بسم الله الرحمن الرحيم
1- كتاب بدء الوحي
ВАҲИЙНИНГ БОШЛАНИШИ КИТОБИ
1/1- بَابٌ كَيْفَ كَانَ بَدْءُ الْوَحْيِ إِلَى رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم؟
1.1-боб.
РАСУЛУЛЛОҲ СОЛЛАЛЛОҲУ АЛАЙҲИ ВАСАЛЛАМГА ВАҲИЙНИНГ БОШЛАНИШИ ҚАНДАЙ БЎЛГАН?
1/1- عَنْ عُمَرَ بْنِ الـخَطَّابِ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ الله صلى الله عليه وسلم يَقُولُ: «إِنـَّمَا الْأَعْمَالُ بِالنِّيَّاتِ، وَإِنّـَمَا لِكُلِّ امْرِئٍ مَا نَوَى، فَمَنْ كَانَتْ هِجْرَتُهُ إِلَى دُنْيَا يُصِيبُهَا، أَوْ إِلَى امْرَأَةٍ يَنْكِحُهَا، فَهِجْرَتُهُ إِلَى مَا هَاجَرَ إِلَيْهِ».
1.1 Умар ибн Хаттоб розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
У киши шундай дедилар: Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «Амаллар фақат ниятларга кўрадир. Ҳар кимга ният қилганигина бўлади. Кимнинг ҳижрати эришадиган дунёси учун ёки никоҳлаб оладиган аёли учун бўлса, демак, унинг ҳижрати ўша ҳижрат қилган нарсаси учундир», деганларини эшитдим».
Амаллар фақат ниятга кўрадир. Ҳар кимга ният қилганигина бўлади. Кимнинг ҳижрати Аллоҳ ва Унинг Расулига бўлса, унинг ҳижрати Аллоҳ ва Унинг Расулигадир. Кимнинг ҳижрати эришмоқчи бўлган дунёси учун ёки уйланмоқчи бўлган аёли учун бўлса, демак, унинг ҳижрати ўша ҳижрат қилган нарсаси учундир
2/2 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا: أَنَّ الْحَارِثَ بْنَ هِشَامٍ رَضِيَ الله عَنْهُ سَأَلَ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم فَقَالَ: يَا رَسُولَ اللهِ، كَيْفَ يَأْتِيكَ الْوَحْيُ؟ فَقَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «أَحْيَانًا يَأْتِينِي مِثْلَ صَلْصَلَةِ الْجَرَسِ، وَهُوَ أَشَدُّهُ عَلَيَّ، فَيُفْصَمُ عَنِّي وَقَدْ وَعَيْتُ عَنْهُ مَا قَالَ، وَأَحْيَانًا يَتَمَثَّلُ لِيَ الْمَلَكُ رَجُلًا، فَيُكَلِّمُنِي فَأَعِي مَا يَقُولُ».
قَالَتْ عَائِشَةُ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا: وَلَقَدْ رَأَيْتُهُ يَنْزِلُ عَلَيْهِ الْوَحْيُ فِي الْيَوْمِ الشَّدِيدِ الْبَرْدِ، فَيَفْصِمُ عَنْهُ وَإِنَّ جَبِينَهُ لَيَتَفَصَّدُ عَرَقًا.
2.2 Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Ҳорис ибн Ҳишом розияллоҳу анҳу Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан: «Эй Аллоҳнинг Расули, сизга ваҳий қандай келади?» деб сўради. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Аҳёнда менга қўнғироқ жаранги каби келади, шуниси менга энг оғиридир. Сўнг мендан арийди, мен эса айтганларини ундан сингдириб олган бўламан. Аҳёнда фаришта менга инсон қиёфасида кўриниб сўзлайди, шунда айтаётганини сингдириб оламан», дедилар».
Оиша розияллоҳу анҳо: «Дарҳақиқат, у зотга қаттиқ совуқ кунда ваҳий нозил бўлаётганини, сўнг у зотдан ариганида пешоналаридан тер оқаётганини кўрганман», деди».
3/3 - عَنْ عَائِشَةَ أُمِّ الْمُؤْمِنِينَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا قَالَتْ: أَوَّلُ مَا بُدِئَ بِهِ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم مِنَ الْوَحْيِ الرُّؤْيَا الصَّالِحَةُ فِي النَّوْمِ، فَكَانَ لَا يَرَى رُؤْيَا إِلَّا جَاءَتْ مِثْلَ فَلَقِ الصُّبْحِ، ثُمَّ حُبِّبَ إِلَيْهِ الْخَلَاءُ، وَكَانَ يَخْلُو بِغَارِ حِرَاءٍ، فَيَتَحَنَّثُ فِيهِ - وَهُوَ التَّعَبُّدُ - اللَّيَالِيَ ذَوَاتِ الْعَدَدِ قَبْلَ أَنْ يَنْزِعَ إِلَى أَهْلِهِ وَيَتَزَوَّدُ لِذَلِكَ، ثُمَّ يَرْجِعُ إِلَى خَدِيـجَةَ فَيَتَزَوَّدُ لِمِثْلِهَا، حَتَّى جَاءَهُ الْحَقُّ وَهُوَ فِي غَارِ حِرَاءٍ، فَجَاءَهُ الْمَلَكُ فَقَالَ: اقْرَأْ، قَالَ: «مَا أَنَا بِقَارِئٍ، قَالَ: فَأَخَذَنِي فَغَطَّنِي حَتَّى بَلَغَ مِنِّي الْجَهْدَ، ثُمَّ أَرْسَلَنِي فَقَالَ: اقْرَأْ، قُلْتُ: مَا أَنَا بِقَارِئٍ، فَأَخَذَنِي فَغَطَّنِي الثَّانِيَةَ حَتَّى بَلَغَ مِنِّي الْجَهْدَ، ثُمَّ أَرْسَلَنِي، فَقَالَ: اقْرَأْ، فَقُلْتُ: مَا أَنَا بِقَارِئٍ، فَأَخَذَنِي فَغَطَّنِي الثَّالِثَةَ، ثُمَّ أَرْسَلَنِي فَقَالَ: (اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّكَ الَّذِي خَلَقَ (1) خَلَقَ الْإِنْسَانَ مِنْ عَلَقٍ (2) اقْرَأْ وَرَبُّكَ الْأَكْرَمُ (3) [العلق: 1-3]). فَرَجَعَ بِـهَا رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم يَرْجُفُ فُؤَادُهُ، فَدَخَلَ عَلَى خَدِيـجَةَ بِنْتِ خُوَيْلِدٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا فَقَالَ: «زَمِّلُونِي، زَمِّلُونِي». فَزَمَّلُوهُ حَتَّى ذَهَبَ عَنْهُ الرَّوْعُ، فَقَالَ لِخَدِيـجَةَ وَأَخْبَرَهَا الْخَبَرَ: «لَقَدْ خَشِيتُ عَلَى نَفْسِي». فَقَالَتْ خَدِيـجَةُ: كَلَّا، وَاللهِ مَا يُخْزِيكَ اللهُ أَبَدًا، إِنَّكَ لَتَصِلُ الرَّحِمَ، وَتَحْمِلُ الْكَلَّ، وَتَكْسِبُ الْمَعْدُومَ، وَتَقْرِي الضَّيْفَ، وَتُعِينُ عَلَى نَوَائِبِ الْحَقِّ. فَانْطَلَقَتْ بِهِ خَدِيجَةُ حَتَّى أَتَتْ بِهِ وَرَقَةَ بْنَ نَوْفَلِ بْنِ أَسَدِ بْنِ عَبْدِ الْعُزَّى، ابْنَ عَمِّ خَدِيجَةَ، وَكَانَ امْرَأً تَنَصَّرَ فِي الْجَاهِلِيَّةِ، وَكَانَ يَكْتُبُ الْكِتَابَ الْعِبْرَانِيَّ، فَيَكْتُبُ مِنَ الْإِنْجِيلِ مَا شَاءَ اللهُ أَنْ يَكْتُبَ، وَكَانَ شَيْخًا كَبِيرًا قَدْ عَمِيَ، فَقَالَتْ خَدِيجَةُ: يَا ابْنَ عَمِّ اسْمَعْ مِنَ ابْنِ أَخِيكَ، فَقَالَ لَهُ وَرَقَةُ: يَا ابْنَ أَخِي مَاذَا تَرَى؟ فَأَخْبَرَهُ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم خَبَرَ مَا رَأَى، فَقَالَ لَهُ وَرَقَةُ: هَذَا النَّامُوسُ الَّذِي نَزَّلَ اللهُ عَلَى مُوسَى، يَا لَيْتَنِي فِيهَا جَذَعًا، لَيْتَنِي أَكُونُ حَيًّا إِذْ يُخْرِجُكَ قَوْمُكَ، فَقَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «أَوَمُـخْرِجِيَّ هُمْ؟!» قَالَ: نَعَمْ، لَمْ يَأْتِ رَجُلٌ قَطُّ بِـمِثْلِ مَا جِئْتَ بِهِ إِلَّا عُودِيَ، وَإِنْ يُدْرِكْنِي يَوْمُكَ أَنْصُرْكَ نَصْرًا مُؤَزَّرًا. ثُمَّ لَمْ يَنْشَبْ وَرَقَةُ أَنْ تُوُفِّيَ، وَفَتَرَ الْوَحْيُ.
3.3 Мўминларнинг онаси Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга бошланган илк ваҳий уйқудаги солиҳ тушдир. У зот бирор туш кўрсалар, тонг ёруғидек (аниқ ўнгидан) келмай қолмас эди. Сўнгра у зотга холи қолиш маҳбуб қилинди. Ҳиро ғорида холи қолиб, аҳлларининг олдига тушишдан олдин у ерда бир неча кеча «таҳаннус», яъни ибодат қилар эдилар. Бунинг учун озуқа ғамлаб олар эдилар. Сўнгра Хадижанинг олдига қайтиб, яна ўшанчага озуқа ғамлаб олар эдилар. Ниҳоят, Ҳиро ғорида эканларида у зотга ҳақ келди. Фаришта келиб: «Ўқи!» деди. «Мен ўқигувчи эмасман», дедилар. (У зот) айтдилар: «Шунда мени тутди ва қисиб, қийнаб ҳам қўйди. Кейин қўйиб юбориб: «Ўқи!» деди. «Мен ўқигувчи эмасман», дедим. Сўнг мени иккинчи марта тутди ва қисиб, қийнаб ҳам қўйди. Кейин қўйиб юбориб: «Ўқи!» деди. «Мен ўқигувчи эмасман», дедим. Сўнг мени учинчи марта тутди ва қисди. Кейин қўйиб юбориб: «Яратган Роббинг номи билан ўқи! У инсонни «алақа»дан яратди. Ўқи! Роббинг энг карамлидир», деди».
Сўнг Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам қалблари ларзага тушган ҳолда улар (оятлар) билан қайтиб, Хадижа бинт Хувайлид розияллоҳу анҳонинг олдига кирдилар-да: «Мени ўраб қўйинглар! Мени ўраб қўйинглар!» дедилар. У зотни қўрқинчлари кетгунча ўраб қўйишди. Кейин у зот Хадижага хабар бериб: «Ўзимдан хавотирланиб қолдим», дедилар. Шунда Хадижа: «Йўқ, Аллоҳга қасамки, Аллоҳ сизни асло шарманда қилмайди. Чунки сиз силаи раҳм қиласиз, оғирни енгил қиласиз, йўқсилларни қўллайсиз, меҳмонга меҳмоннавозлик кўрсатасиз, ҳақ йўлда бошга тушган кулфатларда ёрдам берасиз», деди. Сўнгра Хадижа у зот билан отланиб, амакиваччаси Варақа ибн Навфал ибн Асад ибн Абдулуззонинг олдига бошлаб борди. У жоҳилият даврида насронийликни қабул қилган киши эди. Ибронийча ёза олар, Инжилдан Аллоҳ хоҳлаганича ибронийча ёзарди. У кўзи ожиз бўлиб қолган катта ёшли қария эди. Хадижа унга: «Эй амакиваччам! Биродарингизнинг ўғлига қулоқ солинг!» деди. Варақа у зотга: «Эй биродаримнинг ўғли, нимани кўряпсан?» деди. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам унга кўрганларини айтиб бердилар. Варақа у зотга: «Бу Аллоҳ Мусога туширган Номусдир*. Қанийди қавминг сени ҳайдаб чиқарганида тирик бўлсам! Қанийди ўшанда навқирон бўлсам!» деди.
Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Улар мени ҳайдаб чиқаришадими?» дедилар. «Ҳа, сен олиб келган нарсани келтирган киши борки, унга албатта душманлик қилинган. Ўша кунингга етсам, сенга катта ёрдам бераман», деди.
Кўп ўтмай, Варақа вафот этди ва ваҳий бир муддат узилиб қолди».
* Номус – сир соҳиби, яъни Жаброил алайҳиссалом.
4/4 - عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللهِ الْأَنْصَارِيَّ رَضِيَ الله عَنْهُمَا، قَالَ وَهُوَ يُحَدِّثُ عَنْ فَتْرَةِ الْوَحْيِ، فَقَالَ فِي حَدِيثِهِ: «بَيْنَا أَنَا أَمْشِي إِذْ سَمِعْتُ صَوْتًا مِنَ السَّمَاءِ، فَرَفَعْتُ بَصَرِي، فَإِذَا الْمَلَكُ الَّذِي جَاءَنِي بِحِرَاءٍ جَالِسٌ عَلَى كُرْسِيٍّ بَيْنَ السَّمَاءِ وَالْأَرْضِ، فَرُعِبْتُ مِنْهُ، فَرَجَعْتُ فَقُلْتُ: زَمِّلُونِي، زَمِّلُونِي، فَأَنْزَلَ اللهُ تَعَالَى: (يَا أَيُّهَا الْمُدَّثِّرُ (1) قُمْ فَأَنْذِرْ (2) وَرَبَّكَ فَكَبِّرْ (3) وَثِيَابَكَ فَطَهِّرْ (4) وَالرُّجْزَ فَاهْجُرْ (5) [الـمدثر 1-5]، فَحَمِيَ الوَحْيُ وَتَتَابَعَ».
4.4 Жобир ибн Абдуллоҳ Ансорий розияллоҳу анҳумо ваҳий узилиб қолгани ҳақида сўзлар экан, ҳадисида бундай дейди:
(Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бундай деганлар) «Мен юриб кетаётган эдим. Тўсатдан осмондан бир овоз эшитиб қолдим. Нигоҳимни кўтариб қарасам, Ҳирода олдимга келган фаришта осмон билан ер ўртасида, курси узра ўтирибди. Ундан қўрқиб кетдим. Қайтиб бориб: «Мени ўраб қўйинглар», дедим. Шунда Аллоҳ таоло: «Эй бурканиб ётган! Тур! Огоҳлантир! Ва Роббингни улуғла!»ни «Ва қақшатқич азобдан четлан!» деган сўзигача нозил қилди. Сўнг ваҳий тушиши кучайиб, кетма-кет кела бошлади».
5/5 - عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا، فِي قَوْلِهِ تَعَالَى: (لَا تُحَرِّكْ بِهِ لِسَانَكَ لِتَعْجَلَ بِهِ) [القيامة: 16]، قَالَ: كَانَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم يُعَالِجُ مِنَ التَّنْزِيلِ شِدَّةً، وَكَانَ مِـمَّا يُحَرِّكُ شَفَتَيْهِ، فَقَالَ ابْنُ عَبَّاسٍ: فَأَنَا أُحَرِّكُهُمَا لَكُمْ كَمَا كَانَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم يُحَرِّكُهُمَا، فَأَنْزَلَ اللهُ تَعَالَى: (لَا تُحَرِّكْ بِهِ لِسَانَكَ لِتَعْجَلَ بِهِ (16) إِنَّ عَلَيْنَا جَمْعَهُ وَقُرْآنَهُ (17) [القيامة:16-17])، قَالَ: جَمْعُهُ لَهُ فِي صَدْرِكَ، وَتَقْرَأَهُ، (فَإِذَا قَرَأْنَاهُ فَاتَّبِعْ قُرْآنَهُ) [القيامة: 18]، قَالَ: فَاسْتَمِعْ لَهُ وَأَنْصِتْ: (ثُمَّ إِنَّ عَلَيْنَا بَيَانَهُ) [القيامة: 19] ثُمَّ إِنَّ عَلَيْنَا أَنْ تَقْرَأَهُ، فَكَانَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم بَعْدَ ذَلِكَ إِذَا أَتَاهُ جِبْرِيلُ اسْتَمَعَ، فَإِذَا انْطَلَقَ جِبْرِيلُ قَرَأَهُ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم كَمَا قَرَأَهُ.
5.5 «Ибн Аббос розияллоҳу анҳумо Аллоҳ таолонинг «Сен шошилиб, у билан тилингни қимирлатма» деган сўзи ҳақида шундай деди: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам (ваҳийнинг) нозил бўлиш шиддатидан қийналиб, лабларини қимирлатардилар. – Ибн Аббос айтди: «Мен ҳам сизларга лабларимни Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам қимирлатганлари каби қимирлатиб бераман». Саъид ҳам: «Мен ҳам лабларимни Ибн Аббос қимирлатганини кўрганимдек қимирлатиб бераман», деб лабларини қимирлатди – Ўшанда Аллоҳ таоло «Сен шошилиб, у билан тилингни қимирлатма. Албатта, у(Қуръон)ни жамлаш ва ўқиб бериш Бизнинг зиммамизда»ни нозил қилди. Яъни «уни қалбингда жамлаши, сўнг сен уни ўқишинг» дегани. «Бас, Биз уни ўқисак, қироатига зеҳн солиб тур» – «унга қулоқ сол ва жим эшит» дегани. «Сўнгра уни баён қилиб бериш ҳам Бизнинг зиммамизда» – «сўнг уни ўқишинг ҳам Бизнинг зиммамизда» дегани.
Шундан кейин Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Жаброил келса, унга қулоқ солиб турардилар. Жаброил кетгач, Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳам у ўқигани каби ўқир эдилар».
«Ибн Аббос розияллоҳу анҳумо Аллоҳ таолонинг «Унга (Қуръонга) шошиб, тилингни қимирлатма» деган сўзи ҳақида шундай деди: «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам (ваҳийнинг) нозил бўлиш шиддатидан қийналиб, лабларини қимирлатардилар.. – Ибн Аббос менга: «Мен ҳам сенга лабларимни Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам қимирлатганларидек қимирлатиб бераман», деди. Саъид ҳам: «Мен ҳам лабларимни Ибн Аббос қимирлатганини кўрганимдек қимирлатиб бераман», деб лабларини қимирлатди. – Шунда Аллоҳ азза ва жалла «Унга (Қуръонга) шошиб, тилингни қимирлатма. Албатта, уни жамлаш ва ўқиб бериш Бизнинг зиммамиздадир»ни нозил қилди, яъни «уни қалбингга жо қилиши, сўнг сен уни ўқишинг» дегани. «Қачон уни ўқисак, унинг қироатига зеҳн солиб тур – унга қулоқ сол ва жим эшит. Кейин уни ўқишинг ҳам Бизнинг зиммамиздадир. Шундай қилиб, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Жаброил келса, унга қулоқ солиб турардилар. Жаброил кетгач, Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳам у ўқитганидек ўқир эдилар».
6/6 - وَعَنْهُ رَضِيَ اللهُ قَالَ: كَانَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم أَجْوَدَ النَّاسِ، وَكَانَ أَجْوَدَ مَا يَكُونُ فِي رَمَضَانَ حِينَ يَلْقَاهُ جِبْرِيلُ عَلَيْهِ السَّلاَم، وَكَانَ يَلْقَاهُ فِي كُلِّ لَيْلَةٍ مِنْ رَمَضَانَ فَيُدَارِسُهُ الْقُرْآنَ، فَلَرَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم أَجْوَدُ بِالْخَيْرِ مِنَ الرِّيحِ الْمُرْسَلَةِ.
6.6 Яна шу кишидан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам одамларнинг энг сахийи эдилар. У зотнинг энг сахийликлари Рамазонда – Жаброил у зот билан учрашганда бўлар эди. Жаброил Рамазоннинг ҳар тунида у зот билан учрашиб, Қуръонни дарс қилишарди. Дарҳақиқат, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам яхшиликда майин шамолдан ҳам сахий бўлиб кетар эдилар».
7/7 - وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ أَبَا سُفْيَانَ بْنَ حَرْبٍ أَخْبَرَهُ: أَنَّ هِرَقْلَ أَرْسَلَ إِلَيْهِ فِي رَكْبٍ مِنْ قُرَيْشٍ، وَكَانُوا تُجَّارًا بِالشَّأْمِ، فِي الْمُدَّةِ الَّتِي كَانَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم مَادَّ فِيهَا أَبَا سُفْيَانَ وَكُفَّارَ قُرَيْشٍ، فَأَتَوْهُ وَهُمْ بِإِيلِيَاءَ، فَدَعَاهُمْ وَحَوْلَهُ عُظَمَاءُ الرُّومِ، ثُمَّ دَعَاهُمْ وَدَعَا بالِتَّرْجُمَانِ، فَقَالَ: أَيُّكُمْ أَقْرَبُ نَسَبًا بِهَذَا الرَّجُلِ الَّذِي يَزْعُمُ أَنَّهُ نَبِيٌّ؟ قَالَ أَبُو سُفْيَانَ: فَقُلْتُ: أَنَا أَقْرَبُهُمْ نَسَبًا، فَقَالَ: أَدْنُوهُ مِنِّي، وَقَرِّبُوا أَصْحَابَهُ، فَاجْعَلُوهُمْ عِنْدَ ظَهْرِهِ، ثُمَّ قَالَ لِتَرْجُمَانِهِ: قُلْ لَهُمْ إِنِّي سَائِلٌ هَذَا عَنْ هَذَا الرَّجُلِ، فَإِنْ كَذَبَنِي فَكَذِّبكُوهُ. فَوَاللهِ لَوْلَا الْحَيَاءُ مِنْ أَنْ يَأْثِرُوا عَلَيَّ كَذِبًا لَكَذَبْتُ عَنْهُ، ثُمَّ كَانَ أَوَّلَ مَا سَأَلَنِي عَنْهُ أَنْ قَالَ: كَيْفَ نَسَبُهُ فِيكُمْ؟ قُلْتُ: هُوَ فِينَا ذُو نَسَبٍ، قَالَ: فَهَلْ قَالَ هَذَا الْقَوْلَ مِنْكُمْ أَحَدٌ قَطُّ قَبْلَهُ؟ قُلْتُ: لَا، قَالَ: فَهَلْ كَانَ مِنْ آبَائِهِ مِنْ مَلِكٍ؟ قُلْتُ: لَا، قَالَ: فَأَشْرَافُ النَّاسِ اتَّبِعُوهُ، أَمْ ضُعَفَاؤُهُمْ؟ فَقُلْتُ: بَلْ ضُعَفَاؤُهُمْ، قَالَ: أَيَزِيدُونَ أَمْ يَنْقُصُونَ؟ قُلْتُ: بَلْ يَزِيدُونَ. قَالَ: فَهَلْ يَرْتَدُّ أَحَدٌ مِنْهُمْ سَخْطَةً لِدِينِهِ بَعْدَ أَنْ يَدْخُلَ فِيهِ؟ قُلْتُ: لَا، قَالَ: فَهَلْ كُنْتُمْ تَتَّهِمُونَهُ بِالْكَذِبِ قَبْلَ أَنْ يَقُولَ مَا قَالَ؟ قُلْتُ: لَا، قَالَ: فَهَلْ يَغْدِرُ؟ قُلْتُ: لَا، وَنَحْنُ مِنْهُ فِي مُدَّةٍ لَا نَدْرِي مَا هُوَ فَاعِلٌ فِيهَا - قَالَ: وَلَمْ تُمْكِنِّي كَلِمَةٌ أُدْخِلُ فِيهَا شَيْئًا غَيْرُ هَذِهِ الْكَلِمَةِ - قَالَ: فَهَلْ قَاتَلْتُمُوهُ؟ قُلْتُ: نَعَمْ، قَالَ: فَكَيْفَ كَانَ قِتَالُكُمْ إِيَّاهُ؟ قُلْتُ: الْحَرْبُ بَيْنَنَا وَبَيْنَهُ سِجَالٌ، يَنَالُ مِنَّا وَنَنَالُ مِنْهُ، قَالَ: مَاذَا يَأْمُرُكُمْ؟ قُلْتُ: يَقُولُ: اعْبُدُوا اللهَ وَحْدَهُ وَلَا تُشْرِكُوا بِهِ شَيْئًا وَاتْرُكُوا مَا يَقُولُ آبَاؤُكُمْ، وَيَأْمُرُنَا بِالصَّلَاةِ، وَالصِّدْقِ، وَالْعَفَافِ، وَالصِّلَةِ، فَقَالَ لِلتَّرْجُمَانِ: قُلْ لَهُ: سَأَلْتُكَ عَنْ نَسَبِهِ فَذَكَرْتَ أَنَّهُ فِيكُمْ ذُو نَسَبٍ، فَكَذَلِكَ الرُّسُلُ تُبْعَثُ فِي نَسَبِ قَوْمِهَا، وَسَأَلْتُكَ: هَلْ قَالَ أَحَدٌ مِنْكُمْ هَذَا الْقَوْلَ؟ فَذَكَرْتَ أَنْ لَا، فَقُلْتُ: لَوْ كَانَ أَحَدٌ قَالَ هَذَا الْقَوْلَ قَبْلَهُ لَقُلْتُ: رَجُلٌ يَأْتَسِي بِقَوْلٍ قِيلَ قَبْلَهُ، وَسَأَلْتُكَ هَلْ كَانَ مِنْ آبَائِهِ مِنْ مَلِكٍ؟ فَذَكَرْتَ أَنْ لَا، قُلْتُ: لَوْ كَانَ مِنْ آبَائِهِ مِنْ مَلِكٍ قُلْتُ: رَجُلٌ يَطْلُبُ مُلْكَ أَبِيهِ، وَسَأَلْتُكَ: هَلْ كُنْتُمْ تَتَّهِمُونَهُ بِالْكَذِبِ قَبْلَ أَنْ يَقُولَ مَا قَالَ؟ فَذَكَرْتَ أَنْ لَا، فَقَدْ أَعْرِفُ أَنَّهُ لَمْ يَكُنْ لِيَذَرَ الْكَذِبَ عَلَى النَّاسِ وَيَكْذِبَ عَلَى اللهِ، وَسَأَلْتُكَ: أَشْرَافُ النَّاسِ اتَّبَعُوهُ أَمْ ضُعَفَاؤُهُمْ؟ فَذَكَرْتَ: أَنَّ ضُعَفَاءَهُمُ اتَّبَعُوهُ، وَهُمْ أَتْبَاعُ الرُّسُلِ، وَسَأَلْتُكَ: أَيَزِيدُونَ أَمْ يَنْقُصُونَ؟ فَذَكَرْتَ: أَنَّهُمْ يَزِيدُونَ، وَكَذَلِكَ أَمْرُ الْإِيمَانِ حَتَّى يَتِمَّ، وَسَأَلْتُكَ: أَيَرْتَدُّ أَحَدٌ سَخْطَةً لِدِينِهِ بَعْدَ أَنْ يَدْخُلَ فِيهِ؟ فَذَكَرْتَ: أَنْ لَا، وَكَذَلِكَ الْإِيمَانُ حِينَ تُخَالِطُ بَشَاشَتُهُ الْقُلُوبَ، وَسَأَلْتُكَ: هَلْ يَغْدِرُ؟ فَذَكَرْتَ: أَنْ لَا، وَكَذَلِكَ الرُّسُلُ لَا تَغْدِرُ، وَسَأَلْتُكَ: بِمَا يَأْمُرُكُمْ؟ فَذَكَرْتَ أَنَّهُ يَأْمُرُكُمْ أَنْ تَعْبُدُوا اللهَ وَحْدَهُ وَلَا تُشْرِكُوا بِهِ شَيْئًا، وَيَنْهَاكُمْ عَنْ عِبَادَةِ الْأَوْثَانِ، وَيَأْمُرُكُمْ بِالصَّلَاةِ، وَالصِّدْقِ، وَالْعَفَافِ، فَإِنْ كَانَ مَا تَقُولُ حَقًّا فَسَيَمْلِكُ مَوْضِعَ قَدَمَيَّ هَاتَيْنِ، وَقَدْ كُنْتُ أَعْلَمُ أَنَّهُ خَارِجٌ، لَمْ أَكُنْ أَظُنُّ أَنَّهُ مِنْكُمْ، فَلَوْ أَنِّي أَعْلَمُ أَنِّي أَخْلُصُ إِلَيْهِ لَتَجَشَّمْتُ لِقَاءَهُ، وَلَوْ كُنْتُ عِنْدَهُ لَغَسَلْتُ عَنْ قَدَمِهِ. ثُمَّ دَعَا بِكِتَابِ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم الَّذِي بُعِثَ بِهِ دِحْيَةُ إِلَى عَظِيمِ بُصْرَى، فَدَفَعَهُ إِلَى هِرَقْلَ، فَقَرَأَهُ، فَإِذَا فِيهِ:
بِسْمِ اللهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ، مِنْ مُحَمَّدٍ عَبْدِ اللهِ وَرَسُولِهِ إِلَى هِرَقْلَ عَظِيمِ الرُّومِ، سَلَامٌ عَلَى مَنِ اتَّبَعَ الْهُدَى، أَمَّا بَعْدُ، فَإِنِّي أَدْعُوكَ بِدِعَايَةِ الْإِسْلَامِ، أَسْلِمْ تَسْلَمْ، يُؤْتِكَ اللهُ أَجْرَكَ مَرَّتَيْنِ، فَإِنْ تَوَلَّيْتَ فَإِنَّ عَلَيْكَ إِثْمَ الْأَرِيسِيِّينَ و(يَا أَهْلَ الْكِتَابِ تَعَالَوْا إِلَى كَلِمَةٍ سَوَاءٍ بَيْنَنَا وَبَيْنَكُمْ أَلَّا نَعْبُدَ إِلَّا اللَّهَ وَلَا نُشْرِكَ بِهِ شَيْئًا وَلَا يَتَّخِذَ بَعْضُنَا بَعْضًا أَرْبَابًا مِنْ دُونِ اللَّهِ فَإِنْ تَوَلَّوْا فَقُولُوا اشْهَدُوا بِأَنَّا مُسْلِمُونَ) [آل عمران: 64].
قَالَ أَبُو سُفْيَانَ: فَلَمَّا قَالَ مَا قَالَ، وَفَرَغَ مِنْ قِرَاءَةِ الْكِتَابِ، كَثُرَ عِنْدَهُ الصَّخَبُ، وَارْتَفَعَتِ الْأَصْوَاتُ، وَأُخْرِجْنَا، فَقُلْتُ لِأَصْحَابِي: لَقَدْ أَمِرَ أَمْرُ ابْنِ أَبِي كَبْشَةَ، إِنَّهُ يَخَافُهُ مَلِكُ بَنِي الْأَصْفَرِ، فَمَا زِلْتُ مُوقِنًا أَنَّهُ سَيَظْهَرُ حَتَّى أَدْخَلَ اللهُ عَلَيَّ الْإِسْلَامَ.
وَكَانَ ابْنُ النَّاظُورِ صَاحِبُ إِيلِيَاءَ، وَهِرَقْلَ – اُسْقِفَ عَلَى نَصَارَى الشَّأْمِ، يُحَدِّثُ أَنَّ هِرَقْلَ حِينَ قَدِمَ إِيلِيَاءَ، أَصْبَحَ يَوْمًا خَبِيثَ النَّفْسِ، فَقَالَ بَعْضُ بَطَارِقَتِهِ: قَدِ اسْتَنْكَرْنَا هَيْئَتَكَ، قَالَ ابْنُ النَّاظُورِ: وَكَانَ هِرَقْلُ حَزَّاءً، يَنْظُرُ فِي النُّجُومِ، فَقَالَ لَهُمْ حِينَ سَأَلُوهُ: إِنِّي رَأَيْتُ اللَّيْلَةَ حِينَ نَظَرْتُ فِي النُّجُومِ أَنَّ مَلِكَ الْخِتَانِ قَدْ ظَهَرَ، فَمَنْ يَخْتَتِنُ مِنْ هَذِهِ الْأُمَّةِ؟ قَالُوا: لَيْسَ يَخْتَتِنُ إِلَّا الْيَهُودُ، فَلَا يُهِمَّنَّكَ شَأْنُهُمْ، وَاكْتُبْ إِلَى مَدَايِنِ مُلْكِكَ، فَيَقْتُلُوا مَنْ فِيهِمْ مِنَ الْيَهُودِ، فَبَيْنَمَا هُمْ عَلَى أَمْرِهِمْ، أُتِيَ هِرَقْلُ بِرَجُلٍ أَرْسَلَ بِهِ مَلِكُ غَسَّانَ، يُخْبِرُ عَنْ خَبَرِ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم، فَلَمَّا اسْتَخْبَرَهُ هِرَقْلُ قَالَ: اذْهَبُوا فَانْظُرُوا أَمُخْتَتِنٌ هُوَ أَمْ لَا؟ فَنَظَرُوا إِلَيْهِ، فَحَدَّثُوهُ أَنَّهُ مُخْتَتِنٌ، وَسَأَلَهُ عَنِ الْعَرَبِ، فَقَالَ: هُمْ يَخْتَتِنُونَ، فَقَالَ هِرَقْلُ: هَذَا مَلِكُ هَذِهِ الْأُمَّةِ قَدْ ظَهَرَ، ثُمَّ كَتَبَ هِرَقْلُ إِلَى صَاحِبٍ لَهُ بِرُومِيَةَ، وَكَانَ نَظِيرَهُ فِي الْعِلْمِ، وَسَارَ هِرَقْلُ إِلَى حِمْصَ، فَلَمْ يَرِمْ حِمْصَ حَتَّى أَتَاهُ كِتَابٌ مِنْ صَاحِبِهِ يُوَافِقُ رَأْىَ هِرَقْلَ عَلَى خُرُوجِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم وَأَنَّهُ نَبِيٌّ، فَأَذِنَ هِرَقْلُ لِعُظَمَاءِ الرُّومِ فِي دَسْكَرَةٍ لَهُ بِحِمْصَ، ثُمَّ أَمَرَ بِأَبْوَابِهَا فَغُلِّقَتْ، ثُمَّ اطَّلَعَ فَقَالَ: يَا مَعْشَرَ الرُّومِ، هَلْ لَكُمْ فِي الْفَلَاحِ وَالرُّشْدِ وَأَنْ يَثْبُتَ مُلْكُكُمْ، فَتُبَايِعُوا هَذَا النَّبِيَّ؟ فَحَاصُوا حَيْصَةَ حُمُرِ الْوَحْشِ إِلَى الْأَبْوَابِ، فَوَجَدُوهَا قَدْ غُلِّقَتْ، فَلَمَّا رَأَى هِرَقْلُ نَفْرَتَهُمْ وَأَيِسَ مِنَ الْإِيمَانِ، قَالَ: رُدُّوهُمْ عَلَيَّ، وَقَالَ: إِنِّي قُلْتُ مَقَالَتِي آنِفًا أَخْتَبِرُ بِهَا شِدَّتَكُمْ عَلَى دِينِكُمْ، فَقَدْ رَأَيْتُ، فَسَجَدُوا لَهُ وَرَضُوا عَنْهُ، فَكَانَ ذَلِكَ آخِرَ شَأْنِ هِرَقْلَ.
7.7 Яна шу кишидан ривоят қилинади:
«Абу Суфён хабар қиладики, у Шомда тижорат қилаётган Қурайш карвонида эканида Ҳирақл унга одам юборибди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг Абу Суфён ва Қурайш кофирлари билан сулҳ тузган пайтлари эди. (Тижоратчилар) унинг олдига келишди. Улар Илиёда эдилар. (Ҳирақл) уларни мажлисига чақирди. Ёнида Рум зодагонлари бор эди. Кейин Ҳирақл уларни чорлаб, таржимонини чақирди-да: «Қай бирингиз ўзини Набий деб даъво қилаётган анави кишига насабда яқинроқсиз?» деди».
Абу Суфён айтди:
«Шунда «Булар ичида насабда энг яқини менман», дедим».
Ҳирақл: «Уни ёнимга келтиринглар, ҳамроҳларини яқинроқ олиб келиб, унинг орқасида турғазинглар», деди. Сўнг таржимонига: «Уларга айт, албатта, мен бундан бояги киши ҳақида сўрайман. Агар мени алдаса, унинг ёлғонини билдиринглар», деди.
Аллоҳга қасамки, мен ҳақимда ёлғон тарқатиб юришларидан уялмаганимда, у ҳақда албатта ёлғон гапирган бўлар эдим. Сўнг унинг мендан у зот ҳақида биринчи сўрагани «Ичингизда унинг насаби қандай?» дегани бўлди.
«У ичимизда соҳиби насабдир», дедим.
«Сизлардан бирон киши ундан олдин бу гапни ҳеч айтганми?» деди.
«Йўқ», дедим.
«Унинг ота-боболаридан подшоҳ бўлганми?» деди.
«Йўқ», дедим.
«Унга одамларнинг обрўлилари эргашяптими ёки ночорларими?» деди.
«Йўқ, ночорлари», дедим.
«Улар кўпайяптими, озайяптими?» деди.
«Йўқ, кўпайяпти», дедим.
«Уларнинг бирортаси унинг динига кирганидан кейин норози бўлиб қайтиб кетяптими?» деди.
«Йўқ», дедим.
«Гапларини айтишидан олдин уни ёлғонда айблар эдингизми?» деди.
«Йўқ», дедим.
«Хиёнат қиладими?» деди.
«Йўқ, биз у билан сулҳ муддатидамиз, бунда нима қилишини билмаймиз», дедим. Бунга шундан бошқа бирор сўз қўшиш имконим бўлмади.
«Унга қарши жанг қилдингизми?» деди.
«Ҳа», дедим.
«Унга қарши жангларингиз қандай бўлди?» деди.
«У билан орамиздаги уруш «сижол»дир*. Гоҳ у бизни енгади, гоҳ биз уни енгамиз», дедим.
«У сизни нималарга буюради?» деди.
«Ёлғиз Аллоҳга ибодат қилинглар, Унга бирон нарсани шерик қилманглар, оталарингиз айтаётган нарсаларни тарк қилинглар», дейди. Бизни намозга, ростгўйликка, иффатга ва силаи раҳмга буюради», дедим.
Шунда у таржимонга деди: «Унга айт: «Сендан унинг насаби ҳақида сўраган эдим, унинг ичингизда соҳиби насаб эканини айтдинг. Расуллар ҳам ана шундай ўз қавми насабидан юбориладилар. «Сизлардан бирон киши шу сўзни айтганмиди?» деб сендан сўраганимда, «Йўқ», дединг. Агар бу сўзни ундан аввал бирортаси айтган бўлса, бу киши ўзидан аввал айтилган гапдан ўрнак оляпти, дер эдим. Сендан «Унинг ота-боболаридан подшоҳ бўлганми?» деб сўраганимда, «Йўқ», дединг. Агар ота-боболари орасида подшоҳ бўлганида, отасининг подшоҳлигини талаб қилаётган киши экан, дер эдим. «Сўзлаётган гапларини айтишидан олдин уни ёлғонда айблар эдингизми?» деб сендан сўраганимда, «Йўқ», дединг. Биламанки, у одамлар хусусида ёлғон гапирмагач, Аллоҳнинг шаънида ҳам ёлғон гапирмайди. Сендан «Унга одамларнинг обрўлилари эргашяптими ёки ночорларими?», деб сўраганимда, «Ночорлари эргашишяпти», дединг. Расулларнинг эргашувчилари ўшалардир. Сендан «Улар кўпайяптими, озайяптими?» деб сўраганимда, «Кўпайяпти», дединг. Иймон иши шу тариқа камолга етади. Сендан «Уларнинг бирортаси унинг динига кирганидан кейин норози бўлиб қайтиб кетяптими?» деб сўраганимда, «Йўқ», дединг. Иймон ҳаловати қалбларга йўғрилганда ана шундай бўлади. Сендан «У хиёнат қиладими?» деб сўраганимда, «Йўқ», дединг. Расуллар шундай, хиёнат қилишмайди. Сендан «У сизларни нималарга буюради?» деб сўраганимда, у сизларни Аллоҳга ибодат қилишга, Унга бирон нарсани шерик қилмасликка буюриб, бут-санамларга ибодат қилишдан қайтараётганини, намозга, ростгўйликка, иффатга буюришини айтдинг.
Агар айтаётганларинг ҳақ бўлса, демак, у тезда мана шу оёқларим турган жойни ҳам эгаллайди. Унинг чиқишини аниқ билар эдим, лекин уни сизлардан деб ўйламаган эканман. Агар унга ета олганимда, у билан учрашиш учун барча машаққатларни зиммамга олардим. Унинг ҳузурида бўлсам, оёғини ювган бўлардим».
Сўнг у Диҳя Бусро ҳукмдорига юборган Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг мактубларини келтиришни сўради. (У) уни Ҳирақлга топширди. У мактубни ўқиди, унда шундай дейилган эди:
«Бисмиллаҳир роҳманир роҳийм. Аллоҳнинг бандаси ва Расули Муҳаммаддан Рум подшоси Ҳирақлга. Ҳидоятга эргашганларга салом бўлсин. Аммо баъд:
Мен сени Ислом даъватига чақираман. Мусулмон бўл, омон қоласан ва Аллоҳ ажрингни икки ҳисса қилиб беради. Агар юз ўгирсанг, арийсийларнинг* гуноҳи ҳам сенинг бўйнингдадир.
«Эй аҳли китоблар! Биз билан сизнинг ўртамиздаги баробар сўзга келинг: Аллоҳдан ўзгага ибодат қилмайлик, Унга ҳеч нарсани шерик қилмайлик ва Аллоҳни қўйиб, бир-биримизни Робб қилиб олмайлик», (дегин). Бас, агар юз ўгирсалар: «Гувоҳ бўлинглар, биз, албатта, мусулмонлармиз», деб айтинглар» Абу Суфён айтди: «У айтадиганини айтиб, мактубни ўқиб бўлгач, унинг ҳузурида шовқин кўпайиб, овозлар кўтарилиб кетди ва биз чиқариб юборилдик. Чиқарилганимизда ҳамроҳларимга: «Ибн Абу Кабшанинг иши авж олди-ку, ундан ҳатто Бану Асфарнинг подшоси ҳам қўрқяпти», дедим. Унинг устун келишига ишончим комил бўлиб бораверди, охири Аллоҳ Исломни қалбимга жо қилди».
Илиё ҳокими Ибн Нозур Ҳирақлнинг одами, Шом насронийларининг усқуфи (епископи) эди. У айтади: «Ҳирақл Илиёга келган кезлари бир куни кайфияти бузилиб тонг оттирди. Унинг баъзи батриқлари (патриархлари) «Кўринишингиз бошқача-я!» дейишди».
Ибн Нозур айтади: «Ҳирақл юлдузларга қараб хабар айтадиган коҳин эди».
Ундан сўрашганида, у: «Бу кеча юлдузларга қараганимда хатна қилинадиганлар подшоҳининг пайдо бўлганини кўрдим. Бу умматдан ким хатна қилдиради?» деди.
Улар: «Яҳудийлардан бошқа ҳеч ким хатна қилдирмайди. Уларнинг иши сени зинҳор ташвишга солмасин. Қўл остингдаги шаҳарларга мактуб ёз, ўзларидаги барча яҳудийларни қатл қилишсин», дейишди.
Шу пайт Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳақларида хабар бериш учун Ғассон шоҳи Ҳирақлга юборган киши келтирилди. Ҳирақл у ҳақда сўраб-суриштиргач: «Боринглар, кўринглар-чи, у хатна қилинганми, йўқми», деди. Уни кўриб чиқиб, хатна қилинганини унга (Ҳирақлга) айтишди. Ҳирақл ундан араблар ҳақида сўраган эди, «Улар хатна қилдиришади», деди. Шунда Ҳирақл: «Ўша бу умматнинг подшоҳидир, ҳақиқатан зоҳир бўлибди», деди.
Сўнг Ҳирақл Румиядаги илмда ўзига тенг дўстига мактуб ёзди. Ҳирақлнинг ўзи Ҳимс томон йўлга чиқди. Ҳимсга етиб бормай, дўстидан Ҳирақлнинг Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг чиқишлари ва у зотнинг ҳақиқатда Набий эканлари ҳақидаги фикрига мувофиқ мактуб келди. Кейин Ҳирақл Рум зодагонларига Ҳимсдаги ўз қароргоҳида (тўпланишга) кўрсатма берди. Сўнгра буюрди, эшиклар қулфланди. Кейин чиқиб: «Эй Рум аҳли! Нажот ва тўғри йўл топишни, мулкингиз барқарор бўлишини истайсизми? Унда шу Набийга байъат қиласиз», деди. Шунда улар ёввойи эшаклардек ўзларини эшикларга уришди. Баногоҳ, эшиклар қулфлаб қўйилганини кўришди. Ҳирақл уларнинг важоҳатини кўриб, иймон келтиришларидан умид узгач: «Уларни ҳузуримга қайтаринглар», деди. (Сўнгра уларга) «Мен ҳозирги сўзларимни динингизда қанчалар мустаҳкам эканингизни синаш учун айтдим. Мана, кўрдим», деди. Шунда улар унга сажда қилишди ва ундан рози бўлишди. Ҳирақлнинг охирги аҳволи мана шу бўлди».
* Сижол – аслида қудуқдан бир хил суратда навбатдан сув олишга айтилади. Душман билан жангда гоҳ ютиб, гоҳ ютказиш шунга ўхшатилган.
* Ушбу мактубдаги «арисийюн» сўзи бошқа мактубларда йўқ. Бу сўз ҳақида тарих ва луғат уламолари кўп баҳс юритганлар. Аллома Абулҳасан Надавий ҳазратлари бу сўз масиҳийларнинг ақийдасида тавҳид масаласини олдинга сурган Ариюс исмли машҳур дин пешвосининг номи ила аталган мазҳаб деб таъкидлаганлар. Муҳаммад алайҳиссалом ҳақ пайғамбар бўлганлари учун мактубларида ҳеч ким билмаган бу мазҳабни ёзган эканлар.
2- كتاب: الإيـمَانِ
ИЙМОН КИТОБИ
2/1- بَاب: قَوْلِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم: «بُنِيَ الْإِسْلَامُ عَلَى خَمْسٍ»
2.1-боб.
иЙМОН ВА НАБИЙ СОЛЛАЛЛОҲУ АЛАЙҲИ ВАСАЛЛАМНИНГ «ИСЛОМ
БЕШ НАРСАГА бино ҚИЛИНГАНДИР» ДЕГАН сўзЛАРИ ҲАҚИДА
8/8 - عَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: قَالَ رَسُولُ الله صلى الله عليه وسلم: «بُنِيَ الْإِسْلَامُ عَلَى خَمْسٍ: شَهَادَةِ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ وَأَنَّ مُحَمَّدًا رَسُولُ اللهِ، وَإِقَامِ الصَّلَاةِ، وَإِيتَاءِ الزَّكَاةِ، وَالْحَجِّ، وَصَوْمِ رَمَضَانَ».
8.8 Ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ислом беш нарсага бино қилинган: «Аллоҳдан ўзга илоҳ йўқ, Муҳаммад Аллоҳнинг Расулидир», деб гувоҳлик бериш, намозни тўкис адо этиш, закот бериш, ҳаж қилиш ва Рамазон рўзасини тутиш», дедилар».
3/2- بَابُ أُمُورِ الْإِيمَانِ
3.2-боб.
ИЙМОН ИШЛАРИ ҳақида
9/9 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رضي الله عنه، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «الْإِيـمَانُ بِضْعٌ وَسِتُّونَ شُعْبَةً، وَالْحَيَاءُ شُعْبَةٌ مِنَ الْإِيـمَانِ».
9.9 Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Иймон олтмиш неча шўъбадир. Ҳаё иймондан бир шўъбадир», дедилар».
4/3- بَابٌ الْمُسْلِمُ مَنْ سَلِمَ الْمُسْلِمُونَ مِنْ لِسَانِهِ وَيَدِهِ
4.3-БОБ.
МУСУЛМОН – ТИЛИ ВА ҚЎЛИДАН
МУСУЛМОНЛАР ОМОНДА БЎЛГАН КИШИДИР
10/10 - عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ عَمْرٍو رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «الْمُسْلِمُ مَنْ سَلِمَ الْمُسْلِمُونَ مِنْ لِسَانِهِ وَيَدِهِ، وَالْمُهَاجِرُ مَنْ هَجَرَ مَا نَهَى اللهُ عَنْهُ».
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Мусулмон – тили ва қўлидан мусулмонлар омонда бўлган кишидир. Муҳожир – Аллоҳ қайтарган нарсани тарк этган кишидир», дедилар».
5/4- بَابٌ أَيُّ الْإِسْلَامِ أَفْضَلُ؟
5.4-БОБ.
ИСЛОМдаги қайси (амал) АФЗАЛ?
11/11 - عَنْ أَبِي مُوسَى رضي الله عنه قَالَ: قَالُوا: يَا رَسُولَ الله، أَيُّ الْإِسْلَامِ أَفْضَلُ؟ قَالَ: «مَنْ سَلِمَ الْمُسْلِمُونَ مِنْ لِسَانِهِ وَيَدِهِ».
«Эй Аллоҳнинг Расули, Исломдаги қайси (амал) афзал?» дейишди. У зот: «Қўли ва тилидан мусулмонлар омонда бўлган киши(нинг амали)», дедилар».
6/5- بَابٌ إِطْعَامُ الطَّعَامِ مِنَ الْإِسْلَامِ
6.5 -БОБ.
ТАОМ БЕРИШ ИСЛОМДАНДИР
12/12 - عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ عَمْرٍو رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا: أَنَّ رَجُلًا سَأَلَ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم: أَيُّ الْإِسْلَامِ خَيْرٌ؟ قَالَ: «تُطْعِمُ الطَّعَامَ، وَتَقْرَأُ السَّلَامَ عَلَى مَنْ عَرَفْتَ وَمَنْ لَمْ تَعْرِفْ».
12.12 Абдуллоҳ ибн Амр розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Бир киши Набий соллаллоҳу алайҳи васалламдан: «Қайси Ислом (амали) яхшироқ?» деб сўради. У зот: «Таом беришинг ҳамда таниган-танимаганингга салом беришинг», дедилар».
7/6- بَابٌ مِنَ الْإِيمَانِ أَنْ يُحِبَّ لِأَخِيهِ مَا يُحِبُّ لِنَفْسِهِ
7.6 -БОБ.
ЎЗИ УЧУН ЯХШИ КЎРГАН НАРСАСИНИ
биродарига ҳам раво кўрИШ ИЙМОНДАНДИР
13/13 - عَنْ أَنَسٍ رضي الله عنه، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «لَا يُؤْمِنُ أَحَدُكُمْ حَتَّى يُحِبَّ لِأَخِيهِ مَا يُحِبُّ لِنَفْسِهِ».
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ҳеч бирингиз ўзи учун яхши кўрган нарсани биродарига ҳам раво кўрмагунича мўмин бўла олмайди», дедилар».
8/7- بَابٌ حُبُّ الرَّسُولِ صلى الله عليه وسلم مِنَ الْإِيـمَانِ
8.7 -БОБ.
РАСУЛ СОЛЛАЛЛОҲУ АЛАЙҲИ ВАСАЛЛАМНИ СЕВИШ ИЙМОНДАНДИР
14/14 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَرَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «فَوَالَّذِي نَفْسِي بِيَدِهِ لَا يُؤْمِنُ أَحَدُكُمْ حَتَّى أَكُونَ أَحَبَّ إِلَيْهِ مِنْ وَالِدِهِ وَوَلَدِهِ».
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Жоним қўлида бўлган Зотга қасамки, ҳеч бирингиз унга отасию боласидан севимли бўлмагунимча мўмин бўла олмас», дедилар».
15/15 - عَنْ أَنَسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ، الـحَدِيثَ بِعَيْنِهِ، وَزَادَ فِي آخِرِهِ: "وَالنَّاسِ أَجْمَعِينَ".
15.15 Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ҳеч бирингиз унга отасию боласидан ва барча одамлардан севимли бўлмагунимча мўмин бўла олмас», дедилар».
Изоҳ: Бу ҳадислардаги «мўмин»дан мурод комил мўмин экани ҳақида Аҳли Сунна ва жамоа уламолари иттифоқ қилишган. Бу ҳақда «Умдатул Қорий»да шундай дейилади: «Бу жумбоққа жавоб қуйидагича бўлади: «Шориъ (Аллоҳ) каломида келган «иймон» лафзи «иймоннинг асли» маъносида келади. Бунда қуйидаги: «Иймон – Аллоҳга, фаришталарига, Унга йўлиқишга ва элчиларига иймон келтиришинг, қайта тирилишга иймон келтиришингдир. Ислом эса Аллоҳга ибодат қилишинг, Унга ширк келтирмаслигинг, намозни тўкис адо этишинг, фарз закотни беришинг ва Рамазон рўзасини тутишингдир» ҳадиси мисол бўла олади ва иймонда амал бирга бўлиши эътиборга олинмайди». Демак, ҳадисда зикр қилинган сифатларга эга бўлмаган киши комил иймон эгаси эмас. Лекин иймоннинг юқоридаги турига – иймоннинг аслига кўра, бундай инсон мўмин ҳисобланади.
9/8- بَابُ حَلَاوَةِ الْإِيمَانِ
9.8 -боб.
иЙМОН ҲАЛОВАТИ ҳақида
16/16 - وَعَنْهُ عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «ثَلَاثٌ مَنْ كُنَّ فِيهِ وَجَدَ حَلَاوَةَ الْإِيـمَانِ: أَنْ يَكُونَ اللهُ وَرَسُولُهُ أَحَبَّ إِلَيْهِ مِـمَّا سِوَاهُمَا، وَأَنْ يُحِبَّ الْمَرْءَ لَا يُـحِبُّهُ إِلَّا ِللهِ، وَأَنْ يَكْرَهَ أَنْ يَعُودَ فِي الْكُفْرِ كَمَا يَكْرَهُ أَنْ يُقْذَفَ فِي النَّارِ».
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Уч нарса борки, улар кимда бўлса, у иймон ҳаловатини топибди: Аллоҳ ва Унинг Расули унга бошқа ҳамма нарсадан севимли бўлиши; бир кишини яхши кўрса, уни фақат Аллоҳ учунгина яхши кўриши; куфрга қайтишни худди оловга ташланишни ёмон кўргандек ёмон кўриши», дедилар».
9/10- بَابٌ عَلَامَةُ الْإِيمَانِ حُبُّ الْأَنْصَارِ
9.10 -бОБ.
АНСОРЛАРНИ ЯХШИ КЎРИШ ИЙМОН АЛОМАТИДИР
17/17 - وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «آيَةُ الْإِيـمَانِ حُبُّ الْأَنْصَارِ، وَآيَةُ النِّفَاقِ بُغْضُ الْأَنْصَارِ».
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ансорларни яхши кўриш иймоннинг белгиси, ансорларни ёмон кўриш эса мунофиқликнинг белгисидир», дедилар».
18/18 - عَنْ عُبَادَةَ بْنَ الصَّامِتِ رَضِيَ الله عَنْهُ، أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ، وَحَوْلَهُ عِصَابَةٌ مِنْ أَصْحَابِهِ: «بَايِعُونِي عَلَى أَنْ لَا تُشْرِكُوا بِاللهِ شَيْئًا، وَلَا تَسْرِقُوا، وَلَا تَزْنُوا، وَلَا تَقْتُلُوا أَوْلَادَكُمْ، وَلَا تَأْتُوا بِبُهْتَانٍ تَفْتَرُونَهُ بَيْنَ أَيْدِيكُمْ وَأَرْجُلِكُمْ، وَلَا تَعْصُوا فِي مَعْرُوفٍ، فَمَنْ وَفَى مِنْكُمْ فَأَجْرُهُ عَلَى اللهِ، وَمَنْ أَصَابَ مِنْ ذَلِكَ شَيْئًا فَعُوقِبَ فِي الدُّنْيَا فَهُوَ كَفَّارَةٌ لَهُ، وَمَنْ أَصَابَ مِنْ ذَلِكَ شَيْئًا ثُمَّ سَتَرَهُ اللهُ فَهُوَ إِلَى اللهِ، إِنْ شَاءَ عَفَا عَنْهُ، وَإِنْ شَاءَ عَاقَبَهُ». فَبَايَعْنَاهُ عَلَى ذَلِكَ.
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам атрофларида асҳобларидан бир жамоа турганида: «Аллоҳга ҳеч нарсани шерик қилмаслик, ўғрилик қилмаслик, зино қилмаслик, болаларингизни ўлдирмаслик, ичингиздан бўҳтон тўқиб чиқармаслик қўлларингиз ва оёқларингиз орасидан бўҳтон уйдирмасликка* ва маъруф ишда осий бўлмасликка менга байъат қилинг беринг. Сизлардан ким шуларга вафо қилса, унинг мукофоти Аллоҳнинг зиммасидадир. Ким ўшалардан бирор нарсани қилиб қўйиб, дунёда жазога тортилса, бу унга каффоратдир. Ким ўшалардан бирор нарсани қилиб қўйсаю, сўнгра Аллоҳ уни яширган бўлса, бу Аллоҳга ҳаволадир: хоҳласа уни афв қилади, хоҳласа жазолайди», дедилар. У зотга ана шунга байъат қилдик».
* Нақиб – гуруҳга раис бўлиб, унинг номидан гапирувчи шахс, оқсоқол.
* «Қўлларингиз ва оёқларингиз орасидан бўҳтон уйдирмаслик» деганда зинодан орттирган боласини эрига «Сендан бўлган» деб айтмаслик назарда тутилади. Исломдан аввал бундай ҳодисалар учраб турар эди.
11/10- بَابٌ مِنَ الدِّينِ الْفِرَارُ مِنَ الْفِتَنِ
11.10 -БОБ.
ФИТНАЛАРДАН ҚОЧИШ ДИНДАНДИР
19/19 - عَنْ أَبِي سَعِيدٍ الْخُدْرِيِّرَضِيَ الله عَنْهُ أَنَّهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «يُوشِكُ أَنْ يَكُونَ خَيْرَ مَالِ الْمُسْلِمِ غَنَمٌ يَتْبَعُ بِهَا شَعَفَ الْجِبَالِ وَمَوَاقِعَ الْقَطْرِ، يَفِرُّ بِدِينِهِ مِنَ الْفِتَنِ».
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Яқинда мусулмон кишининг энг яхши мулки қўй бўлиб қолади. Унинг кетидан тоғ тепалари ва яйловларга чиқиб кетиб, динини фитналардан олиб қочади», дедилар».
12/11- بَابُ قَوْلِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم: «أَنَا أَعْلَمُكُمْ بِاللهِ»
12.11 -БОБ.
НАБИЙ СОЛЛАЛЛОҲУ АЛАЙҲИ ВАСАЛЛАМНИНГ «МЕН
АЛЛОҲНИ БИЛУВЧИРОҒИНГИЗМАН» ДЕГАН сўзЛАРИ ҳақида
20/20 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا قَالَتْ: كَانَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم إِذَا أَمَرَهُمْ، أَمَرَهُمْ مِنَ الْأَعْمَالِ بِمَا يُطِيقُونَ، قَالُوا: إِنَّا لَسْنَا كَهَيْئَتِكَ يَا رَسُولَ الله! إِنَّ اللهَ قَدْ غَفَرَ لَكَ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِكَ وَمَا تَأَخَّرَ، فَيَغْضَبُ حَتَّى يُعْرَفَ الْغَضَبُ فِي وَجْهِهِ، ثُمَّ يَقُولُ: «إِنَّ أَتْقَاكُمْ وَأَعْلَمَكُمْ بِاللهِ أَنَا».
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам уларга (саҳобаларга) амр қилсалар, улар тоқат қила оладиган амалларни буюрар эдилар. «Биз сиз каби эмасмиз, эй Аллоҳнинг Расули! Аллоҳ сизнинг олдингию кейинги гуноҳларингизни мағфират қилиб қўйган», дейишди. Шунда у зот ғазабландилар, ҳатто ғазаб юзларидан билинди. Сўнг: «Албатта, энг тақводорингиз ва Аллоҳни билувчироғингиз менман», дедилар».
13/12- بَابُ تَفَاضُلِ أَهْلِ الْإِيمَانِ فِي الْأَعْمَالِ
13.12 -БОБ.
ИЙМОН АҲЛИНИНГ АМАЛ борасиДА
БИР-БИРЛАРИДАН фарқланиши ҳақида
21/22 - عَنْ أَبِي سَعِيدٍ الْخُدْرِيِّ رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «يَدْخُلُ أَهْلُ الْجَنَّةِ الْجَنَّةَ، وَأَهْلُ النَّارِ النَّارَ، ثُمَّ يَقُولُ اللهُ تَعَالَى: أَخْرِجُوا مَنْ كَانَ فِي قَلْبِهِ مِثْقَالُ حَبَّةٍ مِنْ خَرْدَلٍ مِنْ إِيـمَانٍ. فَيُخْرَجُونَ مِنْهَا قَدِ اسْوَدُّوا، فَيُلْقَوْنَ فِي نَهَرِ الْحَيَا - أَوِ الْحَيَاةِ - شَكَّ مَالِكٌ، - فَيَنْبُتُونَ كَمَا تَنْبُتُ الْحِبَّةُ فِي جَانِبِ السَّيْلِ، أَلَمْ تَرَ أَنَّهَا تَخْرُجُ صَفْرَاءَ مُلْتَوِيَةً».
21.22 Абу Саъид Худрий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Жаннат аҳли жаннатга, дўзах аҳли дўзахга киради. Сўнг Аллоҳ таоло: «Қалбида хантал уруғи оғирлигича иймон борларни чиқаринглар», дейди. Шунда ундан қорайган ҳолда чиқариладилар-да, Ҳаё [ёки «Ҳаёт» деб Молик иккиланди] дарёсига ташланадилар. Шунда улар худди уруғ сел ёқалаб униб чиққанидек униб чиқишади. Унинг сап-сариқ бўлиб, эгилиб чиқишини кўрмаганмисан?» дедилар».
22/23 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «بَيْنَا أَنَا نَائِمٌ رَأَيْتُ النَّاسَ يُعْرَضُونَ عَلَيَّ وَعَلَيْهِمْ قُمُصٌ، مِنْهَا مَا يَبْلُغُ الثُّدِيَّ، وَمِنْهَا مَا دُونَ ذَلِكَ، وَعُرِضَ عَلَيَّ عُمَرُ بْنُ الْخَطَّابِ وَعَلَيْهِ قَمِيصٌ يَجُرُّهُ». قَالُوا: فَمَا أَوَّلْتَ ذَلِكَ يَا رَسُولَ الله؟ قَالَ: «الدِّينَ».
22.23 Абу Саъид Худрий розияллоҳу анҳу айтади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Уйқудалигимда Тушимда одамларнинг менга намойиш қилинаётганини кўрдим. Эгниларида кўйлаклари бўлиб, баъзилари кўкраккача етса, айримлари ундан пастроқ эди. Менга Умар ибн Хаттоб ҳам кўрсатилди. Эгнида бир кўйлак бўлиб, уни судраб борар эди», дедилар. «Эй Аллоҳнинг Расули, буни нима деб таъбир қилдингиз?» дейишди. «Дин деб», дедилар».
13/14- بَابٌ الْحَيَاءُ مِنَ الْإِيمَانِ
13.14-БОБ.
ҲАЁ ИЙМОНДАНДИР
23/24- عَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ الله عَنْهُمَا: أَنَّ رَسُولَ الله صلى الله عليه وسلم مَرَّ عَلَى رَجُلٍ مِنَ الْأَنْصَارِ وَهُوَ يَعِظُ أَخَاهُ فِي الْحَيَاءِ، فَقَالَ رَسُولُ الله صلى الله عليه وسلم: «دَعْهُ، فَإِنَّ الْحَيَاءَ مِنَ الْإِيـمَانِ».
23.24 Солим ибн Абдуллоҳ отасидан ривоят қилади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ансорлардан бирининг ёнидан ўтдилар. У биродарини (ортиқча) ҳаё хусусида койиётган эди. Шунда у зот: «Уни тек қўй, чунки ҳаё иймондандир!» дедилар».
15.14-БОБ.
«АГАР ТАВБА ҚИЛСАлар, НАМОЗНИ ТЎКИС АДО ЭТСАлар
ВА ЗАКОТНИ БЕРСАлар, ЙЎЛЛАРИНИ БЎШатиб ҚЎЙИНГлар»
24/25- وَ عَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ، أَنَّ رَسُولَ الله صلى الله عليه وسلم قَالَ: «أُمِرْتُ أَنْ أُقَاتِلَ النَّاسَ حَتَّى يَشْهَدُوا أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ وَأَنَّ مُحَمَّدًا رَسُولُ اللهِ، وَيُقِيمُوا الصَّلَاةَ، وَيُؤْتُوا الزَّكَاةَ، فَإِذَا فَعَلُوا ذَلِكَ عَصَمُوا مِنِّي دِمَاءَهُمْ وَأَمْوَالَهُمْ إِلَّا بِحَقِّ الْإِسْلَامِ، وَحِسَابُهُمْ عَلَى اللهِ».
24.25. Ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Одамлар «Аллоҳдан ўзга илоҳ йўқ ва Муҳаммад Аллоҳнинг Расулидир», деб шаҳодат келтирмагунларича, намозни тўкис адо этмагунларича ва закотни бермагунларича, уларга қарши жанг қилишга буюрилдим. Шуни бажаришса, қонлари ва молларини мендан асрабдилар. Фақат Ислом ҳаққи мустаснодир. Ҳисоблари эса Аллоҳнинг зиммасидадир», дедилар».
Изоҳ: Уламолар бу ҳадисда икки Ҳарам – Макка ва Мадина ҳудуди назарда тутилган, дейдилар. Шу боис бу икки ҳудудга бугун ҳам мусулмонлардан бошқалар киритилмайди. Шунинг учун ҳам Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг даврларида ҳам, рошид халифалар ва улардан кейинги халифаликларда ҳам ушбу икки шаҳардан бошқа Ислом ўлкаларида мусулмонлар билан бирга бошқа дин вакиллари ҳам асрлар оша иноқ яшаб келганлар. Агар юқоридаги ҳадисда барча Ислом давлати ҳудудлари назарда тутилган бўлганида, мусулмон ўлкаларда битта ҳам ғайримусулмон қолмаслиги керак эди, «аҳли зимма» деган гапга ҳожат қолмасди.
Ҳадисда айтилган «Аллоҳнинг ҳаққи» деганда қасос ва бошқа шу каби айрим шаръий жазолар назарда тутилган (Иловага қаранг).
16/15- بَابٌ مَنْ قَالَ: إِنَّ الْإِيـمَانَ هُوَ الْعَمَلُ
16.15-боб.
«ИЙМОН – АМАЛДИР», ДЕйиш ҲАҚИДА
25/26- عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم سُئِلَ: أَيُّ الْعَمَلِ أَفْضَلُ؟ فَقَالَ: «إِيـمَانٌ بِاللهِ وَرَسُولِهِ»، قِيلَ: ثُمَّ مَاذَا؟ قَالَ: «الْجِهَادُ فِي سَبِيلِ اللهِ»، قِيلَ: ثُمَّ مَاذَا؟ قَالَ: «حَجٌّ مَبْرُورٌ».
25.26 Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан: «Қайси амал афзал?» деб сўралди. Шунда у зот: «Аллоҳ ва Унинг Расулига иймон», дедилар. «Сўнг нима?» дейилди. У зот: «Аллоҳ йўлидаги жиҳод», дедилар. «Ундан сўнг нима?» дейилди. «Мабрур* ҳаж», дедилар».
* Мабрур ҳаж – барча арконларига риоя этиб адо қилинган мақбул ҳаж.
17/16 – باب: إِذَا لَمْ يَكُنِ الْإِسْلَامُ عَلَى الْحَقِيقَةِ
وَكَانَ عَلَى الْاِسْتِسْلَامِ أَوِ الْخَوْفِ مِنَ الْقَتْلِ لِقَوْلِهِ تَعَالَى:
19-БОБ.
ИСЛОМГА КИРИШ ҲАҚИҚИЙ БЎЛМАЙ, БАЛКИ АЛЛОҲ ТАОЛОНИНГ «АЪРОБИЙЛАР «ИЙМОН КЕЛТИРДИК», ДЕЙИШДИ. «ИЙМОН КЕЛТИРГАНИНГИЗ ЙЎҚ, ЛЕКИН «БЎЙСУНДИК», ДЕНГЛАР... ДЕБ АЙТ» ДЕГАН СЎЗИГА КЎРА ТАСЛИМ БЎЛИШ ЁКИ ҚАТЛДАН
ҚЎРҚИШ ТУФАЙЛИ БЎЛГАНДА
26/27- عَنْ سَعْدِ ابْنِ أَبِي وَقَّاصٍ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم أَعْطَى رَهْطًا وَسَعْدٌ جَالِسٌ، فَتَرَكَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم رَجُلًا هُوَ أَعْجَبُهُمْ إِلَيَّ فَقُلْتُ: يَا رَسُولَ اللهِ، مَا لَكَ عَنْ فُلَانٍ؟ فَوَاللهِ إِنِّي لَأَرَاهُ مُؤْمِنًا، فَقَالَ: «أَوْ مُسْلِمًا». فَسَكَتُّ قَلِيلًا، ثُمَّ غَلَبَنِي مَا أَعْلَمُ مِنْهُ فَعُدْتُ لِمَقَالَتِي فَقُلْتُ: مَا لَكَ عَنْ فُلَانٍ؟ فَوَاللهِ إِنِّي لَأَرَاهُ مُؤْمِنًا، فَقَالَ: «أَوْ مُسْلِمًا». ثُمَّ غَلَبَنِي مَا أَعْلَمُ مِنْهُ، فَعُدْتُ لِمَقَالَتِي، وَعَادَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم ثُمَّ قَالَ: «يَا سَعْدُ، إِنِّي لَأُعْطِي الرَّجُلَ وَغَيْرُهُ أَحَبُّ إِلَيَّ مِنْهُ خَشْيَةَ أَنْ يَكُبَّهُ اللهُ فِي النَّارِ».
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бир гуруҳ кишига ато* бердилар. – Саъд ҳам ўтирган эди. – Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам улар орасидан менга энг ёққан кишини қолдириб кетдилар. Шунда: «Эй Аллоҳнинг Расули! Фалончига нега бермадингиз? Аллоҳга қасамки, мен уни мўмин деб биламан», дедим. У зот: «Мусулмон деб, (дегин)», дедилар. Бироз сукут сақладим. Кейин у ҳақда билганларим устун келиб, яна сўзимни қайтардим: «Фалончига нега бермадингиз? Аллоҳга қасамки, мен уни мўмин деб биламан», дедим. У зот: «Мусулмон деб, (дегин)», дедилар. Кейин у ҳақда билганларим устун келиб, яна сўзимни қайтардим, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳам қайтардилар. Сўнгра: «Эй Саъд, албатта, мен бир кишига Аллоҳ уни дўзахга юзтубан ташлашидан қўрқиб ато бераман, ҳолбуки, ундан кўра бошқаси мен учун севимлироқ бўлади», дедилар».
* Ато – Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳузурларида жамланган ўлжа, садақа, ҳадя ва бошқа нарсалар.
18/17- بَاب: كُفْرَانِ الْعَشِيرِ، وَكُفْرٍ بَعْدَ كُفْرٍ
17.18-боб.
эрига НОНКЎРЛИК ҚИЛИШ ВА КУФРдан фарқли КУФР ҲАҚИДА
27/29- عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ الله عغَنْهُمَا قَالَ: قَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليهو سلم: «أُرِيتُ النَّارَ، فَإِذَا أَكْثَرُ أَهْلِهَا النِّسَاءُ، يَكْفُرْنَ». قِيلَ: أَيَكْفُرْنَ بِاللهِ؟ قَالَ: «يَكْفُرْنَ الْعَشِيرَ، وَيَكْفُرْنَ الْإِحْسَانَ، لَوْ أَحْسَنْتَ إِلَى إِحْدَاهُنَّ الدَّهْرَ، ثُمَّ رَأَتْ مِنْكَ شَيْئًا، قَالَتْ: مَا رَأَيْتُ مِنْكَ خَيْرًا قَطُّ».
27.29 Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Менга дўзах кўрсатилди. Қарасам, унинг аҳлининг аксарияти куфр келтирадиган аёллар экан», дедилар. «Аллоҳга куфр келтиришадими?» дейилди. У зот: «Эрларига нонкўрлик қилишади, яхшиликка нонкўрлик қилишади. Агар уларнинг бирортасига умр бўйи яхшилик қилсанг ҳам, сўнгра сендан бирон (ёқмайдиган) нарса кўрса, «Сендан ҳеч яхшилик кўрганим йўқ», дейди», дедилар».
19/18- بَابٌ الْمَعَاصِي مِنْ أَمْرِ الْجَاهِلِيَّةِ
19.18-БОБ.
ГУНОҲЛАР ЖОҲИЛИЯТ ИШИДАНДИР
28/30- عَنْ أَبِي ذَرٍّ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: سَابَبْتُ رَجُلًا فَعَيَّرْتُهُ بِأُمِّهِ، فَقَالَ لِيِ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «يَا أَبَا ذَرٍّ، أَعَيَّرْتَهُ بِأُمِّهِ؟ إِنَّكَ امْرُؤٌ فِيكَ جَاهِلِيَّةٌ، إِخْوَانُكُمْ خَوَلُكُمْ، جَعَلَهُمُ اللهُ تَحْتَ أَيْدِيكُمْ، فَمَنْ كَانَ أَخُوهُ تَحْتَ يَدِهِ فَلْيُطْعِمْهُ مِـمَّا يَأْكُلُ، وَلْيُلْبِسْهُ مِـمَّا يَلْبَسُ، وَلَا تُكَلِّفُوهُمْ مَا يَغْلِبُهُمْ، فَإِنْ كَلَّفْتُمُوهُمْ فَأَعِينُوهُمْ».
«Мен бир киши билан сўкишиб кетиб, уни онаси билан айблаган эдим, Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам менга: «Эй Абу Зарр, уни онаси билан айбладингми? Жоҳилияти бор киши экансан! Қулларингиз биродарларингиздир. Аллоҳ уларни қўл остингизда қилиб қўйган. Демак, кимнинг биродари унинг қўл остида бўлса, еганидан унга ҳам едирсин, кийганидан унга ҳам кийдирсин. Уларга кучи етмайдиган нарсани юкламанг, бордию юкласангиз, уларга ёрдам беринг», дедилар».
* Рабаза – Табук яқинидаги жойнинг номи.
* Ҳулла – бошқа халқларда бир хил матодан тикилган пиджак ва шимдан иборат кийимлар тўпламини «костюм» дейилгани каби арабларда ридо ва изордан (устки ва пастки либосдан) иборат кийим «ҳулла» дейилади.
20.19 -БОБ.
«Агар мўминлардан икки тоифа урушиб кетса, ўрталарини ислоҳ қилинг»
29/31- عَنْ أَبِي بَكْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: سَـمِعْتُ رَسُولَ الله صلى الله عليه وسلم يَقُولُ: «إِذَا الْتَقَى الْمُسْلِمَانِ بِسَيْفَيْهِمَا فَالْقَاتِلُ وَالْمَقْتُولُ فِي النَّارِ». فَقُلْتُ: يَا رَسُولَ اللهِ هَذَا الْقَاتِلُ، فَمَا بَالُ الْمَقْتُولِ؟ قَالَ: «إِنَّهُ كَانَ حَرِيصًا عَلَى قَتْلِ صَاحِبِهِ».
29.31 Абу Банкри аозияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
Мен Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «Икки мусулмон бир-бирига қилич ўқталса, қотил ҳам, мақтул ҳам жаҳаннамдадир», деганларини эшитганман. Шунда: «Эй Аллоҳнинг Расули, мана бу-ку қотил, мақтулнинг айби нима?» дедим. У зот: «Чунки у ҳам шеригини ўлдирмоқчи бўлган эди», дедилар».
21/20- بَاب: ظُلْمٌ دُونَ ظُلْمٍ
21.20 -БОБ.
ЗУЛМдан зулмнинг фарқи
30/32- عَنْ عَبْدِ اللهِ ابْنِ مَسْعُودٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: لَمَّا نَزَلَتْ: (الَّذِينَ آمَنُوا وَلَمْ يَلْبِسُوا إِيـمَانَهُمْ بِظُلْمٍ) [الأنعام: 82]، قَالَ أَصْحَابُ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم: أَيُّنَا لَمْ يَظْلِمْ؟! فَأَنْزَلَ اللهُ: (إِنَّ الشِّرْكَ لَظُلْمٌ عَظِيمٌ) [لقمان: 13].
«Иймон келтирганлар ва иймонларига зулмни аралаштирмаганлар» ояти нозил бўлгач, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг саҳобалари: «Қай биримиз зулм қилмабмиз?» дейишди. Шунда Аллоҳ: «Албатта, ширк катта зулмдир» оятини нозил қилди».
22/21- بَاب: عَلَامَات الْمُنَافِقِ
22.21-боб.
МУНОФИҚНИНГ белгиЛАри ҲАҚИДА
31/33- عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «آيَةُ الْمُنَافِقِ ثَلَاثٌ: إِذَا حَدَّثَ كَذَبَ، وَإِذَا وَعَدَ أَخْلَفَ، وَإِذَا اؤْتُمِنَ خَانَ».
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Мунофиқнинг белгиси учтадир: гапирса, ёлғон гапиради, ваъда берса, бажармайди, омонат топширилса, хиёнат қилади», дедилар».
32/34- عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ عَمْرٍو رَضِيَ الله عَنْهُمَا: أَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «أَرْبَعٌ مَنْ كُنَّ فِيهِ كَانَ مُنَافِقًا خَالِصًا، وَمَنْ كَانَتْ فِيهِ خَصْلَةٌ مِنْهُنَّ كَانَتْ فِيهِ خَصْلَةٌ مِنَ النِّفَاقِ حَتَّى يَدَعَهَا: إِذَا اؤْتُـمِنَ خَانَ، وَإِذَا حَدَّثَ كَذَبَ، وَإِذَا عَاهَدَ غَدَرَ، وَإِذَا خَاصَمَ فَجَرَ».
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Тўрт (хислат бор), улар кимда бўлса, аниқ мунофиқ бўлибди. Кимда улардан биттаси бўлса, то уни ташламагунича, унда мунофиқликдан бир хислат бўлади: омонат топширилса, хиёнат қилади; гапирса, ёлғон гапиради; аҳдлашса, аҳдни бузади; жанжаллашса, фожирлик қилади», дедилар».
23/22- بَاب: قِيَامُ لَيْلَةِ الْقَدْرِ مِنَ الْإِيـمَانِ
23.22-БОБ.
ҚАДР КЕЧАСИДА қоим БЎЛИШ ИЙМОНДАНДИР
33/35- عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «مَنْ يَقُمْ لَيْلَةَ الْقَدْرِ إيـْمَانًا وَاحْتِسَابًا غُفِرَ لَهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ».
33.35 Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ким Қадр кечасини иймон билан, савоб умидида қоим қилса, ўтган гуноҳлари мағфират этилади», дедилар».
24/23- بَاب: الْجِهَادُ مِنَ الْإِيـمَانِ
34/36- وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «انْتَدَبَ اللهُ لِمَنْ خَرَجَ فِي سَبِيلِهِ، لَا يُخْرِجُهُ إِلَّا إِيـمَانٌ بِي وَتَصْدِيقٌ بِرُسُلِي أَنْ أُرْجِعَهُ بـِمَا نَالَ مِنْ أَجْرٍ، أَوْ غَنِيمَةٍ، أَوْ أُدْخِلَهُ الْجَنَّةَ، وَلَوْلَا أَنْ أَشُقَّ عَلَى أُمَّتِي مَا قَعَدْتُ خَلْفَ سَرِيَّةٍ، وَلَوَدِدْتُ أَنِّي أُقْتَلُ فِي سَبِيلِ اللهِ، ثُمَّ أُحْيَا، ثُمَّ أُقْتَلُ، ثُمَّ أُحْيَا، ثُمَّ أُقْتَلُ».
34.36 Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Аллоҳ Ўз йўлида (жиҳодга) чиққанга: «Уни Менга бўлган иймон ва расулларимни тасдиқлашдан ўзгаси чиқармайди. Шунда уни эришган ажри ёки ўлжаси билан қайтараман ёхуд жаннатга киритаман», дея кафолат берган. Агар умматимни машаққатга солиб қўймаганимда, сарийя* ортида қолмаган бўлар эдим, Аллоҳ йўлида қатл этилиб, сўнг тирилиб, сўнг яна қатл этилиб, сўнг тирилиб, сўнг яна қатл этилишни истаган бўлардим», дедилар».
* Сарийя – раҳбар жанг қилиш ёки дарак билиб келиш учун душман тарафга юборадиган кичик қўшин (отряд). Одатда сарийяда тўрт юз кишигача бўлади. Адади оз бўлгани учун улар кундузи яшириниб, тунда махфий юришади. Шунинг учун улар «сарийя» – «тунги сайёҳ» деб аталади.
Иловага қаранг.
25/24- بَاب: تَطَوُّعُ قِيَامِ رَمَضَانَ
25.24-БОБ.
РАМАЗОНДА қоим БЎЛИБ, НАФЛ ИБОДАТ ҚИЛИШ ИЙМОНДАНДИР
35/37- وَعَنْهُ أَيْضًا: أَنَّ رَسُولَ الله صلى الله عليه وسلم قَالَ: «مَنْ قَامَ رَمَضَانَ إيْمَانًا وَاحْتِسَابًا غُفِرَ لَهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ».
35.37 Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ким Рамазонда иймон билан, савоб умидида қоим бўлса, ўтган гуноҳлари мағфират қилинади», дедилар».
26/25- بَاب: صَوْمُ رَمَضَانَ احْتِسَابًا مِنَ الْإِيـمَانِ
26.25-БОБ.
САВОБ УМИДИДА РАМАЗОН РЎЗАСИНИ ТУТИШ ИЙМОНДАНДИР
36/38- وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «مَنْ صَامَ رَمَضَانَ إيْمَانًا وَاحْتِسَابًا غُفِرَ لَهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ».
37.39 Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ким иймон билан, савоб умидида Рамазон рўзасини тутса, ўтган гуноҳлари мағфират қилинади», дедилар».
27/26- بَاب: الدِّينُ يُسْرٌ
27.26-БОБ.
ДИН Осонликдир
37/39- وَعَنْهُ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ أنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «إِنَّ الدِّينَ يُسْرٌ، وَلَنْ يُشَادَّ الدِّينَ أَحَدٌ إِلَّا غَلَبَهُ، فَسَدِّدُوا وَقَارِبُوا، وَأَبْشِرُوا، وَاسْتَعِينُوا بِالْغَدْوَةِ وَالرَّوْحَةِ وَشَيْءٍ مِنَ الدُّلْجَةِ».
37.39 Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Албатта, бу дин осонликдир. Ким динда ашаддийлашса, (дин) уни енгмай қўймайди. Тўғриликни лозим тутинглар, (ҳеч бўлмаса шунга) яқин бўлинглар ва хушхабар беринглар. Эрталаб, тушдан кейин ва туннинг охирида (ибодатга Аллоҳдан) ёрдам сўранглар», дедилар».
28/27- بَاب: الصَّلَاةِ مِنَ الْإِيـمَانِ
28.27-БОБ.
НАМОЗ ИЙМОНДАНДИР.
38/40- عَنِ الْبَرَاءِ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم كَانَ أَوَّلَ مَا قَدِمَ الْمَدِينَةَ نَزَلَ عَلَى أَجْدَادِهِ مِنَ الْأَنْصَارِ، وَأَنَّهُ صَلَّى قِبَلَ بَيْتِ الْمَقْدِسِ سِتَّةَ عَشَرَ شَهْرًا، أَوْ سَبْعَةَ عَشَرَ شَهْرًا، وَكَانَ يُعْجِبُهُ أَنْ تَكُونَ قِبْلَتُهُ قِبَلَ الْبَيْتِ، وَأَنَّهُ صَلَّى أَوَّلَ صَلَاةٍ صَلَّاهَا صَلَاةَ الْعَصْرِ، وَصَلَّى مَعَهُ قَوْمٌ، فَخَرَجَ رَجُلٌ مِـمَّنْ صَلَّى مَعَهُ، فَمَرَّ عَلَى أَهْلِ مَسْجِدٍ وَهُمْ رَاكِعُونَ فَقَالَ: أَشْهَدُ بِالله لَقَدْ صَلَّيْتُ مَعَ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم قِبَلَ مَكَّةَ، فَدَارُوا كَمَا هُمْ قِبَلَ الْبَيْتِ، وَكَانَتِ الْيَهُودُ قَدْ أَعْجَبَهُمْ إِذْ كَانَ يُصَلِّي قِبَلَ بَيْتِ الْمَقْدِسِ، وَأَهْلُ الْكِتَابِ، فَلَمَّا وَلَّى وَجْهَهُ قِبَلَ الْبَيْتِ أَنْكَرُوا ذَلِكَ.
38.40 Баро розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам Мадинага илк бор келганларида ансорлардан бўлган боболариникига – ёки тоғалариникига – тушдилар. Байтул Мақдисга қараб ўн олти ой ёки ўн етти ой намоз ўқидилар. У зотга қиблалари Байт тарафида бўлиши ёқар эди. Илк (Байтуллоҳга қараб) ўқиган намозлари аср намози бўлди. У зот билан бирга бир неча киши ҳам намоз ўқиди. Бирга намоз ўқиганлардан бир киши чиқиб, бир масжид аҳлининг ёнидан ўтди. Улар рукуъда эди. Шунда у: «Аллоҳ номи ила гувоҳлик бераманки, шак-шубҳасиз, мен Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам билан Макка томонга қараб намоз ўқидим», деди. Натижада улар ўша ҳолларида Байт томонга бурилишди. У зотнинг Байтул Мақдисга қараб намоз ўқишлари яҳудийларга ва аҳли китобларга ёқар эди. Юзларини Байтуллоҳ томон бурган эдилар, улар буни қабул қилишмади».
29/28- بَاب: حُسْنِ إِسْلَامِ الْمَرْءِ
29.28- БОБ.
КИШИ мусулмончилигИНИНГ гўзаллиги ҲАҚИДА
39/41- عَنْ أَبِي سَعِيدٍ الْخُدْرِيَّ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّهُ سَـمِعَ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم يَقُولُ: «إِذَا أَسْلَمَ الْعَبْدُ فَحَسُنَ إِسْلَامُهُ، يُكَفِّرُ اللهُ عَنْهُ كُلَّ سَيِّئَةٍ كَانَ زَلَفَهَا، وَكَانَ بَعْدَ ذَلِكَ الْقِصَاصُ: الْحَسَنَةُ بِعَشْرِ أَمْثَالِهَا إِلَى سَبْعِمِائَةِ ضِعْفٍ، وَالسَّيِّئَةُ بـِمِثْلِهَا إِلَّا أَنْ يَتَجَاوَزَ اللهُ عَنْهَا».
39.41 Абу Саъид Худрий розияллоҳу анҳу хабар қиладики, у Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «Банда мусулмон бўлиб, унинг мусулмонлиги гўзал бўлса, Аллоҳ унинг қилиб ўтган барча гуноҳидан кечади. Бундан кейин фақат қасос қолади. Яхшилик (мукофоти) ўн баробардан етти юз баробаргачадир. Ёмонлик эса, агар Аллоҳ кечиб юбормаса, ўз баробар мисличадир», деганларини эшитган экан.
30/29- بَاب: أَحَبُّ الدِّينِ إِلَى اللهِ أَدْوَمُهُ
30-29-БОБ.
АЛЛОҲга ДИН(амаллари)нинг ЭНГ севимлиси давомлисидир
40/43- عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ الله عَنْهَا: أَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم دَخَلَ عَلَيْهَا وَعِنْدَهَا امْرَأَةٌ، فَقَالَ: «مَنْ هَذِهِ؟» قَالَتْ: فُلَانَةُ، تَذْكُرُ مِنْ صَلَاتِـهَا، قَالَ: «مَهْ، عَلَيْكُمْ بِـمَا تُطِيقُونَ، فَوَاللهِ لَا يَـمَلُّ اللهُ حَتَّى تَـمَلُّوا». وَكَانَ أَحَبَّ الدِّينِ إِلَيْهِ مَا دَاوَمَ عَلَيْهِ صَاحِبُهُ.
40.43 Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам унинг ҳузурига кирганларида, олдида бир аёл бор эди. У зот: «Бу ким?» дедилар. «Фалона», деб, унинг намозини зикр қила кетди. «Тўхта! Тоқатингиз етадиган нарсани қилинглар. Аллоҳга қасамки, сизга малол келмагунича, Аллоҳга малол келмайди», дедилар. У Зотга дин(амаллари)нинг энг севимлиси – эгаси унда бардавом бўлгани эди».
31/30- بَاب: زِيَادَةِ الْإِيـمَانِ وَنُقْصَانِهِ
31.30-БОБ.
ИЙМОННИНГ ЗИЁДА ВА НОҚИС БЎЛИШИ ҲАҚИДА*
41/44- عَنْ أَنَسٍ رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «يَـخْرُجُ مِنَ النَّارِ مَنْ قَالَ: لَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ، وَفِي قَلْبِهِ وَزْنُ شَعِيرَةٍ مِنْ خَيْرٍ، وَيَخْرُجُ مِنَ النَّارِ مَنْ قَالَ: لَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ وَفِي قَلْبِهِ وَزْنُ بُرَّةٍ مِنْ خَيْرٍ، وَيَـخْرُجُ مِنَ النَّارِ مَنْ قَالَ: لَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ، وَفِي قَلْبِهِ وَزْنُ ذَرَّةٍ مِنْ خَيْرٍ».
41.44 Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Аллоҳдан ўзга илоҳ йўқ», деган, қалбида арпа дони вазнича яхшилик бўлган киши дўзахдан чиқади. «Аллоҳдан ўзга илоҳ йўқ», деган, қалбида буғдой дони вазнича яхшилик бўлган киши дўзахдан чиқади. «Аллоҳдан ўзга илоҳ йўқ», деган, қалбида тариқ вазнича яхшилик бўлган киши дўзахдан чиқади», дедилар».
42/45- عَنْ عُمَرَ بْنِ الْخَطَّابِ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ رَجُلًا مِنَ الْيَهُودِ قَالَ لَهُ: يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ، آيَةٌ فِي كِتَابِكُمْ تَقْرَءُونَهَا، لَوْ عَلَيْنَا مَعْشَرَ الْيَهُودِ نَزَلَتْ، لَاتّـَخَذْنَا ذَلِكَ الْيَوْمَ عِيدًا، قَالَ: أَيُّ آيَةٍ؟ قَالَ: (الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِي وَرَضِيتُ لَكُمُ الْإِسْلَامَ دِينًا) [الـمائدة: 3]، قَالَ عُمَرُ: قَدْ عَرَفْنَا ذَلِكَ الْيَوْمَ، وَالْمَكَانَ الَّذِي نَزَلَتْ فِيهِ عَلَى النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم، وَهُوَ قَائِمٌ بِعَرَفَةَ يَوْمَ جُمُعَةٍ.
42.45 Умар ибн Хаттоб розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Яҳудийлардан биров у кишига: «Эй мўминларнинг амири, китобингизда сизлар ўқийдиган бир оят бор. Агар у биз, яҳудийлар жамоасига нозил бўлганида эди, ўша кунни байрам қилиб олар эдик», деди. У киши: «Қайси оят?» деди. «Бугунги кунда сизга динингизни мукаммал қилиб бердим, сизга неъматимни батамом қилдим ва сизга Исломни дин деб рози бўлдим» (ояти)», деди.
Умар: «Биз ўша кунни ва Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга у (оят) нозил бўлган жойни жуда яхши биламиз. У зот жума куни Арафотда тик турган эдилар», деди».
32/31- بَاب: الزَّكَاةُ مِنَ الْإِسْلَامِ
32.31-БОБ.
ЗАКОТ ИСЛОМДАНДИР
43/46- عَنْ طَلْحَةَ بْنِ عُبَيْدِ اللهِ رَضِيَ الله عَنْهُ يَقُولُ: جَاءَ رَجُلٌ إِلَى رَسُولِ الله صلى الله عليه وسلم مِنْ أَهْلِ نَـجْدٍ، ثَائِرُ الرَّأْسِ، يُسْمَعُ دَوِيُّ صَوْتِهِ وَلَا يُفْقَهُ مَا يَقُولُ، حَتَّى دَنَا، فَإِذَا هُوَ يَسْأَلُ عَنِ الْإِسْلَامِ، فَقَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «خَمْسُ صَلَوَاتٍ فِي الْيَوْمِ وَاللَّيْلَةِ». فَقَالَ: هَلْ عَلَيَّ غَيْرُهَا؟ قَالَ: «لَا، إِلَّا أَنْ تَطَوَّعَ» قَالَ: وَذَكَرَ لَهُ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «وَصِيَامُ رَمَضَانَ» قَالَ: هَلْ عَلَيَّ غَيْرُهُ؟ قَالَ: «لَا، إِلَّا أَنْ تَطَوَّعَ». قَالَ: وَذَكَرَ لَهُ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: الزَّكَاةَ قَالَ: هَلْ عَلَيَّ غَيْرُهَا؟ قَالَ: «لَا، إِلَّا أَنْ تَطَوَّعَ». قَالَ: فَأَدْبَرَ الرَّجُلُ وَهُوَ يَقُولُ: وَاللهِ لَا أَزِيدُ عَلَى هَذَا وَلَا أَنْقُصُ، قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «أَفْلَحَ إِنْ صَدَقَ».
43.46 Талҳа ибн Убайдуллоҳ розияллоҳу анҳу айтади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига Нажд аҳлидан сочлари тўзиган бир киши келди. Овозининг ғўлдираши эшитилар, нима деяётганини эса фаҳмлаб бўлмас эди. Ниҳоят, яқин келди. Қарасак, у Ислом ҳақида сўраётган экан. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Бир кеча-кундузда беш маҳал намоз», дедилар. «Зиммамда бундан бошқаси ҳам борми?» деди. «Йўқ, лекин ўз ихтиёринг билан қилишинг (мумкин)», дедилар. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Рамазон рўзасини тутиш ҳам», дедилар. «Зиммамда бундан бошқаси ҳам борми?» деди. «Йўқ, лекин ўз ихтиёринг билан қилишинг (мумкин)», дедилар. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам унга закотни зикр қилдилар. «Зиммамда бундан бошқаси ҳам борми?» деди у. «Йўқ, лекин ўз ихтиёринг билан қилишинг (мумкин)», дедилар.
Шунда ўша одам: «Аллоҳга қасамки, бундан зиёда ҳам қилмайман, кам ҳам қилмайман», дея орқага қайтди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Агар гапида турса, нажот топди», дедилар».
33/32- بَاب: اتِّبَاعُ الْجَنَائِزِ مِنَ الْإِيـمَانِ
33.32-БОБ.
ЖАНОЗАГА қатнАШИШ ИЙМОНДАНДИР
44/47 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ، أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «مَنِ اتَّبَعَ جَنَازَةَ مُسْلِمٍ إيـْمَانًا وَاحْتِسَابًا، وَكَانَ مَعَهُ حَتَّى يُصَلَّى عَلَيْهَا، وَيَفْرُغَ مِنْ دَفْنِهَا، فَإِنَّهُ يَرْجِعُ مِنَ الْأَجْرِ بِقِيرَاطَيْنِ، كُلُّ قِيرَاطٍ مِثْلُ أُحُدٍ، وَمَنْ صَلَّى عَلَيْهَا ثُمَّ رَجَعَ قَبْلَ أَنْ تُدْفَنَ فَإِنَّهُ يَرْجِعُ بِقِيرَاطٍ».
44.47 Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ким иймон билан, савоб умидида бир мусулмоннинг жанозасига қатнашса ҳамда унга жаноза намози ўқилгунича ва дафнидан фориғ бўлгунича у билан бирга бўлса, икки қийрот* ажр билан қайтади. Ҳар бир қийрот Уҳуд мисличадир. Ким унга жаноза намози ўқиганидан кейин дафн қилинишидан олдин қайтса, у бир қийрот билан қайтади», дедилар».
* Қийрот – миқдор ўлчови. Унинг миқдори турли ўлкаларда турлича бўлган. Масалан, маккаликларда қийрот динорнинг йигирма тўртдан бир улуши ҳисобланса, аксар юртларда йигирмадан бири бўлган. Аммо «қийрот» калимаси кейинчалик бир нарсанинг ниҳоятда кўплигини, чексизлигини ифода этиш учун қўлланадиган бўлиб кетган. Бу ерда ҳам ўша маъно кўзда тутилган.
34/33- بَاب: خَوْفِ الْمُؤْمِنِ مِنْ أَنْ يَحْبَطَ عَمَلُهُ وَهُوَ لَا يَشْعُرُ
34.33-боб.
МЎМИННИНГ ЎЗИ сезмаган ҲОЛДА АМАЛИ ҲАБАТА БЎЛИШИДАН ҚЎРҚИШИ ҳақида
45/48- عَنْ عَبْدِ الله ابْنِ مَسْعُودٍ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «سِبَابُ الْمُسْلِمِ فُسُوقٌ، وَقِتَالُهُ كُفْرٌ».
45.48 Зубайддан ривоят қилинади:
«Абу Воилдан муржиъалар* хусусида сўрадим. Шунда у деди: «Менга Абдуллоҳ айтиб берди: «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Мусулмонни сўкиш фосиқлик, унга қарши жанг қилиш эса куфрдир», деганлар».
* Муржиъалар («кечиктирувчилар») – ботил фирқалардан бири. Хаворижлар гуноҳи кабира қилганларни дарҳол жазолаш тарафдори бўлса, муржиъийлар жазолашни кечиктиришни ёқлаб чиқишган. Шунинг учун улар шундай ном олишган. Муржиъа фирқасидагилар мўмин киши ҳар қанча улкан гуноҳ қилса ҳам фосиқ ва осий бўлмайди, ҳатто тавбасиз ўлса ҳам уларга азоб жоиз бўлмайди, деб ҳисоблашади. Ва яна улар иймон ва амал бошқа-бошқа нарсалар деб билишади.
46/49- عَنْ عُبَادَةَ بْنِ الصَّامِتِ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم خَرَجَ يُخْبِرُ بِلَيْلَةِ الْقَدْرِ، فَتَلَاحَى رَجُلَانِ مِنَ الْمُسْلِمِينَ فَقَالَ: «إِنِّي خَرَجْتُ لِأُخْبِرَكُمْ بِلَيْلَةِ الْقَدْرِ، وَإِنَّهُ تَلَاحَى فُلَانٌ وَفُلَانٌ فَرُفِعَتْ، وَعَسَى أَنْ يَكُونَ خَيْرًا لَكُمُ، الْتَمِسُوهَا فِي السَّبْعِ وَالتِّسْعِ وَالْخَمْسِ».
46.49 Убода ибн Сомит розияллоҳу анҳу хабар қилади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Қадр кечаси ҳақида хабар бериш учун чиққан эдилар, мусулмонлардан икки киши тортишиб кетди. Шунда у зот: «Мен сизларга Қадр кечаси ҳақида хабар бериш учун чиққан эдим. Фалончи билан фалончи тортишиб кетди, шу боис (ёдимдан) кўтартирилди. Ажаб эмаски, бу сизлар учун яхшилик бўлса. Уни етти, тўққиз ва бешда изланглар», дедилар».
35/34- بَاب: سُؤَالِ جِبْرِيلَ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم
عَنِ الْإِيـمَانِ وَالْإِسْلَامِ وَالْإِحْسَانِ...
35.34-БОБ.
ЖАБРОИЛНИНГ НАБИЙ СОЛЛАЛЛОҲУ АЛАЙҲИ ВАСАЛЛАМДАН ИЙМОН, ИСЛОМ, ЭҲСОН ҲАҚИДА СЎРАГАНИ ҲАҚИДА
47/50- عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: كَانَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم بَارِزًا يَوْمًا لِلنَّاسِ، فَأَتَاهُ رجُلٌ فَقَالَ: مَا الْإِيـمَانُ؟ قَالَ: «الْإِيـمَانُ أَنْ تُؤْمِنَ بِاللهِ وَمَلَائِكَتِهِ وَبِلِقَائِهِ وَرُسُلِهِ، وَتُؤْمِنَ بِالْبَعْثِ». قَالَ: مَا الْإِسْلَامُ؟ قَالَ: «الْإِسْلَامُ أَنْ تَعْبُدَ اللهَ وَلَا تُشْرِكَ بِهِ، وَتُقِيمَ الصَّلَاةَ، وَتُؤَدِّيَ الزَّكَاةَ الْمَفْرُوضَةَ، وَتَصُومَ رَمَضَانَ». قَالَ: مَا الْإِحْسَانُ؟ قَالَ: «أَنْ تَعْبُدَ اللهَ كَأَنَّكَ تَرَاهُ، فَإِنْ لَمْ تَكُنْ تَرَاهُ فَإِنَّهُ يَرَاكَ»، قَالَ: مَتَى السَّاعَةُ؟ قَالَ: «مَا الْمَسْئُولُ عَنْهَا بِأَعْلَمَ مِنَ السَّائِلِ، وَسَأُخْبِرُكَ عَنْ أَشْرَاطِهَا: إِذَا وَلَدَتِ الْأَمَةُ رَبَّهَا، وَإِذَا تَطَاوَلَ رُعَاةُ الْإِبِلِ الْبُهْمُ فِي الْبُنْيَانِ، فِي خَمْسٍ لَا يَعْلَمُهُنَّ إِلَّا اللهُ». ثُمَّ تَلَا النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: (إِنَّ اللَّهَ عِنْدَهُ عِلْمُ السَّاعَةِ) الْآيَةَ [لقمان: 34]. ثُمَّ أَدْبَرَ فَقَالَ: «رُدُّوهُ». فَلَمْ يَرَوْا شَيْئًا، فَقَالَ: «هَذَا جِبْرِيلُ جَاءَ يُعَلِّمُ النَّاسَ دِينَهُمْ».
47.50 Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Бир куни Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам одамлар билан ўтирган эдилар, ҳузурларига Жаброил келди ва: «Иймон нима?» деди. У зот: «Иймон – Аллоҳга, Унинг фаришталарига, Унга рўбарў бўлишга ва Унинг расулларига иймон келтиришинг ва қайта тирилишга иймон келтиришинг», дедилар.
«Ислом нима?» деди. У зот: «Ислом – Аллоҳга ибодат қилишинг ва Унга ширк келтирмаслигинг, намозни тўкис адо этишинг, фарз қилинган закотни адо этишинг ва Рамазон рўзасини тутишинг», дедилар.
«Эҳсон нима?» деди. У зот: «Аллоҳга худди Уни кўриб турганингдек ибодат қилишинг. Гарчи Уни кўрмасанг-да, У сени кўриб турур», дедилар.
«Қиёмат қачон?» деди. У зот: «Бу ҳақда сўралувчи сўровчидан билимлироқ эмас. Сенга унинг аломатлари ҳақида хабар бераман. Чўри ўз хожасини туғса, йўқсил туябоқарлар кимўзарга бино қурса... У (қиёмат вақти) Аллоҳдан ўзга ҳеч ким билмайдиган беш нарса жумласидандир», дедилар. Сўнг Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам «Албатта, соат (қиёмат) илми ёлғиз Аллоҳнинг ҳузуридадир...» оятини тиловат қилдилар.
Сўнгра у ортига қайтди. У зот: «Уни қайтаринглар», дедилар. Улар ҳеч нимани кўришмади. Шунда у зот: «Бу – Жаброил, одамларга динларини ўргатгани келди», дедилар».
Абу Абдуллоҳ айтади: «У зот буларнинг барчасини иймондан санадилар».
36/35- بَاب: فَضْلِ مَنِ اسْتَبْرَأَ لِدِينِهِ
36.35-боб.
