни айтганлар. Тақдир қаламини биз билган қаламга ташбеҳ қилиб, барча бўладиган ишлар ёзиб бўлингани, унинг сиёҳи ҳам қуриб бўлгани, яъни тақдирдаги нарса ўзгармаслигини бадиий услубда уқтирганлар ва гапнинг охирида бироз зардали танбеҳ берганлар. Демоқчиларки, гуноҳдан қайтиш учун Аллоҳ қайтарган ишни қилишга баҳона қидирилмайди, бу нотўғри тасарруф. Агар тақдирда бўлса, ўзингни бичасанми, бичмайсанми, ўша ўзинг қўрққан ишга дучор бўласан. Бинобарин, гуноҳдан тийилиш ношаръий иш билан эмас, сабр‑матонат билан амалга оширилади.

206- 5089- عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهَا قَالَتْ: دَخَلَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم عَلَى ضُبَاعَةَ بِنْتِ الزُّبَيْرِ فَقَالَ لَهَا: «لَعَلَّكِ أَرَدْتِ الْحَجَّ»؟ قَالَتْ: وَاللهِ؛ لَا أَجِدُنِي إِلَّا وَجِعَةً، فَقَالَ لَهَا: «حُجِّي وَاشْتَرِطِي؛ وَقُولِي: اللَّهُمَّ؛ مَحِلِّي حَيْثُ حَبَسْتَنِي». وَكَانَتْ تَحْتَ الْمِقْدَادِ بْنِ الْأَسْوَدِ.

206- 5089. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:

«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Зубоъа бинт Зубайрнинг олдига кириб, унга: «Ҳажни ирода қилибсанми?» дедилар. У: «Аллоҳга қасамки, ўзимни фақат бетоб ҳис қиляпман», деди. У зот унга: «Ҳаж қилавер ва шарт қилиб: «Аллоҳим! Эҳромдан чиқиш ерим Сен мени тутиб қолган жойдир», деб айт», дедилар.

У Миқдод ибн Асваднинг никоҳида эди».

207- 5243- عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ الله رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهُمَا قَالَ: (كَانَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم يَكْرَهُ أَنْ يَأْتِيَ الرَّجُلُ أَهْلَهُ طُرُوقًا).

207- 5243. Жобир ибн Абдуллоҳ розияллоҳу анҳу айтади:

«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам (сафардан келган) кишининг ўз аҳли ҳузурига кечаси кириб келишини ёқтирмас эдилар».

 كتاب الطلاق

Талоқ китоби

208- 5283- عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهُمَا: أَنَّ زَوْجَ بَرِيرَةَ كَانَ عَبْدًا، يُقَالُ لَهُ: مُغِيثٌ، كَأَنِّي أَنْظُرُ إِلَيْهِ يَطُوفُ خَلْفَهَا يَبْكِي وَدُمُوعُهُ تَسِيلُ عَلَى لِحْيَتِهِ، فَقَالَ النَّبِيُّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ لِلْعَبَّاسٍ: «يَا عَبَّاسُ؛ أَلَا تَعْجَبُ مِنْ حُبِّ مُغِيثٍ بَرِيرَةَ، وَمِنْ بُغْضِ بَرِيرَةَ مُغِيثًا؟! فَقَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «لَوْ رَاجَعْتِهِ» قَالَتْ: يَا رَسُولَ اللهِ؛ تَأْمُرُنِي؟ قَالَ: «إِنـَّمَا أَنَا أَشْفَعُ» قَالَتْ: لَا حَاجَةَ لِي فِيهِ.

208- 5283. Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:

«Бариранинг эри Муғис деган қул эди. Унинг йиғлаб, ёшлари соқолига оқиб, унинг орқасидан айланиб юргани ҳамон кўз ўнгимда. Шунда Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам Аббосга: «Эй Аббос, Муғиснинг Барирани яхши кўриши‑ю, Бариранинг Муғисни ёмон кўришидан ажабланмаяпсанми?» дедилар. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Унга қайтсанг бўларди», дедилар. (Барира): «Эй Аллоҳнинг Расули, менга буюряпсизми?» деди. У зот: «Мен ўртага тушяпман, холос», дедилар. У: «Менинг унга ҳожатим йўқ», деди».

كتاب النفقات

НАФАҚАЛАР китоби

209- 5357- عَنْ عُمَرَ بْنِ الـخَطَّابِ رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهُ: أَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم (كَانَ يَبِيعُ نَخْلَ بَنِي النَّضِيرِ، وَيَحْبِسُ لِأَهْلِهِ قُوتَ سَنَتِهِمْ).

209- 5357. Умар ибн Хаттоб розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам Бану Назирнинг хурмосини сотар ва ўз аҳлларига бир йиллик озиқ‑овқатни ғамлаб қўяр эдилар».

210- 5363- عَنِ الْأَسْوَدِ بْنِ يَزِيدَ رضي الله عنه قَالَ: (سَأَلْتُ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا: مَا كَانَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم يَصْنَعُ فِي الْبَيْتِ؟ قَالَتْ: كَانَ فِي مِهْنَةِ أَهْلِهِ، فَإِذَا سَمِعَ الْأَذَانَ.. خَرَجَ.

210- 5363. Асвад ибн Язид розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

«Оиша розияллоҳу анҳодан: «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам уйда нима қилар эдилар?» деб сўрадим. «У зот аҳлларининг юмушларида бўлар эдилар. Азонни эшитсалар, чиқиб кетар эдилар», деди».

 كتاب الأطعمة

ЕГУЛИКЛАР КИТОБИ

211- الـبُخَارِيُّ: [وَقَالَ أَنَسٌ] رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهُ: قَالَ النَّبِيُّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: اذْكُرُوا اسْمَ اللهِ، وَلْيَأْكُلْ كُلُّ رَجُلٍ مِـمَّا يَلِيهِ.

1. Анас розияллоҳу анҳу айтади: «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Аллоҳнинг исмини зикр қилинглар ва ҳар бир киши (таомни) ўз олдидан есин», дедилар».

212- 5445- عَنْ عَامِرِ بْنِ سَعْدٍ، عَنْ أَبِيهِ [رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا] قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «مَنْ تَصَبَّحَ كُلَّ يَوْمٍ بِسَبْعِ تـَمَرَاتٍ عَجْوَةٍ.. لَمْ يَضُرُّهُ فِي ذَلِكَ الْيَوْمِ سُمٌّ وَلَا سِحْرٌ».

212- 5445. Омир ибн Саъд отасидан ривоят қилади:

«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ким ҳар куни тонгда ажвадан* еттита еса, ўша куни унга заҳар ҳам, сеҳр ҳам зарар қилмайди», дедилар».

* Ажва – хурмонинг Мадинаи Мунавварада ўсадиган энг яхши нави.

213- 5456- عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهُمَا: أَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «إِذَا أَكَلَ أَحَدُكُمْ.. فَلَا يَمْسَحْ يَدَهُ حَتَّى يَلْعَقَهَا أَوْ يُلْعِقَهَا».

213- 5456. Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:

«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Қачон бирортангиз (таом) еса, қўлини яламай ёки ялатмай туриб артмасин», дедилар».

 كتاب الذّبائح والصّيد

СЎЙИЛМИШЛАР ВА ОВ КИТОБИ

214- 5478- عَنْ أَبِي ثَعْلَبَةَ الْخُشَنِيِّ رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهُ قَالَ: قُلْتُ: يَا نَبِيَّ اللهِ؛ إِنَّا بِأَرْضِ قَوْمٍ أَهْلِ كِتَابٍ، أَفَنَأْكُلُ فِي آنِيَتِهِمْ؟ وَبِأَرْضِ صَيْدٍ، أَصِيدُ بِقَوْسِي وَبِكَلْبِي الَّذِي لَيْسَ بِمُعَلَّمٍ وَبِكَلْبِي الْمُعَلَّمِ، فَمَا يَصْلُحُ لِي؟

قَالَ: «أَمَّا مَا ذَكَرْتَ مِنْ أَهْلِ الْكِتَابِ؛ فَإِنْ وَجَدْتُمْ غَيْرَهَا.. فَلَا تَأْكُلُوا فِيهَا، وَإِنْ لَمْ تَجِدُوا.. فَاغْسِلُوهَا وَكُلُوا فِيهَا، وَمَا صِدْتَ بِقَوْسِكَ فَذَكَرْتَ اسْمَ اللهِ.. [فَكُلْ، وَمَا صِدْتَ بِكَلْبِكَ الْمُعَلَّمِ فَذَكَرْتَ اسْمَ اللهِ].. فَكُلْ، وَمَا صِدْتَ بِكَلْبِكَ غَيْرِ الْمُعَلَّمِ فَأَدْرَكْتَ ذَكَاتَهُ.. فَكُلْ».

214- 5478. Абу Саълаба Хушаний розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

«Эй Аллоҳнинг Набийси, биз аҳли китоб қавмнинг еридамиз. Уларнинг идишларида еяверамизми? Яна ов еридамиз, камоним билан, ўргатилган ва ўргатилмаган итим билан ов қиламан, менга нималар дуруст бўлади?» дедим. У зот шундай дедилар: «Аҳли китоб(ларнинг идиши) хусусида айтганингга келсак, агар шундан бошқасини топсангиз, унда еманглар, топмолмасангиз, уни ювинглар ва унда еяверинглар. Аллоҳнинг исмини зикр қилиб, камонинг билан овлаганингни еявер. Аллоҳнинг исмини зикр қилиб, ўргатилган итинг билан овлаган нарсангни ҳам еявер. Ўргатилмаган итинг билан овлаганингни эса сўйишга улгуриб қолсанг, еявер».

215- 5511- عَنْ أَسْمَاءَ رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهَا قَالَتْ: (ذَبَحْنَا عَلَى عَهْدِ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم فَرَسًا وَنَحْنُ بِالْمَدِينَةِ، فَأَكَلْنَاهُ).

215- 5511. Асмо розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:

«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг даврларида Мадинадалигимизда бир отни забҳ қилдик ва уни едик».

Изоҳ: Бу ҳадисларни келтиришдан мақсад шуки, отни ҳам худди сигир каби наҳр қилиш ҳам, забҳ қилиш ҳам мумкин, ҳар икки ҳолда ҳам гўшт ҳалол бўлади.

216- 5514- عَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضيَ اللهُ تعالى عَنْهُمَا: (أَنَّهُ سَمِعَ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم يَنْهَى أَنْ تُصْبَرَ بَهِيمَةٌ أَوْ غَيْرُهَا لِلْقَتْلِ).

216- 5514. Ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:

Набий соллаллоҳу алайҳи васалламниниг ҳайвон ёки бошқа жониворни ўлдириш учун боғлаб қўйишдан қайтарганларини эшитганман», деди».

217- 5524- عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللهِ رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهُمَا قَالَ: (نَهَى النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم يَوْمَ خَيْبَرَ عَنْ لُحُومِ الْحُمُرِ، وَرَخَّصَ فِي لُحُومِ الْخَيْلِ.

217- 5524. Жобир ибн Абдуллоҳ розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:

«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам Хайбар куни эшак гўштидан қайтардилар ва от гўштига рухсат бердилар».

 218- 5530- عَنْ أَبِي ثَعْلَبَةَ الـخُشَنِيِّ رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهُ: أَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم نَهَى عَنْ أَكْلِ كُلِّ ذِي نَابٍ مِنَ السِّبَاعِ.

218- 5530. Абу Саълаба ал-Хушаний розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳар қандай қозиқ тишли йиртқич ҳайвонни ейишдан қайтардилар».

219- 5531- عَنْ عَبْدِ الله بْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهُمَا: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم مَرَّ بِشَاةٍ مَيْتَةٍ [فَقَالَ]: «هَلَّا اسْتَمْتَعْتُمْ بِإِهَابِهَا». قَالُوا: إِنَّهَا مَيْتَةٌ، قَالَ: «إِنَّمَا حَرُمَ أَكْلُهَا.

219- 5531. Абдуллоҳ ибн Аббос розияллоҳу анҳумо шундай хабар қилади:

«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бир ўлган қўйнинг олдидан ўтиб қолиб: «Терисидан фойдаланмабсизлар‑да», дедилар. «Бу ўлимтик‑ку», дейишди. «Уни ейиш ҳаром, холос», дедилар».

220- 5538- عَنْ مَيْمُونَةَ رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهُمَا: أَنَّ فَأْرَةً وَقَعَتْ فِي سَـمْنٍ فَمَاتَتْ، فَسُئِلَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم عَنْهَا فَقَالَ: «أَلْقُوهَا وَمَا حَوْلَهَا وَكُلُوهُ.

220- 5538. Маймуна розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:

«Бир сичқон сариёққа тушиб, ўлиб қолди. Бу ҳақда Набий соллаллоҳу алайҳи васалламдан сўралган эди, у зот: «Унинг ўзини ва атрофини олиб ташланглар-да, (сариёғни) еяверинглар», дедилар».

كتاب الأضاحي

ҚУРБОНЛИКЛАР КИТОБИ

221- 5545- عَنِ الْبَرَاءِ رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهُ قَالَ: قَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «إِنَّ أَوَّلَ مَا نَبْدَأُ بِهِ فِي يَوْمِنَا هَذَا.. [أَنْ] نُصَلِّيَ ثُمَّ نَرْجِعَ فَنَنْحَرَ، مَنْ فَعَلَهُ.. فَقَدْ أَصَابَ سُنَّتَنَا، وَمَنْ ذَبَحَ قَبْلُ.. فَإِنـَّمَا هُوَ لَحْمٌ قَدَّمَهُ لِأَهْلِهِ، لَيْسَ مِنَ النُّسُكِ فِي شَيْءٍ».

221- 5545. Баро розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Ушбу кунимизда энг аввал бошлайдиган нарсамиз намоз ўқишимиздир. Кейин қайтиб, (қурбонлик) сўямиз. Ким шуни қилса, суннатимизни топибди. Ким олдин сўйиб қўйса, у аҳлига тақдим қилган гўшт, холос, ҳеч қандай қурбонлик эмас».

222- 5548- عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا: أَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم دَخَلَ عَلَيْهَا، وَحَاضَتْ بِسَرِفَ قَبْلَ أَنْ تَدْخُلَ مَكَّةَ وَهِيَ تَبْكِي، فَقَالَ: «مَا لَكِ؟ أَنَفِسْتِ؟» قَالَتْ: نَعَمْ، قَالَ: «إِنَّ هَذَا أَمْرٌ كَتَبَهُ اللهُ عَلَى بَنَاتِ آدَمَ، فَاقْضِي مَا يَقْضِي الْحَاجُّ، غَيْرَ أَنْ لَا تَطُوفِي بِالْبَيْتِ».

فَلَمَّا كُنَّا بـِمِنًى.. أُتِيْتُ بِلَحْمِ بَقَرٍ، فَقُلْتُ: مَا هَذَا؟ قَالُوا: ضَحَّى رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم عَنْ أَزْوَاجِهِ بِالْبَقَرِ.

222- 5548. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:

«Маккага киришдан олдин Сарифда ҳайз кўриб қолиб, йиғлаб ўтирганида ҳузурига Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам кириб келибдилар ва: «Сенга нима бўлди, ҳайз кўриб қолдингми?» дебдилар. «Ҳа», дебди. У зот: «Бу (ҳайз) Аллоҳнинг Одам қизларига битган нарсасидир. Ҳожи адо этадиган ишларни адо қилавер, фақат Байтни тавоф қилма», дебдилар.

(У яна деди) «Минода эканимизда менга мол гўшти келтирилди. Шунда мен: «Бу нима?» дедим. «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам завжаларининг номидан қорамоллар қурбонлик қилдилар», дейишди».

223- 5550- عَنْ أَبِي بَكْرَةَ رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «الزَّمَانُ قَدِ اسْتَدَارَ كَهَيْئَتِهِ يَوْمَ خَلَقَ اللهُ السَّمَوَاتِ وَالْأَرْضَ؛ السَّنَةُ اثْنَا عَشَرَ شَهْرًا، مِنْهَا أَرْبَعَةٌ حُرُمٌ؛ ثَلَاثٌ مُتَوَالِيَاتٌ: ذُو الْقَعْدَةِ وَذُو الْحِجَّةِ وَالْمُحَرَّمُ، وَرَجَبُ مُضَرَ الَّذِي بَيْنَ جُمَادَى وَشَعْبَانَ، أَيُّ شَهْرٍ هَذَا؟» قُلْنَا: اللهُ وَرَسُولُهُ أَعْلَمُ، فَسَكَتَ حَتَّى ظَنَنَّا أَنَّهُ سَيُسَمِّيهِ بِغَيْرِ اسْـمِهِ، قَالَ: «أَلَيْسَ [ذُو الْحِجَّةِ؟!» قُلْنَا: بَلَى. قَالَ: «أَيُّ بَلَدٍ هَذَا؟» قُلْنَا: اللهُ وَرَسُولُهُ أَعْلَمُ، فَسَكَتَ حَتَّى ظَنَنَّا أَنَّهُ سَيُسَمِّيهِ بِغَيْرِ اسْـمِهِ، قَالَ: «أَلَيْسَ الْبَلْدَةَ؟!» قُلْنَا: بَلَى، قَالَ: «فَأَيُّ يَوْمٍ هَذَا؟» قُلْنَا: اللهُ وَرَسُولُهُ أَعْلَمُ، فَسَكَتَ حَتَّى ظَنَنَّا أَنَّهُ سَيُسَمِّيهِ بِغَيْرِ اسْـمِهِ، قَالَ: «[أَلَيْسَ] يَوْمَ النَّحْرِ؟!» قُلْنَا: بَلَى.

قَالَ: «فَإِنَّ دِمَاءَكُمْ وَأَمْوَالَكُمْ - قَالَ مُحَمَّدٌ: وَأَحْسِبُهُ قَالَ وَأَعْرَاضَكُمْ - عَلَيْكُمْ حَرَامٌ، كَحُرْمَةِ يَوْمِكُمْ هَذَا، فِي بَلَدِكُمْ هَذَا، فِي شَهْرِكُمْ، وَسَتَلْقَوْنَ رَبَّكُمْ، فَيَسْأَلُكُمْ عَنْ أَعْمَالِكُمْ، أَلَا فَلَا تَرْجِعُوا بَعْدِي ضُلَّالًا يَضْرِبُ بَعْضُكُمْ رِقَابَ بَعْضٍ، أَلَا لِيُبَلِّغِ الشَّاهِدُ الْغَائِبَ، فَلَعَلَّ بَعْضَ مَنْ يَبْلُغُهُ.. أَنْ يَكُونَ أَرْعَى لَهُ مِنْ بَعْضِ مَنْ سَـمِعَهُ ثُمَّ قَالَ: أَلَا هَلْ بَلَّغْتُ؟ مَرَّتَيْنِ.

223- 5550. Абу Бакра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Замон* Аллоҳ осмонлару ерни яратган кундаги ҳолатига қайтди. Бир йил ўн икки ойдир. Шулардан тўрттаси ҳаром ойлар бўлиб, учтаси кетма-кетдир: зулқаъда, зулҳижжа, муҳаррам ва жумад(ул-охир) билан шаъбон ўртасидаги Музарнинг ражабидир.* (Айтинглар-чи,) бу қайси ой?» Биз: «Аллоҳ ва Унинг Расули билади», дедик. Сукут қилдилар, ҳатто уни ўз номидан бошқа ном билан атасалар керак, деб ўйладик. «Зулҳижжа эмасми?» дедилар. «Ҳа (шундай)», дедик. «Бу қайси юрт?» дедилар. «Аллоҳ ва Унинг Расули билади», дедик. Сукут қилдилар, ҳатто уни ўз номидан бошқа ном билан атасалар керак, деб ўйладик. «Балда* эмасми?» дедилар. «Ҳа (шундай)», дедик. «Бу қайси кун?» дедилар. «Аллоҳ ва Унинг Расули билади», дедик. Сукут қилдилар, ҳатто уни ўз номидан бошқа ном билан атасалар керак, деб ўйладик. «Қурбонлик куни эмасми?» дедилар. «Ҳа (шундай)», дедик. «Албатта, қонларингиз, молларингиз – Муҳаммад (ибн Сирин) айтади: «Ўйлашимча, «ва шаън-обрўларингиз» ҳам дедилар» – сизлар учун мана шу юртингизда, шу ойингизда мана шу кунингиз ҳаромлиги каби ҳаромдир.

Тез орада Роббингизга рўбарў бўласиз, У Зот сизлардан амалларингиз ҳақида сўрайди. Огоҳ бўлинг, мендан кейин бир-бирининг бўйнини чопадиган гумроҳларга айланиб кетманг. Огоҳ бўлинг, ҳозир бўлган ҳозир бўлмаганга етказсин. Шояд баъзи етказиладиганлар уни эшитганлардан кўра англовчироқ бўлса», дедилар. – Муҳаммад буни айтганда «Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васаллам тўғри айтмишлар», дер эди* – сўнг икки марта «Ҳой, етказдимми?» дедилар».

* «Замон» сўзи араб тилида «вақт» деган маънони билдириб, ҳар қандай қисқаю узун вақт учун ишлатилаверади. Бу ерда эса замон деганда йил назарда тутилган. Уларнинг Аллоҳ осмонлару ерни яратган кундаги ҳолатига қайтиши ҳаром ойларнинг ўз жойига қайтишидир. Жоҳилиятда одамлар ҳаром ойларнинг ўрнини ўзгартириб юборишар, уруш қилгилари келса, ҳаром ойни ҳалол қилиб олишар, уруш қилгилари келмаса, ҳалол ойни ҳаром ой қилиб олишар эди.

* Жоҳилият даврида Музар қабиласи ражаб ойини бошқалардан кўра кўпроқ улуғлагани учун ушбу ойнинг номи уларга нисбат бериб ҳам юритилган.

* Балда – Маккаи Мукарраманинг номларидан бири.

* Ҳадис ровийларидан бири, буюк тобеъин Муҳаммад ибн Сирин раҳматуллоҳи алайҳ мазкур ҳадисни нақл қилганда ушбу гапни ҳам қўшимча қилар экан. Бу гапни икки хил тушуниш мумкин: 1. Бу гап «Огоҳ бўлинг, ҳозир бўлган ҳозир бўлмаганга етказсин» деган жумлага тегишли деб қаралади. Бунда «Ҳақиқатан ҳам ўша ерда ҳозир бўлганлар бўлмаганларга етказишди», деган маъно келиб чиқади; 2. Уни ҳадисдаги «Шояд баъзи етказиладиганлар уни эшитганлардан кўра ёдда тутувчироқ бўлса» иборасига изоҳ деб қабул қилинади. Бу ҳолда маъно қуйидагича бўлади: «Ҳақиқатан ҳам ҳадисни бевосита эшитганлар уни янада ёдда тутувчироқ кишиларга етказишди».

 كتاب الأشربة

ИЧИМЛИКЛАР КИТОБи

224- 5615- عَنْ عَلِيٍّ رضي الله عنه: أُتِيَ عَلَى بَابِ الرَّحْبَةِ فَشَرِبَ قَائِمًا، فَقَالَ: (إِنَّ نَاسًا يَكْرَهُ أَحَدُهُمْ [أَنْ] يَشْرَبَ وَهُوَ قَائِمٌ، وَإِنِّي رَأَيْتُ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم فَعَلَ كَمَا رَأَيْتُمُونِي فَعَلْتُ).

224- 5615. «Алий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

У киши майдондаги эшик олдига келиб, тик туриб (сув) ичди ва: «Айрим одамлар тик туриб ичишни номақбул кўради. Ҳолбуки, менинг қандай қилаётганимни кўриб турган бўлсангиз, Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳам шундай қилганларини кўрганман», деди».

225- 5627- عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهُ [قَالَ]: (نَهَى النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم عَنِ الشُّرْبِ مِنْ فَمِ السِّقَاءِ وَالقِرْبَةِ، وَأَنْ يَمْنَعَ جَارَهُ أَنْ يَغْرِزَ خَشَبَهُ فِي جِدَارِهِ).

225- 5627. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам мешнинг (ёки сувдоннинг) оғзидан ичишдан ҳамда қўшнининг ҳовлига ёғочни суқишини ман қилишдан қайтардилар».

Изоҳ: Сувдоннинг оғзидан ичишдан қайтаришнинг маъноси шуки, ичига бирор зарарли жонивор кириб қолган бўлиши мумкин. Шунингдек, баъзилар биров ичган идишдан сув ичишни ёқтирмаслиги мумкин. Қолаверса, ичаётганда оғиздан туфук ёхуд нафас қайтиши ҳам мумкин, бу эса макруҳдир.

Қўшнининг уйига томнинг тиргагини қўйиш зарур бўлиб қолса, бунга тўсқинлик қилишдан ҳам қайтарилган, чунки бунда қўшнига машаққат туғдириш бор. Таъкидлаш лозимки, бу ҳукм ўша давр шароитидан келиб чиқиб айтилган. Бу ерда асосий қайтарилган иш қўшнига озор бериш, қулайлик ва енгилликка тўсқинлик қилишдир.

كتاب الـمرضى

БЕМОРЛАР КИТОБИ

226- 5673- عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رضي الله عنه قَالَ: سَـمِعْتُ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم يَقُولُ: «لَنْ يُدْخِلَ أَحَدًا عَمَلُهُ الْجَنَّةَ». قَالُوا: وَلَا أَنْتَ يَا رَسُولَ اللهِ؟ قَالَ: «وَلَا أَنَا، إِلَّا أَنْ يَتَغَمَّدَنِيَ اللهُ بِفَضْلٍ وَرَحْمَتِهِ، فَسَدِّدُوا وَقَارِبُوا، وَلَا يَتَمَنَّ أَحَدُكُمُ الْمَوْتَ؛ إِمَّا مُحْسِنًا.. فَلَعَلَّهُ أَنْ يَزْدَادَ خَيْرًا، وَإِمَّا مُسِيئًا.. فَلَعَلَّهُ أَنْ يَسْتَعْتِبَ».

226- 5673. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу деди:

«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «Ҳеч кимнинг амали уни жаннатга киритмайди», деяётганларини эшитдим. «Сизни ҳамми, эй Аллоҳнинг Расули?» дейишди. Шунда у зот: «Ҳа, Аллоҳ мени фазлу раҳмат билан ўраб олмаса, мени ҳам. Тўғриликни лозим тутинглар, (ҳеч бўлмаса шунга) яқин бўлинглар. Ҳеч бирингиз ўлимни орзу қилмасин! Чунки ўзи яхши амаллилардан бўлса, шояд яхшилиги зиёда бўлса, ёмон амаллилардан бўлса, шояд тавба қилса», дедилар».

 كتاب الطّبّ

ТИБ КИТОБИ

227- 5680- عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهُمَا قَالَ: «الشِّفَاءُ فِي ثَلَاثَةٍ: شَرْبَةِ عَسَلٍ، وَشَرْطَةِ مِحْجَمٍ، وَكَيَّةِ نَارٍ، وَأَنْهَى أُمَّتِي عَنِ الْكَيِّ» رَفَعَ الْحَدِيثَ.