ДИНИ УЧУН ўзини ПОК тутган КИШИНИНГ ФАЗЛИ ҲАҚИДА
48/52- عَنِ النُّعْمَانِ بْنِ بَشِيرٍ رَضِيَ الله عَنْهُمَا قَالَ:: سَـمِعْتُ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم يَقُولُ: «الْحَلَالُ بَيِّنٌ، وَالْحَرَامُ بَيِّنٌ، وَبَيْنَهُمَا مُشَبَّهَاتٌ لَا يَعْلَمُهَا كَثِيرٌ مِنَ النَّاسِ، فَمَنِ اتَّقَى الْمُشَبَّهَاتِ اسْتَبْرَأَ لِدِيِنِهِ وَعِرْضِهِ، وَمَنْ وَقَعَ فِي الشُّبُهَاتِ كَرَاعٍ يَرْعَى حَوْلَ الْحِمَى، يُوشِكُ أَنْ يُوَاقِعَهُ، أَلَا وَإِنَّ لِكُلِّ مَلِكٍ حِمًى، أَلَا إِنَّ حِمَى اللهِ فِي أَرْضِهِ مَحَارِمُهُ، أَلَا وَإِنَّ فِي الْجَسَدِ مُضْغَةً إِذَا صَلَحَتْ صَلَحَ الْجَسَدُ كُلُّهُ، وَإِذَا فَسَدَتْ فَسَدَ الْجَسَدُ كُلُّهُ، أَلَا وَهِيَ الْقَلْبُ».
48.52 Нуъмон ибн Башир розияллоҳу анҳу айтади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг шундай деганларини эшитдим: «Ҳалол очиқ-ойдиндир, ҳаром ҳам очиқ-ойдиндир. Улар орасида кўп одамлар билмайдиган шубҳали нарсалар бор. Ким шубҳали нарсалардан сақланса, дини ва шаъни учун ўзини пок тутибди. Ким шубҳали нарсаларга тушса, худди қўриқхона атрофида чўпонлик қилиб, унга ўтиб кетай деган чўпонга ўхшайди.
Огоҳ бўлинг! Албатта, ҳар бир подшоҳнинг қўриқхонаси бордир.
Огоҳ бўлинг! Албатта, Аллоҳнинг ердаги қўриқхонаси – ҳаром қилган нарсаларидир.
Огоҳ бўлинг! Танада бир парча гўшт бор, у соғлом бўлса, бутун тана соғлом бўлади. У бузилса, бутун тана бузилади. Огоҳ бўлинг! Ўша нарса қалбдир».
37/36- بَاب: أَدَاءُ الْخُمُسِ مِنَ الْإِيـمَانِ
37.36-БОБ.
ХУМУСНИ* АДО ЭТИШ ИЙМОНДАНДИР
49/53- عَنْ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ الله عَنْهُمَا قَالَ: إِنَّ وَفْدَ عَبْدِ الْقَيْسِ لَمَّا أَتَوُا النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «مَنِ الْقَوْمُ أَوْ مَنِ الْوَفْدُ؟» قَالُوا: رَبِيعَةُ. قَالَ: «مَرْحَبًا بِالْقَوْمِ - أَوْ بِالْوَفْدِ - غَيْرَ خَزَايَا وَلَا نَدَامَى». فَقَالُوا: يَا رَسُولَ اللهِ، إِنَّا لَا نَسْتَطِيعُ أَنْ نَأْتِيَكَ إِلَّا فِي شَهْرِ الْحَرَامِ، وَبَيْنَنَا وَبَيْنَكَ هَذَا الْحَيُّ مِنْ كُفَّارِ مُضَرَ، فَمُرْنَا بِأَمْرٍ فَصْلٍ، نُخْبِرْ بِهِ مَنْ وَرَاءَنَا، وَنَدْخُلْ بِهِ الْجَنَّةَ، وَسَأَلُوهُ عَنِ الْأَشْرِبَةِ، فَأَمَرَهُمْ بِأَرْبَعٍ، وَنَهَاهُمْ عَنْ أَرْبَعٍ، أَمَرَهُمْ: بِالْإِيـمَانِ بِاللهِ وَحْدَهُ، قَالَ: «أَتَدْرُونَ مَا الْإِيـمَانُ بِاللهِ وَحْدَهُ؟» قَالُوا: اللهُ وَرَسُولُهُ أَعْلَمُ، قَالَ: «شَهَادَةُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ وَحْدَهُ لاَشَرِيكَ لَهُ وَأَنَّ مُحَمَّدًا رَسُولُ اللهِ، وَإِقَامُ الصَّلَاةِ، وَإِيتَاءُ الزَّكَاةِ، وَصِيَامُ رَمَضَانَ، وَأَنْ تُعْطُوا مِنَ الْمَغْنَمِ الْخُمُسَ». وَنَهَاهُمْ عَنْ أَرْبَعٍ: الْحَنْتَمِ، وَالدُّبَّاءِ، وَالنَّقِيرِ، وَالْمُزَفَّتِ. وَرُبـَّمَا قَالَ: الْمُقَيَّرِ. وَقَالَ: «احْفَظُوهُنَّ وَأَخْبِرُوا بِـهِنَّ مَنْ وَرَاءَكُمْ».
49.53 Ибн Аббос розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Абдулқайс вакиллари Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига келганда, у зот: «Бу одамлар ким [ёки бу вакиллар ким]?» дедилар. «Рабийъа», дейишди.
У зот: «Эй вакиллар [ёки эй одамлар], бехижолат ва бенадомат хуш келдингиз!» дедилар.
«Эй Аллоҳнинг Расули! Биз олдингизга ҳаром ойлардагина кела оламиз, биз билан сизнинг ўртамизда Музор кофирларининг манави қабиласи бор. Шу боис бизни қатъий бир ишга буюрингки, уни ортимиздагиларга етказайлик ва шу сабабли жаннатга кирайлик!» дейишди ва у зотдан ичимликлар ҳақида сўрашди. Шунда у зот уларни тўрт нарсага буюриб, тўрт нарсадан қайтардилар. Уларни ёлғиз Аллоҳга иймон келтиришга буюра туриб: «Ёлғиз Аллоҳга иймон келтириш нима эканини биласизларми?» дедилар. «Аллоҳ ва Унинг Расули билувчидир», дейишди. У зот: «Аллоҳдан ўзга илоҳ йўқ ва Муҳаммад Аллоҳнинг Расулидир», деб гувоҳлик бериш, намозни тўкис адо этиш, закот бериш, Рамазон рўзасини тутиш ва ўлжадан бешдан бирини беришингиздир», дедилар. Тўрт нарсадан – ҳантам*, дуббо*, нақийр* ва музаффатдан* – (Ибн Аббос) баъзида «муқайяр»* деган – қайтардилар. У зот: «Буларни эслаб қолинг ва ортингиздагиларга бунинг хабарини беринг», дедилар».
* Хумус – ўлжанинг бешдан бири.
* Ҳантам – лой, жун ва қон аралашмасидан ясаладиган хум.
* Дуббо – қуритиб, ичи ўйилган қовоқ.
* Нақийр – қуритиб, ичини ўйиб, идиш ясалган хурмо илдизи.
* Музаффат – зифт билан бўялган идиш. Меш ва саноч каби идишларни сув ўтмайдиган қилиб мустаҳкамлаш учун ишлатиладиган елимсимон қора модда зифт деб аталган.
* Муқайяр – қийрланган идиш. Қийр бир ўсимлик бўлиб, қуритиб куйдирилган ва ундан олинган модда билан идишлар мустаҳкамлаш мақсадида бўялган. Аслида «муқайяр» билан «музаффат» битта нарса, яъни бир хил идиш. Шунинг учун Ибн Аббос розияллоҳу анҳу гоҳида «музаффат» сўзи ўрнига «муқайяр» сўзини ишлатар эдилар.
Изоҳ: Бу ҳадисда мазкур идишлардан қайтаришнинг маъноси уларда набиз тайёрлаб ичишдан ман қилишдир. Чунки уларда тайёрланган набиз маст қилиш хусусиятига эга бўлган. «Набиз» деб хурмо, майиз каби қуруқ меваларни сувга ивитиб, хамрга айланмай туриб олинадиган истеъмол қилмнадиган ивитмага айтилади. Агар унинг вақти ўтиб кетса, хамрга яъни маст қилувчи ичимликка айланиб қолади.
38/37- بَاب: مَا جَاءَ أَنَّ الْأَعْمَالَ بِالنِّيَّةِ
38.37-боб.
АМАЛЛАР НИЯТ ВА савоб умидига кўра ЭКАНИ ҳақида
50/54- عَنْ عُمَرَ رَضِيَ الله عَنْهُ، حَدِيثُ: إِنـَّمَا الأَعْمَالُ بِالنِّيَّاتِ، وَقَدْ تَقَدَّمَ فِي أَوَّلِ الكِتَابِ، وَزَادَ هُنَا بَعْدَ قَوْلِهِ: وَإِنَّـمَا َلِكُلِّ امْرِئٍ مَا نَوَى: فَمَنْ كَانَتْ هِجْرَتُهُ إِلَى اللهِ وَرَسُولِهِ فَهِجْرَتُهُ إِلَى اللهِ وَرَسُولِهِ، وَسَرَدَ بَاقِيَ الـحَدِيثِ.
50.54 Умар розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
51/55- عَنْ أَبِي مَسْعُودٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ،، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «إِذَا أَنْفَقَ الرَّجُلُ عَلَى أَهْلِهِ يَحْتَسِبُهَا فَهُوَ لَهُ صَدَقَةٌ».
51.55 Абу Масъуд розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Агар киши ўз аҳли-оиласига савоб умидида нафақа қилса, бу унга садақадир», дедилар».
39/38- بَاب: قَوْلِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم: «الدِّينُ النَّصِيحَةُ».
39.38-боб.
НАБИЙ СОЛЛАЛЛОҲУ АЛАЙҲИ ВАСАЛЛАМНИНГ «ДИН – АЛЛОҲга,
УНИНГ РАСУЛИга ҳамда МУСУЛМОНЛАРНИНГ ИМОМЛАРИ*
ва оммасига холис бўлишДИР» ДЕГАН сўзЛАРИ ВА АЛЛОҲ ТАОЛОНИНГ «...агар Аллоҳга ва Расулига ихлосли бўлсалар...» ДЕГАН сўзи ҲАҚИДА
* «Имом» сўзи луғатда «эргашиладиган шахс» маъносини билдиради. Шаръий истилоҳда эса ўрнига қараб турли маъноларда ишлатилади. Бу ўринда мусулмонларнинг диний ва сиёсий раҳбарлари кўзда тутилган. Ислом давлати халифаларини ҳам имом деб номлашган. Илм ва тафаккур бобида юксак мақомга эришган алломалар, мазҳаббошилар, муҳаддисларга ҳам «имом» унвони берилган, масалан: Имом Бухорий, Имом Муслим, Имом Аъзам, Имом Ғаззолий каби.
52/57- عَنْ جَرِيرِ بْنِ عَبْدِ اللهِ البَجَلِيّ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: بَايَعْتُ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم عَلَى إِقَامِ، الصَّلَاةِ، وَإِيتَاءِ الزَّكَاةِ، وَالنُّصْحِ لِكُلِّ مُسْلِمٍ.
52.57 Жарир ибн Абдуллоҳ розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга намозни тўкис адо этиш, закот бериш ва ҳар бир мусулмонга холис бўлишга байъат қилдим».
53/58- وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: إِنِّي أَتَيْتُ رَسُولَ الله صلى الله عليه وسلم قُلْتُ: أُبَايِعُكَ عَلَى الْإِسْلَامِ، فَشَرَطَ عَلَيَّ: وَالنُّصْحِ لِكُلِّ مُسْلِمٍ. فَبَايَعْتُهُ عَلَى هَذَا.
53.58 Жарир ибн Абдуллоҳ розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
Мен Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга бориб: «Мен сизга мусулмон бўлишга байъат қиламан», дедим. Шунда у зот менга ҳар бир мусулмонга холис бўлишни ҳам шарт қилдилар ва мен у зотга шунга байъат қилдим».
3 – كتاب: العِلمِ
ИЛМ КИТОБИ
40/1- بَاب: فَضْلِ الْعِلْمِ
40.1-боб.
ИЛМНИНГ ФАЗИЛАТИ ҳақида
54/59- عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: بَيْنَمَا النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم فِي مَجْلِسٍ يُحَدِّثُ الْقَوْمَ، جَاءَهُ أَعْرَابِيٌّ فَقَالَ: مَتَى السَّاعَةُ؟ فَمَضَى رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم يُـحَدِّثُ، فَقَالَ بَعْضُ الْقَوْمِ: سَـمِعَ مَا قَالَ فَكَرِهَ مَا قَالَ. وَقَالَ بَعْضُهُمْ: بَلْ لَمْ يَسْمَعْ، حَتَّى إِذَا قَضَى حَدِيثَهُ قَالَ: «أَيْنَ - أُرَاهُ - السَّائِلُ عَنِ السَّاعَةِ؟» قَالَ: هَا أَنَا يَا رَسُولَ اللهِ، قَالَ: «فَإِذَا ضُيِّعَتِ الْأَمَانَةُ فَانْتَظِرِ السَّاعَةَ». قَالَ: كَيْفَ إِضَاعَتُهَا؟ قَالَ: «إِذَا وُسِّدَ الْأَمْرُ إِلَى غَيْرِ أَهْلِهِ فَانْتَظِرِ السَّاعَةَ».
54.59 Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу айтади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бир мажлисда одамларга ҳадис айтаётганларида бир аъробий келиб: «Соат (Қиёмат) қачон?» деди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам сўзларида давом этавердилар. Баъзи одамлар: «У зот унинг гапирганини эшитдилар-у, гапини ёқтирмадилар», дейишди, баъзилари эса: «Йўқ, эшитмадилар», дейишди. У зот сўзларини тугатгач: «Қиёмат ҳақида сўраган – менимча шундай дедилар – қани?» дедилар. «Мана мен, эй Аллоҳнинг Расули!» деди. «Қачон омонат зое қилинса, қиёматни кутавер!» дедилар. «Уни зое қилиш қандай бўлади?» деди. «Қачон иш ўз аҳлидан бошқасига топширилса, қиёматни кутавер!» дедилар».
41/2- بَابُ: مَنْ رَفَعَ صَوْتَهُ بِالْعِلْمِ
3-боб.
ИЛМда ОВОЗНИ КЎТАРиш ҲАҚИДА
55/60 - عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ عَمْرٍو رَضِيَ الله عَنْهُمَا قَالَ: تـَخَلَّفَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم فِي سَفْرَةٍ سَافَرْنَاهَا، فَأَدْرَكَنَا - وَقَدْ أَرْهَقَتْنَا الصَّلَاةُ - وَنَحْنُ نَتَوَضَّأُ، فَجَعَلْنَا نَـمْسَحُ عَلَى أَرْجُلِنَا، فَنَادَى بِأَعْلَى صَوْتِهِ: «وَيْلٌ لِلْأَعْقَابِ مِنَ النَّارِ». مَرَّتَيْنِ أَوْ ثَلَاثًا.
55.60 Абдуллоҳ ибн Амр розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Сафарларимизнинг бирида Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам биздан ортда қолдилар. Кейин таҳорат қилаётганимизда етиб келдилар. Намоз бизни шошириб қўйган эди. Оёқларимизни масҳ торт(гандек юв)аётган эдик, шунда у зот бор овозлари билан: «Товонларнинг ҳолига дўзахдан вой бўлсин!» деб икки ёки уч марта нидо қилдилар».
42/3 بَاب: طَرْحِ الْإِمَامِ الْمَسْأَلَةَ عَلَى أَصْحَابِهِ لِيَخْتَبِرَ مَا عِنْدَهُمْ مِنَ الْعِلْمِ
42.3 - боб.
СУҲБАТДОШЛАРИнинг ИЛМЛАРИНИ СИНАШ
УЧУН Имомнинг САВОЛ ТАШЛАШИ ҲАҚИДА
56/61- عَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ الله عَنْهُمَا قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «إِنَّ مِنَ الشَّجَرِ شَجَرَةً لَا يَسْقُطُ وَرَقُهَا، وَإِنَّهَا مَثَلُ الْمُسْلِمِ، حَدِّثُونِي مَا هِيَ؟» قَالَ: فَوَقَعَ النَّاسُ فِي شَجَرِ الْبَوَادِي، قَالَ عَبْدُ اللهِ: وَقَعَ فِي نَفْسِي أَنَّهَا النَّخْلَةُ، فَاسْتَحْييْتُ، ثُمَّ قَالُوا: حَدِّثْنَا مَا هِيَ يَا رَسُولَ اللهِ، قَالَ: «هِيَ النَّخْلَةُ».
56.61 Ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Дарахтлар орасида бир дарахт борки, унинг барги тўкилмайди. Албатта, у мусулмонга ўхшайди. Менга айтинглар-чи, у нима?» дедилар. Одамларнинг хаёли саҳро дарахтларига кетди – Абдуллоҳ деди: «Кўнглимга унинг хурмо дарахти экани келди». – Кейин улар: «Эй Аллоҳнинг Расули, айтинг-чи, у нима?» дейишди. У зот: «У хурмодир», дедилар».
43/4 – باب: القِرَاءةِ وَالعَرْضِ عَلَى الـمُحَدِّثِ
57/63 – عَنْ أَنَسٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: بَيْنَمَا نَحْنُ جُلُوسٌ مَعَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم فِي الْمَسْجِدِ، دَخَلَ رَجُلٌ عَلَى جَمَلٍ فَأَنَاخَهُ فِي الْمَسْجِدِ، ثُمَّ عَقَلَهُ، ثُمَّ قَالَ: أَيُّكُمْ مُحَمَّدٌ؟ وَالنَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم مُتَّكِئٌ بَيْنَ ظَهْرَانَيْهِمْ، فَقُلْنَا: هَذَا الرَّجُلُ الْأَبْيَضُ الْمُتَّكِئُ، فَقَالَ لَهُ الرَّجُلُ: ابْنَ عَبْدِ الْمُطَّلِبِ؟ فَقَالَ لَهُ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «قَدْ أَجَبْتُكَ»، فَقَالَ: إِنِّي سَائِلُكَ فَمُشَدِّدٌ عَلَيْكَ فِي الْمَسْأَلَةِ، فَلَا تَـجِدْ عَلَيَّ فِي نَفْسِكَ، قَالَ: «سَلْ عَمَّا بَدَا لَكَ»، فَقَالَ: أَسْأَلُكَ بِرَبِّكَ وَرَبِّ مَنْ قَبْلَكَ، آللهُ أَرْسَلَكَ إِلَى النَّاسِ كُلِّهِمْ؟ فَقَالَ: «اللَّهُمَّ نَعَمْ». قَالَ: أَنْشُدُكَ بِاللهِ، آللهُ أَمَرَكَ أَنْ نُصَلِّيَ الصَّلَوَاتِ الْخَمْسَ فِي الْيَوْمِ وَاللَّيْلَةِ؟ قَالَ: «اللَّهُمَّ نَعَمْ»، قَالَ: أَنْشُدُكَ بِاللهِ، آللهُ أَمَرَكَ أَنْ نَصُومَ هَذَا الشَّهْرَ مِنَ السَّنَةِ؟ قَالَ: «اللَّهُمَّ نَعَمْ»، قَالَ: أَنْشُدُكَ بِاللهِ، آللهُ أَمَرَكَ أَنْ تَأْخُذَ هَذِهِ الصَّدَقَةَ مِنْ أَغْنِيَائِنَا فَتَقْسِمَهَا عَلَى فُقَرَائِنَا؟ فَقَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «اللَّهُمَّ نَعَمْ»، فَقَالَ الرَّجُلُ: آمَنْتُ بِـمَا جِئْتَ بِهِ، وَأَنَا رَسُولُ مَنْ وَرَائِي مِنْ قَوْمِي، وَأَنَا ضِمَامُ بْنُ ثَعْلَبَةَ أَخُو بَنِي سَعْدِ بْنِ بَكْرٍ.
57.63 Анас ибн Молик розияллоҳу анҳу айтади:
«Биз Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам билан масжидда ўтирган эдик. Туя минган бир киши кирди-да, масжидда туясини чўктириб, тушовлади. Кейин уларга: «Қай бирингиз Муҳаммадсиз?» деди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам улар орасида суяниб ўтирган эдилар. «Мана бу суяниб ўтирган нуроний киши», дедик. Ҳалиги киши у зотга: «Эй Абдулмутталибнинг ўғли!» деди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Сенга жавоб бердим-ку», дедилар. Шунда у одам Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга: «Мен сиздан савол сўрайман ва сўрашда талабчанлик ҳам қиламан, мендан аччиқланманг», деди.
У зот: «Истаганингни сўра», дедилар.
«Сиздан Роббингиз ва сиздан аввалгиларнинг Робби ҳаққи сўрайман, сизни одамларнинг барчасига Аллоҳ юбордими?» деди.
У зот: «Ҳа, Аллоҳ ҳаққи», дедилар.
«Сиздан Аллоҳ ҳаққи сўрайман, бир кеча-кундузда беш вақт намоз ўқишимизни сизга Аллоҳ буюрдими?» деди.
У зот: «Ҳа, Аллоҳ ҳаққи», дедилар.
«Сиздан Аллоҳ ҳаққи сўрайман, йилнинг мана шу ойида рўза тутишимизни сизга Аллоҳ буюрдими?» деди.
У зот: «Ҳа, Аллоҳ ҳаққи», дедилар.
«Сиздан Аллоҳ ҳаққи сўрайман, ушбу закотни бойларимиздан олиб, камбағалларимизга тақсимлаб беришингизни сизга Аллоҳ буюрдими?» деди.
Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ҳа, Аллоҳ ҳаққи», дедилар. Шунда у киши: «Сиз келтирган нарсага иймон келтирдим. Мен ўз қавмимнинг элчисиман. Мен – Бану Саъд ибн Бакрлик Зимом ибн Саълабаман», деди».
58/64 – عَنْ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ الله عَنْهُمَا قَالَ: : أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم بَعَثَ بِكِتَابِهِ رَجُلًا وَأَمَرَهُ أَنْ يَدْفَعَهُ إِلَى عَظِيمِ الْبَحْرَيْنِ، فَدَفَعَهُ عَظِيمُ الْبَحْرَيْنِ إِلَى كِسْرَى، فَلَمَّا قَرَأَهُ مَزَّقَهُ، قَالَ: فَدَعَا عَلَيْهِمْ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم أَنْ يُـمَزَّقُوا كُلَّ مُـمَزَّقٍ.
58.64 Абдуллоҳ ибн Аббос розияллоҳу анҳумо хабар қилади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам мактублари билан бир кишини жўнатиб, уни Баҳрайн ҳукмдорига топширишни буюрдилар. Баҳрайн ҳукмдори Кисрога топширди. (Кисро) уни ўқигач, майдалаб ташлади.
(Ровийлардан бири Ибн Шиҳоб айтади) «Ўйлашимча, Ибн Мусай-яб: «Сўнг Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам уларни парча-парча бўлиб кетсин, деб дуоибад қилдилар», деган».
59/65 - عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: كَتَبَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم كِتَابًا - أَوْ أَرَادَ أَنْ يَكْتُبَ - فَقِيلَ لَهُ: إِنَّهُمْ لَا يَقْرَءُونَ كِتَابًا إِلَّا مَـخْتُومًا، فَاتّـَخَذَ خَاتَمًا مِنْ فِضَّةٍ نَقْشُهُ: مُحَمَّدٌ رَسُولُ الله،. كَأَنِّي أَنْظُرُ إِلَى بَيَاضِهِ فِي يَدِهِ.
59.65 Анас ибн Молик розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам бир мактуб ёздилар [ёки ёзмоқчи бўлдилар]. Шунда у зотга: «Улар муҳрланмаган мактубни ўқишмайди», дейилди. Кейин у зот кумуш узук тутадиган бўлдилар, унинг нақши «Муҳаммадун Расулуллоҳ» эди. Мен унинг оппоқлигини у зотнинг қўлларида кўриб тургандекман ҳамон кўз ўнгимда».
60/66- عَنْ أَبِي وَاقِدٍ اللَّيْثِيِّ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم بَيْنَمَا هُوَ جَالِسٌ فِي الْمَسْجِدِ وَالنَّاسُ مَعَهُ، إِذْ أَقْبَلَ ثَلَاثَةُ نَفَرٍ، فَأَقْبَلَ اثْنَانِ إِلَى رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم وَذَهَبَ وَاحِدٌ، قَالَ: فَوَقَفَا عَلَى رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم فَأَمَّا أَحَدُهُمَا فَرَأَى فُرْجَةً فِي الْحَلْقَةِ فَجَلَسَ فِيهَا، وَأَمَّا الْآخَرُ فَجَلَسَ خَلْفَهُمْ، وَأَمَّا الثَّالِثُ فَأَدْبَرَ ذَاهِبًا، فَلَمَّا فَرَغَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «أَلَا أُخْبِرُكُمْ عَنِ النَّفَرِ الثَّلَاثَةِ؟ أَمَّا أَحَدُهُمْ فَأَوَى إِلَى اللهِ فَآوَاهُ اللهُ، وَأَمَّا الْآخَرُ فَاسْتَحْيَا فَاسْتَحْيَا اللهُ مِنْهُ، وَأَمَّا الْآخَرُ فَأَعْرَضَ، فَأَعْرَضَ اللهُ عَنْهُ».
60.66 Абу Воқид Лайсийдан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам одамлар билан бирга масжидда ўтирган эдилар. Баногоҳ уч киши кириб келди. Иккитаси Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам томон юрди, биттаси эса кетиб қолди. У иккови Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг тепаларида туриб қолди. Биттаси даврада бўш жойни кўриб, ўша ерга ўтирди. Наригиси одамларнинг орқа тарафига ўтирди. Учинчиси эса орқасига қайтиб кетди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам фориғ бўлгач: «Сизларга учаласи ҳақида хабар берайми? Уларнинг бири Аллоҳдан бошпана сўради, Аллоҳ ҳам унга бошпана берди. Наригиси ҳаё қилди, Аллоҳ ҳам ундан ҳаё қилди. Бошқаси эса юз ўгирди, Аллоҳ ҳам ундан юз ўгирди», дедилар».
44/5- بَاب: قَوْلِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم: «رُبَّ مُبَلَّغٍ أَوْعَى مِنْ سَامِعٍ»
44.5-боб.
НАБИЙ СОЛЛАЛЛОҲУ АЛАЙҲИ ВАСАЛЛАМНИНГ «(хабар) ЕТКАЗИЛГАН баъзи одам ЭШИТувчидан кўра ангЛОВЧИРОҚдир» ДЕГАН СЎЗЛАРИ ҲАҚИДА
61/67 – عَنْ أَبِي بَكْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ: قَعَدَ عَلَيْهِ السَّلاَمُ عَلَى بَعِيرِهِ، وَأَمْسَكَ إِنْسَانٌ بِـخِطَامِهِ - أَوْ بِزِمَامِهِ - قَالَ: «أَيُّ يَوْمٍ هَذَا؟» فَسَكَتْنَا حَتَّى ظَنَنَّا أَنَّهُ سَيُسَمِّيهِ سِوَى اسْـمِهِ، قَالَ: «أَلَيْسَ يَوْمَ النَّحْرِ؟» قُلْنَا: بَلَى. قَالَ: «فَأَيُّ شَهْرٍ هَذَا؟» فَسَكَتْنَا حَتَّى ظَنَنَّا أَنَّهُ سَيُسَمِّيهِ بِغَيْرِ اسْـمِهِ، فَقَالَ: «أَلَيْسَ بِذِي الْحِجَّةِ؟» قُلْنَا: بَلَى. قَالَ: «فَإِنَّ دِمَاءَكُمْ، وَأَمْوَالَكُمْ، وَأَعْرَاضَكُمْ بَيْنَكُمْ حَرَامٌ، كَحُرْمَةِ يَوْمِكُمْ هَذَا، فِي شَهْرِكُمْ هَذَا، فِي بَلَدِكُمْ هَذَا، لِيُبَلِّغِ الشَّاهِدُ الْغَائِبَ، فَإِنَّ الشَّاهِدَ عَسَى أَنْ يُبَلِّغَ مَنْ هُوَ أَوْعَى لَهُ مِنْهُ».
61.67 Абу Бакранинг отаси розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам туяларига ўтирдилар. Унинг жиловини [ёки юганини] бир киши ушлаб турди.
«Бугун қайси кун?» дедилар. Биз жим қолдик, ҳатто уни бошқа ном билан атасалар керак, деб ўйладик.
«Қурбонлик куни эмасми?» дедилар.
«Ҳа, шундай», дедик.
«Бу қайси ой?» дедилар. Биз жим қолдик, ҳатто уни бошқа ном билан атасалар керак, деб ўйладик.
«Зулҳижжа эмасми?» дедилар.
«Ҳа, шундай», дедик. У зот дедилар: «Албатта, қонларингиз, молларингиз, шаън-обрўларингиз ораларингизда шу кунингиз, шу ойингиз, шу шаҳрингизнинг муқаддаслиги каби муқаддасдир*. Ҳозир бўлганлар ҳозир бўлмаганларга етказсин. Ажаб эмаски, ҳозир бўлган киши буни ўзидан кўра англовчироқ кишига етказса».
* Бу ерда «муқаддас» деб ўгирилган сўз матнда «ҳаром» деб келган бўлиб, мусулмон одамнинг қони, моли ва шаъни эҳтиромга сазовор экани ва уларга тажовуз қилиш ҳаром эканини англатади.
45/6- بَاب: مَا كَانَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم يَتَخَوَّلُهُمْ بِالْمَوْعِظَةِ وَالْعِلْمِ كَيْ لَا يَنْفِرُوا
45.6-боб.
НАБИЙ СОЛЛАЛЛОҲУ АЛАЙҲИ ВАСАЛЛАМНИНГ Одамларни бездирмаслик учун ваъз ВА ИЛМда уларнинг риоясини қилишлари ҲАҚИДА
62/68- عَنِ ابْنِ مَسْعُودٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: كَانَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم يَتَخَوَّلُنَا بِالْمَوْعِظَةِ فِي الْأَيَّامِ كَرَاهَةَ السَّآمَةِ عَلَيْنَا.
62.68 Ибн Масъуд розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам бизларни зериктириб қўйишни хоҳламаганларидан риоямизни қилиб, (маълум) кунларда ваъз-насиҳат қилар эдилар».
63/69- عَنْ أَنَسٍ رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «يَسِّرُوا وَلَا تُعَسِّرُوا، وَبَشِّرُوا وَلَا تُنَفِّرُوا».
63.69 Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Осонлаштиринглар, қийинлаштирманглар, хушхабар беринглар, бездирманглар», дедилар».
46/7- بَاب: مَنْ يُرِدِ اللهُ بِهِ خَيْرًا يُفَقِّهْهُ فِي الدِّينِ
46.7-БОБ.
АЛЛОҲ КИМГА ЯХШИЛИКНИ ирода қилса, УНИ ДИНДА ФАҚИҲ ҚИЛИБ ҚЎЯДИ
64/71- عَنْ مُعَاوِيَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: سَـمِعْتُ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم يَقُولُ: «مَنْ يُرِدِ اللهُ بِهِ خَيْرًا يُفَقِّهْهُ فِي الدِّينِ، وَإِـنَّمَا أَنَا قَاسِمٌ وَاللهُ يُعْطِي، وَلَنْ تَزَالَ هَذِهِ الْأُمَّةُ قَائِمَةً عَلَى أَمْرِ اللهِ، لَا يَضُرُّهُمْ مَنْ خَالَفَهُمْ حَتَّى يَأْتِيَ أَمْرُ اللهِ».
64.71 Муовия розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «Аллоҳ кимга яхшиликни ирода қилса, уни динда фақиҳ қилиб қўяди. Аллоҳ беради, мен тақсимловчиман, холос. Бу уммат Аллоҳнинг амрида бардавом турар экан, Аллоҳнинг амри (қиёмат) келгунича хилоф қилганлар уларга зарар етказа олмайди», деяётганларини эшитганман».
47/8- بَاب: الْفَهْمِ فِي الْعِلْمِ
47.8-боб.
ИЛМдаги ФАҲМ ҲАҚИДА
65/72- عَنْ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ الله عَنْهُمَا قَالَ: كُنَّا عِنْدَ رَسُولِ الله صلى الله عليه وسلم فَأُتِيَ بِـجُمَّارٍ فَقَالَ: «إِنَّ مِنَ الشَّجَرِ شَجَرَةً» وَذَكَرَ الـحَدِيثَ؛ وَزَادَ فِي هَذِهِ الرِّوَايَةِ: فَإِذَا أَنَا أَصْغَرُ القَوْمِ، فَسَكَتَ.
65.72. Ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларида эдик, у зотга жуммор* келтирилди. Шунда у зот: «Албатта, дарахтлар орасида бир дарахт бор, у худди мусулмонга ўхшайди», дедилар. «У хурмо», демоқчи бўлдим-у, қарасам, қавмнинг энг кичиги эканман, жим турдим. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «У хурмодир», дедилар».
* Жуммор – хурмо дарахтининг ичидан олинадиган оқ рангли, елимсифат модда бўлиб, танасининг юқори қисмида жойлашган бўлади. Уни олиш учун дарахтнинг учи кесилади ва шундан кейин дарахт қурийди. Уни хурмонинг қалби – ичи ҳам дейилади. У ейиладиган ва қимматбаҳо нарса бўлиб, жуда ҳам фойдалидир. Жумладан, ичкетар, сафрони ҳайдаш, иситмани тушириш ва яра-чақаларда дори сифатида ишлатилади.
48/9- بَاب: الْاِغْتِبَاطِ فِي الْعِلْمِ وَالْحِكْمَةِ
48.9-боб.
ИЛМУ ҲИКМАТГА ҲАВАС ҚИЛИШ ҲАҚИДА
66/73- عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ مَسْعُودٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «لَا حَسَدَ إِلَّا فِي اثْنَتَيْنِ: رَجُلٌ آتَاهُ اللهُ مَالًا فَسُلِّطَ عَلَى هَلَكَتِهِ فِي الْحَقِّ، وَرَجُلٌ آتَاهُ اللهُ الْحِكْمَةَ، فَهْوَ يَقْضِي بِـهَا وَيُعَلِّمُهَا».
66.73 Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳу айтади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Икки кишидан бошқага ҳасад йўқ: Аллоҳ мол-дунё берган-у уни ҳақ йўлда сарф қилиб юборишга муваффақ қилинган кишига ҳамда Аллоҳ ҳикмат ато этган-у, у билан ҳукм қилиб, уни ўргатадиган кишига», дедилар».
49/10- بَاب: قَوْلِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم: «اللَّهُمَّ عَلِّمْهُ الْكِتَابَ»
49.10-боб.
НАБИЙ СОЛЛАЛЛОҲУ АЛАЙҲИ ВАСАЛЛАМНИНГ «АЛЛОҲИМ, бУНГА КИТОБНИ ЎРГАТ» ДЕГАН сўзЛАРИ ҲАҚИДА
67/75- عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ الله عَنْهُمَا قَالَ: ضَمَّنِي رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم وَقَالَ: «اللَّهُمَّ عَلِّمْهُ الْكِتَابَ».
67.75 Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам мени бағирларига босиб: «Аллоҳим, бунга Китобни ўргат», дедилар».
50/11- بَاب: مَتَى يَصِحُّ سَـمَاعُ الصَّغِيرِ؟
50.11-боб.
ЁШ БОЛАНИНГ ҲАДИС ЭШИТИШИ ҚАЧОНДАН ДУРУСТ БЎЛади?
68/76- وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: أَقْبَلْتُ رَاكِبًا عَلَى حِمَارٍ أَتَانٍ، وَأَنَا يَوْمَئِذٍ قَدْ نَاهَزْتُ الْاِحْتِلَامَ، وَرَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم يُصَلِّي بِمِنًى إِلَى غَيْرِ جِدَارٍ، فَمَرَرْتُ بَيْنَ يَدَيْ بَعْضِ الصَّفِّ، وَأَرْسَلْتُ الْأَتَانَ تَرْتَعُ، فَدَخَلْتُ فِي الصَّفِّ، فَلَمْ يُنْكَرْ ذَلِكَ عَلَيَّ.
68.76 Абдуллоҳ ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Бир урғочи эшакни миниб келсам, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Минода (олдиларига) тўсиқ қўймай, намоз ўқиб бераётган эканлар. Ўшанда мен балоғатга етай деб қолган эдим. Сафнинг бир четидан ўтдим-да, эшакни ўтлаш учун қўйиб юбориб, сафга кирдим. Бунинг учун менга эътироз билдирилмади».
69/77- عَنْ مَحْمُودِ بْنِ الرَّبِيعِ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: عَقَلْتُ مِنَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم مَـجَّةً مَـجَّهَا فِي وَجْهِي، وَأَنَا ابْنُ خَمْسِ سِنِينَ، مِنْ دَلْوٍ.
69.77 Маҳмуд ибн Рабийъ розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Беш ёшлигимда Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг челакдан бир ҳўплам сув олиб, юзимга пуркаганларини эслайман».
51/12- بَاب: فَضْلِ مَنْ عَلِمَ وَعَلَّمَ
51.12-боб.
ўрганган ВА ўргатган КИШИНИНГ ФАЗЛИ ҲАҚИДА
70/79- عَنْ أَبِي مُوسَى رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «مَثَلُ مَا بَعَثَنِي اللهُ بِهِ مِنَ الْهُدَى وَالْعِلْمِ ،كَمَثَلِ الْغَيْثِ الْكَثِيرِ أَصَابَ أَرْضًا، فَكَانَ مِنْهَا نَقِيَّةٌ قَبِلَتِ الْمَاءَ، فَأَنْبَتَتِ الْكَلَأَ وَالْعُشْبَ الْكَثِيرَ، وَكَانَتْ مِنْهَا أَجَادِبُ، أَمْسَكَتِ الْمَاءَ، فَنَفَعَ اللهُ بِـهَا النَّاسَ، فَشَرِبُوا وَسَقَوْا وَزَرَعُوا، وَأَصَابَتْ مِنْهَا طَائِفَةً أُخْرَى، إِنَّـمَا هِيَ قِيعَانٌ لَا تُـمْسِكُ مَاءً، وَلَا تُنْبِتُ كَلَأً، فَذَلِكَ مَثَلُ مَنْ فَقِهَ فِي دِينِ اللهِ وَنَفَعَهُ مَا بَعَثَنِي اللهُ بِهِ، فَعَلِمَ وَعَلَّمَ، وَمَثَلُ مَنْ لَمْ يَرْفَعْ بِذَلِكَ رَأْسًا، وَلَمْ يَقْبَلْ هُدَى اللهِ الَّذِي أُرْسِلْتُ بِهِ».
70.79 Абу Мусо розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Аллоҳ мен орқали юборган ҳидоят ва илм худди ерга ёққан мўл ёмғирга ўхшайди: унинг яхши жойлари бўлиб, сувни ўзига сингдирди ва кўплаб ўт-ўланларни ўстирди. Унинг қаттиқ, қурғоқ жойлари ҳам бўлиб, ўзида сув тўплади. Натижада Аллоҳ бу билан одамларга манфаат берди: ичишди, суғоришди ва деҳқончилик қилишди. (Мўл ёмғир ернинг) бошқа жойига ҳам ёғди. У на сув тўпламайдиган, на экин ўстирмайдиган текислик эди. Мана шу Аллоҳнинг динида фақиҳ бўлган, Аллоҳ мен ила юборган нарса манфаат берган, ўзи ўрганган, (ўзгаларга ҳам) ўргатган киши билан бу нарсага эътибор бермаган, Аллоҳнинг мен ила юборилган ҳидоятини қабул қилмаган кишининг мисолидир», дедилар».
52/13- بَاب: رَفْعِ الْعِلْمِ وَظُهُورِ الْجَهْلِ
52.13-боб.
ИЛМ КЎТАРИЛИБ, ЖАҲОЛАТнинг авж олиши ҲАҚИДА
71/80- عَنْ أَنَسٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «إِنَّ مِنْ أَشْرَاطِ السَّاعَةِ: أَنْ يُرْفَعَ الْعِلْمُ، وَيَثْبُتَ الْجَهْلُ، وَيُشْرَبَ الْخَمْرُ، وَيَظْهَرَ الزِّنَا».
71.80 Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Албатта, илмнинг кўтарилиши, жаҳолатнинг қарор топиши, хамр ичилиши ва зинонинг авж олиши қиёмат аломатларидандир», дедилар».
72/81- وَعَنْهُ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: لَأُحَدِّثَنَّكُمْ حَدِيثًا لَا يُحَدِّثُكُمْ أَحَدٌ بَعْدِي، سَـمِعْتُ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم يَقُولُ: «مِنْ أَشْرَاطِ السَّاعَةِ: أَنْ يَقِلَّ الْعِلْمُ، وَيَظْهَرَ الْجَهْلُ، وَيَظْهَرَ الزِّنَا، وَتَكْثُرَ النِّسَاءُ وَيَقِلَّ الرِّجَالُ، حَتَّى يَكُونَ لِخَمْسِينَ امْرَأَةً الْقَيِّمُ الْوَاحِدُ».
72.81 Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Сизларга мендан кейин ҳеч ким айтмайдиган бир ҳадисни айтиб берай. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «Илмнинг камайиши, жаҳолатнинг ёйилиши, зинонинг кенг тарқалиши ва аёлларнинг кўпайиб, эркакларнинг камайиб кетиши, ҳатто эллик аёлга бир яроқли эркак тўғри келиши қиёмат аломатларидандир», деганларини эшитганман».
53/14- بَاب: فَضْلِ الْعِلْمِ
53.14-боб.
ИЛМНИНГ ФАЗли ҲАҚИДА
73/82- عَنْ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ الله عَنْهُمَا قَالَ: سَـمِعْتُ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم يَقُولُ: «بَيْنَا أَنَا نَائِمٌ أُتِيتُ بِقَدَحِ لَبَنٍ، فَشَرِبْتُ حَتَّى إِنِّي لَأَرَى الرِّيَّ يَخْرُجُ فِي أَظْفَارِي، ثُمَّ أَعْطَيْتُ فَضْلِي عُمَرَ بْنَ الْخَطَّابِ»، قَالُوا: فَمَا أَوَّلْتَهُ يَا رَسُولَ اللهِ؟ قَالَ: «الْعِلْمَ».
73.82 Ибн Умар розияллоҳу анҳумо айтади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Тушимда менга бир жом сут келтирилди, уни ичдим. Ҳатто ичилган нарсанинг тирноқларим ичидан чиқаётганини кўрдим. Сўнгра ўзимдан ортиб қолганини Умар ибн Хаттобга бердим», дедилар. «Эй Аллоҳнинг Расули, буни нимага йўйдингиз?» дейишди. «Илмга», дедилар у зот».
54/15- بَاب: الْفُتْيَا وَهُوَ وَاقِفٌ عَلَى الدَّابَّةِ وَغَيْرِهَا
54.15-боб.
УЛОВ ёки БОШҚА НАРСА УСТИДА ТУРИБ ФАТВО БЕРИШ ҲАҚИДА
74/83- عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ عَمْرِو بْنِ الْعَاصِ رَضِيَ الله عَنْهُمَا: أَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم وَقَفَ فِي حَجَّةِ الْوَدَاعِ بِـمِنًى لِلنَّاسِ يَسْأَلُونَهُ، فَجَاءَهُ رَجُلٌ فَقَالَ: لَمْ أَشْعُرْ فَحَلَقْتُ قَبْلَ أَنْ أَذْبَحَ، فَقَالَ: «اذْبَحْ وَلَا حَرَجَ». فَجَاءَ آخَرُ فَقَالَ: لَمْ أَشْعُرْ، فَنَحَرْتُ قَبْلَ أَنْ أَرْمِيَ، قَالَ: «ارْمِ وَلَا حَرَجَ». فَمَا سُئِلَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم عَنْ شَيْءٍ قُدِّمَ وَلَا أُخِّرَ إِلَّا قَالَ: افْعَلْ وَلَا حَرَجَ.
74.83 Абдуллоҳ ибн Амр ибн Ос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам видолашув ҳажида Минода одамлар савол беришлари учун тўхтадилар. Бир киши келиб: «Билмай, (қурбонлик) сўйишдан олдин соч олдириб қўйибман», деди. «Сўявер, танглик йўқ», дедилар. Бошқаси келиб: «Билмай, тош отишдан олдин (қурбонлик) сўйиб қўйибман», деди. «Отавер, танглик йўқ», дедилар.
Набий соллаллоҳу алайҳи васалламдан олдинга ёки кейинга сурилган нима ҳақида сўралса ҳам, «Қилавер, танглик йўқ», деявердилар».
55/16- بَاب: مَنْ أَجَابَ الْفُتْيَا بِإِشَارَةِ الرَّأْسِ وَالْيَدِ
55.16-боб.
ФАТВОларга ҚЎЛИ ВА БОШИ БИЛАН ИШОРА ҚИЛИБ ЖАВОБ БЕРиш ҲАҚИДА
75/85- عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ: عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «يُقْبَضُ الْعِلْمُ، وَيَظْهَرُ الْجَهْلُ وَالْفِتَنُ، وَيَكْثُرُ الْهَرْجُ».
75.85 Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу айтади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Илм тортиб суғуриб олинади, жаҳолат ва фитналар кенг ёйилади, ҳарж кўпаяди», дедилар. «Эй Аллоҳнинг Расули, ҳарж нима?» дейишди. Шунда у зот «қатл» дегандай қўлларини сермаб ишора қилдилар».
76/86- عَنْ أَسْـمَاءَ بِنْتِ أَبِي بَكْرٍ رَضِيَ الله عَنْهُمَا قَالَتْ: أَتَيْتُ عَائِشَةَ وَهِيَ تُصَلِّي، فَقُلْتُ: مَا شَأْنُ النَّاسِ؟ فَأَشَارَتْ إِلَى السَّمَاءِ، فَإِذَا النَّاسُ قِيَامٌ، فَقَالَتْ: سُبْحَانَ اللهِ، قُلْتُ: آيَةٌ؟ فَأَشَارَتْ بِرَأْسِهَا: أَيْ نَعَمْ، فَقُمْتُ حَتَّى تـَجَلَّانِي الْغَشْيُ، فَجَعَلْتُ أَصُبُّ عَلَى رَأْسِي الْمَاءَ، فَحَمِدَ اللهَ عَزَّ وَجَلَّ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم وَأَثْنَى عَلَيْهِ، ثُمَّ قَالَ: «مَا مِنْ شَيْءٍ لَمْ أَكُنْ أُرِيتُهُ إِلَّا رَأَيْتُهُ فِي مَقَامِي هَذَا، حَتَّى الْجَنَّةُ وَالنَّارُ، فَأُوحِيَ إِلَيَّ أَنَّكُمْ تُفْتَنُونَ فِي قُبُورِكُمْ مِثْلَ أَوْ قَرِيبًا مِنْ فِتْنَةِ الـمَسِيحِ وَالدَّجَّالِ، يُقَالُ: مَا عِلْمُكَ بِـهَذَا الرَّجُلِ؟ فَأَمَّا الْمُؤْمِنُ أَوِ الْمُوقِنُ، فَيَقُولُ: هُوَ مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللهِ. جَاءَنَا بِالْبَيِّنَاتِ وَالْهُدَى، فَأَجَبْنَا وَاتَّبَعْنَا، هُوَ مُحَمَّدٌ ثَلَاثًا، فَيُقَالُ: نَمْ صَالِحًا، قَدْ عَلِمْنَا إِنْ كُنْتَ لَمُوقِنًا بِهِ، وَأَمَّا الْمُنَافِقُ أَوِ الْمُرْتَابُ - لَا أَدْرِي أَيَّ ذَلِكَ قَالَتْ أَسْـمَاءُ - فَيَقُولُ: لَا أَدْرِي، سَـمِعْتُ النَّاسَ يَقُولُونَ شَيْئًا فَقُلْتُهُ».
76.86 Асмо бинти Абу Бакр розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Оишанинг ёнига бордим. У намоз ўқиётган экан. «Одамларга нима бўлди?» дедим. У осмонга ишора қилди. Одамлар эса тик туришган эди. (Оиша) «Субҳаналлоҳ!» деди. «Бу бирор аломатми?» дедим. У боши билан «Ҳа» дегандай ишора қилди. Мен ҳам турдим.
Сўнг мени бироз беҳушлик босди, кейин бошимдан сув қуя бошладим. Сўнгра Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам Аллоҳ азза ва жаллага ҳамду сано айтдилар-да, бундай дедилар: «Ушбу ўрнимда илгари менга кўрсатилмаган барча нарсаларни кўрдим, ҳатто жаннату дўзахни ҳам. Менга ваҳий қилиндики, сизлар қабрларингизда Масиҳ Дажжол имтиҳони каби [ёки «шунга яқин», Асмо қайси бирини айтганини билмайман*] имтиҳон қилинасиз. «Бу киши ҳақида нима биласан?» дейилади. Иймонли одам [ёки «аниқ ишонувчи одам*», Асмо қайси бирини айтганини билмайман]: «У Муҳаммаддир, Аллоҳнинг Расулидир. У бизга очиқ-ойдин ҳужжатлар ва ҳидоят келтирган, унга ижобат қилганмиз ва эргашганмиз», дейди. Уч марта: «У Муҳаммад», (дейди). Шунда «Солиҳ ҳолда ухлайвер, унга аниқ ишонувчи эканингни билар эдик», дейилади. Аммо мунофиқ [ёки «шубҳаланувчи киши», Асмо қайси бирини айтганини билмайман] эса: «Билмайман, одамларнинг бир нима дейишаётганини эшитиб, ўшани айтганман», дейди».
* Ҳадисдаги иккиланишлар ровий Фотимадан содир бўлган.
* Иймонли одам – «муъмин», аниқ ишонувчи одам – «муъқин».
56/17- بَاب: الرِّحْلَةِ فِي الْمَسْأَلَةِ النَّازِلَةِ وَتَعْلِيمِ أَهْلِهِ
56.17-боб.
юзага келган масала туфайли САФАР ҚИЛИШ ВА Аҳли-оиласиГА ТАЪЛИМ БЕРИШ ҲАҚИДА
77/88- عَنْ عُقْبَةَ بْنِ الْحَارِثِ رَضِيَ الله عَنْهُ أَنَّهُ تَزَوَّجَ ابْنَةً لِأَبِي إِهَابِ بْنِ عَزِيزٍ، فَأَتَتْهُ امْرَأَةٌ فَقَالَتْ: إِنِّي قَدْ أَرْضَعْتُ عُقْبَةَ وَالَّتِي تَزَوَّجَ بِـهَا، فَقَالَ لَهَا عُقْبَةُ: مَا أَعْلَمُ أَنَّكِ أَرْضَعْتِنِي، وَلَا أَخْبَرْتِنِي، فَرَكِبَ إِلَى رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم بِالْمَدِينَةِ فَسَأَلَهُ، فَقَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «كَيْفَ وَقَدْ قِيلَ». فَفَارَقَهَا عُقْبَةُ، وَنَكَحَتْ زَوْجًا غَيْرَهُ.
77.88 Уқба ибн Ҳорис розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«У киши Абу Иҳоб ибн Азизнинг қизига уйланди. Шунда бир аёл келиб: «Мен Уқбани ҳам, у уйланган(келин)ни ҳам эмизганман», деди. Уқба унга: «Мени эмизганингни билмайман, менга бунинг хабарини берган ҳам эмассан», деди. Кейин Мадинада турган Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига уловда бориб, у зотдан сўради. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Қандай қилиб? Айтилибди-ку ахир?!» дедилар. Шундай қилиб, Уқба у билан ажрашди ва у (қиз) бошқа эрга никоҳланди».
57/18- بَاب: التَّنَاوُبِ فِي الْعِلْمِ
57.18-боб.
ИЛМ учун НАВБАТЛАШИШ ҲАҚИДА
78/89- عَنْ عُمَرَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: كُنْتُ أَنَا وَجَارٌ لِي مِنَ الْأَنْصَارِ فِي بَنِي أُمَيَّةَ بْنِ زَيْدٍ - وَهْيَ مِنْ عَوَالِي الْمَدِينَةِ - وَكُنَّا نَتَنَاوَبُ النُّزُولَ عَلَى رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم يَنْزِلُ يَوْمًا وَأَنْزِلُ يَوْمًا، فَإِذَا نَزَلْتُ جِئْتُهُ بِخَبَرِ ذَلِكَ الْيَوْمِ مِنَ الْوَحْيِ وَغَيْرِهِ، وَإِذَا نَزَلَ فَعَلَ مِثْلَ ذَلِكَ، فَنَزَلَ صَاحِبِي الْأَنْصَارِيُّ يَوْمَ نَوْبَتِهِ، فَضَرَبَ بَابِي ضَرْبًا شَدِيدًا فَقَالَ: أَثَمَّ هُوَ؟ فَفَزِعْتُ فَخَرَجْتُ إِلَيْهِ، فَقَالَ: حَدَثَ أَمْرٌ عَظِيمٌ، قَالَ: فَدَخَلْتُ عَلَى حَفْصَةَ، فَإِذَا هِيَ تَبْكِي، فَقُلْتُ: أطَلَّقَكُنَّ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم؟ قَالَتْ: لَا أَدْرِي. ثُمَّ دَخَلْتُ عَلَى النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم فَقُلْتُ وَأَنَا قَائِمٌ: أَطَلَّقْتَ نِسَاءَكَ؟ قَالَ: «لَا». فَقُلْتُ: اللهُ أَكْبَرُ.
78.89 Умар розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Мен бир ансорий қўшним билан Бану Умайя ибн Зайд(ерлари)да эдик. У ер Мадинанинг аволийларидан* эди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига тушишда навбатлашар эдик. Бир кун у тушарди, бир кун мен тушардим. Қачон мен тушсам, унга ўша куннинг хабарларини – ваҳий ва бошқа нарсаларни келтирар эдим. У ҳам қачон тушса, худди шундай қилар эди. Ансорий танишим ўз навбати куни тушди. Кейин (қайтиб келди ва) эшигимни қаттиқ тақиллатиб: «У шу ердами?!» деди. Қўрқиб кетиб, унинг олдига чиқдим. Шунда у: «Жуда улкан иш содир бўлди», деди. Кейин Ҳафсанинг ёнига кирсам, у йиғлаётган экан. «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам сизларни талоқ қилдиларми?» дедим. «Билмайман», деди. Сўнг Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига кириб, тик турган ҳолда: «Аёлларингизни талоқ қилдингизми?» дедим. У зот: «Йўқ», дедилар. «Аллоҳу акбар!» дедим».
* Аволий – Мадинадан шарқ томонга икки милдан саккиз милгача бўлган масофадаги жойлар ва кичик қишлоқларнинг номи.
58/19- بَاب: الْغَضَبِ فِي الْمَوْعِظَةِ وَالتَّعْلِيمِ إِذَا رَأَى مَا يَكْرَهُ
58.19-боб.
ВАЪЗ ВА ТАЪЛИМ асносиДА ЁҚТИРМАГАН НАРСАСИНИ КЎРганда ҒАЗАБЛАНИШ ҲАҚИДА
79/90- عَنْ أَبِي مَسْعُودٍ الْأَنْصَارِيِّ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَجُلٌ: يَا رَسُولَ اللهِ، لَا أَكَادُ أُدْرِكُ الصَّلَاةَ مِـمَّا يُطَوِّلُ بِنَا فُلَانٌ، فَمَا رَأَيْتُ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم فِي مَوْعِظَةٍ أَشَدَّ غَضَبًا مِنْ يَوْمِئِذٍ، فَقَالَ: «أَيُّهَا النَّاسُ، إِنَّكُمْ مُنَفِّرُونَ، فَمَنْ صَلَّى بِالنَّاسِ فَلْيُخَفِّفْ، فَإِنَّ فِيهِمُ الْمَرِيضَ وَالضَّعِيفَ وَذَا الْحَاجَةِ».
79.90 Абу Масъуд Ансорий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Бир киши: «Эй Аллоҳнинг Расули, фалончи бизга чўзиб юбораётгани учун намозга келмай қўйишимга сал қоляпти», деди. Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг мавъизада ўша кундагидек қаттиқ ғазабланганларини кўрмаганман. Ўшанда у зот: «Эй одамлар, албатта, сизлар бездиряпсизлар! Ким одамларга намоз ўқиб берса, енгил қилсин, чунки уларнинг ичида беморлар, заифлар ва ҳожатмандлар бор», дедилар».
80/91- عَنْ زَيْدِ بْنِ خَالِدٍ الْجُهَنِيِّ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم سَأَلَهُ رَجُلٌ عَنِ اللُّقَطَةِ، فَقَالَ: «اعْرِفْ وِكَاءَهَا - أَوْ قَالَ وِعَاءَهَا - وَعِفَاصَهَا، ثُمَّ عَرِّفْهَا سَنَةً، ثُمَّ اسْتَمْتِعْ بِـهَا، فَإِنْ جَاءَ رَبُّهَا فَأَدِّهَا إِلَيْهِ». قَالَ: فَضَالَّةُ الْإِبِلِ؟ فَغَضِبَ حَتَّى احْمَرَّتْ وَجْنَتَاهُ - أَوْ قَالَ: احْمَرَّ وَجْهُهُ فَقَالَ: «وَمَا لَكَ وَلَهَا! مَعَهَا سِقَاؤُهَا وَحِذَاؤُهَا، تَرِدُ الْمَاءَ وَتَرْعَى الشَّجَرَ، فَذَرْهَا حَتَّى يَلْقَاهَا رَبُّهَا». قَالَ: فَضَالَّةُ الْغَنَمِ؟ قَالَ: «لَكَ أَوْ لِأَخِيكَ أَوْ لِلذِّئْبِ».
80.91 Зайд ибн Холид Жуҳаний розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Бир киши Набий соллаллоҳу алайҳи васалламдан топилма ҳақида сўради. У зот: «Унинг шовунини [ёки идишини – дедилар] ва халтасини таниб ол-да, сўнг уни бир йил эълон қил. Кейин ундан фойдаланавер. Агар эгаси келиб қолса, уни унга тўла», дедилар.
«Йўқолган туя-чи?» деди. У зот ғазабланиб кетдилар, ҳатто ёноқлари қизариб кетди [ёки юзлари қизариб кетди].
«Сенинг у билан нима ишинг бор?! Суви ҳам, туёғи ҳам ўзи билан, бориб сувини ича олади, буталардан ўтлаб юраверади, эгаси учратгунича уни ўз ҳолига қўй!» дедилар.
«Йўқолган қўй-чи?» деди. «У сеники ёки биродарингники ёки бўриникидир», дедилар».
81/92- عَنْ أَبِي مُوسَى رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: سُئِلَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم عَنْ أَشْيَاءَ كَرِهَهَا، فَلَمَّا أُكْثِرَ عَلَيْهِ غَضِبَ، ثُمَّ قَالَ: «سَلُونِي عَمَّا شِئْتُمْ». قَالَ رَجُلٌ: مَنْ أَبِي؟ قَالَ: «أَبُوكَ حُذَافَةُ»، فَقَامَ آخَرُ فَقَالَ: مَنْ أَبِي يَا رَسُولَ اللهِ؟ فَقَالَ: «أَبُوكَ سَالِمٌ مَوْلَى شَيْبَةَ». فَلَمَّا رَأَى عُمَرُ مَا فِي وَجْهِهِ قَالَ: يَا رَسُولَ اللهِ، إِنَّا نَتُوبُ إِلَى اللهِ عَزَّ وَجَلَّ.
81.92 Абу Мусо розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам ёқтирмаган нарсалари ҳақида сўралдилар. Гап кўпайиб кетгач, ғазабландилар. Сўнг: «Истаган нарсангиз ҳақида сўрайверинг!» дедилар. Бир киши: «Менинг отам ким?» деди. У зот: «Отанг – Ҳузофа», дедилар.
Яна бошқаси туриб: «Менинг отам ким, эй Аллоҳнинг Расули?» деди. У зот: «Отанг – Шайбанинг мавлоси Солим», дедилар.
Умар у зотнинг юзларидаги ҳолатни кўриб, «Эй Аллоҳнинг Расули, албатта, биз Аллоҳ азза ва жаллага тавба қиламиз», деди».
59/20- بَاب: مَنْ أَعَادَ الْحَدِيثَ ثَلَاثًا لِيُفْهَمَ عَنْهُ
59.20-боб.
ТУШУНАРЛИ БЎЛИШИ УЧУН ҲАДИСНИ УЧ МАРТА ҚАЙТАРиш ҲАҚИДА
82/94 - عَنْ أَنَسٍ رَضِيَ الله عَنْهُ عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم: أَنَّهُ كَانَ إِذَا تَكَلَّمَ بِكَلِمَةٍ أَعَادَهَا ثَلَاثًا حَتَّى تُفْهَمَ عَنْهُ، وَإِذَا أَتَى عَلَى قَوْمٍ فَسَلَّمَ عَلَيْهِمْ سَلَّمَ عَلَيْهِمْ ثَلَاثًا.
82.94 Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам бир сўз айтсалар, тушунарли бўлиши учун уни уч марта қайтарар, бирон қавм ҳузурига бориб салом берсалар, уч марта салом берар эдилар».
60/21- بَابُ تَعْلِيمِ الرَّجُلِ أَمَتَهُ وَأَهْلَهُ
60.21-боб.
КИШИнинг ЧЎРИСИга ВА Аҳли-оиласиГА ТАЪЛИМ БЕРИШИ ҲАҚИДА
83/97 – عَنْ أَبِي مُوسَى رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «ثَلَاثَةٌ لَهُمْ أَجْرَانِ: رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ الْكِتَابِ آمَنَ بِنَبِيِّهِ وَآمَنَ بِـمُحَمَّدٍ صلى الله عليه وسلم، وَالْعَبْدُ الْمَمْلُوكُ إِذَا أَدَّى حَقَّ اللهِ وَحَقَّ مَوَالِيهِ، وَرَجُلٌ كَانَتْ عِنْدَهُ أَمَةٌ فَأَدَّبَهَا فَأَحْسَنَ تَأْدِيبَهَا، وَعَلَّمَهَا فَأَحْسَنَ تَعْلِيمَهَا، ثُمَّ أَعْتَقَهَا فَتَزَوَّجَهَا، فَلَهُ أَجْرَانِ».
83.97 Абу Бурда отасидан ривоят қилади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бундай дедилар: «Уч (киши) учун икки ҳисса ажр бор:
– Аҳли китоблардан бўлган, ўз Набийи ҳамда Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васалламга иймон келтирган киши;
– Аллоҳнинг ҳаққи ҳамда хожаларининг ҳаққини адо этган мамлук қул;
– Қўл остида чўриси бўлиб, унга одоб ўргатган ва одоб ўргатишни гўзал адо этган, таълим берган ва таълим беришни гўзал адо этган, сўнгра уни озод қилиб, унга уйланган кишига ҳам икки ҳисса ажр бор».
61/22- بَاب: عِظَةِ الْإِمَامِ النِّسَاءَ
61.22-боб.
ИмомНИНГ АЁЛЛАРГА ВАЪЗ ҚИЛИШИ ҲАҚИДА
84/98- عَنْ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ الله عَنْهُمَا أَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم خَرَجَ وَمَعَهُ بِلَالٌ، فَظَنَّ أَنَّهُ لَمْ يُسْمِعْ النِّسَاءَ، فَوَعَظَهُنَّ وَأَمَرَهُنَّ بِالصَّدَقَةِ، فَجَعَلَتِ الْمَرْأَةُ تُلْقِي الْقُرْطَ وَالْخَاتَمَ، وَبِلَالٌ يَأْخُذُ فِي طَرَفِ ثَوْبِهِ.
84.98 Айюбдан ривоят қилинади:
«Атонинг бундай деганини эшитдим: «Ибн Аббоснинг шундай деганини эшитдим: «Гувоҳлик бераманки, Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам...» – ёки Ато: «Гувоҳлик бераманки, Ибн Аббос», деди – Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Билол билан чиқдилар. Ўшанда у зот аёлларга эшиттира олмадим деб ўйлаб, уларга ваъз қилдилар ва садақа қилишга буюрдилар. Шунда аёллар сирға ва узукларни ташлай бошлашди. Билол эса кийимининг бир тарафини тутиб турар эди».
62/23- بَاب: الْحِرْصِ عَلَى الْحَدِيثِ
62.23-боб.
ҲАДИСГА ҳарислик ҲАҚИДА
85/99- عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قُلْتُ يَا رَسُولَ اللهِ، مَنْ أَسْعَدُ النَّاسِ بِشَفَاعَتِكَ يَوْمَ الْقِيَامَةِ؟ قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «لَقَدْ ظَنَنْتُ يَا أَبَا هُرَيْرَةَ أَنْ لَا يَسْأَلَنِي عَنْ هَذَا الْحَدِيثِ أَحَدٌ أَوَّلُ مِنْكَ لِمَا رَأَيْتُ مِنْ حِرْصِكَ عَلَى الْحَدِيثِ، أَسْعَدُ النَّاسِ بِشَفَاعَتِي يَوْمَ الْقِيَامَةِ مَنْ قَالَ: لَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ خَالِصًا مِنْ قَلْبِهِ أَوْ نَفْسِهِ».
85.99 Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Эй Аллоҳнинг Расули, одамлар ичида қиёмат куни шафоатингиз билан энг саодатманд бўладиган киши ким?» дейилди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Эй Абу Ҳурайра, аниқки, шу гапни сендан олдин ҳеч ким сўрамаслигини билар эдим, чунки ҳадисга ўта ҳарислигингни кўрганман. Одамлар ичида қиёмат куни шафоатим билан энг саодатманд бўладиган киши «Ла илаҳа иллаллоҳ»ни қалбидан [ёки вужудидан] ихлос билан айтган кишидир», дедилар».
64/25- بَاب: هَلْ يُجْعَلُ لِلنِّسَاءِ يَوْمًا فِي الْعِلْمِ؟
64.25-БОБ.
АЁЛЛАРГА ИЛМ ЎРГАТИШ УЧУН АЛОҲИДА КУН БЕЛГИЛАнАДИМИ?
87/101 - عَنْ أَبِي سَعِيدٍ الْخُدْرِيِّ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَتِ النِّسَاءُ لِلنَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم: غَلَبَنَا عَلَيْكَ الرِّجَالُ، فَاجْعَلْ لَنَا يَوْمًا مِنْ نَفْسِكَ، فَوَعَدَهُنَّ يَوْمًا لَقِيَهُنَّ فِيهِ، فَوَعَظَهُنَّ وَأَمَرَهُنَّ، فَكَانَ فِيمَا قَالَ لَهُنَّ: «مَا مِنْكُنَّ امْرَأَةٌ تُقَدِّمُ ثَلَاثَةً مِنْ وَلَدِهَا إِلَّا كَانَ لَهَا حِجَابًا مِنَ النَّارِ». فَقَالَتِ امْرَأَةٌ: وَاثْنَيْنِ؟ فَقَالَ: «وَاثْنَيْنِ».
87.101 Абу Саъид Худрий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Аёллар Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга: «Ҳузурингизда (бўлишда) эркаклар биздан ўтиб кетишди. Шунинг учун бизга ўзингиз бир кунни тайин қилиб берсангиз», дейишди. У зот улар билан учрашиш учун бир кунни ваъда қилдилар. Бас, (ўша кунда) уларга ваъз қилдилар ва вазифалар бердилар. Уларга айтган гаплари орасида: «Сизлардан бирор аёл ўз фарзандларидан учтасини топширган бўлса, албатта, бу унга дўзахдан парда бўлади» деган жумла бор эди. Шунда бир аёл: «Иккита бўлса-чи?» деди. «Иккита бўлса ҳам», дедилар».
88/102 – وَفِي رِوَايَةٍ: عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ: «لَمْ يَبْلُغُوا الْحِنْثَ».
88.102 Абу Саъид Худрий ва Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу адайҳи васаллам: «Балоғатга етмаган учтасини...» дедилар».
65/26- بَاب: مَنْ سَـمِعَ شَيْئًا فَرَاجَعَ حَتَّى يَعْرِفَهُ
65.26-боб.
БИРОН НАРСАни ЭШИТИБ, уни яхши билиб ОЛГУНЧА ҚАЙТА-қайта СЎРАш ҲАҚИДА
89/103- عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ الله عَنْهَا أنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «مَنْ حُوسِبَ عُذِّبَ». قَالَتْ عَائِشَةُ: فَقُلْتُ: أَوَ لَيْسَ يَقُولُ اللهُ تَعَالَى: (فَسَوْفَ يُحَاسَبُ حِسَابًا يَسِيرًا)؟ [الإنشقاق: 8] فَقَالَ: «إِنّـَمَا ذَلِكَ الْعَرْضُ، وَلَكِنْ مَنْ نُوقِشَ الْحِسَابَ يَهْلِكْ».
89.103 Ибн Абу Мулайка шундай сўзлаб берди:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг жуфти ҳалоллари Оиша розияллоҳу анҳо ўзи билмаган бирон нарсани эшитса, уни яхши билиб олмагунча қайта-қайта сўрайверар эди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ким ҳисоб-китоб қилинса, азобланади», дедилар.
Оиша розияллоҳу анҳо айтади: «Мен: «Ахир Аллоҳ таоло: «Тезда, осонгина ҳисоб қилинур», демаганми?» дедим.
Шунда у зот: «Бу бир арз*, холос. Бироқ ким (қаттиқ) ҳисоб-китобга тортилса, ҳалок бўлади», дедилар».
* Арз – қиёмат куни бандаларнинг номаи аъмоллари тақдим этиладиган, намоён қилинадиган ҳолат.
66/27 – بَاب: لِيُبَلِّغِ الْعِلْمَ الشَّاهِدُ الْغَائِبَ
66.27-боб.
Ҳозир бўлганлар илмни ҳозир бўлмаганларга ЕТКАЗСИН
90/104- عَنْ أَبِي شُرَيْحٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: سَـمِعْتُ رَسُولَ الله صلى الله عليه وسلمالغَدَ مِنْ يَوْمِ الفَتْحِ يَقُولُ قَوْلًا، سَـمِعَتْهُ أُذُنَايَ، وَوَعَاهُ قَلْبِي، وَأَبْصَرَتْهُ عَيْنَايَ، حِينَ تَكَلَّمَ بِهِ حَمِدَ اللهَ وَأَثْنَى عَلَيْهِ، ثُمَّ قَالَ: «إِنَّ مَكَّةَ حَرَّمَهَا اللهُ وَلَمْ يُحَرِّمْهَا النَّاسُ، فَلَا يَحِلُّ لِامْرِئٍ يُؤْمِنُ بِاللهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ أَنْ يَسْفِكَ بِـهَا دَمًا، وَلَا يَعْضِدَ بِـهَا شَجَرَةً، فَإِنْ أَحَدٌ تَرَخَّصَ لِقِتَالِ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم فِيهَا فَقُولُوا: إِنَّ اللهَ قَدْ أَذِنَ لِرَسُولِهِ وَلَمْ يَأْذَنْ لَكُمْ. وَإِنـَّمَا أَذِنَ لِي فِيهَا سَاعَةً مِنْ نَهَارٍ، ثُمَّ عَادَتْ حُرْمَتُهَا الْيَوْمَ كَحُرْمَتِهَا بِالْأَمْسِ، وَلْيُبَلِّغِ الشَّاهِدُ الْغَائِبَ».
90.104 Абу Шурайҳ розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«У киши Маккага аскарларни юбораётган Амр ибн Саъидга айтди: «Эй амир, менга изн бер, Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг Макка фатҳининг эртасигаёқ айтган гапларини сенга айтиб берай. Буни айтган чоғларида қулоқларим уни эшитган, қалбим ўзига сингдирган, кўзларим уни кўрган:
У зот Аллоҳга ҳамду сано айтдилар. Сўнг: «Маккани Аллоҳ ҳарам қилгандир, одамлар ҳарам қилгани йўқ. Аллоҳга ва охират кунига иймон келтирган кишига унда қон тўкиш ҳам, дарахт кесиш ҳам ҳалол бўлмас. Агар бирортаси Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг унда жанг қилганларини ҳужжат қилиб, рухсатга эришмоқчи бўлса, унга: «Аллоҳ Ўз Расулига изн берган, сизларга изн берган эмас», денглар. Аллоҳ менга унда фақат бир кунда бир муддатгина изн берган, холос. Сўнг бугун унинг ҳарамлиги худди кечаги ҳарамлигига қайтди. Ҳозир бўлганлар ҳозир бўлмаганларга етказсин», дедилар».
Абу Шурайҳ розияллоҳу анҳуга: «Амр нима деди?» дейилди. У бундай деди: «Мен сендан кўра билувчироқман, эй Абу Шурайҳ! Албатта, у (Ҳарам) осийни ҳам, қон тўкиб қочганни ҳам, ўғрилик қилиб қочганни ҳам ўз паноҳига олмас», деган».
67/28- بَاب: إِثْمِ مَنْ كَذَبَ عَلَى النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم
67.28-боб.
НАБИЙ СОЛЛАЛЛОҲУ АЛАЙҲИ ВАСАЛЛАМГА нисбатан ЁЛҒОН ТЎҚИГАН КИШИНИНГ ГУНОҲИ ҲАҚИДА
91/106- عَنْ عَلِيٍّ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ:سَـمِعْتُ رَسُولَ الله صلى الله عليه وسلم: «لَا تَكْذِبُوا عَلَيَّ، فَإِنَّهُ مَنْ كَذَبَ عَلَيَّ فَلْيَتَبَوَّأْ مقعده من النَّارَ».
91.106 Алий розияллоҳу анҳу айтади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Менга ёлғон тўқиманглар. Ким менга нисбатан ёлғон тўқиса, дўзахга кираверсин!» дедилар».
92/109- عَنْ سَلَمَةَ بْنِ الأَوْكَعِ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: سَـمِعْتُ رَسُولَ الله صلى الله عليه وسلم يَقُولُ: «لَا تَكْذِبُوا عَلَيَّ، فَإِنَّهُ مَنْ كَذَبَ عَلَيَّ مَا لَمْ أَقُلْ فَلْيَتَبَوَّأْ مَقْعَدَهُ مِنَ النَّارِ».
92.109 Салама розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «Ким мен айтмаган нарсани мени айтди деса, дўзахдан жойини олаверсин», деганларини эшитганман».
93/110- عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «تَسَمَّوْا بِاسْـمِي وَلَا تَكْتَنُوا بِكُنْيَتِي، وَمَنْ رَآنِي فِي الْمَنَامِ فَقَدْ رَآنِي، فَإِنَّ الشَّيْطَانَ لَا يَتَمَثَّلُ فِي صُورَتِي، وَمَنْ كَذَبَ عَلَيَّ مُتَعَمِّدًا فَلْيَتَبَوَّأْ مَقْعَدَهُ مِنَ النَّارِ».
93.110 Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Исмим билан номланаверинг, куням билан куняланманг.* Ким мени тушида кўрса, аниқ мени кўрибди, чунки шайтон менинг қиёфамга кира олмайди. Ким менга нисбатан қасддан ёлғон тўқиса, дўзахдан жойини олаверсин!» дедилар».
* Куня – кишининг ўз фарзандига нисбат берилган ҳолда олган номи. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг кунялари Абул Қосим (Қосимнинг отаси) бўлган.
68/29- بَاب: كِتَابَةِ الْعِلْمِ
68.29-боб.
ИЛМНИ ЁЗИШ ҲАҚИДА
94/112- وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «إِنَّ اللهَ حَبَسَ عَنْ مَكَّةَ الْقَتْلَ، أَوِ الْفِيلَ - شَكَّ أَبُو عَبْدِ اللهِ - وَسَلَّطَ عَلَيْهِمْ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم وَالْمُؤْمِنِينَ، أَلَا وَإِنَّهَا لَمْ تَحِلَّ لِأَحَدٍ قَبْلِي، وَلَمْ تَحِلَّ لِأَحَدٍ بَعْدِي، أَلَا وَإِنَّهَا حَلَّتْ لِي سَاعَةً مِنْ نَهَارٍ، أَلَا وَإِنَّهَا سَاعَتِي هَذِهِ حَرَامٌ، لَا يُخْتَلَى شَوْكُهَا، وَلَا يُعْضَدُ شَجَرُهَا، وَلَا تُلْتَقَطُ سَاقِطَتُهَا إِلَّا لِمُنْشِدٍ، فَمَنْ قُتِلَ فَهُوَ بِخَيْرِ النَّظَرَيْنِ: إِمَّا أَنْ يُعْقَلَ، وَإِمَّا أَنْ يُقَادَ أَهْلُ الْقَتِيلِ»، فَجَاءَ رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ الْيَمَنِ، فَقَالَ: اكْتُبْ لِي يَا رَسُولَ اللهِ فَقَالَ: «اكْتُبُوا لِأَبِي فُلَانٍ»، فَقَالَ رَجُلٌ مِنْ قُرَيْشٍ: إِلَّا الْإِذْخِرَ يَا رَسُولَ اللهِ، فَإِنَّا نَـجْعَلُهُ فِي بُيُوتِنَا وَقُبُورِنَا، فَقَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «إِلَّا الْإِذْخِرَ إِلَّا الْإِذْخِرَ».
94.112 Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Хузоъаликлар Макка фатҳи йили Бану Лайсдан бир кишини (жоҳилият даврида хузоъалик бир кишини) қатл қилганлари эвазига қатл қилишди. Бу ҳақда Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга хабар қилинди. У зот уловларига миндилар. Кейин хутба қилиб бундай дедилар: «Албатта, Аллоҳ Маккадан қатлни [ёки «филни», Абу Абдуллоҳ иккиланди] тўсди ва Расулуллоҳ – соллаллоҳу алайҳи васаллам – ҳамда мўминларни уларга ҳукмрон қилди. Огоҳ бўлинг! Албатта, у мендан олдин ҳеч кимга ҳалол бўлмаган ва мендан кейин ҳам ҳеч кимга ҳалол бўлмас. Огоҳ бўлинг! Албатта, у менга бир кунда бир муддатгина ҳалол қилинди. Огоҳ бўлинг! Албатта, у шу соатда ҳам ҳарамдир. Унинг тикани юлинмас, дарахти кесилмас, ундаги йўқолган нарсани эълон қилувчисидан бошқаси ололмас. Ким қатл қилинса, у икки нарсадан афзалини танлаш ихтиёридадир: ё унга хун тўланади, ёки қатл қилинган кишининг аҳли қасос олади», дедилар.
Шунда Яман аҳлидан бўлган бир киши келиб: «Менга (шуни) ёзиб беринг, эй Аллоҳнинг Расули!» деди. У зот: «Абу Фалончига ёзиб беринглар», дедилар. Кейин Қурайшдан бир киши: «Изхир* мустасно (бўлсин), эй Аллоҳнинг Расули, чунки уни уйларимиз ва қабрларимизга қўямиз», деди. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Изхир мустаснодир, изхир мустаснодир», дедилар».
* Изхир – Маккада ўсадиган хушбўй ҳидли машҳур ўсимлик.
95/114- عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ الله عَنْهُمَا قَالَ: لَمَّا اشْتَدَّ بِالنَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم وَجَعُهُ قَالَ: «ائْتُونِي بِكِتَابٍ أَكْتُبُ لَكُمْ كِتَابًا لَا تَضِلُّوا بَعْدَهُ»، قَالَ عُمَرُ: إِنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم غَلَبَهُ الْوَجَعُ، وَعِنْدَنَا كِتَابُ اللهِ حَسْبُنَا، فَاخْتَلَفُوا وَكَثُرَ اللَّغَطُ، فَقَالَ: «قُومُوا عَنِّي، وَلَا يَنْبَغِي عِنْدِي التَّنَازُعُ».
95.114 Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг дардлари кучайгач, «Менга ёзадиган нарса келтиринг, сизларга бир битик ёзиб бераман, ундан кейин адашмайсизлар», дедилар.
Умар: «Аниқки, Набий соллаллоҳу алайҳи васалламни дард енгиб қўйди. Бизда Аллоҳнинг Китоби турибди-ку, у бизга кифоя!» деди. Натижада улар ихтилоф қилиб қолишди ва ғала-ғовур кўпайиб кетди. У зот: «Ёнимдан туринглар, ҳузуримда тортишиш дуруст эмас», дедилар».
69/30 – بَاب: الْعِلْمِ وَالْعِظَةِ بِاللَّيْلِ
69.30-боб.
ТУНДАги ИЛМ ВА ВАЪЗ ҲАҚИДА
96/115 - عَنْ أُمِّ سَلَمَةَ رَضِيَ الله عَنْهَا قَالَتِ: اسْتَيْقَظَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم ذَاتَ لَيْلَةٍ فَقَالَ: «سُبْحَانَ اللهِ مَاذَا أُنْزِلَ اللَّيْلَةَ مِنَ الْفِتَنِ، وَمَاذَا فُتِحَ مِنَ الْخَزَائِنِ، أَيْقِظُوا صَوَاحِبَاتِ الْحُجَرِ، فَرُبَّ كَاسِيَةٍ فِي الدُّنْيَا عَارِيَةٍ فِي الْآخِرَةِ».
96.115 Умму Салама розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Бир кеча Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам уйғониб: «Субҳаналлоҳ, бу кеча не-не фитналар туширилдийкин, не-не хазиналар очилдийкин?! Ҳужра соҳибаларини уйғотинглар. Зотан, қанчадан-қанча бу дунёда кийимли, охиратда эса яланғоч аёллар бор», дедилар».
70/31 – بَاب: السَّمَرِ بِالْعِلْمِ
70.31-боб.
тунда илмий СУҲБАТ ҚУРИШ ҲАҚИДА
97/116 – عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ عُمَرَ رَضِيَ الله عَنْهُمَا قَالَ: صَلَّى بِنَا النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم الْعِشَاءَ فِي آخِرِ حَيَاتِهِ، فَلَمَّا سَلَّمَ قَامَ فَقَالَ: «أَرَأَيْتَكُمْ لَيْلَتَكُمْ هَذِهِ، فَإِنَّ رَأْسَ مِائَةِ سَنَةٍ مِنْهَا لَا يَبْقَى مِـمَّنْ هُوَ عَلَى ظَهْرِ الْأَرْضِ أَحَدٌ».
97.116 Абдуллоҳ ибн Умар розияллоҳу анҳумо айтади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳаётларининг сўнгида бизга хуфтон намозини ўқиб бердилар. Салом бериб бўлгач, ўринларидан туриб: «Бу кечангизни кўрдингизми? Бундан юз йил ўтгач, ер юзида (ҳозирги) кишилардан бирортаси қолмайди», дедилар».
98/117 - عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ الله عَنْهُمَا قَالَ: بِتُّ فِي بَيْتِ خَالَتِي مَيْمُونَةَ بِنْتِ الْحَارِثِ، زَوْجِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم، وَكَانَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم عِنْدَهَا فِي لَيْلَتِهَا، فَصَلَّى النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم الْعِشَاءَ، ثُمَّ جَاءَ إِلَى مَنْزِلِهِ، فَصَلَّى أَرْبَعَ رَكَعَاتٍ، ثُمَّ نَامَ، ثُمَّ قَامَ، ثُمَّ قَالَ: «نَامَ الْغُلَيِّمُ؟» أَوْ كَلِمَةً تُشْبِهُهَا، ثُمَّ قَامَ فَقُمْتُ عَنْ يَسَارِهِ، فَجَعَلَنِي عَنْ يَـمِينِهِ، فَصَلَّى خَمْسَ رَكَعَاتٍ، ثُمَّ صَلَّى رَكْعَتَيْنِ، ثُمَّ نَامَ حَتَّى سَـمِعْتُ غَطِيطَهُ، أَوْ خَطِيطَهُ، ثُمَّ خَرَجَ إِلَى الصَّلَاةِ.
98.117 Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг жуфти ҳалоллари холам Маймуна бинт Ҳориснинг уйида тунаб қолдим. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳам навбат кечасида унинг ҳузурида эканлар. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам хуфтонни ўқидилар. Сўнг уйларига келиб, тўрт ракат намоз ўқидилар. Бироз ухлагач, кейин турдилар. Сўнг: «Болакай ухлаб қолдими?» дедилар ёки шунга ўхшаш бир сўз айтдилар. Кейин (намозга) турдилар. Мен ҳам у зотнинг чап томонларига турган эдим, мени ўнг томонларига ўтқазиб қўйдилар. Беш ракат намоз ўқидилар. Кейин яна икки ракат намоз ўқидилар. Сўнг ухладилар, ҳатто хурракларини [ёки хириллашларини] эшитдим. Сўнгра намозга чиқдилар».
71/32- بَاب: حِفْظِ الْعِلْمِ
71.32-боб.
ИЛМНИ ЁД ОЛИШ ҲАҚИДА
99/118 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: إِنَّ النَّاسَ يَقُولُونَ: أَكْثَرَ أَبُو هُرَيْرَةَ، وَلَوْلَا آيَتَانِ فِي كِتَابِ اللهِ مَا حَدَّثْتُ حَدِيثًا، ثُمَّ يَتْلُو: (إِنَّ الَّذِينَ يَكْتُمُونَ مَا أَنْزَلْنَا مِنَ الْبَيِّنَات) إِلَى قَوْلِهِ (الرَّحِيمُ) [البقرة: 159-160]. إِنَّ إِخْوَانَنَا مِنَ الْمُهَاجِرِينَ كَانَ يَشْغَلُهُمُ الصَّفْقُ بِالْأَسْوَاقِ، وِإِنَّ إِخْوَانَنَا مِنَ الْأَنْصَارِ كَانَ يَشْغَلُهُمُ الْعَمَلُ فِي أَمْوَالِهِمْ، وَإِنَّ أَبَا هُرَيْرَةَ كَانَ يَلْزَمُ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم بِشِبَعِ بَطْنِهِ، وَيَحْضُرُ مَا لَا يَحْضُرُونَ، وَيَحْفَظُ مَا لَا يَحْفَظُونَ.
99.118 Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Одамлар: «Абу Ҳурайра ошириб юборди», дейишмоқда. Агар Аллоҳнинг Китобидаги икки оят бўлмаганида, бирорта ҳам ҳадис айтмаган бўлар эдим», деди. Сўнг: «Албатта, Биз нозил қилган равшан(оят)ларни ва ҳидоятни одамларга китобда баён қилиб берганимиздан кейин беркитганларни…»ни «…ўта раҳмлидирман»* сўзигача тиловат қилди».
(Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу) деди: «Муҳожир биродарларимизни бозорлардаги олди-сотдилар банд қилиб қўярди. Ансорий биродарларимизни ҳам мол-мулк ишлари машғул қилиб қўярди. Абу Ҳурайра эса қорни тўяр-тўймас, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам билан бирга бўлар, улар ҳозир бўлмаган нарсаларда ҳозир бўлар, улар ёд олмаган нарсаларни ёд олар эди».
* «Албатта, Биз нозил қилган равшан(оят)ларни ва ҳидоятни одамларга китобда баён қилиб берганимиздан кейин беркитганларни – ана ўшаларни Аллоҳ лаънатлайдир. Ва лаънатловчилар лаънатлайдир. Тавба қилиб, ислоҳ қилиб, баён қилганлар мустаснодир, ана ўшаларнинг тавбасини қабул қилурман. Ва Мен тавбани кўплаб қабул қилувчидирман, ўта раҳмлидирман» (Бақара сураси, 159-160-оятлар).
100/119 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قُلْتُ: يَا رَسُولَ اللهِ إِنِّي أَسْـمَعُ مِنْكَ حَدِيثًا كَثِيرًا أَنْسَاهُ. قَالَ: «ابْسُطْ رِدَاءَكَ» فَبَسَطْتُهُ، قَالَ: فَغَرَفَ بِيَدَيْهِ ثُمَّ قَالَ: «ضُمُّهُ». فَضَمَمْتُهُ، فَمَا نَسِيتُ شَيْئًا بَعْدَهُ.
100.119 Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Эй Аллоҳнинг Расули, албатта, мен сиздан кўп ҳадис эшитаман-у, унутиб қўяман», дедим. У зот: «Ридоингни ёз!» дедилар. Уни ёздим. У зот икки қўллари билан ҳовучлаб солдилар, сўнг: «Буни бағрингга бос!» дедилар, мен уни бағримга босдим. Шундан кейин ҳеч нарсани унутмайдиган бўлдим».
Ибн Фудайк ҳам шуни айтиб бериб, «ёки «қўллари билан унга ҳовучлаб солдилар» деган.
101/ - وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: حَفِظْتُ مِنْ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم وِعَاءَيْنِ: فَأَمَّا أَحَدُهُمَا فَبَثَثْتُهُ، وَأَمَّا الْآخَرُ فَلَوْ بَثَثْتُهُ قُطِعَ هَذَا الْبُلْعُومُ.
101 Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан «икки идиш» (илмни) ёд олдим. Улардан бирини сочдим, иккинчисига келсак, агар уни сочадиган бўлсам, мана бу бўғиз кесилади».
72/33- بَاب: الْإِنْصَاتِ لِلْعُلَمَاءِ
72.33-БОБ.
УЛАМОЛАРГА жим ҚУЛОҚ СОЛИШ ҲАҚИДА
102/121 - عَنْ جَرِير بْنِ عَبْدِ الله رَضِيَ اله عَنْهُ: أَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم قَالَ لَهُ فِي حَجَّةِ الْوَدَاعِ: «اسْتَنْصِتِ النَّاسَ»، فَقَالَ: «لَا تَرْجِعُوا بَعْدِي كُفَّارًا، يَضْرِبُ بَعْضُكُمْ رِقَابَ بَعْضٍ».
102.121 Жарир розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам видолашув ҳажида унга: «Одамларни жим қил!» дедилар, сўнг: «Мендан кейин бир-бирининг бўйнига (қилич) урадиган кофирларга айланиб кетманглар!» дедилар».
73/34- بَاب: مَا يُسْتَحَبُّ لِلْعَالِمِ إِذَا سُئِلَ: أَيُّ النَّاسِ أَعْلَمُ؟
73.34-БОБ.
«ОДАМЛАРНИНГ ҚАЙСИ бири олимРОҚ?» ДЕя СЎРАЛГАНДА, ИЛМНИ АЛЛОҲГА ҲАВОЛА ҚИЛИШ ОЛИМ учун МУСТАҲАБ экани ҲАҚИДА
103/122 - عَنْ أُبَيِّ بْنِ كَعْبٍ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «قَامَ مُوسَى النَّبِيُّ خَطِيبًا فِي بَنِي إِسْرَائِيلَ فَسُئِلَ: أَيُّ النَّاسِ أَعْلَمُ؟ فَقَالَ: أَنَا أَعْلَمُ، فَعَتَبَ اللهُ عَلَيْهِ، إِذْ لَمْ يَرُدَّ الْعِلْمَ إِلَى اللهِ، فَأَوْحَى اللهُ إِلَيْهِ: أَنَّ عَبْدًا مِنْ عِبَادِي بـِمَجْمَعِ الْبَحْرَيْنِ هُوَ أَعْلَمُ مِنْكَ. قَالَ: يَا رَبِّ، وَكَيْفَ بِهِ؟ فَقِيلَ لَهُ: احْمِلْ حُوتًا فِي مِكْتَلٍ، فَإِذَا فَقَدْتَهُ فَهْوَ ثَمَّ، فَانْطَلَقَ وَانْطَلَقَ بِفَتَاهُ يُوشَعَ بْنِ نُونٍ، وَحَمَلَا حُوتًا فِي مِكْتَلٍ، حَتَّى كَانَا عِنْدَ الصَّخْرَةِ وَضَعَا رُءُوسَهُمَا وَنَامَا، فَانْسَلَّ الْحُوتُ مِنَ الْمِكْتَلِ فَاتَّخَذَ سَبِيلَهُ فِي الْبَحْرِ سَرَبًا، وَكَانَ لِمُوسَى وَفَتَاهُ عَجَبًا، فَانْطَلَقَا بَقِيَّةَ لَيْلَتِهِمَا وَيَوْمَهُمَا، فَلَمَّا أَصْبَحَ قَالَ مُوسَى لِفَتَاهُ: آتِنَا غَدَاءَنَا، لَقَدْ لَقِينَا مِنْ سَفَرِنَا هَذَا نَصَبًا. وَلَمْ يَجِدْ مُوسَى مَسًّا مِنَ النَّصَبِ حَتَّى جَاوَزَ الْمَكَانَ الَّذِي أُمِرَ بِهِ، فَقَالَ لَهُ فَتَاهُ: أَرَأَيْتَ إِذْ أَوَيْنَا إِلَى الصَّخْرَةِ؟ فَإِنِّي نَسِيتُ الْحُوتَ، قَالَ مُوسَى: ذَلِكَ مَا كُنَّا نَبْغِي، فَارْتَدَّا عَلَى آثَارِهِمَا قَصَصًا، فَلَمَّا انْتَهَيَا إِلَى الصَّخْرَةِ، إِذَا رَجُلٌ مُسَجًّى بِثَوْبٍ، أَوْ قَالَ تَسَجَّى بِثَوْبِهِ، فَسَلَّمَ مُوسَى، فَقَالَ الْخَضِرُ: وَأَنَّى بِأَرْضِكَ السَّلَامُ؟ فَقَالَ: أَنَا مُوسَى، فَقَالَ: مُوسَى بَنِى إِسْرَائِيلَ؟ قَالَ: نَعَمْ، قَالَ: هَلْ أَتَّبِعُكَ عَلَى أَنْ تُعَلِّمَنِي مـِمَّا عُلِّمْتَ رَشَدًا؟ قَالَ: إِنَّكَ لَنْ تَسْتَطِيعَ مَعِيَ صَبْرًا، يَا مُوسَى، إِنِّي عَلَى عِلْمٍ مِنْ عِلْمِ اللهِ عَلَّمَنِيهِ لَا تَعْلَمُهُ أَنْتَ، وَأَنْتَ عَلَى عِلْمٍ عَلَّمَكَهُ لَا أَعْلَمُهُ. قَالَ: سَتَجِدُنِي إِنْ شَاءَ اللهُ صَابِرًا وَلَا أَعْصِي لَكَ أَمْرًا. فَانْطَلَقَا يَـمْشِيَانِ عَلَى سَاحِلِ الْبَحْرِ، لَيْسَ لَهُمَا سَفِينَةٌ، فَمَرَّتْ بِـهِمَا سَفِينَةٌ، فَكَلَّمُوهُمْ أَنْ يَحْمِلُوهُمَا، فَعُرِفَ الْخَضِرُ، فَحَمَلُوهُمَا بِغَيْرِ نَوْلٍ، فَجَاءَ عُصْفُورٌ، فَوَقَعَ عَلَى حَرْفِ السَّفِينَةِ، فَنَقَرَ نَقْرَةً أَوْ نَقْرَتَيْنِ فِي الْبَحْرِ، فَقَالَ الْخَضِرُ: يَا مُوسَى مَا نَقَصَ عِلْمِي وَعِلْمُكَ مِنْ عِلْمِ اللهِ إِلَّا كَنَقْرَةِ هَذَا الْعُصْفُورِ فِي الْبَحْرِ، فَعَمَدَ الْخَضِرُ إِلَى لَوْحٍ مِنْ أَلْوَاحِ السَّفِينَةِ فَنَزَعَهُ، فَقَالَ مُوسَى: قَوْمٌ حَمَلُونَا بِغَيْرِ نَوْلٍ، عَمَدْتَ إِلَى سَفِينَتِهِمْ فَخَرَقْتَهَا لِتُغْرِقَ أَهْلَهَا؟ قَالَ: أَلَمْ أَقُلْ إِنَّكَ لَنْ تَسْتَطِيعَ مَعِيَ صَبْرًا؟ قَالَ: لَا تُؤَاخِذْنِي بِـمَا نَسِيتُ وَلَا تُرْهِقْنِي مِنْ أَمْرِي عُسْرًا - فَكَانَتِ الْأُولَى مِنْ مُوسَى نِسْيَانًا – فَانْطَلَقَا. فَإِذَا غُلَامٌ يَلْعَبُ مَعَ الْغِلْمَانِ، فَأَخَذَ الْخَضِرُ بِرَأْسِهِ مِنْ أَعْلَاهُ فَاقْتَلَعَ رَأْسَهُ بِيَدِهِ، فَقَالَ مُوسَى: أَقَتَلْتَ نَفْسًا زَكِيَّةً بِغَيْرِ نَفْسٍ؟ قَالَ: أَلَمْ أَقُلْ لَكَ إِنَّكَ لَنْ تَسْتَطِيعَ مَعِيَ صَبْرًا - قَالَ ابْنُ عُيَيْنَةَ: وَهَذَا أَوْكَدُ – فَانْطَلَقَا، حَتَّى إِذَا أَتَيَا أَهْلَ قَرْيَةٍ اسْتَطْعَمَا أَهْلَهَا، فَأَبَوْا أَنْ يُضَيِّفُوهُمَا، فَوَجَدَا فِيهَا جِدَارًا يُرِيدُ أَنْ يَنْقَضَّ، قَالَ الْخَضِرُ بِيَدِهِ فَأَقَامَهُ، فَقَالَ مُوسَى: لَوْ شِئْتَ لَاتَّخَذْتَ عَلَيْهِ أَجْرًا، قَالَ: هَذَا فِرَاقُ بَيْنِي وَبَيْنِكَ». قَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «يَرْحَمُ اللهُ مُوسَى، لَوَدِدْنَا لَوْ صَبَرَ حَتَّى يُقَصَّ عَلَيْنَا مِنْ أَمْرِهِمَا».
Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам бундай дебдилар:
«Мусо Бану Исроилга хутба қилиб турганида: «Одамларнинг қай бири энг олим?» деб сўралди. «Мен энг олимман», деди. Аллоҳ у кишини итоб қилди, чунки у илмни У Зотга ҳавола қилмаган эди. Аллоҳ: «Икки денгиз қўшилган жойдаги бир бандам сендан олимроқдир», дея ваҳий қилди. «Эй Роббим! У билан қандай (учрашаман)?» деди. Шунда унга: «Саватда бир балиқ ол. Қачон уни йўқотсанг, у (бандам) ўша ердадир», дейилди.
У киши йўлга тушди ва хизматкор йигити Юшаъ ибн Нунни етаклаб олди. Улар саватга балиқ солиб олишди. Харсангтош ёнига етиб боришгач, бошларини қўйиб, ухлашди. Балиқ эса саватдан тушиб, денгизни тешиб, йўл олди. Бу Мусо ва унинг хизматкори учун ғаройиб иш бўлди. Кейин улар тун ва куннинг қолган қисмида йўл юришди. Тонг отгач, Мусо хизматкор йигитига: «Нонуштамизни келтир. Дарҳақиқат, бу сафаримизда чарчоққа учрадик», деди. Мусо буюрилган жойдан ўтгунига қадар бошқа ҳеч қандай чарчоқ сезмади. Хизматкор йигити унга: «Буни қаранг, харсангтошга жойлашганимизда балиқни эсдан чиқарибман», деди. Мусо деди: «Ана шу биз истаган нарса эди». Икковлон изларига қайтишди. Улар харсангтошга етиб боргач, у ерда бир кийимга ўранган [ёки кийимига ўраниб олган] бир кишини кўришди. Мусо салом берди. Хизр: «Бу ерингда салом қаёқдан (ҳам бўлсин)?» деди. «Мен Мусоман», деди. «Бану Исроилнинг Мусосими?» деди. «Ҳа. Ўзингга ўргатилган илмдан менга ҳам ўргатмоғинг учун сенга эргашсам майлими?» деди. «Мен билан бирга бўлишга сабр қила олмайсан. Эй Мусо, мен Аллоҳнинг илмидан У Зот менга билдирган, сен эса билмайдиган бир илмга эгаман. Сен ҳам У Зот сенга билдирган, мен эса билмайдиган бир илмга эгасан», деди. «Иншааллоҳ, сабрли эканимни кўрасан ва сенга ҳеч бир ишда итоатсиз бўлмайман», деди (Мусо).
Сўнг икковлон денгиз соҳили бўйлаб йўлга тушишди. Уларнинг кемаси йўқ эди. Тўсатдан ёнларидан бир кема ўтиб қолди. Кемадагилардан олиб кетишларини сўрашди. Хизрни таниб қолиб, икковларини йўлкирасиз олиб кетишди. Кейин бир чумчуқ келиб, кема четига қўнди-да, денгиздан бир-икки чўқилади. Шунда Хизр: «Эй Мусо! Мендаги ва сендаги илм Аллоҳнинг илми олдида мана шу чумчуқнинг денгиздан чўқиганича ҳам келмайди», деди. Сўнг Хизр кема тахталаридан бирини атайлаб суғуриб олди. Шунда Мусо: «(Булар) бизни ҳеч қандай йўлкирасиз кемага олган одамлар эди, сен эса буни (кемани) унинг аҳлини чўктириш учун атайлаб тешдинг», деди.
«Албатта, сен мен билан бирга бўлишга сабр қила олмассан, демабмидим?!» деди. «Эсимдан чиққан нарса учун мени айбга буюрма», деди (Мусо). Мусо тарафидан (сабрсизликнинг) биринчиси унутишдан бўлди.
Кейин икковлон йўлга тушишди. Баногоҳ болалар билан ўйнаб юрган бир болакайга дуч келишди. Хизр (боланинг) бошини чангаллаб, қўли билан унинг калласини узиб ташлади. Шунда Мусо: «Бирор жонни ўлдирмаган бегуноҳ жонни ўлдирасанми?!» деди. «Сенга: «Албатта сен мен билан бирга бўлишга сабр қила олмассан, демабмидим?!» деди – Ибн Уяйна: «Буниси таъкидлироқ», деган. – Кейин икковлон йўлга тушишди. Ниҳоят, бир шаҳарга келиб, унинг аҳлидан таом сўрашди. (Шаҳар аҳли) уларни меҳмон қилишдан бош тортди. Иккови у ерда йиқилиб кетай деб турган бир деворни кўриб қолиб, (Хизр) уни тиклади. Хизр қўли билан ишора қилиб, уни тиклаб қўйди. Шунда Мусо унга: «Агар хоҳласанг, бунинг учун ҳақ олсанг бўлар эди», деди. «Бу мен билан сенинг ўртамиздаги ажрашишдир», деди у».
Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Аллоҳ Мусони раҳмат қилсин. Қанийди, у киши сабр қилган бўлса-ю, бизга икковларининг ишларидан қисса қилиб берилаверса», дедилар».
74/35- بَاب: مَنْ سَأَلَ وَهْوَ قَائِمٌ عَالِمًا جَالِسًا
74.35-боб.
ЎТИРГАН ОЛИМДАН ТИК ТУРГАН ҲОЛДА САВОЛ сўраш ҲАҚИДА
104/123 - عَنْ أَبِي مُوسَى رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: جَاءَ رَجُلٌ إِلَى النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم فَقَالَ: يَا رَسُولَ اللهِ، مَا الْقِتَالُ فِي سَبِيلِ اللهِ، فَإِنَّ أَحَدَنَا يُقَاتِلُ غَضَبًا، وَيُقَاتِلُ حَمِيَّةً؟ فَقَالَ: «مَنْ قَاتَلَ لِتَكُونَ كَلِمَةُ اللهِ هِيَ الْعُلْيَا، فَهُوَ فِي سَبِيلِ اللهِ عَزَّ وَجَلَّ».
104.123 Абу Мусо розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Бир киши Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига келиб: «Эй Аллоҳнинг Расули, Аллоҳ йўлида жанг қилиш нима? Зотан, бировимиз ғазабдан ҳам жанг қилади, тарафкашлик юзасидан ҳам жанг қилади», деди.
У зот унга бошларини кўтара туриб, – у тик тургани учун унга бошларини кўтарганлар – бундай дедилар: «Ким Аллоҳнинг сўзи олий бўлиши учунгина жанг қилса, ана ўша Аллоҳ азза ва жалланинг йўлидадир».
75/36- بَاب: قَوْلِ اللهِ تَعَالَى: ﮋﯷ ﯸ ﯹ ﯺ ﯻ ﯼﮊ
75.36-боб.