227- 5680. Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:

«У: «Шифо уч нарсада: асал ичишда, қортиқ солишда ва ўтнинг куйдиришидадир. Мен умматимни куйдиришдан қайтараман» деб, ҳадисни марфуъ қилди.

Изоҳ: «Ҳадисни марфуъ қилди» дегани уни Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга нисбат берди, деганидир.

Ҳадисда ўша пайтдаги кенг ёйилган даволаш усулларидан учтаси зикр қилинган. Аммо бундан «Бошқа нарсада шифо йўқ экан», деган тушунча келиб чиқмайди. Фақат буларнинг фойдаси кўп бўлгани учун алоҳида эслатилган.

228- 5688- عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهُ: أَنَّهُ سَمِعَ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم يَقُولُ: «فِي الْحَبَّةِ السَّوْدَاءِ شِفَاءٌ مِنْ كُلِّ دَاءٍ، إِلَّا السَّامَ».

228- 5688. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «Қора донда «сом»дан бошқа ҳар қандай дардга шифо бор», деяётганларини эшитдим».

Ибн Шиҳоб айтади: «Сом» – ўлим, «қора дон» – шуниз (седана)».

Изоҳ: Ўша пайтларда седананинг «қора дон» («седана» сўзи ҳам форсча «сиёҳ дона» сўзидан олинган) деган номи камроқ қўлланиб, унинг форсчадан кирган «шуниз» деган номи кенгроқ тарқагани учун Ибн Шиҳоб Зуҳрий мазкур изоҳни қилган. Аммо кейинроқ уни «қора дон» дейиш урф бўлиб, бошқа номлари муомаладан чиқиб кетган. Ҳозирда ҳам шундай.

229- 5707- عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهُ يَقُولُ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «لَا عَدْوَى، وَلَا طِيَرَةَ، وَلَا هَامَةَ، وَلَا صَفَرَ، وَفِرَّ مِنَ الْمَجْذُومِ كَمَا تَفِرُّ مِنَ الْأَسَدِ».

229- 5707. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу айтади:

«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Юқиш ҳам йўқ, тияра ҳам йўқ, ҳома ҳам йўқ, софар ҳам йўқ. Моховдан эса худди арслондан қочгандек қоч», дедилар».

Изоҳ: «Юқиш йўқ» дегани касалликнинг ўзида юқиш қуввати йўқ, балки касаллик Аллоҳнинг изни ила пайдо бўлади, яъни касал юққан кишида ҳам мазкур касалликни Аллоҳ яратади, деганидир. Бу гап эътиқодга боғлиқ. Аммо амалга келганда етиши мумкин бўлган зарарлардан сақланиш вожиб бўлади. Шунинг учун бошқа ҳадиси шарифларда вабо тарқаган жойга кирмаслик, соғ туяни касал туяга аралаштирмаслик каби тавсиялар берилган.

«Тияра» – шумланиш. Бу сўз арабча «тойр» сўзидан олинган бўлиб, қуш деганидир. Илгари араблар бирор муҳим ишни қилмоқчи бўлса, масалан, сафарга чиқишдан олдин ёки бирор ишда иккиланса, қўлига қуш олиб, учиришарди. Агар қуш ўнг тарафга учса, ўша ишни қилишар, чап тарафга учса, қилишмас эди. Мана шу иш «тияра» деб аталган ва «тияра», «татойюр» сўзлари умумий шумланишга ҳам ишлатиладиган бўлиб кетган.

«Ҳома» сўзи тунда учиб юрадиган қушни билдиради. «Ҳома йўқ», дегани ўша қуш бахтсизлик келтиради, деб эътиқод қилиш йўқ, деганидир. Шунингдек, жоҳилият даври арабларида «Бир инсон ўлдирилса‑ю, қасоси олинмаса, унинг руҳи қуш бўлиб кезиб, ўчи олинмагунча: «Мени қондиринглар, мени қондиринглар», деб учиб юради. Ўчи олингач, учиб кетади», деган эътиқод бўлган. Ана шуни «ҳома» деб аташган. Ислом бундай эътиқодни ҳам инкор қилган.

«Софар» сўзи ҳам турлича изоҳланган: а) жоҳилият арабларида очлик туфайли одамнинг ичида «софар» деган бир қурт пайдо бўлади, у инсонга озор беради ва бошқага ҳам ўтади, юқади, деган тушунча бўлган. «Софар йўқ» деганда мазкур тушунчанинг ботиллиги назарда тутилган; б) жоҳилият араблари уруш ҳаром қилинган муҳаррам ойи ўрнига софар ойини қўйиб олишар, муҳаррам ойида урушни ҳалол санаб, софар ойида ҳаром санашарди. Ҳадиси шарифда мазкур иш тақиқланган; в) баъзиларда софар ойидан шумланиш бўлган. Бу ойда фалон ишни қилиб бўлмайди, деган тушунчалар бўлган. Ҳозирги кунда ҳам баъзиларда «Сафар ойида тўй қилиб бўлмайди, сафар қилиб бўлмайди, кўчиб бўлмайди», деган эътиқодлар бор. Ваҳоланки, саёҳат маъносидаги «сафар» сўзи «син» ҳарфи билан, бу ойнинг номи эса «сод» ҳарфи билан ёзилади.

 كتاب اللّباس

ЛИБОС КИТОБИ

230- 5786- عَنْ أَبِي جُحَيْفَةَ [رضي الله عنه] قَالَ: (رَأَيْتُ بِلَالًا [جَاءَ] بِعَنَزَةٍ فَرَكَزَهَا ثُمَّ أَقَامَ الصَّلَاةَ، فَرَأَيْتُ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم خَرَجَ فِي حُلَّةٍ مُشَمِّرًا، فَصَلَّى رَكْعَتَيْنِ إِلَى الْعَنَزَةِ، وَرَأَيْتُ النَّاسَ وَالدَّوَابَّ يَمُرُّونَ بَيْنَ يَدَيْهِ [مِنْ] وَرَاءِ الْعَنَزَةِ).

230- 5786. Абу Жуҳайфа розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

«Мен Билолнинг аназани* олиб келиб, санчиб қўйиб, сўнг намозга иқома айтганини кўрдим. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳуллани* шимариб чиқиб, аназага қараб икки ракъат намоз ўқиганларини кўрдим. Яна одамлар ва от-уловларнинг аназа ортидан ўтаётганини кўрдим».

* Аназа – ҳассадан узун, найзадан калтароқ, темир учли таёқ.

* Ҳулла – бошқа халқларда бир хил матодан тикилган пиджак ва шимдан иборат кийимлар тўпламини «костюм» дейилгани каби, арабларда ридо ва изордан (устки ва пастки либосдан) иборат кийим «ҳулла» дейилади.

231- 5801- عَنْ عُقْبَةَ بْنِ عَامِرٍ رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهُ أَنَّهُ قَالَ: أُهْدِيَ لِرَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم فَرُّوجُ حَرِيرٍ، فَلَبِسَهُ ثُمَّ صَلَّى فِيهِ ثُمَّ انْصَرَفَ، فَنَزَعَهُ نَزْعًا شَدِيدًا كَالْكَارِهِ لَهُ، ثُمَّ قَالَ: «لَا يَنْبَغِي هَذَا لِلْمُتَّقِينَ».

231- 5801. Уқба ибн Омир розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга ипак фарруж ҳадя қилинди. Уни кийдилар, кейин унда намоз ўқидилар. Кейин бурилиб, уни ёқтирмагандек, шиддат билан ечиб ташладилар. Сўнгра: «Бу тақводорларга тўғри келмайди», дедилар».

232- 5885- عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهُمَا، قَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: لَعَنَ اللهُ الْمُتَشَبِّهِينَ مِنَ الرِّجَالِ بِالنِّسَاءِ، وَالْمُتَشَبِّهَاتِ مِنَ النِّسَاءِ بِالرِّجَالِ.

232- 5885. Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:

«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам хотинчалиш эркакларни ва эркакнусха хотинларни лаънатладилар».

233- 5933- عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «لَعَنَ اللهُ الْوَاصِلَةَ وَالْمُسْتَوْصِلَةَ، وَالْوَاشِمَةَ وَالْمُسْتَوْشِمَةَ».

233- 5933. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Соч уловчи аёлни ҳам, соч улатувчи аёлни ҳам ва вашм қилувчи аёлни ҳам, вашм* қилдирувчи аёлни ҳам Аллоҳ лаънатласин!» дедилар».

Изоҳ: Вашм – танага игна ёки бошқа восита билан расм ёки сўзни ўйиб, нақш солиш, татуировка.

234- 5967- عَنْ مُعَاذِ بْنِ جَبَلٍ رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهُ قَالَ: بَيْنَا أَنَا رَدِيفُ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم، لَيْسَ بَيْنِي وَبَيْنَهُ إِلَّا آخِرَةُ الرَّحْلِ.. فَقَالَ: «يَا مُعَاذُ» قُلْتُ: لَبَّيْكَ رَسُولَ اللهِ وَسَعْدَيْكَ، ثُمَّ سَارَ سَاعَةً ثُمَّ قَالَ: «يَا مُعَاذُ» قُلْتُ: لَبَّيْكَ رَسُولَ اللهِ وَسَعْدَيْكَ، [ثُمَّ سَارَ سَاعَةً ثُمَّ قَالَ: «يَا مُعَاذُ» قُلْتُ: لَبَّيْكَ رَسُولَ اللهِ وَسَعْدَيْكَ]، قَالَ: «هَلْ تَدْرِي مَا حَقُّ اللهِ عَلَى عِبَادِهِ؟» قُلْتُ: اللهُ وَرَسُولُهُ أَعْلَمُ، قَالَ: «حَقُّ اللهِ عَلَى عِبَادِهِ: أَنْ يَعْبُدُوهُ، وَلَا يُشْرِكُوا بِهِ شَيْئًا».

ثُمَّ سَارَ سَاعَةً ثُمَّ قَالَ: «يَا مُعَاذُ بْنَ جَبَلٍ» قُلْتُ: لَبَّيْكَ رَسُولَ اللهِ وَسَعْدَيْكَ، قَالَ: «هَلْ تَدْرِي مَا حَقُّ الْعِبَادِ عَلَى اللهِ إِذَا فَعَلُوهُ؟» قُلْتُ: اللهُ وَرَسُولُهُ أَعْلَمُ، قَالَ: «حَقُّ الْعِبَادِ عَلَى اللهِ: أَنْ لَا يُعَذِّبَهُمْ».

234- 5967. Муоз ибн Жабал розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга мингашиб олган эдим, орамизда эгарнинг суянчиғигина бор эди. Бир пайт у зот: «Эй Муоз!» дедилар. «Лаббай, Аллоҳнинг Расули, амрингизга мунтазирман!» дедим. Кейин бир муддат юриб, яна: «Эй Муоз!» дедилар. «Лаббай, Аллоҳнинг Расули, амрингизга мунтазирман!» дедим. Кейин бир муддат юриб, яна: «Эй Муоз!» дедилар. «Лаббай, Аллоҳнинг Расули, амрингизга мунтазирман!» дедим. «Аллоҳнинг Ўз бандаларидаги ҳаққи нима, биласанми?» дедилар. «Аллоҳ ва Унинг Расули билади», дедим. «Аллоҳнинг бандалардаги ҳаққи У Зотга ибодат қилишлари ва У Зотга ҳеч нарсани шерик қилмасликларидир», дедилар. Кейин бир муддат юриб, сўнг: «Эй Муоз ибн Жабал!» дедилар. «Лаббай, Аллоҳнинг Расули, амрингизга мунтазирман!» дедим. «Агар шундай қилсалар, бандаларнинг Аллоҳдаги ҳаққи нима, биласанми?» дедилар. «Аллоҳ ва Унинг Расули билади», дедим. «Бандаларнинг Аллоҳдаги ҳаққи уларни азобламаслигидир», дедилар».

كتاب الأدب

АДАБ КИТОБИ

Изоҳ: «Адаб» сўзи (кўплиги «одоб») «маъдаба» ўзагидан олинган бўлиб, одамларни яхшиликка, маънавий зиёфатга чақиришни англатади ва мақтовга сазовор хулқ‑атворларга, иш‑амалларга нисбатан қўлланилади. Ахлоқ қалбдаги сифат бўлиб, «одоб» ана шу гўзал ахлоқларнинг намоён бўлишидир.

235- 5973- عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ عَمْرٍو رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهُمَا قَالَ: قَال َالنَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «إِنَّ مِنْ أَكْبَرِ الْكَبَائِرِ: أَنْ يَلْعَنَ الرَّجُلُ وَالِدَيْهِ» قِيلَ: يَا رَسُولَ اللهِ؛ وَكَيْفَ يَلْعَنُ الرَّجُلُ وَالِدَيْهِ؟! قَالَ: «يَسُبُّ الرَّجُلُ أَبَا الرَّجُلِ فَيَسُبُّ أَبَاهُ، وَيَسُبُّ أَمَّهُ».

235- 5973. Абдуллоҳ ибн Амр розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:

«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Кабираларнинг катталаридан бири – кишининг ота-онасини лаънатлашидир», дедилар. «Эй Аллоҳнинг Расули, қандай қилиб киши ўз ота-онасини лаънатлайди?» дейилди. «Киши бировнинг отасини сўкади, шунда у ҳам бунинг отасини сўкади, онасини сўкади», дедилар».