АЛЛОҲ ТАОЛОНинг «СИЗЛАРГА жУДА ОЗ ИЛМ БЕРИЛГАНДИР» ДЕГАН сўзи ҲАҚИДА
105/125 – عَنْ ابْنِ مَسْعُودٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: بَيْنَا أَنَا أَمْشِي مَعَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم فِي خَرِبِ الْمَدِينَةِ، وَهُوَ يَتَوَكَّأُ عَلَى عَسِيبٍ مَعَهُ، فَمَرَّ بِنَفَرٍ مِنَ الْيَهُودِ، فَقَالَ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ: سَلُوهُ عَنِ الرُّوحِ؟ وَقَالَ بَعْضُهُمْ: لَا تَسْأَلُوهُ، لَا يَجِيءُ فِيهِ بِشَيْءٍ تَكْرَهُونَهُ، فَقَالَ بَعْضُهُمْ: لَنَسْأَلَنَّهُ، فَقَامَ رَجُلٌ مِنْهُمْ فَقَالَ: يَا أَبَا الْقَاسِمِ، مَا الرُّوحُ؟ فَسَكَتَ، فَقُلْتُ: إِنَّهُ يُوحَى إِلَيْهِ، فَقُمْتُ، فَلَمَّا انْجَلَى عَنْهُ فَقَالَ: (وَيَسْأَلُونَكَ عَنِ الرُّوحِ قُلِ الرُّوحُ مِنْ أَمْرِ رَبِّي وَمَا أُوتِيتُمْ مِنَ الْعِلْمِ إِلَّا قَلِيلًا) [الإسراء: 85].
105.125 Абдуллоҳ розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Мен Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам билан Мадинанинг харобаларида юриб бораётган эдим. У зот хурмо шохидан қилинган ҳассаларига таяниб олган эдилар. Бир гуруҳ яҳудийларнинг ёнидан ўтиб қолдилар. Шунда улардан бири бошқасига: «Ундан руҳ ҳақида сўранглар-чи», деди. Уларнинг баъзилари: «Ундан сўраманглар, (яна) бу ҳақда сизлар ёқтирмаган нарсани келтирмасин», деса, баъзилари: «Албатта, ундан сўраяжакмиз», дейишди. Кейин улардан бир киши туриб: «Эй Абул Қосим, руҳ нима?» деди. У зот жим бўлиб қолдилар. Мен у кишига ваҳий қилиняпти, деб туриб кетдим. У зотдан (бу ҳол) тарқагач, айтдилар: «Ва сендан руҳ ҳақида сўрарлар. «Руҳ – Роббимнинг ишидир. Уларга жуда оз илм берилгандир», деб айт».
76/37- بَاب: مَنْ خَصَّ بِالْعِلْمِ قَوْمًا دُونَ قَوْمٍ كَرَاهِيَةَ أَنْ لَا يَفْهَمُوا
76.37-боб.
ТУШУНМАЙ ҚОЛИШЛАРИНИ маъқул кўрмай, ИЛМда БИР ҚАВМНИ ҚЎЙИБ, БОШҚА БИР ҚАВМНИ танлаш ҲАҚИДА
106/128 – عَنْ أَنَسٍ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم كَانَ مُعَاذٌ رَدِيفُهُ عَلَى الرَّحْلِ، قَالَ: «يَا مُعَاذُ»، قَالَ: لَبَّيْكَ يَا رَسُولَ اللهِ وَسَعْدَيْكَ، قَالَ: «يَا مُعَاذُ»، قَالَ: لَبَّيْكَ يَا رَسُولَ اللهِ وَسَعْدَيْكَ، ثَلَاثًا، قَالَ: «مَا مِنْ أَحَدٍ يَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ وَأَنَّ مُحَمَّدًا رَسُولُ اللهِ صِدْقًا مِنْ قَلْبِهِ، إِلَّا حَرَّمَهُ اللهُ عَلَى النَّارِ»، قَالَ: يَا رَسُولَ اللهِ، أَفَلَا أُخْبِرُ بِهِ النَّاسَ فَيَسْتَبْشِرُوا؟ قَالَ: «إِذًا يَتَّكِلُوا»، وَأَخْبَرَ بِـهَا مُعَاذٌ عِنْدَ مَوْتِهِ تَأَثّـُمًا.
106.128 Анас ибн Молик розияллоҳу анҳу сўзлаб берди:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Эй Муъоз ибн Жабал», дедилар. Муъоз у зотнинг уловларига мингашиб олган эди, «Лаббайка ва саъдайка,* эй Аллоҳнинг Расули», деди. «Эй Муъоз», дедилар яна. «Лаббайка ва саъдайка, эй Аллоҳнинг Расули», дея уч марта айтди. «Аллоҳдан ўзга илоҳ йўқ ва Муҳаммад Аллоҳнинг Расулидир», деб сидқидилдан гувоҳлик берган киши борки, Аллоҳ уни дўзахга ҳаром қилур», дедилар.
«Эй Аллоҳнинг Расули, одамларни бундан хабардор қилайми, хурсанд бўлишар эди?» деди (Муъоз). «У ҳолда суяниб қолишади», дедилар у зот.
Муъоз гуноҳкор бўлиб қолишдан қўрқиб, буни ўлими олдидан айтган».
* «Лаббайка ва саъдайка» ибораси луғатда «Мен мана шу ердаман, хизматингизга тайёрман, сизни улуғлайман» деган маънони билдиради. Истеъмолда эса ўзбек тилидаги «Буюринг, амрингизга мунтазирман» деган жумлага тўғри келади.
77/38- بَاب: الْحَيَاءِ فِي الْعِلْمِ
77.38-боб.
ИЛМДА ҲАЁ ҚИЛИШ ҲАҚИДА
107/130- عَنْ أُمِّ سَلَمَةَ رَضِيَ الله عَنْهَا قَالَتْ: جَاءَتْ أُمُّ سُلَيْمٍ رَضِيَ الله عَنْهَا إِلَى رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم فَقَالَتْ: يَا رَسُولَ اللهِ، إِنَّ اللهَ لَا يَسْتَحْيِي مِنَ الْحَقِّ، فَهَلْ عَلَى الْمَرْأَةِ مِنْ غُسْلٍ إِذَا احْتَلَمَتْ؟ قَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «إِذَا رَأَتِ الْمَاءَ»، فَغَطَّتْ أُمُّ سَلَمَةَ - تَعْنِي وَجْهَهَا - وَقَالَتْ: يَا رَسُولَ اللهِ وَتَـحْتَلِمُ الْمَرْأَةُ؟ قَالَ: «نَعَمْ، تَرِبَتْ يَـمِينُكِ فَبِمَ يُشْبِهُهَا وَلَدُهَا؟».
107.130 Умму Саламанинг қизи Зайнаб розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Умму Салама айтади: «Умму Сулайм Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига келди ва «Эй Аллоҳнинг Расули, албатта, Аллоҳ ҳақдан ҳаё қилмайди, агар аёл киши эҳтилом бўлса, ғусл лозимми?» деди.
Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Агар сувни кўрса», дебдилар. Шунда Умму Салама юзини беркитибди. Кейин: «Эй Аллоҳнинг Расули, аёл киши ҳам эҳтилом бўладими?» дебди. «Ҳа, барака топкур, бўлмаса боласи нимадан унга ўхшар эди?» дебдилар».
Изоҳ: «Барака топкур» деб ўгирилган жумла сўзма-сўз таржима қилинса, «Ўнг қўлинг тупроққа қорилгур», дегани бўлади. Баъзида «ўнг қўл» ўрнига «икки қўл» деб ҳам ишлатилади. Қўлнинг тупроққа қорилиши эса камбағал бўлиб қолишдан киноя. Аммо араблар истеъмолида унинг асл маъноси йўқ бўлиб кетган, балки бирор нарсага ундаш, ажабланиш, инкор қилиш маъноларида ишлатиладиган иборага айланиб қолган. Ўзбек тилида бундай ўринларда ишлатиладиган жумлалар орасида юқоридаги ибора маъно жиҳатидан яқинроқ кўрингани учун, шу қўйилди.
78/39- بَاب: مَنِ اسْتَحْيَا فَأَمَرَ غَيْرَهُ بِالسُّؤَالِ
78.39-боб.
ЎЗИ УЯЛИБ, САВОЛ СЎРАШни БОШҚАга БУЮРиш ҲАҚИДА
108/132- عَنْ عَلِيٍّ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: كُنْتُ رَجُلًا مَذَّاءً، فَأَمَرْتُ الْمِقْدَادَ أَنْ يَسْأَلَ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم، فَسَأَلَهُ، فَقَالَ: «فِيهِ الْوُضُوءُ».
108.132 Алий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Кўп мазийлик одам эдим. Миқдодга Набий соллаллоҳу алайҳи васалламдан сўраб беришни буюрдим ва у сўради. Шунда у зот: «Унда таҳорат (лозим)», дедилар».
79/40- بَاب: ذِكْرِ الْعِلْمِ وَالْفُتْيَا فِي الْمَسْجِدِ
79.40-боб.
МАСЖИДДА ИЛМ ВА ФАТВО БЕРИШ ҲАҚИДА
109/133 – عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ عُمَرَ رَضِيَ الله عَنْهُمَا: أَنَّ رَجُلًا قَامَ فِي الْمَسْجِدِ فَقَالَ: يَا رَسُولَ اللهِ، مِنْ أَيْنَ تَأْمُرُنَا أَنْ نُـهِلَّ؟ فَقَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «يُهِلُّ أَهْلُ الْمَدِينَةِ مِنْ ذِي الْحُلَيْفَةِ، وَيُهِلُّ أَهْلُ الشَّأْمِ مِنَ الْجُحْفَةِ، وَيُهِلُّ أَهْلُ نَجْدٍ مِنْ قَرْنٍ».
وَقَالَ ابْنُ عُمَرَ: وَيَزْعُمُونَ أَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «وَيُهِلُّ أَهْلُ الْيَمَنِ مِنْ يَلَمْلَمَ»، وَكَانَ ابْنُ عُمَرَ يَقُولُ: لَمْ أَفْقَهْ هَذِهِ مِنْ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم.
109.133 Абдуллоҳ ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Бир киши масжидда ўрнидан туриб: «Эй Аллоҳнинг Расули, қаердан эҳром боғлашимизга буюрасиз?» деди. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Мадина аҳли Зулҳулайфадан эҳром боғлайди, Шом аҳли Жуҳфадан эҳром боғлайди, Нажд аҳли Қарндан эҳром боғлайди», дедилар».
Ибн Умар розияллоҳу анҳумо шундай деди: «Айтишларича, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам «Ва Яман аҳли Яламламдан эҳром боғлайди», ҳам деган эканлар».
Ибн Умар розияллоҳу анҳумо: «Бунинг Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан (содир) бўлганини аниқ билмайман», дер эди».
80/41 – بَاب: مَنْ أَجَابَ السَّائِلَ بِأَكْثَرَ مِمـَّا سَأَلَهُ
80.41-боб.
СЎРОВЧИГА СЎРАГАНиДАН кўра КЎПРОҚ ЖАВОБ БЕРиш ҲАҚИДА
110/134 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ أَنَّ رَجُلًا سَأَلَ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم: مَا يَلْبَسُ الْمُحْرِمُ؟ فَقَالَ: «لَا يَلْبَسِ الْقَمِيصَ، وَلَا الْعِمَامَةَ، وَلَا السَّرَاوِيلَ، وَلَا الْبُرْنُسَ، وَلَا ثَوْبًا مَسَّهُ الْوَرْسُ أَوِ الزَّعْفَرَانُ، فَإِنْ لَمْ يَجِدِ النَّعْلَيْنِ فَلْيَلْبَسِ الْخُفَّيْنِ، وَلْيَقْطَعْهُمَا حَتَّى يَكُونَا تَحْتَ الْكَعْبَيْنِ».
110.134 Ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Бир киши Набий алайҳиссаломдан эҳромдаги одам қайси кийимларни кийиши ҳақида сўради. Шунда «Кўйлак ҳам, салла ҳам, шалвар ҳам, бурнус* ҳам, варс* ва заъфарон* теккан кийим ҳам киймайди. Агар кавуш топа олмаса, маҳси кийсин ва тўпиғидан паст турадиган қилиб кесиб ташласин», дедилар».
* Бурнус – қалпоқли устки кийим, капюшон.
* Варс – Яманда ўсадиган сариқ ўсимлик, ундан кийим ва юз бўёғи олинади.
* Заъфарон – сариқ рангли зиравор ўсимлик, ундан ҳам кийим ва юз бўёғи олинади.
4- كتاب: الوضوء
ТАҲОРАТ КИТОБИ
81/1- بَاب: لَا تُقْبَلُ صَلَاةٌ بِغَيْرِ طُهُورٍ
1.81-БОБ.
ТАҲОРАТСИЗ НАМОЗ ҚАБУЛ қилинмайди
111/135 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «لَا تُقْبَلُ صَلَاةُ مَنْ أَحْدَثَ حَتَّى يَتَوَضَّأَ»، قَالَ رَجُلٌ مِنْ حَضْرَمَوْتَ: مَا الْحَدَثُ يَا أَبَا هُرَيْرَةَ؟ قَالَ: فُسَاءٌ أَوْ ضُرَاطٌ.
111.135 Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу айтади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Таҳорати синган кишининг намози таҳорат олмагунича қабул қилинмайди», дедилар».
«Ҳазрамавтлик бир киши: «Эй Абу Ҳурайра, таҳорат синиши нима?» деди. «Овозсиз ёки овоз билан чиққан ел», деди».
82/2- بَاب: فَضْلِ الْوُضُوءِ
82.2-боб.
ТАҲОРАТнинг ФАЗЛИ ҲАҚИДА
112/136 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ الله صلى الله عليه وسلم يَقُولُ: «إِنَّ أُمَّتِي يُدْعَوْنَ يَوْمَ الْقِيَامَةِ غُرًّا مُحَجَّلِينَ مِنْ آثَارِ الْوُضُوءِ، فَمَنِ اسْتَطَاعَ مِنْكُمْ أَنْ يُطِيلَ غُرَّتَهُ فَلْيَفْعَلْ».
112.136 Нуъайм Мужмирдан ривоят қилинади:
«Абу Ҳурайра билан масжид тепасига чиқдим. У таҳорат қилди ва бундай деди: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «Албатта, умматим қиёмат куни таҳоратнинг асаридан пешона ва оёқ-қўлларидан оппоқ нур таралиб турган ҳолларида чақирилади. Сизлардан ким нурини узайтиришга қодир бўлса, шуни қилсин», деганларини эшитганман».
83/3- بَاب: لَا يَتَوَضَّأُ مِنَ الشَّكِّ حَتَّى يَسْتَيْقِنَ
83.3-БОБ.
Иккиланиб қолса, ТО ишонч ҳосил қилмагунича ТАҲОРАТ оЛМАЙДИ
113/137 – عَنْ عَبْدِ الله بْنِ زَيْدٍ الأَنْصَارِيِّ رَضِيَ الله عَنْهُ أَنَّهُ شَكَا إِلَى رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم الرَّجُلَ الَّذِي يُخَيَّلُ إِلَيْهِ أَنَّهُ يَجِدُ الشَّيْءَ فِي الصَّلَاةِ، فَقَالَ: «لَا يَنْفَتِلْ - أَوْ لَا يَنْصَرِفْ - حَتَّى يَسْمَعَ صَوْتًا أَوْ يَجِدَ رِيحًا».
113.137 Абдуллоҳ ибн Зайд ал ансорий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
У киши Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга намозда ўзида бирор нарса содир бўлгандек туюладиган киши ҳақида шикоят қилибди. Шунда у зот: «То бирор овоз эшитмагунича ёки ҳид сезмагунича (намоздан) бурилмасин [ёки ўгирилмасин]», дебдилар.
84/4 – بَاب: التَّخْفِيفِ فِي الْوُضُوءِ
84.4-боб.
ТАҲОРАТНИ ЕНГИЛ ҚИЛИШ ҲАҚИДА
114/138 - عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ الله عَنْهُمَا: أَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم نَامَ حَتَّى نَفَخَ، ثُمَّ صَلَّى، وَلَمْ يَتَوَضَّأْ وَرُبّـَمَا قَالَ: اضْطَجَعَ حَتَّى نَفَخَ، ثُمَّ قَامَ فَصَلَّى.
114.138 Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам ухладилар, хуррак ҳам отдилар, сўнг намоз ўқидилар» – (Суфён) баъзан: «Ёнбошладилар, ҳатто хуррак ҳам отдилар, сўнг туриб, намоз ўқидилар», ҳам деган – (Алий ибн Абдуллоҳ) «Шунингдек, буни бизга Суфён бир неча маротаба Амрдан, у Курайбдан, у Ибн Аббосдан сўзлаб берган», дейди. У (Ибн Аббос) айтади: «Бир кеча холам Маймунаникида тунаб қолдим. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам тунда турдилар. Яъни кечанинг бир қисми ўтгач, Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам туриб, осиғлиқ турган эски мешдан енгил таҳорат олдилар – Амр енгил қилиб, озайтириб, деб изоҳларди – у зот туриб, намоз ўқидилар. Мен ҳам у зот таҳорат қилганлари каби таҳорат қилдим. Келиб, у зотнинг чап тарафларига турдим – Суфён гоҳида: «сўл тарафларига», деб айтарди – у зот мени айлантириб, ўнг тарафларига олдилар ва Аллоҳ хоҳлаганича намоз ўқидилар. Сўнгра ёнбошлаб ётиб ухладилар, хуррак ҳам отдилар. Кейин муаззин келиб, намоз вақти бўлганини билдирди. У зот у билан бирга намозга турдилар ва таҳорат қилмай, намоз ўқидилар».
(Суфён айтади:) «Биз Амрга: «Одамлар: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг кўзлари ухлайдию, қалблари ухламайди», дейишади», дедик. Амр: «Мен Убайд ибн Умайрнинг «Анбиёларнинг тушлари ваҳийдир», деб, ортидан «...мен тушимда сени сўяётганимни кўрмоқдаман...»ни ўқиганини эшитганман», деди».
Изоҳ: Ухлаганда таҳорат синмаслиги пайғамбарларга хос нарса. Бу маъно ҳадиснинг ўзида ҳам зикр қилинмоқда. Шунинг учун ҳанафий уламолар «Бир нарсага суяниб ухлаган кишининг суянчиғи олиб ташланганида йиқилгудай бўлса, унинг таҳорати синади», дейишади.
85/5 – بَاب: إِسْبَاغِ الْوُضُوءِ
85.5-боб.
ТАҲОРАТНИ МУКАММАЛ ҚИЛИШ ҲАҚИДА
115/139 - عَنْ أُسَامَةَ بْنِ زَيْدٍ رَضِيَ الله عَنْهُمَا قَالَ: دَفَعَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم مِنْ عَرَفَةَ، حَتَّى إِذَا كَانَ بِالشِّعْبِ نَزَلَ بِالشَّعْبِ فَبَالَ، ثُمَّ تَوَضَّأَ وَلَمْ يُسْبِغِ الْوُضُوءَ، فَقُلْتُ: الصَّلَاةَ يَا رَسُولَ اللهِ! فَقَالَ: «الصَّلَاةُ أَمَامَكَ». فَرَكِبَ، فَلَمَّا جَاءَ الْمُزْدَلِفَةَ نَزَلَ فَتَوَضَّأَ، فَأَسْبَغَ الْوُضُوءَ، ثُمَّ أُقِيمَتِ الصَّلَاةُ، فَصَلَّى الْمَغْرِبَ، ثُمَّ أَنَاخَ كُلُّ إِنْسَانٍ بَعِيرَهُ فِي مَنْزِلِهِ، ثُمَّ أُقِيمَتِ الْعِشَاءُ فَصَلَّى، وَلَمْ يُصَلِّ بَيْنَهُمَا.
115.139 Усома ибн Зайд розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Арафотдан қайтаётиб, шиъбга* етиб келганларида тушиб, бавл қилдилар. Сўнгра енгилгина таҳорат қилдилар. Мен у зотга: «Намозгами, эй Аллоҳнинг Расули?» дедим. «Намоз ҳали олдингда», дедилар ва уловга миндилар.
Муздалифага келганларида тушиб, яхшилаб таҳорат қилдилар. Сўнгра намозга такбир айтилди. У зот шомни ўқидилар. Кейин ҳар бир одам ўз туясини ўзи тушган жойга чўктирди. Сўнг хуфтонга такбир айтилиб, намозни ўқидилар. Иккисининг орасида бошқа намоз ўқимадилар».
* «Шиъб» сўзи аслида икки тоғ орасидаги йўлни, дарани англатади. Бу ерда одатда ҳожилар Арафотдан қайтишда шу ерда тўхтаб ўтишадиган, икки тоғ орасидаги маълум жой назарда тутилган.
86/6 – بَاب: غَسْلِ الْوَجْهِ بِالْيَدَيْنِ مِنْ غَرْفَةٍ وَاحِدَةٍ
86.6-боб.
ЮЗНИ БИР ҲОВУЧ СУВ Билан ИККИ ҚЎЛЛАБ ЮВИШ ҲАҚИДА
116/140 - عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ الله عَنْهُمَا أَنَّهُ تَوَضَّأَ فَغَسَلَ وَجْهَهُ، أَخَذَ غَرْفَةً مِنْ مَاءٍ فَمَضْمَضَ بِـهَا وَاسْتَنْشَقَ، ثُمَّ أَخَذَ غَرْفَةً مِنْ مَاءٍ، فَجَعَلَ بِـهَا هَكَذَا، أَضَافَهَا إِلَى يَدِهِ الْأُخْرَى، فَغَسَلَ بِـهِمَا وَجْهَهُ، ثُمَّ أَخَذَ غَرْفَةً مِنْ مَاءٍ فَغَسَلَ بِـهَا يَدَهُ الْيُمْنَى، ثُمَّ أَخَذَ غَرْفَةً مِنْ مَاءٍ فَغَسَلَ بِـهَا يَدَهُ الْيُسْرَى، ثُمَّ مَسَحَ بِرَأْسِهِ، ثُمَّ أَخَذَ غَرْفَةً مِنْ مَاءٍ، فَرَشَّ عَلَى رِجْلِهِ الْيُمْنَى حَتَّى غَسَلَهَا، ثُمَّ أَخَذَ غَرْفَةً أُخْرَى فَغَسَلَ بِـهَا رِجْلَهُ - يَعْنِي الْيُسْرَى -، ثُمَّ قَالَ: هَكَذَا رَأَيْتُ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم يَتَوَضَّأُ.
116.140 Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«У киши таҳорат қилиб, юзини ювди. Бир ҳовуч сув олиб, у билан оғзини чайди ва бурнига сув олди. Кейин бир ҳовуч сув олиб, уни бундай қилиб – унга иккинчи қўлини ҳам қўшиб, иккаласи билан юзини ювди. Сўнгра бир ҳовуч сув олиб, ўнг қўлини, яна бир ҳовуч сув олиб, чап қўлини ювди. Кейин бошига масҳ тортди. Сўнг бир ҳовуч сув олиб, ўнг оёғига қуйди ва уни ювди. Кейин яна бир ҳовуч сув олиб, у билан оёғини, яъни чап оёғини ювди. Сўнгра: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг шундай таҳорат қилганларини кўрганман», деди».
87/7 – بَاب: مَا يَقُولُ عِنْدَ الْخَلَاءِ
87.7-БОБ.
ХАЛО олдидан НИМА ДЕЙиш ҳақида
117/142 – عَنْ أَنَسٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: كَانَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم إِذَا دَخَلَ الْخَلَاءَ قَالَ: «اللَّهُمَّ إِنِّي أَعُوذُ بِكَ مِنَ الْخُبُثِ وَالْخَبَائِثِ».
117.142 Анас розияллоҳу анҳу айтади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам халога кирганларида: «Аллоҳумма инни аъузу бика минал-хубуси вал-хобаиси»,* дер эдилар».
* Дуонинг таржимаси: «Аллоҳим, эркак ва урғочи нопок жинлардан паноҳ беришингни Сендан сўрайман».
88/8 – بَاب: وَضْعِ الْمَاءِ عِنْدَ الْخَلَاءِ
88.8-боб.
ХАЛОнинг олдигА СУВ ҚЎЙИШ ҲАҚИДА
118/143 - عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ الله عَنْهُمَا: أَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم دَخَلَ الْخَلَاءَ، قَالَ: فَوَضَعْتُ لَهُ وَضُوءًا قَالَ: «مَنْ وَضَعَ هَذَا؟» فَأُخْبِرَ، فَقَالَ: «اللَّهُمَّ فَقِّهْهُ فِي الدِّينِ».
118.143 Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам халога кирдилар. Мен у зот учун таҳорат суви (келтириб) қўйдим. У зот: «Буни ким қўйди?» дедилар. Хабар берилгач: «Аллоҳим, уни динда фақиҳ қил», дедилар».
89/9 – بَاب: لَا تُسْتَقْبَلُ الْقِبْلَةُ بِغَائِطٍ أَوْ بَوْلٍ إِلَّا عِنْدَ الْبِنَاءِ جِدَارٍ أَوْ نَحْوِهِ
11-БОБ.
Қазои ҳожат ёки БАВЛ ҚИЛГАНДА ҚИБЛАГА ЮЗЛАНИЛМАЙДИ. ДЕВОР ЁКИ ШУНГА ЎХШАШ БИНО ИЧИДА БЎЛСА, мустасно
119/144 - عَنْ أَبِي أَيُّوبَ الْأَنْصَارِيِّ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «إِذَا أَتَى أَحَدُكُمُ الْغَائِطَ، فَلَا يَسْتَقْبِلِ الْقِبْلَةَ، وَلَا يُوَلِّهَا ظَهْرَهُ، شَرِّقُوا أَوْ غَرِّبُوا».
119.144 Абу Айюб Ансорий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Бирортангиз қазои ҳожатга борса, қиблага юзланмасин ва унга орқасини ҳам қилмасин. Шарққа ёки ғарбга қаранглар», дедилар».
Изоҳ: Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам «шарқ» ва «ғарб» дея ўзлари турган минтақага нисбатан айтганлар.
Иловага қаранг.
90/10- بَاب: مَنْ تَبَرَّزَ عَلَى لَبِنَتَيْنِ
90/10-боб.
ИККИ ҒИШТ УСТИДА ҚАЗОИ ҲОЖАТ ҚИЛиш ҲАҚИДА
120/145 - عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ عُمَرَ رَضِيَ الله عَنْهُمَا قَالَ: إِنَّ نَاسًا يَقُولُونَ: إِذَا قَعَدْتَ عَلَى حَاجَتِكَ فَلَا تَسْتَقْبِلِ الْقِبْلَةَ وَلَا بَيْتَ الْمَقْدِسِ، لَقَدِ ارْتَقَيْتُ يَوْمًا عَلَى ظَهْرِ بَيْتٍ لَنَا، فَرَأَيْتُ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم عَلَى لَبِنَتَيْنِ مُسْتَقْبِلًا بَيْتَ الْمَقْدِسِ لِحَاجَتِهِ.
120.145 «Абдуллоҳ ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Одамлар: «Қазои ҳожатга ўтирганингда қиблага ҳам, Байтул Мақдисга ҳам юзланмагин», дейишади», дер эди.
Абдуллоҳ ибн Умар розияллоҳу анҳумо: «Бир куни уйимизнинг томига чиққан эдим, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламни қазои ҳожат вақтида икки ғишт устида Байтул Мақдисга юзланган ҳолда кўрдим», деди.
91/11 – بَاب: خُرُوجِ النِّسَاءِ إِلَى الْبَرَازِ
91.11-боб.
АЁЛЛАРНИНГ ОЧИҚ ХАЛОГА ЧИҚИШИ ҲАҚИДА
121/146 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ الله عَنْهَا: أَنَّ أَزْوَاجَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم كُنَّ يَخْرُجْنَ بِاللَّيْلِ إِذَا تَبَرَّزْنَ إِلَى الْمَنَاصِعِ، وَهُوَ صَعِيدٌ أَفْيَحُ، فَكَانَ عُمَرُ يَقُولُ لِلنَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم: احْجُبْ نِسَاءَكَ، فَلَمْ يَكُنْ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم يَفْعَلُ، فَخَرَجَتْ سَوْدَةُ بِنْتُ زَمْعَةَ زَوْجُ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم لَيْلَةً مِنَ اللَّيَالِي عِشَاءً، وَكَانَتِ امْرَأَةً طَوِيلَةً، فَنَادَاهَا عُمَرُ: أَلَا قَدْ عَرَفْنَاكِ يَا سَوْدَةُ، حِرْصًا عَلَى أَنْ يَنْزِلَ الْحِجَابُ، فَأَنْزَلَ اللهُ آيَةَ الْحِجَابِ.
121.146 Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг аёллари қазои ҳожат учун тунда маносиъга* чиқишарди. У баланд ва кенг жойдир. Умар Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга: «Аёлларингизни парда ортига олинг», дер эди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам эса буни қилмас эдилар. Кечаларнинг бирида Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг жуфти ҳалоллари Савда бинти Замъа оқшом вақти ташқарига чиқди. У бўйи узун аёл эди. Умар ҳижоб (ҳақида оят) тушишини қаттиқ истаганидан унга: «Ҳой Савда, биз сени таниб бўлдик!» деб бақирди. Кейин Аллоҳ ҳижоб оятини нозил қилди».
* «Маносиъ» деб аслида баланд ва кенг жойга айтилади. Бу ерда эса ўша даврда Мадина шаҳри ташқарисидаги қазои ҳожат учун чиқиладиган махсус кенглик назарда тутилган.
92/12- بَاب: الْاِسْتِنْجَاءِ بِالْمَاءِ
92.12-боб.
СУВ БИЛАН ИСТИНЖО ҚИЛИШ ҲАҚИДА
122/150 – عَنْ أَنَسٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: كَانَ رَسُولُ الله صلى الله عليه وسلم إِذَا خَرَجَ لِحَاجَتِهِ أَجِيءُ أَنَا وَغُلَامٌ مَعَنَا إِدَاوَةٌ مِنْ مَاءٍ.
122.150 Анас ибн Молик розияллоҳу анҳу айтади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам қазои ҳожатга чиқсалар, мен ва бир бола ўзимиз билан идовада* сув олиб келар эдик, у билан истинжо қилар эдилар».
* Идова – теридан қилинган обдаста.
93/13- بَاب: حَمْلِ الْعَنَزَةِ مَعَ الْمَاءِ فِي الْاِسْتِنْجَاءِ
93.13-боб.
ИСТИНЖО учун СУВ БИЛАН БИРГА АНаЗА* КЎТАРИБ КЕЛИШ ҲАҚИДА
* Аназа – учига темир қопланган, сутра вазифасини ўтовчи таёқ (ҳасса).
122أ/152 – وَفِي رِوَايَةٍ: مِنْ مَاءٍ وَعَنَزَةٌ يَسْتَنْجِي بِالـمَاءِ.
122А.152 Анас ибн Молик розияллоҳу анҳу айтади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам халога кирганларида, мен ва бир бола ўзимиз билан идовада сув ва аназа олиб борар эдик. У зот сув билан истинжо қилар эдилар».
Аназа – учига темир қопланган ҳасса.
94/14 - بَاب: النَّهْيِ عَنْ الْاِسْتِنْجَاءِ بِالْيَمِينِ
94.14-БОБ.
ЎНГ ҚЎЛ БИЛАН ИСТИНЖО ҚИЛИШДАН ҚАЙТАРИЛГАНИ ҲАҚИДА
123/153 - عَنْ أَبِي قَتَادَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «إِذَا شَرِبَ أَحَدُكُمْ فَلَا يَتَنَفَّسْ فِي الْإِنَاءِ، وَإِذَا أَتَى الْخَلَاءَ فَلَا يَـمَسَّ ذَكَرَهُ بِيَمِينِهِ، وَلَا يَتَمَسَّحْ بِيَمِينِهِ».
123.153 Абдуллоҳ ибн Абу Қатода отасидан айтади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Бирортангиз (ичимлик) ичса, идиш ичига нафас чиқармасин, халога борганида закарини ўнг қўли билан ушламасин ва ўнг қўли билан истинжо қилмасин», дедилар».
95/15 – بَاب: الْاِسْتِنْجَاءِ بِالْحِجَارَةِ
95.15-БОБ.
ТОШ БИЛАН ИСТИНЖО ҚИЛИШ ҲАҚИДА
124/155 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: اتَّبَعْتُ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم، وَخَرَجَ لِحَاجَتِهِ، فَكَانَ لَا يَلْتَفِتُ، فَدَنَوْتُ مِنْهُ فَقَالَ: «ابْغِنِي أَحْجَارًا أَسْتَنْفِضْ بِـهَا - أَوْ نَحْوَهُ - وَلَا تَأْتِنِي بِعَظْمٍ وَلَا رَوْثٍ». فَأَتَيْتُهُ بِأَحْجَارٍ بِطَرَفِ ثِيَابِي، فَوَضَعْتُهَا إِلَى جَنْبِهِ وَأَعْرَضْتُ عَنْهُ، فَلَمَّا قَضَى أَتْبَعَهُ بِـهِنَّ.
124.155 Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳожатлари учун чиққан эдилар, ортларидан бордим. Одатда у зот ортларига қарамас эдилар. У зотга яқинлашган эдим: «Менга тош қидир, у билан тозаланаман [ёки шунга ўхшаш гап айтдилар], суяк ёки тезак олиб келма», дедилар. Кийимимнинг этагида тошлар олиб келиб, ёнларига қўйдим ва орқамга қараб олдим. У зот қазои ҳожат қилиб бўлиб, улар билан артдилар».
96/16 – بَاب: لَا يُسْتَنْجَى بِرَوْثٍ
96.16-БОБ.
ТЕЗАК БИЛАН ИСТИНЖО ҚИЛИНМАЙДИ
125/156 – عَنْ عَبْدِ الله ابْنِ مَسْعُودٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: أَتَى النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم الْغَائِطَ، فَأَمَرَنِي أَنْ آتِيَهُ بِثَلَاثَةِ أَحْجَارٍ، فَوَجَدْتُ حَجَرَيْنِ، وَالْتَمَسْتُ الثَّالِثَ فَلَمْ أَجِدْهُ، فَأَخَذْتُ رَوْثَةً فَأَتَيْتُهُ بِـهَا، فَأَخَذَ الْحَجَرَيْنِ وَأَلْقَى الرَّوْثَةَ وَقَالَ: «هَذَا رِكْسٌ».
125.156 Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳу айтади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам қазои ҳожат қиладиган жойга келиб, учта тош олиб келишимни буюрдилар. Мен иккита тош топдим ва учинчисини қидирган эдим, топа олмадим. Сўнг бир тезак топиб олиб, уларни у зотга келтирдим. Шунда у зот икки тошни олдилар, тезакни эса отиб юбордилар ва: «Бу чиқинди», дедилар».
97/17 - بَاب: الْوُضُوءِ مَرَّةً مَرَّةً
97.17-БОБ.
БИР МАРТАДАН ЮВИб таҳорат қилиШ ҲАҚИДА
126/157 - عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ الله عَنْهُمَا قَالَ: تَوَضَّأَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم مَرَّةً مَرَّةً.
126.157 Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам бир мартадан ювиб таҳорат қилдилар».
98/18 – بَاب: الْوُضُوءِ مَرَّتَيْنِ مَرَّتَيْنِ
98.18-боб.
ИККИ МАРТАДАН ЮВИб таҳорат қилиШ ҲАҚИДА
127/158 - عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ زَيْدٍ الأَنْصَارِيِّ رَضِيَ الله عَنْهُ أَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم تَوَضَّأَ مَرَّتَيْنِ مَرَّتَيْنِ.
127.158 Абдуллоҳ ибн Зайд розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам икки мартадан ювиб таҳорат қилдилар».
99/19 - بَاب: الْوُضُوءِ ثَلَاثًا ثَلَاثًا
99.19-боб.
УЧ МАРТАДАН ЮВИб таҳорат қилиШ ҲАҚИДА
128/159 – عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عَفَّانَ رَضِيَ الله عَنْهُ: أنَّهُ دَعَا بِإِنَاءٍ، فَأَفْرَغَ عَلَى يَدَيْهِ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ فَغَسَلَهُمَا، ثُمَّ أَدْخَلَ يَـمِينَهُ فِي الْإِنَاءِ، فَمَضْمَضَ وَاسْتَنْشَقَ وَاسْتَنْثَرَ، ثُمَّ غَسَلَ وَجْهَهُ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ، وَيَدَيْهِ إِلَى الْمِرْفَقَيْنِ ثَلاَثًا، ثُمَّ مَسَحَ بِرَأْسِهِ، ثُمَّ غَسَلَ رِجْلَيْهِ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ إِلَى الْكَعْبَيْنِ، ثُمَّ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «مَنْ تَوَضَّأَ نَحْوَ وُضُوئِي هَذَا، ثُمَّ صَلَّى رَكْعَتَيْنِ لَا يُحَدِّثُ فِيهِمَا نَفْسَهُ، غُفِرَ لَهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ».
128.159 Усмон розияллоҳу анҳунинг мавлоси (озод қилган қули) Ҳумрон қуйидагиларни кўрганини хабар қилади:
«Усмон ибн Аффон идишда сув келтиришни сўради. Кейин икки қўлига уч марта сув қуйиб, уларни ювди. Сўнг ўнг қўлини идишга солиб, оғзини чайди ва бурнига сув олди. Кейин юзини уч марта ва икки қўлини тирсаклари билан уч марта ювди. Сўнгра бошига масҳ тортди. Кейин икки оёғини тўпиғигача уч марта ювди ва бундай деди: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ким шу таҳоратим каби таҳорат қилса, кейин икки ракат намоз ўқиса-ю, унда ўзи билан ўзи гаплашмаса, ўтган гуноҳлари мағфират қилинади», деганлар».
129/160 – وَفِي رِوَايَةٍ: أَنَّ عُثْمَانَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: أَلَا أُحَدِّثُكُمْ حَدِيثًا لَوْلَا آيَةٌ فِي كِتَابِ الله مَا حَدَّثْتُكُمُوهُ؟ سَـمِعْتُ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم يَقُولُ: «لَا يَتَوَضَّأُ رَجُلٌ فَيُحْسِنُ وُضُوءَهُ وَيُصَلِّي الصَّلَاةَ، إِلَّا غُفِرَ لَهُ مَا بَيْنَهُ وَبَيْنَ الصَّلَاةِ حَتَّى يُصَلِّيَهَا». قَالَ عُرْوَةُ وَالْآيَةُ: (إِنَّ الَّذِينَ يَكْتُمُونَ مَا أَنْزَلْنَا مِنَ الْبَيِّنَاتِ) [البقرة: 159].
129.160 Бошқа ривоятда:
«Усмон розияллоҳу анҳу таҳорат қилиб бўлгач: «Сизларга бир ҳадис айтиб берайми? Агар бир оят бўлмаганида, сизларга уни айтмас эдим. Мен Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «Киши таҳоратини гўзал ҳолда адо этса ва намоз ўқиса, унинг бу билан (кейинги) намоз ўртасидаги гуноҳлари намоз ўқигунича мағфират қилиб юборилади», деяётганларини эшитганман», деди».
Урва айтади: «Биз нозил қилган очиқ-ойдин оятларни ва ҳидоятни одамларга китобда баён қилиб берганимиздан кейин беркитганлар, албатта, ана ўшаларни Аллоҳ лаънатлайди ва уларни барча лаънатловчилар лаънатлайди» ояти.
100/20 – بَاب: الْاِسْتِنْثَارِ فِي الْوُضُوءِ
100.20-боб.
ТАҲОРАТДА БУРУНга сув олиб ҚОҚИШ ҲАҚИДА
130/161 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ: أنَّ رَسُولَ الله صلى الله عليه وسلم قَالَ: «مَنْ تَوَضَّأَ فَلْيَسْتَنْثِرْ، وَمَنِ اسْتَجْمَرَ فَلْيُوتِرْ».
130.161 Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу айтади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ким таҳорат қилса, бурунга сув олиб қоқсин, ким истижмор* қилса, тоқ қилсин», дедилар».
* Истижмор – ҳожатда тош билан тозаланиш.
101/21 - بَابُ: الْاِسْتِجْمَارِ وِتْرًا
101.21-боб.
истижморни тоқ қилиШ ҲАҚИДА
131/162 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «إِذَا تَوَضَّأَ أَحَدُكُمْ فَلْيَجْعَلْ فِي أَنْفِهِ ثُمَّ لِيَنْثُرْ، وَمَنِ اسْتَجْمَرَ فَلْيُوتِرْ، وَإِذَا اسْتَيْقَظَ أَحَدُكُمْ مِنْ نَوْمِهِ فَلْيَغْسِلْ يَدَهُ قَبْلَ أَنْ يُدْخِلَهَا فِي وَضُوئِهِ، فَإِنَّ أَحَدَكُمْ لَا يَدْرِي أَيْنَ بَاتَتْ يَدُهُ».
131.162 Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Бирортангиз таҳорат қилса, бурнига сув олсин, кейин қоқиб ташласин. Ким истижмор қилса, тоқ қилсин. Бирортангиз уйқудан уйғонса, қўлини таҳорат сувига солишдан олдин уни ювиб олсин. Чунки ҳеч бирингиз қўли қаерда тунаганини билмайди», дедилар».
102/22 – بَاب: غَسْلِ الرِّجْلَيْنِ فِي النَّعْلَيْنِ، وَلَا يـَمْسَحُ عَلَى النَّعْلَيْنِ
102.22-боб.
КаВУШДАги ОЁҚЛАРНИ ЮВИШ ва КаВУШГА МАСҲ ТОРтМАслик ҳақида
132/166 – عَنْ عَبْدِ الله ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ الله عَنْهُمَا وَقَدْ قِيلَ لَهُ: رَأَيْتُكَ لَا تَـمَسُّ مِنَ الْأَرْكَانِ إِلَّا الْيَمَانِيَيْنِ، وَرَأَيْتُكَ تَلْبَسُ النِّعَالَ السِّبْتِيَّةَ، وَرَأَيْتُكَ تَصْبُغُ بِالصُّفْرَةِ، وَرَأَيْتُكَ إِذَا كُنْتَ بـِمَكَّةَ أَهَلَّ النَّاسُ إِذَا رَأَوُا الْهِلَالَ وَلَمْ تُهِلَّ أَنْتَ حَتَّى كَانَ يَوْمُ التَّرْوِيَةِ، فَقَالَ: أَمَّا الْأَرْكَانُ، فَإِنِّي لَمْ أَرَ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم يـَمَسُّ إِلَّا الْيَمَانِيَيْنِ، وَأَمَّا النِّعَالُ السِّبْتِيَّةُ، فَإِنِّي رَأَيْتُ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم يَلْبَسُ النَّعْلَ الَّتِي لَيْسَ فِيهَا شَعَرٌ، وَيَتَوَضَّأُ فِيهَا، فَأَنَا أُحِبُّ أَنْ أَلْبَسَهَا، وَأَمَّا الصُّفْرَةُ فَإِنِّي رَأَيْتُ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم يَصْبُغُ بِـهَا، فَأَنَا أُحِبُّ أَنْ أَصْبُغَ بِـهَا، وَأَمَّا الْإِهْلَالُ، فَإِنِّي لَمْ أَرَ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم يُهِلُّ حَتَّى تَنْبَعِثَ بِهِ رَاحِلَتُهُ.
132.166 Убайд ибн Журайждан ривоят қилинади:
«У Абдуллоҳ ибн Умар розияллоҳу анҳумога: «Эй Абу Абдурраҳмон, тўрт нарсани қилаётганингизни кўрдим. Асҳобларингиздан ҳеч бирининг уларни қилаётганини кўрмаганман», деди. У киши: «Улар нима экан, эй Ибн Журайж?» деди. «Рукнлардан фақат икки яманий рукнни силаётганингизни кўрдим. Сибтийя кавушларни* кийганингизни кўрдим. Сариқ ранг билан (кийим ва соч-соқолингизни) бўяганингизни кўрдим. Маккада эканингизда одамлар ҳилолни кўриб, талбия* айтишганида ҳам то тарвия куни бўлмагунча талбия айтмаганингизни кўрдим», деди.
Абдуллоҳ бундай деди: «Рукнларга келсак, мен Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг фақат мана шу икки рукнни силаганларини кўрганман. Сибтийя кавушлар бўлса, мен Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг жунсиз кавуш кийганларини ва унда таҳорат қилганларини кўрганман. Шу боис уни кийишни яхши кўраман. Сариқ рангга келсак, мен Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг у билан бўяганларини кўрганман. Шунинг учун у билан бўянишни яхши кўраман. Талбияга келсак, мен Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг то уловлари қўзғалмагунча талбия айтганларини кўрмаганман», деди».
Изоҳ: «Рукн» деб Каъбанинг бурчакларига айтилади. «Икки яманий рукн» деганда Каъбанинг Яман тарафидаги бурчаги билан Ҳажарул асвад ўрнатилган бурчаги назарда тутилган.
* «Сибтийя кавуш» –- молнинг ошланган терисидан қилинган кавуш. «Сибтийя» сўзи аслида «жунсиз», «қирилган» деган маъноларни англатади.
* «Талбия айтиш» – ҳаж ёки умрада «Лаббайка Аллоҳумма»ни айтиш.
103/23 – بَاب: التَّيَمُّنِ فِي الْوُضُوءِ وَالْغُسْلِ
103.31-боб.
ТАҲОРАТ ВА ҒУСЛда ЎНГДАН БОШЛАШ ҲАҚИДА
133/168 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ الله عَنْهَا قَالَتْ: كَانَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم يُعْجِبُهُ التَّيَمُّنُ فِي تَنَعُّلِهِ وَتَرَجُّلِهِ، وَطُهُورِهِ، فِي شَأْنِهِ كُلِّهِ.
133.168 Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам пойабзал кийишда, соч-соқол тарашлашда, таҳоратда – барча-барча ишларида ўнг томондан бошлашни ёқтирар эдилар».
104/24 – بَاب: الْتِمَاسِ الْوَضُوءِ إِذَا حَانَتِ الصَّلَاةُ
104.24- БОБ.
НАМОЗ ВАҚТИ ЯҚИНЛАШГАНДА ТАҲОРАТ СУВИ ҚИДИРИШ ҲАҚИДА
.
134/169 - عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: رَأَيْتُ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم وَحَانَتْ صَلَاةُ الْعَصْرِ، فَالْتَمَسَ النَّاسُ الْوَضُوءَ فَلَمْ يَجِدُوهُ، فَأُتِيَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم بِوَضُوءٍ، فَوَضَعَ فِي ذَلِكَ الْإِنَاءِ يَدَهُ، وَأَمَرَ النَّاسَ أَنْ يَتَوَضَّئُوا مِنْهُ، قَالَ: فَرَأَيْتُ الْمَاءَ يَنْبُعُ مِنْ تَحْتِ أَصَابِعِهِ، حَتَّى تَوَضَّئُوا مِنْ عِنْدِ آخِرِهِمْ.
134.169 Анас ибн Молик розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Аср намози яқинлашганида Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламни кўрдим. Одамлар таҳорат суви қидириб, топа олишмади. Шу пайт Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга таҳорат суви келтирилди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам идиш ичига қўлларини солдилар ва одамларни ундан таҳорат қилишга буюрдилар. Мен сувнинг у зотнинг бармоқлари остидан отилиб чиқаётганини кўрдим. Ниҳоят охирги одамгача таҳорат қилиб олди».
105/25 – بَاب: الْمَاءِ الَّذِي يُغْسَلُ بِهِ شَعَرُ الْإِنْسَانِ
105.25-боб.
ИНСОН СОЧИ ювиладиган сув ҳақида
135/171 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم لَمَّا حَلَقَ رَأْسَهُ كَانَ أَبُو طَلْحَةَ أَوَّلَ مَنْ أَخَذَ مِنْ شَعَرِهِ.
135.171 Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам сочларини қирдирганларида у зотнинг сочларидан олган биринчи киши Абу Толҳа бўлди».
106/26 – بَاب: إِذَا شَرِبَ الْكَلْبُ فِي إِنَاءِ أَحَدِكُمْ
106.26-БОБ. (такрорий)
ит бирортанГИЗНИНГ ИДИШИДАН СУВ ИЧСА, идишНИ ЕТТИ МАРТА ЮВСИН
136/172 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ، أنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «إِذَا شَرِبَ الْكَلْبُ فِي إِنَاءِ أَحَدِكُمْ فَلْيَغْسِلْهُ سَبْعًا».
136.172 Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ит бирортангизнинг идишидан сув ичса, идишни етти марта ювсин», дедилар».
Изоҳ: Ҳанафий мазҳабига кўра ҳам итдан қолган нарса нажосатдир. Аммо у ялаган идиш уч марта ювиш билан тозаланади. Бунга Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «Ит ялаган идиш уч марта ювилади», деган сўзлари далил бўлади (Дорақутний ва Ибн Адий ривояти).
137/174 – عَنْ عَبْدِ الله ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ الله عَنْهُمَا قَالَ: كَانَتِ الْكِلَابُ تَبُولُ وَتُقْبِلُ وَتُدْبِرُ فِي الْمَسْجِدِ فِي زَمَانِ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم، فَلَمْ يَكُونُوا يَرُشُّونَ شَيْئًا مِنْ ذَلِكَ.
137.174 Ҳамза ибн Абдуллоҳ отасидан ривоят қилади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам замонларида итлар масжидга кириб-чиқиб, бавл қилиб юрарди, бироқ бунинг сабабидан ҳеч нарса сепишмас эди».
107/27 – بَاب: مَنْ لَمْ يَرَ الْوُضُوءَ إِلَّا مِنَ الْمَخْرَجَيْنِ
107.27-боб.
«икки махраж – ОЛД ВА ОРҚА аъзоДАН(чиққан нарсадан)ГИНА ТАҲОРАТ ҚИЛИНАДИ», ДЕГАНЛАР ҳамда АЛЛОҲ ТАОЛОНИНГ «...Ёхуд СИЗЛАРДАН БИРИНГИЗ ҳожатДАН КЕЛСА ...» ДЕГАН СЎЗИ ҲАҚИДА
138/176 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «لَا يَزَالُ الْعَبْدُ فِي صَلَاةٍ مَا كَانَ فِي الْمَسْجِدِ يَنْتَظِرُ الصَّلَاةَ، مَا لَمْ يُحْدِثْ».
138.176 Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Модомики банда таҳоратини синдирмай, масжидда намозни кутар экан, у намоздадир», деганлар».
139/179 – عَنْ زَيْدِ بْنِ خَالِدٍ رَضِيَ الله عَنْهُ: سَأَلْتُ عُثْمَانَ بْنَ عَفَّانَ رَضِيَ الله عَنْهُ قُلْتُ: أَرَأَيْتَ إِذَا جَامَعَ فَلَمْ يـُمْنِ؟ قَالَ عُثْمَانُ: يَتَوَضَّأُ كَمَا يَتَوَضَّأُ لِلصَّلَاةِ، وَيَغْسِلُ ذَكَرَهُ. قَالَ عُثْمَانُ: سَـمِعْتُهُ مِنْ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم، فَسَأَلْتُ عَنْ ذَلِكَ عَلِيًّا، وَالزُّبَيْرَ، وَطَلْحَةَ، وَأُبَيَّ بْنَ كَعْبٍ رَضِيَ الله عَنْهُمْ فَأَمَرُونِي بِذَلِكَ.
139.179 Зайд ибн Холид хабар қилади:
«Усмон ибн Аффон розияллоҳу анҳудан: «Айтинг-чи, жимоъ қилса-ю, маний тўкмаса, (нима қилади)?» деб сўраган эдим, Усмон: «Намозга таҳорат қилганидек таҳорат қилади ва закарини ювади. Буни Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан эшитганман», деди.
Мен бу ҳақда Алий, Зубайр, Т-А-лҳа ва Убай ибн Каъб розияллоҳу анҳумдан ҳам сўрадим, улар ҳам шунга буюришди».
140/180 - عَنْ أَبِي سَعِيدٍ الْخُدْرِيِّ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم أَرْسَلَ إِلَى رَجُلٍ مِنَ الْأَنْصَارِ، فَجَاء وَرَأْسُهُ يَقْطُرُ، فَقَالَ النَّبِيُّ: صلى الله عليه وسلم «لَعَلَّنَا أَعْجَلْنَاكَ؟» فَقَالَ: نَعَمْ، فَقَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «إِذَا أُعْجِلْتَ أَوْ قُحِطْتَ فَعَلَيْكَ الْوُضُوءُ».
140.180 Абу Саъид Худрий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ансорлардан бир кишига одам юбордилар. У бошидан сув томиб турган ҳолда келди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Сени шошириб қўйибмиз шекилли?» дедилар. У: «Ҳа», деди. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Шоширилсанг ёки жимоъда маний тўкмасанг, сенга таҳорат лозим», дедилар».
Изоҳ: Ушбу бобда келган хабарларда фақат икки аъзодан чиққан нарсалар сабаблигина таҳорат лозим бўлиши зикр қилинган. Лекин ҳанафий мазҳабига кўра, икки аъзодан бошқа жойдан чиққан нажосатлар – қон, йиринг, қусқилардан ҳам, шунингдек, намозда овоз чиқариб кулганда ҳам таҳорат кетади. Кўплаб саҳоба ва тобеъинлар мана шу сўзни олишган. Мисол учун ашараи мубашшара (жаннат билан башоратланган ўн саҳоба), Абдуллоҳ ибн Масъуд, Абдуллоҳ ибн Умар, Зайд ибн Собит, Абу Мусо Ашъарий, Абу Дардо, Савбон розияллоҳу анҳум, Иброҳим Нахаий ва Қатода раҳимаҳумаллоҳни келтириш мумкин.
Шу ўринда умумий бир қоидани эслатиб ўтмоқчимиз. Бу ва бунга ўхшаш масалалардаги тафовут мазҳаблар орасидаги табиий хилма-хиллик ҳисобланади. Бу ихтилоф Аллоҳ таолонинг Ўзи ирода қилган ва уммат учун раҳмат бўлган ихтилофдир. Бундай масалаларнинг тафсилоти билан фиқҳ китоблари орқали батафсил танишиш мумкин.
Юқоридаги ҳадисларда жимоъ инзолсиз бўлса (маний тўкилмаса), ғусл вожиб бўлмаслиги айтилган. Бу ҳукм кейин насх қилинган. Ислом уммати жимоъда инзол бўлса ҳам, бўлмаса ҳам ғусл вожиб бўлишига иттифоқ қилган. Тўғри, ғусл фақат инзол билан вожиб бўлади, деган бир гуруҳ саҳобалар ҳам бўлган, аммо кейинчалик улар ҳам ўз фикрларидан қайтишган ва ижмоъ собит бўлган.
108/28 – بَاب: الرَّجُلِ يُوَضِّئُ صَاحِبَهُ
108.28-боб.
ТАҲОРАТда ШЕРИГИГА СУВ ҚУЙИБ ТУРиш ҲАҚИДА
141/182 - عَنِ الْمُغِيرَةِ بْنِ شُعْبَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ أَنَّهُ كَانَ مَعَ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم فِي سَفَرٍ، وَأَنَّهُ صلى الله عليه وسلم ذَهَبَ لِحَاجَةٍ لَهُ، وَأَنَّ مُغِيرَةَ جَعَلَ يَصُبُّ الْمَاءَ عَلَيْهِ وَهُوَ يَتَوَضَّأُ، فَغَسَلَ وَجْهَهُ وَيَدَيْهِ، وَمَسَحَ بِرَأْسِهِ، وَمَسَحَ عَلَى الْخُفَّيْنِ.
141.182 Муғийра ибн Шуъба розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«У киши Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам билан бирга сафарда эди. У зот қазои ҳожатга бордилар. Кейин Муғийра сув қуйиб турди, у зот таҳорат қилдилар: юзларини ҳамда икки қўлларини ювдилар, бошларига масҳ тортдилар ва маҳсиларига масҳ тортдилар».
109/29 – بَاب: قِرَاءَةِ الْقُرْآنِ بَعْدَ الْحَدَثِ وَغَيْرِهِ
109.29-БОБ.
ТАҲОРАТ СИНГАНиДАН СЎНГ ҚУРЪОН ЎҚИШ ВА бошқалар ҲАҚИДА
142/183 – عَنْ عَبْدِ الله ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ الله عَنْهُمَا أَنَّهُ بَاتَ لَيْلَةً عِنْدَ مَيْمُونَةَ زَوْجِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم، وَهِيَ خَالَتُهُ، فَاضْطَجَعْتُ فِي عَرْضِ الْوِسَادَةِ، وَاضْطَجَعَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم وَأَهْلُهُ فِي طُولِهَا، فَنَامَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم حَتَّى إِذَا انْتَصَفَ اللَّيْلُ، أَوْ قَبْلَهُ بِقَلِيلٍ، أَوْ بَعْدَهُ بِقَلِيلٍ، اسْتَيْقَظَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم فَجَلَسَ يَـمْسَحُ النَّوْمَ عَنْ وَجْهِهِ بِيَدِهِ، ثُمَّ قَرَأَ الْعَشْرَ الْآيَاتِ الْخَوَاتِمَ مِنْ سُورَةِ آلِ عِمْرَانَ، ثُمَّ قَامَ إِلَى شَنٍّ مُعَلَّقَةٍ، فَتَوَضَّأَ مِنْهَا فَأَحْسَنَ وُضُوءَهُ، ثُمَّ قَامَ يُصَلِّي. قَالَ ابْنُ عَبَّاسٍ: فَقُمْتُ فَصَنَعْتُ مِثْلَ مَا صَنَعَ، ثُمَّ ذَهَبْتُ، فَقُمْتُ إِلَى جَنْبِهِ، فَوَضَعَ يَدَهُ الْيُمْنَى عَلَى رَأْسِي وَأَخَذَ بِأُذُنِي الْيُمْنَى يَفْتِلُهَا، فَصَلَّى رَكْعَتَيْنِ، ثُمَّ رَكْعَتَيْنِ، ثُمَّ رَكْعَتَيْنِ، ثُمَّ رَكْعَتَيْنِ، ثُمَّ رَكْعَتَيْنِ، ثُمَّ رَكْعَتَيْنِ، ثُمَّ أَوْتَرَ، ثُمَّ اضْطَجَعَ حَتَّى أَتَاهُ الْمُؤَذِّنُ، فَقَامَ، فَصَلَّى رَكْعَتَيْنِ خَفِيفَتَيْنِ، ثُمَّ خَرَجَ فَصَلَّى الصُّبْحَ.
وَقَدْ تَقَدَّمَ هَذَا الـحَدِيثُ وَفِي كُلٍّ مِنْهُمَا مَا لَيْسَ في الآخَرِ.
142.183 Абдуллоҳ ибн Аббос розияллоҳу анҳумо хабар қилади:
«Бир кеча у Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг жуфти ҳалоллари Маймунаникида тунаб қолган экан. У унинг холаси эди».
(Ибн Аббос айтади:) «Мен ёстиқнинг энига ёнбошладим, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам билан аҳллари унинг бўйига ёнбошладилар. Сўнг Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ухладилар. Ниҳоят, кеча яримлаганида ёки ундан бироз олдин ёки бироз кейин Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам уйғондилар ва ўтириб, қўллари билан юз-кўзларидан уйқуни кетказдилар. Кейин Оли Имрон сурасининг охирги ўн оятини ўқидилар. Кейин туриб, осиғлиқ турган эски мешдан таҳорат олдилар ва таҳоратларини гўзал адо қилдилар. Кейин намоз ўқишга турдилар. Мен ҳам туриб, у зот қилганларидек қилдим. Сўнг бориб, ёнларига турдим. Шунда ўнг қўлларини бошимга қўйдилар ва ўнг қулоғимдан ушлаб қўйдилар (яъни ўнг томонга тур, деган маънода). Сўнг икки ракат, кейин икки ракат, кейин икки ракат, кейин икки ракат, кейин икки ракат, кейин яна икки ракат намоз ўқидилар, сўнг витр ўқидилар. Кейин муаззин келгунча ёнбошлаб ётдилар. Шундан сўнг туриб, енгилгина икки ракат намоз ўқидилар. Сўнгра чиқиб, бомдод намозини ўқидилар».
110/30 – بَاب: مَسْحِ الرَّأْسِ كُلِّهِ
110.30-боб.
БОШНИНГ ҲАММАСИГА МАСҲ ТОРТИШ ҲАҚИДА
143/185 – عَنْ عَبْدِ الله ابْنِ زَيْدٍ رَضِيَ الله عَنْهُ أَنَّ رَجُلًا قَالَ لَهُ: أَتَسْتَطِيعُ أَنْ تُرِيَنِي كَيْفَ كَانَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم يَتَوَضَّأُ؟ فَقَالَ: نَعَمْ، فَدَعَا بـِمَاءٍ، فَأَفْرَغَ عَلَى يَدَيْهِ فَغَسَلَ مَرَّتَيْنِ، ثُمَّ مَضْمَضَ وَاسْتَنْشَقَ ثَلَاثًا، ثُمَّ غَسَلَ وَجْهَهُ ثَلَاثًا، ثُمَّ غَسَلَ يَدَيْهِ مَرَّتَيْنِ مَرَّتَيْنِ إِلَى الْمِرْفَقَيْنِ، ثُمَّ مَسَحَ رَأْسَهُ بِيَدَيْهِ، فَأَقْبَلَ بِـهِمَا وَأَدْبَرَ، بَدَأَ بِـمُقَدَّمِ رَأْسِهِ، حَتَّى ذَهَبَ بِـهِمَا إِلَى قَفَاهُ، ثُمَّ رَدَّهُمَا إِلَى الْمَكَانِ الَّذِي بَدَأَ مِنْهُ، ثُمَّ غَسَلَ رِجْلَيْهِ.
143.185 Амр ибн Яҳё Мазинийнинг отасидан ривоят қилинади:
«Бир киши Абдуллоҳ ибн Зайдга – у Амр ибн Яҳёнинг бобоси – «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг қандай таҳорат қилишларини менга кўрсатиб бера оласанми?» деди.
Абдуллоҳ ибн Зайд: «Ҳа!» деди-да, сув келтиришни сўради. Сувни икки қўлига қуйди ва қўлини икки марта ювди. Кейин уч марта оғиз чайиб, бурун қоқди. Сўнг юзини уч марта ювди. Кейин икки қўлини тирсаклари билан икки мартадан ювди. Сўнгра икки қўли билан бошига масҳ тортди. Қўлларини олдидан орқага, орқадан олдига қараб юрғизди: бошининг олд томонидан бошлаб, энсасигача олиб борди-да, кейин уларни бошлаган жойига қайтарди. Сўнгра икки оёғини ювди».
111/31 – بَاب: اسْتِعْمَالِ فَضْلِ وَضُوءِ النَّاسِ
111/31-боб.
ОДАМЛАРНИНГ ТАҲОРАТ СУВиДАН ОРТГАНИНИ ИШЛАТИШи ҲАҚИДА
.
144/187 – عَنْ أَبِي جُحَيْفَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: خَرَجَ عَلَيْنَا النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم بِالْهَاجِرَةِ، فَأُتِيَ بِوَضُوءٍ فَتَوَضَّأَ، فَجَعَلَ النَّاسُ يَأْخُذُونَ مِنْ فَضْلِ وَضُوئِهِ فَيَتَمَسَّحُونَ بِهِ، فَصَلَّى النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم الظُّهْرَ رَكْعَتَيْنِ، وَالْعَصْرَ رَكْعَتَيْنِ، وَبَيْنَ يَدَيْهِ عَنَزَةٌ.
144.187 Абу Жуҳайфа розияллоҳу анҳу айтади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам тушнинг авжи қизиғида олдимизга чиқдилар. Таҳоратга сув келтирилди, у зот таҳорат қилдилар. Кейин одамлар у зотнинг таҳорат сувларидан ортганини олиб, ўзларига сура бошлашди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам пешинни икки ракат ва асрни икки ракат қилиб ўқидилар. У кишининг олдиларида бир аназа* бор эди».
145/190 - عَنِ السَّائِبِ بْنِ يَزِيدَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: ذَهَبَتْ بِي خَالَتِي إِلَى النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم فَقَالَتْ: يَا رَسُولَ اللهِ إِنَّ ابْنَ أُخْتِي وَجِعٌ، فَمَسَحَ رَأْسِي وَدَعَا لِي بِالْبَرَكَةِ، ثُمَّ تَوَضَّأَ، فَشَرِبْتُ مِنْ وَضُوئِهِ، ثُمَّ قُمْتُ خَلْفَ ظَهْرِهِ فَنَظَرْتُ إِلَى خَاتَمِ النُّبُوَّةِ بَيْنَ كَتِفَيْهِ مِثْلِ زِرِّ الْحَجَلَةِ.
145.190 Соиб ибн Язийд розияллоҳу анҳу айтади:
«Холам мени Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига олиб бориб: «Эй Аллоҳнинг Расули, синглимнинг ўғли дардманд», деди. Шунда у зот бошимни силадилар ва менга барака сўраб дуо қилдилар. Кейин таҳорат қилдилар. Мен таҳорат сувларидан ичдим. Сўнгра у зотнинг орқаларига турдим ва икки кураклари ўртасидаги ўтовнинг тугмасига* ўхшаган нубувват муҳрини кўрдим».
* Бу ерда ўтовни маҳкамлаш учун ишлатиладиган тугма назарда тутилмоқда. Бу, албатта, ўша давр урфидан келиб чиққан ҳолда айтилган.
112/32 – بَاب: وُضُوءِ الرَّجُلِ مَعَ امْرَأَتِهِ
112.3243-боб.
КИШИнинг ЎЗ АЁЛИ БИЛАН бирга ТАҲОРАТ қиЛИШИ
146/193 - عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ عُمَرَ رَضِيَ الله عَنْهُمَا قَالَ: كَانَ الرِّجَالُ وَالنِّسَاءُ يَتَوَضَّئُونَ فِي زَمَانِ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم جَمِيعًا.
146.193 Абдуллоҳ ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам замонларида эркаклар ва аёллар биргаликда таҳорат қилишар эди».
Изоҳ: Ушбу ҳолат Исломнинг илк даврида, ҳали ҳижоб ояти нозил бўлмасидан олдин бўлган.
113/33 – بَاب: صَبِّ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم وَضُوءَهُ عَلَى الْمُغْمَى عَلَيْهِ
113.33-боб.
НАБИЙ СОЛЛАЛЛОҲУ АЛАЙҲИ ВАСАЛЛАМнинг ўз ТАҲОРАТ СУВларИНИ ҳУШИДАН КЕТГАН КИШИ УСТИДАН ҚУЙГАНЛАРИ ҲАҚИДА
147/194 – عَنْ جَابِرٍ رَضِيَ الله عَنْهُ، قَالَ: جَاءَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم يَعُودُنِي وَأَنَا مَرِيضٌ لَا أَعْقِلُ، فَتَوَضَّأَ وَصَبَّ عَلَيَّ مِنْ وَضُوئِهِ، فَعَقَلْتُ، فَقُلْتُ: يَا رَسُولَ اللهِ لِمَنِ الْمِيرَاثُ، إِنّـَمَا يَرِثُنِي كَلَالَةٌ. فَنَزَلَتْ آيَةُ الْفَرَائِضِ.
147.194 Жобир розияллоҳу анҳу айтади:
«Касал бўлиб, ўзимни билмай ётганимда, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам мени кўргани келдилар. Таҳорат қилиб, таҳорат сувларини устимдан қуйдилар. Мен ўзимга келиб: «Эй Аллоҳнинг Расули, мерос кимга тегади? Менга фақат калола* меросхўр бўляпти», дедим. Шунда мерос ояти нозил бўлди».
* «Калола» сўзи ҳақида уламоларимиз анчагина баҳс юритишган. Бизнинг тилимизда «калола» сўзини айнан ифода этадиган ибора йўқ. Шунингдек, араб тилида ҳам бу сўзнинг бошқа муродифи (синоними) йўқ. Одамлар ҳазрати Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳудан калола ҳақида сўрашганида: «У ҳақда ўз фикримни айтаман, тўғри бўлса – Аллоҳдан, хато бўлса – мендан ва шайтондан, яъни Аллоҳнинг ва Унинг Расулининг бунга алоқаси йўқ. Калола – зурриёти ва аждоди йўқ одамнинг опа-синглисидир», дедилар. Яъни ўлган пайтида орқасидан бола-чақаси, невара-чеваралари ҳам, ота-она, бобо-момолари ҳам қолмаган, лекин опаси ё синглисигина меросхўр бўлиб қолган одамдан фақат калола, яъни унинг опа-сингиллари мерос оладилар.
114/34 – بَاب: الْغُسْلِ وَالْوُضُوءِ فِي الْمِخْضَبِ
114.34-БОБ.
ТОҒОРАча, жом, ЁҒОЧ ВА ТОШ ИДИШЛАРДА ТАҲОРАТ ВА ҒУСЛ ҚИЛИШ ҲАҚИДА
148/195 - عَنْ أَنَسٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: حَضَرَتِ الصَّلَاةُ، فَقَامَ مَنْ كَانَ قَرِيبَ الدَّارِ إِلَى أَهْلِهِ، وَبَقِيَ قَوْمٌ، فَأُتِيَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم بـِمِخْضَبٍ مِنْ حِجَارَةٍ فِيهِ مَاءٌ، فَصَغُرَ الْمِخْضَبُ أَنْ يَبْسُطَ فِيهِ كَفَّهُ، فَتَوَضَّأَ الْقَوْمُ كُلُّهُمْ، قُلْنَا: كَمْ كُنْتُمْ؟ قَالَ: ثَـمَانِينَ وَزِيَادَةً.
148.195 Ҳумайд сўзлаб берди:
«Анас розияллоҳу анҳу: «Намоз вақти бўлди. Уйи яқин кишилар ўз аҳли томон туриб кетди, бир жамоа одам қолди. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга тошдан қилинган бир тоғорачада сув келтирилди. Тоғорача у зотнинг кафтларини ёйишларига кичиклик қилди. Кейин одамларнинг ҳаммаси таҳорат қилди», деди. Биз: «Қанча эдинглар?» дедик. У: «Саксондан ортиқ», деди».
149/196 - عَنْ أَبِي مُوسَى رَضِيَ الله عنْهُ: أَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم دَعَا بِقَدَحٍ فِيهِ مَاءٌ، فَغَسَلَ يَدَيْهِ وَوَجْهَهُ ِفِيهِ، وَمَجَّ فِيهِ.
149.196 Абу Мусо Ашъарий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам бир жомда сув келтиришни сўрадилар. Унда икки қўлларини ва юзларини ювдилар ҳамда (жомга) оғизларини чайиб ташладилар».
150/198 – عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ الله عَنْهَا قَالَتْ: لَمَّا ثَقُلَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم وَاشْتَدَّ بِهِ وَجَعُهُ، اسْتَأْذَنَ أَزْوَاجَهُ فِي أَنْ يُـمَرَّضَ فِي بَيْتِي، فَأَذِنَّ لَهُ، فَخَرَجَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم بَيْنَ رَجُلَيْنِ تَخُطُّ رِجْلَاهُ فِي الْأَرْضِ، بَيْنَ عَبَّاسٍ وَرَجُلٍ آخَرَ، وَكَانَتْ عَائِشَةُ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا تُحَدِّثُ: أَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم قَالَ بَعْدَ مَا دَخَلَ بَيْتَهُ وَاشْتَدَّ وَجَعُهُ: «هَرِيقُوا عَلَيَّ مِنْ سَبْعِ قِرَبٍ لَمْ تُحْلَلْ أَوْكِيَتُهُنَّ، لَعَلِّي أَعْهَدُ إِلَى النَّاسِ». وَأُجْلِسَ فِي مِخْضَبٍ لِحَفْصَةَ زَوْجِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم، ثُمَّ طَفِقْنَا نَصُبُّ عَلَيْهِ تِلْكَ، حَتَّى طَفِقَ يُشِيرُ إِلَيْنَا: أَنْ قَدْ فَعَلْتُنَّ، ثُمَّ خَرَجَ إِلَى النَّاسِ.
150.198 Оиша розияллоҳу анҳо айтади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам оғирлашиб, дардлари кучайганида жуфти ҳалолларидан менинг уйимда даволанишга изн сўрадилар. Улар у зотга изн беришди. Кейин Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам икки кишининг – Аббос ва яна бир кишининг ўртасида (уларга осилиб) чиқдилар. У зотнинг оёқлари ер чизарди» – (Ровийлардан бири) Убайдуллоҳ айтади: «Буни Абдуллоҳ ибн Аббосга айтган эдим, «Ўша бошқа киши кимлигини биласанми?» деди. «Йўқ», дедим. «У Алий эди», деди у». – Оиша розияллоҳу анҳо айтар эди: «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам уйларига киргач, дардлари кучайганидан кейин: «Боғичи ечилмаган еттита мешда устимдан сув қуйинглар, шояд, одамларга васият қилсам», дедилар.
Набий соллаллоҳу алайҳи васалламни жуфти ҳалоллари Ҳафсанинг тоғорачасига ўтирғизишди. Кейин биз у зотнинг устиларидан ўша сувни қуя бошладик. Ниҳоят, бизга «бўлди» деб ишора қила бошладилар. Сўнг одамларнинг олдига чиқдилар».
151/200 - عَنْ أَنَسٍ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم دَعَا بِإِنَاءٍ مِنْ مَاءٍ، فَأُتِيَ بِقَدَحٍ رَحْرَاحٍ، فِيهِ شَيْءٌ مِنْ مَاءٍ، فَوَضَعَ أَصَابِعَهُ فِيهِ، قَالَ أَنَسٌ: فَجَعَلْتُ أَنْظُرُ إِلَى الْمَاءِ يَنْبُعُ مِنْ بَيْنِ أَصَابِعِهِ، قَالَ أَنَسٌ: فَحَزَرْتُ مَنْ تَوَضَّأَ مِنْهُ، مَا بَيْنَ السَّبْعِينَ إِلَى الثَّمَانِينَ.
151.200 Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам идишда сув келтиришни сўрадилар. Ичида озгина суви бор, кенг, саёз жом келтирилди. Кейин у зот бармоқларини унинг ичига солдилар. Мен у зотнинг бармоқлари орасидан отилиб чиқаётган сувга қараб турардим. Кейин мен (ўша сувдан) таҳорат қилганларни етмиш билан саксон нафар ўртасида чамаладим».
115/35 – بَاب: الْوُضُوءِ بِالـمُدِّ
115.35-боб.
БИР МУДД (сув) БИЛАН ТАҲОРАТ қиЛИШ ҲАҚИДА
152/201 – وَعَنْ أَنَسٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ:: كَانَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم يَغْسِلُ أَوْ يَغْتَسِلُ بِالصَّاعِ إِلَى خَمْسَةِ أَمْدَادٍ، وَيَتَوَضَّأُ بِالْمُدِّ.
152.201 Анас розияллоҳу анҳу айтади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам бир соъдан беш муддгача бўлган сувда ювинар ёки [ғусл қилар эдилар] ва бир мудд билан таҳорат қилардилар».
Изоҳ: Соъ – ёғочдан қилинган идиш бўлиб, у ўша даврда ўлчов вазифасини бажарган. Соъдан сув идиши сифатида ҳам фойдаланилган. Ҳанафий мазҳабига кўра, бир соъ ҳажмда 3,330 литр, оғирликда 3,250 килограммга тўғри келади. Жумҳур уламолар наздида эса бир соъ ҳажмда 2,750 литр, оғирликда эса 2,040 килограммга тўғри келади. Ҳанафийларга кўра, бир мудд ҳажмда 0,84 литр, оғирликда 812,5 граммга, жумҳур наздида эса ҳажмда 0,6875 литр ва оғирликда 1020 граммга тўғри келади.
116/36 – بَاب: الْمَسْحِ عَلَى الْخُفَّيْنِ
116.36-боб.
ИККИ МАҲСИГА МАСҲ ТОРТИШ ҲАҚИДА
153/202 - عَنْ سَعْدِ بْنِ أَبِي وَقَّاصٍ رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم: أَنَّهُ مَسَحَ عَلَى الْخُفَّيْنِ، وَأَنَّ عَبْدَ اللهِ بْنَ عُمَرَ سَأَلَ عُمَرَ عَنْ ذَلِكَ فَقَالَ: نَعَمْ، إِذَا حَدَّثَكَ شَيْئًا سَعْدٌ عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم فَلَا تَسْأَلْ عَنْهُ غَيْرَهُ.
153.202 Саъд ибн Абу Ваққос розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам маҳсиларига масҳ тортдилар».
Абдуллоҳ ибн Умар отаси Умар розияллоҳу анҳудан бу ҳақда сўраганида, у киши: «Ҳа, агар Саъд сенга Набий соллаллоҳу алайҳи васалламдан бирон нарса айтиб берса, бу ҳақда бошқадан сўрама», деган.
154/204 – عَنْ عَمْرِو بْنِ أُمَيَّةَ الضَّمْرِيِّ رَضِيَ الله عَنْهُ أَنَّهُ رَأَى النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم يـَمْسَحُ عَلَى الْخُفَّيْنِ.
154.204 Амр ибн Умайя Замрийдан ривоят қилинади:
«Отаси унга Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг маҳсига масҳ тортаётганларини кўрганини айтган».
154أ/205 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: رَأَيْتُ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم يَـمْسَحُ عَلَى عِمَامَتِهِ وَخُفَّيْهِ.
154А.205 Жаъфар ибн Амр отасидан ривоят қилади:
«Мен Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг саллаларига* ва икки маҳсиларига масҳ тортаётганларини кўрдим».
* Бошқа ривоятларда саллага масҳ тортиш бошнинг тўртдан бирига масҳ тортиб бўлинганидан сўнг қилингани айтилган. Кўпчилик уламолар «Бошга масҳ тортмасдан туриб, салланинг ўзига масҳ тортиш жоиз эмас», дейишади.
117/37 – بَاب: إِذَا أَدْخَلَ رِجْلَيْهِ وَهُمَا طَاهِرَتَانِ
117.37-БОБ.
(Маҳсини) ТАҲОРАТЛИ ОЁҚҚА КИЙГАНДА...
155/206 – عَنِ الـمُغِيرَةِ بْنِ شُعْبَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: كُنْتُ مَعَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم فِي سَفَرٍ، فَأَهْوَيْتُ لِأَنْزِعَ خُفَّيْهِ، فَقَالَ: «دَعْهُمَا، فَإِنِّي أَدْخَلْتُهُمَا طَاهِرَتَيْنِ». فَمَسَحَ عَلَيْهِمَا.
155.206 Урва ибн Муғийра отасидан ривоят қилади:
«Бир сафарда Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам билан бирга эдим. У зотнинг маҳсиларини ечмоқчи бўлиб, эгилдим. Шунда у зот: «Қўявер, чунки мен уни таҳоратли оёққа кийганман», дедилар ва унга масҳ тортдилар».
118/38 – بَاب: مَنْ لَمْ يَتَوَضَّأْ مِنْ لَحْمِ الشَّاةِ وَالسَّوِيقِ
118.38-боб.
ҚЎЙ ГЎШТИ ВА ТОЛҚОН ЕГАЧ, ТАҲОРАТ қиЛМАслик ҲАҚИДА
156/208 - عَنْ عَمْرِو بْنِ أُمَيَّةَ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّهُ رَأَى النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم يَحْتَزُّ مِنْ كَتِفِ شَاةٍ، فَدُعِيَ إِلَى الصَّلَاةِ، فَأَلْقَى السِّكِّينَ، فَصَلَّى وَلَمْ يَتَوَضَّأْ.
156.208 Жаъфар ибн Амр ибн Умайядан ривоят қилинади:
«Отаси унга Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг қўйнинг қўл(гўшт)ини кесиб, еб турганларини, шунда намозга чақириб қолиниб, пичоқни ташлаб, намоз ўқиганларини, таҳорат қилмаганларини кўрганини хабар қилган экан».
119/39- بَاب: مَنْ مَضْمَضَ مِنَ السَّوِيقِ وَلَمْ يَتَوَضَّأْ
119.39-боб.
ТОЛҚОНДАН (СЎНГ) ОҒиЗ ЧАЙилади, аммо ТАҲОРАТ қиЛинмайди
157/209 - عَنْ سُوَيْدِ بْنِ النُّعْمَانِ رَضِيَ الله عَنْهُ أَنَّهُ خَرَجَ مَعَ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم عَامَ خَيْبَرَ، حَتَّى إِذَا كَانُوا بِالصَّهْبَاءِ - وَهِيَ أَدْنَى خَيْبَرَ - فَصَلَّى الْعَصْرَ، ثُمَّ دَعَا بِالْأَزْوَادِ، فَلَمْ يُؤْتَ إِلَّا بِالسَّوِيقِ، فَأَمَرَ بِهِ فَثُرِّيَ، فَأَكَلَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم وَأَكَلْنَا، ثُمَّ قَامَ إِلَى الْمَغْرِبِ، فَمَضْمَضَ وَمَضْمَضْنَا، ثُمَّ صَلَّى وَلَمْ يَتَوَضَّأْ.
157.209 Сувайд ибн Нуъмон розияллоҳу анҳу хабар қилади:
«Мен Хайбар йили Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам билан бирга чиққан эдим. Саҳбога етиб келишганида, – у Хайбарнинг қуйи тарафи – у зот аср ўқидилар. Кейин сафар учун олинган егуликни опкелтирдилар. Толқондан бошқа нарса келтирилмади. Шунда у зот уни ҳўллашга буюрдилар. Кейин Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ундан едилар, биз ҳам едик. Сўнг у зот шомга турдилар-да, оғиз чайдилар, биз ҳам оғиз чайдик. Кейин намоз ўқидилар, таҳорат қилмадилар».
158/210 - عَنْ مَيْمُونَةَ رَضِيَ الله عَنْهَا: أَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم أَكَلَ عِنْدَهَا كَتِفًا، ثُمَّ صَلَّى وَلَمْ يَتَوَضَّأْ.
158.210 Маймуна розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам у кишининг ҳузурида қўйнинг қўл(гўшт)ини едилар. Кейин намоз ўқидилар, таҳорат қилмадилар».
120/40 – بَاب: هَلْ يـُمَضْمِضُ مِنَ اللَّبَنِ؟
120.40-БОБ.
СУТДАН ОҒИЗ ЧАЙИЛАДИМИ?
159/211 - عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ الله عَنْهُمَا: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم شَرِبَ لَبَنًا، فَمَضْمَضَ، وَقَالَ: «إِنَّ لَهُ دَسَـمًا».
159.211 Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам сут ичдилар, кейин оғиз чайдилар ва: «Унинг ёғи бор», дедилар».
121/41 – بَاب: الْوُضُوءِ مِنَ النَّوْمِ وَمَنْ لَمْ يَرَ مِنَ النَّعْسَةِ
وَالنَّعْسَتَيْنِ أَوِ الْخَفْقَةِ وُضُوءًا
121.41-боб.
Ухлаш сабабли ТАҲОРАТ қиЛИШ ҲАМДА БИР-ИККИ МУДРОҚ ЁКИ БОШНИ ОСИЛТИРИБ МУДРАШ туфайли таҳорат қиЛИНМАЙДИ, ДЕБ БИЛиш ҲАҚИДА
160/212 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ الله عَنْهَا: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «إِذَا نَعَسَ أَحَدُكُمْ وَهُوَ يُصَلِّي فَلْيَرْقُدْ حَتَّى يَذْهَبَ عَنْهُ النَّوْمُ، فَإِنَّ أَحَدَكُمْ إِذَا صَلَّى وَهُوَ نَاعِسٌ، لَا يَدْرِي لَعَلَّهُ يَسْتَغْفِرُ فَيَسُبَّ نَفْسَهُ».
160.212 Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бундай деганлар: «Агар бирортангизни намоз ўқиётганида мудроқ тутса, то уйқуси тарқалмагунча ухлаб олсин. Чунки ҳеч бирингиз мудраган ҳолда намоз ўқиганида билмайдики, эҳтимол, истиғфор айтаман деб, ўзини дуоибад қилаётгандир».
161/213 - عَنْ أَنَسٍ رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم أنَّهُ قَالَ: «إِذَا نَعَسَ أَحَدُكُمْ فِي الصَّلَاةِ فَلْيَنَمْ حَتَّى يَعْلَمَ مَا يَقْرَأُ».
161.213 Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Бирортангизни намозда мудроқ тутса, нима ўқиётганини биладиган бўлгунича ухлаб олсин», дедилар».
122/42 – بَاب: الْوُضُوءِ مِنْ غَيْرِ حَدَثٍ
122.42-боб.
Таҳорат синмаса ҲАМ ТАҲОРАТ қиЛИШ ҲАҚИДА
162/214 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: كَانَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم يَتَوَضَّأُ عِنْدَ كُلِّ صَلَاةٍ، قَالَ:وَكَانَ يُجْزِئُ أَحَدَنَا الْوُضُوءُ مَا لَمْ يُحْدِثْ.
162.214 Амр ибн Омир Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилади:
«У киши: «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳар намоз олдидан таҳорат қилар эдилар», деди. «Сизлар нима қилар эдинглар?» дедим. «Модомики синмаса, таҳоратимиз ўтаверарди», деди».
123/43 – بَاب: مِنَ الْكَبَائِرِ أَنْ لَا يَسْتَتِرَ مِنْ بَوْلِهِ
123.43-БОБ.
ПЕШОБДАН ЭҲТИЁТ БЎЛМАСЛИК КАТТА ГУНОҲЛАРДАН бириДИР
163/216 - عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ الله عَنْهُمَا قَالَ: مَرَّ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم بِحَائِطٍ مِنْ حِيطَانِ الْمَدِينَةِ أَوْ مَكَّةَ، فَسَمِعَ صَوْتَ إِنْسَانَيْنِ يُعَذَّبَانِ فِي قُبُورِهِمَا فَقَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «يُعَذَّبَانِ، وَمَا يُعَذَّبَانِ فِي كَبِيرٍ» ثُمَّ قَالَ: «بَلَى كَانَ أَحَدُهُمَا لَا يَسْتَتِرُ مِنْ بَوْلِهِ، وَكَانَ الْآخَرُ يـَمْشِي بِالنَّمِيمَةِ»، ثُمَّ دَعَا بِجَرِيدَةٍ فَكَسَرَهَا كِسْرَتَيْنِ فَوَضَعَ عَلَى كُلِّ قَبْرٍ مِنْهُمَا كِسْرَةً، فَقِيلَ لَهُ: يَا رَسُولَ اللهِ لِمَ فَعَلْتَ هَذَا؟ قَالَ: «لَعَلَّهُ أَنْ يُخَفَّفَ عَنْهُمَا مَا لَمْ تَيْبَسَا يَيْبَسَا».
163.216 Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам Мадина [ёки Макка] чорбоғларининг бири ёнидан ўтаётиб, қабрида азобланаётган икки одамнинг овозини эшитдилар. Шунда Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Иккови азобланмоқда, ҳолбуки, катта нарса сабабли азобланишаётгани йўқ», дедилар. Кейин: «Ҳа, бири пешобидан эҳтиётланмас, иккинчиси эса чақимчилик қилиб юрар эди», дедилар. Сўнгра хурмо новдаси келтиришни сўрадилар. Кейин уни иккига бўлиб, ҳар икки қабрга бир бўлакдан санчиб қўйдилар. Шунда у зотга: «Эй Аллоҳнинг Расули, буни нима учун қилдингиз?» дейилди. «Шояд, булар қуримагунча [ёки то булар қуригунича] улардан (азоб) енгиллатиб турилса», дедилар».
124/44 – بَاب: مَا جَاءَ فِي غَسْلِ الْبَوْلِ
124.44-боб.
БАВЛНИ ЮВИШ Борасида КЕЛГАН хабарЛАР ҲАҚИДА
164/217 - عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: كَانَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم إِذَا تَبَرَّزَ لِحَاجَتِهِ أَتَيْتُهُ بِمَاءٍ فَيَغْسِلُ بِهِ.
164.217 Анас ибн Молик розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам қазои ҳожатга чиқсалар, сув келтирардим, (пешобни) у билан ювар эдилар».
128/45 – بَاب: تَرْكِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم وَالنَّاسِ الْأَعْرَابِيَّ
حَتَّى فَرَغَ مِنْ بَوْلِهِ فِي الْمَسْجِدِ
128.45-боб.
НАБИЙ СОЛЛАЛЛОҲУ АЛАЙҲИ ВАСАЛЛАМ ва ОДАМЛАР АЪРОБИЙни МАСЖИДДА пешобИДАН фориғ бўлгунича тек қўйишгани ҲАҚИДА
165/220 – عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَامَ أَعْرَابِيٌّ فَبَالَ فِي الْمَسْجِدِ، فَتَنَاوَلَهُ النَّاسُ، فَقَالَ لَهُمُ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «دَعُوهُ، وَهَرِيقُوا عَلَى بَوْلِهِ سَجْلًا مِنْ مَاءٍ - أَوْ ذَنُوبًا مِنْ مَاءٍ – فَإِنـَّمَا بُعِثْتُمْ مُيَسِّرِينَ، وَلَمْ تُبْعَثُوا مُعَسِّرِينَ».
165.220 Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу айтади:
«Бир аъробий туриб, масжидда бавл қилди. Одамлар унга ёпишиб кетишди. Шунда Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам уларга: «Уни тек қўйинглар ва пешобининг устига бир челак [ёки бир катта челак] сув қуйинглар. Ахир осонлаштирувчи этиб юборилгансиз, қийинлаштирувчи қилиб юборилган эмассиз», дедилар».
126/46 – بَاب: بَوْلِ الصِّبْيَانِ
126.46-боб.
ГЎДАКЛАРнинг пешоби ҲАҚИДА
166/223 - عَنْ أُمِّ قَيْسٍ بِنْتِ مِـحْصَنٍ رَضِيَ الله عَنْهَا: أَنَّهَا أَتَتْ بِابْنٍ لَهَا صَغِيرٍ لَمْ يَأْكُلِ الطَّعَامَ إِلَى رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم، فَأَجْلَسَهُ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم فِي حِجْرِهِ، فَبَالَ عَلَى ثَوْبِهِ، فَدَعَا بِـمَاءٍ، فَنَضَحَهُ وَلَمْ يَغْسِلْهُ.
166.223 Умму Қайс бинт Миҳсон розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«У ҳали овқатга кирмаган ўғилчасини Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга олиб келди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам уни қучоқларига олиб ўтирган эдилар, бирдан кийимларига бавл қилиб юборди. Шунда у зот сув опкелтириб, унинг устига сепдилар, лекин ювмадилар».
127/47 – بَاب: الْبَوْلِ قَائِمًا وَقَاعِدًا
127.47-боб.
тик ТУРИБ ВА ЎТИРИБ БАВЛ ҚИЛИШ ҲАҚИДА
167/224 - عَنْ حُذَيْفَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: أَتَى النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم سُبَاطَةَ قَوْمٍ، فَبَالَ قَائِمًا، ثُمَّ دَعَا بِـمَاءٍ، فَجِئْتُهُ بـِمَاءٍ فَتَوَضَّأَ.
167.224 Ҳузайфа розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам бир қавмнинг ахлатхонасига келиб, тик туриб бавл қилдилар. Сўнгра сув опкелтирдилар. Мен у зотга сув олиб келдим, таҳорат қилдилар».
Изоҳ: Аксар уламолар бундай дейишади: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам зарурат юзасидан тик туриб бавл қилганлар. Масалан, ўтиришга жой топа олмаган бўлишлари мумкин ёки тиззаларини бука олмаганларидан ўтиришга имконлари бўлмаган. Чунки яна бир ривоятда у зот тиззалари ортидаги жароҳат сабабли шундай қилганлари ҳам айтилган».
128/48 – بَاب: الْبَوْلِ عِنْدَ صَاحِبِهِ وَالتَّسَتُّرِ بِالْحَائِطِ
128.48-боб.
ҳамроҳ ОЛДИДА БАВЛ ҚИЛИШ ВА девор БИЛАН ПАНАЛАНИШ ҲАҚИДА
224أ/225 – فِي رِوَايَةٍ عَنْهُ: قَالَ: فَانْتَبَذْتُ مِنْهُ، فَأَشَارَ إِلَيَّ فَجِئْتُهُ، فَقُمْتُ عِنْدَ عَقِبِهِ حَتَّى فَرَغَ.
224А.225 Ҳузайфа розияллоҳу анҳудан қилинган бошқа ривоятда
Мен у зотдан четланиб турган эдим, менга ишора қилдилар, келиб, то фориғ бўлгунларича ортларида (пана қилиб) турдим», дейилган.
129/49 – بَاب: غَسْلِ الدَّمِ
129.49-боб.
ҚОННИ ЮВИШ ҲАҚИДА
168/227 - عَنْ أَسْـمَاءَ رَضِيَ الله عَنْهَا قَالَتْ: جَاءَتِ امْرَأَةٌ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم فَقَالَتْ: أَرَأَيْتَ إِحْدَانَا تَحِيضُ فِي الثَّوْبِ، كَيْفَ تَصْنَعُ؟ قَالَ: «تَحُتُّهُ، ثُمَّ تَقْرُصُهُ بِالْمَاءِ، وَتَنْضَحُهُ، وَتُصَلِّي فِيهِ».
168.227 Асмо розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Бир аёл Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига келиб: «Айтинг-чи, бирортамиз кийимида ҳайз қонини кўрса, нима қилади?» деди. «Уни қиртишлаб ташлайди, кейин сув билан ишқалаб ювиб, устидан сув қуяди ва унда намоз ўқийверади», дедилар».
169/228 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ الله عَنْهَا قَالَتْ: جَاءَتْ فَاطِمَةُ ابْنَةُ أَبِي حُبَيْشٍ إِلَى النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم فَقَالَتْ: يَا رَسُولَ اللهِ، إِنِّي امْرَأَةٌ أُسْتَحَاضُ فَلَا أَطْهُرُ، أَفَأَدَعُ الصَّلَاةَ؟ فَقَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «لَا، إِنـَّمَا ذَلِكِ عِرْقٌ، وَلَيْسَ بِحَيْضٍ، فَإِذَا أَقْبَلَتْ حَيْضَتُكِ فَدَعِي الصَّلَاةَ، وَإِذَا أَدْبَرَتْ فَاغْسِلِي عَنْكِ الدَّمَ ثُمَّ صَلِّي». وَقَالَ: «ثُمَّ تَوَضَّئِي لِكُلِّ صَلَاةٍ، حَتَّى يَجِيءَ ذَلِكَ الْوَقْتُ».
169.228 Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Фотима бинт Абу Ҳубайш Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига келиб: «Эй Аллоҳнинг Расули, мен истиҳоза (тўхтовсиз ҳайз) кўрадиган аёлман, сира пок бўлмайман, намозни тарк этаманми?» деди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Йўқ, у томир касалидир, ҳайз эмас. Ҳайзинг келганда намозни тарк эт, тўхтаса, ўзингдан қонни ювиб, сўнгра намоз ўқийвер», дедилар».
(Ровийлардан бири) Ҳишом ибн Урва айтади: «Отам: «Сўнгра ўша вақт (янги ҳайз вақти) келгунча ҳар намозга таҳорат қил», деган».
Изоҳ: Бу ривоятда ҳайздан кейин ғусл қилиш зикр қилинмаган. Лекин ушбу ҳадиснинг бошқа ривоятларида «ғусл қил» деган жумла ҳам келган.
130/50 – بَاب: غَسْلِ الْمَنِيِّ وَفَرْكِهِ
130.50-боб.
МАНИЙНИ ЮВиш ВА ИШҚАЛАБ ТАШЛАш ҲАҚИДА
170/229 – وَعَنْهَا رَضِيَ الله عَنْهَا قَالَتْ: كُنْتُ أَغْسِلُ الْجَنَابَةَ مِنْ ثَوْبِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم، فَيَخْرُجُ إِلَى الصَّلَاةِ، وَإِنَّ بُقَعَ الْمَاءِ فِي ثَوْبِهِ.
170.229. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг кийимларидан жанобатни ювар эдим. Кейин у зот кийимларининг ҳўли билан намозга чиқар эдилар».
131/51 – بَاب: أَبْوَالِ الْإِبِلِ وَالدَّوَابِّ وَالْغَنَمِ وَمَرَابِضِهَا
131.51-боб.
ТУЯ, туёқлилар ВА ҚЎЙЛАРНИНГ пешобЛАРИ ҲАМДА УЛАРНИНГ ҚЎРАЛАРИ ҲАҚИДА
171/233 - عَنْ أَنَسٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَدِمَ أُنَاسٌ مِنْ عُكْلٍ أَوْ عُرَيْنَةَ، فَاجْتَوَوُا الْمَدِينَةَ، فَأَمَرَهُمُ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم بِلِقَاحٍ، وَأَنْ يَشْرَبُوا مِنْ أَبْوَالِهَا وَأَلْبَانِـهَا، فَانْطَلَقُوا، فَلَمَّا صَحُّوا، قَتَلُوا رَاعِيَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم، وَاسْتَاقُوا النَّعَمَ، فَجَاءَ الْخَبَرُ فِي أَوَّلِ النَّهَارِ، فَبَعَثَ فِي آثَارِهِمْ، فَلَمَّا ارْتَفَعَ النَّهَارُ جِيءَ بِـهِمْ، فَأَمَرَ فَقَطَعَ أَيْدِيَهُمْ وَأَرْجُلَهُمْ، وَسُـمِرَتْ أَعْيُنُهُمْ، وَأُلْقُوا فِي الْحَرَّةِ يَسْتَسْقُونَ فَلَا يُسْقَوْنَ.
171.233 Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Укл ёки Урайнадан одамлар келишди. Сўнг Мадинада (ҳавоси мос келмай) касалланиб қолишди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам уларни соғин туяларнинг пешоби ва сутидан ичишга буюрдилар, улар жўнаб кетишди. Соғайиб кетишгач, Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг чўпонларини ўлдириб, туяларини ҳайдаб кетишди. Бунинг хабари эрта тонгда етиб келди. У зот уларнинг изидан одам юбордилар. Кун ёйилганда улар олиб келинди. У зот буюрдилар, уларнинг қўл-оёқлари кесилди, кўзларига мил тортилди. Сўнг ҳаррага* элтиб ташланди. Улар сув сўрашар, аммо сув берилмас эди».
Изоҳ: Баъзи уламолар ушбу жиноятчиларнинг мазкур суратда қатл қилиниши Аллоҳ ва Унинг Расулига душманлик қилганларнинг ҳамда қотилнинг жазоси белгилаб берилган оятлар нозил бўлишидан олдин бўлган, дейишади. Баъзилари эса қасос учун шундай қилинган, чунки қотил ўзгани қай тарзда ўлдирган бўлса, ўшандай ўлдирилади, дейишади.
* «Ҳарра» сўзи аслида қотиб қолган лавадан ҳосил бўлган қора тошли жойни англатади. Бу ерда назарда тутилган жой эса шу сифатга эга бўлгани учун шундай номланган. У Мадинанинг ғарбий томонида, шаҳардан ташқарида жойлашган.
172/234 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: كَانَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم يُصَلِّي قَبْلَ أَنْ يُبْنَى الْمَسْجِدُ فِي مَرَابِضِ الْغَنَمِ.
172.234 Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам масжид қурилишидан олдин қўй қўраларида ҳам намоз ўқир эдилар».
132/52 – بَاب: مَا يَقَعُ مِنَ النَّجَاسَاتِ فِي السَّمْنِ وَالْمَاءِ
132.52.-боб.
ЁҒ ВА СУВГА ТУШГАН НАЖОСАТЛАР ҲАҚИДА
173/237 – عَنْ مَيْمُونَةَ رَضِيَ الله عَنْهَا: أَنَّ رَسُولَ الله صلى الله عليه وسلم سُئِلَ عَنْ فَأْرَةٍ سَقَطَتْ فِي سَمْنٍ، فَقَالَ: (ألْقُوهَا وَمَا حَوْلَهَا فَاطْرَحُوهُ، وَكُلُوا سَمْنَكُمْ).
174/- عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «كُلُّ كَلْمٍ يُكْلَمُهُ الْمُسْلِمُ فِي سَبِيلِ اللهِ يَكُونُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ كَهَيْئَتِهَا إِذْ طُعِنَتْ، تَفَجَّرُ دَمًا، اللَّوْنُ لَوْنُ الدَّمِ، وَالْعَرْفُ عَرْفُ الْمِسْكِ».
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Мусулмон кишига Аллоҳ йўлида етган ҳар бир жароҳат қиёмат куни ўқ санчилгандаги ҳолатида бўлади: қон отилиб туради, ранг қоннинг ранги, ҳид эса мушкнинг ҳиди», дедилар».
133/53 – بَاب: البَوْلُ فِي الْمَاءِ الدَّائِمِ
175/239 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم أنَّهُ قَالَ: «لَا يَبُولَنَّ أَحَدُكُمْ فِي الْمَاءِ الدَّائِمِ الَّذِي لَا يَجْرِي ثُمَّ يَغْتَسِلُ فِيهِ».
175.239. «Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «Биз олдиндаги охиргилармиз», деяётганларини эшитган экан».
(Абу Ямон) ушбу иснод билан айтади: «Бирортангиз оқмайдиган турғун сувга бавл қилмасин, (чунки) кейин унда ғусл қилиши бор».
134/54- بَاب: إِذَا أُلْقِيَ عَلَى ظَهْرِ الْمُصَلِّي قَذَرٌ
أَوْ جِيفَةٌ لَمْ تَفْسُدْ عَلَيْهِ صَلَاتُهُ
134.54-БОБ.
НАМОЗХОНнинг устИГА АХЛАТ ЁКИ ЎЛИМТИК ТАШЛАНСА, бундан НАМОЗИ БУЗИЛМАЙДИ
176/240 - عَنْ عَبْدِ اللهِ ابْنِ مَسْعُودٍ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم كَانَ يُصَلِّي عِنْدَ الْبَيْتِ، وَأَبُو جَهْلٍ وَأَصْحَابٌ لَهُ جُلُوسٌ، إِذْ قَالَ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ: أَيُّكُمْ يَـجِيءُ بِسَلَا جَزُورِ بَنِي فُلَانٍ، فَيَضَعُهُ عَلَى ظَهْرِ مُحَمَّدٍ إِذَا سَجَدَ؟ فَانْبَعَثَ أَشْقَى الْقَوْمِ فَجَاءَ بِهِ، فَنَظَرَ حَتَّى إِذَا سَجَدَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم، وَضَعَهُ عَلَى ظَهْرِهِ بَيْنَ كَتِفَيْهِ، وَأَنَا أَنْظُرُ لَا أُغَيِّرُ شَيْئًا، لَوْ كَانَ لِي مَنْعَةٌ، قَالَ: فَجَعَلُوا يَضْحَكُونَ وَيُحِيلُ بَعْضُهُمْ عَلَى بَعْضٍ، وَرَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم سَاجِدٌ لَا يَرْفَعُ رَأْسَهُ، حَتَّى جَاءَتْهُ فَاطِمَةُ، فَطَرَحَتْ عَنْ ظَهْرِهِ، فَرَفَعَ رَأْسَهُ ثُمَّ قَالَ: «اللَّهُمَّ عَلَيْكَ بِقُرَيْشٍ» ثَلَاثَ مَرَّاتٍ، فَشَقَّ عَلَيْهِمْ إِذْ دَعَا عَلَيْهِمْ، قَالَ: وَكَانُوا يُرَوْنَ أَنَّ الدَّعْوَةَ فِي ذَلِكَ الْبَلَدِ مُسْتَجَابَةٌ، ثُمَّ سَـمَّى: «اللَّهُمَّ عَلَيْكَ بِأَبِي جَهْلٍ، وَعَلَيْكَ بِعُتْبَةَ بْنِ رَبِيعَةَ، وَشَيْبَةَ بْنِ رَبِيعَةَ، وَالْوَلِيدِ بْنِ عُتْبَةَ، وَأُمَيَّةَ بْنِ خَلَفٍ، وَعُقْبَةَ بْنِ أَبِي مُعَيْطٍ». وَعَدَّ السَّابِعَ فَلَمْ يَحْفَظْهُ، قَالَ: فَوَالَّذِي نَفْسِي بِيَدِهِ لَقَدْ رَأَيْتُ الَّذِينَ عَدَّ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم صَرْعَى فِي الْقَلِيبِ قَلِيبِ بَدْرٍ.
176.240 Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳу сўзлаб берди:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам Байтнинг олдида намоз ўқиётган эдилар. Абу Жаҳл ва унинг шериклари ўтиришган эди. Шу пайт улар бир-бирларига: «Қайси бирингиз фалончилар сўйган туянинг қоғоноғини* олиб келиб, сажда қилган пайтида Муҳаммаднинг устига ташлайди?» дейишди. Қавмнинг энг бадбахти шошиб туриб, уни олиб келди-да, қараб турди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам сажда қилганларида, уни у зотнинг устиларига – икки кураклари ўртасига қўйди. Мен эса ҳеч нарсага аралаша олмай, қараб турардим. Қани энди менда ҳимоя кучи бўлса... Улар кулавериб, бир-бирларига суяниб қолишди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам эса саждада эдилар. Бошларини кўтара олмасдилар. Ниҳоят, Фотима келиб, уни устиларидан олиб, отиб юборди. Шундагина у зот бошларини кўтардилар. Сўнгра уч марта: «Аллоҳим, Қурайшни Ўзингга солдим!» дедилар. Дуоибад қилганлари уларга оғир ботди. Улар бу шаҳарда дуо албатта мустажоб бўлади, деб билишарди. Сўнгра номма-ном айтдилар: «Аллоҳим, Абу Жаҳлни Ўзингга солдим! Утба ибн Рабиъани, Шайба ибн Рабиъани, Валид ибн Утбани, Умайя ибн Халафни, Уқба ибн Абу Муъайтни Ўзингга солдим!» – Еттинчисини ҳам санаганлар, аммо (Абдуллоҳ ибн Масъуд) уни эслаб қолмаган – «Жоним қўлида бўлган Зотга қасамки, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам санаган кишиларнинг ташландиқ қудуқда – Бадр қудуғида ўлиб ётганларини кўрганман».
* Қоғоноқ – урғочи ҳайвоннинг ҳомиласини ўраб турувчи шиллиқ парда.
135/55 – بَاب: الْبُصَاق وَالْمُخَاطِ وَنَحْوِهِ فِي الثَّوْبِ
135.55-боб.
КИЙИМДАГИ ТУПУК, МИШИҚ ва шу кабилар ҲАҚИДА
177/241 - عَنْ أَنَسٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: بَزَقَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم فِي ثَوْبِهِ.
177.241. Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам кийимларига туфладилар».
136/56 – بَاب: غَسْلِ الْمَرْأَةِ الدَّمَ عَنْ وَجْهِ أَبِيهَا
136.56-боб.
АЁЛ КИШИ ОТАСИНИНГ ЮЗИДАН ҚОННИ ЮВИШИ ҲАҚИДА
178/243 – عَنْ سَهْلِ بْنِ سَعْدٍ السَّاعِدِيِّ رَضِيَ الله عَنْهُ أنَّهُ وَسَأَلَهُ النَّاسُ: بِأَيِّ شَيْءٍ دُووِيَ جُرْحُ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم؟ فَقَالَ: مَا بَقِيَ أَحَدٌ أَعْلَمُ بِهِ مِنِّي، كَانَ عَلِيٌّ يَجِيءُ بِتُرْسِهِ فِيهِ مَاءٌ، وَفَاطِمَةُ تَغْسِلُ عَنْ وَجْهِهِ الدَّمَ، فَأُخِذَ حَصِيرٌ فَأُحْرِقَ، فَحُشِيَ بِهِ جُرْحُهُ.
178.243. Абу Ҳозимдан ривоят қилинади:
«Одамлар Саҳл ибн Саъд Соъидийдан Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг жароҳатлари нима билан даволанганини сўраганларини эшитдим. У билан ўртамизда ҳеч ким йўқ эди. У: «Буни мендан кўра яхшироқ биладиган одам қолмади. Алий қалқонида сув келтирар, Фотима у зотнинг юзларидаги қонни ювар эди. Кейин бўйрани олиб, куйдирилди ва у зотнинг жароҳатларига қўйилди», деди».
137/57 – بَاب: السِّوَاكِ
137.57-боб.
МИСВОК ҲАҚИДА
179/244 – عَنْ أَبِي مُوسَى رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: أَتَيْتُ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم،÷ فَوَجَدْتُهُ يَسْتَنُّ بِسِوَاكٍ بِيَدِهِ، يَقُولُ: «أُعْ أُعْ»، وَالسِّوَاكُ فِي فِيهِ، كَأَنَّهُ يَتَهَوَّعُ.
179.244 Абу Бурда отасидан ривоят қилади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига келсам, қўлларидаги мисвок билан тиш тозалаётган эканлар. Мисвок оғизларида, худди қайт қилаётгандек (ўқчиб), «ўъ-ўъ», дер эдилар».
180/245 - عَنْ حُذَيْفَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: كَانَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم إِذَا قَامَ مِنَ اللَّيْلِ يَشُوصُ فَاهُ بِالسِّوَاكِ.
180.245 Ҳузайфа розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам кечаси турганларида оғизларини (тишларини) мисвок билан ишқалаб ювар эдилар».
138/58 – بَاب: دَفْعِ السِّوَاكِ إِلَى الْأَكْبَرِ
138.58-боб.
МИСВОКНИ ёши КАТТАроққа БЕРИШ ҲАҚИДА
181/246 - عَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ الله عَنْهُمَا: أَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «أَرَانِي أَتَسَوَّكُ بِسِوَاكٍ، فَجَاءَنِي رَجُلَانِ، أَحَدُهُمَا أَكْبَرُ مِنَ الْآخَرِ، فَنَاوَلْتُ السِّوَاكَ الْأَصْغَرَ مِنْهُمَا، فَقِيلَ لِي: كَبِّرْ، فَدَفَعْتُهُ إِلَى الْأَكْبَرِ مِنْهُمَا».
181.246 Ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Тушимда бир мисвок билан тиш тозалаётган эканман. Олдимга икки киши келди. Улардан бирининг ёши иккинчисиникидан катта эди. Мисвокни кичигига узатган эдим, менга: «Каттасига бер», дейилди. Шунда уни каттасига бердим», дедилар».
139/59 – بَاب: فَضْلِ مَنْ بَاتَ عَلَى الْوُضُوءِ
139.59-боб.
Таҳорат билан ТУНАшНИНГ ФАЗЛИ ҲАҚИДА
182/247 - عَنِ الْبَرَاءِ بْنِ عَازِبٍ رَضِيَ الله عَنْهُمَا، قَالَ: قَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «إِذَا أَتَيْتَ مَضْجَعَكَ، فَتَوَضَّأْ وُضُوءَكَ لِلصَّلَاةِ، ثُمَّ اضْطَجِعْ عَلَى شِقِّكَ الْأَيْـمَنِ، ثُمَّ قُل: اللَّهُمَّ أَسْلَمْتُ وَجْهِي إِلَيْكَ، وَفَوَّضْتُ أَمْرِي إِلَيْكَ، وَأَلْجَأْتُ ظَهْرِي إِلَيْكَ، رَغْبَةً وَرَهْبَةً إِلَيْكَ، لَا مَلْجَأَ وَلَا مَنْجَا مِنْكَ إِلَّا إِلَيْكَ، اللَّهُمَّ آمَنْتُ بِكِتَابِكَ الَّذِي أَنْزَلْتَ، وَبِنَبِيِّكَ الَّذِي أَرْسَلْتَ، فَإِنْ مُتَّ مِنْ لَيْلَتِكَ فَأَنْتَ عَلَى الْفِطْرَةِ، وَاجْعَلْهُنَّ آخِرَ مَا تَتَكَلَّمُ بِهِ». قَالَ: فَرَدَّدْتُهَا عَلَى النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم، فَلَمَّا بَلَغْتُ: «اللَّهُمَّ آمَنْتُ بِكِتَابِكَ الَّذِي أَنْزَلْتَ، قُلْتُ: وَرَسُولِكَ، قَالَ: «لَا، وَنَبِيِّكَ الَّذِي أَرْسَلْتَ».
182.247 Баро ибн Озиб розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Қачон ётоғингга келсанг, намозга қиладиган таҳоратингни қил. Сўнгра ўнг ёнинг билан ёт. Кейин: «Аллоҳумма, асламту важҳи илайка, ва фаввазту амри илайка, ва алжаъту зоҳри илайка, роғбатан ва роҳбатан илайка, лаа малжаъа ва лаа манжа минка илла илайка! Аллоҳумма, аманту бикитабикаллазии анзалта, ва бинабиййикаллазии арсалта!» дегин. Агар мана шу кечангда вафот этадиган бўлсанг, фитратда* кетасан. Буларни охирги сўзинг қилгин», дедилар. Мен уларни Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга қайтариб ўқиб бердим. «Аллоҳим! Нозил қилган Китобингга...» деган жойига келганда, «Расулингга», дедим. У зот: «Йўқ, «…ва юборган Набийингга», дедилар».
Изоҳ: Дуонинг маъноси қуйидагича: «Аллоҳим, Сендан умид қилган ва қўрққан ҳолда вужудимни Сенга таслим қилдим, ишимни Сенга топширдим, Сенга суяндим. Сендан қочишга ва нажот топишга ҳузурингдан бошқа жой йўқ. Аллоҳим, нозил қилган Китобингга ва юборган Набийингга иймон келтирдим».
* Фитрат – соф инсоний табиат, яъни исломий табиат.
5- كتاب: الغسل
ҒУСЛ КИТОБИ
140/1 – بَاب: الْوُضُوءِ قَبْلَ الْغُسْلِ
1.140-боб.
ҒУСЛДАН ОЛДИН ТАҲОРАТ ҚИЛИШ ҲАҚИДА
183/248 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ الله عَنْهَا زَوْجِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم: أَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم كَانَ إِذَا اغْتَسَلَ مِنَ الْجَنَابَةِ، بَدَأَ فَغَسَلَ يَدَيْهِ، ثُمَّ يَتَوَضَّأُ كَمَا يَتَوَضَّأُ لِلصَّلَاةِ، ثُمَّ يُدْخِلُ أَصَابِعَهُ فِي الْمَاءِ فَيُخَلِّلُ بِـهَا أُصُولَ شَعَرِهِ، ثُمَّ يَصُبُّ عَلَى رَأْسِهِ ثَلَاثَ غُرَفٍ بِيَدَيْهِ، ثُمَّ يُفِيضُ الْمَاءَ عَلَى جِلْدِهِ كُلِّهِ.
183.248 Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг жуфти ҳалоллари Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам қачон жунубликдан ғусл қилмоқчи бўлсалар, икки қўлларини ювишдан бошлардилар. Кейин намозга таҳорат қилгандек таҳорат қилар, сўнгра бармоқларини сувга солиб, уларни сочлари остига оралатиб юргизар эдилар. Сўнг икки қўллари билан бошлари устидан уч ҳовуч сув қуяр, кейин сувни бутун баданлари устидан қуяр эдилар».
184/249 - عَنْ مَيْمُونَةَ رَضِيَ الله عَنْهَا زَوْجِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَتْ: تَوَضَّأَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم وُضُوءَهُ لِلصَّلَاةِ غَيْرَ رِجْلَيْهِ، وَغَسَلَ فَرْجَهُ وَمَا أَصَابَهُ مِنَ الْأَذَى، ثُمَّ أَفَاضَ عَلَيْهِ الْمَاءَ، ثُمَّ نَحَّى رِجْلَيْهِ فَغَسَلَهُمَا، هَذِهِ غُسْلُهُ مِنَ الْجَنَابَةِ.
184.249 Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг жуфти ҳалоллари Маймуна розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам оёқларини ювмай, намозга қиладиган таҳоратларини қилдилар. Фаржларини ҳамда ўзларига теккан нопокликни ювдилар. Кейин устиларидан сув қуйдилар. Сўнгра оёқларини четга олиб, уларни ҳам ювдилар. Мана шу у зотнинг жунубликдан қилган ғуслларидир».
141/2 – بَاب: غُسْلِ الرَّجُلِ مَعَ امْرَأَتِهِ
141.2-боб.
КИШИнинг ЎЗ АЁЛИ БИЛАН бирга ҒУСЛ ҚИЛИШИ ҲАҚИДА
185/250 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ الله عَنْهَا قَالَتْ: كُنْتُ أَغْتَسِلُ أَنَا وَالنَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم مِنْ إِنَاءٍ وَاحِدٍ، مِنْ قَدَحٍ يُقَالُ لَهُ: الْفَرَقُ.
185.250 Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам билан бирга битта идишдан – «фарақ»* деб аталадиган идишдан ғусл қилар эдим».
* Фарақ – ўн олти ратл (олти ярим литрдан кўпроқ) сув сиғадиган мис идиш. Ҳижозда шу ном билан юритилган.
142/3 – بَاب: الْغُسْلِ بِالصَّاعِ وَنَحْوِهِ
142.3-боб.
БИР СОЪ ВА ШУнга яқин сув билан ҒУСЛ ҚИЛИШ ҲАҚИДА
186/251 – وَعَنْهَا رَضِيَ الله عَنْهَا أنَّهَا سُئِلَتْ عَنْ غُسْلِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم، فَدَعَتْ بِإِنَاءٍ نَحْوًا مِنْ صَاعٍ، فَاغْتَسَلَتْ، وَأَفَاضَتْ عَلَى رَأْسِهَا، وَبَيْنَهَا وَبَيْنَ السَّائِلِ حِجَابٌ.
186.251 Абу Салама айтади:
«Мен Оишанинг укаси билан Оишанинг ҳузурига кирдим. Укаси ундан Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ғусллари ҳақида сўради. У киши бир соъча* келадиган идишда (сув) опкелтириб, ғусл қилди, бошидан сув қуйди. Биз билан унинг ўртасида тўсиқ бор эди».
187/252 – عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللهِ رَضِيَ الله عَنْهُمَا أنَّهُ سَاضلَهُ رَجُلٌ عَنِ الْغُسْلِ، فَقَالَ: يَكْفِيكَ صَاعٌ، فَقَالَ رَجُلٌ: مَا يَكْفِينِي، فَقَالَ جَابِرٌ: كَانَ يَكْفِي مَنْ هُوَ أَوْفَى مِنْكَ شَعَرًا وَخَيْرٌ مِنْكَ، ثُمَّ أَمَّهُمْ فِي ثَوْبٍ.
187.252 «Абу Жаъфар айтадики, у отаси билан Жобир ибн Абдуллоҳ розияллоҳу анҳумонинг ҳузурида эди. У кишининг олдида бошқа одамлар ҳам бўлиб, улар ундан ғусл ҳақида сўрашди. У: «Сенга бир соъ (сув) етади», деди. Шунда биров: «Менга етмайди», деди. Жобир: «Сендан кўра сочи кўп, сендан кўра афзал зотга ҳам етар эди», деди. Сўнгра бизга битта кийимда имом бўлди».
Изоҳ: Ўша пайтларда ҳозиргидек бичиб-тикилган кийимлар урф бўлмаган эди. Иккита эн газламани олиб, биттасини тананинг уст қисмига, иккинчисини пастки қисмига ўраб юрилар эди. Жобир розияллоҳу анҳу устки ридоларини киймай, пастки кийим – лунгининг ўзида имомликка ўтганлар. Буни шундай қилиш ҳам жоиз эканини билдириш учун қилганлари кейинги ривоятларда келади.
143/4 – بَاب: مَنْ أَفَاضَ عَلَى رَأْسِهِ ثَلَاثًا
143.4-боб.
БОШИДАН УЧ МАРТА сув ҚУЙиш ҲАҚИДА
188/254 – عَنْ جُبَيْرُ بْنُ مُطْعِمٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «أَمَّا أَنَا فَأُفِيضُ عَلَى رَأْسِي ثَلَاثًا». وَأَشَارَ بِيَدَيْهِ كِلْتَيْهِمَا.
188.254 Жубайр ибн Мутъим розияллоҳу анҳу сўзлаб берди:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам иккала қўллари билан ишора қилиб: «Мен эса бошимдан уч марта сув қуяман», дедилар».
144/5 – بَاب: مَنْ بَدَأَ بِالْحِلَابِ أَوِ الطِّيبِ عِنْدَ الْغُسْلِ
144.5-боб.
(ҒУСЛни) ҲИЛОБдан бошлаш ЁКИ ғусл олдидан ХУШБЎЙланиш ҲАҚИДА
189/258 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ الله عَنْهَا قَالَتْ: كَانَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم إِذَا اغْتَسَلَ مِنَ الْجَنَابَةِ، دَعَا بِشَيْءٍ نَحْوَ الْحِلَابِ، فَأَخَذَ بِكَفِّهِ، فَبَدَأَ بِشِقِّ رَأْسِهِ الْأَيـْمَنِ، ثُمَّ الْأَيْسَرِ، فَقَالَ بِـهِمَا عَلَى رَأْسِهِ.
189.258 Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам қачон жунубликдан ғусл қилмоқчи бўлсалар, ҳилобга* ўхшаган нарса олдириб келар эдилар. Кафтлари билан (сув) олиб, бошларининг ўнг тарафи, кейин сўл тарафидан бошлар, сўнгра иккала кафтлари билан бошларининг ўртасидан қуяр эдилар».
* Ҳилоб – битта туянинг сути сиғадиган ҳажмдаги идиш.
145/6 – بَاب: إِذَا جَامَعَ ثُمَّ عَادَ
145.6-боб.
ЖИМОЪ ҚИЛГАЧ, ЯНА такрорлаш ҲАМДА
АЁЛЛАРИНИ АЙЛАНГАЧ, БИТТА ҒУСЛ қилиш ҲАҚИДА
190/267 – وَعَنْهَا رَضِيَ الله عَنْهَا قَالَتْ: كُنْتُ أُطَيِّبُ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم، فَيَطُوفُ عَلَى نِسَائِهِ، ثُمَّ يُصْبِحُ مُحْرِمًا يَنْضَخُ طِيبًا.
190.267 Иброҳим ибн Муҳаммад ибн Мунташир отасидан ривоят қилади:
«Мен буни* Оиша розияллоҳу анҳога зикр қилган эдим: «Абу Абдурраҳмонга Аллоҳ раҳм қилсин! Мен Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга хушбўйлик суртиб қўяр эдим, кейин у зот аёлларини айланар, сўнг хуш бўй уфуриб турган, эҳромга кирган ҳолда тонг оттирар эдилар», деди».
191/268 - عَنْ أَنَسٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: كَانَ رَسُولُ الله صلى الله عليه وسلم يَدُورُ عَلَى نِسَائِهِ فِي السَّاعَةِ الْوَاحِدَةِ مِنَ اللَّيْلِ وَالنَّهَارِ، وَهُنَّ إِحْدَى عَشْرَةَ؛ وَفِي رِوَايَةٍ: تِسْعُ نِسْوَةٍ، قِيلَ لأَنَسٍ: أَوَكَانَ يُطِيقُ ذَلِكَ؟ قَالَ: كُنَّا نَتَحَدَّثُ أَنَّهُ أُعْطِيَ قُوَّةَ ثَلَاثِينَ.
191.268 Қатодадан ривоят қилинади:
«Анас ибн Молик розияллоҳу анҳу: «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам кеча ёки кундузнинг бир вақтида аёлларини айланар эдилар. Улар ўн битта эди», деди. Анасга: «Шунга қувватлари етармиди?» дедим. «Биз у зотга ўттиз кишининг қуввати берилган, дер эдик», деди».
146/7 – بَاب: مَنْ تَطَيَّبَ ثُمَّ اغْتَسَلَ
146.7-боб.
ХУШБЎЙЛАНИБ, КЕЙИН ҒУСЛ ҚИЛиш ҲАМДА ХУШБЎЙЛИК асарининг ҚОЛиши ҲАҚИДА
192/271 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ الله عَنْهَا قَالَتْ: كَأَنِّي أَنْظُرُ إِلَى وَبِيصِ الطِّيبِ فِي مَفْرِقِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم وَهْوَ مُحْرِمٌ.
192.271 Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам эҳромдаликларида (сочларининг) фарқида хушбўйликнинг ялтирашини ялтираб тургани кўриб тургандекман ҳамон кўз ўнгимда ».
174/8 – بَاب: تَخْلِيلِ الشَّعَرِأثْنَاءَ الغُسْلِ
174.8-боб.
бармоқларни СОЧ орасига киритИШ, унинг остига ҲАМ сув етказгаНИГА АМИН БЎЛГАЧ, УСТИДАН СУВ ҚУЙИШ ҲАҚИДА
193/ 272 – وَعَنْهَا رَضِيَ الله عَنْهَا قَالَتْ: كَانَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم إِذَا اغْتَسَلَ مِنَ الْجَنَابَةِ غَسَلَ يَدَيْهِ، وَتَوَضَّأَ وُضُوءَهُ لِلصَّلَاةِ، ثُمَّ اغْتَسَلَ، ثُمَّ يُخَلِّلُ بِيَدِهِ شَعَرَهُ، حَتَّى إِذَا ظَنَّ أَنْ قَدْ أَرْوَى بَشَرَتَهُ أَفَاضَ عَلَيْهِ الْمَاءَ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ، ثُمَّ غَسَلَ سَائِرَ جَسَدِهِ.
193.272 Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам қачон жунубликдан ғусл қилмоқчи бўлсалар, икки қўлларини ювар, намозга олган таҳоратлари каби таҳорат олгач, сўнг ғусл қилар эдилар. Кейин қўлларини сочлари орасига оралатар, унинг остига ҳам сув етказганларига амин бўлгач, унинг устидан уч марта сув қуяр, сўнгра қолган баданларини ювар эдилар».
148/9 – بَاب: إِذَا ذَكَرَ فِي الْمَسْجِدِ أَنَّهُ جُنُبٌ يَخْرُجُ كَمَا هُوَ وَلَا يَتَيَمَّمُ
148.9-боб.
МАСЖИДДА ЖУНУБ ЭКАНИНИ ЭСЛАБ ҚОЛСА, шУ бўйича ташқарига чиқади, ТАЯММУМ ҚИЛМАйди
194/275 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: أُقِيمَتِ الصَّلَاةُ وَعُدِّلَتِ الصُّفُوفُ قِيَامًا، فَخَرَجَ إِلَيْنَا رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم، فَلَمَّا قَامَ فِي مُصَلَّاهُ، ذَكَرَ أَنَّهُ جُنُبٌ، فَقَالَ لَنَا : «مَكَانَكُمْ». ثُمَّ رَجَعَ فَاغْتَسَلَ، ثُمَّ خَرَجَ إِلَيْنَا وَرَأْسُهُ يَقْطُرُ، فَكَبَّرَ فَصَلَّيْنَا مَعَهُ.
194.275 Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Намозга иқома айтилиб, сафлар текислангач, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам олдимизга чиқдилар. Намоз ўқийдиган жойларига турганларида жунуб эканларини эслаб қолдилар. «Жойингиздан жилманг», дедилар-да, сўнг қайтиб бориб, ғусл қилдилар. Кейин бошларидан сув томиб турган ҳолда олдимизга чиқдилар ва таҳрима такбирини* айтдилар, биз у зот билан намоз ўқидик».
* Таҳрима такбири – намозга киришдаги илк такбир. Ундан кейин то салом берилгунча намозхонга намоз амалларидан бошқа барча нарса ман қилингани учун бу такбир «таҳрима такбири» – «ман қилувчи такбир» деб ном олган.
149/10 – بَاب: مَنِ اغْتَسَلَ عُرْيَانًا وَحْدَهُ فِي الْخَلْوَةِ
149.10-боб.
ХОЛИ ЖОЙДА бир ўзи яланғоч ҒУСЛ ҚИЛиш ҲАҚИДА.
195/278 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «كَانَتْ بَنُو إِسْرَائِيلَ يَغْتَسِلُونَ عُرَاةً، يَنْظُرُ بَعْضُهُمْ إِلَى بَعْضٍ، وَكَانَ مُوسَى يَغْتَسِلُ وَحْدَهُ، فَقَالُوا: وَاللهِ مَا يـَمْنَعُ مُوسَى أَنْ يَغْتَسِلَ مَعَنَا إِلَّا أَنَّهُ آدَرُ، فَذَهَبَ مَرَّةً يَغْتَسِلُ، فَوَضَعَ ثَوْبَهُ عَلَى حَجَرٍ، فَفَرَّ الْحَجَرُ بِثَوْبِهِ، فَخَرَجَ مُوسَى فِي إِثْرِهِ، يَقُولُ: ثَوْبِى يَا حَجَرُ، حَتَّى نَظَرَتْ بَنُو إِسْرَائِيلَ إِلَى مُوسَى، فَقَالُوا: وَاللهِ مَا بـِمُوسَى مِنْ بَأْسٍ، وَأَخَذَ ثَوْبَهُ، فَطَفِقَ بِالْحَجَرِ ضَرْبًا». فَقَالَ أَبُو هُرَيْرَةَ: وَاللهِ إِنَّهُ لَنَدَبٌ بِالْحَجَرِ سِتَّةٌ أَوْ سَبْعَةٌ ضَرْبًا بِالْحَجَرِ.
195.278 Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам бундай дедилар: «Бану Исроил яланғоч чўмилишар ва бир-бирларига қарайверишар эди. Мусо эса бир ўзи чўмилар эди. Улар: «Аллоҳга қасамки, Мусони биз билан чўмилишдан фақат унинг чурралиги тўсади», дейишди. У бир сафар чўмилгани бориб, кийимини бир тош устига қўйди. Шунда тош унинг кийимларини олиб қочди. Мусо: «Кийимимни бер, эй тош!» дея унинг изидан (чопиб) чиқди. Шунда Бану Исроил Мусони кўриб: «Аллоҳга қасамки, Мусода ҳеч қандай дард йўқ экан!» дейишди. У кийимини олди-да, тошни ура кетди».
Абу Ҳурайра айтади: «Аллоҳга қасамки, у киши тошни уриб, унда олтита ёки еттита из қолдирган».
196/279 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «بَيْنَا أَيُّوبُ يَغْتَسِلُ عُرْيَانًا، فَخَرَّ عَلَيْهِ جَرَادٌ مِنْ ذَهَبٍ، فَجَعَلَ أَيُّوبُ يَحْتَثِي فِي ثَوْبِهِ، فَنَادَاهُ رَبُّهُ: يَا أَيُّوبُ، أَلَمْ أَكُنْ أَغْنَيْتُكَ عَمَّا تَرَى؟ قَالَ: بَلَى وَعِزَّتِكَ، وَلَكِنْ لَا غِنَى بِي عَنْ بَرَكَتِكَ».
196.279 Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам бундай дедилар: «Айюб яланғоч чўмилаётган эди, олдига бир тилла чигиртка келиб тушди. Айюб уни кийимига солиб олди. Робби унга: «Эй Айюб, сени кўриб турган нарсангдан беҳожат қилмаганмидим?» деди. «Иззатингга қасамки, шундай қилган эдинг, лекин баракангдан беҳожатлигим йўқ», деди».
150/11 – بَاب: التَّسَتُّرِ فِي الْغُسْلِ عِنْدَ النَّاسِ
150.11-боб.
ОДАМЛАР ОЛДИДА ҒУСЛ ҚИЛганда ТЎСИНИШ ҲАҚИДА
197/280 – عَنْ أُمِّ هَانِئٍ بِنْتِ أَبِي طَالِبٍ رَضِيَ الله عَنْهَا، قَالَتْ: ذَهَبْتُ إِلَى رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم عَامَ الْفَتْحِ، فَوَجَدْتُهُ يَغْتَسِلُ وَفَاطِمَةُ تَسْتُرُهُ، فَقَالَ: «مَنْ هَذِهِ؟» فَقُلْتُ: أَنَا أُمُّ هَانِئٍ.
197.280 Умму Ҳониъ бинт Абу Толиб розияллоҳу анҳо хабар қилади:
«Фатҳ йили Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг олдиларига бордим. У зот чўмилаётган, Фотима эса (у зотни) тўсиб турган экан. У зот: «Ким бу?» дедилар. «Мен, Умму Ҳониъман», дедим».
151/12 – بَاب: عَرَقِ الْجُنُبِ، وَأَنَّ الْمُسْلِمَ لَا يَنْجُسُ
151.12-боб.
ЖУНУБ одамнинг ТЕРи ҲАМДА МУСУЛМОН нажас БЎЛМАСЛИГИ ҲАҚИДА
198/283 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم لَقِيَهُ فِي بَعْضِ طَرِيقِ الْمَدِينَةِ وَهْوَ جُنُبٌ، قَالَ: فَانْخَنَسْتُ مِنْهُ، فَذَهَبْتُ فَاغْتَسَلْتُ ثُمَّ جِئْتُ، فَقَالَ: «أَيْنَ كُنْتَ يَا أَبَا هُرَيْرَةَ؟» قَالَ: كُنْتُ جُنُبًا، فَكَرِهْتُ أَنْ أُجَالِسَكَ وَأَنَا عَلَى غَيْرِ طَهَارَةٍ، فَقَالَ: «سُبْحَانَ اللهِ، إِنَّ الْمُسْلِمَ لَا يَنْجُسُ».
198.283 Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам унга Мадина кўчаларидан бирида йўлиқибдилар. У жунуб экан. «Шунда у зотдан яшириндим», дейди у. Бориб, ғусл қилибди. Кейин келса, у зот: «Қаерда эдинг, эй Абу Ҳурайра?» дебдилар. «Жунуб эдим, сиз билан нопок ҳолда ўтиришни хоҳламадим», дебди. Шунда у зот: «Субҳаналлоҳ! Мусулмон нажас бўлмайди», дебдилар».
152/13 – بَاب: مَبِيتِ الـجُنُبِ إِذَا تَوَضَّأَ
152.13-боб.
199/287 - عَنْ عُمَرَ بْنُ الْخَطَّابِ رَضِيَ الله عَنْهُ أنَّهُ سَأَل َالنَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم: أَيَرْقُدُ أَحَدُنَا وَهْوَ جُنُبٌ؟ قَالَ: «نَعَمْ، إِذَا تَوَضَّأَ أَحَدُكُمْ فَلْيَرْقُدْ وَهُوَ جُنُبٌ».
199.287 Ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Умар ибн Хаттоб розияллоҳу анҳу Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан: «Бирортамиз жунуб ҳолда ухласак бўладими?» деб сўради. «Ҳа, бирортангиз таҳорат қилиб олса, жунуб ҳолида ухлайверсин», дедилар».
153/14 – بَاب: إِذَا الْتَقَى الْخِتَانَانِ
153.14-боб.
ИККИ ХАТНА жойи бир-бирига учрашса...
200/291 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «إِذَا جَلَسَ بَيْنَ شُعَبِهَا الْأَرْبَعِ، ثُمَّ جَهَدَهَا، فَقَدْ وَجَبَ الْغَسْلُ».
200.291 Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Аёлнинг тўрт мучаси* орасига ўтирса, сўнг унга куч сарфласа, ғусл вожиб бўлибди», дедилар».
* «Муча» деб таржима қилинган сўз ҳадисда «шуъаб» («аъзолар») деб келган. Ҳадисда бу сўздан қайси аъзолар назарда тутилгани ҳақида уламолар турлича фикрларни айтишган. Муҳими, бу сўз аёлга яқинлик қилиш маъносида ишлатилган. Бу ўринда ундан икки қўл ва икки оёқ назарда тутилса, мақсадга мувофиқ бўлади.
6 – كتاب: الـحَيضِ
وَيَسْأَلُونَكَ عَنِ الْمَحِيضِ قُلْ هُوَ أَذًى فَاعْتَزِلُوا النِّسَاءَ فِي الْمَحِيضِ وَلَا تَقْرَبُوهُنَّ حَتَّى يَطْهُرْنَ فَإِذَا تَطَهَّرْنَ فَأْتُوهُنَّ مِنْ حَيْثُ أَمَرَكُمُ اللَّهُ إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ التَّوَّابِينَ وَيُحِبُّ الْمُتَطَهِّرِينَ [البقرة: 222]
ҲАЙЗ КИТОБИ
«Сендан ҳайз ҳақида сўрарлар. «У кўнгилсиз нарсадир. Ҳайз чоғида аёллардан четда бўлинг. Уларга пок бўлмагунларича яқинлашманглар. Қачон пок бўлсалар, уларга Аллоҳ амр қилган жойдан келинг. Албатта, Аллоҳ кўп тавба қилувчиларни севадир ва покланувчиларни севадир», деб айт» (Бақара сураси, 222-оят).
154/1 – بَاب:
1-боб.
201/294 – عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ الله عَنْهَا قَالَتْ: خَرَجْنَا لَا نَرَى إِلَّا الْحَجَّ، فَلَمَّا كُنَّا بِسَرِفَ حِضْتُ، فَدَخَلَ عَلَيَّ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم وَأَنَا أَبْكِي، قَالَ: «مَا لَكِ أَنُفِسْتِ؟». قُلْتُ: نَعَمْ، قَالَ: «إِنَّ هَذَا أَمْرٌ كَتَبَهُ اللهُ عَلَى بَنَاتِ آدَمَ، فَاقْضِي مَا يَقْضِي الْحَاجُّ، غَيْرَ أَنْ لَا تَطُوفِي بِالْبَيْتِ».
قَالَتْ: وَضَحَّى رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم عَنْ نِسَائِهِ بِالْبَقَرِ.
201.294 Оиша розияллоҳу анҳо айтади:
«Фақат ҳажни кўзлаб йўлга чиқдик. Сарифга* етганимизда ҳайз кўриб қолдим. Йиғлаётган Йиғлаб ўтирган эдим, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳузуримга кирдилар. «Сенга нима бўлди, ҳайз кўрдингми?» дедилар. «Ҳа», дедим. «Бу – Аллоҳнинг Одам қизларига ёзган нарсасидир. Энди ҳожи бажарадиган ҳамма нарсани бажаравер, фақат Байтни тавоф қилма», дедилар.
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам аёллари номидан сигир сўйиб, қурбонлик қилдилар».
* Сариф – Макка яқинидаги қишлоқ.
155/2 – بَاب: غَسْلِ الْحَائِضِ رَأْسَ زَوْجِهَا وَتَرْجِيلِهِ
155.2-боб.
ҲАЙЗЛИ АЁЛ ЭРИНИНГ БОШИНИ ЮВИб-ТАРАШИ ҲАҚИДА
202/295 – وَعَنْهَا رَضِيَ الله عَنْهَا قَالَتْ: كُنْتُ أُرَجِّلُ رَأْسَ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم وَأَنَا حَائِضٌ.
202.295 Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг сочларини ҳайзли ҳолимда ҳам тараб қўяр эдим».
202أ/296 – وَفِي رِوَايَةٍ: وَهُوَ مُجَاوِرٌ فِي الْمَسْجِدِ، يُدْنِي لَهَا رَأْسَهُ، وَهْيَ فِي حُجْرَتـِهَا، فَتُرَجِّلُهُ وَهْيَ حَائِضٌ.
202А.296 Урвадан сўралди: «Ҳайзли аёл менга хизмат қилса ёки аёл киши жунуб ҳолида менга яқин келса бўладими?»
Урва деди: «Буларнинг бари мен учун енгилдир. Уларнинг бари менга хизмат қилаверади ва бу ишда ҳеч кимга зарар йўқдир. Оиша менга хабар қилганки, у ҳайзли ҳолида ҳам Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг сочларини тараб қўяр экан. Ўша кунлари Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам масжидда эътикофда эканлар. У зот бошларини унга яқинлаштирар, у эса ўз ҳужрасида туриб, ҳайзли ҳолида ҳам у зотнинг сочларини тараб қўяр экан».
156/3 – بَاب: قِرَاءَةِ الرَّجُلِ فِي حَجْرِ امْرَأَتِهِ وَهْيَ حَائِضٌ
156.3-боб.
ЭРнинг ҳайзли АЁЛИ БАҒРИДА ҚУРЪОН ЎҚИШИ ҲАҚИДА
303/297 – وَعَنْهَا رَضِيَ الله عَنْهَا قَالَتْ: كَانَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم يَتَّكِئُ فِي حَجْرِي وَأَنَا حَائِضٌ، ثُمَّ يَقْرَأُ الْقُرْآنَ.
303.297 Оиша розияллоҳу анҳо шундай сўзлаб берди:
«Ҳайзли ҳолимда ҳам Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам бағримга суянар, сўнгра Қуръон ўқир эдилар».
157/4 – بَاب: مَنْ سَـمَّى النِّفَاسَ حَيْضًا
157.4-боб.
ҲАЙЗни НИФОС ДЕБ аташ ҲАҚИДА
204/298 - عَنْ أُمِّ سَلَمَةَ رَضِيَ الله عَنْهَا قَالَتْ: بَيْنَا أَنَا مَعَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم مُضْطَجِعَةً فِي خَمِيصَةٍ، إِذْ حِضْتُ، فَانْسَلَلْتُ، فَأَخَذْتُ ثِيَابَ حِيضَتِي، قَالَ: «أَنُفِسْتِ؟» قُلْتُ: نَعَمْ، فَدَعَانِي، فَاضْطَجَعْتُ مَعَهُ فِي الْخَمِيلَةِ
204.298 Умму Салама розияллоҳу анҳо шундай сўзлаб берди:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам билан бирга бир хамийсада* ётган эдим, ҳайз кўриб қолдим. Секин суғурилиб чиқдим-да, ҳайз кийимимни олдим. «Нифос кўрдингми?» дедилар. «Ҳа», дедим. Сўнг мени чақирдилар ва мен у зот билан бирга хамийлага* (кириб) ётдим».
* Хамийса – ипак ёки жундан тўқиладиган, қалин тўртбурчак эн кийим. Ундан устки кийим сифатида фойдаланилган ва у ётоқда ёпинчиқ вазифасини ҳам бажарган.
* Хамийла – жундан тўқилган адёлга ўхшаш юнгли, атрофларида попуклари бор қалин мато. Ундан устки кийим, тўшак ва палос сифатида фойдаланилган.
158/5 – بَاب: مُبَاشَرَةِ الْحَائِضِ
158.5-боб.
ҲАЙЗЛИ АЁЛи БИЛАН МУбошарат ҚИЛИШ ҲАҚИДА
205/299 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ الله عَنْهَا قَالَتْ: كُنْتُ أَغْتَسِلُ أَنَا وَالنَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم مِنْ إِنَاءٍ وَاحِدٍ، كِلَانَا جُنُبٌ وَكَانَ يَأْمُرُنِي فَأَتَّزِرُ، فَيُبَاشِرُنِي وَأَنَا حَائِضٌ، وَكَانَ يُخْرِجُ رَأْسَهُ إِلَيَّ وَهُوَ مُعْتَكِفٌ، فَأَغْسِلُهُ وَأَنَا حَائِضٌ.
205.299 Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Мен ва Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам икковимиз жунуб ҳолимизда бир идишдан ғусл қилар эдик».
«Менга буюрар эдилар, изор* тутиб олар эдим ва ҳайзли ҳолимда мен билан мубошарат* қилар эдилар».
«У зот эътикоф* ўтирган ҳолларида менга бошларини чиқарар эдилар, мен эса ҳайзли ҳолимда уни ювиб қўяр эдим».
* Изор – тананинг киндикдан пастини тўсиб турадиган, эн (яхлит) матодан иборат кийим. У иссиқ ўлкаларга хос кийим бўлиб, баъзи араб ва Жануби-шарқий Осиё ўлкаларида ҳозирда ҳам кенг тарқалган. Уни эҳромнинг пастки қисми ёки лунгига ўхшатиш мумкин.
* «Мубошарат» – эр ва хотин баданининг тўсиқсиз бир-бирига тегиши (қучоқлашиш). Бунда бутун тана ҳам, унинг бир қисми ҳам назарда тутилади.
* «Эътикоф» сўзи луғатда «ушлаб қолиш», «туриб қолиш» ва «лозим тутиш» деган маъноларни ифода қилади. Шариатда эса эътикоф деб Аллоҳга яқинлик ҳосил қилиш ниятида маълум шартларга амал қилган ҳолда ибодатга машғул бўлиш учун масжидда қолишга айтилади.
206/302 – وَفِي رِوَايَةٍ عَنْهَا قَالَتْ: كَانَتْ إِحْدَانَا إِذَا كَانَتْ حَائِضًا، فَأَرَادَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم أَنْ يُبَاشِرَهَا، أَمَرَهَا أَنْ تَتَّزِرَ فِي فَوْرِ حَيْضَتِهَا، ثُمَّ يُبَاشِرُهَا، قَالَتْ: وَأَيُّكُمْ يَـمْلِكُ إِرْبَهُ كَمَا كَانَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم يَمْلِكُ إِرْبَهُ.
206.302 Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Бирортамиз ҳайзли бўлганида Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам у билан мубошарат қилишни истасалар, унга шу ҳайзли ҳолида изор ўраб олишни буюрар, сўнг у билан мубошарат қилар эдилар. Қай бирингиз Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам ўз шаҳватларини ушлай олганларидек ушлай олардингиз».
159/6 – بَاب: تَرْكِ الْحَائِضِ الصَّوْمَ
159.6-боб.
ҲАЙЗЛИ АЁЛнинг РЎЗАНИ ТАРК ҚИЛИШИ ҲАҚИДА
207/304 - عَنْ أَبِي سَعِيدٍ الْخُدْرِيِّ رَضِيَ الله عَنْهُ، قَالَ: خَرَجَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم فِي أَضْحًى أَوْ فِطْرٍ، إِلَى الْمُصَلَّى، فَمَرَّ عَلَى النِّسَاءِ، فَقَالَ: «يَا مَعْشَرَ النِّسَاءِ تَصَدَّقْنَ، فَإِنِّي أُرِيتُكُنَّ أَكْثَرَ أَهْلِ النَّارِ». فَقُلْنَ: وَبـِمَ يَا رَسُولَ اللهِ؟ قَالَ: «تُكْثِرْنَ اللَّعْنَ، وَتَكْفُرْنَ الْعَشِيرَ، مَا رَأَيْتُ مِنْ نَاقِصَاتِ عَقْلٍ وَدِينٍ أَذْهَبَ لِلُبِّ الرَّجُلِ الْحَازِمِ مِنْ إِحْدَاكُنَّ». قُلْنَ: وَمَا نُقْصَانُ دِينِنَا وَعَقْلِنَا يَا رَسُولَ اللهِ؟ قَالَ: «أَلَيْسَ شَهَادَةُ الْمَرْأَةِ مِثْلَ نِصْفِ شَهَادَةِ الرَّجُلِ؟» قُلْنَ: بَلَى، قَالَ: «فَذَلِكَ مِنْ نُقْصَانِ عَقْلِهَا، أَلَيْسَ إِذَا حَاضَتْ لَمْ تُصَلِّ وَلَمْ تَصُمْ؟» قُلْنَ: بَلَى، قَالَ: «فَذَلِكَ مِنْ نُقْصَانِ دِينِهَا».
207.304 Абу Саъид Худрий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам қурбонлик куни [ёки фитр куни] намозгоҳга чиқдилар. Кейин аёлларнинг олдидан ўтдилар ва: «Эй аёллар жамоаси! Садақа қилинглар, чунки менга дўзах аҳлининг аксарияти сизлар эканингиз кўрсатилди», дедилар. «Нима учун, эй Аллоҳнинг Расули?» дейишди. «Лаънатни кўп айтасизлар ва эрга ношукрлик қиласизлар. Саботли эркакнинг ақлини кетказиб юборишда сизлардек ақли ва дини ноқисларни кўрмадим», дедилар. «Эй Аллоҳнинг Расули, динимиз ва ақлимиз ноқислиги нима?» дейишди. «Бир аёлнинг гувоҳлиги эркак киши гувоҳлигининг ярмича эмасми?» дедилар. «Шундай», дейишди. «Ана шу ақлининг ноқислигидир. У ҳайз кўрганида намоз ҳам ўқимайди, рўза ҳам тутмайди, шундай эмасми?» дедилар. «Шундай», дейишди. «Ана шу динидаги ноқислигидир», дедилар».
160/7 - بَابُ الْاِعْتِكَافِ لِلْمُسْتَحَاضَةِ
160.7-БОБ.
Истиҳозали аёлНИНГ ЭЪТИКОФИ ҲАҚИДА
208/309 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ الله عَنْهَا أَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم اعْتَكَفَ مَعَهُ بَعْضُ نِسَائِهِ وَهْيَ مُسْتَحَاضَةٌ تَرَى الدَّمَ، فَرُبّـَمَا وَضَعَتِ الطَّسْتَ تَحْتَهَا مِنَ الدَّمِ.
208.309 Икрима Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг аёлларидан бири қон кўриб турган истиҳозали ҳолида у зот билан бирга эътикоф ўтирди. У гоҳида қон сабабли остига тос қўйиб олар эди».
161/8 – بَاب: الطِّيبِ لِلْمَرْأَةِ عِنْدَ غُسْلِهَا مِنَ الْمَحِيضِ
161.8-БОБ.
АЁЛ КИШИнинг ҲАЙЗДАН (кейинги) ҒУСЛИДА ХУШБЎЙЛАнИШИ ҲАҚИДА
209/313 - عَنْ أُمِّ عَطِيَّةَ رَضِيَ الله عَنْهَا قَالَتْ: كُنَّا نُنْهَى أَنْ نُحِدَّ عَلَى مَيِّتٍ فَوْقَ ثَلَاثٍ، إِلَّا عَلَى زَوْجٍ أَرْبَعَةَ أَشْهُرٍ وَعَشْرًا، وَلَا نَكْتَحِلَ، وَلَا نَتَطَيَّبَ، وَلَا نَلْبَسَ ثَوْبًا مَصْبُوغًا إِلَّا ثَوْبَ عَصْبٍ، وَقَدْ رُخِّصَ لَنَا عِنْدَ الطُّهْرِ، إِذَا اغْتَسَلَتْ إِحْدَانَا مِنْ مَحِيضِهَا، فِي نُبْذَةٍ مِنْ كُسْتِ أَظْفَارٍ، وَكُنَّا نُنْهَى عَنِ اتِّبَاعِ الْجَنَائِزِ.
209.313 Умму Атийя розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Маййитга уч кундан ортиқ аза тутишдан қайтарилар эдик, фақат эр учун тўрт ою ўн кун (аза тутардик) сурма қўймас, хушбўйланмас, асб* (деган) кийимдан бошқа бўялган либос киймас эдик. Бирортамиз покланиб, ҳайздан (сўнг) ғусл қилганда бир бўлак кусти азфор* ишлатишга рухсат берилганди. Жанозага қатнашишдан ҳам қайтарилган эдик».
* Асб – Яманда тайёрланган, иплари олдин бўялиб, сўнг тўқилган устки кийим.
* Кусти азфор – Ямандаги Азфор деган жойдан келтириладиган хушбўйлик. У аслида Ҳиндистондан олиб келинадиган, исириқ каби тутатиладиган хушбўй чўп бўлган. Уни майдалаб, бирор суюқликка қўшиб, хушбўй модда ҳосил қилинган. Бироқ азадор аёлларга хушбўйланиш эмас, балки ҳайз қонининг ҳидини кетказиш учун ғуслда ундан фойдаланишга рухсат берилган.
162/9 – بَاب: دَلْكِ الْمَرْأَةِ نَفْسَهَا إِذَا تَطَهَّرَتْ مِنَ الْمَحِيضِ
13-боб.
АЁЛ КИШИнинг ҲАЙЗДАН ПОКланГАНДА Артиниши,
ҚАНДАЙ ҒУСЛ ҚИЛИШИ, мушкланГАН ПАХТА ОЛИБ,
ҚОНдан кейин қўйиб олиШИ ҲАҚИДА
210/314 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ الله عَنْهَا: أَنَّ امْرَأَةً سَأَلَتِ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم عَنْ غُسْلِهَا مِنَ الْمَحِيضِ، فَأَمَرَهَا كَيْفَ تَغْتَسِلُ، قَالَ: «خُذِي فِرْصَةً مِنْ مِسْكٍ، فَتَطَهَّرِي بِـهَا». قَالَتْ: كَيْفَ أَتَطَهَّرُ؟ قَالَ: «تَطَهَّرِي بِـهَا». قَالَتْ: كَيْفَ؟ قَالَ: «سُبْحَانَ اللهِ، تَطَهَّرِي». فَاجْتَبَذْتُهَا إِلَيّ،َ فَقُلْتُ: تَتَبَّعِي بِـهَا أَثَرَ الدَّمِ.
210.314 Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Бир аёл Набий соллаллоҳу алайҳи васалламдан ҳайздан (сўнг) ғусл қилиш ҳақида сўради. У зот унга қандай ғусл қилишни буюра туриб: «Мушкланган пахта олгин-да, у билан поклан», дедилар. «Қандай покланаман?» деди. «У билан поклан», дедилар. «Қандай қилиб?» деди. У зот: «Субҳаналлоҳ! Поклан», дедилар. Уни ўзимга тортиб: «Уни қондан кейин қўйиб ол», дедим».
163/10 – بَاب: امْتِشَاطِ الْمَرْأَةِ عِنْدَ غُسْلِهَا مِنَ الْمَحِيضِ
163.10-боб.
АЁЛ КИШИнинг ҲАЙЗДАН (кейинги) ҒУСЛиДА ТАРОҚ ИШЛАТИШИ ҲАҚИДА
211/316 – وَعَنْهَا رَضِيَ الله عَنْهَا قَالَتْ: أَهْلَلْتُ مَعَ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم فِي حَجَّةِ الْوَدَاعِ، فَكُنْتُ مِمَّنْ تَـمَتَّعَ وَلَمْ يَسُقِ الْهَدْيَ، فَزَعَمَتْ أَنَّهَا حَاضَتْ، وَلَمْ تَطْهُرْ حَتَّى دَخَلَتْ لَيْلَةُ عَرَفَةَ، فَقَالَتْ: يَا رَسُولَ اللهِ، هَذِهِ لَيْلَةُ عَرَفَةَ، وَإِنّـَمَا كُنْتُ تَـمَتَّعْتُ بِعُمْرَةٍ، فَقَالَ لَهَا رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «انْقُضِي رَأْسَكِ، وَامْتَشِطِي، وَأَمْسِكِي عَنْ عُمْرَتِكِ» فَفَعَلْتُ، فَلَمَّا قَضَيْتُ الْحَجَّ، أَمَرَ عَبْدَ الرَّحْمَنِ لَيْلَةَ الْحَصْبَةِ، فَأَعْمَرَنِي مِنَ التَّنْعِيمِ، مَكَانَ عُمْرَتِي الَّتِي نَسَكْتُ.
211.316 Урвадан ривоят қилинади:
«Оиша розияллоҳу анҳо: «Видолашув ҳажида Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам билан бирга эҳром боғладим. Мен таматтуъ* қилган, лекин ҳадий* етаклаб келмаганлардан эдим», деди.
У ўзининг ҳайз кўриб, арафа кечаси кирганда ҳам пок бўлмаганини билгач: «Эй Аллоҳнинг Расули, бу кеча арафа кечаси, мен эса фақат умрага таматтуъ қилган эдим», деди. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам унга: «Сочингни ёзиб, тараниб ол ва умрангдан тийил», дедилар.
(Оиша айтади) «Шундай қилдим. Ҳажни адо қилиб бўлганимда ҳасба кечаси* Абдурраҳмонга буюрдилар, у мени ўзим адо этишга қасд қилган умрам ўрнига Танъимдан* умра қилдирди».
* Таматтуъ – ҳажнинг уч туридан бири. Бунда ҳаж қилмоқчи бўлган одам эҳромга кираётган пайтида аввал умра қилишни, умрадан кейин эса ҳаж кунларигача эҳромдан чиқиб юришни ният қилади. Ҳаж кунлари келганда яна эҳром боғлаб, ҳажни адо этади.
* Ҳадий – ҳожи ёки умра қилувчи ҳарам ҳудудида сўйиш учун олиб келган қурбонлик. Одатда, туя, қорамол, қўй ёки эчкилар ҳадий бўлади.
* Ҳасба кечаси – Муҳассабда туналадиган кеча. Муҳассаб – Макка билан Мино орасидаги водийнинг номи бўлиб, ҳожилар ҳаж амалларини тугатиб, Минодан қайтишда ўша ерда тунаб қолишади.
* Танъим – Мадинага юришда Маккага яқин бир жойнинг номи бўлган. У ер ҳозирда Макка шаҳрининг ичига кириб кетган бўлиб, Оиша розияллоҳу анҳо номидаги масжид шу ерда жойлашган. Бу ер умра учун эҳром боғланадиган мийқот ҳисобланади.
164/11 – بَاب: نَقْضِ الْمَرْأَةِ شَعَرَهَا عِنْدَ غُسْلِ الْمَحِيضِ
164.11-БОБ.
АЁЛнинг ҲАЙЗ ҒУСЛи олдидан СОЧИНИ ЁйИШИ ҲАҚИДА
212/317 – وَعَنْهَا رَضِيَ الله عَنْهَا قَالَتْ: خَرَجْنَا مُوَافِينَ لِهِلَالِ ذِي الْحِجَّةِ، فَقَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «مَنْ أَحَبَّ أَنْ يُهِلَّ بِعُمْرَةٍ فَلْيُهْلِلْ، فَإِنِّي لَوْلَا أَنِّي أَهْدَيْتُ لَأَهْلَلْتُ بِعُمْرَةٍ». فَأَهَلَّ بَعْضُهُمْ بِعُمْرَةٍ، وَأَهَلَّ بَعْضُهُمْ بِـحَجٍّ. وَسَاقَتِ الـحَدِيثَ وَذَكَرَتْ حَيْضَتَهَا، قَالَتْ: وَأَرْسَلَ مَعِي أَخِي عَبْدَ الرَّحْمَنِ بْنَ أَبِي بَكْرٍ، فَخَرَجْتُ إِلَى التَّنْعِيمِ، فَأَهْلَلْتُ بِعُمْرَةٍ. وَلَمْ يَكُنْ فِي شَيْءٍ مِنْ ذَلِكَ هَدْيٌ وَلَا صَوْمٌ وَلَا صَدَقَةٌ.
212.317 Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Зулҳижжанинг ҳилоли арафасида йўлга чиқдик. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ким умрага эҳром боғлашни истаса, боғласин. Ҳадий атамаганимда эди, албатта умрага эҳром боғлар эдим», дедилар. Баъзилар умрага эҳром боғлади, баъзилар ҳажга эҳром боғлади. Мен умрага эҳром боғлаганлардан эдим. Арафа куни етиб келганида мен ҳайзли эдим. Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга шикоят қилган эдим, у зот: «Умрангни қўй, сочингни ёйгин-да, тараниб ол ва ҳажга эҳром боғла», дедилар. Шундай қилдим. Ниҳоят, ҳасба кечаси келганида акам Абдурраҳмон ибн Абу Бакрни мен билан бирга жўнатдилар. Мен Танъимга чиқиб, умрам ўрнига бошқа бир умрага эҳром боғладим».
Ҳишом: «Буларнинг (олдинги умрани бузиш ва кейинги умрага эҳром боғлашнинг) ҳеч бири учун ҳадий ҳам, рўза ҳам, садақа ҳам (лозим) бўлмади», деди.
165/12 – بَاب: لَا تَقْضِي الْحَائِضُ الصَّلَاةَ
165.12-БОБ.
ҲАЙЗЛИ АЁЛ НАМОЗиНИнг ҚАЗОсини ўқиМАйди
213/321 – وَعَنْهَا رَضِيَ الله عَنْهَا: أَنَّ امْرَأَةً قَالَتْ: أَتَجْزِي إِحْدَانَا صَلَاتَهَا إِذَا طَهُرَتْ؟ فَقَالَتْ: أَحَرُورِيَّةٌ أَنْتِ؟ كُنَّا نَحِيضُ مَعَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم، فَلَا يَأْمُرُنَا بِهِ، أَوْ قَالَتْ: فَلَا نَفْعَلُهُ.
213.321 Муъоза шундай сўзлаб берди:
«Бир аёл Оиша розияллоҳу анҳога: «Бирортамиз пок бўлганида намозини ўтайдими?» деди. Шунда у: «Сен ҳаруриямисан? Биз Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам борликларида ҳайз кўрар эдик, бизга уни (намознинг қазосини ўқишни) буюрмас эдилар [ёки бундай қилмас эдик]», деди».
Изоҳ: Ҳарурия – хаворижларнинг номларидан бири. Хаворижлар Куфа яқинидаги Ҳаруро деган жойда тўпланиб, ҳазрати Алий розияллоҳу анҳуга қарши тил бириктирганлари сабабли улар шундай номланиб қолган.
166/13 – بَاب: النَّوْمِ مَعَ الْحَائِضِ وَهْيَ فِي ثِيَابِـهَا
166.13-боб.
ҲАЙЗли АЁЛ БИЛАН (ҳайз) КИЙИМидалигида БИРГА ухлаш ҲАҚИДА
214/322 - عَنْ أُمِّ سَلَمَةَ رَضِيَ الله عَنْهَا حَدِيث حَيْضِهَا وَهِيَ مَعَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم فِي الْخَمِيلَةِ، ثُمَّ قَالَتْ فِي هَذِهِ الرِّوَايَةِ: إنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم كَانَ يُقَبِّلُهَا وَهُوَ صَائِمٌ.
214.322 Абу Саламанинг қизи Зайнаб шундай сўзлаб берди:
«Умму Салама розияллоҳу анҳо: «Мен Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам билан хамийла ичида ётганимда ҳайз кўриб қолдим. Секин суғурилиб, ундан чиқдим-да, ҳайз кийимларимни олиб кийдим. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам менга: «Нифос кўрдингми?» дедилар. «Ҳа», дедим. Мени ёнларига чақириб, ўзлари билан бирга хамийлага* киритдилар», деди.
У менга айтдики, Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам рўзадор ҳолларида уни ўпар эканлар.
(У яна шундай деди:) «Мен ва Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам жунубликда бир идишдан ғусл қилар эдик».
Изоҳ: Бу ва бошқа бир неча ҳадисларда «нифос» деб келган сўзлар ҳайзни англатади. Буни 298-ҳадисдан бошланган бобнинг номидан ҳам кўриш мумкин. Бу боб «Ҳайзни нифос деб аташ тўғрисида» деб аталади.
167/14 - بَاب: شُهُودِ الْحَائِضِ الْعِيدَيْنِ
167.14-боб.
ҲАЙЗ кўрган АЁЛнинг ИККИ ҲАЙИТ ВА МУСУЛМОНЛАР ДУОСИ(пайти)дА ҲОЗИР БЎЛИШИ ва НАМОЗГОҲДАН ЧЕТда туриши ҳақида
215/324 - عَنْ أُمُّ عَطِيَّةَ رَضِيَ الله عَنْهَا قَالَتْ: سَـمِعْتُ رَسُولَ الله صلى الله عليه وسلم يَقُولُ: «يَـخْرُجُ الْعَوَاتِقُ وَذَوَاتُ الْخُدُورِ، وَالْحُيَّضُ، وَلْيَشْهَدْنَ الْخَيْرَ وَدَعْوَةَ الْمُؤْمِنِينَ، وَيَعْتَزِلُ الْحُيَّضُ الْمُصَلَّى».قِيلَ لَهَا آلْحُيَّضُ؟ فَقَالَتْ: أَلَيْسَ تَشْهَدُ عَرَفَةَ، وَكَذَا وَكَذَا!
215.324 Ҳафса розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Бўйқизларимизни иккала ҳайит намозига чиқишдан ман қилар эдик. Бир аёл келиб, Бану Халафнинг қасрига* тушди. У ўз опаси ҳақида гапира кетди. Опасининг эри Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам билан бирга ўн икки марта ғазотга чиққан экан: «Опам олтитасида у билан бирга бўлган. У «Биз жароҳатланганларни даволар, беморларга қарар эдик», дерди. Опам Набий соллаллоҳу алайҳи васалламдан: «Бирортамизнинг ёпинчиғи бўлмаса, (ийдгоҳга) чиқмаса гуноҳ бўладими?» деб сўрабди. У зот: «Унга дугонаси ёпинчиғидан бериб турсин, яхшиликда ва мусулмонларнинг дуоларида қатнашсинлар», дебдилар».
Умму Атийя келганида: «(Буни) Набий соллаллоҳу алайҳи васалламдан эшитганмисан?» деб сўрадим. У бундай деди: «Отам фидо бўлсин, ҳа, – у у зотни «отам фидо бўлсин», демасдан эсламасди – мен у зотнинг «Бўйқизлар ва парданишинлар [ёки «парда ортидаги бўйқизлар»] ҳамда ҳайз кўрганлар яхшиликда, мусулмонларнинг дуоларида қатнашишсин, ҳайз кўрганлар намозгоҳдан четда туришсин», деганларини эшитганман». Ҳайз кўрганлар ҳам(қатнашади)ми?» дедим. Шунда у: «Ахир у (ҳайзли аёл) Арафот ва ҳоказо-ҳоказоларга қатнашмайдими?» деди».
* Бану Халафнинг қасри Басрада бўлган.
Изоҳ: Бу ҳадисда «парданишин» деб таржима қилинган сўз араб тилида «заватул худур» деб келган. Илгари вояга етган қизлар учун алоҳида хона қилиб беришга шароит бўлмагани учун уйнинг бир тарафи уларга парда ёки шунга ўхшаган нарса билан бўлиб берилган. Ўша тўсилган жой «хидр» деб аталган.
168/15 – بَاب: الصُّفْرَةِ وَالْكُدْرَةِ فِي غَيْرِ أَيَّامِ الْحَيْضِ
168.15-боб.
ҲАЙЗ КУНЛАРидан бошқа пайтдаги сариқлик ва бўтана ҲАҚИДА
216/ 326 – وَعَنْهَا رَضِيَ الله عَنْهَا قَالَتْ: كُنَّا لَا نَعُدُّ الْكُدْرَةَ وَالصُّفْرَةَ شَيْئًا.
216.326 Умму Атийя розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Бўтана* ва сариқликни бирор нарса деб ҳисобламас эдик».
* Бўтана – хира, лойқасимон нарса.
169/16 – بَاب: الْمَرْأَةِ تَحِيضُ بَعْدَ الْإِفَاضَةِ
169.16-боб.
ИФОЗА ТАВОФИДАН КЕЙИН ҲАЙЗ КЎРГАН АЁЛ ҲАҚИДА
217/328 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ الله عَنْهَا زَوْجِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم أَنَّهَا قَالَتْ لِرَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم: يَا رَسُولَ اللهِ، إِنَّ صَفِيَّةَ بِنْتَ حُيَىٍّ قَدْ حَاضَتْ، قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «لَعَلَّهَا تَحْبِسُنَا، أَلَمْ تَكُنْ طَافَتْ مَعَكُنَّ». فَقَالُوا: بَلَى، قَالَ: «فَاخْرُجِي».
217.328 Амра бинт Абдурраҳмондан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг жуфти ҳалоллари Оиша розияллоҳу анҳо Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга: «Эй Аллоҳнинг Расули, София Сафийя бинт Ҳуяй ҳайз кўриб қолди», деди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ҳали у бизни ушлаб қолмаса эди! Сизлар билан бирга тавоф қилмаганмиди?» деб сўрадилар. «Ҳа, шундай», дейишди. «Йўлга чиқавер унда!» дедилар».
170/17 – بَاب: الصَّلَاةِ عَلَى النُّفَسَاءِ وَسُنَّتِهَا
170.17-боб.
НИФОСДА ВАФОТ ЭТГАН АЁЛларГА ЖАНОЗА ЎҚИШ ВА бУНИНГ СУННАТИ ҳақида
218/332 - عَنْ سَـمُرَةَ بْنِ جُنْدُبٍ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ امْرَأَةً مَاتَتْ فِي بَطْنٍ، فَصَلَّى عَلَيْهَا النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم، فَقَامَ وَسَطَهَا.
218.332 Самура ибн Жундуб розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Бир аёл «қорин дарди»* билан вафот этди. Шунда Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам унинг миёнида* туриб жаноза намозини ўқидилар».
* Ушбу ҳадисдаги «қорин дарди»ни уламолар турлича тушунишган. Баъзилар бу жумлада туғиш (яъни, туғиш оғир кечганлиги боис нифосида вафот этган аёл) назарда тутилган, дейишса, баъзилар у қорин оғриғининг ўзи, дейишган.
* Миёнида, яъни тананинг бел қисми рўпарасида туриб намоз ўқидилар. Бошқа далилларга кўра, Ҳанафий мазҳабида аёл бўлсин, эркак бўлсин, маййитнинг кўкси баробарида туриб жаноза ўқилишига фатво берилган.
171/18 – بَابٌ
171.18-БОБ
219/333 - عَنْ مَيْمُونَةَ رَضِيَ الله عَنْهَا زَوْجَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم أَنَّهَا كَانَتْ تَكُونُ حَائِضًا لَا تُصَلِّى، وَهْيَ مُفْتَرِشَةٌ بِحِذَاءِ مَسْجِدِ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم، وَهْوَ يُصَلِّي عَلَى خُمْرَتِهِ، إِذَا سَجَدَ أَصَابَنِي بَعْضُ ثَوْبِهِ.
219.333 Абдуллоҳ ибн Шаддоддан ривоят қилинади:
«Эшитишимча, Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг жуфти ҳалоллари холам Маймуна ҳайзли бўлиб қолар ва намоз ўқимас экан. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ўзларининг хумраларида* намоз ўқиб турганларида, у зотнинг саждагоҳлари рўпарасида чўзилиб ётар экан. (У айтардики) «Сажда қилганларида кийимларининг бир учи менга тегар эди».
Хумра – хурмо новдасидан тўқилган кичик жойнамоз, бўйрача.
7- كتاب التيمم
ТАЯММУМ КИТОБИ
172/1 – بَابٌ: (فَلَمْ تَجِدُوا مَاءً فَتَيَمَّمُوا صَعِيدًا طَيِّبًا) [الـمائدة: 6]
1-БОБ
Сув топа олмасаларингиз, бас, покиза тупроқ ила таяммум қилинглар (Моида сураси, 6-оят)
220/334 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ الله عَنْهَا زَوْجِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَتْ: خَرَجْنَا مَعَ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم فِي بَعْضِ أَسْفَارِهِ، حَتَّى إِذَا كُنَّا بِالْبَيْدَاءِ، أَوْ بِذَاتِ الْجَيْشِ، انْقَطَعَ عِقْدٌ لِي، فَأَقَامَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم عَلَى الْتِمَاسِهِ، وَأَقَامَ النَّاسُ مَعَهُ، وَلَيْسُوا عَلَى مَاءٍ، فَأَتَى النَّاسُ إِلَى أَبِي بَكْرٍ الصِّدِّيقِ، فَقَالُوا: أَلَا تَرَى مَا صَنَعَتْ عَائِشَةُ؟ أَقَامَتْ بِرَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم وَالنَّاسِ، وَلَيْسُوا عَلَى مَاءٍ، وَلَيْسَ مَعَهُمْ مَاءٌ، فَجَاءَ أَبُو بَكْرٍ، وَرَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم وَاضِعٌ رَأْسَهُ عَلَى فَخِذِي قَدْ نَامَ، فَقَالَ: حَبَسْتِ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم وَالنَّاسَ، وَلَيْسُوا عَلَى مَاءٍ، وَلَيْسَ مَعَهُمْ مَاءٌ! فَقَالَتْ عَائِشَةُ: فَعَاتَبَنِي أَبُو بَكْرٍ، وَقَالَ مَا شَاءَ اللهُ أَنْ يَقُولَ، وَجَعَلَ يَطْعُنُنِي بِيَدِهِ فِي خَاصِرَتِي، فَلَا يَـمْنَعُنِي مِنَ التَّحَرُّكِ إِلَّا مَكَانُ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم عَلَى فَخِذِي، فَقَامَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم حِينَ أَصْبَحَ عَلَى غَيْرِ مَاءٍ، فَأَنْزَلَ اللهُ آيَةَ التَّيَمُّمِ فَتَيَمَّمُوا، فَقَالَ أُسَيْدُ بْنُ الْحُضَيْرِ: مَا هِيَ بِأَوَّلِ بَرَكَتِكُمْ يَا آلَ أَبِي بَكْرٍ، قَالَتْ: فَبَعَثْنَا الْبَعِيرَ الَّذِي كُنْتُ عَلَيْهِ، فَأَصَبْنَا الْعِقْدَ تَـحْتَهُ.
220.334 Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг жуфти ҳалоллари Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг сафарларидан бирида у зот билан бирга чиқдик. Байдода* [ёки Зотулжайшда] эканимизда мунчоғим узилиб кетди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам уни ахтариш учун туриб қолдилар. Одамлар ҳам у зот билан бирга тўхташди. Улар сув ёқасида эмас эдилар. Одамлар Абу Бакр Сиддиқнинг олдига келиб: «Оишанинг нима қилганини кўрмайсанми?! Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламни ҳам, одамларни ҳам тўхтатиб қўйди-ку! (Одамлар) сув ёқасида ҳам эмаслар, ўзларида ҳам сув йўқ», дейишди.
Кейин Абу Бакр келди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бошларини сонимга қўйиб ухлаб қолган эдилар. У менга: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламни ва одамларни ушлаб қолдинг. Улар сув ёқасида ҳам эмаслар, ўзларида ҳам сув йўқ», деди.
Абу Бакр мени койиб кетди, Аллоҳ хоҳлаганича нима деса деди ва қўли билан биқинимга ниқтай бошлади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам сонимда эканларигина мени қимирлашдан тўсар эди. Тонг отганда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам сувсиз қолдилар. Шунда Аллоҳ таяммум оятини нозил этди, сўнг (одамлар) таяммум қилишди.
Усайд ибн Ҳузайр: «Эй Абу Бакр оиласи, бу сизнинг биринчи баракангиз эмас», деди.
Кейин мен минган туяни қўзғатган эдик, мунчоғимни ўшанинг тагидан топдик».
* Байдо, Зотулжайш – Мадина билан Хайбар оралиғидаги икки жойнинг номи.
221/335 - عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللهِ رَضِيَ الله عَنْهُمَا: أَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «أُعْطِيتُ خَمْسًا لَمْ يُعْطَهُنَّ أَحَدٌ قَبْلِي: نُصِرْتُ بِالرُّعْبِ مَسِيرَةَ شَهْرٍ، وَجُعِلَتْ لِيَ الْأَرْضُ مَسْجِدًا وَطَهُورًا، فَأَيّـُمَا رَجُلٍ مِنْ أُمَّتِي أَدْرَكَتْهُ الصَّلَاةُ فَلْيُصَلِّ، وَأُحِلَّتْ لِيَ الْمَغَانِمُ وَلَمْ تَحِلَّ لِأَحَدٍ قَبْلِي، وَأُعْطِيتُ الشَّفَاعَةَ، وَكَانَ النَّبِيُّ يُبْعَثُ إِلَى قَوْمِهِ خَاصَّةً، وَبُعِثْتُ إِلَى النَّاسِ عَامَّةً».
221.335 Жобир ибн Абдуллоҳ розияллоҳу анҳумо хабар қилади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Менга ўзимдан олдин ҳеч кимга берилмаган беш нарса берилди: бир ойлик масофадан кучли қўрқув (солиш) ила нусрат берилди; ер мен учун саждагоҳ ва покловчи қилиб берилди, умматимдан қай бир киши намозга етишса, уни ўқисин; менга ўлжалар ҳалол қилинди, мендан олдин ҳеч кимга ҳалол қилинмаган эди; менга шафоат (ҳуқуқи) ато этилди; набий хоссатан ўз қавмига юборилар эди, мен эса барча одамларга юборилдим», дедилар».
173/2 – بَاب: التَّيَمُّمِ فِي الْحَضَرِ إِذَا لَمْ يَجِدِ الْمَاءَ وَخَافَ فَوْتَ الصَّلَاةَ
173.2-БОБ.
СУВ ТОПОЛМАганда ва айни пайтда НАМОЗни ўтказиб
юборишДАН қўрққанда ҲАЗАРДА* ҳам ТАЯММУМ ҚИЛИШ ҳақида
222/337 - عَنْ أَبِي جُهَيْمِ بْنِ الْحَارِثِ الْأَنْصَارِيِّ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: أَقْبَلَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم مِنْ نَحْوِ بِئْرِ جَمَلٍ، فَلَقِيَهُ رَجُلٌ فَسَلَّمَ عَلَيْهِ، فَلَمْ يَرُدَّ عَلَيْهِ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم حَتَّى أَقْبَلَ عَلَى الْجِدَارِ، فَمَسَحَ بِوَجْهِهِ وَيَدَيْهِ، ثُمَّ رَدَّ عَلَيْهِ السَّلَامَ.
222.337 Ибн Аббос розияллоҳу анҳумонинг мавлоси Умайр айтади:
«Мен Набий алайҳиссаломнинг жуфти ҳалоллари Маймунанинг мавлоси Абдуллоҳ ибн Ясор билан келиб, Абу Жуҳайм ибн Ҳорис ибн Симма ал-Ансорийнинг олдига кирдик.
Абу Жуҳайм: «Набий алайҳиссалом Биъри Жамал тарафдан қайтиб келаётган эдилар, бир киши у зотга йўлиқиб, салом берди. Набий алайҳиссалом унга жавоб қайтармай, деворга бориб, (қўлларини урдилар ва) юзлари билан икки қўлларига масҳ тортдилар, кейин унга алик олдилар», деди».
174/3 – بَاب: الْمُتَيَمِّمُ هَلْ يَنْفُخُ فِيهِمَا؟
174.3-БОБ.
ТАЯММУМ ҚИЛУВЧИ ИККИ ҚЎЛИГА ПУФЛАЙДИМИ?
223/338 – عَنْ عَمَّارِ بْنِ يَاسِرٍ رَضِيَ الله عَنْهُ أَنَّهُ قَالَ لِعُمَرَ بْنِ الْخَطَّابِ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَمَا تَذْكُرُ أَنَّا كُنَّا فِي سَفَرٍ أَنَا وَأَنْتَ، فَأَمَّا أَنْتَ فَلَمْ تُصَلِّ، وَأَمَّا أَنَا فَتَمَعَّكْتُ فَصَلَّيْتُ، فَذَكَرْتُ لِلنَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم، فَقَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «إِنـَّمَا كَانَ يَكْفِيكَ هَكَذَا»، فَضَرَبَ بِكَفَّيْهِ الْأَرْضَ، وَنَفَخَ فِيهِمَا، ثُمَّ مَسَحَ بِـهِمَا وَجْهَهُ وَكَفَّيْهِ.
223.338 Саъд ибн Абдурраҳмон ибн Абзо отасидан ривоят қилади:
«Умар ибн Хаттоб розияллоҳу анҳунинг ҳузурига бир одам келиб: «Мен жунуб бўлиб қолиб, сув топа олмадим», деди. Шунда Аммор ибн Ёсир Умар ибн Хаттобга: «Эслайсанми, сен билан мен сафарда бўлган эдик. Сен намоз ўқимаган эдинг. Мен эса тупроққа юмаландим-да, намоз ўқидим. Кейин буни Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга айтиб бердим. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Албатта, сенга мана бунинг ўзи кифоя қилар эди», деб, икки кафтларини ерга урдилар ва уларга пуфладилар. Сўнгра уларни юзлари ва икки қўлларига суртдилар», деди».
175/4 – بَاب: الصَّعِيدُ الطَّيِّبُ وَضُوءُ الْمُسْلِمِ، يَكْفِيهِ مِنَ الْمَاءِ
175.4-боб.
ПОКИЗА ТУПРОҚ МУСУЛМОНнинг таҳорат сувидир, СУВ ўрнига КИФОЯ ҚИЛади
224/344 – عَنْ عِمْرَانَ بْنَ حُصَيْنٍ الـحُزَاعِيِّ رَضِيَ الله عَنْهُمَا قَالَ: كُنَّا فِي سَفَرٍ مَعَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم، وَإِنَّا أَسْرَيْنَا، حَتَّى كُنَّا فِي آخِرِ اللَّيْلِ، وَقَعْنَا وَقْعَةً، وَلَا وَقْعَةَ أَحْلَى عِنْدَ الْمُسَافِرِ مِنْهَا، فَمَا أَيْقَظَنَا إِلَّا حَرُّ الشَّمْسِ، وَكَانَ أَوَّلَ مَنِ اسْتَيْقَظَ فُلَانٌ ثُمَّ فُلَانٌ ثُمَّ فُلَانٌ ثُمَّ عُمَرُ بْنُ الْخَطَّابِ الرَّابِعُ، وَكَانَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم إِذَا نَامَ لَمْ يُوقَظْ حَتَّى يَكُونَ هُوَ يَسْتَيْقِظُ، لِأَنَّا لَا نَدْرِي مَا يَحْدُثُ لَهُ فِي نَوْمِهِ، فَلَمَّا اسْتَيْقَظَ عُمَرُ وَرَأَى مَا أَصَابَ النَّاسَ، وَكَانَ رَجُلًا جَلِيدًا، فَكَبَّرَ وَرَفَعَ صَوْتَهُ بِالتَّكْبِيرِ، فَمَا زَالَ يُكَبِّرُ وَيَرْفَعُ صَوْتَهُ بِالتَّكْبِيرِ حَتَّى اسْتَيْقَظَ لِصَوْتِهِ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم، فَلَمَّا اسْتَيْقَظَ شَكَوْا إِلَيْهِ الَّذِي أَصَابَهُمْ، قَالَ: «لَا ضَيْرَ أَوْ لَا يَضِيرُ، ارْتَحِلُوا». فَارْتَحَلَ فَسَارَ غَيْرَ بَعِيدٍ، ثُمَّ نَزَلَ فَدَعَا بِالْوَضُوءِ فَتَوَضَّأَ، وَنُودِيَ بِالصَّلَاةِ فَصَلَّى بِالنَّاسِ، فَلَمَّا انْفَتَلَ مِنْ صَلَاتِهِ، إِذَا هُوَ بِرَجُلٍ مُعْتَزِلٍ لَمْ يُصَلِّ مَعَ الْقَوْمِ، قَالَ: «مَا مَنَعَكَ يَا فُلَانُ أَنْ تُصَلِّيَ مَعَ الْقَوْمِ؟» قَالَ: أَصَابَتْنِي جَنَابَةٌ وَلَا مَاءَ، قَالَ: «عَلَيْكَ بِالصَّعِيدِ، فَإِنَّهُ يَكْفِيكَ». ثُمَّ سَارَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم، فَاشْتَكَى إِلَيْهِ النَّاسُ مِنَ الْعَطَشِ، فَنَزَلَ فَدَعَا فُلَانًا وَدَعَا عَلِيًّا رَضِيَ الله عَنْهُ فَقَالَ: «اذْهَبَا فَابْتَغِيَا الْمَاءَ». فَانْطَلَقَا، فَتَلَقَّيَا امْرَأَةً بَيْنَ مَزَادَتَيْنِ، أَوْ سَطِيحَتَيْنِ مِنْ مَاءٍ عَلَى بَعِيرٍ لَهَا، فَقَالَا لَهَا: أَيْنَ الْمَاءُ؟ قَالَتْ: عَهْدِي بِالْمَاءِ أَمْسِ هَذِهِ السَّاعَةَ، وَنَفَرُنَا خُلُوفٌ، قَالَا لَهَا: انْطَلِقِي إِذًا، قَالَتْ: إِلَى أَيْنَ؟ قَالَا: إِلَى رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم، قَالَتِ: الَّذِي يُقَالُ لَهُ الصَّابِئُ؟ قَالَا: هُوَ الَّذِي تَعْنِينَ، فَانْطَلِقِي، فَجَاءَا بِـهَا إِلَى النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم وَحَدَّثَاهُ الْحَدِيثَ، قَالَ: فَاسْتَنْزَلُوهَا عَنْ بَعِيرِهَا، وَدَعَا النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم بِإِنَاءٍ، فَفَرَّغَ فِيهِ مِنْ أَفْوَاهِ الْمَزَادَتَيْنِ، أَوِ السَّطِيحَتَيْنِ، وَأَوْكَأَ أَفْوَاهَهُمَا، وَأَطْلَقَ الْعَزَالِيَ، وَنُودِيَ فِي النَّاسِ: اسْقُوا وَاسْتَقُوا، فَسَقَى مَنْ سَقَى، وَاسْتَقَى مَنْ شَاءَ، وَكَانَ آخِرَ ذَاكَ أَنْ أَعْطَى الَّذِي أَصَابَتْهُ الْجَنَابَةُ إِنَاءً مِنْ مَاءٍ، قَالَ: «اذْهَبْ فَأَفْرِغْهُ عَلَيْكَ». وَهْيَ قَائِمَةٌ تَنْظُرُ إِلَى مَا يُفْعَلُ بِـمَائِهَا، وَايْـمُ اللهِ، لَقَدْ أُقْلِعَ عَنْهَا، وَإِنَّهُ لَيُخَيَّلُ إِلَيْنَا أَنَّهَا أَشَدُّ مِلْأَةً مِنْهَا حِينَ ابْتَدَأَ فِيهَا، فَقَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «اجْمَعُوا لَهَا». فَجَمَعُوا لَهَا مِنْ بَيْنِ عَجْوَةٍ وَدَقِيقَةٍ وَسَوِيقَةٍ، حَتَّى جَمَعُوا لَهَا طَعَامًا، فَجَعَلُوهَا فِي ثَوْبٍ، وَحَمَلُوهَا عَلَى بَعِيرِهَا، وَوَضَعُوا الثَّوْبَ بَيْنَ يَدَيْهَا، قَالَ لَهَا: «تَعْلَمِينَ، مَا رَزِئْنَا مِنْ مَائِكِ شَيْئًا، وَلَكِنَّ اللهَ هُوَ الَّذِي أَسْقَانَا». فَأَتَتْ أَهْلَهَا وَقَدِ احْتَبَسَتْ عَنْهُمْ، قَالُوا: مَا حَبَسَكِ يَا فُلَانَةُ؟ قَالَتِ: الْعَجَبُ، لَقِيَنِي رَجُلَانِ، فَذَهَبَا بِي إِلَى هَذَا الَّذِي يُقَالُ لَهُ الصَّابِئُ، فَفَعَلَ كَذَا وَكَذَا، فَوَاللهِ إِنَّهُ لَأَسْحَرُ النَّاسِ مِنْ بَيْنِ هَذِهِ وَهَذِهِ، وَقَالَتْ بِإِصْبَعَيْهَا الْوُسْطَى وَالسَّبَّابَةِ، فَرَفَعَتْهُمَا إِلَى السَّمَاءِ – تَعْنِي: السَّمَاءَ وَالْأَرْضَ - أَوْ إِنَّهُ لَرَسُولُ اللهِ حَقًّا. فَكَانَ الْمُسْلِمُونَ بَعْدَ ذَلِكَ، يُغِيرُونَ عَلَى مَنْ حَوْلَهَا مِنَ الْمُشْرِكِينَ، وَلَا يُصِيبُونَ الصِّرْمَ الَّذِي هِيَ مِنْهُ، فَقَالَتْ يَوْمًا لِقَوْمِهَا: مَا أُرَى أَنَّ هَؤُلَاءِ الْقَوْمَ يَدَعُونَكُمْ عَمْدًا، فَهَلْ لَكُمْ فِي الْإِسْلَامِ؟ فَأَطَاعُوهَا فَدَخَلُوا فِي الْإِسْلَامِ.
224.344 Имрон розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам билан бирга сафарда эдик. Кечаси йўл юрдик, ниҳоят, туннинг охирига етганимизда шундай уйқуга кетдикки, мусофир учун бундан ширин уйқу бўлмайди. Бизни қуёш ҳароратигина уйғотди. Биринчи бўлиб фалончи, кейин фалончи, кейин фалончи уйғонди – Абу Ражо (Имрондан ривоят қилган ровий) уларнинг номларини айтган-у, Авф (Абу Ражодан ривоят қилган ровий) унутиб қўйган – кейин Умар ибн Хаттоб тўртинчиси бўлди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам эса ўзлари уйғонмагунларича уйқудан уйғотилмас эдилар, чунки биз у зотнинг уйқуларида нималар содир бўлишини билмас эдик.
Умар уйғониб, одамларга нима бўлганини кўргач, – у бақувват одам эди – овозини кўтариб такбир айтди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам унинг товушидан уйғонгунларича овозини кўтариб такбир айтаверди. У зот уйғонгач, (одамлар) бошларига тушган ишдан у зотга шикоят қилишди. У зот: «Зарари йўқ [ёки зарар қилмайди], йўлга тушинглар», дедилар. Йўлга тушиб, узоқ юрмадилар, кейин тўхтаб, таҳорат суви келтиришни сўрадилар ва таҳорат қилдилар. Намозга азон айтилди. Одамларга намоз ўқиб бердилар. Намоздан ўгирилгач, қавм билан намоз ўқимай, четда турган бир кишига кўзлари тушиб: «Эй фалончи, қавм билан намоз ўқишингдан сени нима тўсди?» дедилар. У: «Мен жунуб бўлиб қолдим, сув эса йўқ», деди. У зот: «(Пок) тупроқ ишлат, у сенга кифоя қилади», дедилар.
Кейин Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам йўлга чиқдилар. Одамлар (йўлда) у зотга ташналикдан шикоят қилишди. Шунда у зот тўхтаб, уловдан тушдилар ва фалончини – Абу Ражо унинг исмини айтган, Авф эса уни унутиб қўйган – ва Алийни чақириб: «Боринглар, сув қидиринглар», дедилар. Икковлон жўнашди. Улар туясининг устида, мазоданинг [ёки икки сатийҳанинг]* ўртасида ўтириб кетаётган аёлга дуч келишди ва ундан: «Сув қаерда?» деб сўрашди. Аёл: «Кеча шунақа пайт сувнинг олдида эдим, эркакларимиз бизни қолдириб, сафарга чиқиб кетишган», деди. «Унда биз билан юр», дейишди. «Қаерга?» деди у. «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг олдиларига», дейишди. «Собий»* деб айтилаётган кишими?» деди. «Сен айтаётган одам ўша, юр», дейишди.
Уни Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг олдиларига олиб келиб, у зотга бўлган гапни сўзлаб беришди. Кейин уни туясининг устидан туширишди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам бир идиш сўрадилар. Кейин унга иккала мазоданинг [ёки иккала сатийҳанинг] оғзидан сув қуйдилар ва иккаласининг оғзини боғлаб, перовини очиқ қолдирдилар. Одамларга «Суғоринглар ва ичинглар!» деб нидо қилинди. Хоҳлаган суғорди, хоҳлаган ичди. Охири Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам жунублик етган кишига: «Бор, буни устингдан қуйиб ол», деб бир идишда сув бердилар. Аёл эса шу турганича сувини нималар қилишаётганига қараб турар эди. Аллоҳга қасамки, улардан (сув олиш) тўхтатилди, идишлар бизга (сув олиш) бошлаган пайтдагидан ҳам тўлароқ туюлди.
Набий алайҳиссалом: «Бунга (бир нима) йиғиб беринглар», дедилар. Унга ажва,* ун ва толқондан бир қанча егулик йиғиб, бир тугунга солиб беришди. Уларни (идишларни) туянинг устига юклаб, тугунни эса аёлнинг олд тарафига қўйишди. У зот унга: «Кўряпсан-а, сувингдан ҳеч қанча камайтирмадик, бизларга сув берган Аллоҳнинг Ўзи», дедилар.
Кейин у (аёл) ўз аҳлининг олдига келди, улардан ортда қолиб кетган эди. «Сени нима ушлаб қолди, эй фалончи?» дейишди. У деди: «Ажойиб иш бўлди: менга икки киши йўлиқиб, анави «собий» деб айтилаётган кишининг олдига олиб боришди. У шундай, шундай қилди. Аллоҳга қасамки, у киши бу билан анавининг – аёл ер билан осмонни назарда тутиб, ўрта ва кўрсаткич бармоқларини осмонга кўтариб ишора қилди – ўртасидаги инсонларнинг энг сеҳргаридир ёки у ҳақиқатан Аллоҳнинг элчисидир».
Мусулмонлар ушбу воқеадан кейин ўша аёлнинг атрофидаги мушриклар устига бостириб боришар, лекин у аёл мансуб бўлган хонадонларга тегишмас эди. Бир куни у ўз қавмига: «Ўйлайманки, бу одамлар сизларга атайлаб тегишмаяпти. Исломга кирсангиз-чи!» деди. Шунда улар унга итоат қилиб, Исломга киришди».
* Мазода, сатийҳа – иккита терини бир-бирига улаб тикилган катта мешкоб, у асосан сафарга мўлжалланган сув идиши бўлган.
* Собий – эски динидан чиқиб, янги динга кирувчи. Жоҳилият араблари жоҳилиятдаги динини ташлаб, Ислом динига кирганларни шундай деб аташар эди.
* Ажва – хурмонинг бир тури. Мадина хурмоларининг энг яхши навларидан бўлиб, сифати ва фойдалилиги билан бошқа навлардан ажралиб туради.
8- كتاب الصلاة
НАМОЗ КИТОБИ
176/1 – بَاب: كَيْفَ فُرِضَتِ الصَّلَاةُ فِي الْإِسْرَاءِ؟
176.1-БОБ.
ИСРО кечасиДА НАМОЗ ҚАНДАЙ ФАРЗ қиЛинГан?
225/349 - عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: كَانَ أَبُو ذَرٍّ رَضِيَ الله عَنْهُ يُحَدِّثُ أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «فُرِجَ عَنْ سَقْفِ بَيْتِي وَأَنَا بـِمَكَّةَ، فَنَزَلَ جِبْرِيلُ، فَفَرَجَ صَدْرِي، ثُمَّ غَسَلَهُ بـِمَاءِ زَمْزَمَ، ثُمَّ جَاءَ بِطَسْتٍ مِنْ ذَهَبٍ مُـمْتَلِئٍ حِكْمَةً وَإِيـمَانًا، فَأَفْرَغَهُ فِي صَدْرِي، ثُمَّ أَطْبَقَهُ، ثُمَّ أَخَذَ بِيَدِي فَعَرَجَ بِي إِلَى السَّمَاءِ الدُّنْيَا، فَلَمَّا جِئْتُ إِلَى السَّمَاءِ الدُّنْيَا، قَالَ جِبْرِيلُ لِخَازِنِ السَّمَاءِ: افْتَحْ، قَالَ: مَنْ هَذَا؟ قَالَ: هَذَا جِبْرِيلُ، قَالَ: هَلْ مَعَكَ أَحَدٌ؟ قَالَ: نَعَمْ، مَعِي مُحَمَّدٌ صلى الله عليه وسلم، فَقَالَ: أُرْسِلَ إِلَيْهِ؟ قَالَ: نَعَمْ. فَلَمَّا فَتَحَ عَلَوْنَا السَّمَاءَ الدُّنْيَا، فَإِذَا رَجُلٌ قَاعِدٌ، عَلَى يَـمِينِهِ أَسْوِدَةٌ، وَعَلَى يَسَارِهِ أَسْوِدَةٌ، إِذَا نَظَرَ قِبَلَ يـَمِينِهِ ضَحِكَ، وَإِذَا نَظَرَ قِبَلَ يَسَارِهِ بَكَى، فَقَالَ: مَرْحَبًا بِالنَّبِيِّ الصَّالِحِ وَالْاِبْنِ الصَّالِحِ، قُلْتُ لِجِبْرِيلَ: مَنْ هَذَا؟ قَالَ: هَذَا آدَمُ عليه السلام، وَهَذِهِ الْأَسْوِدَةُ عَنْ يَـمِينِهِ وَشِـمَالِهِ نَسَمُ بَنِيهِ، فَأَهْلُ الْيَمِينِ مِنْهُمْ أَهْلُ الْجَنَّةِ، وَالْأَسْوِدَةُ الَّتِي عَنْ شِـمَالِهِ أَهْلُ النَّارِ، فَإِذَا نَظَرَ عَنْ يَـمِينِهِ ضَحِكَ، وَإِذَا نَظَرَ قِبَلَ شِـمَالِهِ بَكَى، حَتَّى عَرَجَ بِي إِلَى السَّمَاءِ الثَّانِيَةِ، فَقَالَ لِخَازِنـِهَا: افْتَحْ، فَقَالَ لَهُ خَازِنُهَا مِثْلَ مَا قَالَ الْأَوَّلُ، فَفَتَحَ». قَالَ أَنَسٌ: فَذَكَرَ أَنَّهُ وَجَدَ فِي السَّمَوَاتِ آدَمَ، وَإِدْرِيسَ، وَمُوسَى، وَعِيسَى، وَإِبْرَاهِيمَ، صَلَوَاتُ اللهِ عَلَيْهِمْ، وَلَمْ يُثْبِتْ كَيْفَ مَنَازِلُهُمْ، غَيْرَ أَنَّهُ ذَكَرَ: أَنَّهُ وَجَدَ آدَمَ فِي السَّمَاءِ الدُّنْيَا، وَإِبْرَاهِيمَ فِي السَّمَاءِ السَّادِسَةِ، قَالَ أَنَسٌ: فَلَمَّا مَرَّ جِبْرِيلُ بِالنَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم بِإِدْرِيسَ، قَالَ: مَرْحَبًا بِالنَّبِيِّ الصَّالِحِ وَالْأَخِ الصَّالِحِ. فَقُلْتُ: مَنْ هَذَا؟ قَالَ: هَذَا إِدْرِيسُ عليه السلام، ثُمَّ مَرَرْتُ بـِمُوسَى فَقَالَ: مَرْحَبًا بِالنَّبِيِّ الصَّالِحِ وَالْأَخِ الصَّالِحِ، قُلْتُ: مَنْ هَذَا؟ قَالَ: هَذَا مُوسَى عليه السلام، ثُمَّ مَرَرْتُ بِعِيسَى عليه السلام، فَقَالَ: مَرْحَبًا بِالْأَخِ الصَّالِحِ وَالنَّبِيِّ الصَّالِحِ، قُلْتُ: مَنْ هَذَا؟ قَالَ: هَذَا عِيسَى عليه السلام، ثُمَّ مَرَرْتُ بِإِبْرَاهِيمَ عليه السلام، فَقَالَ: مَرْحَبًا بِالنَّبِيِّ الصَّالِحِ وَالْاِبْنِ الصَّالِحِ، قُلْتُ: مَنْ هَذَا؟ قَالَ: هَذَا إِبْرَاهِيمُ عليه السلام».
قَالَ: وَكَانَ ابْنُ عَبَّاسٍ رَضِيَ الله عَنْهُمَا وَأَبُو حَبَّةَ الْأَنْصَارِيَّ رَضِيَ الله عَنْهُ يَقُولَانِ: قَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم «ثُمَّ عُرِجَ بِي حَتَّى ظَهَرْتُ لِمُسْتَوًى أَسْـمَعُ فِيهِ صَرِيفَ الْأَقْلَامِ». قَالَ أَنَسُ بْنُ مَالِكٍ: قَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «فَفَرَضَ اللهُ عَلَى أُمَّتِي خَمْسِينَ صَلَاةً، فَرَجَعْتُ بِذَلِكَ حَتَّى مَرَرْتُ عَلَى مُوسَى عليه السلام، فَقَالَ: مَا فَرَضَ اللهُ لَكَ عَلَى أُمَّتِكَ؟ قُلْتُ: فَرَضَ خَمْسِينَ صَلَاةً، قَالَ: فَارْجِعْ إِلَى رَبِّكَ، فَإِنَّ أُمَّتَكَ لَا تُطِيقُ ذَلِكَ، فَرَاجَعْتُ، فَوَضَعَ شَطْرَهَا، فَرَجَعْتُ إِلَى مُوسَى عليه السلام قُلْتُ: وَضَعَ شَطْرَهَا، فَقَالَ: رَاجِعْ رَبَّكَ، فَإِنَّ أُمَّتَكَ لَا تُطِيقُ، فَرَاجَعْتُ، فَوَضَعَ شَطْرَهَا، فَرَجَعْتُ إِلَيْهِ، فَقَالَ: ارْجِعْ إِلَى رَبِّكَ، فَإِنَّ أُمَّتَكَ لَا تُطِيقُ ذَلِكَ، فَرَاجَعْتُهُ، فَقَالَ: هِيَ خَمْسٌ، وَهْيَ خَمْسُونَ، لَا يُبَدَّلُ الْقَوْلُ لَدَيَّ، فَرَجَعْتُ إِلَى مُوسَى عليه السلام، فَقَالَ: رَاجِعْ رَبَّكَ، فَقُلْتُ: اسْتَحْيَيْتُ مِنْ رَبِّي، ثُمَّ انْطَلَقَ بِي حَتَّى انْتَهَى بِي إِلَى سِدْرَةِ الْمُنْتَهَى، وَغَشِيَهَا أَلْوَانٌ لَا أَدْرِي مَا هِيَ، ثُمَّ أُدْخِلْتُ الْجَنَّةَ، فَإِذَا فِيهَا حَبَايِلُ اللُّؤْلُؤِ، وَإِذَا تُرَابُهَا الْمِسْكُ».
225.349 Ибн Шиҳоб Анас ибн Молик розияллоҳу анҳудан ривоят қилади:
«Абу Зарр Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг бундай деганларини сўзлаб берар эди: «Мен Маккада эканимда уйимнинг шифти очилди. Шунда Жаброил тушиб, кўксимни ёрди, сўнг уни замзам суви билан ювди. Кейин ҳикмат ва иймон тўла бир олтин тос келтириб, уни кўксим ичига қуйди, сўнг ёпди. Сўнгра қўлимдан тутиб, мени дунё осмонига олиб чиқди. Дунё осмонига етиб келганимда, Жаброил осмон қўриқчисига: «Оч!» деди.
«Ким бу?» деди.
«Бу Жаброил», деди.
«Сен билан бирга бирортаси борми?» деди.
«Ҳа, мен билан Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васаллам бор», деди.
«Унга (олиб чиқишга) элчи юборилдими?» деди.
«Ҳа», деди.
У очгач, дунё осмонига кўтарилдик. Қарасак, бир киши ўтирган экан. Унинг ўнг томонида оломон, чап томонида ҳам оломон бор эди. У ўнг томонига қараганда кулар, сўл томонига қараганда эса йиғлар эди. «Марҳабо, солиҳ Набий, солиҳ ўғил хуш келибди!» деди. Жаброилга: «Бу ким?» дедим. «Бу Одамдир. Унинг ўнг ва чап томонидаги оломон зурриётларининг арвоҳларидир. Уларнинг ўнг томонидагилари жаннат аҳли, чап томонидаги оломон эса дўзах аҳлидир. Шу боис ўнг томонига қараганда кулади, сўл томонига қараганда йиғлайди», деди.
Ниҳоят, мени иккинчи осмонга олиб чиқди ва унинг қўриқчисига: «Оч!» деди. Қўриқчи унга олдингиси айтган сўзларни айтди ва очди».
Анас розияллоҳу анҳу айтади: «У (Абу Зарр) осмонларда у зот Одам, Идрис, Мусо, Ийсо ва Иброҳим салавотуллоҳи алайҳимни кўрганларини айтди-ю, уларнинг манзиллари қандайлигини аниқ айтмади. Бироқ у Одамни дунё осмонида ва Иброҳимни олтинчи осмонда кўрганларини зикр қилди».
Анас розияллоҳу анҳу айтади: «Жаброил Набий соллаллоҳу алайҳи васалламни Идриснинг олдидан олиб ўтганида, у:
«Марҳабо, солиҳ Набий, солиҳ биродар!» деди.
(Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам айтадилар)
«Бу ким?» дедим.
«Бу Идрис!» деди (Жаброил). Кейин Мусонинг олдидан ўтдим.
«Марҳабо, солиҳ Набий, солиҳ биродар!» деди.
«Бу ким?» дедим.
«Бу Мусо!» деди (Жаброил). Кейин Ийсонинг олдидан ўтдим.
«Марҳабо, солиҳ биродар, солиҳ Набий!» деди.
«Бу ким?» дедим.
«Бу Ийсо!» деди (Жаброил). Кейин Иброҳимнинг олдидан ўтдим.
«Марҳабо, солиҳ Набий, солиҳ ўғил!» деди.
«Бу ким?» дедим.
«Бу Иброҳим соллаллоҳу алайҳи васаллам!» деди (Жаброил)».
Ибн Шиҳоб айтади: «Менга Ибн Ҳазм хабар қилдики, Ибн Аббос ва Абу Ҳабба Ансорий бундай дейишар эди: «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Кейин шундай бир баландликка кўтарилдимки, у ерда қаламларнинг қитирлашини эшитар эдим», деганлар».
Ибн Ҳазм ва Анас ибн Молик айтади: «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам дедилар: «Шунда Аллоҳ умматимга эллик (вақт) намозни фарз қилди. Мен шу билан қайтдим. Мусонинг олдидан ўтаётганимда: «Аллоҳ умматингга нимани фарз қилди?» деди. «Эллик (вақт) намозни фарз қилди», дедим. «Роббинг ҳузурига қайтиб бор, чунки умматинг бунга тоқат қила олмайди», деди.
Шунда мурожаат қилган эдим, (Аллоҳ) ярмини кечди. Мусонинг олдига қайтиб келиб: «Ярмини кечди», дедим. «Роббингга мурожаат қил, чунки умматинг бунга тоқат қила олмайди», деди.
Шунда мурожаат қилган эдим, (Аллоҳ) ярмини кечди. Кейин у(Мусо)нинг олдига қайтиб келиб: «Ярмини кечди», дедим. «Роббинг ҳузурига қайтиб бор, чунки умматинг бунга тоқат қила олмайди», деди.
Хуллас, яна мурожаат қилган эдим, (Аллоҳ) «Булар ўзи бешта, аммо (савобда) элликтадир! Менинг ҳузуримда сўз ўзгартирилмас!» деди. Мусонинг олдига қайтиб келган эдим, «Роббингга мурожаат қил!» деди. «Роббимдан ҳаё қилдим», дедим.
Кейин (Жаброил) мени олиб юриб, ниҳоят, Сидратул Мунтаҳога етказди. Уни мен билмайдиган ранглар ўраб олган эди. Сўнгра жаннатга киритилдим. Қарасам, унда марварид гумбаз бор экан, тупроғи мушк экан».
Изоҳ: Сидратул мунтаҳо – луғатда «ниҳоя дарахти», «чегара дарахти» деган маъноларни англатади. Ҳадисда таърифланишича, у бутасимон дарахт бўлиб, чавандоз бир неча ўн йил от чоптирса ҳам, унинг сояси тугамайди. Унинг «ниҳоя» деб номланишига сабаб шуки, барча махлуқотнинг илми ўша жойгача етади, ундан уёғида нима борлигини Аллоҳдан ўзга ҳеч ким билмайди. Фаришталар ҳам ундан уёғига ўта олмайдилар. Бу ҳам ғайбга тааллуқли нарсалардан бўлиб, у ҳақда оят ва ҳадисларда келган маълумотлар билан кифояланиш лозим. Унинг кайфияти ва бошқа жиҳатлари Аллоҳнинг Ўзигагина маълум бўлиб, инсон ақлу идрокидан устундир.
226/350 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ الله عَنْهَا قَالَتْ: فَرَضَ اللهُ الصَّلَاةَ حِينَ فَرَضَهَا، رَكْعَتَيْنِ رَكْعَتَيْنِ، فِي الْحَضَرِ وَالسَّفَرِ، فَأُقِرَّتْ صَلَاةُ السَّفَرِ، وَزِيدَ فِي صَلَاةِ الْحَضَرِ.
226.350 Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Аллоҳ намозни фарз қилганда ҳазарда ҳам, сафарда ҳам икки ракат-икки ракат қилиб фарз қилган. Кейин сафар намози жойида қолдирилди, ҳазар намози эса кўпайтирилди».
227/354 - عَنْ عُمَرَ بْنِ أَبِي سَلَمَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم صَلَّى فِي ثَوْبٍ وَاحِدٍ قَدْ خَالَفَ بَيْنَ طَرَفَيْهِ.
227.354 Умар ибн Абу Салама розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам битта кийимда намоз ўқидилар. Унинг икки учини бир-бирига қарама-қарши қилиб олган эдилар».
228/357 – عَنْ أُمِّ هَانِىءٍ بِنْتِ أَبِي طَالِبٍ رَضِيَ الله عَنْهَا قَالَتْ حديث صلَاة النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم يومَ الفَتْحِ، تقدَّم.
228أ/375- وَفِي هَذِهِ الرِّوَايَةِ قَالَتْ: فَصَلَّى ثَـمَانِيَ رَكَعَاتٍ، مُلْتَحِفًا فِي ثَوْبٍ وَاحِدٍ، فَلَمَّا انْصَرَفَ، قُلْتُ: يَا رَسُولَ اللهِ، زَعَمَ ابْنُ أُمِّي أَنَّهُ قَاتِلٌ رَجُلًا قَدْ أَجَرْتُهُ، فُلَانَ بْنَ هُبَيْرَةَ، فَقَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «قَدْ أَجَرْنَا مَنْ أَجَرْتِ يَا أُمَّ هَانِئٍ». قَالَتْ أُمُّ هَانِئٍ: وَذَاكَ ضُحًى.