236- 5987- عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «إِنَّ اللهَ خَلَقَ الْخَلْقَ، حَتَّى إِذَا فَرَغَ مِنْ خَلْقِهِ.. قَالَتِ الرَّحِمُ: هَذَا مَقَامُ الْعَائِذِ بِكَ مِنَ الْقَطِيعَةِ، قَالَ: نَعَمْ، أَمَا تَرْضَيْنَ أَنْ أَصِلَ مَنْ وَصَلَكِ، وَأَقْطَعَ مَنْ قَطَعَكِ؟ قَالَتْ: بَلَى يَا رَبِّ، قَالَ: فَهْوَ لَكِ».

236- 5987. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Аллоҳ махлуқотларни яратиб, сўнг уларни яратиб бўлгач, раҳм: «Бу – қариндошлик узилишидан Сенинг паноҳингга қочганнинг туришидир», деди. У Зот: «Сени боғлаганни боғлаб, узганни узишимга рози бўлмайсанми?» деди. «Шундай, Роббим!» деди. У Зот: «Унда мана шу сенга», деди».

237- 5995- عَنْ عَائِشَةَ رضي الله عنها قَالَتْ: جَاءَتْنِي امْرَأَةٌ وَمَعَهَا ابْنَتَانِ تَسْأَلُنِي، فَلَمْ تَجِدْ عِنْدِي غَيْرَ تَمْرَةٍ وَاحِدَةٍ فَأَعْطَيْتُهَا، فَقَسَمَتْهَا بَيْنَ ابْنَتَيْهَا، ثُمَّ قَامَتْ فَخَرَجَتْ، فَدَخَلَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم، فَحَدَّثْتُهُ فَقَالَ: «مَنْ بُلِيَ مِنْ هَذِهِ الْبَنَاتِ [بِشَيْءٍ] فَأَحْسَنَ إِلَيْهِنَّ.. كُنَّ لَهُ سِتْرًا مِنَ النَّارِ».

237- 5995. Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг жуфти ҳалоллари Оиша розияллоҳу анҳо шундай сўзлаб берди:

«Бир аёл икки қизи билан олдимга нарса сўраб келди. Ҳузуримда бир дона хурмодан бошқа нарса йўқ эди. Унга ўшани берган эдим, уни икки қизига бўлиб берди. Сўнг туриб, чиқиб кетди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам кирган эдилар, буни у зотга айтиб бердим. Шунда у зот: «Ким мана шу қизлардан бирортасини қарамоғига олса ва уларга яхшилик қилса, улар унга дўзахдан парда бўлишади», дедилар».

238- 5999- عَنْ عُمَرَ بْنِ الْخَطَّابِ رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهُ قَالَ: قَدِمَ عَلَى النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم سَبْيٌ؛ فَإِذَا امْرَأَةٌ مِنَ السَّبْيِ قَدْ تَحْلُبُ ثَدْيَهَا تَسْقِي، إِذَا وَجَدَتْ صَبِيًّا فِي السَّبْيِ.. أَخَذَتْهُ، فَأَلْصَقَتْهُ بِبَطْنِهَا وَأَرْضَعَتْهُ، فَقَالَ لَنَا النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «أَتَرَوْنَ هَذِهِ طَارِحَةً وَلَدَهَا فِي النَّارِ؟!» قُلْنَا: [لَا]، وَهْيَ تَقْدِرُ عَلَى أَنْ لَا تَطْرَحَهُ، فَقَالَ: «لَلَّهُ أَرْحَمُ بِعِبَادِهِ مِنْ هَذِهِ بِوَلَدِهَا».

238- 5999. Умар ибн Хаттоб розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига асирлар келишди. Асирлардан бир аёл кўкрагидан сут соғиб, (бирор чақалоққа) ичирмоқчи бўлиб турган экан. Шу пайт у асирлар орасида бир гўдакни кўриб, уни олиб, бағрига босди ва эмиза кетди. Шунда Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам бизга: «Нима дейсизлар, мана шу аёл боласини оловга ташлайдими?» дедилар. «Йўқ! Уни асло ташламайди», дедик. Шунда у зот: «Батаҳқиқ, Аллоҳ Ўзининг бандаларига бунинг боласига меҳрибонлигидан кўра раҳмлироқдир», дедилар».

239- 6000- عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهُ قَالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم يَقُولُ: «جَعَلَ اللهُ الرَّحْمَةَ في مِئَةِ جُزْءٍ، فَأَمْسَكَ عِنْدَهُ تِسْعَةً وَتِسْعِينَ جُزْءًا، وَأَنْزَلَ فِي الْأَرْضِ جُزْءًا وَاحِدًا؛ فَمِنْ ذَلِكَ الْجُزْءِ يَتَرَاحَمُ الْخَلْقُ، حَتَّى تَرْفَعَ الْفَرَسُ حَافِرَهَا عَنْ وَلَدِهَا؛ خَشْيَةَ أَنْ تُصِيبَهُ».

239- 6000. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу айтади:

«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг шундай деяётганларини эшитдим: «Аллоҳ раҳматни юз бўлакка бўлди. Ўз ҳузурида тўқсон тўққиз бўлакни олиб қолиб, бир бўлагини ерга индирди. Ўша бўлакдан махлуқотлар бир-бирларига раҳм қиладилар. Ҳаттоки от боласига тегиб кетишидан қўрқиб, туёғини кўтаради».

240- 6011- عَنِ النُّعْمَانِ بْنِ بَشِيرٍ رَضِيَ اللهُ تَعَالَى [عنهما] يَقُولُ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «تَرَى الْمُؤْمِنِينَ فِي تَرَاحُمِهِمْ وَتَوَادِّهِمْ وَتَعَاطُفِهِمْ.. كَمَثَلِ الْجَسَدِ؛ إِذَا اشْتَكَى عُضْوٌ.. تَدَاعَى لَهُ سَائِرُ جَسَدِهِ بِالسَّهَرِ وَالْحُمَّى».

240- 6011. Нуъмон ибн Башир розияллоҳу анҳу айтади:

«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Мўминларнинг ўзаро раҳм қилишлари, дўстликлари ва меҳрибончиликларида худди бир танадек эканини кўрасан. Бирор аъзо хасталанса, тананинг қолган жойлари бедорлик ва иситмалаш билан унга ҳамдард бўлади».

241- 6012- عَنْ أَنَسٍ رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «مَا مِنْ مُسْلِمٍ غَرَسَ غَرْسًا، فَيَأْكُلَ مِنْهُ إِنْسَانٌ أَوْ دَابَّةٌ.. إِلَّا كَانَ لَهُ صَدَقَةً».

241- 6012. Анас ибн Молик розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Қайси бир мусулмон кўчат ўтқазса-ю, кейин ундан одам ёки бирор жонивор еса, бу унинг учун садақадир», дедилар».

242- 6013- عَنْ جَرِيرِ بْنِ عَبْدِ الله [رضي الله عنه]، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «مَنْ لَا يَرْحَمُ.. لَا يُرْحَمُ».

242- 6013. Жарир ибн Абдуллоҳ розияллоҳу анҳумо деди:

«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ким раҳм қилмаса, раҳм қилинмас!» дедилар».

243- 6014- عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «مَا زَالَ جِبْرِيلُ يُوصِينِي بِالْجَارِ.. حَتَّى ظَنَنْتُ أَنَّهُ سَيُوَرِّثُهُ».

243- 6014. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:

«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Жаброил менга қўшни(нинг ҳаққи) хусусида тавсия бераверганидан уни меросхўр қилиб қўярмикан, деб ўйлаб қолдим», дедилар».

244- 6020- عَنْ عَائِشَةَ رضي الله عنها قَالَتْ: [قُلْتُ]: يَا رَسُولَ اللهِ؛ إِنَّ لِي جَارَيْنِ فَإِلَى أَيِّهِمَا أُهْدِي؟ قَالَ: «إِلَى أَقْرَبِهِمَا مِنْكِ بَابًا».

244- 6020. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:

«Эй Аллоҳнинг Расули, менинг иккита қўшним бор, қайси бирига ҳадя берай?» дедим. У зот: «Эшиги сенга яқинроғига», дедилар».

245- 6021- عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللهِ رَضِيَ اللهُ [عَنْهُمَا]، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «كُلُّ مَعْرُوفٍ صَدَقَةٌ».

245- 6021. Жобир розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:

«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ҳар бир маъруф* садақадир», дедилар».

* Маъруф деб шариатда ҳам, урфда ҳам маъқул, яхши саналган амал, сўз ва ниятга айтилади.

246- 6154- عَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهُمَا، عَنِ النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «لَأَنْ يـَمْتَلِئَ جَوْفُ أَحَدِكُمْ قَيْحًا.. خَيْرٌ لَهُ مِنْ أَنْ يـَمْتَلِئَ شِعْرًا».

246- 5154. Ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:

«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Бирортангизнинг ичи шеърга тўлганидан кўра йирингга тўлгани яхши», дедилар».

247- 6177- عَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهُمَا، أَنَّ رَسُولَ الله صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «إِنَّ الْغَادِرُ يُنْصَبُ لَهُ لِوَاءٌ يَوْمَ الْقِيَامَةِ، فَيُقَالُ: هَذِهِ غَدْرَةُ فُلَانِ بْنِ فُلَانٍ».

247- 6177. Ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:

«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Хоин учун қиёмат куни бир ялов ўрнатилади. «Бу фалончининг фарзанди фалончининг хиёнатидир», дейилади», дедилар».

248- 6179- عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهَا، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «لَا يَقُولَنَّ أَحَدُكُمْ: خَبُثَتْ نَفْسِي، وَلَكِنْ لِيَقُلْ: لَقِسَتْ نَفْسِي».

248- 6179. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:

«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Бирортангиз асло «Нафсим хабис бўлиб кетди», демасин, балки «Нафсим лақис бўлиб қолди», десин», дедилар».

Изоҳ: «Хабис» – нопок, разил дегани бўлиб, бунга ботил эътиқод, ёлғон сўз ва ёмон ишлар ҳам киради. «Лақис» эса кир, норасо дегани. Бу икки калиманинг маъноси бир-бирига яқин бўлса-да, иккинчиси унча қўпол эмас. Ҳадиси шарифда киши ўзининг нафси, қалби ёмон ҳолатга тушиб қолса ҳам, бу ҳолатни ифодалаганда хунук лафз ишлатмаслиги тавсия қилинган.

249- 6181- عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «قَالَ اللهُ: يَسُبُّ ابْنُ آدَمَ الدَّهْرَ، وَأَنَا الدَّهْرُ، بِيَدِي اللَّيْلُ وَالنَّهَارُ».

249- 6181. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу айтади:

«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Аллоҳ айтади: «Одам болалари замонни сўкади. Ҳолбуки, замон Менман. У кечаю кундуз Менинг қўлимдадир!»

Изоҳ: «Замон Менман» дегани «Замоннинг эгаси, айлантирувчиси Менман», дегани. Гапни қисқароқ, балоғатлироқ қилиш учун шундай услуб қўлланган. Кейинги «У кечаю кундуз Менинг қўлимдадир» деган жумла буни изоҳлайди. Демак, замонни сўкиш, ундан нолиш тўғри бўлмас экан, чунки бу гап бевосита унинг Эгасига нисбатан айтилган ҳисобланар экан.

250- 6183- عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «يَقُولُونَ: الْكَرْمُ قَلْبُ الْمُؤْمِنِ، إِنَّمَا الْكَرْمُ قَلْبُ الْمُؤْمِنِ».

250- 6183. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «(Узумни) «карм» дейишади. Мўминнинг қалбигина «карм»дир», дедилар».

251- 6197- عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهُ؛ عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «تَسَمَّوْا بِاسْـمِي وَلَا تَكَنَّوْا بِكُنْيَتِي، وَمَنْ رَآنِي فِي الْمَنَامِ.. فَقَدْ رَآنِي؛ فَإِنَّ الشَّيْطَانَ لَا يَتَمَثَّلُ عَلَى صُورَتِي، وَمَنْ كَذَبَ عَلَيَّ مُتَعَمِّدًا.. فَلْيَتَبَوَّأْ مَقْعَدَهُ مِنَ النَّارِ».

251- 6197. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Исмимни қўйинглар, лекин куням билан куняланманглар. Ким мени тушида кўрса, аниқ мени кўрибди, чунки шайтон менинг суратимга кира олмайди. Ким менинг устимдан қасддан ёлғон сўзласа, дўзахдан ўрнини олаверсин».

252- 6205- 6206- عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ الله صلى الله عليه وسلم: «أَخْنَعُ الْأَسْـمَاءِ عِنْدَ اللهِ يَوْمَ القِيَامَةِ: رَجُلٌ تَسَمَّى مَلِكِ الْأَمْلَاكِ».

252- 6205-6206. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

«(Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар:) «Аллоҳнинг ҳузурида энг тубан исм кишининг «подшоҳлар подшоҳи» деган исмидир».

253- 6225- عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهُ يَقُولُ: عَطَسَ رَجُلَانِ عِنْدَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم، فَشَمَّتَ أَحَدَهُمَا وَلَمْ يُشَمِّتِ الْآخَرَ، فَقَالَ الرَّجُلُ: يَا رَسُولَ اللهِ؛ شَـمَّتَّ هَذَا وَلَمْ تُشَمِّتْنِي؟ قَالَ: «إِنَّ هَذَا حَمِدَ اللهَ وَلَمْ تَحْمَدِ اللهَ».

253- 6225. Анас ибн Молик розияллоҳу анҳу айтади:

«Икки киши Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларида акса урди. У зот бирига ташмит айтдилар, бошқасига ташмит айтмадилар. Ҳалиги киши: «Эй Аллоҳнинг Расули, бунга ташмит айтдингиз, менга эса ташмит айтмадингиз-ку?» деди. У зот: «Бу Аллоҳга ҳамд айтди, сен эса Аллоҳга ҳамд айтмадинг», дедилар».