228А.357 Умму Ҳониъ бинт Абу Толиб розияллоҳу анҳо айтади:
Ғуслларини қилиб бўлгач, туриб битта кийимга илтиҳоф қилиб олдилар ва саккиз ракат намоз ўқидилар. Тамомлаганларида: «Эй Аллоҳнинг Расули, онамнинг ўғли мен ҳимояга олган кишини – Ҳубайранинг ўғли фалончини ўлдираман, деяпти», дедим. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Сен ҳимояга олган кишини биз ҳам ҳимояга олдик, эй Умму Ҳониъ», дедилар».
Умму Ҳониъ: «Ўшанда чошгоҳ вақти эди», деган.
229/358 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ سَائِلًا سَأَلَ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم، عَنِ الصَّلَاةِ فِي ثَوْبٍ وَاحِدٍ، فَقَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «أَوَ لِكُلِّكُمْ ثَوْبَانِ؟».
«Бир киши Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан битта кийимда намоз ўқиш ҳақида сўради. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ҳаммангизда ҳам иккитадан кийим бормиди?» дедилар».
180/5 – بَاب: إِذَا صَلَّى فِي الثَّوْبِ الْوَاحِدِ فَلْيَجْعَلْ عَلَى عَاتِقَيْهِ
180.5-БОБ.
БИТТА КИЙИМДА НАМОЗ ЎҚИСА, УНИ кифтидан ошириб ОЛсин
230/359 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ الله صلى الله عليه وسلم: «لَا يُصَلِّي أَحَدُكُمْ فِي الثَّوْبِ الْوَاحِدِ لَيْسَ عَلَى عَاتِقَيْهِ شَيْءٌ».
230.359 Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Бирортангиз кифтида ҳеч нарса бўлмай, битта кийимда намоз ўқимасин», дедилар».
231/360 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: أَشْهَدُ أَنِّي سَـمِعْتُ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم يَقُولُ: «مَنْ صَلَّى فِي ثَوْبٍ وَاحِدٍ، فَلْيُخَالِفْ بَيْنَ طَرَفَيْهِ».
231.360 Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу айтади:
«Гувоҳлик бераманки, мен Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «Ким битта кийимда намоз ўқиса, унинг икки учини бир-бирига қарама-қарши қилиб олсин», деганларини эшитганман».
180/5 – بَاب: إِذَا كَانَ الثَّوْبُ ضَيِّقًا
180.5-БОБ.
КИЙИМ ТОР БЎЛганИдА...
232/361 – عَنْ جَابِرٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: خَرَجْتُ مَعَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم فِي بَعْضِ أَسْفَارِهِ، فَجِئْتُ لَيْلَةً لِبَعْضِ أَمْرِي، فَوَجَدْتُهُ يُصَلِّي، وَعَلَيَّ ثَوْبٌ وَاحِدٌ، فَاشْتَمَلْتُ بِهِ، وَصَلَّيْتُ إِلَى جَانِبِهِ، فَلَمَّا انْصَرَفَ قَالَ: «مَا السُّرَى يَا جَابِرُ؟». فَأَخْبَرْتُهُ بِـحَاجَتِي، فَلَمَّا فَرَغْتُ قَالَ: «مَا هَذَا الْاِشْتِمَالُ الَّذِي رَأَيْتُ؟» قُلْتُ: كَانَ ثَوْبٌ، قَالَ: «فَإِنْ كَانَ وَاسِعًا فَالْتَحِفْ بِهِ، وَإِنْ كَانَ ضَيِّقًا فَاتَّزِرْ بِهِ».
232.361 Саъид ибн Ҳорисдан ривоят қилинади:
«Биз Жобир ибн Абдуллоҳдан битта кийимда намоз ўқиш ҳақида сўраган эдик, бундай деди: «Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг сафарларидан бирида у зот билан бирга чиқдим. Кечаси бир юмушим юзасидан келсам, у зот намоз ўқиётган эканлар. Эгнимда битта кийим бор эди. Унга ўраниб олдим-да, у зотнинг ён тарафларига ўтиб, намоз ўқидим. Тамомлагач: «Кечаси юришинг нечун, эй Жобир?» дедилар. У зотга ҳожатимни айтдим. Гапим тугагач: «Мен кўраётган бу ўраниш нимаси?» дедилар. «Кийимим...» дедим (тор демоқчи). У зот: «Агар кенг бўлса, унга илтиҳоф қилиб ол. Бордию тор бўлса, уни изор қилиб ол», дедилар».
233/362 - عَنْ سَهْلٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: كَانَ رِجَالٌ يُصَلُّونَ مَعَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم، عَاقِدِي أُزْرِهِمْ عَلَى أَعْنَاقِهِمْ كَهَيْئَةِ الصِّبْيَانِ، وَيُقَالُ لِلنِّسَاءِ: لَا تَرْفَعْنَ رُءُوسَكُنَّ حَتَّى يَسْتَوِيَ الرِّجَالُ جُلُوسًا.
233.362 Саҳл розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Ёш болалардек изорларини бўйинларига боғлаб олган ҳолда Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам билан бирга намоз ўқийдиган кишилар бўларди. Аёлларга: «Эркаклар қад ростлаб ўтириб олмагунларича бошингизни кўтарманглар», дейиларди».
181/6 – بَاب: الصَّلَاةِ فِي الْجُبَّةِ الشَّأْمِيَّةِ
181.6-БОБ.
ШОМИЙ ЧАКМОНДА НАМОЗ ЎҚИШ ҲАҚИДА
234/363 - عَنِ الـمُغِيرَةَ بْنِ شُعْبَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: كُنْتُ مَعَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم فِي سَفَرٍ، فَقَالَ: «يَا مُغِيرَةُ، خُذِ الْإِدَاوَةَ». فَأَخَذْتُهَا، فَانْطَلَقَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم حَتَّى تَوَارَى عَنِّي، فَقَضَى حَاجَتَهُ، وَعَلَيْهِ جُبَّةٌ شَأْمِيَّةٌ، فَذَهَبَ لِيُخْرِجَ يَدَهُ مِنْ كُمِّهَا فَضَاقَتْ، فَأَخْرَجَ يَدَهُ مِنْ أَسْفَلِهَا، فَصَبَبْتُ عَلَيْهِ، فَتَوَضَّأَ وُضُوءَهُ لِلصَّلَاةِ، وَمَسَحَ عَلَى خُفَّيْهِ، ثُمَّ صَلَّى.
234.363 Муғийра ибн Шуъба розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Бир сафарда Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам билан бирга эдим. У зот: «Эй Муғийра, идовани ол», дедилар. Мен уни олдим. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам юриб бориб, кўринмай кетдилар. Кейин қазои ҳожат қилдилар. У зотнинг эгниларида шомий чакмон бор эди. Унинг енгидан қўлларини чиқаришга уриндилар-у, торлик қилди. Кейин қўлларини унинг тагидан чиқардилар. Мен у зотга сув қуйиб бериб турдим, намозга қиладиган таҳоратларидек таҳорат қилдилар ва икки маҳсиларига масҳ тортдилар. Сўнгра намоз ўқидилар».
182/7 – بَاب: كَرَاهِيَةِ التَّعَرِّي فِي الصَّلَاةِ وَغَيْرِهَا
172.7-боб.
НАМОЗДА ВА УНДАН БОШҚА(ҲОЛАТлар)ДА ЯЛАНҒОЧ
БЎЛИШНИНГ МАКРУҲЛИГИ ҲАҚИДА
235/364 - عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللهِ رَضِيَ الله عَنْهُمَا يُحَدِّثُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم كَانَ يَنْقُلُ مَعَهُمُ الْحِجَارَةَ لِلْكَعْبَةِ، وَعَلَيْهِ إِزَارُهُ، فَقَالَ لَهُ الْعَبَّاسُ عَمُّهُ: يَا ابْنَ أَخِي، لَوْ حَلَلْتَ إِزَارَكَ فَجَعَلْتَ عَلَى مَنْكِبَيْكَ دُونَ الْحِجَارَةِ، قَالَ: فَحَلَّهُ فَجَعَلَهُ عَلَى مَنْكِبَيْهِ، فَسَقَطَ مَغْشِيًّا عَلَيْهِ، فَمَا رُئِيَ بَعْدَ ذَلِكَ عُرْيَانًا صلى الله عليه وسلم.
235.364 Жобир ибн Абдуллоҳ розияллоҳу анҳумо шундай сўзлаб берди:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам улар (қурайшликлар) билан бирга Каъбага тош ташир эдилар. Устиларида изорлари бор эди. Амакилари Аббос у зотга: «Эй жияним, изорингни ечиб, тошнинг остидан елкангга ташлаб олсанг бўлар эди», деди. Шунда у зот уни ечиб, икки елкаларига ташладилар-у, ҳушларидан кетиб, йиқилдилар. Ўшандан кейин у зот соллаллоҳу алайҳи васалламни кийимсиз ҳолда кўришмади».
Изоҳ: Бу ҳодиса содир бўлган пайтда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам йигирма беш ёшда бўлиб, ҳали пайғамбарлик келмаган эди. Шундай бўлса ҳам, Аллоҳ таоло у кишининг авратларини очиб юришларига изн бермади ва беҳуш қилиб қўйди. Кейин ўзларига келиб, изорларини қайта кийиб олдилар. Ўша воқеадан кейин у зотнинг авратларига номаҳрам кўз тушмади.
183/8 – بَاب: مَا يَسْتُرُ مِنَ الْعَوْرَةِ
183.8-БОБ.
АВРАТНИ тўсиш ҲАҚИДА
236/367 - عَنْ أَبِي سَعِيدٍ الْخُدْرِيِّ رَضِيَ الله عَنْهُ أَنَّهُ قَالَ: نَهَى رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم عَنِ اشْتِمَالِ الصَّمَّاءِ، وَأَنْ يَحْتَبِيَ الرَّجُلُ فِي ثَوْبٍ وَاحِدٍ، لَيْسَ عَلَى فَرْجِهِ مِنْهُ شَيْءٌ.
236.367 Абу Саъид Худрий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам саммоча ўранишдан ва кишини авратни тўсишга ярамайдиган бир эн кийимда эҳтибо* қилиб ўтиришдан қайтардилар».
Изоҳ: «Саммоча ўраниш» деганда маълум суратда кийиниш назарда тутилади: а) эн кийимни қўл-оёқларини ҳам қўшиб, бутун танасига ўраб олиш. Бунда киши қўллари эркин ҳаракат қила олмагани сабабли турли зарарлардан ўзини ҳимоя қила олмаслиги мумкин. Шунингдек, қўлини ҳаракатлантирганда аврат жойининг очилиб кетиш эҳтимоли ҳам бор. Ана шу сабабларга кўра бундан қайтарилган. Бу маънони луғатшунослар танлаган; б) эн кийимни бир елкадан ташлаб олади-да, иккинчи томони очиқ қолади. Бу ҳолатда ҳаракат қилинганда аврат очилиб қолади. Шу сабабдан бундай кийинишдан қайтарилган. Бу маънони фақиҳлар танлаган. Бу икки ҳолатда ҳам кийимни яланғоч танага кийиш назарда тутилган.
* «Эҳтибо» – орқани ерга қўйиб, икки тиззани кўтариб, бел билан болдирни қўшиб, кийимга ўраб ўтириш бўлиб, мато ўрнида инсоннинг ўз қўли бўлиши ҳам мумкин, яъни орқани ерга қўйиб, икки тиззасини қучоқлаб ўтириш ҳам «эҳтибо» дейилади.
237/368 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: نَهَى النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم عَنْ بَيْعَتَيْنِ: عَنِ اللِّمَاسِ وَالنِّبَاذِ، وَأَنْ يَشْتَمِلَ الصَّمَّاءَ، وَأَنْ يَحْتَبِيَ الرَّجُلُ فِي ثَوْبٍ وَاحِدٍ.
237.368 Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам икки хил савдодан – лимос* ва нибоздан,* саммоча ўранишдан ва кишининг бир эн кийимда эҳтибо қилиб ўтиришидан қайтардилар».
* Лимос – савдо молини кўрмасдан, ушлаб кўриш орқали савдо қилиб олиш. У «муломаса» ҳам дейилади;
* Нибоз – савдо молининг устига бирор нарсани ташлаш орқали сотиб олганини билдириш. У «мунобаза» ҳам дейилади.
238/369 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: بَعَثَنِي أَبُو بَكْرٍ فِي تِلْكَ الْحَجَّةِ، فِي مُؤَذِّنِينَ يَوْمَ النَّحْرِ. نُؤَذِّنُ بِـمِنًى: أَلَا لَا يَحُجُّ بَعْدَ الْعَامِ مُشْرِكٌ، وَلَا يَطُوفَ بِالْبَيْتِ عُرْيَانٌ. ثُمَّ أَرْدَفَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم عَلِيًّا، فَأَمَرَهُ أَنْ يُؤَذِّنَ بِـ: بَرَاءَة. قَالَ أَبُو هُرَيْرَةَ: فَأَذَّنَ مَعَنَا عَلِيٌّ فِي أَهْلِ مِنًى يَوْمَ النَّحْرِ: لَا يَحُجُّ بَعْدَ الْعَامِ مُشْرِكٌ، وَلَا يَطُوفُ بِالْبَيْتِ عُرْيَانٌ.
238.369 Ҳумайд ибн Абдурраҳмон ибн Авф хабар қилади:
«Абу Ҳурайра деди: «Абу Бакр ўша ҳажда мени Минода «Огоҳ бўлинг! Бу йилдан кейин мушрик ҳаж қилмайди ва Байтни яланғоч киши тавоф қилмайди!» деб жар солишимиз учун қурбонлик куни жарчиларга қўшиб жўнатди».
Кейин Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам (Абу Бакрнинг) ортидан Алийни юбориб, унга «Бароат»ни* эълон қилишни буюрганлар.
Абу Ҳурайра айтади: «Алий қурбонлик куни биз билан бирга Мино аҳли ичида «Бу йилдан кейин мушрик ҳаж қилмайди ва Байтни яланғоч киши тавоф қилмайди», деб жар солди».
* «Бароат» сўзи ора очиқлик, шартномани бекор қилиш маъносини англатади. Бу ерда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам билан мушриклар ўртасида тузилган аҳднинг бекор қилиниши ҳакида нозил бўлган Тавба сурасининг аввалги оятлари назарда тутилган. Ҳазрати Алий Набий алайҳиссаломнинг кўрсатмаларига биноан ушбу оятларни ўқиб эълон қилганлар. Тавба сурасининг яна бир номи ҳам Бароатдир.
184/9 – بَاب: مَا يُذْكَرُ فِي الْفَخِذِ
184.9-БОБ.
СОН ҳақида айтилГАН гапЛАР хусусИДА
239/371 - عَنْ أَنَسٍ رَضِيَ الله عَنْهُ أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم غَزَا خَيْبَرَ، فَصَلَّيْنَا عِنْدَهَا صَلَاةَ الْغَدَاةِ بِغَلَسٍ، فَرَكِبَ نَبِيُّ اللهِ صلى الله عليه وسلم، وَرَكِبَ أَبُو طَلْحَةَ، وَأَنَا رَدِيفُ أَبِي طَلْحَةَ، فَأَجْرَى نَبِيُّ اللهِ صلى الله عليه وسلم فِي زُقَاقِ خَيْبَرَ، وَإِنَّ رُكْبَتِي لَتَمَسُّ فَخِذَ نَبِيِّ اللهِ صلى الله عليه وسلم، ثُمَّ حَسَرَ الْإِزَارَ عَنْ فَخِذِهِ، حَتَّى إِنِّي أَنْظُرُ إِلَى بَيَاضِ فَخِذِ نَبِيِّ اللهِ صلى الله عليه وسلم، فَلَمَّا دَخَلَ الْقَرْيَةَ قَالَ: «اللهُ أَكْبَرُ، خَرِبَتْ خَيْبَرُ، إِنَّا إِذَا نَزَلْنَا بِسَاحَةِ قَوْمٍ فَسَاءَ صَبَاحُ الْمُنْذَرِينَ». قَالَهَا ثَلَاثًا، قَالَ: وَخَرَجَ الْقَوْمُ إِلَى أَعْمَالِهِمْ، فَقَالُوا: مُحَمَّدٌ وَالْخَمِيسُ – يَعْنِي: الْجَيْشَ - قَالَ: فَأَصَبْنَاهَا عَنْوَةً، فَجُمِعَ السَّبْيُ، فَجَاءَ دِحْيَةُ، فَقَالَ: يَا نَبِيَّ اللهِ، أَعْطِنِي جَارِيَةً مِنَ السَّبْيِ، قَالَ: «اذْهَبْ فَخُذْ جَارِيَةً». فَأَخَذَ صَفِيَّةَ بِنْتَ حُيَيٍّ، فَجَاءَ رَجُلٌ إِلَى النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم فَقَالَ: يَا نَبِيَّ اللهِ، أَعْطَيْتَ دِحْيَةَ صَفِيَّةَ بِنْتَ حُيَيٍّ، سَيِّدَةَ قُرَيْظَةَ وَالنَّضِيرِ؟ لَا تَصْلُحُ إِلَّا لَكَ، قَالَ: «ادْعُوهُ بِـهَا». فَجَاءَ بِـهَا، فَلَمَّا نَظَرَ إِلَيْهَا النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «خُذْ جَارِيَةً مِنَ السَّبْيِ غَيْرَهَا». قَالَ: فَأَعْتَقَهَا النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم وَتَزَوَّجَهَا، حَتَّى إِذَا كَانَ بِالطَّرِيقِ جَهَّزَتْهَا لَهُ أُمُّ سُلَيْمٍ، فَأَهْدَتْهَا لَهُ مِنَ اللَّيْلِ، فَأَصْبَحَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم عَرُوسًا، فَقَالَ: «مَنْ كَانَ عِنْدَهُ شَيْءٌ فَلْيَجِئْ بِهِ». وَبَسَطَ نِطَعًا، فَجَعَلَ الرَّجُلُ يَجِيءُ بِالتَّمْرِ، وَجَعَلَ الرَّجُلُ يَجِيءُ بِالسَّمْنِ، قَالَ وَأَحْسِبُهُ قَدْ ذَكَرَ السَّوِيقَ، قَالَ: فَحَاسُوا حَيْسًا، فَكَانَتْ وَلِيمَةَ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم.
239.371 Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Хайбарга ғазот қилдилар. Унинг яқинида ғира-ширада бомдод намозини ўқидик. Кейин Набиюллоҳ Аллоҳнинг Набийси соллаллоҳу алайҳи васаллам уловга миндилар. Абу Т-А-лҳа ҳам уловга минди, мен эса Абу Т-А-лҳага мингашиб олдим. Набиюллоҳ Аллоҳнинг Набийси соллаллоҳу алайҳи васаллам (уловни) Хайбарнинг тор кўчасига ҳайдадилар. Тиззам Набиюллоҳ Аллоҳнинг Набийси соллаллоҳу алайҳи васалламнинг сонларига тегиб турар эди. Сўнг изорларини сонларидан юқори кўтардилар, ҳатто Набиюллоҳ Аллоҳнинг Набийси соллаллоҳу алайҳи васалламнинг сонлари оқлигини кўриб турардим. Қишлоққа кирганларида: «Аллоҳу акбар! Хароб бўлсин Хайбар! Албатта, биз бирор қавмнинг ерига тушсак, огоҳлантирилганларнинг тонги нақадар ёмон бўлур!» деб уч марта айтдилар. Одамлар ўз ишлари билан (қўрғондан) чиқишди-да, (бизни кўриб) «Муҳаммад!» дейишди».
Абдулазиз айтади: «Баъзи шерикларимизнинг айтишича, «ва бешлик!»* яъни «қўшин!» ҳам дейишган.
Шундай қилиб, биз у ерни куч билан қўлга киритдик. Кейин асирлар жамланди. Диҳя келиб: «Эй Набиюллоҳ Аллоҳнинг Набийси, асирлардан менга бир чўри беринг», деди. У зот: «Бориб, бир чўри олавер», дедилар. У София Сафийя бинт Ҳуяйни олди.
Шунда бир киши Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига келиб: «Эй Набиюллоҳ Аллоҳнинг Набийси, Диҳяга Қурайза ва Назир қабиласининг саййидаси София Сафийя бинт Ҳуяйни берибсиз. У фақат сизга муносиб», деди. «Уни чақиринглар, уни (олиб келсин)», дедилар. Уни (чўрини) олиб келди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам унга назар солгач, (Диҳяга) «Асирлардан бошқа чўри олақол», дедилар. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам уни озод қилдилар ва унга уйландилар».
Шунда Собит унга: «Эй Абу Ҳамза*, у зот унга нимани маҳр қилиб бердилар?» деди. У шундай деди: «Ўзини. Уни озод қилдилар ва унга уйландилар. У зот йўлдаликларида Умму Сулайм унинг сеп-сидирғаларини тайёрлаб, кечки пайт у зотнинг ҳузурларига киритди. Шундай қилиб, Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам куёв бўлиб тонг оттирдилар.
Кейин у зот: «Кимда бирор нарса бўлса, олиб келсин!» дедилар ва тери тўшама тўшадилар. Биров хурмо, яна биров ёғ олиб кела бошлади. – (Абдулазиз) «Менимча, толқонни ҳам айтди», дейди – Кейин аралаштириб, ҳайс* тайёрлашди. Мана шу Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг валиймалари* бўлди».
* «Бешлик» – араблар қўшинни шундай деб аташган. Чунки у вақтда қўшин беш қисмдан таркиб топган: олд қисм, орқа қисм, ўрта қисм, ўнг ва чап қанотлар.
* Абу Ҳамза – Анас розияллоҳу анҳунинг куняси.
* Ҳайс – қуриган хурмо, ёғ ва толқон аралашмасидан тайёрланадиган таом.
* Валийма – никоҳ муносабати билан уюштирилган зиёфат, тўй.
185/10 – بَاب: فِي كَمْ تُصَلِّي الْمَرْأَةُ فِي الثِّيَابِ؟
185.10-боб.
АЁЛ КИШИ НеЧТА КИЙИМДА НАМОЗ ЎҚИйди?
240/372 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ الله عَنْهَا قَالَتْ: لَقَدْ كَانَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم يُصَلِّي الْفَجْرَ، فَيَشْهَدُ مَعَهُ نِسَاءٌ مِنَ الْمُؤْمِنَاتِ، مُتَلَفِّعَاتٍ فِي مُرُوطِهِنَّ، ثُمَّ يَرْجِعْنَ إِلَى بُيُوتِـهِنَّ، مَا يَعْرِفُهُنَّ أَحَدٌ.
240.372 Оиша розияллоҳу анҳо айтади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бомдод ўқир эдилар. Мўмина аёллар ҳам миртларига* ўранган ҳолда у зот билан бирга ҳозир бўлишарди. Сўнг уйларига қайтишар экан, уларни ҳеч ким танимас эди».
* Мирт – ипакдан ёки ипак ва юнгдан тўқиладиган йўл-йўл устки эн кийим (яхлит мато).
186/11 – بَاب: إِذَا صَلَّى فِي ثَوْبٍ لَهُ أَعْلَامٌ
186.11-БОБ.
Нақшли КИЙИМДА НАМОЗ ЎҚИса
241/373 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ الله عَنْهَا قَالَتْ: أَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم صَلَّى فِي خَمِيصَةٍ لَهَا أَعْلَامٌ، فَنَظَرَ إِلَى أَعْلَامِهَا نَظْرَةً، فَلَمَّا انْصَرَفَ قَالَ: «اذْهَبُوا بِخَمِيصَتِي هَذِهِ إِلَى أَبِي جَهْمٍ، وَائْتُونِي بِأَنْبِجَانِيَّةِ أَبِي جَهْمٍ، فَإِنَّهَا أَلْهَتْنِي آنِفًا عَنْ صَلَاتِي».
241.373 Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам нақшли хамийсада* намоз ўқидилар ва унинг нақшларига бир назар солдилар. Тамомлагач: «Бу кўйлагимни Абу Жаҳмга элтиб беринглар ва менга Абу Жаҳмнинг анбижониясини* олиб келинглар. Чунки у ҳозир мени намозимдан чалғитди», дедилар».
* Анбижония – Анбижон деган жойдан келтириладиган нақшсиз қалин эн кийим.
187/12 – بَاب: إِنْ صَلَّى فِي ثَوْبٍ مُصَلَّبٍ أَوْ تَصَاوِيرَ
هَلْ تَفْسُدُ صَلَاتُهُ؟ وَمَا يُنْهَى عَنْ ذَلِكَ
187.12-боб.
ХОЧ ЧИЗИЛГАН ЁКИ суратлари бор КИЙИМДА НАМОЗ ЎҚИСА НАМОЗ
ФОСИД БЎЛАДИМИ? БУ БОРАДА ҚАЙТАРИЛГАН нарсалар
242/374 - عَنْ أَنَسٍ رَضِيَ الله عَنْهُ: كَانَ قِرَامٌ لِعَائِشَةَ، سَتَرَتْ بِهِ جَانِبَ بَيْتِهَا، فَقَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «أَمِيطِي عَنَّا قِرَامَكِ هَذَا، فَإِنَّهُ لَا تَزَالُ تَصَاوِيرُهُ تَعْرِضُ فِي صَلَاتِي».
242.374 Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Оиша розияллоҳу анҳонинг гулли юпқа пардаси бор эди. У билан уйнинг бир тарафини тўсиб қўйган эди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Мана бу пардангни кўзимиздан нари қил, чунки ундаги суратлар намозимда менга кўринаверяпти», дедилар».
188/13- بَاب: مَنْ صَلَّى فِي فَرُّوجِ حَرِيرٍ ثُمَّ نَزَعَهُ
188.13-БОБ.
ИПАК фарружДА НАМОЗ ЎҚИган, СЎНГ
УНИ ЕЧИБ ТАШЛАган киши ҲАҚИДА
243/375 - عَنْ عُقْبَةَ بْنِ عَامِرٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: أُهْدِيَ إِلَى النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم فَرُّوجُ حَرِيرٍ، فَلَبِسَهُ فَصَلَّى فِيهِ، ثُمَّ انْصَرَفَ فَنَزَعَهُ نَزْعًا شَدِيدًا، كَالْكَارِهِ لَهُ، وَقَالَ: «لَا يَنْبَغِي هَذَا لِلْمُتَّقِينَ».
243.375 Уқба ибн Омир розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга ипак фарруж* ҳадя қилинди. Уни кийиб, намоз ўқидилар. Сўнг бурилиб, худди уни ёқтирмагандек, шартта ечиб ташладилар ва «Бу тақводорларга муносиб эмас», дедилар».
* Фарруж – орқа этаги кесмали, тор устки кийим, орқаси кесилган қабо (365-ҳадиснинг изоҳига қаранг).
189/14 – بَاب: الصَّلَاةِ فِي الثَّوْبِ الْأَحْمَرِ
189.14-боб.
ҚИЗИЛ КИЙИМДА НАМОЗ ЎҚИШ ҲАҚИДА
244/376 - عَنْ أَبِي جُحَيْفَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: رَأَيْتُ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم فِي قُبَّةٍ حَمْرَاءَ مِنْ أَدَمٍ، وَرَأَيْتُ بِلَالًا أَخَذَ وَضُوءَ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم، وَرَأَيْتُ النَّاسَ يَبْتَدِرُونَ ذَاكَ الْوَضُوءَ، فَمَنْ أَصَابَ مِنْهُ شَيْئًا تَـمَسَّحَ مِنْهُ، وَمَنْ لَمْ يُصِبْ مِنْهُ شَيْئًا أَخَذَ مِنْ بَلَلِ يَدِ صَاحِبِهِ، ثُمَّ رَأَيْتُ بِلَالًا أَخَذَ عَنَزَةً فَرَكَزَهَا، وَخَرَجَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم فِي حُلَّةٍ حَمْرَاءَ مُشَمِّرًا، صَلَّى إِلَى الْعَنَزَةِ بِالنَّاسِ رَكْعَتَيْنِ، وَرَأَيْتُ النَّاسَ وَالدَّوَابَّ يَـمُرُّونَ مِنْ بَيْنِ يَدَيِ الْعَنَزَةِ.
244.376 Авн ибн Абу Жуҳайфа отасидан ривоят қилади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламни теридан қилинган бир қизил чодир ичида кўрдим. Билолнинг Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга таҳорат суви ол(иб, қуйиб тур)ганини ҳамда кишиларнинг ўша таҳорат сувини талашаётганини ҳам кўрдим. Ундан ким озгина қўлга киритса, ўзига суртар, ким етиша олмаса, шеригининг қўлидаги намликдан олар эди. Кейин Билолнинг аназани* олиб, (ерга) суқиб қўйганини кўрдим.
Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам бир қизил ҳуллада*, уни шимарган ҳолда чиқиб келдилар. Аназага қараб, одамларга икки ракат намоз ўқиб бердилар. Аназанинг олдидан одамлар ва ҳайвонлар ўтаётганини кўрдим».
* Ҳулла – бошқа халқларда пиджак ва шимдан иборат кийимлар тўпламини «костюм» дейилгани каби, арабларда ридо ва изордан иборат кийим «ҳулла» дейилади.
190/15 – بَاب: الصَّلَاةِ فِي السُّطُوحِ وَالْمِنْبَرِ وَالْخَشَبِ
190.15-БОБ.
ТОМларДА, МИНБАРДА ВА ТАХТА УСТИДА НАМОЗ ЎҚИШ ҲАҚИДА
245/377 - عَنْ سَهْلِ بْنِ سَعْدٍ رَضِيَ الله عَنْهُ وَقَدْ سُئِلَ مِنْ أَيِّ شَيْءٍ الْمِنْبَرُ؟ فَقَالَ: مَا بَقِيَ بِالنَّاسِ أَعْلَمُ مِنِّي، هُوَ مِنْ أَثْلِ الْغَابَةِ، عَمِلَهُ فُلَانٌ مَوْلَى فُلَانَةَ لِرَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم، وَقَامَ عَلَيْهِ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم حِينَ عُمِلَ وَوُضِعَ، فَاسْتَقْبَلَ الْقِبْلَةَ، كَبَّرَ وَقَامَ النَّاسُ خَلْفَهُ، فَقَرَأَ وَرَكَعَ، وَرَكَعَ النَّاسُ خَلْفَهُ، ثُمَّ رَفَعَ رَأْسَهُ ثُمَّ رَجَعَ الْقَهْقَرَى، فَسَجَدَ عَلَى الْأَرْضِ، ثُمَّ عَادَ إِلَى الْمِنْبَرِ، ثُمَّ رَكَعَ، ثُمَّ رَفَعَ رَأْسَهُ، ثُمَّ رَجَعَ الْقَهْقَرَى حَتَّى سَجَدَ بِالْأَرْضِ، فَهَذَا شَأْنُهُ.
245.377 Абу Ҳозим шундай сўзлаб берди:
«Саҳл ибн Саъддан: «Минбар нимадан эди?» деб сўрашди. Шунда у айтди: «Одамлар орасида уни мендан кўра биладиганроғи қолмади. У ғобадаги* юлғун дарахтидан эди. Уни Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга фалонанинг мавлоси фалончи ясаб берганди. У ясалиб, ўрнатилганидан кейин Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам унинг устига чиқиб турдилар ва қиблага юзланиб такбир айтдилар. Одамлар у зотнинг орқаларида туришди. Кейин у зот қироат ва рукуъ қилдилар, одамлар ҳам ортларида туриб рукуъ қилишди. Сўнг у зот бошларини кўтардилар. Кейин орқаларига тисарилиб, ерга сажда қилдилар. Кейин минбарга қайтдилар. Кейин рукуъ қилдилар, сўнг бошларини кўтардилар. Кейин орқаларига тисарилиб туриб, ерга сажда қилдилар. Таомили шундай эди».
* Ғоба – луғатда асли дарахтзор, ўрмон деган маънони билдириб, бу ерда Мадинадан тўққиз мил узоқликда, Шом йўлида жойлашган ўрмон кўзда тутилган.
191/16 – بَاب: الصَّلَاةِ عَلَى حَصِيرِ
191.16-боб.
БЎЙРАДА НАМОЗ ЎҚИШ ҲАҚИДА
246/380 - عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ جَدَّتَهُ مُلَيْكَةَ دَعَتْ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم لِطَعَامٍ صَنَعَتْهُ لَهُ، فَأَكَلَ مِنْهُ، ثُمَّ قَالَ: «قُومُوا فَلَأُصَلِّ لَكُمْ». قَالَ أَنَسٌ: فَقُمْتُ إِلَى حَصِيرٍ لَنَا قَدِ اسْوَدَّ مِنْ طُولِ مَا لُبِسَ، فَنَضَحْتُهُ بِـمَاءٍ، فَقَامَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم، وَصَفَفْتُ وَالْيَتِيمَ وَرَاءَهُ، وَالْعَجُوزُ مِنْ وَرَائِنَا، فَصَلَّى لَنَا رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم رَكْعَتَيْنِ، ثُمَّ انْصَرَفَ.
246.380 Анас ибн Молик розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Унинг бувиси Мулайка Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламни у зот учун пиширган бир таомига чорлади. Шунда у зот ундан едилар. Кейин: «Туринглар, сизларга намоз ўқиб берайин», дедилар.
Анас айтади: «Мен туриб бориб, кўп ишлатилганидан қорайиб кетган бўйрамизга сув сепдим. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам турдилар, мен ва бир етим бола у зотнинг орқаларида, кампир эса бизнинг орқамизда саф тортдик. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бизга икки ракат намоз ўқиб бериб, сўнгра кетдилар».
192/17 – بَاب: الصَّلَاةِ عَلَى الْفِرَاشِ
192.17-боб.
ТЎШАК УСТИДА НАМОЗ ЎҚИШ ҲАҚИДА
247/382 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ الله عَنْهَا زَوْجِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم أَنَّهَا قَالَتْ: كُنْتُ أَنَامُ بَيْنَ يَدَيْ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم وَرِجْلَايَ فِي قِبْلَتِهِ، فَإِذَا سَجَدَ غَمَزَنِي فَقَبَضْتُ رِجْلَيَّ، فَإِذَا قَامَ بَسَطْتُهُمَا، قَالَتْ: وَالْبُيُوتُ يَوْمَئِذٍ لَيْسَ فِيهَا مَصَابِيحُ.
247.382 Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг жуфти ҳалоллари Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг олд томонларида, икки оёғим у кишининг қиблаларида бўлган ҳолда ухлар эдим. Сажда қиладиган бўлсалар, менга тегиб қўяр эдилар. Шунда оёқларимни йиғиштириб олар, турганларида эса яна узатиб олардим. У пайтда уйларда чироқ бўлмас эди».
248/383 – وَعَنْهَا رَضِيَ الله عَنْهَا: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم كَانَ يُصَلِّي وَهْيَ بَيْنَهُ وَبَيْنَ الْقِبْلَةِ، عَلَى فِرَاشِ أَهْلِهِ، اعْتِرَاضَ الْجَنَازَةِ.
248.383 Оиша розияллоҳу анҳо Урвага шундай хабар қилди:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам намоз ўқир эканлар, тўшакларида (Оиша) у зот билан қибла орасида жаноза кўндаланг қўйилгани каби ётар экан».
Изоҳ: Тобутга солинган ўлик «жаноза» дейилади
193/18 – بَاب: السُّجُودِ عَلَى الثَّوْبِ فِي شِدَّةِ الْحَرِّ
193.18 БОБ.
ИССИҚ ҚАТТИҚ бўлганДА КИЙИМГА САЖДА ҚИЛИШ ҲАҚИДА
249/385 - عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: كُنَّا نُصَلِّي مَعَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم فَيَضَعُ أَحَدُنَا طَرَفَ الثَّوْبِ مِنْ شِدَّةِ الْحَرِّ فِي مَكَانِ السُّجُودِ.
249.385 Анас ибн Молик розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам билан бирга намоз ўқир эдик, иссиқ қаттиқлигидан баъзиларимиз кийимининг бир четини сажда ўрнига қўйиб олар эди».
194/19 – بَاب: الصَّلَاةِ فِي النِّعَالِ
194.19-боб.
КАВУШДА НАМОЗ ЎҚИШ ҲАҚИДА
250/386 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ أنَّهُ سُئِلَ: أَكَانَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم يُصَلِّي فِي نَعْلَيْهِ؟ قَالَ: نَعَمْ.
250.386. «Анас ибн Молик розияллоҳу анҳудан:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам кавушларида намоз ўқирмидилар?» деб сўрадим. «Ҳа», деди».
195/20 – بَاب: الصَّلَاةِ فِي الْخِفَافِ
195.20-БОБ.
МАҲСИДА НАМОЗ ЎҚИШ ҲАҚИДА
251/387 - عَنْ جَرِيرِ بْنِ عَبْدِ اللهِ رَضِيَ الله عَنْهُ: أنَّهُ بَالَ ثُمَّ تَوَضَّأَ وَمَسَحَ عَلَى خُفَّيْهِ، ثُمَّ قَامَ فَصَلَّى، فَسُئِلَ فَقَالَ: رَأَيْتُ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم صَنَعَ مِثْلَ هَذَا. فَكَانَ يُعْجِبُهُمْ، لِأَنَّ جَرِيرًا كَانَ مِنْ آخِرِ مَنْ أَسْلَمَ.
251.387 Ҳаммам ибн Ҳорисдан ривоят қилинади:
«Жарир ибн Абдуллоҳни кўрдим. У бавл қилди, сўнг таҳорат қилди ва икки маҳсисига масҳ тортди. Сўнг туриб, намоз ўқиди. Кейин (бу ҳақда) сўрашган эди, «Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг шундай қилганларини кўрганман», деди».
Иброҳим айтади: «(Бу гап) уларга жуда ҳам ёқарди, чунки Жарир энг кейин мусулмон бўлганлардан эди».
196/21 – بَاب: يُبْدِي ضَبْعَيْهِ وَيُجَافِي فِي السُّجُودِ
196.21-боб.
САЖДАДА ИККИ қўлтиқ орасини очиш ва узоқлаштириш ҲАҚИДА
252/390 - عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ مَالِك ابْنِ بـُحَيْنَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم: كَانَ إِذَا صَلَّى فَرَّجَ بَيْنَ يَدَيْهِ حَتَّى يَبْدُوَ بَيَاضُ إِبْطَيْهِ.
252.390 Абдуллоҳ ибн Молик ибн Буҳайна розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам намоз ўқисалар, қўллари орасини очиқ тутар, ҳатто қўлтиқларининг оқлиги кўринар эди».
197/22 – بَاب: فَضْلِ اسْتِقْبَالِ الْقِبْلَةِ
197.22-БОБ.
ҚИБЛАГА ЮЗЛАНИШнинг ФАЗЛИ ҲАҚИДА
253/391 - عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «مَنْ صَلَّى صَلَاتَنَا وَاسْتَقْبَلَ قِبْلَتَنَا، وَأَكَلَ ذَبِيحَتَنَا، فَذَلِكَ الْمُسْلِمُ الَّذِي لَهُ ذِمَّةُ اللهِ وَذِمَّةُ رَسُولِهِ، فَلَا تُخْفِرُوا اللهَ فِي ذِمَّتِهِ».
253.391 Анас ибн Молик розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ким намозимизни ўқиса, қибламизга юзланса ва сўйган жонлиғимизни еса, у Аллоҳ ва Унинг Расули кафолатидаги мусулмондир. Аллоҳнинг кафолатини поймол қилманглар», дедилар».
198/23 – بَاب: قَوْلِ اللهِ تَعَالَى: ﮋﯣ ﯤ ﯥ ﯦ ﯧﯨﮊ
198.23-БОБ.
АЛЛОҲ ТАОЛОНИНГ «ВА Иброҳимнинг мақомини намозгоҳ тутинг» ДЕГАН сўзИ ҲАҚИДА
254/395 - عَنْ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ الله عَنْهُمَا: أنَّهُ سُئِلَ عَنْ رَجُلٍ طَافَ بِالْبَيْتِ لِلْعُمْرَةَ، وَلَمْ يَطُفْ بَيْنَ الصَّفَا وَالْمَرْوَةِ، أَيَأْتِي امْرَأَتَهُ؟ فَقَالَ: قَدِمَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم فَطَافَ بِالْبَيْتِ سَبْعًا، وَصَلَّى خَلْفَ الْمَقَامِ رَكْعَتَيْنِ، وَطَافَ بَيْنَ الصَّفَا وَالْمَرْوَةِ، وَقَدْ كَانَ لَكُمْ فِي رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ.
254.395 Ибн Умар розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
Умра қилиб, Байтни тавоф этган, Сафо билан Марва орасида саъй қилмаган киши ҳақида: «У ўз аёлига яқинлик қиладими?» деб сўрадик. Шунда у: «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам (Маккага) келиб, Байтни етти марта тавоф қилдилар, Мақом ортида икки ракат намоз ўқидилар ва Сафо билан Марва орасида саъй қилдилар. Дарҳақиқат, сизлар учун Аллоҳнинг Расулида гўзал намуна бордир», деди.
255/398 - عَنْ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ الله عَنْهُمَا قَالَ: لَمَّا دَخَلَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم الْبَيْتَ، دَعَا فِي نَوَاحِيهِ كُلِّهَا، وَلَمْ يُصَلِّ حَتَّى خَرَجَ مِنْهُ، فَلَمَّا خَرَجَ رَكَعَ رَكْعَتَيْنِ فِي قُبُلِ الْكَعْبَةِ، وَقَالَ: «هَذِهِ الْقِبْلَةُ».
255.398 Ибн Аббос розияллоҳу анҳумо айтади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам Байтга кирганларида, унинг ҳамма тарафида дуо қилдилар. Ундан чиққунларича намоз ўқимадилар. Чиққанларидан кейин Каъбанинг рўпарасида икки ракат намоз ўқидилар ва: «Мана шу қибладир», дедилар».
199/24 – بَاب: التَّوَجُّهِ نَحْوَ الْقِبْلَةِ حَيْثُ كَانَ
199.24-БОБ.
ҚАЕРДА БЎЛмасин, ҚИБЛАГА ЮЗЛАНИШ ҲАҚИДА
256/399 - عَنِ الْبَرَاءِ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: كَانَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم، صَلَّى نَحْوَ بَيْتِ الْمَقْدِسِ سِتَّةَ عَشَرَ أَوْ سَبْعَةَ عَشَرَ شَهْرًا. تَقَدَّمَ، وَبَيْنَهْمَا مُـخَالَفَةٌ فِي اللَّفْظِ.
256.399. Баро ибн Озиб розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ўн олти ёки ўн етти ой Байтул Мақдисга қараб намоз ўқидилар. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Каъбага юзлантирилишни истар эдилар. Шунда Аллоҳ «Гоҳо юзингнинг осмонга тез-тез қараганини кўрурмиз...» (ояти)ни нозил қилди. Шунда у зот қибла томонга юзландилар. Одамларнинг эси пастлари – яҳудийлар: «Буларни ўзлари юзланиб турган қиблаларидан нима юз ўгиртирди экан?» дейишди. (Шунда) «Машриқу мағриб Аллоҳники, Ўзи хоҳлаган кишини ҳидоят қилади», деб айт» (ояти нозил бўлди).
Ўшанда Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам билан бирга бир киши намоз ўқиди. Намозни ўқиб бўлгач, чиқиб кетди. Кейин аср намозида Байтул Мақдис томон юзланиб турган бир жамоа ансорийларнинг олдидан ўтиб қолди ва Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам билан бирга намоз ўқиганига ҳамда у зотнинг Каъба томонга юзланганларига гувоҳлик беришини айтди. Шунда одамлар бурилиб-бурилиб, ниҳоят, Каъба томонга юзланишди».
257/400 - عَنْ جَابِرٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: كَانَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم، يُصَلِّي عَلَى رَاحِلَتِهِ حَيْثُ تَوَجَّهَتْ، فَإِذَا أَرَادَ الْفَرِيضَةَ، نَزَلَ فَاسْتَقْبَلَ الْقِبْلَةَ.
257.400. Жобир розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам туяларининг устида у кетаётган тарафга қараб намоз ўқир эдилар. Қачон фарзни ўқимоқчи бўлсалар, тушиб, қиблага юзланар эдилар».
258/401 – عَنْ عَبْدِ الله بْنِ مَـسْعُودٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: صَلَّى النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم - قَالَ إِبْرَاهِيمُ الرَّاوِي عَنْ عَلْقَمَةَ الرَّاوِي عَنِ ابْنِ مَسْعُودٍ: لَا أَدْرِي، زَادَ أَوْ نَقَصَ - فَلَمَّا سَلَّمَ قِيلَ لَهُ: يَا رَسُولَ اللهِ أَحَدَثَ فِي الصَّلَاةِ شَيْءٌ؟ قَالَ: «وَمَا ذَاكَ؟» قَالُوا: صَلَّيْتَ كَذَا وَكَذَا، فَثَنَى رِجْلَيْهِ، وَاسْتَقْبَلَ الْقِبْلَةَ، وَسَجَدَ سَجْدَتَيْنِ، ثُمَّ سَلَّمَ. فَلَمَّا أَقْبَلَ عَلَيْنَا بِوَجْهِهِ قَالَ: «إِنَّهُ لَوْ حَدَثَ فِي الصَّلَاةِ شَيْءٌ لَنَبَّأْتُكُمْ بِهِ، وَلَكِنْ إِنَّمَا أَنَا بَشَرٌ مِثْلُكُمْ، أَنْسَى كَمَا تَنْسَوْنَ، فَإِذَا نَسِيتُ فَذَكِّرُونِي، وَإِذَا شَكَّ أَحَدُكُمْ فِي صَلَاتِهِ، فَلْيَتَحَرَّى الصَّوَابَ فَلْيُتِمَّ عَلَيْهِ، ثُمَّ يُسَلِّمْ، ثُمَّ يَسْجُدْ سَجْدَتَيْنِ».
258.401 Иброҳим Алқамадан ривоят қилади:
«Абдуллоҳ розияллоҳу анҳу деди: «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам намоз ўқидилар. [Иброҳим: «Кўпайтириб юбордиларми, камайтирибми, билмайман», дейди.] Салом берганларида, «Эй Аллоҳнинг Расули, намозда бирон янгилик бўлдими?» дейилди. «Нима бўлди?» дедилар. «Сиз бундай-бундай намоз ўқидингиз», дейишди.
Шунда қиблага юзландилар, чўккаладилар ва иккита сажда қилдилар, сўнг салом бердилар. Бизга юзланиб: «Намозда бирон янгилик бўлганида, сизларга албатта хабар берган бўлар эдим. Лекин мен ҳам сизлар каби инсонман. Сизлар унутганингиз каби унутаман. Агар унутсам, эслатинг. Бирортангиз намозида иккиланса, тўғрисини (кўнгли таскин топганини) танласин ва шу асосда тугалласин. Кейин салом берсин, сўнг икки марта сажда қилсин», дедилар».
200/25 – بَاب: مَا جَاءَ فِي الْقِبْلَةِ وَمَنْ لَا يَرَى الْإِعَادَةَ
عَلَى مَنْ سَهَا فَصَلَّى إِلَى غَيْرِ الْقِبْلَةِ
200.25-боб.
ҚИБЛА БОРАСИДА КЕЛГАН хабарлар ВА АДАШИБ,
ҚИБЛАДАН БОШҚА ёққА ҚАРАБ НАМОЗ ЎҚИб қўйГАНда
ҚАЙТАРиш лозим эмас, деб билганЛАР ҲАҚИДА
259/402 – عَنْ عمر رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: وَافَقْتُ رَبِّي فِي ثَلَاثٍ، فَقُلْتُ: يَا رَسُولَ اللهِ، لَوِ اتَّخَذْنَا مِنْ مَقَامِ إِبْرَاهِيمَ مُصَلًّى، فَنَزَلَتْ: (وَاتَّخِذُوا مِنْ مَقَامِ إِبْرَاهِيمَ مُصَلًّى) [البقرة: 125]، وَآيَةُ الْحِجَابِ، قُلْتُ: يَا رَسُولَ اللهِ، لَوْ أَمَرْتَ نِسَاءَكَ أَنْ يَـحْتَجِبْنَ، فَإِنَّهُ يُكَلِّمُهُنَّ الْبَرُّ وَالْفَاجِرُ، فَنَزَلَتْ آيَةُ الْحِجَابِ، وَاجْتَمَعَ نِسَاءُ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم فِي الْغَيْرَةِ عَلَيْهِ، فَقُلْتُ لَهُنَّ: (عَسَى رَبُّهُ إِنْ طَلَّقَكُنَّ أَنْ يُبَدِّلَهُ أَزْوَاجًا خَيْرًا مِنْكُنَّ). [التحريم: 5]، فَنَزَلَتْ هَذِهِ الْآيَةُ.
«Умар розияллоҳу анҳу бундай деган: «Роббимга уч нарсада мувофиқ келдим: «Эй Аллоҳнинг Расули, Мақоми Иброҳимни намозгоҳ қилиб олсак эди», деганимда, «Ва Иброҳимнинг мақомини намозгоҳ тутинг» (ояти) нозил бўлди.
Яна (бири) ҳижоб ояти эди. «Эй Аллоҳнинг Расули, аёлларингизни ўзларини тўсишга амр қилсангиз эди, чунки уларга яхши ҳам, фожир ҳам сўзлайди», дедим. Шунда ҳижоб ояти* нозил бўлди.
Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг аёллари у зотга рашк қилиб, нимагадир келишиб олишди. Шунда: «У сизларни талоқ қилса, ажаб эмаски, Робби сиздан кўра яхшироқ жуфтларни берса», дедим. Кейин ўша оят нозил бўлди».*
* Ҳижоб ояти: «Эй Набий, жуфтларингга, қизларингга ва мўминларнинг аёлларига айт: жилбобларини ўзларига яқин қилсинлар. Ана шу уларнинг танилмоқлари ва озорга учрамасликлари учун яқинроқдир. Аллоҳ кўп мағфиратли ва ўта раҳмлидир» (Аҳзоб сураси, 59-оят).
* Бунда қуйидаги оят назарда тутилмоқда: «У сизларни талоқ қилса, ажаб эмаски, Парвардигори унга сиздан кўра яхшироқ – муслима, мўмина, итоаткор, тавбали, ибодатли, рўзадор жувон ва қиз жуфтларни алмаштириб берса» (Таҳрим сураси, 5-оят).
201/26 – بَاب: حَكِّ الْبُزَاقِ بِالْيَدِ مِنَ الْمَسْجِدِ
201.26-боб.
МАСЖИДДА ТУПУКНИ ҚЎЛ БИЛАН сидириб ташлаш ҲАҚИДА
260/405 - عَنْ أَنَسٍ رَضِيَ الله عَنْهُ أَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم رَأَى نُخَامَةً فِي الْقِبْلَةِ، فَشَقَّ ذَلِكَ عَلَيْهِ، حَتَّى رُئِيَ فِي وَجْهِهِ، فَقَامَ فَحَكَّهُ بِيَدِهِ، فَقَالَ: «إِنَّ أَحَدَكُمْ إِذَا قَامَ فِي صَلَاتِهِ، فَإِنَّهُ يُنَاجِي رَبَّهُ، أَوْ: إِنَّ رَبَّهُ بَيْنَهُ وَبَيْنَ الْقِبْلَةِ، فَلَا يَبْزُقَنَّ أَحَدُكُمْ قِبَلَ قِبْلَتِهِ، وَلَكِنْ عَنْ يَسَارِهِ أَوْ تَحْتَ قَدَمَيْهِ». ثُمَّ أَخَذَ طَرَفَ رِدَائِهِ، فَبَصَقَ فِيهِ، ثُمَّ رَدَّ بَعْضَهُ عَلَى بَعْضٍ، فَقَالَ: «أَوْ يَفْعَلْ هَكَذَا».
260.405 Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам қибла томонда балғам кўриб қолдилар. Бу у зотга ёқмади, ҳатто юзларидан билинди. Туриб, қўллари билан уни сидириб ташладилар ва: «Бирортангиз намозда турса, албатта, у Роббига муножот қилаётган бўлади [ёки албатта, Робби у билан қибланинг орасида бўлади]. Ҳеч бирингиз қибла томонга ҳаргиз туфламасин, балки сўл томонига ёки оёқ остига (туфласин)», дедилар. Сўнг ридоларининг бир четини тутиб, унга туфладилар. Кейин бир-бирига букладилар-да: «Ёки мана бундай қилсин», дедилар».
202/27 – بَاب: حَكِّ الْمُخَاطِ بِالْحَصَى مِنَ الْمَسْجِدِ
34-боб.
МАСЖИДДАги мишиқНИ МАЙДА
ТОШ БИЛАН сидириб ташлаш ҲАҚИДА
408 و409 - حَدَّثَنَا مُوسَى بْنُ إِسْمَاعِيلَ قَالَ: أَخْبَرَنَا إِبْرَاهِيمُ بْنُ سَعْدٍ، أَخْبَرَنَا ابْنُ شِهَابٍ، عَنْ حُمَيْدِ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ: أَنَّ أَبَا هُرَيْرَةَ وَأَبَا سَعِيدٍ حَدَّثَاهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ r رَأَى نُخَامَةً فِي جِدَارِ الْمَسْجِدِ، فَتَنَاوَلَ حَصَاةً فَحَكَّهَا فَقَالَ: «إِذَا تَنَخَّمَ أَحَدُكُمْ فَلَا يَتَنَخَّمَنَّ قِبَلَ وَجْهِهِ وَلَا عَنْ يَمِينِهِ، وَلْيَبْصُقْ عَنْ يَسَارِهِ أَوْ تَحْتَ قَدَمِهِ الْيُسْرَى». حديث: 408 طرفاه: 410، 411، 416 - تحفة: 12281 حديث 409 طرفاه: 411، 414 - تحفة: 3997
408, 409. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу ва Абу Саъид розияллоҳу анҳу сўзлаб беришди:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам масжид деворида балғам кўриб қолдилар. Майда тош олиб, уни сидириб ташладилар-да: «Бирортангиз балғам ташласа, рўпарасига ҳам, ўнг томонига ҳам ташламасин, сўл томонига ёки сўл оёғи остига туфласин», дедилар».
203/28 – بَاب: كَفَّارَةِ الْبُزَاقِ فِي الْمَسْجِدِ
203.28-боб.
МАСЖИДДА ТУфлашНИНГ КАФФОРаТИ ҲАҚИДА
262/415 - عَنْ أَنَسٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «الْبُزَاقُ فِي الْمَسْجِدِ خَطِيئَةٌ، وَكَفَّارَتُهَا دَفْنُهَا».
262.415 Анас ибн Молик розияллоҳу анҳу айтади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Масжидда туфлаш гуноҳдир, бунинг каффорати уни кўмиб ташлашдир», дедилар».
204/29 – بَاب: عِظَةِ الْإِمَامِ النَّاسَ فِي إِتْمَامِ الصَّلَاةِ، وَذِكْرِ الْقِبْلَةِ
204.29-боб.
Имомнинг ОДАМЛАРГА НАМОЗНИ мукаммал адо
этиш борасида ВАЪЗ АЙТИШИ ВА ҚИБЛАнинг зикри ҲАҚИДА
263/418 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «هَلْ تَرَوْنَ قِبْلَتِي هَا هُنَا؟ فَوَاللهِ مَا يَخْفَى عَلَيَّ خُشُوعُكُمْ وَلَا رُكُوعُكُمْ، إِنِّي لَأَرَاكُمْ مِنْ وَرَاءِ ظَهْرِي».
263.418 Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Қибламни мана бу ерда деб ўйлайсизларми? Аллоҳга қасамки, менга хушуъингиз* ҳам, рукуъингиз ҳам махфий қолмайди. Албатта, мен сизларни ортимдан ҳам кўриб тураман», дедилар».
* Хушуъ – намозни сокинлик, синиқлик билан, фикрни бир жойга жамлаган ҳолда эътибор билан ўқиш. Намознинг хушуъси дейилганда уни сергаклик билан, Аллоҳдан қўрқувни тўла ҳис қилган, бутун вужуди билан намозга берилган ҳолда ўқиш тушунилади.
205/30 – بَاب: هَلْ يُقَالُ: مَسْجِدُ بَنِي فُلَانٍ؟
205.30-боб.
«фАлон қабиланинг МАСЖИДИ» ДЕса бўладими?
264/420 - عَنْ بْنِ عُمَرَ رَضِيَ الله عَنْهُمَا: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم سَابَقَ بَيْنَ الْخَيْلِ الَّتِي أُضْمِرَتْ مِنَ الْحَفْيَاءِ، وَأَمَدُهَا ثَنِيَّةُ الْوَدَاعِ، وَسَابَقَ بَيْنَ الْخَيْلِ الَّتِي لَمْ تُضْمَرْ مِنَ الثَّنِيَّةِ إِلَى مَسْجِدِ بَنِي زُرَيْقٍ، وَأَنَّ عَبْدَ اللهِ بْنَ عُمَرَ كَانَ فِيمَنْ سَابَقَ.
264.420 Абдуллоҳ ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Ҳафёдан Санийятул-вадоъгача бўлган масофада совутилган отлар, Санийядан Бану Зурайқ масжидигача бўлган масофада совутилмаган отларнинг мусобақасини уюштирдилар. Абдуллоҳ ибн Умар ўша мусобақалашганлардан эди».
206/31 – بَاب: الْقِسْمَةِ، وَتَعْلِيقِ الْقِنْوِ فِي الْمَسْجِدِ
206.31-боб.
МАСЖИДДА нарса ТАҚСИМЛАШ ВА хурмо шингилини ОСИБ ҚЎЙИШ ҲАҚИДА
265/421 - عَنْ أَنَسٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: أُتِيَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم بِـمَالٍ مِنَ الْبَحْرَيْنِ، فَقَالَ: «انْثُرُوهُ فِي الْمَسْجِدِ». وَكَانَ أَكْثَرَ مَالٍ أُتِيَ بِهِ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم، فَخَرَجَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم إِلَى الصَّلَاةِ وَلَمْ يَلْتَفِتْ إِلَيْهِ، فَلَمَّا قَضَى الصَّلَاةَ جَاءَ فَجَلَسَ إِلَيْهِ، فَمَا كَانَ يَرَى أَحَدًا إِلَّا أَعْطَاهُ، إِذْ جَاءَهُ الْعَبَّاسُ فَقَالَ: يَا رَسُولَ اللهِ، أَعْطِنِي، فَإِنِّي فَادَيْتُ نَفْسِي وَفَادَيْتُ عَقِيلًا، فَقَالَ لَهُ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «خُذْ». فَحَثَا فِي ثَوْبِهِ، ثُمَّ ذَهَبَ يُقِلُّهُ فَلَمْ يَسْتَطِعْ، فَقَالَ: يَا رَسُولَ اللهِ، أُؤْمُرْ بَعْضَهُمْ يَرْفَعُهُ إِلَيَّ، قَالَ: «لَا». قَالَ: فَارْفَعْهُ أَنْتَ عَلَيَّ، قَالَ: «لَا». فَنَثَرَ مِنْهُ، ثُمَّ احْتَمَلَهُ، فَأَلْقَاهُ عَلَى كَاهِلِهِ، ثُمَّ انْطَلَقَ، فَمَا زَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم يُتْبِعُهُ بَصَرَهُ حَتَّى خَفِيَ عَلَيْنَا، عَجَبًا مِنْ حِرْصِهِ، فَمَا قَامَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم وَثَمَّ مِنْهَا دِرْهَمٌ.
265.421 Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга Баҳрайндан мол келтирилди. У зот: «Уни масжидга тўкинглар», дедилар. Бу Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга келтирилган молларнинг энг кўпи эди. Кейин Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам намозга чиқдилар, бироқ унга қайрилиб ҳам қарамадилар. Намозни тугатгач, келиб, унинг олдига ўтирдилар ва кимни кўрсалар, беравердилар. Ҳузурларига Аббос келиб қолди ва: «Эй Аллоҳнинг Расули, менга ҳам беринг, чунки ўзим учун ҳам, (укам) Ақийл учун ҳам товон тўладим», деди. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам унга: «Ол», дедилар. У кийимига солди. Кейин уни кўтаришга уринган эди, кучи етмади.
«Эй Аллоҳнинг Расули, бирортасига буюринг, менга кўтаришиб юборсин», деди. У зот: «Йўқ!» дедилар.
«Бўлмаса, ўзингиз менга уни ортиб қўйинг», деди. «Йўқ!» дедилар.
У бир қисмини тўкди-да, кейин кўтаришга уринди ва: «Эй Аллоҳнинг Расули, бирортасига буюринг, менга кўтаришиб юборсин», деди. «Йўқ!» дедилар.
«Бўлмаса, ўзингиз менга уни ортиб қўйинг», деди. «Йўқ!» дедилар.
Шунда у яна бир қисм тўкди. Кейин кўтариб, елкасига ташлади-да, жўнаб кетди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам унинг (молга бўлган) ҳирсидан таажжубланиб, то кўринмай кетгунича орқасидан қараб қолдилар. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам у ерда молдан бир дирҳамлиги ҳам қолмагунича ўринларидан турмадилар».
207/32 – بَاب: الْمَسَاجِدِ فِي الْبُيُوتِ
207.32-боб.
УЙЛАРДАги НАМОЗГОҲЛАР ҳақида
266/425 – عَنْ مَحْمُودِ بْنِ الرَّبِيعِ الْأَنْصَارِيِّ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ عِتْبَانَ بْنَ مَالِكٍ وَهُوَ مِنْ أَصْحَابِ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم مِـمَّنْ شَهِدَ بَدْرًا مِنَ الْأَنْصَارِ، أَنَّهُ أَتَى رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم فَقَالَ: يَا رَسُولَ اللهِ، قَدْ أَنْكَرْتُ بَصَرِي، وَأَنَا أُصَلِّي لِقَوْمِي، فَإِذَا كَانَتِ الْأَمْطَارُ، سَالَ الْوَادِي الَّذِي بَيْنِي وَبَيْنَهُمْ، لَمْ أَسْتَطِعْ أَنْ آتِيَ مَسْجِدَهُمْ فَأُصَلِّيَ لَهُمْ، وَوَدِدْتُ يَا رَسُولَ اللهِ أَنَّكَ تَأْتِينِي فَتُصَلِّي فِي بَيْتِي فَأَتَّخِذَهُ مُصَلًّى، قَالَ: فَقَالَ لَهُ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «سَأَفْعَلُ إِنْ شَاءَ اللهُ». قَالَ عِتْبَانُ: فَغَدَا رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم وَأَبُو بَكْرٍ حِينَ ارْتَفَعَ النَّهَارُ، فَاسْتَأْذَنَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم فَأَذِنْتُ لَهُ، فَلَمْ يَجْلِسْ حَتَّى دَخَلَ الْبَيْتَ، ثُمَّ قَالَ: «أَيْنَ تُحِبُّ أَنْ أُصَلِّيَ مِنْ بَيْتِكَ؟» قَالَ: فَأَشَرْتُ لَهُ إِلَى نَاحِيَةٍ مِنَ الْبَيْتِ، فَقَامَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم فَكَبَّرَ، فَقُمْنَا فَصَفَّنَا، فَصَلَّى رَكْعَتَيْنِ ثُمَّ سَلَّمَ، قَالَ: وَحَبَسْنَاهُ عَلَى خَزِيرَةٍ صَنَعْنَاهَا لَهُ، قَالَ: فَثَابَ فِي الْبَيْتِ رِجَالٌ مِنْ أَهْلِ الدَّارِ ذَوُو عَدَدٍ، فَاجْتَمَعُوا، فَقَالَ قَائِلٌ مِنْهُمْ: أَيْنَ مَالِكُ بْنُ الدُّخَيْشِنِ، أَوِ الدُّخْشُنِ؟ فَقَالَ بَعْضُهُمْ: ذَلِكَ مُنَافِقٌ لَا يُحِبُّ اللهَ وَرَسُولَهُ، فَقَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «لَا تَقُلْ ذَلِكَ، أَلَا تَرَاهُ قَدْ قَالَ: لَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ، يُرِيدُ بِذَلِكَ وَجْهَ اللهِ؟». قَالَ: اللهُ وَرَسُولُهُ أَعْلَمُ، قَالَ: فَإِنَّا نَرَى وَجْهَهُ وَنَصِيحَتَهُ إِلَى الْمُنَافِقِينَ، قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «فَإِنَّ اللهَ قَدْ حَرَّمَ عَلَى النَّارِ مَنْ قَالَ: لَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ، يَبْتَغِي بِذَلِكَ وَجْهَ اللهِ».
266.425 Маҳмуд ибн Рабиъ Ансорий розияллоҳу анҳу хабар қилади:
«Итбан ибн Молик – у Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг Бадрда иштирок этган ансорий саҳобаларидан – Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга келиб: «Эй Аллоҳнинг Расули, кўзим хиралашиб қолди. Қавмимга намоз ўқиб бераман. Ёмғир бўлиб, мен билан улар ўртасидаги водийда сел оққанида, масжидга бориб, уларга намоз ўқиб бера олмай қоламан. Истардимки, эй Аллоҳнинг Расули, келиб уйимда намоз ўқиб берсангиз-у, ўша жойни намозгоҳ қилиб олсам», деди.
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам унга: «Аллоҳ хоҳласа, албатта шундай қиламан», дедилар».
Итбан айтади: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам билан Абу Бакр эрталаб қуёш кўтарилган пайтда келдилар. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам изн сўрадилар, мен изн бердим. Уйга кирмагунча ўтирмадилар. Кейин: «Уйингнинг қаерида намоз ўқиб беришимни истайсан?» дедилар. У зотга уйнинг бир четини кўрсатдим. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам туриб, таҳрима такбирини айтдилар. Биз ҳам турдик. У зот бизни сафга турғизиб, икки ракат намоз ўқидилар, сўнг салом бердилар.
У зот учун тайёрлаган хазирамизни* деб, у зотни ушлаб қолдик. Шу пайт маҳалладагилардан бир қанча киши бирин-кетин уйга кириб тўпланишди. Улардан бир киши: «Молик ибн Духайшин [ёки ибн Духшун] қаерда?» деди. Уларнинг бири: «У Аллоҳ ва Расулини севмайдиган мунофиқ-ку», деди.
Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ундай дема! Унинг Аллоҳнинг важҳини (розилигини) ирода қилган ҳолда «Аллоҳдан ўзга илоҳ йўқ», деб айтганини билмайсанми?» дедилар.
«Аллоҳ ва Расули билувчи. Бироқ биз унинг мунофиқларга мойиллигини ва уларга самимиятини кўряпмиз-да?!» деди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Албатта, Аллоҳнинг важҳини истаган ҳолда «Аллоҳдан ўзга илоҳ йўқ», деган кишини Аллоҳ дўзахга ҳаром қилгандир», дедилар».
Ибн Шиҳоб (ровийлардан бири) айтади: «Ҳусойн ибн Муҳаммад Ансорийдан – у Бану Солим қабиласининг обрўли кишиларидан – Маҳмуд ибн Рабиънинг ушбу ҳадиси ҳақида сўраган эдим, бу ҳадис борасида уни тасдиқлади».
* Хазира – таом тури. Гўштни майда тўғраб, сувда қайнатилади. Гўшт чала пишганидан сўнг уни ун билан аралаштириб, қовуриб пиширилади.
208/33 – بَاب: هَلْ تُنْبَشُ قُبُورُ مُشْرِكِي الْجَاهِلِيَّةِ، وَيُتَّخَذُ مَكَانَهَا مَسَاجِدَ
208.33-боб.
Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «Аллоҳ
яҳудларни лаънатласин, улар пайғамбарларининг
қабрларини масжид қилиб олишди», деган сўзларига кўра ЖОҲИЛИЯТ мушрикларининг қабрлари очилиб, ЎРНИГА МАСЖИД ҚИЛиб олинадими? қабрларда (уларнинг устида, уларга қараб ва улар орасида) намоз ўқиш макруҳ экани хусусида
267/427 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ الله عَنْهَا: أَنَّ أُمَّ حَبِيبَةَ وَأُمَّ سَلَمَةَ، ذَكَرَتَا كَنِيسَةً رَأَيْنَهَا بِالْحَبَشَةِ، فِيهَا تَصَاوِيرُ، فَذَكَرَتَا لِلنَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم فَقَالَ: «إِنَّ أُولَئِكَ، إِذَا كَانَ فِيهِمُ الرَّجُلُ الصَّالِحُ فَمَاتَ، بَنَوْا عَلَى قَبْرِهِ مَسْجِدًا، وَصَوَّرُوا فِيهِ تِلْكَ الصُّوَرَ، فَأُولَئِكَ شِرَارُ الْخَلْقِ عِنْدَ اللهِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ».
267.427 Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Умму Ҳабиба билан Умму Салама Ҳабашистонда ўзлари кўрган ичи суратли черковни эслаб, Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга уни зикр қилишди. Шунда у зот: «Албатта, ана ўшалар ораларидан бир солиҳ киши вафот этса, унинг қабри устига масжид қуришар ва унинг ичига ўша суратларни чизиб олишарди. Ана ўшалар қиёмат куни Аллоҳ ҳузурида махлуқотнинг энг ёмонларидир», дедилар».
268/428 - عَنْ أَنَسٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَدِمَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم الْمَدِينَةَ، فَنَزَلَ أَعْلَى الْمَدِينَةِ فِي حَيٍّ يُقَالُ لَهُمْ: بَنُو عَمْرِو بْنِ عَوْفٍ، فَأَقَامَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم فِيهِمْ أَرْبَعَ عَشْرَةَ لَيْلَةً، ثُمَّ أَرْسَلَ إِلَى بَنِي النَّجَّارِ، فَجَاءُوا مُتَقَلِّدِي السُّيُوفِ، كَأَنِّي أَنْظُرُ إِلَى النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم عَلَى رَاحِلَتِهِ، وَأَبُو بَكْرٍ رِدْفُهُ، وَمَلَأُ بَنِي النَّجَّارِ حَوْلَهُ، حَتَّى أَلْقَى بِفِنَاءِ أَبِي أَيُّوبَ، وَكَانَ يُحِبُّ أَنْ يُصَلِّيَ حَيْثُ أَدْرَكَتْهُ الصَّلَاةُ، وَيُصَلِّي فِي مَرَابِضِ الْغَنَمِ، وَأَنَّهُ أَمَرَ بِبِنَاءِ الْمَسْجِدِ، فَأَرْسَلَ إِلَى مَلَإٍ مِنْ بَنِي النَّجَّارِ، فَقَالَ: «يَا بَنِي النَّجَّارِ، ثَامِنُونِي بِحَائِطِكُمْ هَذَا». قَالُوا: لَا وَاللهِ، لَا نَطْلُبُ ثَـمَنَهُ إِلَّا إِلَى اللهِ تَعَالَى، فَقَالَ أَنَسٌ: فَكَانَ فِيهِ مَا أَقُولُ لَكُمْ، قُبُورُ الْمُشْرِكِينَ، وَفِيهِ خِرَبٌ، وَفِيهِ نَخْلٌ، فَأَمَرَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم بِقُبُورِ الْمُشْرِكِينَ فَنُبِشَتْ، ثُمَّ بِالْخَرِبِ فَسُوِّيَتْ، وَبِالنَّخْلِ فَقُطِعَ، فَصَفُّوا النَّخْلَ قِبْلَةَ الْمَسْجِدِ، وَجَعَلُوا عِضَادَتَيْهِ الْحِجَارَةَ، وَجَعَلُوا يَنْقُلُونَ الصَّخْرَ وَهُمْ يَرْتَجِزُونَ، وَالنَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم مَعَهُمْ، وَهُوَ يَقُولُ:
«اللَّهُمَّ لَا خَيْرَ إِلَّا خَيْرُ الْآخِرَهْ فَاغْفِرْ لِلأَنْصَارِ وَالْمُهَاجِرَهْ».
268.428 Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам Мадинага келиб, унинг энг юқорисига – Бану Амр ибн Авф деган маҳаллага тушдилар. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам улар билан ўн тўрт кеча турдилар. Кейин Бану Нажжорга одам юбордилар. Улар қиличларини елкаларига осиб келишди. Мен ҳозир Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам га қараб тургандекман ҳамон кўз ўнгимда: у зот уловларининг устида, Абу Бакр эса у зотга мингашиб олган, атрофларида Бану Нажжорнинг хос жамоаси.
Ниҳоят, у зот (сафар анжомларини) Абу Айюбнинг ҳовлисига туширдилар. У зот намозни вақти кирган жойда ўқишни яхши кўрар, қўй қўраларида ҳам намоз ўқийверар эдилар. У зот масжид бино қилишга буюрдилар. Бану Нажжор қабиласининг хос жамоасига: «Эй Бану Нажжор, мана бу чорбоғингизнинг қийматини мен билан савдолашинг», дея одам юбордилар. Улар: «Йўқ, Аллоҳга қасамки, унинг қийматини фақат Аллоҳдан талаб қиламиз», дейишди.
Анас айтади: «Сизларга айтсам, унинг ичида мушрикларнинг қабрлари, хароба жойлар ва хурмозор бор эди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам амр қилдилар, мушрикларнинг қабрлари очилди, сўнг харобалар текисланди ва хурмолар кесиб юборилди. Кейин хурмоларни масжиднинг қибласига териб қўйишди. Унинг (масжиднинг) икки кесакисини тошлардан қилишди. Тош ташишаркан, «ражаз»* айтишарди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳам улар билан бирга эдилар. У зот:
«Аллоҳим! Охират яхшилигидан
Ўзга ҳеч яхшилик йўқ эрур, албат.
Илоҳим, ансору муҳожирларни
Ўз мағфиратинг-ла қилгин мағфират», дердилар».
* Ражаз – қисқа вазнли шеър тури. Унинг битта мисраси «мустафъилун, мустафъилун, мустафъилун» бўлади.
209/34 – بَاب: الصَّلَاةِ فِي مَوَاضِعِ الْإِبِلِ
209.34-боб.
ТУЯ турадиган жойларДА НАМОЗ ЎҚИШ ҲАҚИДА
269/430 – عَنْ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ الله عَنْهُمَا: أنَّهُ كَانَ يُصَلِّي إِلَى بَعِيرِهِ، وَقَالَ: رَأَيْتُ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم يَفْعَلُهُ.
269.430 Нофеъдан ривоят қилинади:
«Ибн Умарнинг туясига қараб намоз ўқиётганини кўрдим. У: «Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг шундай қилаётганларини кўрганман», деди».
210/35 – بَاب: مَنْ صَلَّى وَقُدَّامَهُ تَنُّورٌ أَوْ نَارٌ
أَوْ شَيْءٌ مِمَّا يُعْبَدُ، فَأَرَادَ بِهِ اللهَ تعالى
210/35-боб.
ОЛДИДА ТАНДИР ЁКИ ОЛОВ, ёхуд (мушриклар) ибодат қиладиган нарсалар турганида, АЛЛОҲНИ ИРОДА ҚИЛИБ НАМОЗ ЎҚИш ҲАҚИДА
270/431 - عَنْ أنَسِ بْنِ مَالِكٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: (عُرِضَتْ عَلَيَّ النَّارُ وَأنَا أُصَلِّي).
211/36 – بَاب: كَرَاهِيَةِ الصَّلَاةِ فِي الْمَقَابِرِ
211.36-боб.
ҚАБРИСТОНДА НАМОЗ ЎҚИШнинг МАКРУҲЛИГИ ҲАҚИДА
271/432 - عَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ الله عَنْهُمَا، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «اجْعَلُوا فِي بُيُوتِكُمْ مِنْ صَلَاتِكُمْ، وَلَا تَتَّخِذُوهَا قُبُورًا».
271.432 Ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Уйларингизда ҳам намоз ўқиб туринг, уларни қабристонга айлантириб қўйманг», дедилар».
212/37 - بَابٌ
212.37-БОБ.
272/435 - عَنْ عَائِشَةَ وَعَبْدَ اللهِ بْنَ عَبَّاسٍ رَضِيَ الله عَنْهُمَا قَالَا: لَمَّا نَزَلَ بِرَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم طَفِقَ يَطْرَحُ خَمِيصَةً لَهُ عَلَى وَجْهِهِ، فَإِذَا اغْتَمَّ بِـهَا كَشَفَهَا عَنْ وَجْهِهِ، فَقَالَ وَهْوَ كَذَلِكَ: «لَعْنَةُ اللهِ عَلَى الْيَهُودِ وَالنَّصَارَى، اتَّخَذُوا قُبُورَ أَنْبِيَائِهِمْ مَسَاجِدَ»، يُحَذِّرُ مَا صَنَعُوا.
272.435 Оиша розияллоҳу анҳо ва Абдуллоҳ ибн Аббос розияллоҳу анҳумо айтишади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга (ўлим ҳолати) келган чоғи бир хамийсаларини юзларига ташлаб олдилар. У нафасларини қисса, юзларини очар эдилар. У зот ўша ҳолатда: «Яҳудий ва насронийларга Аллоҳнинг лаънати бўлсинки, пайғамбарларининг қабрларини масжид қилиб олдилар», деб, уларнинг қилмишидан огоҳлантирдилар».
213/38 – بَاب: نَوْمِ الْمَرْأَةِ فِي الْمَسْجِدِ
213/38-боб.
АЁЛ КИШИнинг МАСЖИДДА УХЛАШИ ҲАҚИДА
273/439 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ الله عَنْهَ: أَنَّ وَلِيدَةً كَانَتْ سَوْدَاءَ لِحَيٍّ مِنَ الْعَرَبِ، فَأَعْتَقُوهَا فَكَانَتْ مَعَهُمْ، قَالَتْ: فَخَرَجَتْ صَبِيَّةٌ لَهُمْ عَلَيْهَا وِشَاحٌ أَحْمَرُ مِنْ سُيُورٍ، قَالَتْ: فَوَضَعَتْهُ، أَوْ وَقَعَ مِنْهَا، فَمَرَّتْ بِهِ حُدَيَّاةٌ وَهْوَ مُلْقًى، فَحَسِبَتْهُ لَحْمًا فَخَطَفَتْهُ، قَالَتْ: فَالْتَمَسُوهُ فَلَمْ يَجِدُوهُ، قَالَتْ: فَاتَّهَمُونِي بِهِ، قَالَتْ: فَطَفِقُوا يُفَتِّشُونَ، حَتَّى فَتَّشُوا قُبُلَهَا، قَالَتْ: وَاللهِ إِنِّي لَقَائِمَةٌ مَعَهُمْ، إِذْ مَرَّتِ الْحُدَيَّاةُ فَأَلْقَتْهُ، قَالَتْ: فَوَقَعَ بَيْنَهُمْ، قَالَتْ: فَقُلْتُ: هَذَا الَّذِي اتَّهَمْتُمُونِي بِهِ، زَعَمْتُمْ وَأَنَا مِنْهُ بَرِيئَةٌ، وَهُوَ ذَا هُوَ، قَالَتْ: فَجَاءَتْ إِلَى رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم فَأَسْلَمَتْ، قَالَتْ عَائِشَةُ: فَكَانَ لَهَا خِبَاءٌ فِي الْمَسْجِدِ أَوْ حِفْشٌ، قَالَتْ: فَكَانَتْ تَأْتِينِي فَتَحَدَّثُ عِنْدِي، قَالَتْ: فَلَا تَجْلِسُ عِنْدِي مَجْلِسًا إِلَّا قَالَتْ:
وَيَوْمَ الْوِشَاحِ مِنْ أَعَاجِيبِ رَبِّنَا أَلَا إِنَّهُ مِنْ بَلْدَةِ الْكُفْرِ أَنْجَانِي
قَالَتْ عَائِشَةُ رَضِيَ الله عَنْهَا: فَقُلْتُ لَهَا: مَا شَأْنُكِ، لَا تَقْعُدِينَ مَعِي مَقْعَدًا إِلَّا قُلْتِ هَذَا؟ قَالَتْ: فَحَدَّثَتْنِي بِـهَذَا الْحَدِيثِ.
273.439. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Араб қабилаларидан бирида қора танли бир чўри бор эди, уни озод қилишди. Лекин у ўша қавм билан қолди. У бундай деди: «Уларнинг бир қизи бўлиб, унинг жавоҳир қадалган қизил чарм белбоғи бор эди. Уни ечиб ёки тушириб қўйди. Бирдан бир калхат учиб ўтиб қолди ва ётган (белбоғни) гўшт деб ўйлаб олиб қочди. Уни қидириб топа олмай, мендан гумон қилишди».
(Оиша) айтади: «Уни тинтий бошлашди, ҳатто олдини ҳам текширишди».
(Чўри бундай дейди:) «Аллоҳга қасамки, улар билан турганимда, бирдан бир калхат учиб келиб, белбоғни ташлаб кетди. У уларнинг олдига тушди. Мен уларга: «Мана ўша сизлар гумонсираб, менга туҳмат қилган нарсангиз. Ҳолбуки, бунга алоқам йўқ эди. Мана ўша нарса», дедим».
Чўри Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига келиб, мусулмон бўлди. Оиша розияллоҳу анҳо айтади: «Масжидда унинг чодири ёки пастак уйчаси бор эди. Ҳузуримга келиб, суҳбатлашиб турар эди. Ҳар гал олдимда ўтирганида шундай дер эди:
«Белбоғ воқеаси куни Роббимизнинг ажойиботларидан,
У Зот мени қутқарди куфр оламидан».
Мен унга: «Сенга нима бўлганки, қачон мен билан ўтирсанг, доим шунақа дейсан?» деган эдим, у шу воқеани айтиб берди».
214/39 – بَاب: نَوْمِ الرِّجَالِ فِي الْمَسْجِدِ
214.39-боб.
ЭРКАКЛАРнинг МАСЖИДДА УХЛАШИ ҲАҚИДА
274/441 - عَنْ سَهْلِ بْنِ سَعْدٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: جَاءَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم بَيْتَ فَاطِمَةَ رَضِيَ الله عَنْهَا، فَلَمْ يَجِدْ عَلِيًّا فِي الْبَيْتِ، فَقَالَ: «أَيْنَ ابْنُ عَمِّكِ؟». قَالَتْ: كَانَ بَيْنِي وَبَيْنَهُ شَيْءٌ، فَغَاضَبَنِي فَخَرَجَ، فَلَمْ يَقِلْ عِنْدِي، فَقَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم لِإِنْسَانٍ: «انْظُرْ أَيْنَ هُوَ». فَجَاءَ فَقَالَ: يَا رَسُولَ اللهِ، هُوَ فِي الْمَسْجِدِ رَاقِدٌ، فَجَاءَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم وَهْوَ مُضْطَجِعٌ، قَدْ سَقَطَ رِدَاؤُهُ عَنْ شِقِّهِ، وَأَصَابَهُ تُرَابٌ، فَجَعَلَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم يـَمْسَحُهُ عَنْهُ وَيَقُولُ: «قُمْ أَبَا تُرَابٍ، قُمْ أَبَا تُرَابٍ».
274.441 Саҳл ибн Саъд розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Фотиманинг уйига келдилар, бироқ уйда Алийни кўрмадилар. Шунда у зот: «Амакиваччанг қани?» дедилар. «Мен билан унинг ўртамизда бир нима ўтган эди, мен билан аччиқлашиб, чиқиб кетди, олдимда қайлула* ҳам қилмади», деди.
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бир одамга: «Қара-чи, у қаерда экан?» дедилар. У келиб: «Эй Аллоҳнинг Расули, у масжидда ухлаб ётибди», деди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бордилар. У (Алий) ёнбошлаб ётар, ридосининг ёни очилиб қолган, ўзига тупроқ теккан эди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ундан тупроқни қоқа туриб: «Тур, Абу Туроб, тур, Абу Туроб*», дедилар.
* Қайлула – туш пайтида мизғиб олиш.
* «Абу Туроб» – луғатда «тупроқнинг отаси» маъносида. Куня саналмаган бу каби иборалар арабларда кўпинча лақаб ёки эркалаш маъносида ҳам ишлатилади. Бу ерда Абу Туроб дегани «Тупроқвой» маъносига яқин.
215/40 – بَاب: إِذَا دَخَلَ الْمَسْجِدَ فَلْيَرْكَعْ رَكْعَتَيْنِ
215.40-БОБ.
масжидга кирганда икки ракат намоз ўқисин
275/444 - عَنْ أَبِي قَتَادَةَ السَّلَمِيِّ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «إِذَا دَخَلَ أَحَدُكُمُ الْمَسْجِدَ فَلْيَرْكَعْ رَكْعَتَيْنِ قَبْلَ أَنْ يَجْلِسَ».
275.444 Абу Қатода Саламий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Бирортангиз масжидга кирса, ўтирмай туриб икки ракат намоз ўқисин», дедилар».
216/41 – بَاب: بُنْيَانِ الْمَسْجِدِ
216.41.-боб.
МАСЖИД ҚУРИШ ҲАҚИДА
276/446 – عَنْ عَبْدِ الله بْنِ عُمَرَ رَضِيَ الله عَنْهُمَا قَالَ: أَنَّ الْمَسْجِدَ كَانَ عَلَى عَهْدِ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم مَبْنِيًّا بِاللَّبِنِ، وَسَقْفُهُ الْجَرِيدُ، وَعُمُدُهُ خَشَبُ النَّخْلِ، فَلَمْ يَزِدْ فِيهِ أَبُو بَكْرٍ شَيْئًا، وَزَادَ فِيهِ عُمَرُ، وَبَنَاهُ عَلَى بُنْيَانِهِ فِي عَهْدِ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم بِاللَّبِنِ وَالْجَرِيدِ، وَأَعَادَ عُمُدَهُ خَشَبًا، ثُمَّ غَيَّرَهُ عُثْمَانُ، فَزَادَ فِيهِ زِيَادَةً كَثِيرَةً، وَبَنَى جِدَارَهُ بِالْحِجَارَةِ الْمَنْقُوشَةِ وَالْقَصَّةِ، وَجَعَلَ عُمُدَهُ مِنْ حِجَارَةٍ مَنْقُوشَةٍ، وَسَقَفَهُ بِالسَّاجِ.
276.446 Абдуллоҳ розияллоҳу анҳу хабар қилади:
«Масжид Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг даврларида хом ғиштдан қурилган, шифти хурмо шохларидан, устунлари эса хурмо ёғочидан эди. Абу Бакр унга бирор қўшимча киритмади. Умар унга қўшимча қилди: Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам даврларидаги бино хом ғишт ва хурмо шохларидан қурилганича қолса-да, устунларини ёғочдан қайта қилди. Сўнг Усмон уни ўзгартириб, кўп қўшимчалар қўшди. Деворларини нақшинкор тошлар ва ганч билан безади. Устунларини нақшинкор тошлардан қилиб, томини сож* ёғочи билан ёпди».
* Сож – тахтанинг сифатли ва қимматбаҳо тури, у Ҳиндистондан келтирилган.
217/42 – بَاب: التَّعَاوُنِ فِي بِنَاءِ الْمَسْجِدِ
217.42-боб.
МАСЖИД қурИШДА кўмакЛАШИШ ҲАҚИДА
277/447 – عَنْ أبِي سَعِيدٍ الـخُدْرِيِّ رَضِيَ الله عَنْهُ أنَّهُ: كَانَ يُحَدِّثُ يَوْمًا حَتَّى أَتَى ذِكْرُ بِنَاءِ الْمَسْجِدِ، فَقَالَ: كُنَّا نَحْمِلُ لَبِنَةً لَبِنَةً، وَعَمَّارٌ لَبِنَتَيْنِ لَبِنَتَيْنِ، فَرَآهُ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم، فَيَنْفُضُ التُّرَابَ عَنْهُ، وَيَقُولُ: «وَيْحَ عَمَّارٍ، تَقْتُلُهُ الْفِئَةُ الْبَاغِيَةُ، يَدْعُوهُمْ إِلَى الْجَنَّةِ، وَيَدْعُونَهُ إِلَى النَّارِ».
277.447 Абу Саъид ал-Худрий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
У киши ҳадис айтиб ниҳоят, сўз масжид қурилишига келганда бундай деди: «Биз ғиштни биттадан кўтарардик, Аммор эса иккита-иккитадан кўтарар эди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам буни кўриб, унинг чангини қоқдилар ва: «Амморнинг шўри қурисин, уни боғий* тўда ўлдиради. У уларни жаннатга чақирса, улар уни дўзахга чақиришади», дедилар. Аммор: «Фитналардан Аллоҳдан паноҳ сўрайман», деди».
* Боғий – луғатда «тажовузкор», истилоҳда «одил имомга итоатсизлик қилиб, Ислом давлатига қурол кўтариб қарши чиққан шахс».
218/43 – بَاب: مَنْ بَنَى مَسْجِدًا
218.43-боб.
МАСЖИД ҚУРГАН КИШИ ҲАҚИДА
278/450 - عَنْ عُثْمَانَ بْنَ عَفَّانَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَوْلِ النَّاسِ فِيهِ حِينَ بَنَى مَسْجِدَ الرَّسُولِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: إِنَّكُمْ أَكْثَرْتُمْ، وَإِنِّي سَـمِعْتُ رَسُولَ الله صلى الله عليه وسلم يَقُولُ: «مَنْ بَنَى مَسْجِدًا يَبْتَغِي بِهِ وَجْهَ اللهِ، بَنَى اللهُ لَهُ مِثْلَهُ فِي الْجَنَّةِ».
278.450 Убайдуллоҳ Хавлоний эшитган эканки, Усмон ибн Аффон Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг масжидларини қураётган кезлари одамларнинг ўз шаънига қилган гап-сўзларига жавобан: «Сизлар ошириб юбординглар. Мен Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «Ким бир масжид қурса – Букайр: «Аллоҳнинг важҳини розилигини истаб», деди, деб ўйлайман», деган – Аллоҳ унга жаннатда унинг мислини қуриб беради», деяётганларини эшитганман», деган экан.
219/44 – بَاب: يَأْخُذُ بِنُصُولِ النَّبْلِ إِذَا مَرَّ فِي الْمَسْجِدِ
219.44-боб.
МАСЖИДДАН ЎТГАНДА КАМОН ЎҚИнинг тиғларИНИ УШЛАБ ОЛИШ ҲАҚИДА
279/451 - عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللهِ رَضِيَ الله عَنْهُمَا قَالَ: مَرَّ رَجُلٌ فِي الْمَسْجِدِ وَمَعَهُ سِهَامٌ، فَقَالَ لَهُ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «أَمْسِكْ بِنِصَالِهَا»؟
279.451 Жобир ибн Абдуллоҳ розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Бир киши ёнида камон ўқлари билан масжиддан ўтди. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам унга: «Тиғларини(нг учини) ушлаб ол», дедилар».
220/45 – بَاب: الْمُرُورِ فِي الْمَسْجِدِ
220.45-боб.
МАСЖИДДАН ЎТИШ ҲАҚИДА
280/452 – عَنْ أبِي مُوسَى الأَشْعَرِيِّ رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «مَنْ مَرَّ فِي شَيْءٍ مِنْ مَسَاجِدِنَا، أَوْ أَسْوَاقِنَا، بِنَبْلٍ، فَلْيَأْخُذْ عَلَى نِصَالِهَا، لَا يَعْقِرْ بِكَفِّهِ مُسْلِمًا».
280.452 Абу Бурда отасидан ривоят қилади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ким масжидларимиз ёки бозорларимиздан камон ўқлари билан ўтса, тиғларини кафти билан ушлаб олсин, токи бирор мусулмонга жароҳат етказиб қўймасин», дедилар».
221/46 – بَاب: الشِّعْرِ فِي الْمَسْجِدِ
221.46.-боб.
МАСЖИДДА ШЕЪР АЙТИШ ҲАҚИДА
281/453 - عَنْ حَسَّانَ بْنَ ثَابِتٍ الْأَنْصَارِيَّ رَضِيَ الله عَنْهُ: أنَّهُ اسْتَشْهَدَ أَبَا هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ: أنْشُدُكَ الله، هَلْ سَـمِعْتَ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم يَقُولُ: «يَا حَسَّانُ، أَجِبْ عَنْ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم، اللَّهُمَّ أَيِّدْهُ بِرُوحِ الْقُدُسِ»؟ قَالَ أَبُو هُرَيْرَةَ: نَعَمْ.
281.453 Абу Салама ибн Абдурраҳмон ибн Авф хабар қилади:
«Ҳассон ибн Собит Ансорий Абу Ҳурайрадан гувоҳлик сўраб: «Аллоҳ ҳаққи, Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «Эй Ҳассон, Аллоҳнинг Расули номидан жавоб қил! Аллоҳим, уни Руҳул-қудс (Жаброил) ила қўлла!» деганларини эшитганмисан?» деди. Абу Ҳурайра: «Ҳа», деди».
222/47 – بَاب: أَصْحَابِ الْحِرَابِ فِي الْمَسْجِدِ
222.47-боб.
МАСЖИДДАги НАЙЗАбозлар ҲАҚИДА
282/454 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ الله عَنْهَا قَالَتْ: لَقَدْ رَأَيْتُ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم يَوْمًا عَلَى بَابِ حُجْرَتِي وَالْحَبَشَةُ يَلْعَبُونَ فِي الْمَسْجِدِ، وَرَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم يَسْتُرُنِي بِرِدَائِهِ، أَنْظُرُ إِلَى لَعِبِهِمْ. وَفِي رِوَايَةٍ: يَلْعَبُونَ بِـحِرَابِـهِمْ.
282.454 Оиша розияллоҳу анҳо айтади:
«Бир куни Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳужрамнинг эшиги олдида турган эдилар, масжидда эса ҳабашлар ўйин қилишаётган эди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам мени ридолари билан тўсиб турар, мен уларнинг ўйинларини томоша қилар эдим».
223/48 – بَاب: التَّقَاضِي وَالْمُلَازَمَةِ فِي الْمَسْجِدِ
223.48-боб.
МАСЖИДДА ҚАРЗНИ сўраш ва (уни) қистаб, туриб олиш ҲАҚИДА
283/457 – عَنْ كَعْبِ بْنِ مَالِكٍ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّهُ تَقَاضَى ابْنَ أَبِي حَدْرَدٍ دَيْنًا كَانَ لَهُ عَلَيْهِ فِي الْمَسْجِدِ، فَارْتَفَعَتْ أَصْوَاتُهُمَا حَتَّى سَـمِعَهَا رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم وَهْوَ فِي بَيْتِهِ، فَخَرَجَ إِلَيْهِمَا، حَتَّى كَشَفَ سِجْفَ حُجْرَتِهِ، فَنَادَى: «يَا كَعْبُ». قَالَ: لَبَّيْكَ يَا رَسُولَ اللهِ، قَالَ: «ضَعْ مِنْ دَيْنِكَ هَذَا» وَأَوْمَأَ إِلَيْهِ: أَيِ الشَّطْرَ، قَالَ: لَقَدْ فَعَلْتُ يَا رَسُولَ اللهِ، قَالَ: «قُمْ فَاقْضِهِ».
283.457 Каъб розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«У масжидда Ибн Абу Ҳадраддан қарзини тўлашини талаб қилди. Кейин икковининг овози кўтарилиб кетиб, ҳатто Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам буни уйларида туриб эшитдилар. Шунда у зот ҳужраларининг дарпардасини (икки томонга) очиб, уларнинг олдига чиқдилар-да: «Эй Каъб!» деб чақирдилар. «Лаббай, эй Аллоҳнинг Расули», деди. У зот: «Қарзингдан бунчасини кеч», деб, ярмига ишора қилдилар. «Бўлди, кечдим, эй Аллоҳнинг Расули», деди. У зот (Ибн Абу Ҳадрадга қараб:) «Тур, уни (қолганини) тўла», дедилар».
224/49 – بَاب: كَنْسِ الْمَسْجِدِ، وَالْتِقَاطِ الْخِرَقِ وَالْقَذَى وَالْعِيدَانِ
224.49-боб.
МАСЖИДНИ СУПУРИШ, латта-путта, ахлат
ВА ХАС-ЧЎПЛАРНИ йиғиштириб олиш ҲАҚИДА
284/458 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ رَجُلًا أَسْوَدَ، أَوِ امْرَأَةً سَوْدَاءَ، كَانَ يَقُمُّ الْمَسْجِدَ، فَمَاتَ، فَسَأَلَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم عَنْهُ، فَقَالُوا: مَاتَ، قَالَ: «أَفَلَا كُنْتُمْ آذَنْتُمُونِي بِهِ؟ دُلُّونِي عَلَى قَبْرِهِ»، أَوْ قَالَ: قَبْرِهَا. فَأَتَى قَبْرَهُ فَصَلَّى عَلَيْهِ.
284.458 Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Қора танли бир эркак [ёки қора танли бир аёл] масжидни супуриб юрар эди. У вафот этди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам уни сўраб қолган эдилар: «У вафот этган», дейишди. У зот: «Буни менга билдирмабсизлар-да, унинг қабрини кўрсатинглар», дедилар. Кейин у зот қабрига келиб, унга жаноза намози ўқидилар».
225/50 – بَاب: تَحْرِيمِ تِجَارَةِ الْخَمْرِ فِي الْمَسْجِدِ
225.50-боб.
МАСЖИДДА ХАМР савдосини ҳаром қилиш ҲАҚИДА
285/459 - عَنْ عَائِشَةَ رَضيَ الله عَنْهَا قَالَتْ: لَمَّا أُنْزِلَ الْآيَاتُ مِنْ سُورَةِ الْبَقَرَةِ فِي الرِّبَا، خَرَجَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم إِلَى الْمَسْجِدِ فَقَرَأَهُنَّ عَلَى النَّاسِ، ثُمَّ حَرَّمَ تـِجَارَةَ الْخَمْرِ.
285.459 Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Бақара сурасининг рибо хусусидаги оятлари нозил қилинганида, Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам масжидга чиқиб, уларни одамларга ўқиб бердилар, сўнгра хамр савдосини ҳам ҳаром қилдилар».
226/51 – بَاب: الْأَسِيرِ أَوِ الْغَرِيمِ يُرْبَطُ فِي الْمَسْجِدِ
226.51-боб.
МАСЖИДДА ТУТҚУН ЁКИ ҚАРЗДОРНИ БОҒЛАБ ҚЎЙИШ ҲАҚИДА
286/461 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ، أنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «إِنَّ عِفْرِيتًا مِنَ الْجِنِّ تَفَلَّتَ عَلَيَّ الْبَارِحَةَ - أَوْ كَلِمَةً نَحْوَهَا - لِيَقْطَعَ عَلَيَّ الصَّلَاةَ، فَأَمْكَنَنِي اللهُ مِنْهُ، فَأَرَدْتُ أَنْ أَرْبِطَهُ إِلَى سَارِيَةٍ مِنْ سَوَارِي الْمَسْجِدِ، حَتَّى تُصْبِحُوا وَتَنْظُرُوا إِلَيْهِ كُلُّكُمْ، فَذَكَرْتُ قَوْلَ أَخِي سُلَيْمَانَ: رَبِّ هَبْ لِي مُلْكًا لَا يَنْبَغِي لِأَحَدٍ مِنْ بَعْدِي».
286.461 Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ушбу кеча жинларнинг ифрити намозимни бузиш учун тўсатдан олдимда пайдо бўлди [ёки шунга ўхшаш гап айтдилар]. Аллоҳ менга унга нисбатан устунлик берди. Ҳаммаларингиз эрталаб туриб, уни кўришингиз учун масжид устунларидан бирига боғлаб қўймоқчи бўлдим. Аммо биродарим Сулаймоннинг «Роббим, менга ўзимдан кейин бирор киши муяссар бўлмайдиган подшоҳликни ҳадя эт...» деган гапини эслаб қолдим», дедилар».
Равҳ (ровийлардан бири) айтади: «Кейин уни хору зор ҳолида ҳайдаб юбордилар».
Изоҳ: Ёмонликда учига чиққан ва қувватли жин-шайтон араб тилида «ифрит» дейилади. Бу сўз шайтонга ўхшаш одамга нисбатан ҳам ишлатилади.
227/52 – بَاب: الْخَيْمَةِ فِي الْمَسْجِدِ لِلْمَرْضَى وَغَيْرِهِمْ
227.52-боб.
КАСАЛЛАР ВА БОШҚАЛАР УЧУН МАСЖИДДА ЧОДИР ҚУРИШ ҲАҚИДА
287/463 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ الله عَنْهَا قَالَتْ: أُصِيبَ سَعْدٌ يَوْمَ الْخَنْدَقِ فِي الْأَكْحَلِ، فَضَرَبَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم خَيْمَةً فِي الْمَسْجِدِ لِيَعُودَهُ مِنْ قَرِيبٍ، فَلَمْ يَرُعْهُمْ، وَفِي الْمَسْجِدِ خَيْمَةٌ مِنْ بَنِي غِفَارٍ، إِلَّا الدَّمُ يَسِيلُ إِلَيْهِمْ، فَقَالُوا: يَا أَهْلَ الْخَيْمَةِ، مَا هَذَا الَّذِي يَأْتِينَا مِنْ قِبَلِكُمْ؟ فَإِذَا سَعْدٌ يَغْذُو جُرْحُهُ دَمًا، فَمَاتَ فِيهَا.
287.463 Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Хандақ куни Саъд жон томиридан жароҳатланди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам уни яқинроқдан зиёрат қилиб туришлари учун масжидга бир чодир ўрнаттирдилар. Ваҳоланки, масжидда Бану Ғифорга тегишли бошқа бир чодир ҳам бор эди. Уларни (саҳобаларни) ўзлари томон оқиб чиқаётган қонгина хавотирга солди. Шунда улар: «Эй чодирдагилар, сизлардан биз тарафга оқиб келаётган нарса нима?» дейишди. Қарашса, Саъднинг жароҳатидан қон оқаётган экан. У ўша туфайли вафот этди».
228/53 – بَاب: إِدْخَالِ الْبَعِيرِ فِي الْمَسْجِدِ لِلْعِلَّةِ
228.53-боб.
БИРОР сабаб билан МАСЖИДГА ТУЯ КИРитиш ҲАҚИДА
288/464 - عَنْ أُمِّ سَلَمَةَ رَضِيَ الله عَنْهَا قَالَتْ: شَكَوْتُ إِلَى رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم أَنِّي أَشْتَكِي، قَالَ: «طُوفِي مِنْ وَرَاءِ النَّاسِ وَأَنْتِ رَاكِبَةٌ». فَطُفْتُ، وَرَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم يُصَلِّي إِلَى جَنْبِ الْبَيْتِ، يَقْرَأُ بِـ (الطُّورِ وَكِتَابٍ مَسْطُورٍ).
288.464 Умму Салама розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга: «Мен касал бўлиб қолдим», деб шикоят қилдим. У зот: «Улов миниб, одамларнинг ортидан тавоф қилавер», дедилар. Мен тавоф қилдим. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Байтнинг ёнида «Ват-тур ва китабим мастур»ни* қироат қилиб намоз ўқиётган эдилар».
229/54 - بَابٌ
229.54-БОБ.
289/465 – عَنْ أنَسٍ رَضِيَ الله عَنْهُ أَنَّ رَجُلَيْنِ مِنْ أَصْحَابِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم، خَرَجَا مِنْ عِنْدِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم فِي لَيْلَةٍ مُظْلِمَةٍ، وَمَعَهُمَا مِثْلُ الْمِصْبَاحَيْنِ، يُضِيآنِ بَيْنَ أَيْدِيهِمَا، فَلَمَّا افْتَرَقَا صَارَ مَعَ كُلِّ وَاحِدٍ مِنْهُمَا وَاحِدٌ، حَتَّى أَتَى أَهْلَهُ.
289.465 Анас розияллоҳу анҳу бундай сўзлаб берди:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг саҳобаларидан икки киши қоронғи кечада Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларидан чиқишди. Улар билан бирга олдиларини ёритиб турувчи чироққа ўхшаш икки нур бор эди. Улар ажраб кетишгач, ҳар бири билан то уйига етиб олгунича, биттадан нур бирга бўлди».
230/55 – بَاب: الْخَوْخَةِ وَالْمَمَرِّ فِي الْمَسْجِدِ
230.55-боб.