 كتاب الاستئذان

ИЗН СЎРАШ КИТОБИ

254- 6230- عَنْ عَبْدِ اللهِ رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهُ قَالَ: كُنَّا إِذَا صَلَّيْنَا مَعَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم.. قُلْنَا: السَّلَامُ عَلَى اللهِ قَبْلَ عِبَادِهِ، السَّلَامُ عَلَى جِبْرِيلَ، السَّلَامُ عَلَى مِيكَائِيلَ، السَّلَامُ عَلَى فُلَانٍ، فَلَمَّا انْصَرَفَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم.. أَقْبَلَ عَلَيْنَا بِوَجْهِهِ فَقَالَ: «إِنَّ اللهَ هُوَ السَّلَامُ، فَإِذَا جَلَسَ أَحَدُكُمْ فِي الصَّلَاةِ.. فَلْيَقُلِ: التَّحِيَّاتُ لِلَّهِ وَالصَّلَوَاتُ وَالطَّيِّبَاتُ، السَّلَامُ عَلَيْكَ أَيُّهَا النَّبِيُّ وَرَحْمَةُ اللهِ وَبَرَكَاتُهُ، السَّلَامُ عَلَيْنَا وَعَلَى عِبَادِ اللهِ الصَّالِحِينَ؛ فَإِنَّهُ إِذَا قَالَ ذَلِكَ.. أَصَابَ كُلَّ عَبْدٍ صَالِحٍ فِي السَّمَاءِ وَالْأَرْضِ، أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ وَأَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّدًا عَبْدُهُ وَرَسُولُهُ، ثُمَّ يَتَخَيَّرْ بَعْدُ مِنَ الْكَلَامِ مَا شَاءَ».

254- 6230. Абдуллоҳ розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам билан намоз ўқиганимизда «Бандаларидан олдин Аллоҳга салом бўлсин! Жаброилга салом! Микоилга салом! Фалончига салом», дер эдик. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам намоз ўқиб бўлгач, биз томонга юзланиб, шундай дедилар: «Аллоҳнинг Ўзи Саломдир. Қачон бирингиз намозда ўтирса, «Ат-таҳиййаату лиллааҳи вас-солаваату ват-тоййибаат. Ас-салааму ъалайка аййуҳан-набиййу ва роҳматуллооҳи ва барокаатуҳ. Ас-салааму ъалайнаа ва ъалаа ибаадиллааҳис-соолиҳиин. – Зеро, шуни айтганда осмону ердаги ҳар бир солиҳ бандага етиб боради – Ашҳаду аллаа илааҳа иллАллоҳу ва ашҳаду анна Муҳаммадан ъабдуҳуу ва росуулуҳ», десин. Кейин ўзи хоҳлаган сўзларни танлаб айтаверади».

* Ташаҳҳуднинг маъноси: «Саломлар, дуолар ва пок нарсалар Аллоҳ учундир. Эй Набий, сизга салом ва Аллоҳнинг раҳмату баракотлари бўлсин. Бизларга ва Аллоҳнинг солиҳ бандаларига салом бўлсин. Гувоҳлик бераманки, Аллоҳдан ўзга илоҳ йўқ. Гувоҳлик бераманки, Муҳаммад Аллоҳнинг Расули ва бандасидир».

255- 6243- عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهُ، عَنِ النَّبِيّ ِصلى الله عليه وسلم: «إِنَّ اللهَ عَزَّ وَجَلَّ كَتَبَ عَلَى ابْنِ آدَمَ حَظَّهُ مِنَ الزِّنَا، أَدْرَكَ ذَلِكَ لَا مَحَالَةَ؛ فَزِنَا الْعَيْنِ النَّظَرُ، وَزِنَا اللِّسَانِ الْنُّطْقُ، وَالنَّفْسُ تـَمَنَّى ذَلِكَ وَتَشْتَهِي، وَالْفَرْجُ يُصَدِّقُ ذَلِكَ كُلَّهُ وَيُكَذِّبُهُ».

255- 6243. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу Набий соллаллоҳу алайҳи васалламдан ривоят қилади:

«Аллоҳ Одам боласига унинг зинодан оладиган, қилиши муқаррар бўлган улушини ёзиб қўйган. Кўзнинг зиноси қараш, тилнинг зиноси гапиришдир. Нафс орзу қилади, тусайди, фарж эса буларнинг барчасини тасдиқлайди ёки ёлғонга чиқаради».

256- 6270- عَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهُمَا، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم: (أَنَّهُ نَهَى أَنْ يُقَامَ الرَّجُلُ مِنْ مَجْلِسِهِ وَيَجْلِسَ فِيهِ آخَرُ، وَلَكِنْ تَفَسَّحُوا وَتَوَسَّعُوا).

256- 6270. Ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:

«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам бир кишини ўтирган жойидан турғизиб, у ерга бошқанинг ўтириб олишидан қайтардилар. Лекин жой беринглар, сиғишинглар».

257- 6301- عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «مَنْ حَلَفَ مِنْكُمْ فَقَالَ فِي حَلِفِهِ: بِاللَّاتِ وَالْعُزَّى.. فَلْيَقُلْ: لَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ، وَمَنْ قَالَ لِصَاحِبِهِ: تَعَالَ أُقَامِرْكَ.. فَلْيَتَصَدَّقْ».

257- 6301. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу айтади:

«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Сизлардан ким қасам ичиб, қасамида: «Лот ва Уззога қасам», деса, «Лаа илааҳа иллаллоҳ», деб қўйсин. Ким дўстига: «Кел, қимор ўйнайлик» деса, садақа қилиб юборсин».

 كتاب الدَّعوات

ДУОЛАР КИТОБИ

258- 6306- عَنْ شَدَّادِ بْنِ أَوْسٍ رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «سَيِّدُ الْاِسْتِغْفَارِ أَنْ تَقُولَ: اللَّهُمَّ أَنْتَ رَبِّي لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ، خَلَقْتَنِي وَأَنَا عَبْدُكَ، وَأَنَا عَلَى عَهْدِكَ وَوَعْدِكَ مَا اسْتَطَعْتُ، أَعُوذُ بِكَ مِنْ شَرِّ مَا صَنَعْتُ، أَبُوءُ لَكَ بِنِعْمَتِكَ عَلَيَّ، وَأَبُوءُ بِذَنْبِي، فَاغْفِرْ لِي؛ فَإِنَّهُ لَا يَغْفِرُ الذُّنُوبَ إِلَّا أَنْتَ».

258- 6306. Шаддод ибн Авс розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам дедилар: «Истиғфорнинг саййиди «Аллоҳумма анта Роббии, лаа илааҳа иллаа анта, холақтании ва ана ъабдук ва ана ъалаа ъаҳдика ва ваъдика мастатоъту, аъуузу бика мин шарри маа сонаъту, абуу’у лака би ниъматика ъалаййа ва абуу’у бизанбии, иғфир лии фа’иннаҳуу лаа йағфируз‑зунууба иллаа анта», дейишингдир».* Ким буни кундузи чин дилдан айтса ва шу куни кеч кирмасдан вафот этса, жаннат аҳлидандир. Ким буни кечаси чин дилдан айтса ва тонг отмай туриб вафот этса, жаннат аҳлидандир».

* Истиғфорнинг маъноси: «Аллоҳим! Роббим Ўзингсан. Сендан ўзга илоҳ йўқ. Мени Сен яратгансан ва мен Сенинг қулингман. Мен қурбим етганича Сенинг аҳду паймонинг ва ваъдангда турибман. Қилмишларимнинг ёмонлигидан Ўзингнинг паноҳингга қочаман. Менга берган неъматларингни ҳам тан оламан, гуноҳларимни ҳам тан оламан. Мени мағфират қилгин, чунки Сенгина гуноҳларни мағфират қиласан».

259- 6308- عَنْ عَبْدِ اللهِ رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: إِنَّ الْمُؤْمِنَ يَرَى ذُنُوبَهُ كَأَنَّهُ قَاعِدٌ تَحْتَ جَبَلٍ يَخَافُ أَنْ يَقَعَ عَلَيْهِ، وَإِنَّ الْفَاجِرَ يَرَى ذُنُوبَهُ كَذُبَابٍ مَرَّ عَلَى أَنْفِهِ [فَقَالَ بِهِ هَكَذَا قَالَ أَبُو شِهَابٍ: بِيَدِهِ فَوْقَ أَنْفِهِ].

259- 6308. Абдуллоҳ розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

Набий соллаллоҳу алоайҳи васаллам: «Мўмин ўзининг гуноҳларини худди тоғнинг тагида унинг устига қулашидан қўрққан одамдек кўради. Фожир эса гуноҳларини бурнининг устидан учиб ўтган пашшани мана бундай қилган кишидек кўради, дедилар.

260- 6308- وَعَنْهُ رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: لَلَّهُ أَفْرَحُ بِتَوْبَةِ عَبْدِهِ مِنْ رَجُلٍ نَزَلَ مَنْزِلًا وَبِهِ مَهْلَكَةٌ، وَمَعَهُ رَاحِلَتُهُ، عَلَيْهَا طَعَامُهُ وَشَرَابُهُ، فَوَضَعَ رَأْسَهُ، فَنَامَ [نَوْمَةً]، فَاسْتَيْقَظَ وَقَدْ ذَهَبَتْ رَاحِلَتُهُ، حَتَّى اشْتَدَّ عَلَيْهِ الْحَرُّ وَالْعَطَشُ - أَوْ مَا شَاءَ اللهُ -.. قَالَ: أَرْجِعُ إِلَى مَكَانِي، فَرَجَعَ، فَنَامَ نَوْمَةً، ثُمَّ رَفَعَ رَأْسَهُ؛ فَإِذَا رَاحِلَتُهُ عِنْدَهُ».

260- 6308. Яна шу кишидан ривоят қилинади:

Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Аллоҳ бандасининг тавбасидан ҳалокатга учраши мумкин бўлган жойда тўхтаган, ёнида егулик-ичкилик юкланган улови бўлиб, бошини қўйиб, бирпас ухлаб, уйғонса, улови кетиб қолган, кейин иссиқ ва ташналикдан [ёки Аллоҳ хоҳлаган нарсадан] қийналиб кетгач, «Жойимга қайтай‑чи», деб қайтиб, бирпас ухлаб, сўнг бошини кўтарса, улови олдида турган кишидан ҳам кўпроқ хурсанд бўлади», дедилар.

261- 6407- عَنْ أَبِي مُوسَى رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهُ قَالَ: قَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «مَثَلُ الَّذِي يَذْكُرُ رَبَّهُ وَالَّذِي لَا يَذْكُرُ.. مَثَلُ الْحَيِّ وَالْمَيِّتِ».

261- 6407. Абу Мусо розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Роббини зикр қиладиган билан зикр қилмайдиган бамисоли тирик билан ўлик кабидир», дедилар».

 كتاب الرّقاق

РИҚОҚ КИТОБИ

Изоҳ: «Риқоқ» сўзи «роқииқун» («юмшоқ») калимасининг кўплик шакли бўлиб, қалбни юмшатадиган, кишининг ҳис‑туйғуларига таъсир қиладиган омилларга айтилади. Ушбу бўлимда келадиган ҳадисларда шу сифат борлиги учун китоб шундай номланган.

262- 6507- عَنْ عُبَادَةَ بْنِ الصَّامِتِ رضي الله عنه، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «مَنْ أَحَبَّ لِقَاءَ اللهِ.. أَحَبَّ اللهُ لِقَاءَهُ، وَمَنْ كَرِهَ لِقَاءَ اللهِ.. كَرِهَ اللهُ لِقَاءَهُ» قَالَتْ عَائِشَةُ - أَوْ بَعْضُ أَزْوَاجِهِ -: إِنَّا لَنَكْرَهُ الْمَوْتَ، قَالَ: «لَيْسَ ذَلِكَ، وَلَكِنَّ الْمُؤْمِنَ إِذَا حَضَرَهُ الْمَوْتُ.. بُشِّرَ بِرِضْوَانِ اللهِ وَكَرَامَتِهِ، فَلَيْسَ شَيْءٌ أَحَبَّ إِلَيْهِ مـِمَّا أَمَامَهُ، فَأَحَبَّ لِقَاءَ اللهِ فَأَحَبَّ اللهُ لِقَاءَهُ، وَإِنَّ الْكَافِرَ إِذَا حَضَرَهُ الـمَوْتُ.. بُشِّرَ بِعَذَابِ اللهِ [وَعُقُوبَتِهِ، فَلَيْسَ شَيْءٌ أَكْرَهَ إِلَيْهِ مِـمَّا أَمَامَهُ]، فَكَرِهَ لِقَاءَ اللهِ وَكَرِهَ اللهُ لِقَاءَهُ».

262- 6507. Убода ибн Сомит розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Ким Аллоҳга йўлиқишни истаса, Аллоҳ ҳам унга йўлиқишни истайди. Ким Аллоҳга йўлиқишни истамаса, Аллоҳ ҳам унга йўлиқишни истамайди». Оиша [ёки у зотнинг завжаларидан бири]: «Ахир биз ўлимни ёқтирмаймиз‑ку», деди. У зот шундай дедилар: «Бу эмас. Мўминга ўлим ҳозир бўлса келса, унга Аллоҳнинг розилиги ва икромидан башорат берилади. Шунда унинг учун келгусидагидан ёқимлироқ нарса бўлмай қолади. Натижада у Аллоҳга йўлиқишни истаб қолади ва Аллоҳ ҳам унга йўлиқишни истайди. Кофирга ўлим келса ҳолатига тушса, унга Аллоҳнинг азоби ва уқубатидан башорат берилади. Шунда унинг учун келгусидагидан ёқимсизроқ нарса бўлмай қолади. У Аллоҳга йўлиқишни истамайди, Аллоҳ ҳам унга йўлиқишни истамайди».