МАСЖИДДАн ДАРЧА ВА ЙЎЛАК ОЧИШ ҲАҚИДА
290/466 - عَنْ أَبِي سَعِيدٍ الْخُدْرِيِّ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: خَطَبَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم فَقَالَ: «إِنَّ اللهَ خَيَّرَ عَبْدًا بَيْنَ الدُّنْيَا وَبَيْنَ مَا عِنْدَهُ، فَاخْتَارَ مَا عِنْدَ اللهِ». فَبَكَى أَبُو بَكْرٍ رَضِيَ الله عَنْهُ، فَقُلْتُ فِي نَفْسِي: مَا يُبْكِي هَذَا الشَّيْخَ؟ إِنْ يَكُنِ اللهُ خَيَّرَ عَبْدًا بَيْنَ الدُّنْيَا وَبَيْنَ مَا عِنْدَهُ، فَاخْتَارَ مَا عِنْدَ اللهِ؟ فَكَانَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم هُوَ الْعَبْدَ، وَكَانَ أَبُو بَكْرٍ أَعْلَمَنَا، قَالَ: «يَا أَبَا بَكْرٍ لَا تَبْكِ، إِنَّ أَمَنَّ النَّاسِ عَلَيَّ فِي صُحْبَتِهِ وَمَالِهِ أَبُو بَكْرٍ، وَلَوْ كُنْتُ مُتَّخِذًا خَلِيلًا مِنْ أُمَّتِي لَاتَّخَذْتُ أَبَا بَكْرٍ، وَلَكِنْ أُخُوَّةُ الْإِسْلَامِ وَمَوَدَّتُهُ، لَا يَبْقَيَنَّ فِي الْمَسْجِدِ بَابٌ إِلَّا سُدَّ، إِلَّا بَابُ أَبِي بَكْرٍ».
290.466 Абу Саъид Худрий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам хутба қилиб: «Албатта, Аллоҳ бир бандага дунё билан Ўзининг ҳузуридаги нарса орасида ихтиёр берди. У Аллоҳнинг ҳузуридагини танлади», дедилар. Шунда Абу Бакр йиғлади. Ичимда: «Аллоҳ бир бандага дунё билан Ўзининг ҳузуридаги нарса орасида ихтиёр берган бўлса ва у Аллоҳнинг ҳузуридагисини танлаган бўлса, бу шайхни нима йиғлатяптийкин», дедим. Кейин ўша банда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бўлиб чиқдилар. Абу Бакр энг билимдонимиз экан. У зот: «Йиғлама, эй Абу Бакр. Албатта, мол-давлату ошноликда одамларнинг менга энг фидокори Абу Бакрдир. Агар умматимдан халил (дўст) тутганимда, албатта, Абу Бакрни тутган бўлар эдим. Лекин (ўртадаги) Ислом биродарлиги ва меҳр-муҳаббати (афзалдир). Масжидда Абу Бакрнинг эшигидан бошқа бирорта эшик қолмай тўсиб ташлансин», дедилар».
291/467 - عَنِ عَبْدِ الله بْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ الله عَنْهُمَا قَالَ: خَرَجَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم فِي مَرَضِهِ الَّذِي مَاتَ فِيهِ عَاصِبُ رَأْسَهُ بِخِرْقَةٍ، فَقَعَدَ عَلَى الْمِنْبَرِ، فَحَمِدَ اللهَ وَأَثْنَى عَلَيْهِ، ثُمَّ قَالَ: «إِنَّهُ لَيْسَ مِنَ النَّاسِ أَحَدٌ أَمَنَّ عَلَيَّ فِي نَفْسِهِ وَمَالِهِ مِنْ أَبِي بَكْرِ بْنِ أَبِي قُحَافَةَ، وَلَوْ كُنْتُ مُتَّخِذًا مِنَ النَّاسِ خَلِيلًا لَاتَّخَذْتُ أَبَا بَكْرٍ خَلِيلًا، وَلَكِنْ خُلَّةُ الْإِسْلَامِ أَفْضَلُ، سُدُّوا عَنِّي كُلَّ خَوْخَةٍ فِي هَذَا الْمَسْجِدِ، غَيْرَ خَوْخَةِ أَبِي بَكْرٍ.
291.467 Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам вафотларидан олдинги бетобликларида бошларини бир парча мато билан боғлаган ҳолда чиқдилар. Минбарга ўтириб, Аллоҳга ҳамду сано айтдилар. Сўнг: «Ҳақиқатда, одамларнинг бирортаси моли-жонини менга нисор қилишда Абу Бакр ибн Абу Қуҳофадан кўра фидокорроқ эмас. Агар одамлардан халил тутганимда, албатта, Абу Бакрни халил тутган бўлар эдим. Лекин Ислом дўстлиги афзалдир. Бу масжиддаги Абу Бакрнинг дарчасидан бошқа барча дарчаларни мендан тўсиб ташланглар», дедилар».
231/56 – بَاب: الْأَبْوَابِ وَالْغَلَقِ لِلْكَعْبَةِ وَالْمَسَاجِدِ
231.56-боб.
КАЪБА ҳамда МАСЖИДЛАРдаги ЭШИК ВА ҚУЛФЛАР ҲАҚИДА
292/468 - عَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ الله عَنْهُمَا: أَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم قَدِمَ مَكَّةَ، فَدَعَا عُثْمَانَ بْنَ طَلْحَةَ، فَفَتَحَ الْبَابَ، فَدَخَلَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم، وَبِلَالٌ، وَأُسَامَةُ بْنُ زَيْدٍ، وَعُثْمَانُ بْنُ طَلْحَةَ، ثُمَّ أُغْلِقَ الْبَابُ، فَلَبِثَ فِيهِ سَاعَةً، ثُمَّ خَرَجُوا. قَالَ ابْنُ عُمَرَ: فَبَدَرْتُ فَسَأَلْتُ بِلَالًا، فَقَالَ: صَلَّى فِيهِ، فَقُلْتُ: فِي أَيٍّ؟ قَالَ: بَيْنَ الْأُسْطُوَانَتَيْنِ. قَالَ ابْنُ عُمَرَ: فَذَهَبَ عَلَيَّ أَنْ أَسْأَلَهُ كَمْ صَلَّى.
292.468 Ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам Маккага келиб, Усмон ибн Т-А-лҳани чақирдилар. У эшикни (Каъба эшигини) очди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам, Билол, Усома ибн Зайд ва Усмон ибн Т-А-лҳа киришди. Кейин эшик ёпилди. У ерда бир муддат туриб, сўнг чиқишди. Шошилиб Билолдан сўраган эдим, «У зот унинг ичида намоз ўқидилар», деди. «Қаерида?» дедим. «Икки устун орасида», деди. Қанча ўқиганларини сўраш ёдимдан чиқибди».
232/57 – بَاب: الْحِلَقِ وَالْجُلُوسِ فِي الْمَسْجِدِ
232.57-боб.
МАСЖИДДА ҲАЛҚА қуриш ва ЎТИРИШ ҲАҚИДА
293/472 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: سَأَلَ رَجُلٌ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم وَهْوَ عَلَى الْمِنْبَرِ: مَا تَرَى فِي صَلَاةِ اللَّيْلِ؟ قَالَ: «مَثْنَى مَثْنَى، فَإِذَا خَشِيَ الصُّبْحَ صَلَّى وَاحِدَةً، فَأَوْتَرَتْ لَهُ مَا صَلَّى»؛ وَإِنَّهُ كَانَ يَقُولُ: اجْعَلُوا آخِرَ صَلَاتِكُمْ وِتْرًا، فَإِنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم أَمَرَ بِهِ.
293.472 Нофеъдан ривоят қилинади:
«Ибн Умар розияллоҳу анҳумо бундай деган: «Бир киши Набий соллаллоҳу алайҳи васалламдан минбардаликларида «Тунги намоз ҳақида нима дейсиз?» деб сўради. У зот: «Икки ракат-икки ракатдан (ўқилади). Тонг отиб қолишидан қўрққанида битта (ракат) ўқийди, бу унинг ўқиган намозларини тоқ қилади (яъни витр ўрнига ўтади)», дедилар».
Ибн Умар: «Охирги намозингизни тоқ қилинглар, чунки Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам шунга буюрганлар», дер эди».
233/58 – بَاب: الْاِسْتِلْقَاءِ فِي الْمَسْجِدِ
233.58-боб.
МАСЖИДДА чалқанча ЁТИШ ВА ОЁҚ УЗАТИШ ҲАҚИДА
294/475 – عَنْ عَبْدِ الله بْنِ زَيْدٍ الأنْصَارِيِّ رَضِيَ الله عَنْهُ أَنَّهُ رَأَى رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم مُسْتَلْقِيًا فِي الْمَسْجِدِ، وَاضِعًا إِحْدَى رِجْلَيْهِ عَلَى الْأُخْرَى.
294.475 Ибн Шиҳобдан ривоят қилинади:
«Аббод ибн Тамим амакисидан ривоят қилишича, у Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг масжидда бир оёқларини иккинчиси устига қўйиб, чалқанча ётганларини кўрган».
Ибн Шиҳоб Саъид ибн Мусайябнинг «Умар ва Усмон ҳам шундай қилар эдилар», деганини ҳам ривоят қилган.
234/59 – بَاب: الصَّلَاةِ فِي مَسْجِدِ السُّوقِ
234.59-боб.
БОЗОР МАСЖИДИДА НАМОЗ ЎҚИШ ҲАҚИДА
295/477 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «صَلَاةُ الْجَمِيعِ تَزِيدُ عَلَى صَلَاتِهِ فِي بَيْتِهِ، وَصَلَاتِهِ فِي سُوقِهِ، خَمْسًا وَعِشْرِينَ دَرَجَةً، فَإِنَّ أَحَدَكُمْ إِذَا تَوَضَّأَ فَأَحْسَنَ الوضُوءَ، وَأَتَى الْمَسْجِدَ، لَا يُرِيدُ إِلَّا الصَّلَاةَ، لَمْ يَخْطُ خَطْوَةً إِلَّا رَفَعَهُ اللهُ بِهَا دَرَجَةً، وَحَطَّ عَنْهُ خَطِيئَةً، حَتَّى يَدْخُلَ الْمَسْجِدَ، وَإِذَا دَخَلَ الْمَسْجِدَ، كَانَ فِي صَلَاةٍ مَا كَانَتْ تَحْبِسُهُ، وَتُصَلِّي - يَعْنِي عَلَيْهِ – الْمَلَائِكَةُ، مَا دَامَ فِي مَجْلِسِهِ الَّذِي يُصَلِّي فِيهِ: اللَّهُمَّ اغْفِرْ لَهُ، اللَّهُمَّ ارْحَمْهُ، مَا لَمْ يُحْدِثْ».
295.477 Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Жамоат намози (кишининг) ўз уйидаги намозидан ва бозоридаги намозидан йигирма беш даража ортиқ бўлади. Зотан, бирортангиз гўзал қилиб таҳорат қилса ва масжидга намоз ўқишнигина ният қилиб борса, то масжидга кириб келгунича босган ҳар қадами туфайли Аллоҳ уни бир даражага кўтаради ва битта хатосини ўчиради. Масжидга кирганида эса уни (намоз) тутиб турар экан, намозда бўлади. Модомики намоз ўқиётган жойида бўлар экан ва ўша жойда таҳорати синмас экан, фаришталар: «Аллоҳим, уни мағфират қил! Аллоҳим, унга раҳм қил!» деб салавот айтишади (яъни унинг ҳаққига)», дедилар».
235/60 – بَاب: تَشْبِيكِ الْأَصَابِعِ فِي الْمَسْجِدِ وَغَيْرِهِ
235.60-боб.
МАСЖИД ва бошқа жойда БАРМОҚЛАРНИ
бир-бирига кириштириш ҲАҚИДА
296/481 - عَنْ أَبِي مُوسَى رَضِيَ الله عَنْهُ عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «إِنَّ الْمُؤْمِنَ لِلْمُؤْمِنِ كَالْبُنْيَانِ، يَشُدُّ بَعْضُهُ بَعْضًا».
296.481 Абу Мусо розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Мўмин билан мўмин бир-бирини тутиб турадиган деворлар кабидир», дея бармоқларини бир-бирига кириштирдилар».
297/482 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: صَلَّى بِنَا رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم إِحْدَى صَلَاتَيِ الْعَشِيِّ، فَصَلَّى بِنَا رَكْعَتَيْنِ ثُمَّ سَلَّمَ، فَقَامَ إِلَى خَشَبَةٍ مَعْرُوضَةٍ فِي الْمَسْجِدِ، فَاتَّكَأَ عَلَيْهَا كَأَنَّهُ غَضْبَانُ، وَوَضَعَ يَدَهُ الْيُمْنَى عَلَى الْيُسْرَى، وَشَبَّكَ بَيْنَ أَصَابِعِهِ، وَوَضَعَ خَدَّهُ الْأَيـْمَنَ عَلَى ظَهْرِ كَفِّهِ الْيُسْرَى، وَخَرَجَتِ السَّرَعَانُ مِنْ أَبْوَابِ الْمَسْجِدِ، فَقَالُوا: قَصُرَتِ الصَّلَاةُ؟ وَفِي الْقَوْمِ أَبُو بَكْرٍ وَعُمَرُ، فَهَابَا أَنْ يُكَلِّمَاهُ، وَفِي الْقَوْمِ رَجُلٌ فِي يَدَيْهِ طُولٌ، يُقَالُ لَهُ: ذُو الْيَدَيْنِ، قَالَ: يَا رَسُولَ اللهِ، أَنَسِيتَ أَمْ قَصُرَتِ الصَّلَاةُ؟ قَالَ: «لَمْ أَنْسَ وَلَمْ تُقْصَرْ». فَقَالَ: «أَكَمَا يَقُولُ ذُو الْيَدَيْنِ؟» فَقَالُوا: نَعَمْ، فَتَقَدَّمَ فَصَلَّى مَا تَرَكَ، ثُمَّ سَلَّمَ، ثُمَّ كَبَّرَ وَسَجَدَ مِثْلَ سُجُودِهِ أَوْ أَطْوَلَ، ثُمَّ رَفَعَ رَأْسَهُ وَكَبَّرَ، ثُمَّ كَبَّرَ وَسَجَدَ مِثْلَ سُجُودِهِ أَوْ أَطْوَلَ، ثُمَّ رَفَعَ رَأْسَهُ وَكَبَّرَ، ثُمَّ سَلَّمَ.
297.482 Ибн Сириндан ривоят қилинади:
«Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу айтди: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бизга кундузги икки намоздан бирини ўқиб бердилар. – Ибн Сирин: «Абу Ҳурайра унинг номини айтди, лекин мен унутиб қўйдим», дейди. – У зот бизга икки ракат намоз ўқиб бериб, сўнг салом бердилар-да, масжидга кўндаланг қўйилган ёғочнинг олдига бориб, унга суяндилар. У зот ғазаблангандек эдилар. Ўнг қўлларини сўл қўлларига қўйиб, бармоқларини бир-бирига кириштирдилар ва ўнг ёноқларини чап кафтлари орқасига қўйдилар. Шошқалоқлар «Намоз қисқарибди», деб, масжид эшикларидан чиқиб кетишди. Қавм ичида Абу Бакр ва Умар бор эди. Улар ҳам у зотга гапиришдан ҳайиқишди. Қавм ичида қўллари узун киши бўлиб, уни «Зул-ядайн»* деб аташар эди. У: «Эй Аллоҳнинг Расули, унутдингизми ёки намоз қисқардими?» деди. У зот: «Унутмадим ҳам, қисқармади ҳам», дедилар-да: «Зул-ядайн айтганидек бўлдими?» деб сўрадилар. «Ҳа», дейишди. Шунда олдинга ўтиб, қолдирганларини ўқидилар. Кейин салом бердилар ва такбир айтиб, ҳар доимги саждаларидек ёки ундан узунроқ сажда қилдилар. Кейин бошларини кўтардилар ва такбир айтдилар. Кейин такбир айтиб, доимги саждаларидек ёки ундан узунроқ сажда қилдилар. Сўнг бошларини кўтардилар ва такбир айтдилар».
Баъзан ундан (Ибн Сириндан) «Кейин салом берганлар», дейилганми?» деб сўрашганида, «Менга Имрон ибн Ҳусойннинг «Сўнг салом бердилар», деган хабари келган», дерди.
* «Зул-ядайн» – икки қўл соҳиби, яъни узунқўл.
Изоҳ: Ҳадисда айтилганидек гаплашиш намозни бузмаслиги Исломнинг олдинги ҳукмларига биноан бўлиб, кейин мансух (бекор) қилинган. Шунинг учун ҳам мазкур воқеада иштирок этган Умар ибн Хаттоб розияллоҳу анҳу ўз халифалиги даврида шундай ҳолатга тушганида намозни қайта ўқиган.
236/61 – بَاب: الْمَسَاجِدِ الَّتِي عَلَى طُرُقِ الْمَدِينَةِ
وَالْمَوَاضِعِ الَّتِي صَلَّى فِيهَا النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم
236.61-боб.
МАДИНА ЙЎЛЛАРиДАГИ МАСЖИДЛАР ВА НАБИЙ СОЛЛАЛЛОҲУ
АЛАЙҲИ ВАСАЛЛАМ НАМОЗ ЎҚИГАН жойЛАР ҲАҚИДА
298/483 - عَنِ عَبْدِ الله بْنِ عُمَرَ رَضِيَ الله عَنْهُمَا: أَنَّهُ كَانَ يُصَلِّي فِي أمَاكِنَ مِنَ الطَّرِيقِ وَيَقُولُ: إنَّهُ رَأَى النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم يُصَلِّي فِي تِلْكَ الأمْكِنَةِ.
298.483 Мусо ибн Уқба сўзлаб берди:
«Солим ибн Абдуллоҳнинг йўлдаги (маълум) жойларни танлаб намоз ўқиётганини кўрдим. У айтдики, отаси ўша ерларда намоз ўқиган ва Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ана шу жойларда намоз ўқиганларини кўрган экан.
Ибн Умарнинг ўша жойларда намоз ўқиганини менга Нофеъ ҳам айтиб берган.
Солимдан сўраганимда, унинг сўзи ўша жойларнинг бирортасида Нофеъга номувофиқ келганини билмайман, фақат Равҳо тепалигидаги масжид хусусида икковлари ҳар хил гапиришган».
299/484 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم، كَانَ يَنْزِلُ بِذِي الْحُلَيْفَةِ حِينَ يَعْتَمِرُ، وَفِي حَجَّتِهِ حِينَ حَجَّ، تَحْتَ سَـمُرَةٍ، فِي مَوْضِعِ الْمَسْجِدِ الَّذِي بِذِي الْحُلَيْفَةِ، وَكَانَ إِذَا رَجَعَ مِنْ غَزْوٍ، كَانَ فِي تِلْكَ الطَّرِيقِ، أَوْ حَجٍّ أَوْ عُمْرَةٍ، هَبَطَ مِنْ بَطْنِ وَادٍ، فَإِذَا ظَهَرَ مِنْ بَطْنِ وَادٍ أَنَاخَ بِالْبَطْحَاءِ الَّتِي عَلَى شَفِيرِ الْوَادِي الشَّرْقِيَّةِ، فَعَرَّسَ ثَمَّ حَتَّى يُصْبِحَ، لَيْسَ عِنْدَ الْمَسْجِدِ الَّذِي بِحِجَارَةٍ، وَلَا عَلَى الْأَكَمَةِ الَّتِي عَلَيْهَا الْمَسْجِدُ، كَانَ ثَمَّ خَلِيجٌ يُصَلِّي عَبْدُ اللهِ عِنْدَهُ، فِي بَطْنِهِ كُثُبٌ، كَانَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم ثَمَّ يُصَلِّي، فَدَحَا السَّيْلُ فِيهِ بِالْبَطْحَاءِ، حَتَّى دَفَنَ ذَلِكَ الْمَكَانَ الَّذِي كَانَ عَبْدُ اللهِ يُصَلِّي فِيهِ.
299.484 Нофеъдан ривоят қилинади:
«Абдуллоҳ розияллоҳу анҳу унга шундай деди: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам умра ва ҳаж қилганларида Зулҳулайфага* – Зулҳулайфадаги масжид ўрнидаги самура* тагига тушар эдилар. Шу йўлдан бирор ғазот, ҳаж ёки умрадан қайтсалар, водийнинг ўртасида тушардилар. Водийнинг ўртасидан кўтарилганларида шарқий водийнинг чеккасидаги ўзанда туяларини чўктирар эдилар. Тошлоқдаги масжидда ҳам, масжид турган дўнглик устида ҳам эмас, (мана шу ерда) тонггача қўноқлардилар. У ерда бир пастлик бўлиб, унинг олдида Абдуллоҳ намоз ўқир эди. Унинг ўртасида қумтепалар бўлиб, у ерда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам намоз ўқир эдилар. Кейинроқ сел у ерга оқизиқ* олиб келиб, Абдуллоҳ намоз ўқийдиган ҳалиги жойни кўмиб ташлади».
* Зулҳулайфа – Мадинаи Мунаввара яқинидаги жой. Ҳозирда «Абяру Али» деб аталади. Мадина тарафидан келадиган ҳожилар учун мийқот ҳисобланади. Макка билан Зулҳулайфанинг ораси 410 км.
* Самура – тиканли дарахтлар оиласига мансуб бўлиб, уларнинг ичида энг сифатли ёғоч берадиган дарахт.
* Оқизиқ – сув билан оқиб келган минерал ва органик жинслар.
Изоҳ: Бу ва бундан кейинги ҳадисларда Абдуллоҳ ибн Умар розияллоҳу анҳумо Нофеъ роҳимаҳуллоҳга Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам намоз ўқиган жойларни ўша даврдаги ҳолатига кўра таърифлаган.
300/485 - وَحَدَّثَ عَبْدُ اللهِ: أَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم صَلَّى حَيْثُ الْمَسْجِدُ الصَّغِيرُ، الَّذِي دُونَ الْمَسْجِدِ الَّذِي بِشَرَفِ الرَّوْحَاءِ، وَقَدْ كَانَ عَبْدُ اللهِ يَعْلَمُ الْمَكَانَ الَّذِي كَانَ صَلَّى فِيهِ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم يَقُولُ: ثَمَّ عَنْ يَـمِينِكَ، حِينَ تَقُومُ فِي الْمَسْجِدِ تُصَلِّي، وَذَلِكَ الْمَسْجِدُ عَلَى حَافَةِ الطَّرِيقِ الْيُمْنَى وَأَنْتَ ذَاهِبٌ إِلَى مَكَّةَ، بَيْنَهُ وَبَيْنَ الْمَسْجِدِ الْأَكْبَرِ رَمْيَةٌ بِحَجَرٍ، أَوْ نَحْوُ ذَلِكَ.
301/486 - وَكَانَ عَبْدُ الله يُصَلِّي إِلَى الْعِرْقِ الَّذِي عِنْدَ مُنْصَرَفِ الرَّوْحَاءِ، وَذَلِكَ الْعِرْقُ انْتِهَاءُ طَرَفِهِ عَلَى حَافَةِ الطَّرِيقِ، دُونَ الْمَسْجِدِ الَّذِي بَيْنَهُ وَبَيْنَ الْمُنْصَرَفِ، وَأَنْتَ ذَاهِبٌ إِلَى مَكَّةَ، وَقَدِ ابْتُنِيَ ثَمَّ مَسْجِدٌ، فَلَمْ يَكُنْ عَبْدُ اللهِ يُصَلِّي فِي ذَلِكَ الْمَسْجِدِ، كَانَ يَتْرُكُهُ عَنْ يَسَارِهِ وَوَرَاءَهُ، وَيُصَلِّي أَمَامَهُ إِلَى الْعِرْقِ نَفْسِهِ. وَكَانَ عَبْدُ اللهِ يَرُوحُ مِنَ الرَّوْحَاءِ، فَلَا يُصَلِّي الظُّهْرَ حَتَّى يَأْتِيَ ذَلِكَ الْمَكَانَ، فَيُصَلِّي فِيهِ الظُّهْرَ، وَإِذَا أَقْبَلَ مِنْ مَكَّةَ، فَإِنْ مَرَّ بِهِ قَبْلَ الصُّبْحِ بِسَاعَةٍ، أَوْ مِنْ آخِرِ السَّحَرِ، عَرَّسَ حَتَّى يُصَلِّيَ بِهَا الصُّبْحَ.
301.485, 486. Яна Абдуллоҳ ибн Умар розияллоҳу анҳумо унга (Нофеъга) бундай сўзлаб берди:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам Равҳо тепалигидаги масжиддан пастроқдаги кичик масжид ўрнида намоз ўқидилар».
Ҳақиқатда, Абдуллоҳ Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам намоз ўқиган жойни яхши билар эди, «У ер масжидда намоз ўқишга турганингда ўнг томонингда. Бу масжид Маккага кетишингда йўлнинг ўнг четида. У билан катта масжид орасида бир тош ёки шунга яқин масофа бор», дер эди.
Ибн Умар розияллоҳу анҳумо Равҳодан* чиқаверишдаги Ирққа* қараб намоз ўқир эди. Ўша Ирқнинг чегараси Маккага қараб юрганингда йўл четида, у билан чиқавериш орасидаги масжиддан қуйироқда тугайди. Ўша ерда бир масжид қурилган. Абдуллоҳ у масжидда намоз ўқимас эди. Уни чап тарафида, орқада қолдириб, унинг олдида, қоқ Ирққа қараб намоз ўқир эди. Абдуллоҳ Равҳодан борганда пешинни ўша жойга етмагунича ўқимас, сўнг (етиб боргачгина) пешинни ўша ерда ўқир эди. Маккадан келаётганда субҳдан бир муддат олдин ёки саҳар пайтининг охирида шу ердан ўтса, ўша ерда қўноқлар ва бомдодни ўқир эди».
* Равҳо – Макка билан Мадина орасида жойлашган жой номи.
* Ирқ – «Ирқуз-забя» ёки «Ирқуз-зубя» деган жойнинг қисқача номи. Ҳозир «Тарафу забя» дейилади.
302/487 – وَحَدَّثَ عَبْدُ الله: أَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم كَانَ يَنْزِلُ تَحْتَ سَرْحَةٍ ضَخْمَةٍ دُونَ الرُّوَيْثَةِ، عَنْ يَمِينِ الطَّرِيقِ وَوِجَاهَ الطَّرِيقِ، فِي مَكَانٍ بَطْحٍ سَهْلٍ، حَتَّى يُفْضِيَ مِنْ أَكَمَةٍ دُوَيْنَ بَرِيدِ الرُّوَيْثَةِ بِـمِيلَيْنِ، وَقَدِ انْكَسَرَ أَعْلَاهَا فَانْثَنَى فِي جَوْفِهَا، وَهِيَ قَائِمَةٌ عَلَى سَاقٍ، وَفِي سَاقِهَا كُثُبٌ كَثِيرَةٌ.
302.487 Яна Абдуллоҳ розияллоҳу анҳу унга бундай сўзлаб берган:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам Рувайсадан* пастда, Рувайса баридидан* икки милча қуйироқдаги дўнгликдан ўтиб, йўлнинг ўнг тарафидаги катта сершох дарахт остига, йўлнинг рўпарасидаги кенг ва текис жойга тушар эдилар. Унинг (дарахтнинг) танаси тик, учлари синиб, ичкарига букилиб қолган, этагида эса кўплаб қум уюмлари бор эди».
* Рувайса – Макка билан Мадина орасида жойлашган қишлоқ, у билан Мадина орасида ўн етти фарсах масофа бор.
* Барид – почта хизмати маскани. Илгари шаҳарлараро хабарларни етказиш учун йўлларда қурилган почта хизмати бинолари. Уларнинг оралиғи икки ёки уч фарсах бўлган. Бир фарсах эса 5544 метрга тенг бўлиб, бу масофани ҳам «барид» дейишган.
303/488 – وَحَدَّثَ عَبْدُ الله: أَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم، صَلَّى فِي طَرَفِ تَلْعَةٍ مِنْ وَرَاءِ الْعَرْجِ، وَأَنْتَ ذَاهِبٌ إِلَى هَضْبَةٍ، عِنْدَ ذَلِكَ الْمَسْجِدِ قَبْرَانِ أَوْ ثَلَاثَةٌ، عَلَى الْقُبُورِ رَضْمٌ مِنْ حِجَارَةٍ عَنْ يـَمِينِ الطَّرِيقِ، عِنْدَ سَلِمَاتِ الطَّرِيقِ، بَيْنَ أُولَئِكَ السَّلِمَاتِ كَانَ عَبْدُ اللهِ يَرُوحُ مِنَ الْعَرْجِ، بَعْدَ أَنْ تَـمِيلَ الشَّمْسُ بِالْهَاجِرَةِ، فَيُصَلِّي الظُّهْرَ فِي ذَلِكَ الْمَسْجِدِ.
303.488 Яна Абдуллоҳ ибн Умар розияллоҳу анҳумо унга бундай сўзлаб берган:
«Адирликка қараб юрганингда Аржнинг* орқа томонидаги сел йўли ёқасида Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам намоз ўқиганлар. Ўша намоз ўқилган жой олдида икки ёки учта қабр бор. Йўлнинг ўнг тарафида, йўл бўйидаги харсанглар олдидаги бу қабрлар устида тош уйилган. Абдуллоҳ туш авжи қизиғида, кун оққандан кейин ўша харсангларни оралаб Арждан келар ва ўша жойда пешин намозини ўқир эди».
* Арж – Макка билан Мадина орасида жойлашган қишлоқ номи.
304/489 – قَالَ عَبْدُ الله: وَنَزَلَ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم عِنْدَ سَرَحَاتٍ عَنْ يَسَارِ الطَّرِيقِ، فِي مَسِيلٍ دُونَ هَرْشَى، ذَلِكَ الْمَسِيلُ لَاصِقٌ بِكُرَاعِ هَرْشَى، بَيْنَهُ وَبَيْنَ الطَّرِيقِ قَرِيبٌ مِنْ غَلْوَةٍ، وَكَانَ عَبْدُ اللهِ يُصَلِّي إِلَى سَرْحَةٍ، هِيَ أَقْرَبُ السَّرَحَاتِ إِلَى الطَّرِيقِ، وَهْيَ أَطْوَلُهُنَّ.
304.489 Яна Абдуллоҳ ибн Умар розияллоҳу анҳумо унга шундай сўзлаб берган:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам йўлнинг чап тарафидаги дарахтзорлар олдида, Ҳаршонинг* берироғидаги пастқамликка тушар эдилар. Ўша пастқамлик Ҳаршо этагига туташарди. У билан йўл ораси бир камон ўқи масофасига яқин эди. Абдуллоҳ йўлга энг яқин ва энг узун дарахтга қараб намоз ўқир эди».
* Ҳаршо – Тиҳома юртидаги тоғ номи бўлиб, у Мадина билан Шом орасида жойлашган. Шунингдек, унинг водийсида жойлашган Жуҳфага яқин қишлоқ ҳам шу ном билан аталган.
Изоҳ: «Бир камон ўқи масофаси» деганда камон ўқини баланд кўтариб отганда бориб тушадиган масофа назарда тутилади. Бу ҳам қадимги арабларда масофа ўлчови сифатида қўлланилган ва бу ўлчов бирлиги «ғалва» деб аталган. Ҳанафий уламоларга кўра, у бугунги ўлчовда 184 метр 80 см га тўғри келади.
305/490 – وَيَقُولُ: إَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم كَانَ يَنْزِلُ فِي الْمَسِيلِ الَّذِي فِي أَدْنَى مَرِّ الظَّهْرَانِ، قِبَلَ الْمَدِينَةِ، حِينَ يَهْبِطُ مِنَ الصَّفْرَاوَاتِ، يَنْزِلُ فِي بَطْنِ ذَلِكَ الْمَسِيلِ عَنْ يَسَارِ الطَّرِيقِ، وَأَنْتَ ذَاهِبٌ إِلَى مَكَّةَ، لَيْسَ بَيْنَ مَنْزِلِ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم وَبَيْنَ الطَّرِيقِ إِلَّا رَمْيَةٌ بِحَجَرٍ.
305.490 Яна Абдуллоҳ ибн Умар розияллоҳу анҳумо унга шундай сўзлаб берган:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам Сафровотдан* Мадинага қараб тушиб келган пайтлари Марруз-заҳроннинг энг қуйисидаги сел йўлига, Маккага кетишингда ўша сел йўлининг ўртасига, йўлнинг сўл томонига тушар эдилар. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг тушган жойлари билан йўл орасида бир тош масофа бор эди, холос».
* Сафровот – Марруз-заҳрондан кейин келадиган водийлар ёки тоғликлар.
306/491- قَالَ: وَكَانَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم يَنْزِلُ بِذِي طُوًى، وَيَبِيتُ حَتَّى يُصْبِحَ، يُصَلِّي الصُّبْحَ حِينَ يَقْدَمُ مَكَّةَ، وَمُصَلَّى رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم ذَلِكَ عَلَى أَكَمَةٍ غَلِيظَةٍ، لَيْسَ فِي الْمَسْجِدِ الَّذِي بُنِيَ ثَمَّ، وَلَكِنْ أَسْفَلَ مِنْ ذَلِكَ عَلَى أَكَمَةٍ غَلِيظَةٍ.
306.491 Яна Абдуллоҳ ибн Умар розияллоҳу анҳумо унга шундай сўзлаб берган:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам Зу Тувога* тушиб, тонг отгунча тунар эдилар. Бомдод намозини Маккага келганларида ўқир эдилар. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ўша намозгоҳлари кенг қирнинг устида, у ерда қурилган масжидда эмас, балки ундан пастроқдаги кенг қумтепа устидадир».
* Зу Туво – Макка яқинидаги водий.
307/492 - وَأَنَّ عَبْدَ اللهِ يُـحَدِّثُ: إَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم اسْتَقْبَلَ فُرْضَتَيِ الْجَبَلِ، الَّذِي بَيْنَهُ وَبَيْنَ الْجَبَلِ الطَّوِيلِ نَحْوَ الْكَعْبَةِ، فَجَعَلَ الْمَسْجِدَ الَّذِي بُنِيَ ثَمَّ يَسَارَ الْمَسْجِدِ بِطَرَفِ الْأَكَمَةِ، وَمُصَلَّى النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم أَسْفَلَ مِنْهُ عَلَى الْأَكَمَةِ السَّوْدَاءِ، تَدَعُ مِنَ الْأَكَمَةِ عَشَرَةَ أَذْرُعٍ أَوْ نَحْوَهَا، ثُمَّ تُصَلِّي مُسْتَقْبِلَ الْفُرْضَتَيْنِ مِنَ الْجَبَلِ الَّذِي بَيْنَكَ وَبَيْنَ الْكَعْبَةِ.
307.492 Яна Абдуллоҳ розияллоҳу анҳу унга шундай сўзлаб берган:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам ўзлари билан Каъба томондаги узун тоғ ўртасидаги икки тоғ дарасига юзландилар ва ўша жойда қурилган масжидни дўнглик томондаги масжиднинг сўл томонида қолдирдилар. Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг намоз ўқиган жойлари эса ундан пастроқда, қора дўнглик устидадир. Дўнггача ўн газ ёки шунга яқин қолдирасан. Сўнг Каъба билан сенинг ўртангдаги тоғнинг икки дарасига юзланиб намоз ўқийсан».
9 – كتاب: سُتْرَةِ الْمُصَلِّي
НАМОЗХОННИНГ СУТРАСИ* ҲАҚИДАГИ БОБЛАР
* Сутра – намоз ўқиш вақтида намозхоннинг олдига қўйиладиган тўсиқдир. Сутрани ҳанафий ва моликий мазҳаблари мандуб, шофеъий ва ҳанбалий мазҳаблари мустаҳаб дейишган. Девор, устун, найза, ҳасса ва бошқа шу каби нарсалар сутра бўлиши мумкин. Ҳанафий мазҳабига кўра, сутранинг йўғонлиги камида бармоқча, узунлиги бир зироъ бўлиши керак. Ҳеч нарса топилмаса, бир чизиқ чизиб қўйилса ҳам бўлади. Зироъ – қадимги узунлик ўлчовларидан бўлиб, ўрта бўйли одамнинг тирсагидан бармоқ учигача бўлган жойига қиёсан олинган. Зироъ аслида 46,2 см. га тўғри келади, аммо фиқҳий масалаларда 61,6 см. деб қаралади.
237/ 1- بَاب: سُتْرَةُ الْإِمَامِ سُتْرَةُ مَنْ خَلْفَهُ
237.1-БОБ.
Имомнинг СУТРАСИ ОРҚАсиДАГИЛАРНИНГ ҳам СУТРАСИДИР
308/494 - عَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ الله عَنْهُمَا: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم كَانَ إِذَا خَرَجَ يَوْمَ الْعِيدِ، أَمَرَ بِالْحَرْبَةِ فَتُوضَعُ بَيْنَ يَدَيْهِ، فَيُصَلِّي إِلَيْهَا وَالنَّاسُ وَرَاءَهُ، وَكَانَ يَفْعَلُ ذَلِكَ فِي السَّفَرِ، فَمِنْ ثَمَّ اتَّخَذَهَا الْأُمَرَاءُ.
308.494 Ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳайит намозига чиққанларида олд тарафларига калта найза санчиб қўйишни буюрардилар. Шунда у зот унга қараб, одамлар эса у зотнинг орқаларида намоз ўқишар эди. У зот буни сафарда ҳам қилардилар. Шундан кейин амирлар ҳам (найза қўйишни одат қилиб) олишди».
309/- عَنْ أبِي جُحَيْفَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ: أنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم صَلَّى بـهم بالـبَطْحَاء – وَبَيْنَ يَدَيْهِ عَنْزَةٌ – الظُّهْرَ رَكْعَتَيْنِ، وَالعَصْرَ رَكْعَتَيْنِ، يَـمُرُّ بَيْنَ يَدَيْهِ الـمَرْأةُ وَالـحِمَارُ.
238/2 – بَاب: قَدْرِ كَمْ يَنْبَغِي أَنْ يَكُونَ بَيْنَ الْمُصَلِّي وَالسُّتْرَةِ
238.2-боб.
НАМОЗхон БИЛАН СУТРАнинг ОРАСИ ҚАНЧА БЎЛишИ ҲАҚИДА
310/496 - عَنْ سَهْلٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: كَانَ بَيْنَ مُصَلَّى رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم وَبَيْنَ الْجِدَارِ مَمَرُّ الشَّاةِ.
310.496 Саҳл розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам намоз ўқиган жой билан деворнинг ораси бир қўй ўтарли эди».
239/3 – بَاب: الصَّلَاةِ إِلَى الْعَنَزَةِ
239.3-БОБ.
АНАЗАГА ҚАРАБ НАМОЗ ЎҚИШ ҲАҚИДА
311/500 - عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: كَانَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم إِذَا خَرَجَ لِحَاجَتِهِ، تَبِعْتُهُ أَنَا وَغُلَامٌ، وَمَعَنَا عُكَّازَةٌ، أَوْ عَصًا، أَوْ عَنَزَةٌ، وَمَعَنَا إِدَاوَةٌ، فَإِذَا فَرَغَ مِنْ حَاجَتِهِ نَاوَلْنَاهُ الْإِدَاوَةَ.
311.500 Анас ибн Молик розияллоҳу анҳу айтади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳожатга чиқсалар, мен ва бир ғулом у зотнинг ортларидан борар эдик. Бизда таёқ ё ҳасса, ёки аназа, яна идова ҳам бўлар эди. Ҳожатдан фориғ бўлганларида, мешчани тутқазар эдик».
240/4 – بَاب: الصَّلَاةِ إِلَى الْأُسْطُوَانَةِ
240.4-боб.
УСТУНГА ҚАРАБ НАМОЗ ЎҚИШ ҲАҚИДА
312/502 - عَنْ سَلَمَةَ بْنِ الْأَكْوَعِ رَضِيَ الله عَنْهُ: أنَّهُ كَان يُصَلِّي عِنْدَ الْأُسْطُوَانَةِ الَّتِي عِنْدَ الْمُصْحَفِ، فَقِيلَ لَهُ: يَا أَبَا مُسْلِمٍ، أَرَاكَ تَتَحَرَّى الصَّلَاةَ عِنْدَ هَذِهِ الْأُسْطُوَانَةِ؟ قَالَ: فَإِنِّي رَأَيْتُ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم يَتَحَرَّى الصَّلَاةَ عِنْدَهَا.
312.502 Язийд ибн Абу Убайд сўзлаб берди:
«(Масжидга) Салама ибн Акваъ билан бирга келар эдим. У кўпинча мусҳаф ёнидаги устун олдида намоз ўқир эди. «Эй Абу Муслим, намоз ўқиш учун шу устуннинг олдини танлаганингизни кўряпман-а?!» дедим. «Чунки мен Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг намоз учун унинг олдини танлаганларини кўрганман», деди».
241/5 – بَاب: الصَّلَاةِ بَيْنَ السَّوَارِي فِي غَيْرِ جَمَاعَةٍ
241.5-боб.
ЖАМОАТ БЎЛМАГАНДА УСТУНЛАР ОРАСИДА НАМОЗ ЎҚИШ ҲАҚИДА
313/505 - عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ عُمَرَ رَضِيَ الله عَنْهُمَا، حَدِيثَ دُخُولِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم الكَعْبَةَ، قَالَ: فَسَأَلْتُ بِلَالًا حِينَ خَرَجَ: مَا صَنَعَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم؟ قَالَ: جَعَلَ عَمُودًا عَنْ يَسَارِهِ، وَعَمُودًا عَنْ يَـمِينِهِ، وَثَلَاثَةَ أَعْمِدَةٍ وَرَاءَهُ، وَكَانَ الْبَيْتُ يَوْمَئِذٍ عَلَى سِتَّةِ أَعْمِدَةٍ، ثُمَّ صَلَّى. وَفِي رِوَايَةٍ: عَمُودَيْنِ عَنْ يَـمِينِهِ.
313.505 Абдуллоҳ ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам, Усома ибн Зайд, Билол ва Усмон ибн Т-А-лҳа Ҳажабийлар Каъбага киришди. (Усмон) у зотнинг устиларидан эшикни қулфлади. У зот Каъбада қолиб кетдилар. Қайтиб чиққанларида, Билолдан Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам нима қилганларини сўрадим. «Бир устунни ўнг, бир устунни чап, учта устунни орт тарафларида қилиб – ўша пайтда Байт олти устунли эди – сўнгра намоз ўқидилар», деди.
Исмоил бизга Моликнинг (юқоридаги ҳадис ровийларидан бири) «Икки устунни ўнг тарафларига қилиб», деганини айтиб берган.
242/6 – بَاب: الصَّلَاةِ إِلَى الرَّاحِلَةِ وَالْبَعِيرِ وَالشَّجَرِ وَالرَّحْلِ
242.6-БОБ.
Юккаш туяга, туяга, ДАРАХТга ва ЭГАРГА ҚАРАБ НАМОЗ ЎҚИШ ҲАҚИДА
314/507 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ،َ عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم: أَنَّهُ كَانَ يُعَرِّضُ رَاحِلَتَهُ فَيُصَلِّي إِلَيْهَا، قُلْتُ: أَفَرَأَيْتَ إِذَا هَبَّتِ الرِّكَابُ؟ قَالَ: كَانَ يَأْخُذُ هَذَا الرَّحْلَ فَيُعَدِّلُهُ، فَيُصَلِّي إِلَى آخِرَتِهِ، أَوْ قَالَ: مُؤَخَّرِهِ، وَكَانَ ابْنُ عُمَرَ رَضِيَ الله عَنْهُ يَفْعَلُهُ.
314.507 Нофеъдан ривоят қилинади:
«Ибн Умар: «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам туяларини кўндаланг қилиб қўйиб, унга қараб намоз ўқир эдилар», деди. «Бордию, туя қўзғалиб кетса-чи?» дедим. «Мана бу эгарни олиб, уни тўғрилар, орқа қисмига [ёки «суянчиғига» деган] қараб намоз ўқир эдилар», деди. Ибн Умар розияллоҳу анҳумо ҳам шундай қилар эди».
243/7 – بَاب: الصَّلَاةِ إِلَى السَّرِيرِ
243.7-боб.
ЧОРПОЯга ҚАРАБ НАМОЗ ЎҚИШ ҲАҚИДА
315/508 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ الله عَنْهَا قَالَتْ: أَعَدَلْتُمُونَا بِالْكَلْبِ وَالْحِمَارِ؟ لَقَدْ رَأَيْتُنِي مُضْطَجِعَةً عَلَى السَّرِيرِ، فَيَجِيءُ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم فَيَتَوَسَّطُ السَّرِيرَ فَيُصَلِّي، فَأَكْرَهُ أَنْ أُسَنِّحَهُ، فَأَنْسَلُّ مِنْ قِبَلِ رِجْلَيِ السَّرِيرِ، حَتَّى أَنْسَلَّ مِنْ لِحَافِي.
315.508 Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
(Оиша онамизга кимдир «Намозхон олдидан ит, эшак ё аёл ўтса, намози бузилади», деганида) «Ҳали бизни ит ва эшакка тенг қилдингларми? Мен чорпояда ёнбошлаб ётардим, Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам чорпоянинг ўртасига қараб намоз ўқир эдилар. У зотнинг олдиларида чўзилиб ётгим келмай, чорпоянинг оёқ тарафидан кўрпамдан секин суғурилиб чиқиб кетардим», деди.
244/8 – بَاب: يَرُدُّ الْمُصَلِّي مَنْ مَرَّ بَيْنَ يَدَيْهِ
244/8-БОБ.
НАМОЗхон ўзининг олдидан ўтаётган одамни ҚАЙТАРади
316/509 - عَنْ أَبِي سَعِيدٍ الـخُدْرِيِّ رَضِيَ الله عَنْهُ: أنَّهُ كَانَ يُصَلِّي فِي يَوْمِ جُمُعَةٍ إِلَى شَيْءٍ يَسْتُرُهُ مِنَ النَّاسِ، فَأَرَادَ شَابٌّ مِنْ بَنِي أَبِي مُعَيْطٍ أَنْ يَجْتَازَ بَيْنَ يَدَيْهِ، فَدَفَعَ أَبُو سَعِيدٍ فِي صَدْرِهِ، فَنَظَرَ الشَّابُّ فَلَمْ يَجِدْ مَسَاغًا إِلَّا بَيْنَ يَدَيْهِ، فَعَادَ لِيَجْتَازَ، فَدَفَعَهُ أَبُو سَعِيدٍ أَشَدَّ مِنَ الْأُولَى، فَنَالَ مِنْ أَبِي سَعِيدٍ، ثُمَّ دَخَلَ عَلَى مَرْوَانَ، فَشَكَا إِلَيْهِ مَا لَقِيَ مِنْ أَبِي سَعِيدٍ، وَدَخَلَ أَبُو سَعِيدٍ خَلْفَهُ عَلَى مَرْوَانَ، فَقَالَ: مَا لَكَ وَلِابْنِ أَخِيكَ يَا أَبَا سَعِيدٍ؟ قَالَ: سَـمِعْتُ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم يَقُولُ: «إِذَا صَلَّى أَحَدُكُمْ إِلَى شَيْءٍ يَسْتُرُهُ مِنَ النَّاسِ، فَأَرَادَ أَحَدٌ أَنْ يَجْتَازَ بَيْنَ يَدَيْهِ، فَلْيَدْفَعْهُ، فَإِنْ أَبَى فَلْيُقَاتِلْهُ، فَإِنـَّمَا هُوَ شَيْطَانٌ».
316.509 Абу Солиҳ Саммон сўзлаб берди:
«Жума куни Абу Саъид Худрийнинг одамлардан тўсадиган нарсага қараб намоз ўқиётганини кўрдим. Абу Муъайт қабиласидан бир йигит унинг олдидан ўтмоқчи бўлди. Абу Саъид уни кўкрагидан қайтарди. Йигит қараб кўриб, унинг олдидан бошқа ўтадиган жой топа олмай, ўтиб кетиш учун яна қайтиб келди. Абу Саъид уни аввалгидан кўра қаттиқроқ қайтарди. Шунда у Абу Саъидни ҳақоратлади-да, Марвоннинг (ҳокимнинг) олдига кириб, Абу Саъиднинг устидан шикоят қилди. Абу Саъид ҳам унинг кетидан Марвоннинг олдига кирди. Шунда у: «Сен билан биродарингнинг ўғли ўртасида нима бўлди, эй Абу Саъид?» деди. У «Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «Бирортангиз ўзини одамлардан тўсадиган нарсага қараб намоз ўқиганида, олдидан бирор киши ўтмоқчи бўлса, уни қайтарсин. Агар унамаса, у билан урушсин, чунки у шайтондир», деганларини эшитганман».
245/9 – بَاب: إِثْمِ الْمَارِّ بَيْنَ يَدَيِ الْمُصَلِّي
245.9-боб.
НАМОЗХОНнинг ОЛДИДАН ЎТувчиНИНГ ГУНОҲИ ҲАҚИДА
317/510 - عَنْ أَبِي جُهَيْمٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «لَوْ يَعْلَمُ الْمَارُّ بَيْنَ يَدَيِ الْمُصَلِّي مَاذَا عَلَيْهِ مِنَ الإِثْمِ، لَكَانَ أَنْ يَقِفَ أَرْبَعِينَ خَيْرًا لَهُ مِنْ أَنْ يَـمُرَّ بَيْنَ يَدَيْهِ». قَالَ الرَّاوِي: لَا أَدْرِي، أَقَالَ أَرْبَعِينَ يَوْمًا، أَوْ شَهْرًا، أَوْ سَنَةً.
317.510 Буср ибн Саъиддан ривоят қилинади:
«Зайд ибн Холид уни (Бусрни) Абу Жуҳайм розияллоҳу анҳунинг олдига намозхоннинг олдидан ўтувчи киши ҳақида Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан нима эшитганини сўрашга жўнатди. Абу Жуҳайм: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Агар намозхоннинг олдидан ўтувчи киши ўзига нима (гуноҳ) бўлишини билганида эди, (намозхоннинг) олдидан ўтишдан кўра қирқ (йил, ой, кун) тўхтаб туриш унинг учун яхшироқ бўлар эди», дедилар».
Абу Назр (ҳадисни Бусрдан ривоят қилган ровий:) «Қирқ кун» дедими, ёки «ой», ё «йил»ми, билолмадим», деган.
246/10 – بَاب: الصَّلَاةِ خَلْفَ النَّائِمِ
246.10-боб.
Ухлаётган КИШИнинг ОРтиДА НАМОЗ ЎҚИШ ҲАҚИДА
318/512 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ الله عَنْهَا قَالَتْ: كَانَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم يُصَلِّي وَأَنَا رَاقِدَةٌ، مُعْتَرِضَةٌ عَلَى فِرَاشِهِ، فَإِذَا أَرَادَ أَنْ يُوتِرَ أَيْقَظَنِي فَأَوْتَرْتُ.
318.512 Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам намоз ўқиётганларида, у зотнинг тўшакларида кўндаланг ётиб ухлар эдим. Витр ўқимоқчи бўлсалар, мени уйғотардилар ва витрни ўқиб олардим».
247/11 – بَاب: إِذَا حَمَلَ جَارِيَةً صَغِيرَةً عَلَى عُنُقِهِ فِي الصَّلَاةِ
247/11-БОБ.
НАМОЗДА ёш ҚИЗчани БЎЙНИГА миндириб ОЛиш ҳақида
319/516 - عَنْ أَبِي قَتَادَةَ الْأَنْصَارِيِّ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم كَانَ يُصَلِّي، وَهْوَ حَامِلٌ أُمَامَةَ بِنْتَ زَيْنَبَ، بِنْتِ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم، وَهِيَ وَلِأَبِي الْعَاصِ بْنِ رَبِيعَةَ بْنِ عَبْدِ شَـمْسٍ، فَإِذَا سَجَدَ وَضَعَهَا، وَإِذَا قَامَ حَمَلَهَا.
319.516 Абу Қатода Ансорий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам қизлари Зайнаб билан (куёвлари) Абул-Ос ибн Рабиъа ибн Абдушамснинг қизи Умомани кўтариб олиб намоз ўқийверар эдилар. Сажда қилганларида уни ерга қўяр ва турганларида кўтариб олар эдилар».
248/12 – بَاب: الْمَرْأَةِ تَطْرَحُ عَنِ الْمُصَلِّي شَيْئًا مِنَ الْأَذَى
248.12-боб.
АЁЛ КИШИнинг НАМОЗХОН УСТИДАН озор
берувчи нарсани ОЛИБ ТАШЛАШИ ҲАҚИДА
320/520 – حَدِيثُ ابْنِ مَسْعُودٍ فِي دُعَاءِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم على قُرَيْشٍ يَوْمَ وَضَعُوا عَلَيْهِ السَّلَى تَقَدَّم، وَقَالَ هُنَا فِي آخِرِهِ: ثُمَّ سُحِبُوا إِلَى القَلِيبِ، ثُمَّ قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «وَأُتْبِعَ أَصْحَابُ الْقَلِيبِ لَعْنَةً».
320.520 Абдуллоҳ розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Каъба олдида намоз ўқиб турган эдилар. Қурайш жамоаси тўпланиб ўтирган эди. Шу пайт улардан бири: «Анави риёкорни кўряпсизларми?! Қай бирингиз туриб, фалончилар сўйган туянинг ичак-чавоғи, қони ва қоғоноғини олиб келиб, кейин манавини кутиб туриб, сажда қилганида уларни икки курагининг ўртасига қўяди?» деди. Шунда уларнинг энг бадбахти ўрнидан турди… Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам сажда қилганларида, икки куракларининг орасига ўшаларни ташлади. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам сажда қилган ҳолатда туриб қолдилар. Улар кулавериб, бир-бирларига суяниб қолишди. Кимдир Фотима алайҳассаломнинг олдига кетди. У кичкина қизча эди, чопиб келди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам то (Фотима) ҳалиги нарсани устиларидан олиб, улоқтиргунича саждада туриб қолдилар. (Фотима) уларни қарғай бошлади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам намозларини адо қилиб бўлгач: «Аллоҳим, Қурайшни Ўзингга солдим! Аллоҳим, Қурайшни Ўзингга солдим! Аллоҳим, Қурайшни Ўзингга солдим!» дедилар, кейин номма-ном санаб айтдилар: «Аллоҳим! Амр ибн Ҳишомни, Утба ибн Робиъани, Шайба ибн Робиъани, Валид ибн Утбани, Умайя ибн Халафни, Уқба ибн Абу Муъайтни ва Умора ибн Валидни Ўзингга солдим!»
Абдуллоҳ айтади: «Аллоҳга қасамки, Бадр куни уларнинг ўлиб ётганларини кўрдим. Кейин уларни ташландиқ қудуққа – Бадрнинг қудуғига судраб олиб бориб ташлашди. Сўнгра Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Қудуқдагиларга лаънат ёғилсин!» дедилар».
10 - كتاب مواقيت الصلاة
10. НАМОЗ ВАҚТЛАРИ КИТОБИ
249/1 – بَاب: مَوَاقِيتِ الصَّلَاةِ وَفَضْلِهَا
249.1-боб.
НАМОЗ ВАҚТЛАРИ, УНИНГ ФАЗИЛАТЛАРИ ВА АЛЛОҲНИНГ
«АЛБАТТА, НАМОЗ МЎМИНЛАРГА ВАҚТИДА ФАРЗ ҚИЛИНГАН»
ДЕГАН сўзИ, УЛАРГА ВАҚТИ тайин ҚИЛИБ БЕРилГАНИ ҲАҚИДА
321/521 - عَنْ أَبِي مَسْعُودٍ الْأَنْصَارِيُّ رَضِيَ الله عَنْهُ: أنَّهُ دَخَلَ عَلَى الـمُغِيرَةَ بْنِ شُعْبَةَ وَقَدْ أخَّرَ الصَّلَاةَ يَوْمًا، وَهُوَ بِالعِرَاقِ، فَقَالَ: مَاهَذَا يَا مُغِيرَةُ، أَلَيْسَ قَدْ عَلِمْتَ أَنَّ جِبْرِيلَ عليه السلام نَزَلَ فَصَلَّى، فَصَلَّى رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم ثُمَّ صَلَّى، فَصَلَّى رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم ثُمَّ صَلَّى، فَصَلَّى رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم ثُمَّ صَلَّى، فَصَلَّى رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم ثُمَّ صَلَّى، فَصَلَّى رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم، ثُمَّ قَالَ: «بِـهَذَا أُمِرْتَ».
321.521 Ибн Шиҳобдан ривоят қилинади:
«Бир куни Умар ибн Абдулазиз намозни кечиктирди. Шунда унинг ҳузурига Урва ибн Зубайр кириб, бундай деди: «Бир куни Муғийра ибн Шуъба Ироқдалигида намозни кечиктирди. Шунда Абу Масъуд Ансорий унинг олдига кириб, деди: «Бу нимаси, эй Муғийра?! Билмасмидинг, Жаброил тушиб, намоз ўқиди, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳам намоз ўқидилар; сўнг намоз ўқиди, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳам намоз ўқидилар; сўнг яна намоз ўқиди, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳам намоз ўқидилар; сўнг яна намоз ўқиди, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳам намоз ўқидилар; сўнг яна намоз ўқиди, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳам ўқидилар. Сўнгра (Жаброил:) «Мана шунга буюрилгансиз», деган эди».
Умар (ибн Абдулазиз) Урвага: «Нима деяётганингни билиб гапир! Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга намоз вақтини Жаброилнинг ўзи белгилаб берган эканми?» деди.
Урва: «Башир ибн Абу Масъуд отасидан шундай ривоят қиларди», деди».
250/2 – بَاب: الصَّلَاةُ كَفَّارَةٌ
250.2-БОБ.
НАМОЗ КаффораТДИР
322/525 – عَنْ حُذَيْفَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: كُنَّا جُلُوسًا عِنْدَ عُمَرَ رَضِيَ الله عَنْهُ، فَقَالَ: أَيُّكُمْ يَحْفَظُ قَوْلَ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم فِي الْفِتْنَةِ؟ قُلْتُ: أَنَا، كَمَا قَالَهُ. قَالَ: إِنَّكَ عَلَيْهِ - أَوْ عَلَيْهَا – لَجَرِيءٌ، قُلْتُ: «فِتْنَةُ الرَّجُلِ فِي أَهْلِهِ وَمَالِهِ وَوَلَدِهِ وَجَارِهِ، تُكَفِّرُهَا الصَّلَاةُ وَالصَّوْمُ وَالصَّدَقَةُ وَالْأَمْرُ وَالنَّهْيُ»، قَالَ: لَيْسَ هَذَا أُرِيدُ، وَلَكِنِ الْفِتْنَةُ الَّتِي تَـمُوجُ كَمَا يَـمُوجُ الْبَحْرُ، قَالَ: لَيْسَ عَلَيْكَ مِنْهَا بَأْسٌ يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ، إِنَّ بَيْنَكَ وَبَيْنَهَا بَابًا مُغْلَقًا. قَالَ: أَيُكْسَرُ أَمْ يُفْتَحُ؟ قَالَ: يُكْسَرُ، قَالَ: إِذًا لَا يُغْلَقَ أَبَدًا، قُلْنَا: قِيلَ لِحُذَيْفَةَ: أَكَانَ عُمَرُ يَعْلَمُ الْبَابَ؟ قَالَ: نَعَمْ، كَمَا أَنَّ دُونَ الْغَدِ اللَّيْلَةَ، إِنِّي حَدَّثْتُهُ بِحَدِيثٍ لَيْسَ بِالْأَغَالِيطِ، فَسُئِلَ: مَنِ البَابُ؟ قَالَ: عُمَرُ.
322.525 Шақиқдан ривоят қилинади:
«Ҳузайфанинг бундай деганини эшитдим: «Умар розияллоҳу анҳунинг ҳузурида ўтирган эдик, «Қай бирингиз Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг фитна ҳақидаги ҳадисларини ёддан биласиз?» деди. «Мен, худди айтганларидек (ёд биламан)», дедим. «Албатта, сен бунга (ёки шунга) журъатлисан», деди. «Кишининг ўз аҳли, моли, фарзанди ва қўшниси сабабли фитнага учрашига намоз, рўза, садақа, (яхшиликка) буюриши ва (ёмонликдан) қайтариш каффорат бўлади», дедим».
Умар: «Мен буни эмас, балки денгиз мавж ургандек мавж урадиган фитнани назарда тутяпман», деди. (Шунда Ҳузайфа:) «Ундан сизга ҳеч қандай зарар йўқ, эй мўминларнинг амири! Албатта, сиз билан унинг орасида ёпиқ эшик бор», деди. (Умар:) «У (эшик) синдириладими ёки очиладими?» деди. «Синдирилади», деди. (Умар:) «Ундай бўлса, у ҳеч қачон ёпилмайди!» деди.
«Умар эшикни билармиди?» дедик. (Ҳузайфа:) «Ҳа, худди тонгдан олдин тун бўлишини билгандек биларди. Мен унга ғалат бўлмаган бир ҳадисни сўзлаб берган эдим», деди.
Биз Ҳузайфадан сўрашга ботинолмай, Масруққа буюрган эдик, у сўраганида: «Эшик Умардир», деб айтибди».
323/526 - عَنِ ابْنِ مَسْعُودٍ رَضِيَ الله عَنْهُ أَنَّ رَجُلًا أَصَابَ مِنَ امْرَأَةٍ قُبْلَةً، فَأَتَى النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم فَأَخْبَرَهُ، فَأَنْزَلَ اللهُ عَزَّ وَجَلَّ: (وَأَقِمِ الصَّلَاةَ طَرَفَيِ النَّهَارِ وَزُلَفًا مِنَ اللَّيْلِ إِنَّ الْحَسَنَاتِ يُذْهِبْنَ السَّيِّئَاتِ) [هود: 114] فَقَالَ الرَّجُلُ: يَا رَسُولَ اللهِ، أَلِي هَذَا؟ قَالَ: «لِجَمِيعِ أُمَّتِي كُلِّهِمْ».
323.526 Ибн Масъуд розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Бир киши бир аёлни ўпиб олди. Кейин Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг олдиларига келиб, буни айтди. Шунда Аллоҳ «Кундузнинг икки тарафида ва кечанинг бир бўлагида намозни тўкис адо эт! Албатта, яхшиликлар ёмонликларни кетказади» оятини нозил қилди. Ҳалиги киши: «Эй Аллоҳнинг Расули, мен учунми бу?» деган эди, «Умматимнинг барчаси учун», дедилар».
251/3 - بَاب: فَضْلِ الصَّلَاةِ لِوَقْتِهَا
251.3-БОБ.
НАМОЗНИ ВАҚТИДА ЎҚИШнинг ФАЗЛИ ҲАҚИДА
324/527 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: سَأَلْتُ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم: أَيُّ الْعَمَلِ أَحَبُّ إِلَى اللهِ؟ قَالَ: «الصَّلَاةُ عَلَى وَقْتِهَا». قَالَ: ثُمَّ أَيُّ؟ قَالَ: «ثُمَّ بِرُّ الْوَالِدَيْنِ». قَالَ: ثُمَّ أَيُّ؟ قَالَ: «الْجِهَادُ فِي سَبِيلِ اللهِ». قَالَ: حَدَّثَنِي بـِهِنَّ رسول الله صلى الله عليه وسلم، وَلَوِ اسْتَزَدْتُهُ لَزَادَنِي.
324.527 Абу Амр Шайбоний Абдуллоҳ розияллоҳу анҳунинг уйига ишора қилиб туриб айтади:
«Бизга мана бу уйнинг эгаси шундай сўзлаб берди: «Набий соллаллоҳу алайҳи васалламдан: «Аллоҳга қайси амал севимлироқ?» деб сўрадим. «Намозни вақтида ўқиш», дедилар. «Сўнгра қайсиниси?» дедим. «Сўнгра ота-онага яхшилик қилиш», дедилар. «Сўнгра қайсиниси?» дедим. «Аллоҳ йўлида жиҳод қилиш», дедилар. Менга шуларни айтдилар. Агар (сўрашни) кўпайтирганимда, менга (жавобни) кўпайтирар эдилар».
252/4 – بَاب: الصَّلَوَاتُ الْخَمْسُ كَفَّارَةٌ
252.4-БОБ.
БЕШ ВАҚТ НАМОЗ КАФФОРаТДИР
325/528 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّهُ سَـمِعَ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم يَقُولُ: «أَرَأَيْتُمْ لَوْ أَنَّ نَهَرًا بِبَابِ أَحَدِكُمْ، يَغْتَسِلُ فِيهِ كُلَّ يَوْمٍ خَمْسًا، مَا تَقُولُ: ذَلِكَ يُبْقِى مِنْ دَرَنِهِ؟» قَالُوا: لَا يُبْقِي مِنْ دَرَنِهِ شَيْئًا، قَالَ: «فَذَلِكَ مِثْلُ الصَّلَوَاتِ الْخَمْسِ، يَـمْحُو اللهُ بِهِ الْخَطَايَا».
325.528 Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Айтинглар-чи, бирортангизнинг эшиги олдида бир анҳор бўлса-ю, унда ҳар куни беш маҳал ювиниб турса, кирини қолдирадими, нима дейсиз?» дедилар. «Унинг киридан ҳеч нарса қолдирмайди», дейишди. «Мана шу беш вақт намоз кабидир. Аллоҳ улар билан хатоларни ўчиради», дедилар».
253/5 – بَاب: الْمُصَلِّي يُنَاجِي رَبَّهُ عَزَّ وَجَلَّ
253.5-БОБ.
НАМОЗХОН РОББИ АЗЗА ВА ЖАЛЛАГА МУНОЖОТ ҚИЛади
326/532 - عَنْ أَنَسٍ رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم أنَّهُ قَالَ: «اعْتَدِلُوا فِي السُّجُودِ، وَلَا يَبْسُطْ ذِرَاعَيْهِ كَالْكَلْبِ، وَإِذَا بَزَقَ فَلَا يَبْزُقَنَّ بَيْنَ يَدَيْهِ، وَلَا عَنْ يَـمِينِهِ، فَإِنَّهُ يُنَاجِي رَبَّهُ».
326.532 Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Саждада мўътадил бўлинглар. (Намозхон) икки билагини итга ўхшаб ерга тўшаб олмасин. Агар туфласа, ҳаргиз олдига ва ўнг томонига туфламасин. Зеро, у Роббига муножот қилаётир», дедилар».
254/6 – بَاب: الْإِبْرَادِ بِالظُّهْرِ فِي شِدَّةِ الْحَرِّ
254.6-боб.
ПЕШИННИ қаттиқ иссиқда салқинлатиб ЎҚИШ ҲАҚИДА
327/536 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «إِذَا اشْتَدَّ الْحَرُّ فَأَبْرِدُوا بِالصَّلَاةِ، فَإِنَّ شِدَّةَ الْحَرِّ مِنْ فَيْحِ جَهَنَّمَ. وَاشْتَكَتِ النَّارُ إِلَى رَبّـِهَا، فَقَالَتْ: يَا رَبِّ أَكَلَ بَعْضِي بَعْضًا، فَأَذِنَ لَهَا بِنَفَسَيْنِ: نَفَسٍ فِي الشِّتَاءِ، وَنَفَسٍ فِي الصَّيْفِ، وَأَشَدُّ مَا تَجِدُونَ مِنَ الزَّمْهَرِيرِ».
536, 537. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Иссиқ кучайганда намозни салқинлатиб ўқинглар, чунки иссиқнинг шиддати жаҳаннам тафтидандир», дедилар».
(У зот:) «Дўзах Роббига шикоят қилиб: «Роббим, ич-этимни еб юбордим», деди. Шунда У Зот дўзахга икки нафасга изн берди: қишда бир нафасга, ёзда бир нафасга. Сиз дуч келадиган энг қаттиқ иссиқ ва энг қаттиқ совуқ ана ўшандандир», дедилар»
328/539 - عَنْ أَبِي ذَرٍّ الْغِفَارِيِّ رَضِيَ الله عَنْهُ، قَالَ: كُنَّا مَعَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم فِي سَفَرٍ، فَأَرَادَ الْمُؤَذِّنُ أَنْ يُؤَذِّنَ لِلظُّهْرِ، فَقَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «أَبْرِدْ»؛ ثُمَّ أَرَادَ أَنْ يُؤَذِّنَ، فَقَالَ لَهُ: «أَبْرِدْ». حَتَّى رَأَيْنَا فَيْءَ التُّلُولِ.
328.539 Абу Зарр Ғифорий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Биз Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам билан сафарда эдик. Муаззин пешинга азон айтмоқчи бўлди. Шунда Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам «Салқинлатгин», дедилар. Кейин яна азон айтмоқчи бўлган эди, яна «Салқинлатгин», дедилар. Биз ҳатто дўнгликларнинг соясини ҳам кўрдик. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Албатта, иссиқнинг шиддати жаҳаннам тафтидандир. Шунинг учун иссиқ қаттиқ бўлганда намозни салқинлатиб ўқинглар», дедилар».
Ибн Аббос: «Татафаййау» – «Мойил бўлади», деган.
255/7 – بَاب: وَقْتِ الظُّهْرِ عِنْدَ الزَّوَالِ
255.7-БОБ.
ПЕШИНнинг ВАҚТИ завол пайтида экани ҳақида
329/540 - عَنْ أَنَسٍ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم خَرَجَ حِينَ زَاغَتِ الشَّمْسُ، فَصَلَّى الظُّهْرَ، فَقَامَ عَلَى الْمِنْبَرِ، فَذَكَرَ السَّاعَةَ، فَذَكَرَ أَنَّ فِيهَا أُمُورًا عِظَامًا، ثُمَّ قَالَ: «مَنْ أَحَبَّ أَنْ يَسْأَلَ عَنْ شَيْءٍ فَلْيَسْأَلْ، فَلَا تَسْأَلُونِي عَنْ شَيْءٍ إِلَّا أَخْبَرْتُكُمْ مَا دُمْتُ فِي مَقَامِي هَذَا». فَأَكْثَرَ النَّاسُ فِي الْبُكَاءِ، وَأَكْثَرَ أَنْ يَقُولَ: «سَلُونِي». فَقَامَ عَبْدُ اللهِ بْنُ حُذَافَةَ السَّهْمِيُّ فَقَالَ: مَنْ أَبِي؟ قَالَ: «أَبُوكَ حُذَافَةُ». ثُمَّ أَكْثَرَ أَنْ يَقُولَ: «سَلُونِي». فَبَرَكَ عُمَرُ عَلَى رُكْبَتَيْهِ فَقَالَ: رَضِينَا بِاللهِ رَبًّا، وَبِالْإِسْلَامِ دِينًا، وَبـِمُحَمَّدٍ نَبِيًّا، فَسَكَتَ. ثُمَّ قَالَ: «عُرِضَتْ عَلَيَّ الْجَنَّةُ وَالنَّارُ آنِفًا، فِي عُرْضِ هَذَا الْحَائِطِ، فَلَمْ أَرَ كَالْخَيْرِ وَالشَّرِّ».
329.540 Анас ибн Молик розияллоҳу анҳу хабар қилади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам қуёш тиккадан оққан пайтда чиқиб, пешин намозини ўқидилар. Кейин минбарда туриб, қиёматни ва унда улкан ишлар содир бўлишини зикр қилдилар. Сўнгра: «Ким бирор нарса ҳақида сўрашни истаса, сўрасин. Мендан нимани сўрасангиз, модомики шу жойимда эканман, албатта айтиб бераман», дедилар. Одамлар кўп йиғлашди. У зот бир неча марта «Сўрайверинглар», дедилар. Абдуллоҳ ибн Ҳузофа Саҳмий туриб: «Менинг отам ким?» деди. «Отанг – Ҳузофа», дедилар.
Кейин яна кўп марта «Сўрайверинглар», дедилар. Охири Умар тиз чўкиб: «Аллоҳни Робб деб, Исломни дин деб, Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васалламни Набий деб рози бўлдик», деди. Шунда у зот тўхтадилар. Кейин: «Ҳозиргина менга мана бу девор юзасида жаннат ва дўзах кўрсатилди, бунчалик яхшилик ва ёмонликни кўрмаганман», дедилар».
330/541 - عَنْ أَبِي بَرْزَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: كَانَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم يُصَلِّي الصُّبْحَ، وَأَحَدُنَا يَعْرِفُ جَلِيسَهُ، وَيَقْرَأُ فِيهَا مَا بَيْنَ السِّتِّينَ إِلَى الْمِئَةِ، وَيُصَلِّي الظُّهْرَ إِذَا زَالَتِ الشَّمْسُ، وَالْعَصْرَ وَأَحَدُنَا يَذْهَبُ إِلَى أَقْصَى الْمَدِينَةِ رَجَعَ وَالشَّمْسُ حَيَّةٌ، وَنَسِيتُ مَا قَالَ فِي الْمَغْرِبِ، وَلَا يُبَالِي بِتَأْخِيرِ الْعِشَاءِ إِلَى ثُلُثِ اللَّيْلِ، ثُمَّ قَالَ: إِلَى شَطْرِ اللَّيْلِ.
330.541 Шуъба Абу Минҳолдан ривоят қилади:
«Абу Барза розияллоҳу анҳу бундай деди: «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам бомдодни биримиз ёнидагини танийдиган бўлиб ёришганида ўқир эдилар ва унда олтмишдан юзтагача оят қироат қилар эдилар. Пешинни кун оққанда, асрни эса бирортамиз Мадинанинг чеккасига бориб, қайтиб келгунича ҳам қуёш чарақлаб турадиган вақтда ўқир эдилар – Абу Минҳол деди: «(Абу Барза) Шом ҳақида нима деганини унутибман» – Хуфтоннинг туннинг учдан биригача кечиктирилишига парво қилмас эдилар».
Кейинроқ (Абу Минҳол:) «Туннинг ярмигача», деб айтди.
Муъоз айтади: «Шуъба айтди: «Кейин уни (яъни Абу Минҳолни) яна бир бор учратган эдим, «Ёки туннинг учдан биригача», деди».
256/8 – بَاب: تَأْخِيرِ الظُّهْرِ إِلَى الْعَصْرِ
256.8-БОБ.
ПЕШИННИ АСРГАЧА КЕЧИКТИРИШ ҲАҚИДА
331/543 - عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ الله عَنْهُمَا: أَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم صَلَّى بِالْمَدِينَةِ سَبْعًا وَثَـمَانِيًا: الظُّهْرَ وَالْعَصْرَ، وَالْمَغْرِبَ وَالْعِشَاءَ.
331.543 Жобир ибн Зайд Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам Мадинада етти ракат ва саккиз ракат – пешин билан асрни ва шом билан хуфтонни (жамлаб) ўқидилар».
Айюб: «Балки, бу ёмғирли кечада бўлгандир?» деган эди, (Жобир ибн Зайд:) «Эҳтимол», деди».
257/9 – بَاب: وَقْتِ الْعَصْرِ
257.9-боб.
АСР ВАҚТИ ҲАҚИДА
332/547 – حَدِيثُ أبِي بَرْزَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ فِي ذِكْرِ الصَّلَواتِ، تَقَدَّمَ قَرِيبًا وَقَالَ فِي هَذِهِ الرِّوَايَةِ لَمَّا ذَكَرَ العِشَاءَ: وَكَانَ يَكْرَهُ النَّوْمَ قَبْلَهَا وَالـحَدِيثَ بَعْدَهَا.
333/548 - عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ قَالَ: كُنَّا نُصَلِّي الْعَصْرَ،ـ ثُمَّ يَخْرُجُ الْإِنْسَانُ إِلَى بَنِي عَمْرِو بْنِ عَوْفٍ، فَنَجِدُهُمْ يُصَلُّونَ الْعَصْرَ.
333.548 Анас ибн Молик розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Биз асрни ўқир эдик, кейин бир одам Амр ибн Авф қабиласига борса, улар асрни ўқиётган бўлишар эди».
334/550 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: كَانَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم يُصَلِّي الْعَصْرَ وَالشَّمْسُ مُرْتَفِعَةٌ حَيَّةٌ، فَيَذْهَبُ الذَّاهِبُ إِلَى الْعَوَالِ،ي فَيَأْتِيهِمْ وَالشَّمْسُ مُرْتَفِعَةٌ. وَبَعْضُ الْعَوَالِي مِنَ الْمَدِينَةِ عَلَى أَرْبَعَةِ أَمْيَالٍ، أَوْ نَحْوِهِ.
334.550 Анас ибн Молик розияллоҳу анҳу сўзлаб берди:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам асрни қуёш кўтарилиб, чарақлаб турган пайтда ўқир эдилар. Аволийга* кетган одам қуёш ҳали кўтарилиб турган пайтда етиб борарди. Аволийнинг баъзи ерлари Мадинадан тўрт мил ёки шунга яқин масофада эди».
* Аволий – Мадинадан Нажд томонга юришда жойлашган қишлоқчалар.
258/10- بَاب: إِثْمِ مَنْ فَاتَتْهُ الْعَصْرُ
258.10-боб.
АСРНИ ўтказиб юборган КИШИНИНГ ГУНОҲИ ҲАҚИДА
335/552 - عَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ الله عَنْهُمَا، أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «الَّذِي تَفُوتُهُ صَلَاةُ الْعَصْرِ، كَأَنَّـمَا وُتِرَ أَهْلَهُ وَمَالَهُ».
335.552. Ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Аср намозини ўтказиб юборган киши гўё бола-чақасию мол-мулкидан айрилган кабидир», дедилар».
259/11 – بَاب: مَنْ تَرَكَ الْعَصْرَ
259.11-БОБ.
АСРНИ ТАРК ҚИЛСа...
336/553 – عَنْ بُرَيْدَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ أنَّهُ قَالَ فِي يَوْمٍ ذِي غَيْمٍ: بَكِّرُوا بِصَلَاةِ الْعَصْرِ، فَإِنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «مَنْ تَرَكَ صَلَاةَ الْعَصْرِ فَقَدْ حَبِطَ عَمَلُهُ».
336.553 Абу Малиҳдан ривоят қилинади:
«Булутли кундаги бир ғазотда Бурайда билан бирга эдик. У бундай деди: «Асрни эртароқ ўқинглар, чунки Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ким аср намозини қолдирса, унинг амали ҳабата бўлибди», деганлар».
260/12 – بَاب: فَضْلِ صَلَاةِ الْعَصْرِ
260.12-боб.
АСР НАМОЗИНИНГ ФАЗЛИ ҲАҚИДА
337/554 - عَنْ جَرِيرٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: كُنَّا عِنْدَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم، فَنَظَرَ إِلَى الْقَمَرِ لَيْلَةً فَقَالَ: «إِنَّكُمْ سَتَرَوْنَ رَبَّكُمْ، كَمَا تَرَوْنَ هَذَا الْقَمَرَ، لَا تُضَامُّونَ فِي رُؤْيَتِهِ، فَإِنِ اسْتَطَعْتُمْ أَنْ لَا تُغْلَبُوا عَلَى صَلَاةٍ قَبْلَ طُلُوعِ الشَّمْسِ وَقَبْلَ غُرُوبِهَا فَافْعَلُوا». ثُمَّ قَرَأَ: (وَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّكَ قَبْلَ طُلُوعِ الشَّمْسِ وَقَبْلَ الْغُرُوبِ) [سورة ق: 39 ].
337.554 Жарир розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларида эдик. Бир кеча – ой тўлган кечани назарда тутмоқда – у зот ойга қараб туриб: «Албатта, сизлар Роббингизни мана шу ойни кўргандек кўрасиз. У Зотни кўришда бир-бирингизга қийинчилик туғдирмассиз. Агар қуёш чиқиши ва ботишидан олдин намозни бой бериб қўймасликка қодир бўлсангиз, шуни қилинг», дедилар-да, кейин «Қуёш чиқиши ва ботишидан олдин Роббингга ҳамд ила тасбеҳ айт» оятини ўқидилар».
(Ровийлардан бири) Исмоил: «Шундай қилинглар, (шунда намозни) қўлдан бой бериб қўймайсиз!» деди.
338/555 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ االله عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «يَتَعَاقَبُونَ فِيكُمْ مَلَائِكَةٌ بِاللَّيْلِ وَمَلَائِكَةٌ بِالنَّهَارِ، وَيَجْتَمِعُونَ فِي صَلَاةِ الْفَجْرِ وَصَلَاةِ الْعَصْرِ، ثُمَّ يَعْرُجُ الَّذِينَ بَاتُوا فِيكُمْ، فَيَسْأَلُهُمْ وَهْوَ أَعْلَمُ بِهِمْ: كَيْفَ تَرَكْتُمْ عِبَادِي؟ فَيَقُولُونَ: تَرَكْنَاهُمْ وَهُمْ يُصَلُّونَ، وَأَتَيْنَاهُمْ وَهُمْ يُصَلُّونَ».
338.555 Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бундай дедилар: «Сизларни кечаси бир тоифа, кундузи бир тоифа фаришталар кузатиб туради. Улар бомдод намозида ва аср намозида тўпланишади. Сўнгра сизлар билан тунаганлари кўтарилади. У Зот Ўзи яхши билса ҳам, улардан: «Бандаларимни қай ҳолда тарк қилдингиз?» деб сўрайди. «Уларни намоз ўқиётган ҳолларида тарк қилдик, борганимизда ҳам намоз ўқишаётган эди», дейишади».
261/13 – بَاب: مَنْ أَدْرَكَ رَكْعَةً مِنَ الْعَصْرِ قَبْلَ الْغُرُوبِ
261.13-боб.
ҚУЁШ БОТИШИДАН ОЛДИН АСРнинг БИР РАКАТИга улгуриш ҳақида
339/556 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «إِذَا أَدْرَكَ أَحَدُكُمْ سَجْدَةً مِنْ صَلَاةِ الْعَصْرِ قَبْلَ أَنْ تَغْرُبَ الشَّمْسُ، فَلْيُتِمَّ صَلَاتَهُ، وَإِذَا أَدْرَكَ سَجْدَةً مِنْ صَلَاةِ الصُّبْحِ، قَبْلَ أَنْ تَطْلُعَ الشَّمْسُ، فَلْيُتِمَّ صَلَاتَهُ».
339.556 Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Бирортангиз қуёш ботишидан олдин аср намозидан бир сажда улгурса, намозини охирига етказсин ва қуёш чиқишидан олдин бомдод намозидан бир сажда улгурса, намозини охирига етказсин», дедилар».
340/557 – عَنْ عَبْدِ الله بْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا أَنَّهُ سَـمِعَ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم يَقُولُ: «إِنّـَمَا بَقَاؤُكُمْ فِيمَا سَلَفَ قَبْلَكُمْ مِنَ الْأُمَمِ، كَمَا بَيْنَ صَلَاةِ الْعَصْرِ إِلَى غُرُوبِ الشَّمْسِ، أُوتِيَ أَهْلُ التَّوْرَاةِ التَّوْرَاةَ، فَعَمِلُوا حَتَّى إِذَا انْتَصَفَ النَّهَارُ عَجَزُوا، فَأُعْطُوا قِيرَاطًا قِيرَاطًا، ثُمَّ أُوتِيَ أَهْلُ الْإِنْجِيلِ الْإِنْجِيلَ، فَعَمِلُوا إِلَى صَلَاةِ الْعَصْرِ ثُمَّ عَجَزُوا، فَأُعْطُوا قِيرَاطًا قِيرَاطًا، ثُمَّ أُوتِينَا الْقُرْآنَ، فَعَمِلْنَا إِلَى غُرُوبِ الشَّمْسِ، فَأُعْطِينَا قِيرَاطَيْنِ قِيرَاطَيْنِ، فَقَالَ أَهْلُ الْكِتَابَيْنِ: أَيْ رَبَّنَا، أَعْطَيْتَ هَؤُلَاءِ قِيرَاطَيْنِ قِيرَاطَيْنِ، وَأَعْطَيْتَنَا قِيرَاطًا قِيرَاطًا، وَنَحْنُ كُنَّا أَكْثَرَ عَمَلًا؟! قَالَ: قَالَ اللهُ عَزَّ وَجَلَّ: هَلْ ظَلَمْتُكُمْ مِنْ أَجْرِكُمْ مِنْ شَيْءٍ؟ قَالُوا: لَا، قَالَ: فَهْوَ فَضْلِي أُوتِيهِ مَنْ أَشَاءُ».
340.557 Солим ибн Абдуллоҳ отасидан ривоят қилади:
«У Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг бундай деяётганларини эшитганини айтган: «Дунёда туришингиз сизлардан олдин ўтган умматларга нисбатан гўё асрдан қуёш ботгуничадир. Таврот аҳлига Таврот берилди, улар ишга киришишди, кун ярим бўлганида ожиз қолишди. Уларга бир қийротдан ҳақ берилди. Кейин Инжил аҳлига Инжил берилди. Улар асргача ишлашди, сўнг ожиз қолишди. Уларга бир қийротдан ҳақ берилди. Сўнгра бизга Қуръон берилди. Биз қуёш ботгунча ишладик ва бизга икки қийротдан ҳақ берилди. Шунда аҳли китоблар: «Эй Роббимиз! Буларга икки қийротдан ҳақ бердинг, бизга эса бир қийротдан бердинг, ҳолбуки, биз кўпроқ ишлаган эдик!» дейишди. Аллоҳ азза ва жалла: «Ҳақингиздан бирор нарсага зулм қилдимми?» деди. «Йўқ!» дейишди. У Зот: «Бу Менинг фазлимдир, уни Ўзим хоҳлаган кишига бераман», деди».
262/14 – بَاب: وَقْتِ الْمَغْرِبِ
262.14-БОБ.
ШОМ ВАҚТИ ҳақида
341/559 - عَنْ رَافِعِ بْنِ خَدِيجٍ رَضِيَ الله عَنْهُ، قَالَ: كُنَّا نُصَلِّي الْمَغْرِبَ مَعَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم، فَيَنْصَرِفُ أَحَدُنَا، وَإِنَّهُ لَيُبْصِرُ مَوَاقِعَ نَبْلِهِ.
341.559 Рофеъ ибн Хадиж розияллоҳу анҳу айтади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам билан шом намозини ўқигач, бирортамиз қайтиб кетаётганида камонининг ўқи тушадиган жойларни (бемалол) кўра олар эди».
342/560 - عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللهِ رَضِيَ الله عَنْهُمَا قَالَ: كَانَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم يُصَلِّي الظُّهْرَ بِالْهَاجِرَةِ، وَالْعَصْرَ وَالشَّمْسُ نَقِيَّةٌ، وَالْمَغْرِبَ إِذَا وَجَبَتْ، وَالْعِشَاءَ أَحْيَانًا وَأَحْيَانًا، إِذَا رَآهُمُ اجْتَمَعُوا عَجَّلَ، وَإِذَا رَآهُمْ أَبْطَوْا أَخَّرَ، وَالصُّبْحَ – كَانُوا، أَوْ كَانَ - النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم يُصَلِّيهَا بِغَلَسٍ.
342.560 Муҳаммад ибн Амр ибн Ҳасан ибн Алийдан ривоят қилинади:
«Ҳажжож (Мадинага) келгач, Жобир ибн Абдуллоҳдан (намоз вақтлари ҳақида) сўрадик. У деди: «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам пешинни тушнинг авжи қизиғида, асрни қуёш чарақлаб турганда, шомни қуёш ботганда, хуфтонни гоҳ ундоқ, гоҳ бундоқ: агар одамлар жамланганини кўрсалар, эртароқ, кеч қолишганини кўрсалар, кечроқ ўқир эдилар. Бомдодни улар [ёки Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам] тонгги ғира-ширада ўқир эдилар».
263/15 – بَاب: مَنْ كَرِهَ أَنْ يُقَالَ لِلْمَغْرِبِ: الْعِشَاءُ
263.15-БОБ.
ШОМНИНГ хуфтон ДЕйилишИНИ ёқтирмаслик ҳақида
343/563 – عَنْ عَبْدِ اللهِ الْمُزَنِيُّ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «لَا تَغْلِبَنَّكُمُ الْأَعْرَابُ عَلَى اسْمِ صَلَاتِكُمُ الْمَغْرِبِ». قَالَ: الْأَعْرَابُ: هِيَ الْعِشَاءُ.
343.563 Абдуллоҳ Музаний розияллоҳу анҳу сўзлаб берди:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Аъробийлар шом намозингизнинг исмида сизлардан устун келмасин», дедилар».
(Абдуллоҳ) деди: «Аъробийлар «У – хуфтон», дейишарди».
264/16 – بَاب: فَضْلِ الْعِشَاءِ
264.16-БОБ.
ХУФТОННИНГ ФАЗли ҳақида
344/566 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ الله عَنْهَا قَالَتْ: أَعْتَمَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم لَيْلَةً بِالْعِشَاءِ، وَذَلِكَ قَبْلَ أَنْ يَفْشُوَ الْإِسْلَامُ، فَلَمْ يَخْرُجْ حَتَّى قَالَ عُمَرُ: نَامَ النِّسَاءُ وَالصِّبْيَانُ، فَخَرَجَ فَقَالَ لِأَهْلِ الْمَسْجِدِ: «مَا يَنْتَظِرُهَا أَحَدٌ مِنْ أَهْلِ الْأَرْضِ غَيْرُكُمْ».
344.566 Оиша розияллоҳу анҳо хабар қилади:
«Бир кеча Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам хуфтон намозини кечга сурдилар. Бу Ислом кенг тарқалишидан олдин эди. Умар «Аёллар ва болалар ухлаб қолишди», демагунича чиқмадилар. У зот чиққач, масжиддагиларга: «Ер аҳли ичида сизлардан бошқа ҳеч ким буни (намозни) кутмаяпти», дедилар».
345/567 - عَنْ أَبِي مُوسَى رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: كُنْتُ أَنَا وَأَصْحَابِي الَّذِينَ قَدِمُوا مَعِي فِي السَّفِينَةِ نُزُولًا فِي بَقِيعِ بُطْحَانَ، وَالنَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم بِالْمَدِينَةِ، فَكَانَ يَتَنَاوَبُ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم عِنْدَ صَلَاةِ الْعِشَاءِ كُلَّ لَيْلَةٍ نَفَرٌ مِنْهُمْ، فَوَافَقْنَا النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم أَنَا وَأَصْحَابِي، وَلَهُ بَعْضُ الشُّغْلِ فِي بَعْضِ أَمْرِهِ، فَأَعْتَمَ بِالصَّلَاةِ حَتَّى ابْهَارَّ اللَّيْلُ، ثُمَّ خَرَجَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم فَصَلَّى بِـهِمْ، فَلَمَّا قَضَى صَلَاتَهُ قَالَ لِمَنْ حَضَرَهُ: «عَلَى رِسْلِكُمْ، أَبْشِرُوا، إِنَّ مِنْ نِعْمَةِ اللهِ عَلَيْكُمْ، أَنَّهُ لَيْسَ أَحَدٌ مِنَ النَّاسِ يُصَلِّي هَذِهِ السَّاعَةَ غَيْرُكُمْ». أَوْ قَالَ: «مَا صَلَّى هَذِهِ السَّاعَةَ أَحَدٌ غَيْرُكُمْ». لَا يَدْرِي أَيَّ الْكَلِمَتَيْنِ قَالَ، قَالَ أَبُو مُوسَى: فَرَجَعْنَا فَفَرِحْنَا بِـمَا سَـمِعْنَا مِنْ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم.
345.567 Абу Мусо розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Мен ва кемада мен билан бирга келган шерикларим Бутҳондаги* бақиъга* келиб тушдик. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам Мадинада эканлар. Саҳобалардан бир нечаси ҳар кеча хуфтон вақтида навбат билан Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига келиб туришар эди. Мен ва шерикларим Набий алайҳиссалом баъзи юмушлари билан машғул бўлиб турганларига тўғри келиб қолдик. У зот намозни то тун ярмигача кечиктирдилар. Кейин Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам чиқиб, уларга намоз ўқиб бердилар. Намозларини тугатгач, ҳозир бўлганларга қарата: «Бироз шошилманглар! Шунга севинингларки, Аллоҳнинг сизга берган неъматларидан бири шуки, ушбу соатда одамлар ичида сиздан бошқа намоз ўқиётган биронта киши йўқдир!» [ёки «Ушбу соатда сиздан бошқа бирор киши намоз ўқигани йўқ!»] дедилар».
(Ровийлардан бири у зотнинг) ушбу икки гапдан қайси бирини айтганларини билмаган.
Абу Мусо айтади: «Ортимизга қайтдик ва Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан эшитган нарсамиздан хурсанд бўлдик».
* Бутҳон – Мадинадаги водийлардан бирининг номи.
* Бақиъ – олдин дарахтзор бўлиб, дарахтлари кесилгач, уларнинг тўнка ва илдизлари қолган кенг майдон.
265/17 – بَاب: النَّوْمِ قَبْلَ الْعِشَاءِ لِمَنْ غُلِبَ
265.17-БОБ.
(УЙҚУСИ) ғолиб келган КИШИНИНГ ХУФТОНДАН ОЛДИН УХЛАШИ ҲАҚИДА
346/569 – حَدِيثُ أعْتَمَ رَسُولُ الله صلى الله عليه وسلم بِالعِشَاءِ، وَنَادَاهُ عُمَرُ تَقَدَّم، وَفِي هَذَا زِيَادَةٌ، قَالَتْ: وَكَانُوا يُصَلُّونَ فِيمَا بَيْنَ أنْ يَغِيبَ الشَّفَقُ إِلَى ثُلثِ اللَّيْلِ الأوَّلِ.
347/571 – وَفِي رِوَايَةٍ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ الله عَنْهُمَا قَالَ: فَخَرَجَ نَبِيُّ اللهِ صلى الله عليه وسلم، كَأَنِّي أَنْظُرُ إِلَيْهِ الْآنَ، يَقْطُرُ رَأْسُهُ مَاءً، وَاضِعًا يَدَهُ عَلَى رَأْسِهِ، فَقَالَ: «لَوْلَا أَنْ أَشُقَّ عَلَى أُمَّتِي لَأَمَرْتُهُمْ أَنْ يُصَلُّوهَا هَكَذَا».
وَحَكَى ابْنُ عَبَّاسٍ كَيْفَ وَضَعَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم عَلَى رَأْسِهِ يَدَهُ؛ قَالَ: فَبَدَّدَ بَيْنَ أَصَابِعَهُ شَيْئًا مِنْ تَبْدِيدٍ، ثُمَّ وَضَعَ أَطْرَافَ أَصَابِعِهِ عَلَى قَرْنِ الرَّأْسِ، ثُمَّ ضَمَّهَا يُـمِرُّهَا كَذَلِكَ عَلَى الرَّأْسِ، حَتَّى مَسَّتْ إِبْهَامُهُ طَرَفَ الْأُذُنِ، مِـمَّا يَلِي الْوَجْهَ عَلَى الصُّدْغِ وَنَاحِيَةِ اللِّحْيَةِ، لَا يُقَصِّرُ وَلَا يَبْطُشُ إِلَّا كَذَلِكَ.
347.571. (Юқоридаги ҳадиснинг ровийларидан бири) Ибн Журайж айтади:
«Атога (юқоридаги ҳадисни) айтган эдим, у деди: «Ибн Аббоснинг шундай деяётганини эшитганман: «Бир кеча Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам хуфтон намозини кечга сурдилар, ҳатто одамлар ухлаб қолишди. Уйғонгач, яна бир ухлаб туришди. Шунда Умар ибн Хаттоб туриб: «Намозга!» деди».
Ато айтди: «Ибн Аббос бундай деди: «Шунда Набиюллоҳ Аллоҳнинг Набийси соллаллоҳу алайҳи васаллам чиқиб келдилар. У зотни ҳозир ҳам кўриб тургандекман ҳамон кўз ўнгимдалар – бошларидан сув томиб турар, қўлларини бошларига қўйиб олган эдилар. «Агар умматимга машаққат қилиб қўймаганимда, албатта, уни (хуфтонни) шундай қилиб ўқишларига буюрган бўлар эдим», дедилар».
Атодан Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам қўлларини бошларига қандай қўйганларини, Ибн Аббос унга маълум қилганидек аниқ кўрсатиб беришини сўрадим. Шунда Ато мен учун бармоқлари орасини бироз очди, кейин бармоқларининг учини бошининг ён томонига қўйди, сўнг уларни жипслаштириб, боши устидан юзининг тепароғи, чаккаси ва соқолининг бир чети аралаш шундай қилиб юргизди, ҳатто бош бармоғи қулоғининг бир четига тегиб ўтди. Буни у тез ҳам, секин ҳам эмас, айнан шундай қилди ва «Агар умматимга машаққат қилиб қўймаганимда, албатта, намозни (хуфтонни) шундай қилиб ўқишларига буюрган бўлар эдим» деган ҳадисни айтди».
266/18 – بَاب: وَقْتِ الْعِشَاءِ إِلَى نِصْفِ اللَّيْلِ
266.18-БОБ.
ХУФТОНнинг ВАҚТИ тун ЯРМИГАЧА экани ҳақида
348/572 – وَرَوَى أنَسٌ هَذَا الـحَدِيثَ فَقَالَ فِيهِ: كَأَنِّي أَنْظُرُ إِلَى وَبِيصِ خَاتَـمِهِ لَيْلَتَئِذٍ.
348.572 Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
Яҳё ибн Айюбнинг хабар қилишича, Ҳумайд унга Анас розияллоҳу анҳунинг «...ўша кеча у зотнинг узуклари ялтирашини кўриб тургандекман ҳамон кўз ўнгимда», деганини ҳам эшитганини сўзлаб берган экан».
267/19 – باب: فَضْلِ صَلَاةِ الفَجْرِ
349/574 - عَنْ أَبِي مُوسَى رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «مَنْ صَلَّى الْبَرْدَيْنِ دَخَلَ الْجَنَّةَ».
349.574 Абу Бакр ибн Абу Мусо отаси розияллоҳу анҳудан ривоят қилади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ким икки салқин(даги намозни – бомдод ва хуфтон)ни ўқиса, жаннатга киради», деганлар».
268/20 – بَاب: وَقْتِ الْفَجْرِ
268.20-БОБ.
БОМДОД ВАҚТИ ҳақида
350/575 - عَنْ أَنَسٍ رَضِيَ الله عَنْهُ، أَنَّ زَيْدَ بْنَ ثَابِتٍ رَضِيَ الله عَنْهُ حَدَّثَهُ: أَنَّهُمْ تَسَحَّرُوا مَعَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم ثُمَّ قَامُوا إِلَى الصَّلَاةِ. قُلْتُ: كَمْ بَيْنَهُمَا؟ قَالَ: قَدْرُ خَمْسِينَ أَوْ سِتِّينَ، يَعْنِي آيَةً.
350.575 Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Зайд ибн Собит менга Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам билан бирга саҳарлик қилишганини, сўнг намозга туришганини айтиб берди. «Иккисининг ораси қанча эди?» деб сўрадим. У оятни назарда тутиб: «Эллик ёки олтмишта», деди».
351/577 - عَنْ سَهْلِ بْنِ سَعْدٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: كُنْتُ أَتَسَحَّرُ فِي أَهْلِي، ثُمَّ يَكُونُ سُرْعَةٌ بِي أَنْ أُدْرِكَ صَلَاةَ الْفَجْرِ مَعَ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم.
351.577 Саҳл ибн Саъд розияллоҳу анҳу айтади:
«Оилам билан саҳарлик қилардим, кейин бомдод намозини Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам билан ўқиш учун шошиб қолар эдим».
269/21 – بَاب: الصَّلَاةِ بَعْدَ الْفَجْرِ حَتَّى تَرْتَفِعَ الشَّمْسُ
269.21-БОБ.
БОМДОДДАН КЕЙИН ҚУЁШ КЎТАРИЛГУНЧА НАМОЗ ЎҚИШ ҳақида
352/581 - عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ الله عَنْهُمَا قَالَ: شَهِدَ عِنْدِي رِجَالٌ مَرْضِيُّونَ - وَأَرْضَاهُمْ عِنْدِي عُمَرُ - أَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم نَهَى عَنِ الصَّلَاةِ بَعْدَ الصُّبْحِ حَتَّى تَشْرُقَ الشَّمْسُ، وَبَعْدَ الْعَصْرِ حَتَّى تَغْرُبَ.
352.581 Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Ишончли кишиларнинг – менинг наздимда уларнинг энг ишончлиси Умардир – менга айтиб беришларича, Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам бомдоддан кейин қуёш чиққунча ва асрдан кейин қуёш ботгунча (нафл) намоз ўқишдан кайтарганлар».
(Бошқа бир ривоятда) Ибн Аббос розияллоҳу анҳумо: «Одамлар менга шундай сўзлаб беришган», деган.
353/582 - عَنْ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ الله عَنْهُمَا قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم «لَا تَحَرَّوْا بِصَلَاتِكُمْ طُلُوعَ الشَّمْسِ وَلَا غُرُوبَهَا».
353.582 Ибн Умар розияллоҳу анҳумо хабар қилади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Намозингизга қуёшнинг чиқишини ҳам, ботишини ҳам қасд қилманглар», дедилар».
354/583 – قَالَ ابْنُ عُمَرَ: وَقَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «إِذَا طَلَعَ حَاجِبُ الشَّمْسِ فَأَخِّرُوا الصَّلَاةَ حَتَّى تَرْتَفِعَ، وَإِذَا غَابَ حَاجِبُ الشَّمْسِ فَأَخِّرُوا الصَّلَاةَ حَتَّى تَغِيبَ».
354.583 Ибн Умар розияллоҳу анҳумо сўзлаб берди:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Қуёшнинг қоши кўринса, то кўтарилгунича намозни кечга суринглар. Қуёшнинг тожи ғойиб бўла бошласа, то ғойиб бўлгунича намозни кечга суринглар», дедилар».
355/584 – حَدِيثُ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم نَهَى عَنْ بَيْعَتَيْنِ، وَعَنْ لِبْسَتَيْنِ، تَقَدَّمَ. وَزَادَ فِي هَذِهِ الرِّوَايَةِ: وَعَنْ صَلاتَيْنِ: نَهَى عَنِ الصَّلَاةِ بَعْدَ الْفَجْرِ حَتَّى تَطْلُعَ الشَّمْسُ، وَبَعْدَ الْعَصْرِ حَتَّى تَغْرُبَ الشَّمْسُ.
355.584 Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам икки хил савдодан, икки хил кийинишдан ва икки вақтдаги намоздан қайтарганлар: бомдоддан кейин қуёш чиққунича ва асрдан кейин қуёш ботгунича намоз ўқишдан; саммоча ўранишдан ва авратини ланг очиб, бир эн кийимда эҳтибо қилиб ўтиришдан; мунобаза ва муломасадан қайтардилар».
270/22 – بَاب: لَا يَتَحَرَّى الصَّلَاةَ قَبْلَ غُرُوبِ الشَّمْسِ
270.22-БОБ.
ҚУЁШ БОТИШИ ОЛДИДАН НАМОЗ ЎҚИШНИ ҚАСД ҚИЛМАЙДИ
356/587 - عَنْ مُعَاوِيَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: إِنَّكُمْ لَتُصَلُّونَ صَلَاةً، لَقَدْ صَحِبْنَا رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم، فَمَا رَأَيْنَاهُ يُصَلِّيهَا، وَلَقَدْ نَهَى عَنْهُمَا. يَعْنِي: الرَّكْعَتَيْنِ بَعْدَ الْعَصْرِ.
356.587 Муовия розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Сизлар бир намоз ўқияпсизки, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам билан бирга бўлиб туриб, у зотнинг бу намозни ўқиганларини кўрмаганмиз. (У зот) бу иккисидан, яъни асрдан кейинги икки ракат намоздан қайтарганлар».
270/22 – بَاب: لَا يَتَحَرَّى الصَّلَاةَ قَبْلَ غُرُوبِ الشَّمْسِ
270.22-БОБ.
ҚУЁШ БОТИШИ ОЛДИДАН НАМОЗ ЎҚИШНИ ҚАСД ҚИЛМАЙДИ
356/587 - عَنْ مُعَاوِيَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: إِنَّكُمْ لَتُصَلُّونَ صَلَاةً، لَقَدْ صَحِبْنَا رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم، فَمَا رَأَيْنَاهُ يُصَلِّيهَا، وَلَقَدْ نَهَى عَنْهُمَا. يَعْنِي: الرَّكْعَتَيْنِ بَعْدَ الْعَصْرِ.
356.587 Муовия розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Сизлар бир намоз ўқияпсизки, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам билан бирга бўлиб туриб, у зотнинг бу намозни ўқиганларини кўрмаганмиз. (У зот) бу иккисидан, яъни асрдан кейинги икки ракат намоздан қайтарганлар».
271/23 – بَاب: مَا يُصَلَّى بَعْدَ الْعَصْرِ مِنَ الْفَوَائِتِ وَنَحْوِهَا
271.23-боб.