263- 6514- عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهُ يَقُولُ: قَالَ رَسُولُ اللهُ صلى الله عليه وسلم: «يَتْبَعُ الْمَيِّتَ ثَلَاثَةٌ، فَيَرْجِعُ اثْنَانِ وَيَبْقَى مَعَهُ وَاحِدٌ؛ يَتْبَعُهُ أَهْلُهُ وَمَالُهُ وَعَمَلُهُ، فَيَرْجِعُ أَهْلُهُ وَمَالُهُ وَيَبْقَى عَمَلُهُ».

263- 6514. Анас ибн Молик розияллоҳу анҳу айтади:

«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Маййитнинг ортидан уч нарса бориб, иккитаси қайтади, биттаси қолади. Ортидан Аҳли, мол-мулки ва амали унинг ортидан боради. Аҳли ва мол-мулки қайтади, амали қолади», дедилар».

264- 6516- عَنْ عَائِشَةَ رضي الله عنها قَالَتْ: قَالَ رَسُولُ الله صلى الله عليه وسلم: «لَا تَسُبُّوا الْأَمْوَاتَ؛ فَإِنَّهُمْ [قَدْ] أَفْضَوْا إِلَى مَا قَدَّمُوا».

264- 6516. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади.

«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ўликларни сўкманглар, чунки улар қилган амаллари(нинг оқибати)га етиб бўлишган», дедилар».

265- 6521- عَنْ سَهْلِ بْنِ سَعْدٍ رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهُ قَالَ: سَـمِعْتُ رَسُولَ الله صلى الله عليه وسلم يَقُولُ: «يُحْشَرُ النَّاسُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ عَلَى أَرْضٍ بَيْضَاءَ عَفْرَاءَ كَقُرْصَةِ نَقِيٍّ» قَالَ سَهْلٌ أَوْ غَيْرُهُ: (لَيْسَ فِيهَا مَعْلَمٌ لِأَحَدٍ).

265- 6521. Саҳл ибн Саъд розияллоҳу анҳу айтади:

«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «Қиёмат куни одамлар олийнав кулча каби қизғиш ерда ҳашр қилинадилар», деганларини эшитганман».

Саҳл ёки бошқа бири: «У ерда ҳеч ким учун белги бўлмайди», деган.*

* У жой теп-текис бўлиб, ҳеч ким учун бирон белги ёки мўлжал бўлмайди.

266- 6527- عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا قَالَتْ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «تُحْشَرُونَ حُفَاةً عُرَاةً غُرْلًا» قَالَتْ عَائِشَةُ: [فَقُلْتُ]: يَا رَسُولَ اللهِ؛ الرِّجَالُ وَالنِّسَاءُ يَنْظُرُ بَعْضُهُمْ إِلَى بَعْضٍ؟ فَقَالَ: «الْأَمْرُ أَشَدُّ مِنْ أَنْ يُهِمَّهُمْ ذَاكِ».

266- 6527. Оиша розияллоҳу анҳо айтади:

«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ялангоёқ, яланғоч, хатна қилинмаган ҳолда ҳашр қилинасизлар», дедилар. «Эй Алоҳнинг Расули, эркаклару аёллар бир‑бирига қарайверадими?» дедим. «Аҳвол улар бунга эътибор бера олмайдиган даражада оғир бўлади», дедилар».

267- 6532- عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «يَعْرَقُ النَّاسُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ، حَتَّى يَذْهَبَ عَرَقُهُمْ فِي الْأَرْضِ سَبْعِينَ ذِرَاعًا، وَيُلْجِمُهُمْ حَتَّى يَبْلُغَ آذَانَهُمْ».

267- 6532. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят килинади:

«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Қиёмат куни одамлар шундай терлайдики, ҳатто терлари ерда етмиш зироъгача ёйилиб боради ва уларнинг оғиз-қулоқларигача етади», дедилар».

268- 6539- عَنْ عَدِيِّ بْنِ حَاتِمٍ رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ الله صلى الله عليه وسلم: «مَا مِنْكُمْ مِنْ أَحَدٍ إِلَّا وَسَيُكَلِّمُهُ اللهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ، لَيْسَ بَيْنَ اللهِ وَبَيْنَهُ تُرْجُمَانٌ، ثُمَّ يَنْظُرُ فَلَا يَرَى شَيْئًا قُدَّامَهُ، ثُمَّ يَنْظُرُ بَيْنَ يَدَيْهِ فَتَسْتَقْبِلُهُ النَّارُ؛ فَمَنِ اسْتَطَاعَ مِنْكُمْ أَنْ يَتَّقِيَ النَّارَ وَلَوْ بِشِقِّ تَـمْرَةٍ».

268- 6539. Адий ибн Ҳотим розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Сизлардан ҳеч ким йўқки, қиёмат куни Аллоҳ у билан гаплашмаса. Аллоҳ билан унинг орасида таржимон бўлмайди. Кейин қарайди, қаршисида хеч нарсани кўрмайди. Кейин олдига қараса, уни дўзах кутиб турибди. Сизлардан ким дўзахдан сақлана олса (сақланиб қолсин). Яримта хурмо билан бўлса ҳам».

269- 6545- عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «يُقَالُ لِأَهْلِ الْجَنَّةِ: خُلُودٌ لَا مَوْتَ، وَلِأَهْلِ النَّارِ: خُلُودٌ لَا مَوْتَ».

269- 6545. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Жаннат аҳлига: «Энди мангулик, ўлим йўқ!», дўзах аҳлига: «Ҳой дўзах аҳли, энди мангулик, ўлим йўқ!» деб айтилади», дедилар».

270- 6557- عَنْ أَنَسٍ رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «يَقُولُ اللهُ تَبَارَكَ وَتَعَالَى لِأَهْوَنِ أَهْلِ النَّارِ عَذَابًا يَوْمَ الْقِيَامَةِ: لَوْ أَنَّ لَكَ مَا فِي الْأَرْضِ مِنْ شَيْءٍ.. أَكُنْتَ تَفْتَدِي بِهِ؟ فَيَقُولُ: نَعَمْ، فَيَقُولُ: أَرَدْتُ مِنْكَ أَهْوَنَ [مِنْ هَذَا] وَأَنْتَ فِي صُلْبِ آدَمَ: أَلَّا تُشْرِكَ بِي شَيْئًا، فَأَبَيْتَ إِلَّا أَنْ تُشْرِكَ بِي».

270- 6557. Анас ибн Молик розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Аллоҳ таоло дўзах аҳлининг азоби энг енгилига: «Агар сенда ернинг барча нарсалари бўлганида, уларни товон қилиб тўлармидинг?» дейди. У: «Ҳа», дейди. У Зот: «Сен Одамнинг пуштикамарида эканингда сендан бундан енгилроқ нарсани – Менга ширк келтирмаслигингни истаган эдим. Сен эса ширкдан бошқасига кўнмадинг», дейди».

 كتاب القدر

ҚАДАР КИТОБИ

271- 6608- عَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهُمَا قَالَ: نَهَى النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم عَنِ النَّذْرِ وَقَالَ: «إِنَّهُ لَا يَرُدُّ شَيْئًا، وَإِنَّمَا يُسْتَخْرَجُ بِهِ مِنْ مَالِ الْبَخِيلِ».

271- 6608. Ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:

«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам назр қилишдан қайтариб, «У ҳеч нарсани қайтармайди. Фақат у билан бахилнинг мол-мулкидан (ул‑бул нарса) чиқариб олинади, холос», дедилар».

كتاب الإيـمان والنّذور

ҚАСАМ ВА НАЗРЛАР КИТОБИ

272- 6669- عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهُ قَالَ: قَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «مَنْ أَكَلَ نَاسِيًا وَهْوَ صَائِمٌ.. فَلْيُتِمَّ صَوْمَهُ؛ فَإِنـَّمَا أَطْعَمَهُ اللهُ وَسَقَاهُ».

272- 6669. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ким рўзадор ҳолида унутиб еб қўйса, рўзасини охирига етказсин. Уни Аллоҳ едириб‑ичирибди, холос», дедилар».

273- 6686- عَنْ سَوْدَةَ - زَوْجِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم وَرَضِيَ الله تَعَالَى عنها - قَالَتْ: (مَاتَتْ لَنَا شَاةٌ فَدَبَغْنَا مَسْكَهَا، ثُمَّ مَا زِلْنَا نَنْبِذُ فِيهِ حَتَّى صَارَتْ شَنًّا.

273- 6686. Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг жуфти ҳалоллари Савда розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:

«Бир қўйимиз ўлиб қолган эди, унинг терисини ошладик. Кейин унда набиз қилиб юрдик. Ниҳоят, у эски меш бўлиб қолди».

Изоҳ: «Набиз» – хурмо, майиз, асал, буғдой ва арпа каби мевалар, донлардан тайёрланадиган ивитма ичимлик. Унинг маст қиладигани ҳам, қилмайдигани ҳам «набиз» дейилади. «Тило» – узум қайнатмаси, ҳанафийлар уни учдан бири кетгунча қайнатилган бўлади, деганлар. «Сакар» – олий нав хурмо ивитмаси. «Сиқма» – мевадан сиқиб олинган ичимлик. Мазкур ичимликлар маст қиладиган хусусият олса, ҳаром бўлади. Булар набиз ичимлиги туркумига киритилмагач, набиз ичмасликка қасам ичган киши мазкур ичимликларни ичса, қасами бузилмайди.

كتاب الفرائض

Фароиз* китоби

* «Фароиз» – «фариза» сўзининг кўплиги бўлиб, луғатда «ўлчанган», «кесиб, ажратиб берилган», «тақсимланган», «мажбурият» ва «баён қилинган» деган маъноларни англатади. Шариатдаги фарз амаллар ҳам қатъий белгилаб қўйилгани, очиқ баён қилингани ва мажбурий бўлгани учун «фарз» деб аталган. Бу ерда эса «фароиз» деганда мерос илми назарда тутилган.

Фиқҳий тушунча бўйича, маййитнинг ортидан шаръий ворисга қолган мол-мулк ва ҳуқуқлар «мерос» деб аталади. Мерос илми эса ҳар бир меросхўрнинг меросдаги мол-мулк ва ҳуқуқлардан тегадиган насибасини аниқлаб берадиган фиқҳий ва ҳисобий қоидаларни ўргатади.

Шариатда мерос тақсими аниқ белгилаб қўйилгани ва бу бевосита Қуръони Карим оятлари билан фарз қилингани боис, меросдан тегадиган улуш «фариза» деб аталиб, уларни ўрганувчи илм «фароиз илми», яъни «фаризаларни ўргатувчи илм» деб номланган.

274- 6762- عَنْ أَنَسٍ رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «ابْنُ أُخْتِ الْقَوْمِ مِنْهُمْ، أَوْ مِنْ أَنْفُسِهِمْ».

274- 6762. Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Қавмнинг қизининг ўғли улардандир [ёки уларнинг ўзидандир]», дедилар».

275- 6766- عَنْ سَعْدٍ رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهُ قَالَ: سَمِعْتُ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم يَقُولُ: «مَنِ ادَّعَى إِلَى غَيْرِ أَبِيهِ وَهُوَ يَعْلَمُ أَنَّهُ غَيْرُ أَبِيهِ.. فَالْجَنَّةُ عَلَيْهِ حَرَامٌ».

275- 6766. Саъд розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «Ким отасидан бошқани отаси эмаслигини била туриб, отам деб даъво қилса, жаннат унга ҳаромдир!» деяётганларини эшитдим», дедилар.

 كتاب التعبير

Таъбир китоби

276- 6990- عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رضي الله عنه قَالَ: سَمِعْتُ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم يَقُولُ: «لَمْ يَبْقَ مِنَ النُّبُوَّةِ إِلَّا الْمُبَشِّرَاتُ». قَالُوا: وَمَا الْمُبَشِّرَاتُ؟ قَالَ: «الرُّؤْيَا الصَّالِحَةُ».

276- 6990. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Нубувватдан мужда берувчилардан бошқа нарса қолмади», дедилар. «Мужда берувчилар нима?» дейишди. У зот: «Солиҳ тушлар», дедилар».

277- 6993- عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهُ قَالَ: سَـمِعْتُ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم يَقُولُ: «مَنْ رَآنِي فِي الْمَنَامِ.. فَسَيَرَانِي فِي الْيَقَظَةِ، وَلَا يَتَمَثَّلُ الشَّيْطَانُ بِي».

277- 6993. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу айтади:

«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «Ким мени тушида кўрса, ўнгида ҳам албатта кўради. Шайтон менинг қиёфамга кира олмайди», деганларини эшитганман».

278- 6994- عَنْ أَنَسٍ رضي الله عنه قال: قَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «مَنْ رَآنِي فِي الْمَنَامِ.. فَقَدْ رَآنِي؛ فَإِنَّ الشَّيْطَانَ لَا يَتَخَيَّلُ بِي، وَرُؤْيَا الْمُؤْمِنِ جُزْءٌ مِنْ سِتَّةٍ وَأَرْبَعِينَ جُزْءًا مِنَ النُّبُوَّةِ».

278- 6994. Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ким мени тушида кўрса, ҳақиқатан мени кўрибди, чунки шайтон менинг қиёфамга кира олмайди. Мўминнинг туши нубувватнинг қирқ олти жузидан биридир», дедилар».