ЎТКАЗИБ ЮБОРИЛГАН ВА ШУ КАБИ НАМОЗЛАРНИНГ
АСРДАН КЕЙИН ЎҚИЛИШИ ҲАҚИДА
357/590 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ الله عَنْهَا قَالَتْ: وَالَّذِي ذَهَبَ بِهِ، مَا تَرَكَهُمَا حَتَّى لَقِيَ اللهَ، وَمَا لَقِيَ اللهَ تَعَالَى حَتَّى ثَقُلَ عَنِ الصَّلَاةِ، وَكَانَ يُصَلِّي كَثِيرًا مِنْ صَلَاتِهِ قَاعِدًا، تَعْنِي: الرَّكْعَتَيْنِ بَعْدَ الْعَصْرِ، وَكَانَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم يُصَلِّيهِمَا، وَلَا يُصَلِّيهِمَا فِي الْمَسْجِدِ، مَـخَافَةَ أَنْ يُثَقِّلَ عَلَى أُمَّتِهِ، وَكَانَ يُحِبُّ مَا يُخَفَّفُ عَنْهُمْ.
357.590 Оиша розияллоҳу анҳо айтади:
«(Набий алайҳиссаломни) вафот эттирган Зотга қасамки, (у зот) Аллоҳга рўбарў бўлгунларича ўша икки(ракат)ни қолдирмадилар. Намоз ўқий олмайдиган даражада хасталаниб қолганларидан кейингина Аллоҳ таолога йўлиқдилар. У зот кўпинча намозларини ўтириб ўқир эдилар – яъни асрдан кейинги икки ракатни. – Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам уни доим ўқир, бироқ умматларига оғирлик туширишдан қўрқиб, уни масжидда ўқимас эдилар. У зот уларга енгиллик қилишни хоҳлардилар».
358/592 – وَعَنْهَا رَضِيَ الله عَنْهَا قَالَتْ: رَكْعَتَانِ لَمْ يَكُنْ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم يَدَعُهُمَا، سِرًّا وَلَا عَلَانِيَةً، رَكْعَتَانِ قَبْلَ صَلَاةِ الصُّبْحِ، وَرَكْعَتَانِ بَعْدَ الْعَصْرِ.
358.592 Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам икки намозни на ошкора, на яширин қолдирмаганлар – бомдод намозидан олдинги икки ракатни ва асрдан кейинги икки ракатни».
272/24 – بَاب: الْأَذَانِ بَعْدَ ذَهَابِ الْوَقْتِ
272.24-БОБ.
ВАҚТ ЧИҚҚАНиДАН КЕЙИН АЗОН АЙТИШ ҲАҚИДА
359/595 - عَنْ أَبِي قَتَادَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: سِرْنَا مَعَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم لَيْلَةً، فَقَالَ بَعْضُ الْقَوْمِ: لَوْ عَرَّسْتَ بِنَا يَا رَسُولَ اللهِ، قَالَ: «أَخَافُ أَنْ تَنَامُوا عَنِ الصَّلَاةِ». قَالَ بِلَالٌ: أَنَا أُوقِظُكُمْ، فَاضْطَجَعُوا، وَأَسْنَدَ بِلَالٌ ظَهْرَهُ إِلَى رَاحِلَتِهِ، فَغَلَبَتْهُ عَيْنَاهُ فَنَامَ، فَاسْتَيْقَظَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم وَقَدْ طَلَعَ حَاجِبُ الشَّمْسِ، فَقَالَ: «يَا بِلَالُ، أَيْنَ مَا قُلْتَ؟» قَالَ: مَا أُلْقِيَتْ عَلَيَّ نَوْمَةٌ مِثْلُهَا قَطُّ، قَالَ: «إِنَّ اللهَ قَبَضَ أَرْوَاحَكُمْ حِينَ شَاءَ، وَرَدَّهَا عَلَيْكُمْ حِينَ شَاءَ، يَا بِلَالُ، قُمْ فَأَذِّنْ بِالنَّاسِ بِالصَّلَاةِ». فَتَوَضَّأَ، فَلَمَّا ارْتَفَعَتِ الشَّمْسُ وَابْيَاضَّتْ، قَامَ فَصَلَّى.
359.595 Абдуллоҳ ибн Абу Қатода отасидан ривоят қилади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам билан бирга тунда йўлга чиқдик. Баъзи одамлар: «Қўноқласак бўларди, эй Аллоҳнинг Расули», дейишди. «Намозга ухлаб қоласизлар деб қўрқаман», дедилар. Билол: «Сизларни ўзим уйғотаман», деди. Улар ухлашди. Билол ҳам туясига суянганича кўзи илиниб, ухлаб қолди. Қуёшнинг қоши кўринганида Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам уйғониб: «Эй Билол! Айтганинг қани?!» дедилар. (Билол:) «Мени ҳеч қачон бунақа уйқу босмаганди», деди. У зот дедилар: «Албатта, Аллоҳ руҳларингизни Ўзи хоҳлаган вақтда қабз қилиб, Ўзи хоҳлаган вақтда сизларга уни қайтарибди. Эй Билол, тур, одамларни намозга чақир». Кейин у зот таҳорат қилдилар ва қуёш кўтарилиб, чарақлаганда туриб, намоз ўқидилар».
273/25 – بَاب: مَنْ صَلَّى بِالنَّاسِ جَمَاعَةً بَعْدَ ذَهَابِ الْوَقْتِ
273.25-боб.
ВАҚТ ЧИҚИБ КЕТГАнидан кейин ОДАМЛАРга
ЖАМОАТ БЎЛИБ НАМОЗ ЎҚИб бериш ҲАҚИДА
360/596 - عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللهِ رَضِيَ الله عَنْهُمَا: أَنَّ عُمَرَ بْنَ الْخَطَّابِ رَضِيَ الله عَنْهُ جَاءَ يَوْمَ الْخَنْدَقِ بَعْدَ مَا غَرَبَتِ الشَّمْسُ، فَجَعَلَ يَسُبُّ كُفَّارَ قُرَيْشٍ، قَالَ: يَا رَسُولَ اللهِ، مَا كِدْتُ أُصَلِّي الْعَصْرَ، حَتَّى كَادَتِ الشَّمْسُ تَغْرُبُ، قَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «وَاللهِ مَا صَلَّيْتُهَا». فَقُمْنَا إِلَى بُطْحَانَ، فَتَوَضَّأَ لِلصَّلَاةِ وَتَوَضَّأْنَا لَهَا، فَصَلَّى الْعَصْرَ بَعْدَ مَا غَرَبَتِ الشَّمْسُ، ثُمَّ صَلَّى بَعْدَهَا الْمَغْرِبَ.
360.596 Жобир ибн Абдуллоҳ розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Хандақ куни қуёш ботганидан кейин Умар ибн Хаттоб келди-да, Қурайш кофирларини сўка кетди ва: «Эй Аллоҳнинг Расули, қуёш ботай деб бўлибди, асрни ҳали ҳам ўқимабман», деди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Аллоҳга қасамки, мен ҳам ўқиганим йўқ», дедилар. Туриб, Бутҳонга* бордик. У зот намозга таҳорат қилдилар, биз ҳам таҳорат қилдик. Сўнг асрни қуёш ботганидан кейин ўқидилар, кейин унинг кетидан шомни ўқидилар».
274/26 – بَاب: مَنْ نَسِيَ صَلَاةً فَلْيُصَلِّ إِذَا ذَكَرَهَا
274.26-БОБ.
КИМ БИР НАМОЗНИ УНУТСА, ЭСЛАГАНиДА уни ЎҚИБ ОЛсин.
361/597 - عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «مَنْ نَسِيَ صَلَاةً فَلْيُصَلِّ إِذَا ذَكَرَهَا، لَا كَفَّارَةَ لَهَا إِلَّا ذَلِكَ». (وَأَقِمِ الصَّلَاةَ لِذِكْرِي) [طه: 14].
361.597 Қатода Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ким бир намозни унутса, уни эслаган заҳоти ўқиб олсин. Унинг бундан бошқа каффорати йўқ», дедилар ҳамда «Ва зикрим учун намозни тўкис адо эт» (оятини ўқидилар)».
Изоҳ: Бу ерда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам мазкур оятни икки хил қироатда – Ибн Шиҳобнинг қироати бўйича «…ли зикроо» ҳамда «…ли зикрии» деб ўқиганлари ривоят қилинмоқда. Ушбу икки қироат маъно-мазмунда бир-бирини қувватламоқда.
275/27 - بَاب
275.27-боб.
362/600 - وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ الله صلى الله عليه وسلم: «لَمْ تَزَالُوا فِي صَلَاةٍ مَا انْتَظَرْتُمُ الصَّلَاةَ».
362.600. «Анас розияллоҳу анҳу:
«Бир кеча Набий соллаллоҳу алайҳи васалламни кутдик, ҳатто тун ярмига етай деб қолди. Шунда у зот келиб, бизга намоз ўқиб бердилар. Кейин хутба қилиб: «Огоҳ бўлинглар, одамлар намозларини ўқиб, кейин ухлаб ҳам бўлишди. Сизлар эса модомики намозни кутар экансиз, намоздадирсиз», дедилар», деди».
276/28 - باب
363/601 – حَدِيثُهُ: عَلَى رَأسِ مِائَةِ سَنَةٍ، تَقَدَّمَ، وَفِي رِوَايَة هُنَا عَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ الله عَنْهُمَا: قَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «لَا يَبْقَى مِـمَّنْ هُوَ الْيَوْمَ عَلَى ظَهْرِ الْأَرْضِ أَحَدٌ»، يُرِيدُ بِذَلِكَ أَنَّهَا تَخْرِمُ ذَلِكَ الْقَرْنَ.
363.601 Абдуллоҳ ибн Умар розияллоҳу анҳумо айтади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳаётларининг охирида хуфтон намозини ўқидилар. Салом бергач, Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам туриб: «Ушбу кечангизни кўрдингизми, шундан юз (йил) ўтгач, бугунги ер юзидагилардан бирортаси қолмайди», дедилар. Одамлар Расулуллоҳ алайҳиссаломнинг гапларини нотўғри тушуниб, юз йиллик ҳақида ўзлари гапириб юрган турли гап-сўзларга боришди. Ҳолбуки, Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Бугунги ер юзидагилардан бирортаси қолмайди», деган эдилар, холос. Бу билан ўша авлоднинг ўлиб кетишини назарда тутган эдилар».
364/602 - عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِي بَكْرٍ رَضِيَ الله عَنْهُمَا أَنَّ أَصْحَابَ الصُّفَّةِ كَانُوا أُنَاسًا فُقَرَاءَ، وَأَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «مَنْ كَانَ عِنْدَهُ طَعَامُ اثْنَيْنِ فَلْيَذْهَبْ بِثَالِثٍ، وَإِنْ أَرْبَعٌ فَخَامِسٌ أَوْ سَادِسٌ». وَأَنَّ أَبَا بَكْرٍ جَاءَ بِثَلَاثَةٍ، فَانْطَلَقَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم بِعَشَرَةٍ، قَالَ: فَهْوَ أَنَا وَأَبِي وَأُمِّي، فَلَا أَدْرِي قَالَ: وَامْرَأَتِي وَخَادِمٌ، بَيْنَنَا وَبَيْنَ بَيْتِ أَبِي بَكْرٍ، وَإِنَّ أَبَا بَكْرٍ تَعَشَّى عِنْدَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم، ثُمَّ لَبِثَ حَيْثُ صُلِّيَتِ الْعِشَاءُ، ثُمَّ رَجَعَ فَلَبِثَ حَتَّى تَعَشَّى النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم، فَجَاءَ بَعْدَ مَا مَضَى مِنَ اللَّيْلِ مَا شَاءَ اللهُ، قَالَتْ لَهُ امْرَأَتُهُ: وَمَا حَبَسَكَ عَنْ أَضْيَافِكَ، أَوْ قَالَتْ ضَيْفِكَ؟ قَالَ: أَوَمَا عَشَّيْتِيهِمْ؟ قَالَتْ: أَبَوْا حَتَّى تَجِيءَ، قَدْ عُرِضُوا فَأَبَوْا، قَالَ: فَذَهَبْتُ أَنَا فَاخْتَبَأْتُ، فَقَالَ: يَا غُنْثَرُ، فَجَدَّعَ وَسَبَّ، وَقَالَ: كُلُوا لَا هَنِيئًا، فَقَالَ: وَاللهِ لَا أَطْعَمُهُ أَبَدًا، وَايْمُ اللهِ، مَا كُنَّا نَأْخُذُ مِنْ لُقْمَةٍ إِلَّا رَبَا مِنْ أَسْفَلِهَا أَكْثَرُ مِنْهَا، قَالَ: حَتَّى شَبِعُوا، وَصَارَتْ أَكْثَرَ مِـمَّا كَانَتْ قَبْلَ ذَلِكَ، فَنَظَرَ إِلَيْهَا أَبُو بَكْرٍ فَإِذَا هِيَ كَمَا هِيَ أَوْ أَكْثَرُ مِنْهَا، فَقَالَ لِامْرَأَتِهِ: يَا أُخْتَ بَنِي فِرَاسٍ، مَا هَذَا؟ قَالَتْ: لَا وَقُرَّةِ عَيْنِي، لَهِيَ الْآنَ أَكْثَرُ مِنْهَا قَبْلَ ذَلِكَ بِثَلَاثِ مَرَّاتٍ، فَأَكَلَ مِنْهَا أَبُو بَكْرٍ وَقَالَ: إِنّـَمَا كَانَ ذَلِكَ مِنَ الشَّيْطَانِ، يَعْنِي يَـمِينَهُ، ثُمَّ أَكَلَ مِنْهَا لُقْمَةً، ثُمَّ حَمَلَهَا إِلَى النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم فَأَصْبَحَتْ عِنْدَهُ. وَكَانَ بَيْنَنَا وَبَيْنَ قَوْمٍ عَقْدٌ، فَمَضَى الْأَجَلُ، فَفَرَّقَنَا اثْنَا عَشَرَ رَجُلًا، مَعَ كُلِّ رَجُلٍ مِنْهُمْ أُنَاسٌ، اللهُ أَعْلَمُ كَمْ مَعَ كُلِّ رَجُلٍ، فَأَكَلُوا مِنْهَا أَجْمَعُونَ، أَوْ كَمَا قَالَ.
364.602 Абу Усмон Абдурраҳмон ибн Абу Бакр розияллоҳу анҳумодан ривоят қилади:
«Аҳли суффа фақир кишилар эди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Кимнинг икки кишилик таоми бўлса, учинчи(киши)ни, тўрт (кишилик таоми) бўлса, бешинчи ёки олтинчи(киши)ни олиб кет(иб, тўйдир)син», дедилар. Абу Бакр уч кишини олиб келди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам ўн кишини олиб кетдилар.
(Абдурраҳмон) деди: «Мен, отам ва онам бор эдик – Абу Усмон: «Хотиним ҳамда биз билан Абу Бакр хонадони ўртасидаги хизматчи ҳам бор эди», дедими, билолмадим», деган – Абу Бакр Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларида кечки овқатни еди. Сўнг хуфтон ўқилгунча турди. Кейин қайтиб, Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам таомлангунларича кутиб турди. Сўнг кечадан Аллоҳ хоҳлаганича ўтганидан кейин келди. Аёли унга: «Меҳмонларингиздан – ёки меҳмонингиздан – нега ушланиб қолдингиз?» деди. У: «Уларни овқатлантирмадингларми?!» деди. (Аёли:) «Келмагунингизча кўнишмади. Берилдию, бош тортишди», деди.
(Абдурраҳмон) деди: «Мен бориб яшириниб олдим. Абу Бакр: «Эй нодон!» деди ва «Қулоқ-бурнинг кесилсин!» деб сўкди-да: «Енглар, татимасин. Аллоҳга қасамки, уни емаганим бўлсин», деди. Аллоҳга қасамки, луқма олганимиз сари (таом) тагидан ортиб, бундан ҳам кўпаяверди, яъни ниҳоят, тўйганларида олдингидан кўпроқ бўлиб қолди. Абу Бакр қараса, у аввалгидай ёки ундан ҳам кўп бўлиб қолибди. Шунда аёлига: «Эй Бану Фирослик, бу нимаси?» деди. (Хотини:) «Кўзларимга ишонмайман, ҳозир у олдингидан уч баробар кўпроқ», деди.
Абу Бакр ундан еди ва олдин қасам ичганини назарда тутиб: «Бу шайтондан бўлди», деди. Сўнг ундан (яна) бир луқма еди-да, кейин уни Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам томон кўтариб борди. (Таом) тонггача у зотнинг олдиларида турди. Биз билан бир қавм ўртасида келишув бўлиб, муддати тугаган эди. У зот бизларни ўн икки кишига бўлдилар. Ҳар бир киши билан бир неча одам бор эди. Ҳар бир киши билан қанчадан одам борлигини Аллоҳ билади. Кейин ҳаммалари ундан ейишди».
Ёки шунга ўхшаш гапни айтди».
11 - كتاب الأذان
11. АЗОН КИТОБИ
277/1 – بَاب: بَدْءِ الْأَذَانِ
277.1-БОБ.
АЗОН(айтиш)НИНГ БОШЛАНИШИ
365/604 - عَنْ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ الله عَنْهُمَا كَانَ يَقُولُ: كَانَ الْمُسْلِمُونَ حِينَ قَدِمُوا الْمَدِينَةَ يَجْتَمِعُونَ فَيَتَحَيَّنُونَ الصَّلَاةَ، لَيْسَ يُنَادَى لَهَا، فَتَكَلَّمُوا يَوْمًا فِي ذَلِكَ، فَقَالَ بَعْضُهُمْ: اتَّخِذُوا نَاقُوسًا مِثْلَ نَاقُوسِ النَّصَارَى، وَقَالَ بَعْضُهُمْ: بَلْ بُوقًا مِثْلَ قَرْنِ الْيَهُودِ، فَقَالَ عُمَرُ: أَوَلَا تَبْعَثُونَ رَجُلًا يُنَادِي بِالصَّلَاةِ؟ فَقَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «يَا بِلَالُ، قُمْ فَنَادِ بِالصَّلَاةِ».
365.604 Нофеъ хабар қилади:
«Ибн Умар розияллоҳу анҳумо айтар эди: «Мусулмонлар Мадинага келишганида тўпланиб, намоз вақтини белгилаб олишарди. Унга (намозга) чақирилмас эди. Бир куни шу ҳақда гаплашиб қолишди. Баъзилари: «Насронийларнинг қўнғироғи каби қўнғироқ қилиб олинглар», деса, баъзилари: «Яҳудийларнинг мугузи* каби бурғу* қилиб олинглар», деди. Шунда Умар: «Намозга чақирадиган бир кишини қўймайсизларми?» деди. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Эй Билол, тур, намозга чақир!» дедилар».
* Мугуз – ҳайвон шохи.
* Бурғу – ичи шох шаклида кенгайиб борувчи пуфлаб чалинадиган асбоб.
278/2 – بَاب: الْأَذَانُ مَثْنَى مَثْنَى
278.2-БОБ.
АЗОН ИККИТА-ИККИТАДАНДИР
366/605 - عَنْ أَنَسٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: أُمِرَ بِلَالٌ أَنْ يَشْفَعَ الْأَذَانَ، وَأَنْ يُوتِرَ الْإِقَامَةَ إِلَّا الْإِقَامَةَ.
366.605 Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Билолга азонни жуфт, иқомани – «Қод қоматис-солаҳ»дан бошқасини тоқ қилиб айтиш буюрилди».
Изоҳ: Ҳанафий мазҳабига кўра, иқома калималари азон каби жуфт айтилади.
279/3 – بَاب: فَضْلِ التَّأْذِينِ
279.3-БОБ.
АЗОН АЙТИШнинг ФАЗЛИ ҳақида
367/608 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «إِذَا نُودِيَ لِلصَّلَاةِ، أَدْبَرَ الشَّيْطَانُ وَلَهُ ضُرَاطٌ حَتَّى لَا يَسْمَعَ التَّأْذِينَ، فَإِذَا قُضِيَ النِّدَاءَ أَقْبَلَ، حَتَّى إِذَا ثُوِّبَ بِالصَّلَاةِ أَدْبَرَ، حَتَّى إِذَا قَضَى التَّثْوِيبَ أَقْبَلَ، حَتَّى يَخْطُرَ بَيْنَ الْمَرْءِ وَنَفْسِهِ، يَقُولُ: اذْكُرْ كَذَا، اذْكُرْ كَذَا، لِمَا لَمْ يَكُنْ يَذْكُرُ، حَتَّى يَظَلَّ الرَّجُلُ لَا يَدْرِي كَمْ صَلَّى».
367.608 Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Намозга азон айтилганида, шайтон азонни эшитмаслик учун ел чиқариб, ортига қарамай қочади. Азон айтиб бўлингач, яна келади. Намозга иқома айтилса, яна ортига қараб кетади. Иқома айтиб бўлингач, одамнинг дилига васваса солиш учун яна қайтиб келади. Эсламаётган нарсасини эслатиб: «Уни эсла, буни эсла», дейди. Натижада киши қанча намоз ўқиганини ҳам билмайдиган бўлиб қолади», дедилар».
280/4 – بَاب: رَفْعِ الصَّوْتِ بِالنِّدَاءِ
280.4-боб.
АЗОНДА овозНИ кўтарИШ ҲАҚИДА
368/609 - عَنْ أَبِي سَعِيدٍ الْخُدْرِيَّ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: سَـمِعْتُ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم يَقُولُ: إنَّهُ «لَا يَسْمَعُ مَدَى صَوْتِ الْمُؤَذِّنِ جِنٌّ وَلَا إِنْسٌ وَلَا شَيْءٌ، إِلَّا شَهِدَ لَهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ».
368.609 Абдурраҳмон ибн Абдуллоҳ ибн Абдурраҳмон ибн Абу Саъсаъа ал-Ансорий ал-Мозинийдан ривоят қилинади, унга отаси бундай хабар қилган:
«Абу Саъид Худрий унга: «Назаримда сен қўйларни ва даштни яхши кўрар экансан. Қўйларинг ичида ёки даштингда турганингда намозга азон айтсанг, овозингни баланд кўтар. Чунки муаззиннинг етиб борган овозини бирор жинми, инсонми ёки бирон нарсами, эшитса, қиёмат куни унга албатта гувоҳлик беради», деган экан, Абу Саъид: «Буни Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан эшитганман», дебди».
281/5 – بَاب: مَا يُحْقَنُ بِالْأَذَانِ مِنَ الدِّمَاءِ
281.5-боб.
АЗОН САБАБЛИ қон тўкилмай ҚОЛиши ҳақида
369/610 - عَنْ أَنَسِ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم كَانَ إِذَا غَزَا بِنَا قَوْمًا، لَمْ يَكُنْ يَغْزُو بِنَا حَتَّى يُصْبِحَ وَيَنْظُرَ، فَإِنْ سَمِعَ أَذَانًا كَفَّ عَنْهُمْ، وَإِنْ لَمْ يَسْمَعْ أَذَانًا أَغَارَ عَلَيْهِمْ.
369.610 Анас ибн Молик розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам биз билан бирор қавмнинг устига ғазот қилмоқчи бўлсалар, тонг отмагунча ва текширтирмагунларича ғазот қилмас эдилар. Агар азон эшитсалар, улар(билан уруш қилиш)дан воз кечар, агар азон эшитмасалар, уларнинг устига ҳужум қилар эдилар. Хайбар томон юрдик, у ерга кечаси етиб бордик. Тонг отгач, азон эшитмадилар ва уловга миндилар. Мен ҳам Абу Т-А-лҳанинг орқасига мингашдим. Оёғим Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг оёқларига тегиб турар эди.
Бир пайт (хайбарликлар) саватлари ва кетмонлари билан қаршимизга чиқишди. Набий соллаллоҳу алайҳи васалламни кўриб: «Муҳаммад-ку! Аллоҳ ҳаққи, Муҳаммад ва унинг қўшини-ку!» дейишди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам уларни кўриб: «Аллоҳу акбар, Аллоҳу акбар! Хароб бўлсин Хайбар! Албатта, биз бирор қавмнинг ерига тушсак, огоҳлантирилганларнинг тонги нақадар ёмон бўлур!» дедилар».
282/6 – بَاب: مَا يَقُولُ إِذَا سَـمِعَ الْمُنَادِي
282.6-БОБ.
Муаззинни ЭШИТГАНДА НИМА ДЕЙиш ҳақида
370/611 - عَنْ أَبِي سَعِيدٍ الْخُدْرِيِّ رَضِيَ الله عَنْهُ، أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ:«إِذَا سَـمِعْتُمُ النِّدَاءَ، فَقُولُوا مِثْلَ ما يَقُولُ الْمُؤَذِّنُ».
370.611 Абу Саъид Худрий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Азонни эшитсангиз, муаззиннинг айтаётганларини айтинглар», дедилар».
371/612 – عَنْ مُعَاوِيَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ، مِثْلُهُ، إلَى قَوْلِهِ: وَأشْهَدُ أنَّ مُـحَمَّدًا رَسُولُ الله، وَلَمَّا قَالَ: حَيَّ عَلَى الصَّلَاة، قَالَ: لَا حَوْلَ وَلا قُوَّةَ إلاَّ بِالله، وَقَالَ: هكذا سَـمِعْتُ نَبِيَّكُمْ صلى الله عليه وسلم يَقُولُ.
371.612 Муҳаммад ибн Иброҳим ибн Ҳорисдан ривоят қилинади:
«Ийсо ибн Т-А-лҳанинг менга айтишича, у бир куни Муовиянинг азонни худди ана шу «Ва ашҳаду анна Муҳаммадан Расулуллоҳ» деган сўзгача (такрорлаб) айтиб турганини эшитган экан».
283/7 – بَاب: الدُّعَاءِ عِنْدَ النِّدَاءِ
283.7-боб.
АЗОНДАН КЕЙИНГИ ДУО ҳақида
372/614 - عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللهِ رَضِيَ الله عَنْهُمَا: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «مَنْ قَالَ حِينَ يَسْمَعُ النِّدَاءَ: اللَّهُمَّ رَبَّ هَذِهِ الدَّعْوَةِ التَّامَّةِ، وَالصَّلَاةِ الْقَائِمَةِ، آتِ مُحَمَّدًا الْوَسِيلَةَ وَالْفَضِيلَةَ، وَابْعَثْهُ مَقَامًا مَحْمُودًا الَّذِي وَعَدْتَهُ، حَلَّتْ لَهُ شَفَاعَتِي يَوْمَ الْقِيَامَةِ».
372.614 Жобир ибн Абдуллоҳ розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ким азонни эшитганида: «Аллоҳумма! Робба ҳазиҳид-даъватит-таамма, вассолатил қоима, ати Муҳаммаданил-васийлата вал-фазила. Вабъасҳу мақомам маҳмуданиллази ваъадта», деса, қиёмат куни унга шафоатим вожиб бўлади», дедилар».
Изоҳ: Ушбу азон дуосининг маъноси қуйидагича: «Аллоҳим, эй ушбу тугал азоннинг ва тўкис намознинг Робби! Муҳаммадга васила* ва фазилат* бергин ҳамда уни Ўзинг ваъда қилган «Мақоми маҳмуд»да* тирилтиргин».
* Васила – жаннатдаги ягона мақом бўлиб, унга инсониятдан фақат бир киши эришади. Ўша мақомни Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам учун сўраш умматларнинг бурчидир. Зеро, васила башарият саййидига берилмаса, кимга ҳам бериларди.
* Фазилат – бошқалардан афзал бўлиш. Баъзилар ушбу дуодаги «фазила» сўзини жаннатдаги бир мақом ҳам дейишган.
* «Мақоми маҳмуд» – «мақталган мақом» Аллоҳ таолонинг «Шоядки, Роббинг сени мақоми маҳмудда тирилтирса» деган ояти ила Аллоҳ таоло томонидан Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васалламга ваъда қилинган буюк шафоат мақомидир.
284/8 - بَابُ الْاِسْتِهَامِ فِي الْأَذَانِ
284.8-боб.
АЗОН(АЙТИШ)дА ҚУРЪА ТАШЛАШ ҲАҚИДА
373/615 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «لَوْ يَعْلَمُ النَّاسُ مَا فِي النِّدَاءِ وَالصَّفِّ الْأَوَّلِ، ثُمَّ لَمْ يَجِدُوا إِلَّا أَنْ يَسْتَهِمُوا عَلَيْهِ لَاسْتَهَمُوا، وَلَوْ يَعْلَمُونَ مَا فِي التَّهْجِيرِ لَاسْتَبَقُوا إِلَيْهِ، وَلَوْ يَعْلَمُونَ مَا فِي الْعَتَمَةِ وَالصُّبْحِ، لَأَتَوْهُمَا وَلَوْ حَبْوًا».
373.615 Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Агар одамлар азонда ва биринчи сафда нима (савоб) борлигини билганларида эди, кейин бунинг учун қуръа ташлашдан бошқа (чора) топа олишмаса, албатта қуръа ташлашарди. (Намозга) эрта боришда нима (савоб) борлигини билганларида эди, бунинг учун мусобақалашишарди. Хуфтон ва бомдодда нима (савоб) борлигини билганларида эди, уларга эмаклаб бўлса ҳам келишарди», дедилар».
285/9 – بَاب: أَذَانِ الْأَعْمَى إِذَا كَانَ لَهُ مَنْ يُخْبِرُهُ
285.9-БОБ.
КЎЗИ ОЖИЗнинг унга ХАБАР БЕРУВЧИ
кишиси БЎЛГАНДАги АЗОНИ ҲАҚИДА
374/617 – عَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ الله عَنْهُمَا: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «إِنَّ بِلَالًا يُؤَذِّنُ بِلَيْلٍ، فَكُلُوا وَاشْرَبُوا حَتَّى يُنَادِيَ ابْنُ أُمِّ مَكْتُومٍ». قَالَ: وَكَانَ رَجُلًا أَعْمَى، لَا يُنَادِي حَتَّى يُقَالَ لَهُ: أَصْبَحْتَ أَصْبَحْتَ.
374.617 Солим ибн Абдуллоҳ отасидан ривоят қилади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Билол азонни тунда айтади. Шунинг учун Ибн Умму Мактум азон айтмагунча еб-ичаверинглар», дедилар».
(Ибн Умму Мактум) кўзи ожиз киши эди. Унга «Тонг отди, тонг отди», дейилмагунича азон айтмасди».
286/10 – بَاب: الْأَذَانِ بَعْدَ الْفَجْرِ
286.10-боб.
тонг отганДАН кейинги АЗОН ҲАҚИДА
375/618 – عَنْ حَفْصَةَ رَضِيَ الله عَنْهَا: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم كَانَ إِذَا اعْتَكَفَ الْمُؤَذِّنُ لِلصُّبْحِ، وَبَدَا الصُّبْحُ، صَلَّى رَكْعَتَيْنِ خَفِيفَتَيْنِ قَبْلَ أَنْ تُقَامَ الصَّلَاةُ.
375.618 Абдуллоҳ ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Менга Ҳафса бундай хабар қилди: «Агар муаззин тонгни пойлаб турганида тонг отиб қолган бўлса, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам намозга иқома айтилмасидан олдин енгилгина икки ракат намоз ўқиб олар эдилар».
287/11 – بَاب: الْأَذَانِ قَبْلَ الْفَجْرِ
287.11-боб.
тонгДАН ОЛДИНги АЗОН ҲАҚИДА
376/621 - عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ مَسْعُودٍ رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «لَا يَـمْنَعَنَّ أَحَدَكُمْ، أَوْ أَحَدًا مِنْكُمْ، أَذَانُ بِلَالٍ مِنْ سَحُورِهِ، فَإِنَّهُ يُؤَذِّنُ - أَوْ يُنَادِي - بِلَيْلٍ، لِيَرْجِعَ قَائِمَكُمْ، وَلِيُنَبِّهَ نَائِمَكُمْ، وَلَيْسَ أَنْ يَقُولَ الْفَجْرُ، أَوِ الصُّبْحُ»، وَقَالَ بِأَصَابِعِهِ، وَرَفَعَهَا إِلَى فَوْقُ، وَطَأْطَأَ إِلَى أَسْفَلُ: حَتَّى يَقُولَ هَكَذَا، وَقَالَ زُهَيْرٌ بِسَبَّابَتَيْهِ، إِحْدَاهُمَا فَوْقَ الْأُخْرَى، ثُمَّ مَدَّهَا عَنْ يـَمِينِهِ وَشِـمَالِهِ.
376.621 Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Билолнинг азони бирортангизни [ёки сизлардан бирортангизни] саҳарлигидан тўхтатмасин. Чунки у сизларнинг бедорингизни (дам олишга ёки саҳарлик қилишга) қайтариш ва ухлаётганингизни уйғотиш учун кечаси азон айтади [ёки нидо қилади], «Тонг отди» [ёки «Субҳ кирди»] дейиш учун эмас», дедилар ва бармоқлари билан уларни тепага кўтариб, пастга тушириб (субҳи содиқ билан субҳи козибнинг фарқига) ишора қилдилар».
Зуҳайр (ровийлардан бири) икки кўрсаткич бармоғи билан ишора қилиб, бирини иккинчисининг устига қўйди, сўнгра уларни ўнг ва чап томонларига чўзди.
288/12 – بَاب: بَيْنَ كُلِّ أذَانِينِ صَلاةٌ لِمَنْ شَاءَ
288.12-боб.
377/624 - عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ مُغَفَّلٍ الْمُزَنِيِّ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «بَيْنَ كُلِّ أَذَانَيْنِ صَلَاةٌ بَيْنَ كُلِّ أَذَانَيْنِ صَلَاةٌ»، ثُمَّ قَالَ فِي الثَّالِثَةِ: لِمَنْ شَاء.
377.624 Абдуллоҳ ибн Муғаффал Музаний розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам уч марта: «Ҳар икки азон* орасида намоз бор», (деб, сўнг) «Хоҳлаган киши учун», дедилар».
289/13 – بَاب: مَنْ قَالَ لِيُؤَذِّنْ فِي السَّفَرِ مُؤَذِّنٌ وَاحِدٌ
289.13-боб.
САФАРДА БИтта МУАЗЗИНнинг АЗОН АЙТиши ҲАҚИДА
378/628 - عَنْ مَالِكِ بْنِ الْحُوَيْرِثِ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: أَتَيْتُ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم فِي نَفَرٍ مِنْ قَوْمِي، فَأَقَمْنَا عِنْدَهُ عِشْرِينَ لَيْلَةً، وَكَانَ رَحِيمًا رَفِيقًا، فَلَمَّا رَأَى شَوْقَنَا إِلَى أَهَالِينَا، قَالَ: «ارْجِعُوا فَكُونُوا فِيهِمْ، وَعَلِّمُوهُمْ وَصَلُّوا، فَإِذَا حَضَرَتِ الصَّلَاةُ، فَلْيُؤَذِّنْ لَكُمْ أَحَدُكُمْ، وَلْيَؤُمَّكُمْ أَكْبَرُكُمْ».
378.628 Молик ибн Ҳувайрис розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Қавмимдан бир неча киши билан Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига келиб, у зотнинг ҳузурларида йигирма кеча қолдик, (у зот) раҳмдил ва мулойим эдилар. Аҳлларимизни соғинганимизни кўргач: «Қайтиб, улар билан бўлинглар, уларга ўргатинглар ва намоз ўқинглар. Намоз вақти кирганда бирингиз сизларга азон айтсин ва энг каттангиз сизларга имом бўлсин», дедилар».
379/630- وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ فِي رِوَايَةٍ: أَتَى رَجُلَانِ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم يُرِيدَانِ السَّفَرَ، فَقَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «إِذَا أَنْتُمَا خَرَجْتُمَا، فَأَذِّنَا، ثُمَّ أَقِيمَا، ثُمَّ لِيَؤُمَّكُمَا أَكْبَرُكُمَا».
379.630 Молик ибн Ҳувайрис розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Сафарга чиқмоқчи бўлган икки киши Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига келишди. Шунда Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Икковингиз сафарга чиқсангиз, азон айтиб, кейин иқома айтинглар. Сўнгра каттароғингиз имом бўлсин», дедилар».
380/632 – عَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ الله عَنْهُمَا أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم كَانَ يَأْمُرُ مُؤَذِّنًا يُؤَذِّنُ، ثُمَّ يَقُولُ عَلَى إِثْرِهِ: أَلَا صَلُّوا فِي الرِّحَالِ، فِي اللَّيْلَةِ الْبَارِدَةِ، أَوِ الْمَطِيرَةِ فِي السَّفَرِ.
380.632. Нофеъ сўзлаб берди:
«Ибн Умар совуқ бир кечада Зажнонда* азон айтди. Кейин: «Намозни масканларингизда ўқинглар!» деди. Сўнг бизга: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам сафарда совуқ ёки ёмғирли кечада муаззинга азон айтишни, кейин ортидан: «Ҳой, эшитинглар! Намозни масканларда ўқинглар!» дейишни буюрар эдилар», деб хабар қилди».
* Зажнон – Маккадан бир барид масофада жойлашган тоғнинг номи. Имом Замахшарийнинг айтишича, у билан Макка орасида йигирма беш мил масофа бор. 1 мил = 1848 метр.
291/15 – بَاب: قَوْلِ الرَّجُلِ: فَاتَتْنَا الصَّلَاةُ
291.15-БОБ.
«НАМОЗни ўтказиб юбордик», ДЕЙИШ ҲАҚИДА
381/635 - عَنْ أَبِي قَتَادَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: بَيْنَمَا نَحْنُ نُصَلِّي مَعَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم، إِذْ سَـمِعَ جَلَبَةَ الرِجَالِ، فَلَمَّا صَلَّى قَالَ: «مَا شَأْنُكُمْ؟» قَالُوا: اسْتَعْجَلْنَا إِلَى الصَّلَاةِ. قَالَ: «فَلَا تَفْعَلُوا، إِذَا أَتَيْتُمُ الصَّلَاةَ فَعَلَيْكُمْ بِالسَّكِينَةِ، فَمَا أَدْرَكْتُمْ فَصَلُّوا، وَمَا فَاتَكُمْ فَأَتِمـُّوا».
381.635 Абдуллоҳ ибн Абу Қатода отасидан ривоят қилади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам билан бирга намоз ўқиётган эдик, у зот бирдан кишиларнинг тапир-тупурини эшитиб қолдилар. Намоз ўқиб бўлгач: «Сизларга нима бўлди?» дедилар. «Намозга шошилган эдик», дейишди. «Бундай қилманглар. Намозга келаётганингизда ўзингизни вазмин тутинглар. Улгурган(ракатлар)ингизни ўқинглар, ўтказиб юборганингизни эса тўлдириб олинглар», дедилар».
292/16 – بَاب: مَتَى يَقُومُ النَّاسُ إِذَا رَأَوُا الْإِمَامَ عِنْدَ الْإِقَامَةِ
292.16-БОБ.
ОДАМЛАР ИҚОМА пайтида ИМОМНИ
КЎРишСА, ҚАЧОН (сафга) ТУРишАДИ?
382/637 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «إِذَا أُقِيمَتِ الصَّلَاةُ فَلَا تَقُومُوا حَتَّى تَرَوْنِي».
382.637 Абдуллоҳ ибн Абу Қатода отасидан ривоят қилади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Намозга иқома айтилса, то мени кўрмагунингизча турманглар», дедилар».
Изоҳ: Бу ҳадисни Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам иқома айтилганда бирор зарурат юзасидан ушланиб қолишлари натижасида одамлар узоқ тик туриб қолмасин, деб айтганлар. Шу боис бу борадаги мавжуд далиллардан келиб чиқиб, ҳанафий уламолар «Қод қоматис-солаҳ» дейилганда жамоат саф тортиши кераклигини таъкидлашган.
293/17 – بَاب: الْإِمَامِ تَعْرِضُ لَهُ الْحَاجَةُ بَعْدَ الْإِقَامَةِ
293.17-боб.
ИҚОМАДАН КЕЙИН имомнинг бирор ҳожати чиқиб қолиши ҳақида
383/642 - عَنْ أَنَسٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: أُقِيمَتِ الصَّلَاةُ، وَالنَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم يُنَاجِي رَجُلًا فِي جَانِبِ الْمَسْجِدِ، فَمَا قَامَ إِلَى الصَّلَاةِ حَتَّى نَامَ الْقَوْمُ.
383.642 Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам масжиднинг бир тарафида бир киши билан махфий сўзлашиб ўтирган эдилар, намозга иқома айтилди. Бироқ у зот намозга туравермай, ҳатто қавмни мудроқ босди».
Изоҳ: Бу ҳолат Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг одатлари эмас эди. Фақат бир мартагина шундай бўлган. Шу билан бирга, у инсон шаклидаги фаришта бўлиши ҳам мумкин. Шунинг учун фақиҳлар иқома билан намоз орасидаги муддат чўзилиб кетса, иқомани қайтаришни ихтиёр қилишган».
294/18 – بَاب: وُجُوبِ صَلَاةِ الْجَمَاعَةِ
294.18-боб.
ЖАМОАТ НАМОЗИНИНГ ВОЖИБЛИГИ ҲАҚИДА
384/644 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «وَالَّذِي نَفْسِي بِيَدِهِ، لَقَدْ هَمَمْتُ أَنْ آمُرَ بِحَطَبٍ فَيُحْطَبَ، ثُمَّ آمُرَ بِالصَّلَاةِ فَيُؤَذَّنَ لَهَا، ثُمَّ آمُرَ رَجُلًا فَيَؤُمَّ النَّاسَ، ثُمَّ أُخَالِفَ إِلَى رِجَالٍ فَأُحَرِّقَ عَلَيْهِمْ بُيُوتَهُمْ، وَالَّذِي نَفْسِي بِيَدِهِ، لَوْ يَعْلَمُ أَحَدُهُمْ أَنَّهُ يَجِدُ عَرْقًا سَـمِينًا، أَوْ مِرْمَاتَيْنِ حَسَنَتَيْنِ، لَشَهِدَ الْعِشَاءَ».
384.644 Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бундай деганлар: «Жоним қўлида бўлган Зотга қасамки, ўтин териб келишга буюрсам-у, териб келишса, сўнг намозга буюрсам-у, унга азон айтилса, сўнг бир кишига буюрсам-у, у одамларга имом бўлса, кейин (намозга келмаган) одамларнинг уйларига бориб, устиларидан ўт қўйиб юборсам, дейман. Жоним қўлида бўлган Зотга қасамки, улардан бирортаси сергўшт суяк ёки қўйнинг бўлиқ пойчасини топишини билганида эди, хуфтонга албатта етиб келган бўларди».
295/19 – بَاب: فَضْلِ صَلَاةِ الْجَمَاعَةِ
295.19-боб.
ЖАМОАТ НАМОЗИНИНГ ФАЗЛИ ҳақида
385/645 - عَنْ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ الله عَنْهُمَا قَالَ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «صَلَاةُ الْجَمَاعَةِ تَفْضُلُ صَلَاةَ الْفَذِّ بِسَبْعٍ وَعِشْرِينَ دَرَجَةً».
385.645 Абдуллоҳ ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Жамоат намози ёлғиз- (киши)нинг намозидан йигирма етти даража афзалдир», дедилар».
296/20 – بَاب: فَضْلِ صَلَاةِ الْفَجْرِ فِي جَمَاعَةٍ
296.20-боб.
БОМДОД намозини ЖАМОАТДА ўқишнинг ФАЗЛи ҲАҚИДА
386/648 - عَنْ أبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: سَـمِعْتُ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم يَقُولُ: «تَفْضُلُ صَلَاةُ الْجَمِيعِ صَلَاةَ أَحَدِكُمْ وَحْدَهُ بِخَمْسٍ وَعِشْرِينَ جُزْءًا، وَتَجْتَمِعُ مَلَائِكَةُ اللَّيْلِ وَمَلَائِكَةُ النَّهَارِ فِي صَلَاةِ الْفَجْرِ». ثُمَّ يَقُولُ أَبُو هُرَيْرَةَ: فَاقْرَءُوا إِنْ شِئْتُمْ (إِنَّ قُرْآنَ الْفَجْرِ كَانَ مَشْهُودًا) [الإسراء: 78].
386.648 Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу айтади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «Жамоат намози бирингизнинг ёлғиз ўқиган намозидан йигирма беш баробар афзалдир. Тунги фаришталар ва кундузги фаришталар бомдод намозида жам бўлишади» деганларини эшитганман». Сўнгра Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу: «Истасангиз, «Албатта, «фажр Қуръони» шоҳид бўлинадигандир» оятини ўқинг», деди».
387/651 - عَنْ أَبِي مُوسَى رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «أَعْظَمُ النَّاسِ أَجْرًا فِي الصَّلَاةِ أَبْعَدُهُمْ فَأَبْعَدُهُمْ مَـمْشًى، وَالَّذِي يَنْتَظِرُ الصَّلَاةَ حَتَّى يُصَلِّيَهَا مَعَ الْإِمَامِ أَعْظَمُ أَجْرًا مِنَ الَّذِي يُصَلِّي ثُمَّ يَنَامُ».
387.651 Абу Мусо розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Одамларнинг намозда ажри улуғроғи – узоқроқдан юриб келадиганидир ва намозни имом билан ўқиш учун кутган кишининг ажри намозни ўқиб, сўнг ухлаган кишидан улуғроқдир», дедилар».
297/21 – بَاب: فَضْلِ التَّهْجِيرِ إِلَى الظُّهْرِ
297.21-боб.
ПЕШИНГА ЭРТА КЕЛИШнинг ФАЗИЛАТИ ҲАҚИДА
388/652 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «بَيْنَمَا رَجُلٌ يَـمْشِي بِطَرِيقٍ، وَجَدَ غُصْنَ شَوْكٍ عَلَى الطَّرِيقِ فَأَخَّرَهُ، فَشَكَرَ اللهُ لَهُ فَغَفَرَ لَهُ». ثُمَّ قَالَ: «الشُّهَدَاءُ خَمْسَةٌ: الْمَطْعُونُ، وَالْمَبْطُونُ، وَالْغَرِيقُ، وَصَاحِبُ الْهَدْمِ، وَالشَّهِيدُ فِي سَبِيلِ اللهِ»، وَبَاقِيَ الـحَدِيثِ تَقَدَّمَ.
388.652 Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Бир киши кўчада кетаётиб, йўл устида тиканли шохни кўриб қолиб, уни четга олиб қўйди. Бунинг учун Аллоҳ ундан рози бўлиб, гуноҳларини кечди», дедилар.
Сўнгра у зот: «Шаҳидлар беш хил: вабодан ўлган, қорин оғриғидан ўлган, ғарқ бўлган, қулаган нарсанинг остида қолиб ўлган ва Аллоҳ йўлида шаҳид бўлган», дедилар.
298/22 – بَاب: احْتِسَابِ الْآثَارِ
298.22-боб.
ҚАДАМЛАР(савоби)дан умид қилиш ҳақида
389/656 – عَنْ أنَسٍ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَن بَنِي سَلِمَةَ أَرَادُوا أَنْ يَتَحَوَّلُوا عَنْ مَنَازِلِهِمْ، فَيَنْزِلُوا قَرِيبًا مِنَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم، قَالَ: فَكَرِهَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم أَنْ يُعْرُوا الْمَدِينَةَ، فَقَالَ: «أَلَا تَحْتَسِبُونَ آثَارَكُمْ».
389.656 Анас розияллоҳу анҳу сўзлаб берди:
«Бану Салима турган жойидан кўчиб, Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга яқинроқ манзилга жойлашмоқчи бўлди. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам уларнинг Мадина (атрофини) ҳувиллатиб қолдиришларини ёқтирмай: «Қадамларингизга (Аллоҳдан) савоб умид қилмайсизми?» дедилар».
Мужоҳид: «Қадамлари» – ерда яёв юргандаги изларидир», деган.
299/23 – بَاب: فَضْلِ الْعِشَاءِ فِي الْجَمَاعَةِ
299.23-боб.
ЖАМОАТ билан ўқилган Хуфтоннинг ФАЗЛи ҲАҚИДА
390/657 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «لَيْسَ صَلَاةٌ أَثْقَلَ عَلَى الْمُنَافِقِينَ مِنَ الْفَجْرِ وَالْعِشَاءِ، وَلَوْ يَعْلَمُونَ مَا فِيهِمَا لَأَتَوْهُمَا وَلَوْ حَبْوًا».
390.657 Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу айтади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Мунофиқларга бомдод ва хуфтондан кўра оғирроқ намоз йўқ. Агар буларда нима (савоб) борлигини билганларида эди, уларга эмаклаб бўлса ҳам келишарди. дейман», дедилар».
300/24 – بَاب: مَنْ جَلَسَ فِي الْمَسْجِدِ يَنْتَظِرُ الصَّلَاةَ وَفَضْلِ الْمَسَاجِدِ
300.24-боб.
МАСЖИДДА ўтириб, НАМОЗНИ КУТиш
ВА МАСЖИДЛАРнинг ФАЗИЛАТИ ҲАҚИДА
391/660 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «سَبْعَةٌ يُظِلُّهُمُ اللهُ فِي ظِلِّهِ، يَوْمَ لَا ظِلَّ إِلَّا ظِلُّهُ: الْإِمَامُ الْعَادِلُ، وَشَابٌّ نَشَأَ فِي عِبَادَةِ رَبِّهِ، وَرَجُلٌ قَلْبُهُ مُعَلَّقٌ فِي الْمَسَاجِدِ، وَرَجُلَانِ تَحَابَّا فِي اللهِ اجْتَمَعَا عَلَيْهِ وَتَفَرَّقَا عَلَيْهِ، وَرَجُلٌ طَلَبَتْهُ امْرَأَةٌ ذَاتُ مَنْصِبٍ وَجَمَالٍ، فَقَالَ: إِنِّي أَخَافُ اللهَ، وَرَجُلٌ تَصَدَّقَ، أَخْفَى حَتَّى لَا تَعْلَمَ شِـمَالُهُ مَا تُنْفِقُ يَـمِينُهُ، وَرَجُلٌ ذَكَرَ اللهَ خَالِيًا، فَفَاضَتْ عَيْنَاهُ».
391.660. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам бундай дедилар: «Етти киши борки, Аллоҳ Ўз соясидан бошқа соя бўлмаган Кунда уларни Ўз соясига олади: одил имом; Роббининг ибодатида униб-ўсган йигит; қалби масжидларга боғлиқ киши; Аллоҳ йўлида бир-бирини яхши кўриб, шу асосда бирлашган ва шу ҳолатда ажралишган икки киши; нуфузли ва ҳусндор гўзал аёл (зинога) чорлаганида: «Мен Аллоҳдан қўрқаман», деган киши; ўнг қўли берганини чап қўли билмайдиган даражада махфий садақа қилган киши; Аллоҳни ёлғиз эслаб, кўз ёши тўккан киши».
301/25 – بَاب: فَضْلِ مَنْ غَدَا إِلَى الْمَسْجِدِ وَمَنْ رَاحَ
301.25-БОБ.
масжидга эрта бориб, кеч қайтишнинг ФАЗИЛАТИ ҲАҚИДА
392/662 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «مَنْ غَدَا إِلَى الْمَسْجِدِ وَرَاحَ، أَعَدَّ اللهُ لَهُ نُزُلَهُ مِنَ الْجَنَّةِ، كُلَّمَا غَدَا أَوْ رَاحَ».
392.662 Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ким масжидга эрта бориб, кеч қайтса, ҳар бир эрта бориб, кеч қайтгани учун Аллоҳ унга жаннатда зиёфат тайёрлаб қўяди», дедилар».
302/26 – بَاب: إِذَا أُقِيمَتِ الصَّلَاةُ فَلَا صَلَاةَ إِلَّا الْمَكْتُوبَةَ
302.26-БОБ.
НАМОЗГА ИҚОМА АЙТИЛгач, ФАРЗДАН БОШҚА НАМОЗ ЙЎҚ
393/663 - عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ مَالِكٍ ابْنِ بُحَيْنَةَ، رَجُلٍ مِنَ الأزْد رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم رَأَى رَجُلًا - وَقَدْ أُقِيمَتِ الصَّلَاةُ - يُصَلِّي رَكْعَتَيْنِ، فَلَمَّا انْصَرَفَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم لَاثَ بِهِ النَّاسُ، فَقَالَ لَهُ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «الصُّبْحَ أَرْبَعًا، الصُّبْحَ أَرْبَعًا».
393.663 Абдуллоҳ ибн Молик ибн Буҳайнадан «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам бир кишининг олдидан ўтдилар...» деган ҳадис ривоят қилинади.
663 (такрорий). Ҳафс ибн Осим айтади:
«Молик ибн Буҳайна деган аздлик бир кишидан ушбуни эшитдим: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам намозга иқома айтилганидан кейин икки ракат намоз ўқиётган кишини кўрдилар. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ўгирилганларида, одамлар уни ўраб олишди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам унга: «Бомдод ҳам тўрт(ракат)ми?! Бомдод ҳам тўрт(ракат)ми?!» дедилар».
303/27 – بَاب: حَدِّ الْمَرِيضِ أَنْ يَشْهَدَ الْجَمَاعَةَ
303.27-боб.
Беморнинг ЖАМОАТГА қатнашдаги меъёри ҲАҚИДА
394/664 – عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ الله عَنْهَا قَالَتْ: لَمَّا مَرِضَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم مَرَضَهُ الَّذِي مَاتَ فِيهِ، فَحَضَرَتِ الصَّلَاةُ، فَأُذِّنَ، فَقَالَ: «مُرُوا أَبَا بَكْرٍ فَلْيُصَلِّ بِالنَّاسِ». فَقِيلَ لَهُ: إِنَّ أَبَا بَكْرٍ رَجُلٌ أَسِيفٌ، إِذَا قَامَ فِي مَقَامِكَ لَمْ يَسْتَطِعْ أَنْ يُصَلِّيَ بِالنَّاسِ، وَأَعَادَ، فَأَعَادُوا لَهُ، فَأَعَادَ الثَّالِثَةَ فَقَالَ: «إِنَّكُنَّ صَوَاحِبُ يُوسُفَ، مُرُوا أَبَا بَكْرٍ فَلْيُصَلِّ بِالنَّاسِ». فَخَرَجَ أَبُو بَكْرٍ فَصَلَّى، فَوَجَدَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم مِنْ نَفْسِهِ خِفَّةً، فَخَرَجَ يُهَادَى بَيْنَ رَجُلَيْنِ، كَأَنِّي أَنْظُرُ رِجْلَيْهِ تَخُطَّانِ مِنَ الْوَجَعِ، فَأَرَادَ أَبُو بَكْرٍ أَنْ يَتَأَخَّرَ، فَأَوْمَأَ إِلَيْهِ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم أَنْ مَكَانَكَ، ثُمَّ أُتِيَ بِهِ حَتَّى جَلَسَ إِلَى جَنْبِهِ. وَكَانَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم يُصَلِّي، وَأَبُو بَكْرٍ يُصَلِّي بِصَلَاتِهِ، وَالنَّاسُ يُصَلُّونَ بِصَلَاةِ أَبِي بَكْرٍ رَضِيَ الله عَنْهُ؟ وَفِي رِوَايَةٍ: جَلَسَ عَنْ يَسَارِ أَبِي بَكْرٍ، فَكَانَ أَبُو بَكْرٍ يُصَلِّي قَائِمًا.
394.664 Асвад айтади:
«Оиша розияллоҳу анҳонинг ҳузурларида эдик. Намозда бардавом бўлиш ва уни улуғлаш ҳақида гаплашдик. У бундай деди: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам вафотлари олдидаги бетобликларида намоз вақти киргач, азон айтилди. У зот: «Абу Бакрга буюринглар, одамларга намоз ўқиб берсин», дедилар. У зотга: «Абу Бакр кўнгли бўш одам, ўрнингизга турса, одамларга намоз ўқиб бера олмай қолади», дейилди. У зот (сўзларини) қайтардилар. Улар (ҳам сўзларини) қайтаришди. У зот учинчи бор такрорлаб: «Албатта, сиз(аёл)лар Юсуфнинг соҳибалари(каби)сиз. Абу Бакрга буюринг, одамларга, намоз ўқиб берсин!» дедилар.
Абу Бакр чиқиб, намоз ўқиди. Кейин Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам ўзларини енгил ҳис қилдилар ва икки кишига суянган ҳолда чиқдилар. Дард сабабли у зотнинг оёқлари ер чизаётганини кўриб тургандекман ҳамон кўз ўнгимда. Абу Бакр орқага ўтмоқчи бўлган эди, Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам унга «Жойингда тур», деб имо қилдилар. Сўнг у зотни олиб келиб, Абу Бакрнинг ёнига ўтирғизишди».
Аъмашга (ровийлардан бири:) «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам намоз ўқиганларида, Абу Бакр у зотнинг намозларига, одамлар эса Абу Бакрнинг намозига эргашиб намоз ўқишганмиди?» дейишган эди, у боши билан ишора қилиб: «Ҳа», деди.
Абу Довуд Шуъбадан, у эса Аъмашдан бу ҳадиснинг бир қисмини ривоят қилган.
Абу Муовия эса «У зот Абу Бакрнинг сўл ёнига ўтирдилар, Абу Бакр эса тик турган ҳолда намоз ўқир эди»ни қўшимча қилган.
Изоҳ: Юсуф алайҳиссаломнинг қиссаларида аёлларнинг турли қилмишлари, жумладан, Миср ҳукмдорининг хотини ва унинг кирдикорлари баён қилинган. Чунки ўша аёл зоҳирда бир ишни қилиб, ботинда бошқа нарсани кўзлаган эди. У зоҳирда уйига аёлларни чақириб, меҳмон қилган. Аммо аслида уларга Юсуф алайҳиссаломни кўрсатиб, ҳайрон қолдирмоқчи бўлган эди. Оиша онамиз ҳам ушбу ҳадисда «Абу Бакр юмшоқкўнгил одам», демоқдалар. Лекин аслида у киши имом бўлсалар, одамлар тарқаб кетмасмикан, деган маъно бор эди.
395/665 – وَعَنْهَا رَضِيَ الله عَنْهَا فِي رِوَايَةٍ قَالَتْ: لَمَّا ثَقُلَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم وَاشْتَدَّ وَجَعُهُ، اسْتَأْذَنَ أَزْوَاجَهُ أَنْ يُـمَرَّضَ فِي بَيْتِي، فَأَذِنَّ لَهُ. وَبَاقِي الـحَدِيثِ تَقَدَّمَ آنِفًا.
395.665 Убайдуллоҳ ибн Абдуллоҳ хабар қилади:
«Оиша розияллоҳу анҳо: «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам хасталаниб, дардлари кучайганида завжаларидан менинг уйимда даволанишга изн сўрадилар. Улар у зотга изн беришди. Кейин икки кишининг ўртасида (масжидга) чиқдилар, оёқлари ер чизар эди. Аббос ва бошқа бир кишининг ўртасида эдилар», деди.
Ибн Аббосга Оишанинг айтганини айтиб берган эдим, у менга: «Оиша исмини айтмаган кишининг кимлигини биласанми?» деди. «Йўқ!» дедим. «У Алий ибн Абу Толиб эди», деди у».
304/28 – بَاب: هَلْ يُصَلِّي الْإِمَامُ بـِمَنْ حَضَرَ
وَهَلْ يَخْطُبُ يَوْمَ الْجُمُعَةِ فِي الْمَطَر
304.28-боб.
Жума куни ёмғир ёғиб турса ҳам имом ҲОЗИР
БЎЛГАНЛАР бИЛАн НАМОЗ ЎҚИб, ХУТБА ҚИЛадими?
396/668 – عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ الله عَنْهُمَا: أنَّهُ خَطَبَنَا النَّاسَ فِي يَوْمٍ ذِي رَدْغٍ، فَأَمَرَ الْمُؤَذِّنَ لَمَّا بَلَغَ حَيَّ عَلَى الصَّلَاةِ قَالَ: قُلِ: الصَّلَاةُ فِي الرِّحَالِ، فَنَظَرَ بَعْضُهُمْ إِلَى بَعْضٍ، فَكَأَنَّهُمْ أَنْكَرُوا، فَقَالَ: كَأَنَّكُمْ أَنْكَرْتُمْ هَذَا! إِنَّ هَذَا فَعَلَهُ مَنْ هُوَ خَيْرٌ مِنِّي - يَعْنِي النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم - إِنَّهَا عَزْمَةٌ، وَإِنِّي كَرِهْتُ أَنْ أُحْرِجَكُمْ.
396.668 Абдуллоҳ ибн Ҳорис айтади:
«Ибн Аббос розияллоҳу анҳумо лойгарчилик куни бизга хутба қилди. Муаззин «Ҳайя ъалас-солаҳ»га етганида, «Намоз масканларда (ўқилсин)!» деб айт», деди. (Намозхонлар) буни қабул қилмагандек, бир-бирларига қараб қўйишди. Шунда у: «Сизлар буни қабул қилмаганга ўхшайсизлар, бироқ буни мендан яхшироқ зот ҳам қилганлар – яъни Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам. – Албатта, у (жума) вожибдир. Мен сизларни қийнаб қўйишни хоҳламадим», деди».
(Унинг бошқа ривоятида) «Ўзингизни гуноҳкор (ҳис) қилишингизни хоҳламадим, чунки тиззаларингизгача лой кечиб келасиз», дейилган.
397/670 – عَنْ أنَسٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَجُلٌ مِنَ الْأَنْصَارِ: إِنِّي لَا أَسْتَطِيعُ الصَّلَاةَ مَعَكَ، وَكَانَ رَجُلًا ضَخْمًا، فَصَنَعَ لِلنَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم طَعَامًا، فَدَعَاهُ إِلَى مَنْزِلِهِ، فَبَسَطَ لَهُ حَصِيرًا، وَنَضَحَ طَرَفَ الْحَصِيرِ، صَلَّى عَلَيْهِ رَكْعَتَيْنِ، فَقَالَ رَجُلٌ مِنْ آلِ الْجَارُودِ لِأَنَسٍ: أَكَانَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم يُصَلِّي الضُّحَى؟ قَالَ: مَا رَأَيْتُهُ صَلَّاهَا إِلَّا يَوْمَئِذٍ.
397.670 Анас розияллоҳу анҳу айтади:
«Ансорийлардан бир киши (Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга:) «Мен сиз билан бирга намоз ўқий олмаяпман», деди. У жуда семиз киши эди. Кўп ўтмай у Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам учун таом тайёрлаб, уйига чақирди. Бўйра тўшади ва бўйранинг бир тарафига сув сепди. У зот унинг устида икки ракат намоз ўқидилар».
Жорудлар оиласидан бир киши Анасдан: «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам зуҳо намозини ўқиганмидилар?» деб сўради. «Бундан бошқа куни уни ўқиганларини кўрган эмасман», деди.
Изоҳ: Уламолар «Анас розияллоҳу анҳунинг бир ўзлари Набий алайҳиссаломнинг зуҳо намози ўқиганларини бир марта кўрганлари бу намознинг бошқа пайтда ўқилмаганлигига далил бўла олмайди», дейишган. Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам Маккага борганларида Умму Ҳониъ розияллоҳу анҳоникида зуҳо намозини ўқиганлари маълум ва машҳур.
305/29 – بَاب: إِذَا حَضَرَ الطَّعَامُ وَأُقِيمَتِ الصَّلَاةُ
305.29-БОБ.
ТАОМ тайёр БЎЛганда НАМОЗГА ИҚОМА АЙТИЛСА...
398/672 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «إِذَا قُدِّمَ الْعَشَاءُ فَابْدَءُوا بِهِ قَبْلَ أَنْ تُصَلُّوا صَلَاةَ الْمَغْرِبِ، وَلَا تَعْجَلُوا عَنْ عَشَائِكُمْ».
398.672 Анас ибн Молик розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Кечки таом келтирилса, шом намозини ўқишдан олдин шундан бошланглар. Кечки овқатингизда шошилманглар», дедилар».
306/30 – بَاب: مَنْ كَانَ فِي حَاجَةِ أَهْلِهِ فَأُقِيمَتِ الصَّلَاةُ فَخَرَجَ
306.30-боб.
Оила ЮМУШИни қилаётган кишининг Намозга иқома айтилганда (намозга) чиқиши ҲАҚИДА
399/ 676 – عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ الله عَنْهَا أنَّهَا سُئِلَتْ عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم مَا كَانَ يَصْنَعُ فِي بَيْتِهِ؟ قَالَتْ: كَانَ يَكُونُ فِي مِهْنَةِ أَهْلِهِ - تَعْنِي خِدْمَةَ أَهْلِهِ - فَإِذَا حَضَرَتِ الصَّلَاةُ خَرَجَ إِلَى الصَّلَاةِ.
399.676 Асваддан ривоят қилинади:
«Оишадан: «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам уйларида нима қилар эдилар?» деб сўрадим. «Аҳлларининг меҳнатида – яъни аҳлларининг хизматида – бўлар эдилар. Намоз вақти кирганида эса, намозга чиқар эдилар», деди».
307/31 – بَاب: مَنْ صَلَّى بِالنَّاسِ وَهْوَ لَا يُرِيدُ
إِلَّا أَنْ يُعَلِّمَهُمْ صَلَاةَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم وَسُنَّتَهُ
307.31-БОБ.
ОДАМЛАРГА НАБИЙ СОЛЛАЛЛОҲУ АЛАЙҲИ ВАСАЛЛАМнинг НАМОЗЛАРИни ВА СУННАТЛАРИНИ ўргатиш мақсадидагина
НАМОЗ ЎҚИБ БЕРиш ҲАҚИДА
400/677 - عَنْ مَالِكِ بْنِ الْحُوَيْرِثِ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: إِنِّي لَأُصَلِّي بِكُمْ وَمَا أُرِيدُ الصَّلَاةَ، أُصَلِّي كَيْفَ رَأَيْتُ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم يُصَلِّي.
400.677 Айюб (Сихтиёний) сўзлаб берди:
«Абу Қилоба бундай деди: «Молик ибн Ҳувайрис ушбу масжидимизга келиб: «Мен сизларга намоз ўқиб бермоқчиман, лекин (фарз) намозни эмас. Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг намоз ўқиётганларини кўрганимдай ўқиб бермоқчиман», деган».
Абу Қилобага: «У қандай намоз ўқирди?» дедим. «Мана бу шайхимизга ўхшаб», деди. У биринчи ракатда саждадан бошини кўтарганида туришидан олдин бир ўтириб оладиган кекса киши эди».
Изоҳ: Бу ҳадисларда айтилган икки саждадан кейинги ўтириш кексалик ёки беморлик каби узрли ҳолатлардагина қилинади. Имом Термизий Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг икки оёқнинг кафтларига таянган ҳолда туришларини ривоят қилган ва: «Илм аҳли наздида мана шунга амал қилинади», деган.
308/32 – بَاب: أَهْلُ الْعِلْمِ وَالْفَضْلِ أَحَقُّ بِالْإِمَامَةِ
308.32-БОБ.
Имомликка аҳли ИЛМ ВА аҳли ФАЗЛ ҲАҚЛИРОҚ
401/679 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا، حَدِيثُ: مُرُوا أبَا بَكْرٍ يُصَلِّي بِالنَّاسِ تَقَدَّمَ، وَفِي هَذِهِ الرِّوَايَةِ قَالَتْ: قُلْتُ: إنَّ أَبَا بَكْرٍ إِذَا قَامَ فِي مَقَامِكَ لَمْ يُسْمِعِ النَّاسَ مِنَ الْبُكَاءِ، فَمُرْ عُمَرَ فَلْيُصَلِّ بِالنَّاسِ. فَقَالَتْ عَائِشَةُ: فَقُلْتُ لِحَفْصَةَ: قُولِي لَهُ: إِنَّ أَبَا بَكْرٍ إِذَا قَامَ فِي مَقَامِكَ، لَمْ يُسْمِعِ النَّاسَ مِنَ الْبُكَاءِ، فَمُرْ عُمَرَ فَلْيُصَلِّ لِلنَّاسِ، فَفَعَلَتْ حَفْصَةُ، فَقَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «مَهْ، إِنَّكُنَّ لَأَنْتُنَّ صَوَاحِبُ يُوسُفَ، مُرُوا أَبَا بَكْرٍ فَلْيُصَلِّ باِلنَّاسِ». فَقَالَتْ حَفْصَةُ لِعَائِشَةَ: مَا كُنْتُ لِأُصِيبَ مِنْكِ خَيْرًا.
401.679 Мўминларнинг онаси Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам беморликларида: «Абу Бакрга буюринглар, одамларга намоз ўқиб берсин!» дедилар. «Абу Бакр ўрнингизга турса, йиғидан одамларга (қироатни) эшиттира олмайди. Умарга буюринг, одамларга намоз ўқиб берсин», дедим.
Кейин Ҳафсага: «У зотга: «Абу Бакр ўрнингизга турса, йиғидан одамларга (қироатни) эшиттира олмайди. Умарга буюринг, одамларга намоз ўқиб берсин», деб айт», дедим. Ҳафса шундай қилди. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Етар! Албатта, сиз аёллар, айнан сизлар Юсуфнинг соҳибалари(каби)сиз. Абу Бакрга буюринглар, одамларга намоз ўқиб берсин!» дедилар. Ҳафса Оишага: «Сендан ҳеч яхшилик кўрмадим-да», деди».
402/680 – عَنْ أنَسٍ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ أَبَا بَكْرٍ رَضِيَ الله عَنْهُ كَانَ يُصَلِّي لَهُمْ فِي وَجَعِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم الَّذِي تُوُفِّيَ فِيهِ، حَتَّى إِذَا كَانَ يَوْمُ الْاِثْنَيْنِ، وَهُمْ صُفُوفٌ فِي الصَّلَاةِ، فَكَشَفَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم سِتْرَ الْحُجْرَةِ، يَنْظُرُ إِلَيْنَا وَهْوَ قَائِمٌ، كَأَنَّ وَجْهَهُ وَرَقَةُ مُصْحَفٍ، ثُمَّ تَبَسَّمَ يَضْحَكُ، فَهَمَمْنَا أَنْ نَفْتَتِنَ مِنَ الْفَرَحِ بِرُؤْيَةِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم، فَنَكَصَ أَبُو بَكْرٍ عَلَى عَقِبَيْهِ لِيَصِلَ الصَّفَّ، وَظَنَّ أَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم خَارِجٌ إِلَى الصَّلَاةِ، فَأَشَارَ إِلَيْنَا النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: أَنْ أَتِمُّوا صَلَاتَكُمْ، وَأَرْخَى السِّتْرَ، فَتُوُفِّيَ صلى الله عليه وسلم مِنْ يَوْمِهِ.
402.680 Зуҳрий деди:
«Анас ибн Молик Ансорий розияллоҳу анҳу менга бундай хабар қилди – у Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга эргашиб юрар, хизматларини қилар ва у зот билан бирга бўларди – «Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг вафотларидан олдинги бетобликларида Абу Бакр уларга (жамоатга) намоз ўқиб берар эди. Душанба куни намозга саф тортиб туришганида, Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳужра пардасини очдилар ва тик туриб бизга қарадилар. Юзлари тиниқ, нуроний эди. Сўнгра кулимсираб, табассум қилдилар. Набий соллаллоҳу алайҳи васалламни кўриб, хурсанд бўлганимиздан, чалғиб қолай дедик. Абу Бакр сафга қўшилиб олиш учун ортига тисарилди. У Набий соллаллоҳу алайҳи васалламни намозга чиқадилар деб ўйлаганди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам «Намозингизни тугаллайверинг», дегандай ишора қилдилар ва пардани туширдилар. У зот ўша куни вафот этдилар».
309/33 – بَاب: مَنْ دَخَلَ لِيَؤُمَّ النَّاسَ، فَجَاءَ الْإِمَامُ الْأَوَّلُ
309.33-БОБ.
Одамларга имомликка ўтса-ю, асосий имом кириб қолса,
олдинги (имом) тисарилса ҳам, тисарилмаса ҳам намози жоиздир
403/684 - عَنْ سَهْلِ بْنِ سَعْدٍ السَّاعِدِيِّ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم ذَهَبَ إِلَى بَنِي عَمْرِو بْنِ عَوْفٍ لِيُصْلِحَ بَيْنَهُمْ، فَحَانَتِ الصَّلَاةُ، فَجَاءَ الْمُؤَذِّنُ إِلَى أَبِي بَكْرٍ، فَقَالَ: أَتُصَلِّي لِلنَّاسِ فَأُقِيمُ؟ قَالَ: نَعَمْ، فَصَلَّى أَبُو بَكْرٍ، فَجَاءَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم وَالنَّاسُ فِي الصَّلَاةِ، فَتَخَلَّصَ حَتَّى وَقَفَ فِي الصَّفِّ، فَصَفَّقَ النَّاسُ، وَكَانَ أَبُو بَكْرٍ لَا يَلْتَفِتُ فِي صَلَاتِهِ، فَلَمَّا أَكْثَرَ النَّاسُ التَّصْفِيقَ الْتَفَتَ، فَرَأَى رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم، فَأَشَارَ إِلَيْهِ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم أَنِ امْكُثْ مَكَانَكَ. فَرَفَعَ أَبُو بَكْرٍ رَضِيَ الله عَنْهُ يَدَيْهِ، فَحَمِدَ اللهَ عَلَى مَا أَمَرَهُ بِهِ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم مِنْ ذَلِكَ، ثُمَّ اسْتَأْخَرَ أَبُو بَكْرٍ حَتَّى اسْتَوَى فِي الصَّفِّ، وَتَقَدَّمَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم فَصَلَّى، فَلَمَّا انْصَرَفَ قَالَ: «يَا أَبَا بَكْرٍ، مَا مَنَعَكَ أَنْ تَثْبُتَ إِذْ أَمَرْتُكَ؟» فَقَالَ أَبُو بَكْرٍ: مَا كَانَ لِابْنِ أَبِي قُحَافَةَ أَنْ يُصَلِّيَ بَيْنَ يَدَيْ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم، فَقَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «مَا لِي رَأَيْتُكُمْ أَكْثَرْتُمُ التَّصْفِيقَ؟ مَنْ رَابَهُ شَيْءٌ فِي صَلَاتِهِ فَلْيُسَبِّحْ، فَإِنَّهُ إِذَا سَبَّحَ الْتُفِتَ إِلَيْهِ، وَإِنـَّمَا التَّصْفِيقُ لِلنِّسَاءِ».
403.684 Саҳл ибн Саъд Соъидий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Амр ибн Авф қабиласини яраштириб қўйиш учун кетган эдилар. Намоз вақти бўлди. Муаззин Абу Бакрнинг олдига келиб: «Одамларга намоз ўқиб берасизми, иқома айтаман?» деди. «Ҳа», деди. Кейин Абу Бакр имомликка ўтди. Одамлар намоздаликларида Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам келиб қолдилар. Орани ёриб, (биринчи) сафга етиб келдилар. Одамлар чапак чалишди. Абу Бакр намозида қайрилиб қарамас эди. Одамлар чапак чалавергач, қайрилиб қаради ва Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламни кўрди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам унга «Жойингда тур», дегандай ишора қилдилар. Абу Бакр икки қўлини кўтариб, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ўзига шундай ишни буюрганлари учун Аллоҳга ҳамд айтди. Кейин Абу Бакр тисарилиб, саф билан тенглашди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам олдинга ўтиб, намоз ўқиб бердилар. Тугатгач: «Эй Абу Бакр, буюрсам ҳам тураверишингга нима тўсқинлик қилди?» дедилар. Абу Бакр: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг олдиларида намоз ўқиш Ибн Абу Қуҳофага раво эмас», деди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Нима бўлди, кўп чапак чалиб юбординглар? Кимни намозда бирон нарса шубҳага солса, тасбеҳ айтсин. Чунки тасбеҳ айтса, унга қаралади. Чапак чалиш аёллар учун, холос», дедилар».
Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга имомлик қилиш Абу Қуҳофанинг ўғлига тўғри келмайди
310/34 – بَاب: إِنـَّمَا جُعِلَ الْإِمَامُ لِيُؤْتَمَّ بِهِ
310.34-БОБ.
Имом УНГА ЭРГАШИлиши УЧУНгина қўйилган
404/687 – عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ الله عَنْهَا قَالَتْ: لَمَّا ثَقُلَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «أَصَلَّى النَّاسُ؟» قُلْنَا: لَا، هُمْ يَنْتَظِرُونَكَ، قَالَ: «ضَعُوا لِي مَاءً فِي الْمِخْضَبِ». قَالَتْ: فَفَعَلْنَا، فَاغْتَسَلَ، فَذَهَبَ لِيَنُوءَ فَأُغْمِيَ عَلَيْهِ، ثُمَّ أَفَاقَ، فَقَالَ صلى الله عليه وسلم: «أَصَلَّى النَّاسُ؟» قُلْنَا: لَا، هُمْ يَنْتَظِرُونَكَ يَا رَسُولَ اللهِ، قَالَ: «ضَعُوا لِي مَاءً فِي الْمِخْضَبِ». قَالَتْ: فَقَعَدَ فَاغْتَسَلَ، ثُمَّ ذَهَبَ لِيَنُوءَ فَأُغْمِيَ عَلَيْهِ، ثُمَّ أَفَاقَ فَقَالَ: «أَصَلَّى النَّاسُ؟» قُلْنَا: لَا، هُمْ يَنْتَظِرُونَكَ يَا رَسُولَ اللهِ، فَقَالَ: «ضَعُوا لِي مَاءً فِي الْمِخْضَبِ». فَقَعَدَ فَاغْتَسَلَ، ثُمَّ ذَهَبَ لِيَنُوءَ فَأُغْمِيَ عَلَيْهِ، ثُمَّ أَفَاقَ فَقَالَ: «أَصَلَّى النَّاسُ؟» فَقُلْنَا: لَا، هُمْ يَنْتَظِرُونَكَ يَا رَسُولَ اللهِ. وَالنَّاسُ عُكُوفٌ فِي الْمَسْجِدِ، يَنْتَظِرُونَ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم لِصَلَاةِ الْعِشَاءِ الْآخِرَةِ، فَأَرْسَلَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم إِلَى أَبِي بَكْرٍ بِأَنْ يُصَلِّيَ بِالنَّاسِ، فَأَتَاهُ الرَّسُولُ فَقَالَ: إِنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم يَأْمُرُكَ أَنْ تُصَلِّيَ بِالنَّاسِ، فَقَالَ أَبُو بَكْرٍ - وَكَانَ رَجُلًا رَقِيقًا -: يَا عُمَرُ، صَلِّ بِالنَّاسِ، فَقَالَ لَهُ عُمَرُ: أَنْتَ أَحَقُّ بِذَلِكَ، فَصَلَّى أَبُو بَكْرٍ تِلْكَ الْأَيَّامَ، وَبَاقِي الـحَدِيثِ تَقَدَّمَ.
404.687 Убайдуллоҳ ибн Абдуллоҳ ибн Утбадан ривоят қилинади:
«Оиша розияллоҳу анҳонинг ҳузурига кириб: «Менга Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг бетобликлари ҳақида айтиб бермайсизми?» дедим. У деди: «Майли. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам оғирлашиб қолдилар ва: «Одамлар намоз ўқишдими?» дедилар. «Йўқ, улар сизни кутишяпти», дедик. «Менга тоғорачада сув келтириб қўйинглар», дедилар. Шундай қилдик. У зот ғусл қилдилар ва туришга ҳаракат қилган эдилар, ҳушларидан кетиб қолдилар. Сўнг у зот соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳушларига келиб: «Одамлар намоз ўқишдими?» дедилар. «Йўқ, улар сизни кутишяпти, эй Аллоҳнинг Расули», дедик. «Менга тоғорада сув келтириб қўйинглар», дедилар. Кейин ўтириб, ғусл қилдилар ва туришга ҳаракат қилган эдилар, яна ҳушларидан кетиб қолдилар. Сўнгра ўзларига келиб: «Одамлар намоз ўқишдими?» дедилар. «Йўқ, улар сизни кутишяпти, эй Аллоҳнинг Расули», дедик. «Менга тоғорада сув келтириб қўйинглар», дедилар. Кейин ўтириб, ғусл қилдилар ва туришга ҳаракат қилган эдилар, яна ҳушларидан кетдилар. Сўнг ҳушларига келиб: «Одамлар намоз ўқишдими?» дедилар. «Йўқ, улар сизни кутишяпти, эй Аллоҳнинг Расули», дедик. Одамлар Набий алайҳиссаломнинг хуфтон намозига чиқишларини кутиб, масжидда ўтиришарди. Шунда Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам одамларга намоз ўқиб берсин, дея Абу Бакрга хабарчи юбордилар. Хабарчи унга келиб: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам одамларга намоз ўқиб беришингизни буюряптилар», деди. Абу Бакр кўнгли юмшоқ одам эди: «Эй Умар, одамларга намоз ўқиб беринг», деди. Умар унга: «Бунга сиз ҳақлироқсиз», деди. Ўша кунлари Абу Бакр намозга имомлик қилди.
Кейин Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам ўзларини бироз енгил ҳис этиб, икки кишининг ўртасида – уларнинг бири Аббос эди – пешин намозига чиқдилар. Абу Бакр одамларга намоз ўқиб бераётган эди. Абу Бакр у зотни кўрган заҳоти тисарила бошлади. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам унга «тисарилма» маъносида ишора қилдилар. «Мени унинг ёнига ўтирғизинглар», дедилар. Икковлари у зотни Абу Бакрнинг ёнига ўтирғизишди. Абу Бакр Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг намозларига, одамлар эса Абу Бакрнинг намозига иқтидо қилиб намоз ўқий бошлашди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам ўтириб олган эдилар».
Убайдуллоҳ айтади: «Абдуллоҳ ибн Аббоснинг олдига кириб, унга: «Оишанинг Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг бетобликлари ҳақидаги менга айтганларини айтиб берайми?» дедим. «Қани, айт-чи», деди. (Оишанинг) ҳадисини унга айтиб бердим, ундан бирор нарсани инкор этмади. Фақат: «Аббос билан бирга бўлган кишининг исмини сенга айтмадими?» деди. «Йўқ», дедим. «У Алий эди», деди у».
405/688 – وَعَنْهَا رَضِيَ الله عَنْهَا حَدِيثُ صَلَاةِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم فِي بَيْتِهِ وَهُوَ شَاكٍ، تَقَدَّمَ، وَفِي هَذِهِ الرِّوَايَةِ قَالَ: «وَإِذَا صَلَّى جَالِسًا فَصَلُّوا جُلُوسًا».
405.688. Мўминларнинг онаси Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бетоб бўлганларида уйларида, ўтирган ҳолда намоз ўқидилар. Қавм эса орқаларида тик туриб намоз ўқиди. Уларга: «Ўтиринглар» деб ишора қилдилар. Намозни тугатгач: «Имом унга эргашилиши учунгина қўйилгандир. Рукуъ қилса, рукуъ қилинглар, (бошини) кўтарса, кўтаринглар, намозни ўтириб ўқиса, ўтириб ўқинглар», дедилар».
311/35 – بَاب: مَتَى يَسْجُدُ مَنْ خَلْفَ الْإِمَامِ؟
311.35-БОБ.
Имомнинг ортидаги ҚАЧОН САЖДА ҚИЛАДИ?
.
406/690 – عَنِ البَرَاءِ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: كَانَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم إِذَا قَالَ: سَـمِعَ اللهُ لِمَنْ حَمِدَهُ، لَمْ يَحْنِ أَحَدٌ مِنَّا ظَهْرَهُ، حَتَّى يَقَعَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم سَاجِدًا، ثُمَّ نَقَعُ سُجُودًا بَعْدَهُ.
406.690. Абдуллоҳ ибн Язийд сўзлаб берди:
«Менга буларни Баро сўзлаб берган: – у ёлғончи эмас – «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам «Самиъаллоҳу лиман ҳамидаҳ», десалар, Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам саждага бормагунларича, бирортамиз саждага эгилмасдик, у зотдан кейингина саждага борар эдик», деди».
312/36 – بَاب: إِثْمِ مَنْ رَفَعَ رَأْسَهُ قَبْلَ الْإِمَامِ
312.36-боб.
Бошини ИмомДАН ОЛДИН КЎТАРГАННИНГ ГУНОҲИ ҲАҚИДА
407/691 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «أَمَا يَخْشَى أَحَدُكُمْ - أَوْ لَا يَخْشَى أَحَدُكُمْ - إِذَا رَفَعَ رَأْسَهُ قَبْلَ الْإِمَامِ، أَنْ يَجْعَلَ اللهُ رَأْسَهُ رَأْسَ حِمَارٍ، أَوْ يَجْعَلَ اللهُ صُورَتَهُ صُورَةَ حِمَارٍ؟»
407.691. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу айтади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Бирортангиз (саждада) бошини имомдан олдин кўтаргудек бўлса, Аллоҳ унинг бошини эшакнинг бошидек қилишидан [ёки Аллоҳ унинг суратини эшак суратидек қилишидан] қўрқмасмикин [ёки қўрқмайдими]?!» дедилар».
313/37 - بَابُ إِمَامَةِ الْعَبْدِ وَالْمَوْلَى
313.37-боб.
ҚУЛ ВА МАВЛОНИНГ ИМОМ бўлиши ҲАҚИДА
408/693 - عَنْ أَنَسٍ رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «اسْـمَعُوا وَأَطِيعُوا، وَإِنِ اسْتُعْمِلَ حَبَشِيٌّ، كَأَنَّ رَأْسَهُ زَبِيبَةٌ».
408.693 Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Боши қора майиздек ҳабаш раҳбар этиб тайинланса ҳам, (унга) қулоқ солинглар, итоат этинглар!» дедилар».
314/38 – بَاب: إِذَا لَمْ يُتِمَّ الْإِمَامُ وَأَتَمَّ مَنْ خَلْفَهُ
314.38-БОБ.
Имом мукаммал ўқиМАСА-ю, ОРтИДАГИ мукаммал ўқиса...
409/694 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «يُصَلُّونَ لَكُمْ، فَإِنْ أَصَابُوا فَلَكُمْ، وَإِنْ أَخْطَئُوا فَلَكُمْ وَعَلَيْهِمْ».
409.694 Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «(Имомлар) сизларга намоз ўқиб беришади. Тўғри ўқишса, сизларнинг фойдангизга, хато қилишса, сизларнинг фойдангизга, ўзларининг зиёнларига», дедилар».
315/39 – بَاب: يَقُومُ عَنْ يَـمِينِ الإمَامِ بِحِذَائِهِ سَواءٌ إذا كَانَ اثْنَيْنِ
315.39-БОБ.
КИШИ ИМОМНИНГ сўл ТомонИгА ТУРИБ ОЛСА ВА имом УНИ ЎНГ ТАРАФИГА ўтказИБ ҚЎЙСА, ИККалаСИНИНГ ҲАМ НАМОЗИ БУЗиЛМАЙДИ
410/698 - عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا، حَدِيثُ مَبِيتِهِ فِي بَيْتِ خَالَتِهِ، تَقَدَّمَ، وَفِي هَذِهِ الرِّوَايَةِ قَالَ: ثُمَّ نَامَ حَتَّى نَفَخَ، وَكَانَ إِذَا نَامَ نَفَخَ، ثُمَّ أَتَاهُ الْمُؤَذِّنُ، فَخَرَجَ فَصَلَّى وَلَمْ يَتَوَضَّأْ.
410.698 Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Маймунанинг ҳузурида ухладим. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам ўша кеча унинг ҳузурида эдилар. Кейин у зот таҳорат қилиб, намоз ўқигани турдилар. Мен ҳам сўл томонларида турдим. Шунда мени ушлаб, ўнг томонларига ўтказиб қўйдилар. Ўн уч ракат намоз ўқидилар. Сўнгра ухладилар, ҳатто хуррак ҳам отдилар – у зот ухлаганларида хуррак отар эдилар. – Кейин у зотнинг олдиларига муаззин келди. Чиқиб, намоз ўқидилар. Таҳорат қилмадилар».
316/40 - بَاب: إِذَا طَوَّلَ الْإِمَامُ وَكَانَ لِلرَّجُلِ حَاجَةٌ فَخَرَجَ فَصَلَّى
316.40-БОБ.
Имом чўзиб юборса-ю, бир кишининг
юмуши бўлса, чиқиб, (алоҳида) НАМОЗ ЎҚИса...
411/701 - عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللهِ رَضِيَ الله عَنْهُمَا: أنَّ مُعَاذُ بْنُ جَبَلٍ يُصَلِّي مَعَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم، ثُمَّ يَرْجِعُ فَيَؤُمُّ قَوْمَهُ، فَصَلَّى الْعِشَاءَ، فَقَرَأَ بِالْبَقَرَةِ، فَانْصَرَفَ رَجُلٌ، فَكَأَنَّ مُعَاذًا تَنَاوَلَ مِنْهُ، فَبَلَغَ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم، فَقَالَ: «فَتَّانٌ، فَتَّانٌ، فَتَّانٌ» ثَلَاثَ مِرَارٍ، أَوْ قَالَ: «فَاتِنًا، فَاتِنًا، فَاتِنًا». وَأَمَرَهُ بِسُورَتَيْنِ مِنْ أَوْسَطِ الْمُفَصَّلِ.
411.701 Амрдан ривоят қилинади:
«Мен Жобир ибн Абдуллоҳнинг бундай деганини эшитдим: «Муъоз ибн Жабал Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам билан бирга намоз ўқир, сўнг қайтиб бориб, қавмига имомлик қилар эди.
У хуфтон намозини ўқиди ва унда Бақарани қироат қилди. Шунда бир киши кетиб қолди. Муъоз уни айблагандек бўлди. Бу Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга етиб борганида, уч марта: «Фитнакорсан! Фитнакорсан! Фитнакорсан!» [ёки «Фитначи бўлибсан! Фитначи бўлибсан! Фитначи бўлибсан!»] дедилар ва «Муфассал»нинг* ўртачаларидан иккита сурани ўқишга буюрдилар».
Амр: «Икковини эслаб қололмадим», деган.
* «Муфассал» – Қуръони каримнинг Ҳужурот сурасидан бошлаб то охиригача бўлган сураларнинг умумий номи. Уларнинг ўзлари ҳам, оятлари ҳам қисқа-қисқа бўлгани учун шундай номланган. «Муфассал» дегани «фосиласи кўп» деганидир. «Фосила» эса оятларнинг тугашини англатади.
317/41 – بَاب: تَخْفِيفِ الْإِمَامِ فِي الْقِيَامِ، وَإِتْمَامِ الرُّكُوعِ وَالسُّجُودِ
317.41-боб.
Имомнинг ҚИЁМНИ ЕНГИЛ,
РУКУЪ-САЖДАЛАРНИ Тўкис ҚИЛИШИ ҲАҚИДА
412/702 - عَنْ أَبِي مَسْعُودٍ رَضِيَ الله عَنْهُ أَنَّ رَجُلًا قَالَ: وَاللهِ يَا رَسُولَ اللهِ، إِنِّي لَأَتَأَخَّرُ عَنْ صَلَاةِ الْغَدَاةِ مِنْ أَجْلِ فُلَانٍ، مِـمَّا يُطِيلُ بِنَا، فَمَا رَأَيْتُ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم فِي مَوْعِظَةٍ أَشَدَّ غَضَبًا مِنْهُ يَوْمَئِذٍ، ثُمَّ قَالَ: «إِنَّ مِنْكُمْ مُنَفِّرِينَ، فَأَيُّكُمْ مَا صَلَّى بِالنَّاسِ فَلْيَتَجَوَّزْ، فَإِنَّ فِيهِمُ الضَّعِيفَ، وَالْكَبِيرَ وَذَا الْحَاجَةِ».
412.702 Абу Масъуд розияллоҳу анҳу хабар қилади:
«Бир киши: «Аллоҳга қасамки, эй Аллоҳнинг Расули, фалончининг чўзиб юбораётгани сабабли бомдод намозига кеч чиқяпман чиқмаяпман», деди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг мавъизада ўша кундагидек қаттиқ ғазаб қилганларини кўрмаганман. Кейин у зот: «Орангизда (намоздан) бездирувчилар бор (экан). Қай бирингиз одамларга намоз ўқиб берса, енгил қилсин. Чунки ораларида заифлар, кексалар ва юмушлилар бор», дедилар».
413/705 – عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ الله رَضِيَ الله عَنْهُمَا حَدِيثُ مُعَاذٍ، وأنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم قَالَ لَهُ: «فَلَوْلَا صَلَّيْتَ بِـ: سَبِّحِ اسْمَ رَبِّكَ الأعْلَى، وَالشَّمْسِ وَضُحَاهَا، وَاللَّيْلِ إِذَا يَغْشَى».
413.705 Жобир ибн Абдуллоҳ Ансорий розияллоҳу анҳумо айтади:
«Бир киши тун қоронғусида сув ташийдиган икки туяси билан келиб қолди. У туясини қўйиб, намоз ўқиётган Муъозга иқтидо қилди. Муъоз Бақара [ёки Нисо] сурасини қироат қила бошлади. Ҳалиги киши кетиб қолди. Унга Муъоз уни маломат қилганини айтишди. Шунда у Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига келиб, у зотга Муъоздан шикоят қилди. Шунда Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам уч марта: «Эй Муъоз, сен фитнакормисан?! [ёки «Фитначимисан?!»] Намозда «Саббиҳисма роббикал-аъла», «Ваш-шамси ва зуҳаҳа», «Вал-лайли иза йағша»ни ўқисанг бўлмайдими?! Чунки ортингда кекса, заиф ва юмушлилар ҳам намоз ўқийди», дедилар».
318/42 – بَاب: الْإِيجَازِ فِي الصَّلَاةِ وَإِكْمَالِهَا
318.42-боб.
НАМОЗНИ енгил ўқиш ва уни МУКАММАЛ ҚИЛИШ ҲАҚИДА
414/706 - عَنْ أَنَسٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: كَانَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم يُوجِزُ الصَّلَاةَ وَيُكْمِلُهَا.
414.706 Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам намозни енгил ўқир ва уни мукаммал қилар эдилар».
319/43 – بَاب: مَنْ أَخَفَّ الصَّلَاةَ عِنْدَ بُكَاءِ الصَّبِيِّ
319.43-БОБ.
гўдак ЙИҒЛАГАНДА НАМОЗНИ ЕНГИЛ ҚИЛиш ҲАҚИДА
415/707 - عَنْ أَبِي قَتَادَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «إِنِّي لَأَقُومُ فِي الصَّلَاةِ أُرِيدُ أَنْ أُطَوِّلَ فِيهَا، فَأَسْمَعُ بُكَاءَ الصَّبِيِّ، فَأَتَجَوَّزُ فِي صَلَاتِي، كَرَاهِيَةَ أَنْ أَشُقَّ عَلَى أُمِّهِ».
415.707 Абдуллоҳ ибн Абу Қатода отаси Абу Қатода розияллоҳу анҳудан ривоят қилади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Мен намозни узун ўқимоқчи бўлиб тураман-да, кейин гўдак йиғисини эшитиб, онасига машаққат туғдириб қўйгим келмай, намозимни енгил қиламан», дедилар».
320/44 – بَاب: تَسْوِيَةِ الصُّفُوفِ عِنْدَ الْإِقَامَةِ وَبَعْدَهَا
320.44-БОБ.
ИҚОМА ВАҚТИДА ВА УНДАН КЕЙИН САФНИ ТЕКИСЛАШ ҲАҚИДА
416/717 – عَنِ النُّعْمَانِ بْنِ بَشِيرٍ رَضِيَ الله عَنْهُمَا قَالَ: قَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «لَتُسَوُّنَّ صُفُوفَكُمْ، أَوْ لَيُخَالِفَنَّ اللهُ بَيْنَ وُجُوهِكُمْ».
416.717 Нўъмон ибн Башир розияллоҳу анҳу айтади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ё сафларингизни текислайсизлар, ёки Аллоҳ юзларингизни бир-бирингиздан буриб қўяди», дедилар».
321/45 – بَاب: إِقْبَالِ الْإِمَامِ عَلَى النَّاسِ عِنْدَ تَسْوِيَةِ الصُّفُوفِ
321.45-БОБ.
САФЛАР ТЕКИСЛАнаЁТГАНиДА имомнинг одАМЛАРГА ЮЗЛАНИШИ ҲАҚИДА
417/719 - عَنْ أَنَسٍ رَضِيَ الله عَنْهُ أنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «أَقِيمُوا صُفُوفَكُمْ وَتَرَاصُّوا، فَإِنِّي أَرَاكُمْ مِنْ وَرَاءِ ظَهْرِي».
417.719 Анас розияллоҳу анҳу бундай сўзлаб берди:
«Намозга иқома айтилди, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бизга юзланиб: «Сафларингизни тўғриланглар, етишиб-етишиб туринглар. Мен сизларни ортимдан ҳам кўриб тураман», дедилар».
322/46 – بَاب: إِذَا كَانَ بَيْنَ الْإِمَامِ وَبَيْنَ الْقَوْمِ حَائِطٌ أَوْ سِتْر
322.46-БОБ.
Имом БИЛАН ҚАВМ ўРтАСИДА ДЕВОР ЁКИ тўсиқ БЎЛСА...
418/729 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ الله عَنْهَا قَالَتْ: كَانَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم يُصَلِّي مِنَ اللَّيْلِ فِي حُجْرَتِهِ، وَجِدَارُ الْحُجْرَةِ قَصِيرٌ، فَرَأَى النَّاسُ شَخْصَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم، فَقَامَ أُنَاسٌ يُصَلُّونَ بِصَلَاتِهِ، فَأَصْبَحُوا فَتَحَدَّثُوا بِذَلِكَ، فَقَامَ لَيْلَةَ الثَّانِيَةِ، فَقَامَ مَعَهُ أُنَاسٌ يُصَلُّونَ بِصَلَاتِهِ، صَنَعُوا ذَلِكَ لَيْلَتَيْنِ أَوْ ثَلَاثَةً، حَتَّى إِذَا كَانَ بَعْدَ ذَلِكَ، جَلَسَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم فَلَمْ يَخْرُجْ، فَلَمَّا أَصْبَحَ ذَكَرَ ذَلِكَ النَّاسُ، فَقَالَ: «إِنِّي خَشِيتُ أَنْ تُكْتَبَ عَلَيْكُمْ صَلَاةُ اللَّيْلِ».
418.729 Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам тунда намозни ҳужраларида ўқир эдилар. Ҳужранинг девори эса паст эди. Одамлар Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг қораларини кўриб, бир нечалари у зотнинг намозларига эргашиб намоз ўқий бошлашди. Тонг отгач, шу ҳақда ўзаро сўзлашишди. У зот иккинчи куни ҳам (намозга) турдилар. Бир гуруҳ одам келиб, у зотнинг намозларига эргашиб намоз ўқий бошлашди. Буни икки ёки уч кеча қилишди. Ниҳоят, кейинги куни Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам (намозга) чиқмадилар. Тонг отгач, одамлар буни айтишган эди, «Мен сизларга тунги намознинг фарз қилинишидан қўрқдим», дедилар».
323/47 – بَاب: صَلَاةِ اللَّيْلِ
323.47-боб.
ТУНГИ НАМОЗ ҲАҚИДА
419/731 – وَفِي هَذَا الـحَدِيثِ مِنْ رِوَايَةِ زَيْدِ بْنِ ثَابِتٍ رَضِيَ الله عَنْهُ زِيَادَةٌ أنَّهُ قَالَ: «قَدْ عَرَفْتُ الَّذِي رَأَيْتُ مِنْ صَنِيعِكُمْ، فَصَلُّوا أَيُّهَا النَّاسُ فِي بُيُوتِكُمْ، فَإِنَّ أَفْضَلَ الصَّلَاةِ صَلَاةُ الْمَرْءِ فِي بَيْتِهِ إِلَّا الْمَكْتُوبَةَ».
419.731 Буср ибн Саъид Зайд ибн Собит розияллоҳу анҳудан ривоят қилади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Рамазонда ҳужра қилиб олдилар – менимча, уни «бўйрадан» деди* – ва кечалари унда намоз ўқидилар. Асҳобларидан бир неча киши у зотнинг намозларига эргашиб намоз ўқишди. У зот уларни билиб қолиб, ўтириб олдилар.
Кейин уларнинг олдига чиқиб: «Қилган ишингизни кўриб, (нафл намозга иштиёқингизни) билдим. Эй одамлар, намозни уйларингизда ўқинглар. Чунки энг афзал намоз – кишининг уйидаги намозидир, фарз қилинганлари мустасно», дедилар».
12 – كتاب: أبواب صفة الصَّلاة
324/1 – بَاب: رَفْعِ الْيَدَيْنِ فِي التَّكْبِيرَةِ الْأُولَى مَعَ الْاِفْتِتَاحِ سَوَاءً
324.1-БОБ.
намозни БОШЛАШ Баробарида БИРИНЧИ
ТАКБИРДА ИККИ ҚЎЛНИ КЎТАРИШ ҲАҚИДА
420/735 – عَنْ عَبْدِ الله بْنِ عُمَرَ رَضِيَ الله عَنْهُمَا أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم كَانَ يَرْفَعُ يَدَيْهِ حَذْوَ مَنْكِبَيْهِ إِذَا افْتَتَحَ الصَّلَاةَ، وَإِذَا كَبَّرَ لِلرُّكُوعِ، وَإِذَا رَفَعَ رَأْسَهُ مِنَ الرُّكُوعِ رَفَعَهُمَا كَذَلِكَ أَيْضًا، وَقَالَ: «سَـمِعَ اللهُ لِمَنْ حَمِدَهُ، رَبَّنَا وَلَكَ الْحَمْدُ»، وَكَانَ لَا يَفْعَلُ ذَلِكَ فِي السُّجُودِ.
420.735 Солим ибн Абдуллоҳ отасидан ривоят қилади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам намозни бошлаганларида икки қўлларини елкалари баробарида кўтарар эдилар. Рукуъга такбир айтганларида ҳам ва рукуъдан бошларини кўтарганларида ҳам уларни яна худди ўшандай кўтариб: «Самиъаллоҳу лиман ҳамидаҳ, роббана ва лакал-ҳамд», дер эдилар. Буни саждада қилмас эдилар».
Изоҳ: Бу ва кейинги бобдаги ҳадисларда намозхон таҳрима такбирида қўлларини елка баробарида кўтариши кераклиги айтилмоқда. Шофеъий ва ҳанбалий мазҳаби олимлари шуни танлашган. Аммо Абу Довуд Воил ибн Ҳужрдан, Таҳовий Баро ибн Озибдан қилган ривоятда: «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам намозга такбир айтсалар, қўлларини қулоқлари рўпарасигача кўтарардилар», дейилади. Ҳанафий мазҳаби уламолари мана шуни ихтиёр қилишган.
325/2 – بَاب: وَضْعِ اليَدِ الْيُمْنَى عَلَى الْيُسْرَى
325.2-боб.
ЎНГ қўлни чап қўл УСТИГА ҚЎЙИШ ҲАҚИДА
421/740 - عَنْ سَهْلِ بْنِ سَعْدٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: كَانَ النَّاسُ يُؤْمَرُونَ أَنْ يَضَعَ الرَّجُلُ الْيَدَ الْيُمْنَى عَلَى ذِرَاعِهِ الْيُسْرَى فِي الصَّلَاةِ.
421.740 Саҳл ибн Саъд розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Одамларга киши намозда ўнг қўлини чап билагининг устига қўйсин, деб буюрилар эди».
326/3 – بَاب: مَا يَقُولُ بَعْدَ التَّكْبِيرِ
326.3-БОБ.
(таҳрима) ТАКБИРидан КЕЙИН НИМА ДЕЙилаДИ?
422/743 - عَنْ أَنَسٍ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم وَأَبَا بَكْرٍ وَعُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا، كَانُوا يَفْتَتِحُونَ الصَّلَاةَ بِــ: الـحَمْدُ للهِ رَبِّ العَالَمِين.
422.743 Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳамда Абу Бакр ва Умар розияллоҳу анҳумолар намозни «Ал-ҳамду лиллаҳи Роббил аъламийн» билан бошлар эдилар».
Изоҳ: Ушбу ҳадисдан уларнинг сано, «таъаввуз» ва «басмала»ни ўқимаганлари келиб чиқмайди, балки буларни жаҳрий, яъни овоз чиқариб ўқимаганлари ёки қироатни Фотиҳа сурасидан бошлаганлари тушунилади.