279- 7006- عَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهُمَا قَالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم يَقُولُ: «بَيْنَا أَنَا نَائِمٌ.. أُتِيتُ بِقَدَحِ لَبَنٍ، فَشَرِبْتُ مِنْهُ، حَتَّى إِنِّي لَأَرَى الرِّيَّ يَخْرُجُ مِنْ أَظْفَارِي، ثُمَّ أَعْطَيْتُ فَضْلِي». - يَعْنِي عُمَرَ - قَالُوا: فَمَا أَوَّلْتَهُ يَا رَسُولَ اللهِ؟ قَالَ: «الْعِلْمَ».

279- 7006. Ибн Умар розияллоҳу анҳумо айтади:

«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг шундай деганларини эшитдим: «Тушимда менга бир жом сут келтирилди, мен ундан ичдим. Ҳатто тўйиб ичганимдан тирноқларимдан чиқаётганини кўрдим. Сўнгра ўзимдан ортиб қолганини бердим». Яъни Умарга. «Буни нимага йўйдингиз, эй Аллоҳнинг Расули?» дейишди. «Илмга», дедилар».

280- 7008- عَنْ أَبِي سَعِيدٍ الْخُدْرِيَّ رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهُ يَقُولُ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «بَيْنَمَا أَنَا نَائِمٌ.. رَأَيْتُ النَّاسَ يُعْرَضُونَ عَلَيَّ وَعَلَيْهِمْ قُمُصٌ؛ مِنْهَا مَا يَبْلُغُ الثُّدِيَّ، وَمِنْهَا [مَا يَبْلُغُ] دُونَ ذَلِكَ، وَمَرَّ عَلَيَّ عُمَرُ بْنُ الْخَطَّابِ وَعَلَيْهِ قَمِيصٌ يَجُرُّهُ». قَالُوا: مَا أَوَّلْتَهُ يَا رَسُولَ اللهِ؟ قَالَ: «الدِّينَ».

280- 7008. Абу Саъид Худрий розияллоҳу анҳу айтади:

«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Тушимда одамларнинг менга намоён қилинаётганини кўрдим. Эгниларида кўйлаклари бўлиб, айримлари кўкраккача етса, айримлари ундан пастроққа ҳам етар эди. Ёнимдан Умар ҳам ўтиб қолди. Унинг эгнида ҳам кўйлаги бўлиб, уни судраб борарди». «Буни нимага йўйдингиз, эй Аллоҳнинг Расули?» дейишди. «Динга», дедилар».

281- 7017- عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رضي الله عنه يَقُولُ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «إِذَا اقْتَرَبَ الزَّمَانُ.. لَمْ تَكَدْ تَكْذِبُ رُؤْيَا الْمُؤْمِنِ، وَرُؤْيَا الْمُؤْمِنِ جُزْءٌ مِنْ سِتَّةٍ وَأَرْبَعِينَ جُزْءًا مِنَ النُّبُوَّةِ، وَمَا كَانَ مِنَ النُّبُوَّةِ.. فَإِنَّهُ لاَ يَكْذِبُ.

281- 7017. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу айтади:

«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Замон охирлаганда мўминнинг туши ёлғон чиқмай қўяди. Мўминнинг туши нубувватнинг қирқ олти жузидан биридир. Нимаики нубувватдан бўлса, у асло ёлғон бўлмайди», дедилар».

282- 7042- عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهُمَا، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «مَنْ تَحَلَّمَ بِحُلُمٍ لَمْ يَرَهُ.. كُلِّفَ أَنْ يَعْقِدَ بَيْنَ شَعِيرَتَيْنِ، وَلَنْ يَفْعَلَ، وَمَنِ اسْتَمَعَ إِلَى حَدِيثِ قَوْمٍ وَهُمْ لَهُ كَارِهُونَ.. صُبَّ فِي أُذُنِهِ الْآنُكُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ، وَمَنْ صَوَّرَ صُورَةً.. عُذِّبِ وَكُلِّفَ أَنْ يَنْفُخَ فِيهَا، وَلَيْسَ بِنَافِخٍ».

282- 7042. Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:

«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Ким кўрмаган тушини кўрдим деса, унга иккита қилни бир-бирига боғлаш юклатилади, у эса буни зинҳор қила олмайди. Ким одамларнинг гапига улар истамаган [ёки «ундан қочаётганлари»] ҳолда қулоқ тутса, қиёмат куни қулоғига қалай қуйилади. Ким сурат чизса, азобланади ва ўшанга жон киритиш юклатилади. У эса жон кирита олмайди».

283- 7044- عَنْ أَبِي قَتَادَةَ رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهُ: أَنَّهُ سَـمِعَ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم يَقُولُ: «الرُّؤْيَا الْحَسَنَةُ مِنَ اللهِ؛ فَإِذَا رَأَى أَحَدُكُمْ مَا يُحِبُّ.. فَلَا يُحَدِّثْ بِهِ إِلَّا مَنْ يُحِبُّ، وَإِذَا رَأَى مَا يَكْرَهُ.. فَلْيَتَعَوَّذْ بِاللهِ مِنْ شَرِّهَا، وَمِنْ شَرِّ الشَّيْطَانِ، وَلْيَتْفِلْ ثَلَاثًا، وَلَا يُحَدِّثْ بِـهَا أَحَدًا؛ فَإِنَّهَا لَنْ تَضُرَّهُ».

283- 7044. Абу Қатода розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг шундай деганларини эшитганман: «Яхши туш Аллоҳдандир. Бирортангиз ўзи яхши кўрган нарсани туш кўрса, уни фақат ўзи яхши кўрган кишисига айтиб берсин. Агар ўзи ёқтирмайдиган нарсани туш кўрса, унинг ҳамда шайтоннинг ёмонлигидан Аллоҳдан паноҳ сўрасин‑да, уч бор туфласин ва уни ҳеч кимга айтиб бермасин, шунда унга зинҳор зарар қилмайди».

كتاب الفتن

ФИТНАЛАР КИТОБИ

284- 7054- عَنْ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهُمَا، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «مَنْ رَأَى مِنْ أَمِيرِهِ شَيْئًا يَكْرَهُهُ.. فَلْيَصْبِرْ عَلَيْهِ؛ فَإِنَّهُ مَنْ فَارَقَ الْجَمَاعَةَ شِبْرًا فَمَاتَ.. إِلَّا مَاتَ مِيتَةً جَاهِلِيَّةً».

284- 7054. Ибн Аббос розияллоҳу анҳумо айтади:

«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ким амирида ўзи ёқтирмайдиган бирор жиҳат кўрса, бунга сабр қилсин, чунки ким жамоатдан бир қарич ажраб ўлса, жоҳилий ўлимда ўлибди», дедилар».

285- 6037- 7061- عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رضي الله عنه، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «يَتَقَارَبُ الزَّمَانُ، وَيَنْقُصُ الْعَمَلُ، وَيُلْقَى الشُّحُّ، وَتَظْهَرُ الْفِتَنُ، وَيَكْثُرُ الْهَرْجُ». قَالُوا: يَا رَسُولَ اللهِ؛ أَيُّمَ هُوَ؟ قَالَ: «الْقَتْلُ الْقَتْلُ».

285- 6037- 7061. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Замон қисқаради, амал камаяди, (қалбларга) хасислик ўрнашади, фитналар юзага чиқади ва ҳарж кўпаяди», дедилар. «Эй Аллоҳнинг Расули, у нима?» дейишди. «Қатл, қатл!» дедилар».

286- 7084- عَنْ حُذَيْفَةَ بْنِ الـيَمَانِ رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهُ قَالَ: كَانَ النَّاسُ يَسْأَلُونَ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم عَنِ الْخَيْرِ، وَكُنْتُ أَسْأَلُهُ عَنِ الشَّرِّ؛ مَخَافَةَ أَنْ يُدْرِكَنِي.

فَقُلْتُ: يَا رَسُولَ اللهِ؛ إِنَّا كُنَّا فِي جَاهِلِيَّةٍ وَشَرٍّ، فَجَاءَنَا اللهُ بِـهَذَا الْخَيْرِ، فَهَلْ بَعْدَ هَذَا الْخَيْرِ مِنْ شَرٍّ؟ قَالَ: «نَعَمْ». قُلْتُ: وَهَلْ بَعْدَ ذَلِكَ الشَّرِّ مِنْ خَيْرٍ؟ قَالَ: «نَعَمْ، وَفِيهِ دَخَنٌ». قُلْتُ: وَمَا دَخَنُهُ؟ قَالَ: «قَوْمٌ يَهْدُونَ بِغَيْرِ هَدْيِي، تَعْرِفُ مِنْهُمْ وَتُنْكِرُ». قُلْتُ: فَهَلْ بَعْدَ ذَلِكَ الْخَيْرِ مِنْ شَرٍّ؟ قَالَ: «نَعَمْ، دُعَاةٌ عَلَى أَبْوَابِ جَهَنَّمَ، مَنْ أَجَابَهُمْ إِلَيْهَا.. قَذَفُوهُ فِيهَا». قُلْتُ: يَا رَسُولَ اللهِ؛ صِفْهُمْ لَنَا، قَالَ: «هُمْ مِنْ جِلْدَتِنَا، وَيَتَكَلَّمُونَ بِأَلْسِنَتِنَا».

قُلْتُ: فَمَا تَأْمُرُنِي إِنْ أَدْرَكَنِي ذَلِكَ؟ قَالَ: «تَلْزَمُ جَمَاعَةَ الْمُسْلِمِينَ وَإِمَامَهُمْ». قُلْتُ: فَإِنْ لَمْ يَكُنْ لَهُمْ جَمَاعَةٌ وَلَا إِمَامٌ؟ قَالَ: «فَاعْتَزِلْ تِلْكَ الْفِرَقَ كُلَّهَا، وَلَوْ [أَنْ] تَعَضَّ بِأَصْلِ شَجَرَةٍ، حَتَّى يُدْرِكَكَ الْمَوْتُ وَأَنْتَ عَلَى ذَلِكَ».

286- 7084. Ҳузайфа ибн Ямон розияллоҳу анҳу айтади:

«Одамлар Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан яхшилик ҳақида сўрашар эди. Мен эса ўзимга етишидан қўрқиб, ёмонлик ҳақида сўрар эдим. «Эй Аллоҳнинг Расули, биз жоҳилиятда, ёмонликда эдик. Аллоҳ бизга бу яхшиликни берди. Энди мана шу яхшиликдан кейин бирор ёмонлик бўладими?» дедим. У зот: «Ҳа», дедилар. «Ўша ёмонликдан кейин яхшилик бўладими?» дедим. У зот: «Ҳа, лекин унда тутун қурум бўлади», дедилар. «Тутуни қуруми нимаси?» дедим. У зот: «Бир қавм менинг тўғри йўлимдан бошқа йўлга бошлайди. Сен улар(нинг амаллари)дан нималарнидир танийсан, нималарнидир танимайсан», дедилар. «Ўша яхшиликдан кейин яна ёмонлик бўладими?» дедим. У зот: «Ҳа, жаҳаннам эшиклари томон чорловчилар бўлади. Бунга ижобат қилганни ўшанга ташлашади», дедилар. «Эй Аллоҳнинг Расули, бизга уларни сифатлаб беринг», дедим. У зот: «Улар ўзимиздан бўлади, ўзимизнинг тилимизда гапиришади», дедилар. «Ўша нарса менга етса, менга нимани буюрар эдингиз?» дедим. У зот: «Мусулмонлар жамоаси ва уларнинг имомини маҳкам тутасан», дедилар. «Уларнинг жамоаси ҳам, имоми ҳам бўлмаса-чи?» дедим. У зот: «У ҳолда дарахтнинг илдизини тишлаб олиб бўлса ҳам ўша фирқаларнинг барчасидан четда бўласан, токи ўлим сенга ўша ҳолингда етсин», дедилар».

287- 7108- عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ عُمَرَ رَضِيَ [اللهُ] تَعَالَى عَنْهُمَا قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «إِذَا أَنْزَلَ اللهُ بِقَوْمٍ عَذَابًا.. أَصَابَ الْعَذَابُ مَنْ كَانَ فِيهِمْ، ثُمَّ بُعِثُوا عَلَى أَعْمَالِهِمْ».

287- 7108. Ибн Умар розияллоҳу анҳумо шундай деди:

«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Аллоҳ бирор қавмга азоб туширса, бу азоб у ердагиларнинг ҳаммасига етади. Кейин эса (қиёматда) амалларига кўра қайта тириладилар», дедилар».

 كتاب أخبار الآحاد

оҳод хабарлар китоби

Изоҳ: «Оҳод» сўзи луғатда «бирликлар», «озчилик кишилар» деган маънони билдиради. «Оҳод» деб адл ва зобт сифатларига эга бўлган ровийлар томонидан ривоят қилинган, санади узилмаган, иллати йўқ, шозз бўлмаган, бироқ  мутавотир даражасига етмаган ҳадис ёки хабарга айтилади. Оҳод хабарнинг ҳужжат бўлиши учун маълум шартлар қўйилган. Муаллиф ушбу бўлимда ана шу мавзуга доир хабарларни тақдим қилади.

288- 7265- عَنْ سَلَمَةَ بْنِ الْأَكْوَعِ رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ لِرَجُلٍ مِنْ أَسْلَمَ: «أَذِّنْ فِي قَوْمِكَ أَوْ فِي النَّاسِ يَوْمَ عَاشُورَاءَ: أَنَّ مَنْ أَكَلَ.. فَلْيُتِمَّ بَقِيَّةَ يَوْمِهِ، وَمَنْ لَمْ يَكُنْ أَكَلَ.. فَلْيَصُمْ».

288- 7265. Салама ибн Акваъ розияллоҳу анҳу сўзлаб берди:

«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам асламлик бир кишига: «Ашуро куни қавминг [ёки «одамлар»] орасида «Ким (бирон нарса) еган бўлса, (ҳеч нарса емай) куннинг қолган қисмини охирига етказсин, ким емаган бўлса, рўза тутсин», деб эълон қил», дедилар».

 كتاب الاعتصام بالكتاب والسّنّة

КИТОБ ВА СУННАТНИ МАҲКАМ ТУТИШ КИТОБИ

289- 7349- عَنْ أَبِي سَعِيدٍ الْخُدْرِيِّ رضي الله عنه قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «يُجَاءُ بِنُوحٍ عَلَيهِ السَّلَامُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ، فَيُقَالُ لَهُ: هَلْ بَلَّغْتَ؟ فَيَقُولُ: نَعَمْ يَا رَبِّ، فَتُسْأَلُ أُمَّتُهُ: هَلْ بَلَّغَكُمْ؟ فَيَقُولُونَ: مَا جَاءَنَا مِنْ نَذِيرٍ، فَيَقُولُ: مَنْ شُهُودُكَ؟ فَيَقُولُ: مُحَمَّدٌ وَأُمَّتُهُ، فَقَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: فَيُجَاءُ بِكُمْ فَتَشْهَدُونَ»، ثُمَّ قَرَأَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: {وَكَذَلِكَ جَعَلْنَاكُمْ أُمَّةً وَسَطًا} قَالَ: عَدْلًا؛ {لِتَكُونُوا شُهَدَاءَ عَلَى النَّاسِ وَيَكُونَ الرَّسُولُ عَلَيْكُمْ شَهِيدًا}.

289- 7349. Абу Саъид Худрий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Қиёмат куни Нуҳ алайҳиссалом олиб келинади. Унга «Етказдингми?» дейилади. У: «Ҳа, эй Роббим», дейди. Унинг умматидан «Сизларга етказганми?» деб сўралади. Улар: «Бизга ҳеч бир огоҳлантирувчи келмаган», дейишади. У Зот (Нуҳга): «Сенинг гувоҳларинг ким?» дейди. У: «Муҳаммад ва унинг уммати», дейди. Шунда сизлар олиб келинасиз».

Кейин Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам «Ана шундай қилиб, одамлар устидан гувоҳ бўлишингиз ва Расул устингиздан гувоҳ бўлиши учун сизларни ўрта – адолатли – уммат қилдик»ни[1] ўқидилар».

[1] Бақара сураси, 143‑оят.

كتاب التوحيد

ТАВҲИД КИТОБИ

290- 7379- عَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهُمَا، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «مَفَاتِيحُ الْغَيْبِ خَمْسٌ لَا يَعْلَمُهَا إِلَّا اللهُ: لَا يَعْلَمُ مَا تَغِيضُ الْأَرْحَامُ إِلَّا اللهُ، وَلَا يَعْلَمُ مَا فِي غَدٍ إِلَّا اللهُ، وَلَا يَعْلَمُ مَتَى يَأْتِي الْمَطَرُ أَحَدٌ إِلَّا اللهُ، وَلَا تَدْرِي نَفْسٌ بِأَيِّ أَرْضٍ تَمُوتُ إِلَّا اللهُ، وَلَا يَعْلَمُ مَتَى تَقُومُ السَّاعَةُ إِلَّا اللهُ».

290- 7379. Ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:

«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Ғайбнинг калитлари бештадир, уларни фақат Аллоҳ билади: бачадонлар нимани (зиёда ёки) нуқсон қилишини Аллоҳдан бошқа ҳеч ким билмайди; эртага нима бўлишини Аллоҳдан бошқа ҳеч ким билмайди; ёмғир қачон ёғишини ҳам Аллоҳдан бошқа ҳеч ким билмайди; ҳеч бир жон қаерда ўлишини билмайди, фақат Аллоҳ билади; қиёмат қачон қоим бўлишини ҳам Аллоҳдан бошқа ҳеч ким билмайди».

291- 7405- عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهُ [قَالَ]: قَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «يَقُولُ اللهُ تَعَالَى: أَنَا عِنْدَ ظَنِّ عَبْدِي بِي، وَأَنَا مَعَهُ إِذَا ذَكَرَنِي؛ [فَإِنْ ذَكَرَنِي] فِي نَفْسِهِ.. ذَكَرْتُهُ فِي نَفْسِي، وَإِنْ ذَكَرَنِي فِي مَلَأٍ.. ذَكَرْتُهُ فِي مَلَأٍ خَيْرٍ مِنْهُمْ، وَإِنْ تَقَرَّبَ إِلَيَّ شِبْرًا.. تَقَرَّبْتُ إِلَيْهِ ذِرَاعًا، وَإِنْ تَقَرَّبَ إِلَيَّ ذِرَاعًا.. تَقَرَّبْتُ مِنْهُ بَاعًا، وَإِنْ أَتَانِي يَمْشِي.. أَتَيْتُهُ هَرْوَلَةً».

291- 7405. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Аллоҳ таоло айтади: «Мен бандамнинг Мен ҳақимдаги гумонидаман.* Мени эсласа, у билан биргаман. Агар у Мени ўзи эсласа, Мен ҳам уни Ўзим эслайман. Агар у Мени бир жамоа ичида эсласа, Мен уни улардан яхшироқ жамоа ичида эслайман. Агар у Менга бир қарич яқинлашса, Мен унга бир зироъ яқинлашаман. Агар у Менга бир зироъ яқинлашса, Мен унга бир қулоч яқинлашаман. Агар у Менга юриб келса, Мен унга чопиб бораман».

* Шориҳлар «гумонидаман» деган сўзни шундай изоҳлашган: «Бандам Мен ҳақимда яхши гумонда бўлиб, мағфиратимдан умидвор бўлса, кечираман. Раҳматимдан ноумид бўлиб, гуноҳга ботса, мени иқоб қилади, деб Мен ҳақимда бадгумон бўлса, жазолайман», деган маънода тушуниш мумкин. Умидвор бўлиш мусулмонга хос, ноумид бўлиш эса кофирга хос амалдир».

Изоҳ: Ушбу ҳадиси қудсий Аллоҳ таолонинг бандаларга нисбатан лутфу марҳамати ва илтифотининг намойишидир. Ҳадиси шарифдаги яқинлашиш ва ҳаракатланиш маънолари мажозий бўлиб, масофани эмас, маънавий муносабатни, маънан яқин бўлишни билдиради.

292- 7465- عَنْ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ رضي الله عنه: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم طَرَقَهُ وَفَاطِمَةَ بِنْتَ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم لَيْلَةً، فَقَالَ لَهُمْ: «أَلَا تُصَلُّونَ؟» قَالَ عَلِيٌّ: فَقُلْتُ: يَا رَسُولَ اللهِ؛ إِنَّمَا أَنْفُسُنَا بِيَدِ اللهِ، فَإِذَا شَاءَ أَنْ يَبْعَثَنَا.. بَعَثَنَا، فَانْصَرَفَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم حِينَ قُلْتُ لَهُ ذَلِكَ، وَلَمْ يَرْجِعْ إِلَيَّ شَيْئًا، ثُمَّ سَـمِعْتُهُ وَهْوَ مُدْبِرٌ يَضْرِبُ فَخِذَهُ وَيَقُولُ: {وَكَانَ الْإِنْسَانُ أَكْثَرَ شَيْءٍ جَدَلًا}.

292- 7465. Алий ибн Абу Толиб розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бир кеча мен ва Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг қизлари Фотиманинг олдига тунда келиб, бизга: «Намоз ўқимайсизларми?» дедилар. «Эй Аллоҳнинг Расули! Жонларимиз фақат Аллоҳнинг қўлида. Қачон бизни уйғотишни истаса, уйғотади», дедим. Шундай деган заҳотим Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам менга ҳеч нима демай, қайтиб кетдилар. Кейин у зотнинг қайтиб кетаётиб, сонларига шапатилаб, «Инсон энг кўп тортишувчи нарса бўлди», деяётганларини эшитдим».[1]

[1] Каҳф сураси, 54‑оят.

293- 7485- عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ الله ِصلى الله عليه وسلم: «إِنَّ اللهَ تَبَارَكَ وَتَعَالَى إِذَا أَحَبَّ عَبْدًا.. نَادَى جِبْرِيلَ عَلَيْهِ السَّلاَمُ: إِنَّ اللهَ قَدْ أَحَبَّ فُلَانًا فَأَحِبَّهُ، فَيُحِبُّهُ جِبْرِيلُ، ثُمَّ يُنَادِي جِبْرِيلُ فِي السَّمَاءِ: إِنَّ اللهَ قَدْ أَحَبَّ فُلَانًا فَأَحِبُّوهُ، فَيُحِبُّهُ أَهْلُ السَّمَاءِ، وَيُوضَعُ لَهُ الْقَبُولُ فِي أَهْلِ الْأَرْضِ».

293- 7485. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Аллоҳ табарока ва таоло бир бандани яхши кўрса, Жаброилга: «Аллоҳ фалончини яхши кўрди, сен ҳам уни яхши кўр», деб нидо қилади. Шунда Жаброил уни яхши кўради. Кейин Жаброил осмонда: «Аллоҳ фалончини яхши кўрди, сизлар ҳам уни яхши кўринглар!» деб нидо қилади. Шунда уни осмон аҳли ҳам яхши кўради ва ер аҳли орасида унга нисбатан мойиллик индирилади».

294- 7501- عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رضي الله عنه: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «يَقُولُ اللهُ تَبَارَكَ وَتَعَالَى: إِذَا أَرَادَ عَبْدِي أَنْ يَعْمَلَ سَيِّئَةً.. فَلَا تَكْتُبُوهَا عَلَيْهِ حَتَّى يَعْمَلَهَا، فَإِنْ عَمِلَهَا.. فَاكْتُبُوهَا بِمِثْلِهَا، وَإِنْ تَرَكَهَا مِنْ أَجْلِي.. فَاكْتُبُوهَا لَهُ حَسَنَةً، [وَإِذَا أَرَادَ أَنْ يَعْمَلَ حَسَنَةً فَلَمْ يَعْمَلْهَا.. فَاكْتُبُوهَا لَهُ حَسَنَةً]، فَإِنْ عَمِلَهَا.. فَاكْتُبُوهَا لَهُ بِعَشْرِ أَمْثَالِهَا، إِلَى سَبْعِ مِئَةٍ».

294- 7501. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Аллоҳ айтади: «Бандам бир ёмонлик қилмоқчи бўлса, ўшани қилмагунича буни унга ёзманглар. Агар қилса, ўшанча деб ёзинглар. Агар ўшани Мени деб тарк қилса, буни унга битта яхшилик деб ёзинглар. Агар у бирор яхшилик қилмоқчи бўлиб, қила олмаса, буни унга битта яхшилик деб ёзинглар. Агар ўшани қилса, буни унга ўн бараваридан етти юз бараваригача қилиб ёзинглар».

295- 7505- عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ  صلى الله عليه وسلم قَالَ: «قَالَ اللهُ عَزَّ وَجَلَّ: أَنَا عِنْدَ ظَنِّ عَبْدِي بِي».

295- 7505. Абу Ҳурарйра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Аллоҳ: «Мен бандамнинг Мен ҳақимдаги гумонидаман», деди».

296- 7518- عَنْ أَبِي سَعِيدٍ الْخُدْرِيِّ رضي الله عنه قَالَ: قَالَ رَسُولُ الله  صلى الله عليه وسلم: «إِنَّ اللهَ سُبْحَانَهُ يَقُولُ لِأَهْلِ الْجَنَّةِ: يَا أَهْلَ الْجَنَّةِ، فَيَقُولُونَ: لَبَّيْكَ رَبَّنَا وَسَعْدَيْكَ، وَالْخَيْرُ فِي يَدَيْكَ، فَيَقُولُ: هَلْ رَضِيتُمْ؟ فَيَقُولُونَ: وَمَا لَنَا لَا نَرْضَى - يَا رَبِّ - وَقَدْ أَعْطَيْتَنَا مَا لَمْ تُعْطِ أَحَدًا مِنْ خَلْقِكَ؟! فَيَقُولُ: أَلَا أُعْطِيكُمْ أَفْضَلَ مِنْ ذَلِكَ؟ فَيَقُولُونَ: يَا رَبَّنَا، وَأَيُّ شَيْءٍ أَفْضَلُ مِنْ ذَلِكَ؟! فَيَقُولُ: أُحِلُّ عَلَيْكُمْ رِضْوَانِي، فَلَا أَسْخَطُ عَلَيْكُمْ بَعْدَهُ أَبَدًا».

296- 7518. Абу Саъид Худрий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Аллоҳ жаннат аҳлига: «Эй жаннат аҳли!» дейди. Улар: «Лаббай, Роббимиз, амрингга мунтазирмиз! Яхшилик сенинг қўлингдадир», дейишади. «Рози бўлдингизми?» дейди. Улар: «Яратганларингдан ҳеч кимга бермаганингни бизга берасан‑у, нега рози бўлмайлик?» дейишади. «Сизларга ундан ҳам афзалини берайми?» дейди. Улар: «Ё Робб, қайси нарса бундан афзал?» дейишади. У: «Сизларга розилигимни тушираман, бундан кейин сизлардан ҳеч қачон норози бўлмайман», дейди».

تم بحمد الله وعونه وحسن توفيقه

والحمد لله رب العالمين