423/744 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: كَانَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم يَسْكُتُ بَيْنَ التَّكْبِيرِ وَبَيْنَ الْقِرَاءَةِ إِسْكَاتَةً، فَقُلْتُ: بِأَبِي وَأُمِّي يَا رَسُولَ اللهِ، إِسْكَاتُكَ بَيْنَ التَّكْبِيرِ وَالْقِرَاءَةِ، مَا تَقُولُ؟ قَالَ: «أَقُولُ: اللَّهُمَّ بَاعِدْ بَيْنِي وَبَيْنَ خَطَايَايَ، كَمَا بَاعَدْتَ بَيْنَ الْمَشْرِقِ وَالْمَغْرِبِ، اللَّهُمَّ نَقِّنِي مِنَ الْخَطَايَا كَمَا يُنَقَّى الثَّوْبُ الْأَبْيَضُ مِنَ الدَّنَسِ، اللَّهُمَّ اغْسِلْ خَطَايَايَ بِالْمَاءِ وَالثَّلْجِ وَالْبَرَدِ».
423.744 Абу Зуръа сўзлаб берди:
«Абу Ҳурайра бундай деди: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам таҳрима такбири билан қироат орасида бироз жим турар эдилар. – Ўйлашимча, «озгина муддат» деб айтган эди. – «Эй Аллоҳнинг Расули, ота-онам сизга фидо бўлсин, таҳрима такбири билан қироат орасида бироз жим турганингизда нима дейсиз?» дедим. «Аллоҳумма баъид байний ва байна хотойайа кама баъатта байнал-машриқи вал-мағриб. Аллоҳумма наққиний минал-хотойа кама йунаққос-савбул-абйаду минад-данас. Аллоҳумма иғсил хотойайа бил-маи вас-салжи вал-барод», дейман», дедилар».
Изоҳ: Дуонинг маъноси: «Аллоҳим, мен билан хатоларим орасини машриқ ва мағриб орасини узоқ қилганингдек узоқ қил. Аллоҳим, мени хатолардан оппоқ кийим кирдан тозаланганидек тозала. Аллоҳим, хатоларимни сув, қор ва дўл билан ювгин».
327/4 - بَاب
327.4-БОБ.
424/745 – عَنْ أسْمَاءَ بِنْتِ أبِي بَكْرٍ رَضِيَ الله عَنْهُمَا، حَدِيثُ الكُسُوفِ، وَقَدْ تَقَدَّمَ.
424أ/745 – وَفِي هَذِهِ الرِّوَايَةِ قَالَتْ: قَالَ: «قَدْ دَنَتْ مِنِّي الْجَنَّةُ، حَتَّى لَوِ اجْتَرَأْتُ عَلَيْهَا، لَجِئْتُكُمْ بِقِطَافٍ مِنْ قِطَافِهَا، وَدَنَتْ مِنِّي النَّارُ حَتَّى قُلْتُ: أَيْ رَبِّ، أوَأَنَا مَعَهُمْ؟ فَإِذَا امْرَأَةٌ - حَسِبْتُ أَنَّهُ قَالَ - تَخْدِشُهَا هِرَّةٌ، قُلْتُ: مَا شَأْنُ هَذِهِ؟ قَالُوا: حَبَسَتْهَا حَتَّى مَاتَتْ جُوعًا، لَا أَطْعَمَتْهَا، وَلَا أَرْسَلَتْهَا تَأْكُلُ مِنْ خَشِيشِ أوْ خَشَاشِ الأَرْضِ».
424А 745. Ибн Абу Марям сўзлаб берди:
«Бизга Нофеъ ибн Умар хабар қилди: «Менга Ибн Абу Мулайка Асмо бинт Абу Бакрдан ривоят қилиб, ушбуни сўзлаб берди:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам кусуф* намозини ўқидилар: қиём қилдилар, қиёмда узоқ турдилар, кейин рукуъ қилдилар, рукуъда ҳам узоқ турдилар. Кейин туриб, қиёмда узоқ турдилар. Кейин рукуъ қилдилар, рукуъда ҳам узоқ турдилар. Сўнгра (бошларини) кўтардилар. Кейин сажда қилиб, саждада узоқ турдилар. Сўнгра (бошларини) кўтардилар. Кейин сажда қилдилар, саждада ҳам узоқ турдилар. Кейин турдилар, қиёмда узоқ турдилар. Кейин рукуъ қилдилар, рукуъда ҳам узоқ турдилар. Сўнгра (бошларини) кўтардилар ва қиёмда узоқ турдилар. Кейин рукуъ қилдилар, рукуъда ҳам узоқ турдилар. Кейин (бошларини) кўтардилар. Кейин сажда қилдилар, саждада узоқ турдилар. Сўнгра (бошларини) кўтардилар. Кейин сажда қилдилар, саждада ҳам узоқ турдилар ва (намоздан) чиқдилар.
Кейин дедилар: «Дарҳақиқат, (ҳозир) менга жаннат шу қадар яқин келдики, журъат қилганимда, унинг меваларидан бир бошини сизларга келтирар эдим. Дўзах ҳам менга яқин келди, ҳатто мен: «Эй Роббим! Мен ҳам улар билан биргаманми?» дедим. Қарасам, бир аёлни мушук тирнаётган экан. – Нофеъ айтади: «Менимча, Ибн Абу Мулайка шундай деб айтди»* – «Бунга нима бўлган?» дедим. Улар (азоб фаришталари): «У мушукни очликдан ўлгунича қамаб қўйиб, таом ҳам бермаган, ўзи (топиб) ейиши учун қўйиб ҳам юбормаган эди», дейишди».
Нофеъ айтади: «Менимча, Ибн Абу Мулайка: «ҳашаротдан» ёки «ер ҳашаротларидан (ўзи еб юришига қўйиб юбормаган)», деди».
* Кусуф – қуёш тутилиши. Кусуф намози – қуёш тутилганда ўқиладиган намоз.
* Ушбу киритма гап Нофеъ ибн Умарга тегишли. У бу ерда ўз устози Ибн Абу Мулайка «тирнаётган экан» деганми ёки бошқа сўз айтганми, деб иккиланмоқда.
328/5 - بَابُ رَفْعِ الْبَصَرِ إِلَى الْإِمَامِ فِي الصَّلَاةِ
5.328-боб.
НАМОЗДА ИМОМга нигоҳ қаратиШ ҲАҚИДА
425/746 – عَنْ خَبَّابٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قِيلَ لَهُ: أَكَانَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم يَقْرَأُ فِي الظُّهْرِ وَالْعَصْرِ؟ قَالَ: نَعَمْ، قِيلَ لَهُ: بِمَ كُنْتُمْ تَعْرِفُونَ ذَاكَ؟ قَالَ: بِاضْطِرَابِ لِحْيَتِهِ.
425.746 Абу Маъмардан ривоят қилинади:
«Хаббобга: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам пешин ва асрда ҳам қироат қилармидилар?» дедик. «Ҳа», деди. «Буни нимадан билар эдингиз?» дедик. «Соқолларининг қимирлашидан», деди».
Изоҳ: Бу ерда қироат қилиш деганда Фотиҳа сураси ва ундан кейинги зам сураларни ўқиш назарда тутилмоқда.
329/6 – بَاب: رَفْعِ الْبَصَرِ إِلَى السَّمَاءِ فِي الصَّلَاةِ
329.6-боб.
НАМОЗДА ОСМОНГА қараШ ҲАҚИДА
426/750 - عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «مَا بَالُ أَقْوَامٍ يَرْفَعُونَ أَبْصَارَهُمْ إِلَى السَّمَاءِ فِي صَلَاتِـهِمْ»! فَاشْتَدَّ قَوْلُهُ فِي ذَلِكَ، حَتَّى قَالَ: «لَيَنْتَهُنَّ عَنْ ذَلِكَ، أَوْ لَتُخْطَفَنَّ أَبْصَارُهُمْ».
426.750 Анас ибн Молик розияллоҳу анҳу сўзлаб берди:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Одамларга нима бўлганки, намозда осмонга қарашяпти?!» дедилар. Кейин сўзлари кескинлашиб, ҳатто: «Ё бу ишдан тўхташади, ёки кўзлари ўйиб олинади», дедилар».
330/7 – بَاب: الْاِلْتِفَاتِ فِي الصَّلَاةِ
330.7-БОБ.
НАМОЗДА у ёқ-бу ёққа аланглаш ҲАҚИДА
427/751 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ الله عَنْهَا قَالَتْ: سَأَلْتُ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم عَنِ الْاِلْتِفَاتِ فِي الصَّلَاةِ؟ فَقَالَ: «هُوَ اخْتِلَاسٌ يَخْتَلِسُهُ الشَّيْطَانُ مِنْ صَلَاةِ الْعَبْدِ».
427.751 Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан намозда у ёқ-бу ёққа аланглаш ҳақида сўрадим. «У – шайтон банданинг намозидан уриб қолишидир», дедилар».
331/8 – بَاب: وُجُوبِ الْقِرَاءَةِ لِلْإِمَامِ وَالْمَأْمُومِ فِي الصَّلَوَاتِ
كُلِّهَا
331.8-БОБ.
ҚИРОАТНИНГ Имом ВА муқтадийГА барча
намозларда – САФАРДА ҲАМ, муқимликда ҲАМ,
жаҳрийсида ҳам, МАХФИЙсида ҳам ВОЖИБЛИГИ ҲАҚИДА
428/755 - عَنْ جَابِرِ بْنِ سَـمُرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: شَكَا أَهْلُ الْكُوفَةِ سَعْدًا إِلَى عُمَرَ رَضِيَ الله عَنْهُ، فَعَزَلَهُ وَاسْتَعْمَلَ عَلَيْهِمْ عَمَّارًا، فَشَكَوْا حَتَّى ذَكَرُوا أَنَّهُ لَا يُحْسِنُ يُصَلِّي، فَأَرْسَلَ إِلَيْهِ، فَقَالَ: يَا أَبَا إِسْحَاقَ، إِنَّ هَؤُلَاءِ يَزْعُمُونَ أَنَّكَ لَا تُحْسِنُ تُصَلِّي؟! قَالَ: أَمَّا أَنَا، وَاللهِ فَإِنِّي كُنْتُ أُصَلِّي بِـهِمْ صَلَاةَ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم مَا أَخْرِمُ عَنْهَا، أُصَلِّي صَلَاةَ الْعِشَاءِ، فَأَرْكُدُ فِي الْأُولَيَيْنِ، وَأُخِفُّ فِي الْأُخْرَيَيْنِ. قَالَ: ذَاكَ الظَّنُّ بِكَ يَا أَبَا إِسْحَاقَ. فَأَرْسَلَ مَعَهُ رَجُلًا، أَوْ رِجَالًا إِلَى الْكُوفَةِ، فَسَأَلَ عَنْهُ أَهْلَ الْكُوفَةِ، وَلَمْ يَدَعْ مَسْجِدًا إِلَّا سَأَلَ عَنْهُ، وَيُثْنُونَ مَعْرُوفًا، حَتَّى دَخَلَ مَسْجِدًا لِبَنِي عَبْسٍ، فَقَامَ رَجُلٌ مِنْهُمْ يُقَالُ لَهُ أُسَامَةُ بْنُ قَتَادَةَ، يُكْنَى أَبَا سَعْدَةَ قَالَ: أَمَّا إِذْ نَشَدْتَنَا، فَإِنَّ سَعْدًا كَانَ لَا يَسِيرُ بِالسَّرِيَّةِ، وَلَا يَقْسِمُ بِالسَّوِيَّةِ، وَلَا يَعْدِلُ فِي الْقَضِيَّةِ. قَالَ سَعْدٌ: أَمَا وَاللهِ لَأَدْعُوَنَّ بِثَلَاثٍ: اللَّهُمَّ إِنْ كَانَ عَبْدُكَ هَذَا كَاذِبًا، قَامَ رِيَاءً وَسُـمْعَةً، فَأَطِلْ عُمْرَهُ، وَأَطِلْ فَقْرَهُ، وَعَرِّضْهُ بِالْفِتَنِ. وَكَانَ بَعْدُ إِذَا سُئِلَ يَقُولُ: شَيْخٌ كَبِيرٌ مَفْتُونٌ، أَصَابَتْنِي دَعْوَةُ سَعْدٍ. قَالَ الرَّاوِي عَنْ جَابِرٍ: فَأَنَا رَأَيْتُهُ بَعْدُ قَدْ سَقَطَ حَاجِبَاهُ عَلَى عَيْنَيْهِ مِنَ الْكِبَرِ، وَإِنَّهُ لَيَتَعَرَّضُ لِلْجَوَارِي فِي الطُّرُقِ يَغْمِزُهُنَّ.
428.755 Жобир ибн Самура розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Куфа аҳли Саъднинг устидан Умар розияллоҳу анҳуга шикоят қилган эди, уни ишдан олиб, ўрнига Амморни омил* қилиб тайинлади. Улар шикоятда: «Ҳатто намозни ҳам яхши ўқиб бермайди», дейишган эди. Шунда Умар унга одам юборди. Кейин: «Эй Абу Исҳоқ*, манавиларнинг даъво қилишича, сен намозни яхши ўқиб бермас экансан», деди.
Абу Исҳоқ: «Аллоҳга қасамки, уларга Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг намозларини ҳеч камайтирмай ўқиб берардим. Хуфтон намозини ўқир эканман, биринчи икки ракатда узоқроқ туриб, кейинги икки ракатини енгил қилар эдим», деди.
(Умар:) «Ўзи сен ҳақингдаги гумон шу, эй Абу Исҳоқ!» деди. Кейин унга қўшиб бир кишини [ёки бир неча кишини] Куфага юборди. У (юборилган одам Саъд) ҳақида Куфа аҳлидан бирон масжидни қолдирмай сўраб чиққан эди, уни яхши деб мақташди. Ниҳоят, Бану Абс масжидига кирганида уларнинг ичидан Абу Саъда куняли, Усома ибн Қатода исмли киши туриб: «Энди, биздан Аллоҳни ўртага қўйиб сўрар экансан, айтамизки, Саъд сарийя* билан бирга юришга бормайди, ўлжани баробар тақсимламайди ва ҳукм чиқаришда адолат қилмайди», деди.
Саъд бунга жавобан: «Аллоҳга қасамки, учта дуо қиламан: «Эй Аллоҳ, агар ушбу банданг ёлғончи бўлса-ю, лекин риё ва сумъа* учун қилган бўлса, умрини узоқ қил, фақирлигини ҳам зиёда қил ва уни фитналарга гирифтор эт», деди.
Кейинчалик (Усомадан) қачон ҳол сўралса, «Фитнага қолган кекса чолман, мени Саъднинг дуоси урди», дер эди.
(Ҳадисни Жарирдан ривоят қилган) Абдулмалик айтади: «Кейинроқ уни кўрганимда қартайганидан қошлари ўсиб, икки кўзи устига тушган экан. У кўчаларда чўриларнинг йўлини тўсиб, уларни чимчилаб юрар эди».
* Омил – маълум соҳа бўйича масъул раҳбар. Саъд розияллоҳу анҳу Куфада одамларга намоз ўқиб беришга масъул этиб тайинланган эди.
* Абу Исҳоқ – Саъд ибн Абу Ваққоснинг куняси.
* Сарийя – маълум мақсад билан сафарга отланган, сараланган жангчи гуруҳ.
* Риё - бир ишни бировлар кўрсин деб, хўжакўрсинга қилиш; сумъа – бировлар эшитсин учун амал қилиш.
429/756 - عَنْ عُبَادَةَ بْنِ الصَّامِتِ رَضِيَ الله عَنْهُ، أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «لَا صَلَاةَ لِمَنْ لَمْ يَقْرَأْ بِفَاتِحَةِ الْكِتَابِ».
429.756 Убода ибн Сомит розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Фотиҳатул Китоб*»ни ўқимаганнинг намози йўқдир», дедилар.
* Фотиҳатул Китоб – Фотиҳа сурасининг номларидан бири бўлиб, «Қуръон очқичи» деган маънони англатади.
* Уламолар бу ва шунга ўхшаш ҳадислардаги «намози йўқ», «иймони йўқ» каби ибораларда ўша намоз ва иймоннинг комил шакли назарда тутилган, дейишади. Масалан, «Омонати йўқнинг дини йўқ», деганда комил диндорлик назарда тутилади, буткул динсизлик эмас. Шу боис ҳанафий мазҳаби уламолари намозда Фотиҳа сурасини ўқишни вожиб, дейишган.
430/757 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم دَخَلَ الْمَسْجِدَ، فَدَخَلَ رَجُلٌ فَصَلَّى، فَسَلَّمَ عَلَى النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم فَرَدَّ، وَقَالَ: «ارْجِعْ فَصَلِّ، فَإِنَّكَ لَمْ تُصَلِّ». فَرَجَعَ يُصَلِّي كَمَا صَلَّى، ثُمَّ جَاءَ فَسَلَّمَ عَلَى النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم، فَقَالَ: «ارْجِعْ فَصَلِّ فَإِنَّكَ لَمْ تُصَلِّ» ثَلَاثًا، فَقَالَ: وَالَّذِي بَعَثَكَ بِالْحَقِّ، مَا أُحْسِنُ غَيْرَهُ، فَعَلِّمْنِي. فَقَالَ: «إِذَا قُمْتَ إِلَى الصَّلَاةِ فَكَبِّرْ، ثُمَّ اقْرَأْ مَا تَيَسَّرَ مَعَكَ مِنَ الْقُرْآنِ، ثُمَّ ارْكَعْ حَتَّى تَطْمَئِنَّ رَاكِعًا، ثُمَّ ارْفَعْ حَتَّى تَعْتَدِلَ قَائِمًا، ثُمَّ اسْجُدْ حَتَّى تَطْمَئِنَّ سَاجِدًا، ثُمَّ ارْفَعْ حَتَّى تَطْمَئِنَّ جَالِسًا، وَافْعَلْ ذَلِكَ فِي صَلَاتِكَ كُلِّهَا».
430.757 Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам масжидга кирдилар. Ортларидан бир киши кириб, намоз ўқиди. Сўнгра Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга салом берди. У зот алик олдилар ва: «Қайтиб бориб, (бошқатдан) намоз ўқи, чунки намоз ўқимадинг», дедилар. У қайтиб бориб, олдингидек намоз ўқиди. Сўнг келиб, Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга салом берди. «Қайтиб бориб, (бошқатдан) намоз ўқи, чунки намоз ўқимадинг», дедилар. Бу уч марта қайтарилди. Шунда у: «Сизни ҳақ ила юборган Зотга қасамки, бундан яхшироқ ўқий олмайман, менга ўргатинг», деди. У зот: «Намозга турганингда такбир айт, сўнг Қуръондан билганларингни ўқи. Кейин рукуъ қил ва рукуъдаги ҳолингда бироз тин ол. Кейин (бошингни) кўтар ва қаддингни ростлаб, тиклан. Кейин сажда қил ва саждадаги ҳолингда ҳам бироз тин ол. Кейин бошингни кўтар ва ўтирган ҳолингда бироз тин ол. Намозингнинг ҳаммасида ҳам шундай қил», дедилар».
332/9 – بَاب: الْقِرَاءَةِ فِي الظُّهْرِ
332.9-БОБ.
ПЕШИН(намози)да ҚИРОАТ қилиш ҲАҚИДА
431/759 - عَنْ أَبِي قَتَادَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: كَانَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم يَقْرَأُ فِي الرَّكْعَتَيْنِ الْأُولَيَيْنِ مِنْ صَلَاةِ الظُّهْرِ، بِفَاتِحَةِ الْكِتَابِ وَسُورَتَيْنِ، يُطَوِّلُ فِي الْأُولَى، وَيُقَصِّرُ فِي الثَّانِيَةِ، وَيُسْمِعُ الْآيَةَ أَحْيَانًا، وَكَانَ يَقْرَأُ فِي الْعَصْرِ بِفَاتِحَةِ الْكِتَابِ وَسُورَتَيْنِ، وَكَانَ يُطَوِّلُ فِي الْأُولَى، وَيُقَصِّرُ فِي الثَّانِيَةِ، وَكَانَ يُطَوِّلُ فِي الرَّكْعَةِ الْأُولَى، مِنْ صَلَاةِ الصُّبْحِ، وَيُقَصِّرُ فِي الثَّانِيَةِ.
431.759 Абдуллоҳ ибн Абу Қатода отаси розияллоҳу анҳудан ривоят қилади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам пешин намозининг биринчи икки ракатида «Фотиҳатул Китоб» ва икки сурани ўқир эдилар: биринчи ракатни узун қилиб, иккинчисини қисқа қилар эдилар. Гоҳида оятни эшиттириб қўярдилар. Аср намозида ҳам «Фотиҳатул Китоб» ва икки сурани ўқир эдилар: биринчи ракатни узун қилардилар. Бомдод намозининг биринчи ракатини узун, иккинчисини қисқа ўқир эдилар».
333/10 – بَاب: الْقِرَاءَةِ فِي الْمَغْرِبِ
333.10-БОБ.
ШОМ намозида қироат қилиш ҲАҚИДА
432/763 - عَنِ عَبْدِ الله بْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا: أنَّ أُمَّ الْفَضْلِ سَـمِعَتْهُ وَهُوَ يَقْرَأُ: (وَالـمُرْسَلاتِ عُرْفًا)، فَقَالَتْ: يَا بُنَيَّ، وَاللهِ لَقَدْ ذَكَّرْتَنِي بِقِرَاءَتِكَ هَذِهِ السُّورَةَ، إِنَّهَا لَآخِرُ مَا سَـمِعْتُ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم يَقْرَأُ بِـهَا فِي الْمَغْرِبِ.
432.763 Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Умму Фазл унинг «Вал-мурсалати ъурфан»ни қироат қилаётганини эшитиб: «Эй ўғилчам, Аллоҳга қасамки, бу сурани қироат қилишинг билан менга бир нарсани эслатдинг: у Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан эшитган энг охирги сурамдир, уни шом намозида ўқиган эдилар», деди».
433/764 – عَنْ زَيْدِ بْنِ ثَابِتٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: سَـمِعْتُ رَسُولَ الله صلى الله عليه وسلم يَقْرَأُ فِي الـمَغْرِبِ بِطُولِي الطُّولَيَيْنِ.
433.764 Марвон ибн Ҳакамдан ривоят қилинади:
«Зайд ибн Собит менга: «Нима учун сен шомда қисқа сураларни ўқийсан? Ҳолбуки, Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «икки узун сура»нинг* узунини ўқиганларини эшитганман», деди».
* «Икки узун сура» деганда Аъроф ва Анъом суралари назарда тутилган. Баъзилар Анъом сураси ўрнида Моида ёки бошқа сураларни ҳам айтишган. Нима бўлганда ҳам, «Икки узун суранинг узуни»дан мурод Аъроф сурасидир.
334/11 – بَاب: الْجَهْرِ فِي الْمَغْرِبِ
334.11-БОБ.
ШОМда қироатни жаҳрий ҚИЛИШ ҲАҚИДА
434/765 - عَنْ جُبَيْرِ بْنِ مُطْعِمٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: سَـمِعْتُ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَرَأَ فِي الْمَغْرِبِ بِـ: الطُّورِ.
343.765 Муҳаммад ибн Жубайр ибн Мутъим отаси розияллоҳу анҳудан ривоят қилади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг шом намозида «Ват-Тур»ни ўқиганларини эшитдим».
335/12 – بَاب: الْجَهْرِ فِي الْعِشَاءِ
335.12-боб.
ХУФТОНда қироатни жаҳрий ҚИЛИШ ҲАҚИДА
435/766 – عَنْ أبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: صليتُ خَلفَ أبِي القَاسِمِ صلى الله عليه وسلم العَتَمَةَ، فَقَرَأَ: (إِذَا السَّمَاءُ انْشَقَّتْ). فَسَجَدَ، فَلَا أَزَالُ أَسْجُدُ بِـهَا حَتَّى أَلْقَاهُ.
435.766 Абу Рофеъдан ривоят қилинади:
«Абу Ҳурайра билан бирга хуфтон ўқидим. У «Изас-самааун-шаққот»ни қироат қилиб, сажда қилди. Унга буни айтган эдим, «Абул Қосим соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ортларидан шунда сажда қилганман, шунинг учун у зотга йўлиққунимча шунда сажда қилавераман», деди».
436/767 - عَنِ الْبَرَاءِ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم كَانَ فِي سَفَرٍ، فَقَرَأَ فِي الْعِشَاءِ فِي إِحْدَى الرَّكْعَتَيْنِ بِـ: (التِّينِ وَالزَّيْتُونِ). وَفِي رِوَايَةٍ أُخْرَى قَالَ: وَمَا سَـمِعْتُ أحَدًا أحْسَنَ صَوْتًا مِنْهُ، أوْ قِرَاءَةً.
436.767 Адийдан ривоят қилинади:
«Бародан эшитдимки, Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам сафарда бўлганларида хуфтоннинг икки ракатидан бирида «Ват-тийни ваз-зайтун»ни ўқиган эканлар».
337/14 – بَاب: الْقِرَاءَةِ فِي الْفَجْرِ
337.14-БОБ.
БОМДОД(намози)да ҚИРОАТ қилиш ҲАҚИДА
437/772 – عَنْ أبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: فِي كُلِّ صَلَاةٍ يُقْرَأُ، فَمَا أَسـْمَعَنَا رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم أَسـْمَعْنَاكُمْ، وَمَا أَخْفَى عَنَّا أَخْفَيْنَا عَنْكُمْ، وَإِنْ لَمْ تَزِدْ عَلَى أُمِّ الْقُرْآنِ أَجْزَأَتْ، وَإِنْ زِدْتَ فَهُوَ خَيْرٌ.
437.772 Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Ҳар бир намозда қироат қилинади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бизга нимани эшиттириб ўқиган бўлсалар, сизларга эшиттириб ўқидик, нимани махфий ўқиган бўлсалар, махфий қилиб ўқидик. Агар Фотиҳага бирор сурани қўшимча қилмасанг ҳам ўтади, лекин қўшимча қилсанг, яхшироқдир» дедилар.
338/15 – بَاب: الْجَهْرِ بِقِرَاءَةِ صَلَاةِ الصُّبْحِ
335.15-БОБ.
бомдод намозининг қироатини жаҳрий қилиш ҳақида
438/773 - عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: انْطَلَقَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم فِي طَائِفَةٍ مِنْ أَصْحَابِهِ، عَامِدِينَ إِلَى سُوقِ عُكَاظٍ، وَقَدْ حِيلَ بَيْنَ الشَّيَاطِينِ وَبَيْنَ خَبَرِ السَّمَاءِ، وَأُرْسِلَتْ عَلَيْهِمُ الشُّهُبُ، فَرَجَعَتِ الشَّيَاطِينُ إِلَى قَوْمِهِمْ، فَقَالُوا: مَا لَكُمْ؟ فَقَالُوا: حِيلَ بَيْنَنَا وَبَيْنَ خَبَرِ السَّمَاءِ، وَأُرْسِلَتْ عَلَيْنَا الشُّهُبُ! قَالُوا: مَا حَالَ بَيْنَكُمْ وَبَيْنَ خَبَرِ السَّمَاءِ إِلَّا شَيْءٌ حَدَث، فَاضْرِبُوا مَشَارِقَ الْأَرْضِ وَمَغَارِبَهَا، فَانْظُرُوا مَا هَذَا الَّذِي حَالَ بَيْنَكُمْ وَبَيْنَ خَبَرِ السَّمَاءِ. فَانْصَرَفَ أُولَئِكَ الَّذِينَ تَوَجَّهُوا نَحْوَ تِـهَامَةَ، إِلَى النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم وَهْوَ بِنَخْلَةَ، عَامِدِينَ إِلَى سُوقِ عُكَاظٍ، وَهْوَ يُصَلِّي بِأَصْحَابِهِ صَلَاةَ الْفَجْرِ، فَلَمَّا سَـمِعُوا الْقُرْآنَ اسْتَمَعُوا لَهُ، فَقَالُوا: هَذَا وَاللهِ الَّذِي حَالَ بَيْنَكُمْ وَبَيْنَ خَبَرِ السَّمَاءِ، فَهُنَالِكَ حِينَ رَجَعُوا إِلَى قَوْمِهِمْ، وَقَالُوا: يَا قَوْمَنَا: (إِنَّا سَـمِعْنَا قُرْآنًا عَجَبًا * يَهْدِي إلَى الرُّشْدِ فَآمَنَّا بِهِ، وَلَنْ نُشْرِكَ بِرَبِّنَا أَحَدًا)، [الـجن: 1-2]. فَأَنْزَلَ اللهُ عَلَى نَبِيِّهِ صلى الله عليه وسلم (قُلْ أُوحِيَ إِلَيَّ) [الـجن: 1]. وَإِنّـَمَا أُوحِيَ إِلَيْهِ قَوْلُ الْجِنِّ.
438.773 Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам бир гуруҳ саҳобалари билан Укоз бозорига бориш учун йўлга чиқдилар. Ўша пайтда шайтонлар билан осмон хабари ораси тўсилиб, уларга учқун отилаётган эди. Шайтонлар ўз қавмларининг олдига қайтиб келишганда, (қавмлари:) «Сизларга нима бўлди?» дейишди. Улар: «Биз билан осмон хабари ораси тўсилиб, бизларга учқун отилди», дейишди. Улар: «Сизлар билан осмон хабари орасини фақат янги рўй берган ҳодиса тўсиши мумкин. Энди Ернинг машриғию мағрибини кезиб, сизлар билан осмон хабари орасини тўсган нарса нима эканини қараб кўринглар» дейишди.
Тиҳома* томонга йўлга чиққан(жин)лар Набий соллаллоҳу алайҳи васалламни учратиб қолишди, у зот ўз асҳоблари билан Укоз бозорига кетаётиб, Нахлада* улар билан бомдод намозини ўқиётган эдилар. Қуръонни эшитганда унга қулоқ тутишди ва: «Аллоҳга қасамки, сизлар билан осмон хабари орасини тўсган мана шудир», дейишди. Ўша ёқдан қавмларига қайтиб бориб: «Эй қавмимиз, биз ажойиб Қуръонни эшитдик. У тўғри йўлга ҳидоят қилади. Бас, биз унга иймон келтирдик ва Роббимизга ҳеч кимни шерик қилмасмиз», дейишди. Шунда Аллоҳ Ўз Набийи соллаллоҳу алайҳи васалламга: «Айт, менга ваҳий қилиндики...»* оятини нозил қилди. У зотга жинларнинг айнан ўша сўзлари ваҳий қилинган эди».
* Тиҳома – Арабистон ярим оролининг Қизил денгизга туташ жойлари шундай номланади. Тиҳома денгиз соҳили бўйлаб Янбуъдан Нажронгача чўзилган текисликлардан иборат.
* Нахла – Макка билан Тоиф ўртасидаги жой номи.
* «Айт: «Менга ваҳий қилиндики, албатта, жинлардан бир неча нафари қулоқ осдилар ва дедилар: «Биз ажойиб Қуръонни эшитдик».
439/774- عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ الله عَنْهُمَا قَالَ: قَرَأَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم فِيمَا أُمِرَ، وَسَكَتَ فِيمَا أُمِرَ (وَمَا كَانَ رَبُّكَ نَسِيًّا)، (لَقَدْ كَانَ لَكُمْ فِي رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ).
439.774 Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам ўзларига буюрилган ўринда жаҳрий қироат қилганлар, буюрилган ўринда махфий ўқиганлар.
«...Роббинг унутувчи эмасдир...», «Дарҳақиқат, сизларга Аллоҳнинг Расулида гўзал ўрнак бордир».
339/16 – بَاب: الْجَمْعِ بَيْنَ السُّورَتَيْنِ فِي الرَّكْعَةِ
وَالْقِرَاءَةِ بِالْخَوَاتِيمِ، وَبِسُورَةٍ قَبْلَ سُورَةٍ وَبِأَوَّلِ سُورَةٍ
339.16-БОБ.
БИР РАКАТДА ИККИ СУРАНИ ЖАМЛаШ; сура ОХИРларИни,
БИР СУРАдан олдин бошқа бирини ВА СУРАНИНГ
аввалини ҚИРОАТ ҚИЛИШ ҲАҚИДА
440/775 – عَنْ ابْنِ مَسْـعُودٍ رَضِيَ الله عَنْهُ أنَّهُ جَاءَهُ رَجُلٌ فَقَالَ: قَرَأْتُ الْمُفَصَّلَ اللَّيْلَةَ فِي رَكْعَةٍ، فَقَالَ: هَذًّا كَهَذِّ الشِّعْرِ؟! لَقَدْ عَرَفْتُ النَّظَائِرَ الَّتِي كَانَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم يَقْرِنُ بَيْنَهُنَّ، فَذَكَرَ عِشْرِينَ سُورَةً مِنَ الْمُفَصَّلِ، سُورَتَيْنِ فِي كُلِّ رَكْعَةٍ.
440.775. Абу Воил айтади:
«Бир киши Ибн Масъуднинг ҳузурига келиб: «Бу кеча бир ракатда «Муфассал»ни ўқидим», деди. Шунда у: «Шеър ўқигандек шариллатибми? Дарҳақиқат, Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам бир-бирига қўшиб ўқиган ўхшаш сураларни биламан», деб, «Муфассал»дан йигирмата сурани, ҳар ракатга иккитадан сурани зикр қилди».
340/17 – بَاب: يَقْرَأُ فِي الْأُخْرَيَيْنِ بِفَاتِحَةِ الْكِتَابِ
340.17-БОБ.
КЕЙИНГИ ИККИ РАКАТДА Фотиҳатул китоб ЎҚИлаДИ
441/776 - عَنْ أَبِي قَتَادَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم كَانَ يَقْرَأُ فِي الظُّهْرِ فِي الْأُولَيَيْنِ بِأُمِّ الْكِتَابِ وَسُورَتَيْنِ، وَفِي الرَّكْعَتَيْنِ الْأُخْرَيَيْنِ بِأُمِّ الْكِتَابِ، وَيُسْمِعُنَا الْآيَةَ، وَيُطَوِّلُ فِي الرَّكْعَةِ الْأُولَى مَا لَا يُطَوِّلُ فِي الرَّكْعَةِ الثَّانِيَةِ، وَهَكَذَا فِي الْعَصْرِ، وَهَكَذَا فِي الصُّبْحِ.
441.776 Абдуллоҳ ибн Абу Қатода отаси розияллоҳу анҳудан ривоят қилади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам пешиннинг олдинги икки ракатида Уммул Китоб* ҳамда иккита сурани, кейинги икки ракатида Уммул Китобнинг ўзини ўқир эдилар. Оятларни бизга эшиттириб ҳам қўяр эдилар. Биринчи ракатни узун ўқирдилар, иккинчи ракатни унчалик чўзмас эдилар. Асрда ҳам шундай эди, бомдодда ҳам шундай эди».
* Уммул Китоб (китобнинг онаси) – Фотиҳа сурасининг номларидан бири.
341/18 – بَاب: جَهْرِ الْإِمَامِ بِالتَّأْمِينِ
341.18-боб.
Имомнинг «ОМИН»НИ ЖАҲРИЙ АЙТИШИ ҲАҚИДА
442/780 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ أَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «إِذَا أَمَّنَ الْإِمَامُ فَأَمِّنُوا، فَإِنَّهُ مَنْ وَافَقَ تَأْمِينُهُ تَأْمِينَ الْمَلَائِكَةِ، غُفِرَ لَهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ».
442.780. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Имом «Омин», деса, «Омин», денглар. Чунки кимнинг «омин»и фаришталарнинг «омин»ига тўғри келиб қолса, унинг ўтган гуноҳлари мағфират қилинади», дедилар».
Изоҳ: Ҳанафий мазҳабида намозда Фотиҳа сураси ўқилгач, имом ҳам, муқтадий ҳам «омин»ни махфий айтади. Чунки Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳу: «Имом тўртта нарсани махфий қилади», деган ва «омин»ни ҳам шулар жумласидан деб ҳисоблаган («Ҳидоя»).
342/19 – بَاب: فَضْلِ التَّأْمِينِ
342.9-БОБ.
«Омин», дейишнинг ФАЗЛИ ҲАҚИДА
443/781 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «إِذَا قَالَ أَحَدُكُمْ: آمِينَ. وَقَالَتِ الْمَلَائِكَةُ فِي السَّمَاءِ: آمِينَ، فَوَافَقَتْ إِحْدَاهُمَا الْأُخْرَى، غُفِرَ لَهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ».
443.781 Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Бирортангиз «Омин», деса, осмондаги фаришталар ҳам «Омин», деса ва уларнинг бири иккинчисига тўғри келиб қолса, ўтган гуноҳлари мағфират қилинади», дедилар».
343/20 باب: إِذَا رَكَعَ دُونَ الصَّفِّ
343.20-БОБ.
САФГА ЕТМАСДАН РУКУЪ ҚИЛСА...
444/783 - عَنْ أَبِي بَكْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّهُ انْتَهَى إِلَى النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم وَهْوَ رَاكِعٌ، فَرَكَعَ قَبْلَ أَنْ يَصِلَ إِلَى الصَّفِّ، فَذَكَرَ ذَلِكَ لِلنَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم فَقَالَ: «زَادَكَ اللهُ حِرْصًا وَلَا تَعُدْ».
444.783 Абу Бакра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«У Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам рукуъ қилиб турганларида масжидга етиб келди. Сафга етиб боришдан олдин рукуъ қилди. Кейин буни Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга айтган эди: «Аллоҳ иштиёқингни зиёда қилсин, аммо бошқа қайтарма», дедилар».
344/21 – بَاب: إِتـْمَامِ التَّكْبِيرِ فِي الرُّكُوعِ
344.21-боб.
ТАКБИРНИ РУКУЪДА тугаллаш ҲАҚИДА
445/784 - عَنْ عِمْرَانَ بْنِ حُصَيْنٍ رَضِيَ الله عَنْهُ، أنَّهُ صَلَّى مَعَ عَلِيٍّ رَضِيَ الله عَنْهُ بِالْبَصْرَةِ، فَقَالَ: ذَكَّرَنَا هَذَا الرَّجُلُ صَلَاةً كُنَّا نُصَلِّيهَا مَعَ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم، فَذَكَرَ أَنَّهُ كَانَ يُكَبِّرُ كُلَّمَا رَفَعَ وَكُلَّمَا وَضَعَ.
445.784 Имрон ибн Ҳусойн розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«У киши Алий розияллоҳу анҳу билан бирга Басрада намоз ўқий туриб: «Бу киши бизга Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам билан бирга ўқиган намозимизни эслатди», деди ва унинг (Алийнинг рукуъдан) ҳар кўтарилганда ва ҳар энгашганда такбир айтганини зикр қилди».
345/22 – بَاب: التَّكْبِيرِ إِذَا قَامَ مِنَ السُّجُودِ
345.22-боб.
САЖДАДАН ТУРГАНДА ТАКБИР АЙТИШ ҲАҚИДА
446/789 – عَنْ أبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: كَانَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم إِذَا قَامَ إِلَى الصَّلَاةِ، يُكَبِّرُ حِينَ يَقُومُ، ثُمَّ يُكَبِّرُ حِينَ يَرْكَعُ، ثُمَّ يَقُولُ: سـَمِعَ اللهُ لَمِنْ حَمِدَهُ حِينَ يَرْفَعُ صُلْبَهُ مِنَ الرُّكُعِ. ثُمَّ يَقُولُ: رَبَّنَا وَلَكَ الْحَمْدُ.
446.789 Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу айтади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам намоз ўқиганларида қиёмга тураётганларида такбир айтар эдилар, кейин рукуъ қилаётиб ҳам такбир айтар эдилар, сўнгра рукуъдан белларини кўтараётиб: «Самиъаллоҳу лиман ҳамидаҳ», дер эдилар, кейин тик ҳолларида: «Роббана лакал-ҳамд», дер эдилар. – Абдуллоҳ: «...ва лакал-ҳамд», деб айтган*. – Кейин (саждага) кетаётиб, такбир айтар эдилар, кейин бошларини кўтараётиб, такбир айтар эдилар. Кейин сажда қилаётиб, яна такбир айтар эдилар, кейин бошларини кўтараётиб, такбир айтар эдилар. Сўнгра намозни тугатгунларига қадар барча ракатларда ҳам шундай қилар эдилар. Иккинчи ракатдаги ўтиришдан тураётиб ҳам такбир айтар эдилар».
* Абдуллоҳ ибн Солиҳ – имом Бухорийнинг шайхларидан бири. Бухорий бу ерда ушбу ҳадисни устози Абдуллоҳ ибн Солиҳдан ҳам эшитганини, фақат у «ва» боғловчиси билан ривоят қилганини айтиб ўтмоқда.
346/23 – بَاب: وَضْعِ الْأَكُفِّ عَلَى الرُّكَبِ فِي الرُّكُوعِ
346.23-боб.
РУКУЪДА КАФТЛАРНИ ТИЗЗАларГА ҚЎЙИШ ҲАҚИДА
447/790 – عَنْ سَعْدِ بْنِ أبِي وَقَّاصٍ رَضِيَ الله عَنْه أنَّهُ صَلَّى إلى جَنْبِهِ ابْنُهُ مُصْعَبٌ، قَالَ: فَطَبَّقْتُ بَيْنَ كَفَّيَّ، ثُمَّ وَضَعْتُهُمَا بَيْنَ فَخِذَيَّ، فَنَهَانِي أبِي وَقَالَ: كُنَّا نَفْعَلُهُ فَنُهِينَا عَنْهُ، وَأُمِرْنَا أَنْ نَضَعَ أَيْدِيَنَا عَلَى الرُّكَبِ.
447.790 Мусъаб ибн Саъд айтади:
«Отамнинг ёнида намоз ўқидим. Кафтларимни бир-бирига ёпиб, сонларим ўртасига қўйиб олдим. Шунда отам мени бундан қайтариб: «Биз ҳам шундай қилар эдик, кейин ундан қайтарилдик ва қўлимизни тиззага қўйишга буюрилдик», деди».
347/24 – بَاب: اسْتِوَاءِ الظَّهْرِ فِي الرُّكُوعِ
120-боб.
РУКУЪДА орқанинг ТЕКИС БЎЛИШИ ҲАҚИДА
448/792 - عَنِ الْبَرَاءِ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: كَانَ رُكُوعُ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم وَسُجُودُهُ، وَبَيْنَ السَّجْدَتَيْنِ، وَإِذَا رَفَعَ مِنَ الرُّكُوعِ، مَا خَلَا الْقِيَامَ وَالْقُعُودَ، قَرِيبًا مِنَ السَّوَاءِ.
448.792 Баро розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг рукуълари, саждалари, икки сажда оралиғи ва рукуъдан тикланган пайтлари, қиём ва қаъдани ҳисобга олмаганда, деярли баравар эди».
348/25 – بَاب:الدُّعَاءِ فِي الرُّكُوعِ
348.25-боб.
РУКУЪДАги ДУО ҲАҚИДА
449/794 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا قَالَتْ: كَانَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم يَقُولُ فِي رُكُوعِهِ وَسُجُودِهِ: «سُبْحَانَكَ اللَّهُمَّ رَبَّنَا وَبِحَمْدِكَ، اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِي». وَعَنْهَا فِي رِوَايَةٍ أُخْرَى: يَتَأوَّلُ القُرْآنَ.
449.794 Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам рукуъ ва саждаларида: «Субҳанакаллоҳумма Роббана ва биҳамдик. Аллоҳуммағфирли», дер эдилар».
Изоҳ: Дуонинг маъноси: «Аллоҳим, Ўзинг поксан. Роббимиз, Сенга ҳамд (айтаман). Аллоҳим, мени мағфират қил». Бу каби дуолар асосан нафл намозларда ўқилади. Фарз намозларида эса эҳтиёткорлик лозим бўлганидан энг мўътабар ва машҳур зикрлар билан кифояланилади. Шу боис ҳанафий мазҳабига кўра рукуъда камида уч марта «Субҳана Роббиял-Азийм», саждада эса камида уч марта «Субҳана Роббиял-Аъла» дейилади.
Бунга далиллар: а) Ҳузайфа розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам рукуъларида уч марта «Субҳана Роббиял-Азийм», саждаларида эса уч марта «Субҳана Роббиял-Аъла», дер эдилар». б) Уқба ибн Омир розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: «Бас, улуғ Роббинг исмини поклаб ёд эт!» ояти нозил бўлганида, Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам «Уни рукуъларингизда зикр қилинглар», дедилар. «Олий қадар бўлган Роббинг исмини поклаб ёд эт» ояти нозил бўлганида, Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Уни саждаларингизда зикр қилинглар», дедилар. («Шарҳу Маъонил Осор»).
349/26 – بَاب: فَضْلِ اللَّهُمَّ رَبَّنَا لَكَ الْحَمْدُ
349.26-боб.
«АЛЛОҲУММА РОББАНА ЛАКАЛ ҲАМД»нинг ФАЗЛИ ҲАҚИДА
450/796 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَرَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «إِذَا قَالَ الْإِمَامُ: سَـمِعَ اللهُ لِمَنْ حَمِدَهُ، فَقُولُوا: اللَّهُمَّ رَبَّنَا لَكَ الْحَمْدُ، فَإِنَّهُ مَنْ وَافَقَ قَوْلُهُ قَوْلَ الْمَلَائِكَةِ، غُفِرَ لَهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ».
450.796 Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Имом «Самиъаллоҳу лиман ҳамидаҳ», деганида, «Аллоҳумма роббана лакал-ҳамд», денглар. Чунки кимнинг сўзи фаришталарнинг сўзига тўғри келиб қолса, ўтган гуноҳлари мағфират қилинади», дедилар».
350/27 - بَاب
350.27-БОБ.
451/797 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: لَأُقَرِّبَنَّ صَلَاةَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم، فَكَانَ أَبُو هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ يَقْنُتُ فِي الرَّكْعَةِ الْأُخْرَى مِنْ صَلَاةِ الظُّهْرِ، وَصَلَاةِ الْعِشَاءِ، وَصَلَاةِ الصُّبْحِ، بَعْدَ مَا يَقُولُ: سَـمِعَ اللهُ لِمَنْ حَمِدَهُ، فَيَدْعُو لِلْمُؤْمِنِينَ وَيَلْعَنُ الْكُفَّارَ.
451.797 Абу Саламадан ривоят қилинади:
«Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу: «Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг намозларини (кўз) олдингизга келтириб бераман», деди.
Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу пешин, аср ва бомдод намозининг охирги ракатида «Самиъаллоҳу лиман ҳамидаҳ», деганидан кейин қунут ўқир, мўминларнинг ҳаққига дуо қилиб, кофирларни лаънатлар эди».
Изоҳ: Ҳанафий мазҳабига кўра қунут дуоси фақат витр намозида ўқилади.
452/798 - عَنْ أَنَسٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: كَانَ الْقُنُوتُ فِي الْمَغْرِبِ وَالْفَجْرِ.
452.798 Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Қунут шом ва бомдодда (ўқилар) эди».
453/799 - عَنْ رِفَاعَةَ بْنِ رَافِعٍ الزُّرَقِيِّ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: كُنَّا يَوْمًا نُصَلِّي وَرَاءَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم، فَلَمَّا رَفَعَ رَأْسَهُ مِنَ الرَّكْعَةِ، قَالَ: «سَـمِعَ اللهُ لِمَنْ حَمِدَهُ». قَالَ رَجُلٌ وَرَاءَهُ: رَبَّنَا وَلَكَ الْحَمْدُ، حَمْدًا طَيِّبًا مُبَارَكًا فِيهِ. فَلَمَّا انْصَرَفَ، قَالَ: «مَنِ الْمُتَكَلِّمُ؟» قَالَ: أَنَا، قَالَ: «رَأَيْتُ بِضْعَةً وَثَلَاثِينَ مَلَكًا يَبْتَدِرُونَهَا، أَيُّهُمْ يَكْتُبُهَا أَوَّلُ».
453.799. Рифоъа ибн Рофеъ Зурақий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Бир куни Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ортларида намоз ўқидик. У зот бошларини рукуъдан кўтарганларида: «Самиъаллоҳу лиман ҳамидаҳ», дедилар. Орқаларида бир киши: «Роббана ва лакал-ҳамду ҳамдан касийрон тоййибан мубарокан фийҳ», деди. У зот намозни тугатгач: «Гапирган ким?» дедилар. (Ўша киши) «Мен», деди. «Ўттиз нечта ҳам фариштанинг буни биринчи бўлиб ёзишга талашаётганини кўрдим», дедилар».
351/28 – بَاب: الْاِطْمَأْنِينَةِ حِينَ يَرْفَعُ رَأْسَهُ مِنَ الرُّكُوعِ
351.28-боб.
РУКУЪДАН БОШ КЎТАРГАНДА тин олИШ ҲАҚИДА
454/800 – عَنْ أنَسٍ رَضِيَ الله عَنْهُ أنَّهُ كَانَ يَنْعَتُ صَلَاةَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم، فَكَانَ يُصَلِّي، وَإِذَا رَفَعَ رَأْسَهُ مِنَ الرُّكُوعِ قَامَ حَتَّى نَقُولَ: قَدْ نَسِيَ.
454.800 Собитдан ривоят қилинади:
«Анас бизга Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг намозларини таърифлаб: «У зот намоз ўқир эканлар, рукуъдан бош кўтарганларида тик туриб қолардилар. Ҳатто (саждани) унутиб қўйдилар деб ўйлардик», деди».
352/29 – بَاب: يَهْوِي بِالتَّكْبِيرِ حِينَ يَسْجُدُ
352.29-БОБ.
САЖДАГА ТАКБИР БИЛАН борилади
455/804 – عَنْ أبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: كَانَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم حِينَ يَرْفَعُ رَأْسَهُ يَقُولُ: سَـمِعَ اللهُ لِمَنْ حَمِدَهُ، رَبَّنَا وَلَكَ الْحَمْدُ. يَدْعُو لِرِجَالٍ فَيُسَمِّيهِمْ بِأَسْـمَائِهِمْ، فَيَقُولُ: «اللَّهُمَّ أَنْجِ الْوَلِيدَ بْنَ الْوَلِيدِ، وَسَلَمَةَ بْنَ هِشَامٍ، وَعَيَّاشَ بْنَ أَبِي رَبِيعَةَ، وَالْمُسْتَضْعَفِينَ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ، اللَّهُمَّ اشْدُدْ وَطْأَتَكَ عَلَى مُضَرَ، وَاجْعَلْهَا عَلَيْهِمْ سِنِينَ كَسِنِي يُوسُفَ»؛ وَأَهْلُ الْمَشْرِقِ يَوْمَئِذٍ مِنْ مُضَرَ مُخَالِفُونَ لَهُ.
455.804 Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу айтади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам (рукуъдан) бош кўтарганларида, «Самиъаллоҳу лиман ҳамидаҳ, роббана ва лакал-ҳамд», дер, баъзи кишиларнинг ҳаққига уларнинг исмларини номма-ном айтиб, дуо қилар эдилар: «Аллоҳим, Валид ибн Валид, Салама ибн Ҳишом, Айёш ибн Абу Рабиъа ва заиф мўминларга нажот бер. Аллоҳим, уқубатингни Музорга шиддатли қил ва уларнинг йилларини Юсуфнинг йилларидек (қаҳатчилик) қил», дер эдилар. Ўша кунларда Музор мансуб бўлган машриқ аҳли у зотга мухолиф эди».
353/30 – بَاب: فَضْلِ السُّجُودِ
353.30-боб.
САЖДА ҚИЛИШнинг ФАЗЛИ ҲАҚИДА
456/806 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ أَنَّ النَّاسَ قَالُوا: يَا رَسُولَ اللهِ، هَلْ نَرَى رَبَّنَا يَوْمَ الْقِيَامَةِ؟ قَالَ: «هَلْ تُمَارُونَ فِي الْقَمَرِ لَيْلَةَ الْبَدْرِ، لَيْسَ دُونَهُ سَحَابٌ؟» قَالُوا: لَا يَا رَسُولَ اللهِ قَالَ: «فَهَلْ تُمَارُونَ فِي الشَّمْسِ لَيْسَ دُونَهَا سَحَابٌ؟» قَالُوا: لَا، قَالَ: «فَإِنَّكُمْ تَرَوْنَهُ كَذَلِكَ، يُحْشَرُ النَّاسُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ، فَيَقُولُ: مَنْ كَانَ يَعْبُدُ شَيْئًا فَلْيَتَّبِعْ، فَمِنْهُمْ مَنْ يَتَّبِعُ الشَّمْسَ، وَمِنْهُمْ مَنْ يَتَّبِعُ الْقَمَرَ، وَمِنْهُمْ مَنْ يَتَّبِعُ الطَّوَاغِيتَ، وَتَبْقَى هَذِهِ الْأُمَّةُ فِيهَا مُنَافِقُوهَا، فَيَأْتِيهِمُ اللهُ فَيَقُولُ: أَنَا رَبُّكُمْ، فَيَقُولُونَ: هَذَا مَكَانُنَا حَتَّى يَأْتِيَنَا رَبُّنَا، فَإِذَا جَاءَ رَبُّنَا عَرَفْنَاهُ، فَيَأْتِيهِمُ اللهُ فَيَقُولُ: أَنَا رَبُّكُمْ، فَيَقُولُونَ: أَنْتَ رَبُّنَا، فَيَدْعُوهُمْ فَيُضْرَبُ الصِّرَاطُ بَيْنَ ظَهْرَانَيْ جَهَنَّمَ، فَأَكُونُ أَوَّلَ مَنْ يَجُوزُ مِنَ الرُّسُلِ بِأُمَّتِهِ، وَلَا يَتَكَلَّمُ يَوْمَئِذٍ أَحَدٌ إِلَّا الرُّسُلُ، وَكَلَامُ الرُّسُلِ يَوْمَئِذٍ: اللَّهُمَّ سَلِّمْ سَلِّمْ، وَفِي جَهَنَّمَ كَلَالِيبُ، مِثْلُ شَوْكِ السَّعْدَانِ، هَلْ رَأَيْتُمْ شَوْكَ السَّعْدَانِ؟» قَالُوا: نَعَمْ، قَالَ: «فَإِنَّهَا مِثْلُ شَوْكِ السَّعْدَانِ، غَيْرَ أَنَّهُ لَا يَعْلَمُ قَدْرَ عِظَمِهَا إِلَّا اللهُ، تَخْطَفُ النَّاسَ بِأَعْمَالِهِمْ، فَمِنْهُمْ مَنْ يُوبَقُ بِعَمَلِهِ، وَمِنْهُمْ مَنْ يُخَرْدَلُ ثُمَّ يَنْجُو، حَتَّى إِذَا أَرَادَ اللهُ رَحْمَةَ مَنْ أَرَادَ مِنْ أَهْلِ النَّارِ، أَمَرَ اللهُ الْمَلَائِكَةَ أَنْ يُخْرِجُوا مَنْ كَانَ يَعْبُدُ اللهَ، فَيُخْرِجُونَهُمْ وَيَعْرِفُونَهُمْ بِآثَارِ السُّجُودِ، وَحَرَّمَ اللهُ عَلَى النَّارِ أَنْ تَأْكُلَ أَثَرَ السُّجُودِ، فَيَخْرُجُونَ مِنَ النَّارِ، فَكُلُّ ابْنِ آدَمَ تَأْكُلُهُ النَّارُ إِلَّا أَثَرَ السُّجُودِ، فَيَخْرُجُونَ مِنَ النَّارِ قَدِ امْتَحَشُوا، فَيُصَبُّ عَلَيْهِمْ مَاءُ الْحَيَاةِ، فَيَنْبُتُونَ كَمَا تَنْبُتُ الْحِبَّةُ فِي حَمِيلِ السَّيْلِ، ثُمَّ يَفْرُغُ اللهُ مِنَ الْقَضَاءِ بَيْنَ الْعِبَادِ، وَيَبْقَى رَجُلٌ بَيْنَ الْجَنَّةِ وَالنَّارِ، وَهْوَ آخِرُ أَهْلِ النَّارِ دُخُولًا الْجَنَّةَ، مُقْبِلٌ بِوَجْهِهِ قِبَلَ النَّارِ، فَيَقُولُ: يَا رَبِّ اصْرِفْ وَجْهِي عَنِ النَّارِ، قَدْ قَشَبَنِي رِيحُهَا، وَأَحْرَقَنِي ذَكَاؤُهَا، فَيَقُولُ: هَلْ عَسَيْتَ إِنْ فُعِلَ ذَلِكَ بِكَ أَنْ تَسْأَلَ غَيْرَ ذَلِكَ؟ فَيَقُولُ: لَا وَعِزَّتِكَ، فَيُعْطِي اللهَ مَا يَشَاءُ مِنْ عَهْدٍ وَمِيثَاقٍ، فَيَصْرِفُ اللهُ وَجْهَهُ عَنِ النَّارِ، فَإِذَا أَقْبَلَ بِهِ عَلَى الْجَنَّةِ، رَأَى بَهْجَتَهَا سَكَتَ مَا شَاءَ اللهُ أَنْ يَسْكُتَ، ثُمَّ قَالَ: يَا رَبِّ قَدِّمْنِي عِنْدَ بَابِ الْجَنَّةِ، فَيَقُولُ اللهُ: أَلَيْسَ قَدْ أَعْطَيْتَ الْعُهُودَ وَالْمَوَاثِيقَ أَنْ لَا تَسْأَلَ غَيْرَ الَّذِي كُنْتَ سَأَلْتَ؟ فَيَقُولُ: يَا رَبِّ، لَا أَكُونُ أَشْقَى خَلْقِكَ، فَيَقُولُ: فَمَا عَسَيْتَ إِنْ أُعْطِيتَ ذَلِكَ أَنْ لَا تَسْأَلَ غَيْرَهُ؟ فَيَقُولُ: لَا، وَعِزَّتِكَ، لَا أَسْأَلُ غَيْرَ ذَلِكَ، فَيُعْطِي رَبَّهُ مَا شَاءَ مِنْ عَهْدٍ وَمِيثَاقٍ، فَيُقَدِّمُهُ إِلَى بَابِ الْجَنَّةِ، فَإِذَا بَلَغَ بَابَهَا، فَرَأَى زَهْرَتَهَا وَمَا فِيهَا مِنَ النَّضْرَةِ وَالسُّرُورِ، فَيَسْكُتُ مَا شَاءَ اللهُ أَنْ يَسْكُتَ، فَيَقُولُ: يَا رَبِّ أَدْخِلْنِي الْجَنَّةَ، فَيَقُولُ اللهُ: وَيْحَكَ يَا ابْنَ آدَمَ، مَا أَغْدَرَكَ، أَلَيْسَ قَدْ أَعْطَيْتَ الْعَهْدَ وَالْمِيثَاقَ أَنْ لَا تَسْأَلَ غَيْرَ الَّذِي أُعْطِيتَ؟ فَيَقُولُ: يَا رَبِّ، لَا تَجْعَلْنِي أَشْقَى خَلْقِكَ، فَيَضْحَكُ اللهُ - عَزَّ وَجَلَّ مِنْهُ، ثُمَّ يَأْذَنُ لَهُ فِي دُخُولِ الْجَنَّةِ، فَيَقُولُ: تَـمَنَّ، فَيَتَمَنَّى حَتَّى إِذَا انْقَطَعَتْ أُمْنِيَّتُهُ، قَالَ اللهُ عَزَّ وَجَلَّ: زِدْ مِنْ كَذَا وَكَذَا، أَقْبَلَ يُذَكِّرُهُ رَبُّهُ، حَتَّى إِذَا انْتَهَتْ بِهِ الْأَمَانِيُّ، قَالَ اللهُ تَعَالَى: لَكَ ذَلِكَ وَمِثْلُهُ مَعَهُ».
قَالَ أَبُو سَعِيدٍ الْخُدْرِيُّ لِأَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ: إِنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «قَالَ اللهُ: لَكَ ذَلِكَ وَعَشَرَةُ أَمْثَالِهِ». قَالَ أَبُو هُرَيْرَةَ: لَمْ أَحْفَظْ مِنْ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم إِلَّا قَوْلَهُ: «لَكَ ذَلِكَ وَمِثْلُهُ مَعَهُ». قَالَ أَبُو سَعِيدٍ: إِنِّي سَـمِعْتُهُ يَقُولُ: «ذَلِكَ لَكَ وَعَشَرَةُ أَمْثَالِهِ».
456.806 Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу хабар қилади:
«Одамлар: «Эй Аллоҳнинг Расули, қиёмат куни Роббимизни кўрамизми?» дейишди. «Булутсиз ойдин кечада ой(ни кўриш)га шубҳа қиласизларми?» дедилар. «Йўқ, эй Аллоҳнинг Расули», дейишди. «Булут тўсмаган қуёш(ни кўриш)га шубҳа қиласизларми?» дедилар. «Йўқ», дейишди. «Албатта, У Зотни ҳам худди шундай кўрасизлар. Қиёмат куни одамлар ҳашр қилинади, У Зот: «Ким нимага ибодат қилган бўлса, ўшанга эргашсин», дейди. Шунда улардан айримлари қуёшга, баъзилари ойга, яна бирлари тоғутларга* эргашиб кетади ва бу уммат ичида мунофиқлари билан қолади. Аллоҳ уларга намоён бўлиб (бошқа ривоятларда келишича, улар танимайдиган суратда кўриниб) «Мен Роббингизман», дейди. Улар: «Роббимиз келгунича бизнинг жойимиз шу ердир, Роббимиз келганда Уни таниб оламиз», дейишади. Кейин Аллоҳ уларга (Ўз суратида) намоён бўлиб: «Мен Роббингизман», дейди. Улар: «Сен Роббимизсан», дейишади. (У Зот) уларни чорлайди. Жаҳаннам узра Сирот қўйилади. Расуллар ичида уммати билан биринчи ўтган мен бўламан. У кунда расуллардан бошқа ҳеч ким сўзламайди. У кунда расулларнинг сўзи фақат «Аллоҳим, саломат қил сақла, саломат қил сақла» бўлади. Жаҳаннамда саъдон* тиканлари каби илмоқлар бор. Саъдон тиканларини кўрганмисиз?» дедилар. «Ҳа», дейишди. (Расулуллоҳ:) «Улар саъдон тиканлари кабидир, лекин уларнинг катталигини Аллоҳдан ўзга ҳеч ким билмайди. (Илмоқлар) одамларни қилмишларига қараб тортиб олади. Уларнинг ичида амали сабабли ҳалок бўладигани ҳам, майда-майда қилиниб, сўнг нажот топадигани ҳам бўлади. Ниҳоят, Аллоҳ дўзах аҳлидан кимга раҳм қилишни ирода этса, фаришталарга Аллоҳга ибодат қилганларни дўзахдан чиқаришни буюради. Шунда уларни чиқарадилар. Уларни сажда изларидан таниб олишади. Аллоҳ дўзахга сажда изини ейишни ҳаром қилган! Шунда (ўшалар) дўзахдан чиқадилар. Дўзах одам боласининг сажда изидан бошқа ҳамма ёғини ейди. Улар дўзахдан куйиб, қорайиб кетган ҳолда чиқишади. Устиларидан ҳаёт суви қуйилади. Улар худди сел оқизиб келган данак униб чиққани каби униб чиқишади.
Сўнг Аллоҳ бандалар орасида ҳукм қилиб бўлади ва бир киши жаннат билан дўзах орасида қолади. У дўзах аҳлининг жаннатга энг охирги кирадиганидир. Юзи билан дўзахга қараган ҳолда бўлади. Шунда у: «Эй Роббим, юзимни дўзахдан буриб қўй, унинг ҳиди мени заҳарлаб, алангаси куйдириб ташлади», дейди. (У Зот) айтади: «Бу айтганинг қилинса, бундан бошқа нарсани ҳам сўрарсан?» (У киши:) «Иззатингга қасамки, йўқ!» дейди ва Аллоҳга (У Зот) хоҳлаганича аҳду паймон беради. Шунда Аллоҳ унинг юзини дўзахдан буриб қўяди. Уни жаннатга қаратиб қўйгач, (ўша киши) жаннатнинг гўзаллигини кўриб, Аллоҳ хоҳлаганича сукут қилади-ю, кейин: «Эй Роббим, мени жаннатнинг эшиги олдига олиб бор», дейди. Аллоҳ унга: «Сўраган нарсангдан бошқасини сўрамасликка аҳду паймонлар бермаганмидинг?!» дейди. «Эй Роббим, бандаларингнинг бахти-қароси бўлмайин», дейди. У Зот: «Ўша сенга берилса, ундан бошқасини сўрамайсанми?» дейди. «Иззатингга қасамки, йўқ. Шундан бошқасини сўрамасман», дейди ва Роббига (У Зот) хоҳлаганича аҳду паймон беради. (Аллоҳ) уни жаннат эшиги олдига олиб боради. Унинг эшигига етиб бориб, унинг нурафшонлигини, ундаги шодиёна ва хурсандчиликни кўргач, Аллоҳ хоҳлаганича сукут қилади-да, сўнг: «Эй Роббим, мени жаннатга кирит», дейди. Аллоҳ: «Шўринг қурисин, эй одам боласи, мунча ҳам субутсизсан! Ўзингга берилгандан бошқа нарса сўрамасликка аҳду паймон бермаганмидинг?!» дейди. (У киши:) «Эй Роббим, мени бандаларингнинг бахтиқароси қилиб қўйма!» дейди. Аллоҳ азза ва жалла бундан кулади. Сўнг унга жаннатга киришга изн бериб: «Тила тилагингни!» дейди. У тилак айтавериб, охири тилак-орзулари тугаб қолади. Аллоҳ азза ва жалла: «Фалон-фалонларни тила», дейди. Робби унга эслатаверади, ниҳоят талаб-орзулар тамом бўлгач, Аллоҳ таоло: «Сенга мана шу ва у билан бирга яна шунча», дейди».
Абу Саъид Худрий розияллоҳу анҳу Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳуга бундай деди: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Аллоҳ: «Сенга мана шу ва шунинг ўн баробари», дейди», деганлар».
Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан фақатгина «Сенга мана шу ва у билан бирга яна шунча», деган сўзларинигина ёдлаб қолганман», деди.
Абу Саъид розияллоҳу анҳу: «Сенга мана шу ва шунинг ўн баробари», деганларини эшитганман», деди».
* «Тоғут» сўзининг маъноси «жуда ҳаддидан ошувчи» бўлиб, истилоҳда Аллоҳдан ўзга ибодат қилинган ҳар бир нарсани англатади. Баъзи уламолар тоғутни шайтон ҳам дейишган («Қомус»дан).
* Саъдон – тиканли ўсимлик тури бўлиб, туяларнинг севимли емиши ҳисобланади.
354/31 – بَاب: السُّجُودِ عَلَى سَبْعَةِ أعْظمٍ
354.31-боб.
Еттита суяк билан САЖДА ҚИЛИШ ҲАҚИДА
457/812 - عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا فِي رِوَايَةٍ قَالَ: قَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «أُمِرْتُ أَنْ أَسْجُدَ عَلَى سَبْعَةِ أَعْظُمٍ: عَلَى الْجَبْهَةِ - وَأَشَارَ بِيَدِهِ عَلَى أَنْفِهِ - وَالْيَدَيْنِ، وَالرُّكْبَتَيْنِ، وَأَطْرَافِ الْقَدَمَيْنِ، وَلَا نَكْفِتَ الثِّيَابَ وَالشَّعَرَ».
457.812 Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Етти аъзо билан: пешона, – қўллари билан бурунларига ҳам ишора қилдилар – икки қўл, икки тизза ва икки оёқнинг учи билан сажда қилишга ҳамда кийимлар ва сочни йиғиштирмасликка буюрилдим», дедилар».
355/32 – بَاب: الْمُكْثِ بَيْنَ السَّجْدَتَيْنِ
355.32-боб.
ИККИ САЖДА ОРАСИДА Бироз тўхтаб ТУРИШ ҲАҚИДА
458/821 - عَنْ أَنَسٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: إِنِّي لَا آلُو أَنْ أُصَلِّيَ بِكُمْ كَمَا رَأَيْتُ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم... وَبَاقِي الـحَدِيثِ تَقَدَّمَ.
458.821 Собит Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг бизга намоз ўқиб берганларини кўрганимдек қилиб сизларга намоз ўқиб беришни канда қилмайман».
Собит айтади: «Анас сизлар қилмайдиган нарсаларни ҳам қилар эди: рукуъдан бошини кўтарганида туриб қолар, кўрган киши «(Саждага кетишни) унутиб қўйди», дер эди. Икки сажда орасида ҳам туриб қолар, кўрган киши «(Иккинчи саждани) унутиб қўйди», дер эди».
356/33 – بَاب: لَا يَفْتَرِشُ ذِرَاعَيْهِ فِي السُّجُودِ
356.33-БОБ.
САЖДАДА ИККИ БИЛАГИНИ ерга тўшаМАЙДИ
459/822 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ أنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «اعْتَدِلُوا فِي السُّجُودِ، وَلَا يَبْسُطْ أَحَدُكُمْ ذِرَاعَيْهِ انْبِسَاطَ الْكَلْبِ».
459.822 Анас ибн Молик розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Саждада мўътадил бўлинглар, бирортангиз билакларини ит ётиш қилиб, тўшаб олмасин», дедилар».
357/34 – بَاب: مَنِ اسْتَوَى قَاعِدًا فِي وِتْرٍ مِنْ صَلَاتِهِ ثُمَّ نَهَضَ
357.34-боб.
НАМОЗИНИНГ ТОҚ ракатида бироз ЎТИРИБ,
СЎНГ ТУРИБ КЕТиш ҲАҚИДА
460/823 - عَنْ مَالِكِ بْنِ الْحُوَيْرِثِ رَضِيَ اتلله عَنْهُ: أَنَّهُ رَأَى النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم يُصَلِّي، فَإِذَا كَانَ فِي وِتْرٍ مِنْ صَلَاتِهِ، لَمْ يَنْهَضْ حَتَّى يَسْتَوِيَ قَاعِدًا.
460.823 Абу Қилобадан ривоят қилинади:
«Молик ибн Ҳувайрис Лайсий бизга Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг намоз ўқиётганларини кўрганини хабар қилди. У зот намозларининг тоқ(ракат)ларида нафас ростлаб ўтириб олмагунча* турмаган эканлар».
358/35 – بَاب: يُكَبِّرُ وَهْوَ يَنْهَضُ مِنَ السَّجْدَتَيْنِ
358.35-БОБ.
ИККИНЧИ РАКАТДАН ТУРАЁТиб, ТАКБИР АЙТАДИ
461/825 – عَنْ أبِي سَعِيدٍ الـخُضْرِيِّ رَضِيَ الله عَنْهُ: أنَّهُ صَلَّى فَجَهَرَ بِالتَّكْبِيرِ حِينَ رَفَعَ رَأْسَهُ مِنَ السُّجُودِ، وَحِينَ سَجَدَ، وَحِينَ رَفَعَ، وَحِينَ قَامَ مِنَ الرَّكْعَتَيْنِ، وَقَالَ: هَكَذَا رَأَيْتُ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم.
461.825 Саъид ибн Ҳорисдан ривоят қилинади:
«Абу Саъид розияллоҳу анҳу бизга намоз ўқиб берди. Саждадан бошини кўтараётганида, саждага бораётганида, (бошини) кўтараётганида ҳамда иккинчи ракатдан тураётганида овоз чиқариб такбир айтди ва: «Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг шундай қилганларини кўрганман», деди».
359/36 – بَاب: سُنَّةِ الْجُلُوسِ فِي التَّشَهُّدِ
359.36-боб.
ТАШАҲҲУДДА ЎТИРИШнинг СУННАТИ ҲАҚИДА
462/827 - عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ عُمَرَ رَضِيَ الله عَنْهُمَا: أَنَّهُ كَانَ يَتَرَبَّعُ فِي الصَّلَاةِ إِذَا جَلَسَ، وَأنَّهُ رَأى وَلَدَهُ فَعَلَ ذَلِكَ، فَنَهَاهُ وَقَالَ: إِنـَّمَا سُنَّةُ الصَّلَاةِ أَنْ تَنْصِبَ رِجْلَكَ الْيُمْنَى، وَتَثْنِيَ الْيُسْرَى، فَقَالَ لَهُ: إِنَّكَ تَفْعَلُ ذَلِكَ؟ فَقَالَ: إِنَّ رِجْلَيَّ لَا تَحْمِلَانِي.
462.827 Абдуллоҳ ибн Абдуллоҳ хабар қилади:
«Мен Абдуллоҳ ибн Умарнинг намозда ўтирганида чордона қуриб олганини кўрар эдим. Мен ҳам шундай қилдим. У вақтда ёш бола эдим. Абдуллоҳ ибн Умар мени бундан қайтарди ва: «Намознинг суннати ўнг оёғингни тиклаб, чапини букиб ўтиришинг, холос», деди. «Ўзингиз шундай қиляпсиз-ку?» дедим. «Менинг оёқларим ярамайди-да», деди».
463/828 – عَنْ أبِي حُمَيْدٍ السَّاعِدِيِّ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: أَنَا كُنْتُ أَحْفَظَكُمْ لِصَلَاةِ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم، رَأَيْتُهُ إِذَا كَبَّرَ جَعَلَ يَدَيْهِ حِذَاءَ مَنْكِبَيْهِ، وَإِذَا رَكَعَ أَمْكَنَ يَدَيْهِ مِنْ رُكْبَتَيْهِ، ثُمَّ هَصَرَ ظَهْرَهُ، فَإِذَا رَفَعَ رَأْسَهُ اسْتَوَى، حَتَّى يَعُودَ كُلُّ فَقَارٍ مَكَانَهُ، فَإِذَا سَجَدَ وَضَعَ يَدَيْهِ غَيْرَ مُفْتَرِشٍ وَلَا قَابِضِهِمَا، وَاسْتَقْبَلَ بِأَطْرَافِ أَصَابِعِ رِجْلَيْهِ الْقِبْلَةَ، فَإِذَا جَلَسَ فِي الرَّكْعَتَيْنِ جَلَسَ عَلَى رِجْلِهِ الْيُسْرَى، وَنَصَبَ الْيُمْنَى، وَإِذَا جَلَسَ فِي الرَّكْعَةِ الْآخِرَةِ، قَدَّمَ رِجْلَهُ الْيُسْرَى، وَنَصَبَ الْأُخْرَى، وَقَعَدَ عَلَى مَقْعَدَتِهِ.
463.828 Муҳаммад ибн Амр ибн Атодан ривоят қилинади:
«У Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг бир гуруҳ саҳобалари билан ўтирганида, Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг намозларини зикр қилдик. Шунда Абу Ҳумайд Соъидий: «Мен Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг намозларини энг яхши эслаб қолганингизман. У зотни кўрганманки, такбир айтганларида икки қўлларини икки елкалари баробарига кўтарар эдилар. Рукуъ қилганларида икки қўлларини икки тиззаларига жойлаштирар эдилар. Сўнгра белларини текис қилиб букардилар. Бошларини кўтарганларида барча умуртқа суяклари жой-жойига қайтгунича тўғриланар эдилар. Сажда қилганларида икки қўлларини тўшамасдан, йиғиб ҳам олмасдан ерга қўяр эдилар. Оёқ бармоқларининг учларини қиблага қаратар эдилар. Иккинчи ракатда ўтирсалар, чап оёқларининг устига ўтириб, ўнг оёқларини тик қилардилар. Охирги ракатда ўтирсалар, чап оёқларини олдинга қилиб, иккинчисини тик қилиб, мақъадларига ўтирар эдилар», деди».
Изоҳ: Ҳанафий мазҳаби уламолари Оиша розияллоҳу анҳо Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг қаъдада ўтиришлари ҳақида айтган: «Чап оёқларини тўшаб, устига ўтирар эдилар. Ўнгини тик қилиб, бармоқ учларини қиблага қаратар эдилар» деган сифатни олишган («Ҳидоя», «Насбур-роя»).
* Мақъад – орқа тараф, думба.
360/37 – بَاب: مَنْ لَمْ يَرَ التَّشَهُّدَ الْأَوَّلَ وَاجِبًا
360.37-боб.
НАБИЙ СОЛЛАЛЛОҲУ АЛАЙҲИ ВАСАЛЛАМ ИККИНЧИ
РАКАТДАН ТУРИБ КЕТИБ, ҚАЙТМАГАНЛАРИ УЧУН
ДАСТЛАБКИ ТАШАҲҲУДНИ ФАРЗ ДЕБ БИЛМАслик ҲАҚИДА
646/829 - عَنْ عَبْدِ اللهِ ابْنِ بُحَيْنَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ، وَهْوَ مِنْ أَزْدِ شَنُوءَةَ، وَهْوَ حَلِيفٌ لِبَنِي عَبْدِ مَنَافٍ، وَكَانَ مِنْ أَصْحَابِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم: أَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم صَلَّى بِـهِمُ الظُّهْرَ، فَقَامَ فِي الرَّكْعَتَيْنِ الْأُولَيَيْنِ لَمْ يَجْلِسْ، فَقَامَ النَّاسُ مَعَهُ، حَتَّى إِذَا قَضَى الصَّلَاةَ، وَانْتَظَرَ النَّاسُ تَسْلِيمَهُ، كَبَّرَ وَهْوَ جَالِسٌ، فَسَجَدَ سَجْدَتَيْنِ قَبْلَ أَنْ يُسَلِّمَ، ثُمَّ سَلَّمَ.
646.829 Абдуллоҳ ибн Буҳайна розияллоҳу анҳу айтади – у Абду Маноф қабиласининг иттифоқчиси бўлган Азду-Шануа қабиласидан, Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг саҳобаларидан:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам уларга (одамларга) пешин намозини ўқиб бердилар. Аввалги икки ракатда ўтирмай, туриб кетдилар. Одамлар ҳам у зот билан бирга туришди. Ниҳоят, у зот намозни тамомлаб, одамлар у зотнинг салом беришларини кутиб туришганда, у зот ўтирган ҳолларида такбир айтдилар-да, салом беришдан олдин иккита сажда қилдилар, сўнг салом бердилар».
361/38 – بَاب: التَّشَهُّدِ فِي الْآخِرَةِ
361.38-боб.
ОХИРГИ (қаъдадаги) ТАШАҲҲУД ҲАҚИДА
465/831 – عَنْ عَبْدِ الله بْنِ مَسْعُودٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: كُنَّا إِذَا صَلَّيْنَا خَلْفَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قُلْنَا: السَّلَامُ عَلَى جِبْرِيلَ وَمِيكَائِيلَ، السَّلَامُ عَلَى فُلَانٍ وَفُلَانٍ، فَالْتَفَتَ إِلَيْنَا رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم فَقَالَ: «إِنَّ اللهَ هُوَ السَّلَامُ، فَإِذَا صَلَّى أَحَدُكُمْ فَلْيَقُلِ: التَّحِيَّاتُ ِللهِ، وَالصَّلَوَاتُ وَالطَّيِّبَاتُ، السَّلَامُ عَلَيْكَ أَيُّهَا النَّبِيُّ وَرَحْمَةُ اللهِ وَبَرَكَاتُهُ، السَّلَامُ عَلَيْنَا وَعَلَى عِبَادِ اللهِ الصَّالِحِينَ - فَإِنَّكُمْ إِذَا قُلْتُمُوهَا، أَصَابَتْ كُلَّ عَبْدٍ ِللهِ صَالِحٍ فِي السَّمَاءِ وَالْأَرْضِ - أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ، وَأَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّدًا عَبْدُهُ وَرَسُولُهُ».
465.831 Абдуллоҳ розияллоҳу анҳу айтади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ортларида намоз ўқиганимизда, «Жаброил ва Микоилга салом, фалончи ва фалончига салом», дер эдик. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бизга бурилиб: «Албатта, Аллоҳнинг Ўзи Саломдир. Бирингиз намоз ўқиганида: «Ат-таҳиййату лиллаҳи вас-солавату ват-тоййибат. Ассаламу алайка айюҳан-набийю ва роҳматуллоҳи ва барокатуҳ. Ассаламу ъалайна ва ъала ибодиллаҳис-солиҳийн. – Зеро, шуни айтсангиз, Аллоҳнинг осмону ердаги ҳар бир солиҳ бандасига етиб боради – Ашҳаду алла илаҳа иллаллоҳу ва ашҳаду анна Муҳаммадан ъабдуҳу ва росулуҳ», десин», дедилар».
Изоҳ: Ас-Салам – Аллоҳнинг муборак исмларидан биридир. Ташаҳҳуднинг маъноси: «Саломлар, дуолар ва пок нарсалар Аллоҳ учундир. Эй Набий, сизга салом ва Аллоҳнинг раҳмату баракоти бўлсин. Бизларга ва Аллоҳнинг солиҳ бандаларига салом бўлсин. Аллоҳдан ўзга илоҳ йўқлигига ва Муҳаммад Аллоҳнинг Расули ва бандаси эканига гувоҳлик бераман».
362/39 – بَاب: الدُّعَاءِ قَبْلَ السَّلَامِ
362.39-боб.
САЛОМДАН ОЛДИН ДУО ҚИЛИШ ҲАҚИДА
466/832 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ الله عَنْهَا زَوْجِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم كَانَ يَدْعُو فِي الصَّلَاةِ: «اللَّهُمَّ إِنِّي أَعُوذُ بِكَ مِنْ عَذَابِ الْقَبْرِ، وَأَعُوذُ بِكَ مِنْ فِتْنَةِ الْمَسِيحِ الدَّجَّالِ، وَأَعُوذُ بِكَ مِنْ فِتْنَةِ الْمَحْيَا وَفِتْنَةِ الْمَمَاتِ، اللَّهُمَّ إِنِّي أَعُوذُ بِكَ مِنَ الْمَأْثَمِ وَالْمَغْرَمِ». فَقَالَ لَهُ قَائِلٌ: مَا أَكْثَرَ مَا تَسْتَعِيذُ مِنَ الْمَغْرَمِ! فَقَالَ: «إِنَّ الرَّجُلَ إِذَا غَرِمَ حَدَّثَ فَكَذَبَ، وَوَعَدَ فَأَخْلَفَ».
466.832 Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг жуфти ҳалоллари Оиша розияллоҳу анҳо хабар қилади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам намозда: «Аллоҳумма, иннии аъуузу бика мин азааби қобри ва аъуузу бика мин фитанитил масиҳид-дажжал, ва аъуузу бика мин фитнатил маҳйаа вал мамаат. Аллоҳумма, иннии аъуузу бика минал маъсами вал мағроми»*, деб дуо қилар эдилар. Биров у зотга: «Қарздорликдан бунча ҳам кўп паноҳ тилайсиз?» деди. «Чунки киши қарздор бўлиб қолганда гапирса, ёлғон гапиради, ваъда берса, хилоф қилади», дедилар».
* Дуонинг маъноси: «Аллоҳим, қабр азобидан паноҳингга қочаман. Масиҳ Дажжолдан паноҳингга қочаман. Ҳаёт фитнаси ва ўлим фитнасидан паноҳингга қочаман. Аллоҳим, гуноҳкорлик ва қарздорликдан паноҳингга қочаман».
467/834 - عَنْ أَبِي بَكْرٍ الصِّدِّيقِ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّهُ قَالَ لِرَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم: عَلِّمْنِي دُعَاءً أَدْعُو بِهِ فِي صَلَاتِي، قَالَ: «قُلِ: اللَّهُمَّ إِنِّي ظَلَمْتُ نَفْسِي ظُلْمًا كَثِيرًا، وَلَا يَغْفِرُ الذُّنُوبَ إِلَّا أَنْتَ، فَاغْفِرْ لِي مَغْفِرَةً مِنْ عِنْدِكَ، وَارْحَمْنِي، إِنَّكَ أَنْتَ الْغَفُورُ الرَّحِيمُ».
467.834 Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«У киши Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга: «Менга намозимда ўқийдиган бирор дуо ўргатинг», деди. «Аллоҳумма, иннии золамту нафсии зулман касийрон, ва лаа йағфируз-зунуба иллаа анта, фағфирлии мағфиротан мин ъиндика варҳамнии, иннака антал ғофурур-роҳийм»*, дегин», дедилар».
* Дуонинг маъноси: «Аллоҳим, албатта мен ўз жонимга кўп зулм қилдим. Гуноҳларни Сендан ўзга ҳеч ким кечира олмайди. Шундай экан, Ўз ҳузурингдан бўлган мағфират ила мени кечир ва менга раҳм қил. Албатта, Сен Ғофурсан ва Роҳиймсан».
363/40 – بَاب: مَا يُتَخَيَّرُ مِنَ الدُّعَاءِ بَعْدَ التَّشَهُّدِ
363.40-боб.
ТАШАҲҲУДДАН КЕЙИН ўқиладиган ДУОлар ҲАҚИДА
468/835 – حَدِيثُ ابْنِ مَسْعُودٍ فِي التَّشَهُّدِ تَقَدَّمَ قَرِيبًا، وَقَالَ فِي هَذِهِ الرِّوَايَةِ بَعْدَ قَوْلِهِ: وَأشْهَدُ أنَّ مُـحَمَّدًا عَبْدُهُ وَرَسُولُهُ: ثُمَّ يَتَخَيَّرُ مِنَ الدُّعَاءِ أَعْجَبَهُ إِلَيْهِ فَيَدْعُو.
468.835 Абдуллоҳ розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам билан бирга намоз ўқиганимизда: «Аллоҳга бандаларидан салом, фалончи ва фалончига салом», дер эдик. Шунда Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Аллоҳга салом», деманглар, чунки Аллоҳнинг Ўзи Саломдир. Балки «Ат-таҳиййату лиллаҳи вас-солавату ват-тоййибат. Ассаламу алайка айюҳан-набийю ва роҳматуллоҳи ва барокатуҳ. Ассаламу ъалайна ва ъала ибодиллаҳис солиҳийн. – Зеро, шуни айтсангиз, осмондаги [ёки осмону ер ўртасидаги] ҳар бир бандага етиб боради – Ашҳаду алла илаҳа иллаллоҳу ва ашҳаду анна Муҳаммадан ъабдуҳу ва росулуҳ», денглар. Кейин (намозхон) дуолардан ўзига ёққанини танлаб, дуо қилаверади», дедилар».
364/41 – بَاب: التَّسْلِيمِ
364.41-боб.
(НАМОЗДА) САЛОМ БЕРИШ ҲАҚИДА
469/837 – عَنْ أُمِّ سَلَمَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا قَالَتْ: كَانَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم إِذَا سَلَّمَ، قَامَ النِّسَاءُ حِينَ يَقْضِي تَسْلِيمَهُ، وَمَكَثَ يَسِيرًا قَبْلَ أَنْ يَقُومَ.
469.837 Умму Салама розияллоҳу анҳо айтади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам (намоздан сўнг) салом бериб бўлишлари биланоқ аёллар туриб кетишарди. У зот турмасдан аввал ўринларида бироз қолар эдилар».
365/42 – بَاب: يُسَلِّمُ حِينَ يُسَلِّمُ الْإِمَامُ
365.42-БОБ.
Имом САЛОМ БЕРГАНДА, (Муқтадий ҳам) САЛОМ БЕРАДИ
470/838 - عَنْ عِتْبَانَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: صَلَّيْنَا مَعَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم، فَسَلَّمْنَا حِينَ سَلَّمَ.
470.838 Итбан розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам билан бирга намоз ўқидик, салом берганлари заҳоти салом бердик».
366/43 – بَاب: الذِّكْرِ بَعْدَ الصَّلَاةِ
366.43-боб.
НАМОЗДАН КЕЙИНги ЗИКР ҲАҚИДА
471/841 - عَنْ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا: أَنَّ رَفْعَ الصَّوْتِ بِالذِّكْرِ، حِينَ يَنْصَرِفُ النَّاسُ مِنَ الْمَكْتُوبَةِ، كَانَ عَلَى عَهْدِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم. وَقَالَ ابْنُ عَبَّاسٍ: كُنْتُ أَعْلَمُ إِذَا انْصَرَفُوا بِذَلِكَ إِذَا سَـمِعْتُهُ.
471.841 Ибн Аббос розияллоҳу анҳумо хабар қилади:
«Одамлар фарз намозини тугатгач, овозларини кўтариб зикр қилишлари Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам замонларида ҳам бор эди. Шуни эшитиб, уларнинг намозни тамомлашганини билар эдим».
472/843 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: جَاءَ الْفُقَرَاءُ إِلَى النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم فَقَالُوا: ذَهَبَ أَهْلُ الدُّثُورِ مِنَ الْأَمْوَالِ بِالدَّرَجَاتِ الْعُلَا وَالنَّعِيمِ الْمُقِيمِ: يُصَلُّونَ كَمَا نُصَلِّي، وَيَصُومُونَ كَمَا نَصُومُ، وَلَهُمْ فَضْلٌ مِنْ أَمْوَالٍ، يَحُجُّونَ بِـهَا وَيَعْتَمِرُونَ، وَيُجَاهِدُونَ، وَيَتَصَدَّقُونَ! قَالَ: «أَلَا أُحَدِّثُكُمْ إِنْ أَخَذْتُمْ أَدْرَكْتُمْ مَنْ سَبَقَكُمْ، وَلَمْ يُدْرِكْكُمْ أَحَدٌ بَعْدَكُمْ، وَكُنْتُمْ خَيْرَ مَنْ أَنْتُمْ بَيْنَ ظَهْرَانَيْهِمْ، إِلَّا مَنْ عَمِلَ مِثْلَهُ؟ تُسَبِّحُونَ وَتَحْمَدُونَ وَتُكَبِّرُونَ، خَلْفَ كُلِّ صَلَاةٍ، ثَلَاثًا وَثَلَاثِينَ». قَالَ الرَّاوِي: فَاخْتَلَفْنَا بَيْنَنَا، فَقَالَ بَعْضُنَا: نُسَبِّحُ ثَلَاثًا وَثَلَاثِينَ، وَنَحْمَدُ ثَلَاثًا وَثَلَاثِينَ، وَنُكَبِّرُ أَرْبَعًا وَثَلَاثِينَ، فَرَجَعْتُ إِلَيْهِ، فَقَالَ: «تَقُولُ: سُبْحَانَ اللهِ، وَالْحَمْدُ ِللهِ، وَاللهُ أَكْبَرُ، حَتَّى يَكُونَ مِنْهُنَّ كُلِّهِنَّ ثَلَاثًا وَثَلَاثِينَ».
472.843 Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Камбағаллар Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига келиб: «Давлатмандлар мол-дунёлари билан олий даражаларни ва абадий неъматни олиб кетишяпти. Улар биз каби намоз ўқишади, биз каби рўза тутишади. Бироқ уларнинг ҳаж ва умра адо этадиган, жиҳод ва садақа қиладиган ортиқча моллари бор», дейишди. «Сизларга (бир нарса) айтиб берайми? Агар (уни) маҳкам тутсангиз, сиздан ўзиб кетганларга етиб оласиз ва кейин сизга ҳеч ким ета олмайди ҳамда атрофингиздаги кишиларнинг энг яхшиси бўласиз, худди шуни қилгангина бундан мустасно: ҳар намоздан кейин ўттиз уч мартадан тасбеҳ, таҳмид ва такбир айтасиз», дедилар».
(Ровийлардан бири Сумай*) айтади: «Ўзаро тортишиб қолдик. Баъзиларимиз: «Ўттиз уч марта тасбеҳ, ўттиз уч марта таҳмид ва ўттиз тўрт марта такбир айтамиз», дейишди. Кейин мен (Сумайнинг шайхи) Абу Солиҳнинг олдига қайтиб борганимда, у: «Субҳаналлоҳ», «Алҳамдулиллаҳ» ва «Аллоҳу акбар»ни то улардан ҳар бири ўттиз учта бўлгунича айтасан», деди».
* Ушбу гапнинг кимга тегишли эканини Бухорий очиқ айтмаган. Бу Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳунинг гаплари бўлиши ҳам мумкин. Аммо имом Муслим ушбу ҳадисни ривоят қилиб, мазкур гапнинг эгаси ҳадис ровийларидан бири Сумай эканини айтган.
473/844 - عَنِ الْمُغِيرَةِ بْنِ شُعْبَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ أَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم كَانَ يَقُولُ فِي دُبُرِ كُلِّ صَلَاةٍ مَكْتُوبَةٍ: «لَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ وَحْدَهُ لَا شَرِيكَ لَهُ، لَهُ الْمُلْكُ، وَلَهُ الْحَمْدُ، وَهْوَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ، اللَّهُمَّ لَا مَانِعَ لِمَا أَعْطَيْتَ، وَلَا مُعْطِيَ لِمَا مَنَعْتَ، وَلَا يَنْفَعُ ذَا الْجَدِّ مِنْكَ الْجَدُّ».
473.844 Муғийра ибн Шуъба розияллоҳу анҳунинг котиби Варрод айтади:
«Муғийра ибн Шуъба Муовияга ёзган мактубида менга шундай имло* қилдирди: «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳар фарз намозидан кейин: «Лаа илааҳа иллаллоҳу ваҳдаҳу лаа шарийка лаҳу, лаҳул-мулку ва лаҳул ҳамду ва ҳува ъалаа кулли шайъин қодийр. Аллоҳумма лаа мааниъа лимаа аътойта ва лаа муътия лимаа манаъта ва лаа янфаъу зал-жадди минкал-жадду», дер эдилар».
* Имло – бир киши айтиб турган нарсани иккинчи кишининг ёзиши.
Изоҳ: Дуонинг маъноси: «Ягона Аллоҳдан ўзга илоҳ йўқ. Унинг шериги йўқ. Мулк Унга хос. Ҳамд Унга хос. У ҳар бир нарсага қодир. Аллоҳим, Сен берганни тўсувчи йўқ, Сен тўсганни берувчи йўқ. Ҳузурингда бойлик эгасига бойлиги фойда бермас».
367/44 – بَاب: يَسْتَقْبِلُ الْإِمَامُ النَّاسَ إِذَا سَلَّمَ
367.44-БОБ.
Имом САЛОМ БЕРГАч, ОДАМЛАРГА ЮЗЛАНАДИ
474/845 - عَنْ سَـمُرَةَ بْنِ جُنْدُبٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: كَانَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم إِذَا صَلَّى صَلَاةً، أَقْبَلَ عَلَيْنَا بِوَجْهِهِ.
474.845 Самура ибн Жундуб розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам бирор намозни ўқиб бўлсалар, бизга юзланар эдилар».
475/846 - عَنْ زَيْدِ بْنِ خَالِدٍ الْجُهَنِيِّ رَضِيَ الله عَنْهُ أَنَّهُ قَالَ: صَلَّى لَنَا رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم صَلَاةَ الصُّبْحِ بِالْحُدَيْبِيَةِ، عَلَى إِثْرِ سَـمَاءٍ كَانَتْ مِنَ اللَّيْلِ، فَلَمَّا انْصَرَفَ أَقْبَلَ عَلَى النَّاسِ فَقَالَ: «هَلْ تَدْرُونَ مَاذَا قَالَ رَبُّكُمْ عَزَّ وَجَلَّ؟» قَالُوا: اللهُ وَرَسُولُهُ أَعْلَمُ، قَالَ: «أَصْبَحَ مِنْ عِبَادِي مُؤْمِنٌ بِي وَكَافِرٌ، فَأَمَّا مَنْ قَالَ: مُطِرْنَا بِفَضْلِ اللهِ وَرَحْمَتِهِ، فَذَلِكَ مُؤْمِنٌ بِي، وَكَافِرٌ بِالْكَوْكَبِ، وَأَمَّا مَنْ قَالَ: مُطِرْنَا بِنَوْءِ كَذَا وَكَذَا، فَذَلِكَ كَافِرٌ بِي وَمُؤْمِنٌ بِالْكَوْكَبِ».
475.846 Зайд ибн Холид Жуҳаний розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Ҳудайбияда тунги ёмғирдан кейин бизга бомдод намозини ўқиб бердилар. Намозни тугатгач, одамларга юзландилар-да: «Роббингиз нима деганини биласизларми?» дедилар. «Аллоҳ ва Расули билувчи», дейишди. У зот бундай дедилар: «(Роббингиз) «Бандаларимдан Менга иймон келтирган ҳам, куфр келтирган ҳам тонг оттирди. Ким «Бизга Аллоҳнинг фазли ва раҳмати билан ёмғир ёғди», деса, ана ўша Менга иймон келтирган ва юлдузга куфр келтиргандир. Аммо ким «Фалон ва фалон юлдуз сабабли», деса, ана ўша Менга куфр келтирган ва юлдузга иймон келтиргандир», (деди)».
Бандаларимдан Менга иймон келтириб ҳам, кофир бўлиб ҳам тонг оттирганлари бўлди.
368/45 – بَاب: مَنْ صَلَّى بِالنَّاسِ فَذَكَرَ حَاجَةً فَتَخَطَّاهُمْ
368.45-БОБ.
ОДАМЛАРГА НАМОЗ ЎҚИБ БЕРгач, БИР ҲОЖАТИ
ЭСга тушса, УЛАРНИ ҳатлаб ўтиш ҲАҚИДА
476/851 - عَنْ عُقْبَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: صَلَّيْتُ وَرَاءَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم بِالْمَدِينَةِ الْعَصْرَ، فَسَلَّمَ ثُمَّ قَامَ مُسْرِعًا، فَتَخَطَّى رِقَابَ النَّاسِ إِلَى بَعْضِ حُجَرِ نِسَائِهِ، فَفَزِعَ النَّاسُ مِنْ سُرْعَتِهِ، فَخَرَجَ عَلَيْهِمْ، فَرَأَى أَنَّهُمْ عَجِبُوا مِنْ سُرْعَتِهِ، فَقَالَ: «ذَكَرْتُ شَيْئًا مِنْ تِبْرٍ عِنْدَنَا، فَكَرِهْتُ أَنْ يَحْبِسَنِي، فَأَمَرْتُ بِقِسْمَتِهِ».
476.851 Уқба розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Мадинада Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг орқаларида аср намозини ўқидим. У зот салом бердилар-да, сўнг тез туриб, аёлларидан бирининг ҳужраси томон одамларнинг елкаларидан ҳатлаб ўтиб кетдилар. Шитобларидан одамлар хавотирга тушишди. Кейин уларнинг олдига чиқиб, шитобларидан уларнинг ажабланганликларини кўриб: «Бизникида озгина ёмби тилла (борлиги) эсимга тушиб қолди. У мени чалғитишини ёқтирмадим ва уни тақсимлашга буюрдим», дедилар».
369/46 – بَاب: الْاِنْصِرَافِ عَنِ الْيَمِينِ وَالشِّمَالِ
369.46-боб.
ЎНГ ВА ЧАП ТомонГА ўгирилиб юзланиш ҲАҚИДА
477/852 – عَنْ عَبْدِ الله ابْنِ مَسْعُودٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: لَا يَجْعَلْ أَحَدُكُمْ لِلشَّيْطَانِ شَيْئًا مِنْ صَلَاتِهِ، يَرَى أَنَّ حَقًّا عَلَيْهِ أَنْ لَا يَنْصَرِفَ إِلَّا عَنْ يَـمِينِهِ، لَقَدْ رَأَيْتُ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم كَثِيرًا يَنْصَرِفُ عَنْ يَسَارِهِ.
477.852 Абдуллоҳ розияллоҳу анҳу деди:
«Бирортангиз фақат ўнг томонга ўгирилишни ўзига лозим санаб, намозида шайтонга улуш бериб қўймасин. Дарҳақиқат, кўпинча Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг чап томонларига ҳам ўгирилганларини кўрганман».
370/47 – بَاب: مَا جَاءَ فِي الثُّومِ النَّيِّ وَالْبَصَلِ وَالْكُرَّاثِ.
370.47-БОБ.
ХОМ САРИМСОҚ, ПИЁЗ ВА КЎКПИЁЗ ҲАҚИДА КЕЛГАН хабарЛАР.
478/854 - عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللهِ رَضِيَ الله عَنْهُمَا قَالَ: قَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «مَنْ أَكَلَ مِنْ هَذِهِ الشَّجَرَةِ - يُرِيدُ الثُّومَ - فَلَا يَغْشَانَا فِي مَسَاجِدِنَا». قَالَ الرَّاوِي: قُلْتُ لِجَابِر: مَا يَعْنِي بِهِ؟ قَالَ: مَا أُرَاهُ يَعْنِي إِلَّا نِيئَهُ. وَقِيلَ: إلَّا نَتْنَهُ.
478.854 Ато хабар қилади:
«Жобир ибн Абдуллоҳнинг «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам саримсоқни назарда тутиб, «Ким шу ўсимликдан еса, масжидларимизга келмасин», дедилар», деганини эшитдим. «Бу билан нимани назарда тутмоқдалар?» дедим. «Фақат хомини назарда тутганлар, деб ўйлайман», деди».
479/855 - وَعَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللهِ رَضِيَ الله عَنْهُمَا، أنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «مَنْ أَكَلَ ثُومًا أَوْ بَصَلًا فَلْيَعْتَزِلْنَا. أَوْ قَالَ: فَلْيَعْتَزِلْ مَسْجِدَنَا، وَلْيَقْعُدْ فِي بَيْتِهِ»، وَأَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم أُتِيَ بِقِدْرٍ فِيهِ خَضِرَاتٌ مِنْ بُقُولٍ، فَوَجَدَ لَهَا رِيحًا، فَسَأَلَ، فَأُخْبِرَ بِـمَا فِيهَا مِنَ الْبُقُولِ، فَقَالَ: «قَرِّبُوهَا» إِلَى بَعْضِ أَصْحَابِهِ كَانَ مَعَهُ، فَلَمَّا رَآهُ كَرِهَ أَكْلَهَا، قَالَ: «كُلْ فَإِنِّي أُنَاجِي مَنْ لَا تُنَاجِي».
479أ/ 855 – وَفِي رِوَايَةٍ: أُتِيَ بِبَدْرٍ، يَعْنِي طَبَقًا فِيهِ خَضِرَاتٌ.
479.855 Жобир ибн Абдуллоҳ розияллоҳу анҳумо айтади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ким саримсоқ ёки пиёз еган бўлса, биздан нари бўлсин [ёки масжидимиздан нари бўлсин], уйида ўтирсин», дедилар.
Бир пайт Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга ичига турли кўкатлар солинган товоқ келтирилди. У зот унда қандайдир ҳид борлигини сезиб, нимадан тайёрланганини сўрадилар. Унга солинган кўкатларни айтиб беришди. Шунда асҳобларидан бири томонга (ишора қилиб): «Уни яқинроқ қўйинглар», дедилар. (Саҳобанинг) уни ейишни истамаганини кўриб: «(Сен ўзинг) еявер, чунки мен сен суҳбатлашмайдиган (яъни фаришта) билан суҳбатлашаман», дедилар».
371/48 – بَاب: وُضُوءِ الصِّبْيَانِ.
371.48-БОБ.
ЁШ БОЛАЛАРНИНГ ТАҲОРАТИ ҲАҚИДА
480/857 – عَنْ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ الله عَنْهُمَاَ: أنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم مَرَّ عَلَى قَبْرٍ مَنْبُوذٍ، فَأَمَّهُمْ وَصَفُّوا عَلَيْهِ.
480.857 Сулаймон Шайбоний айтади:
«Мен Шаъбийнинг «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам билан бирга ёлғиз бир қабр олдидан ўтган кишилардан бири менга хабар қилганки, у зот уларга имом бўлибдилар, улар қабр устида саф тортишибди», деганини эшитдим. Шунда: «Эй Абу Амр, сенга буни ким сўзлаб берди?» дедим. «Ибн Аббос», деди».
481/858 - عَنْ أَبِي سَعِيدٍ الْخُدْرِيِّ رَضِيَ الله عَنْهُ، أنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «الْغُسْلُ يَوْمَ الْجُمُعَةِ وَاجِبٌ عَلَى كُلِّ مُحْتَلِمٍ».
481.858 Абу Саъид Худрий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Жума куни ғусл қилиш ҳар бир балоғатга етганга вожибдир», дедилар».
Изоҳ: Ҳанафий мазҳаби бўйича, жума кунининг ғусли суннатдир. Бунга Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинган ҳадисда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «Ким жума куни таҳорат қилса, нақадар яхши. Агар ғусл қилса, бундан ҳам гўзалдир», деган сўзлари далил бўлади («Шарҳу Маъонил Осор», «Ҳидоя»).
482/863 - عَنْ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا وَقَدْ قَالَ لَهُ رَجُلٌ: شَهِدْتَ الْخُرُوجَ مَعَ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم؟ قَالَ: نَعَمْ، وَلَوْلَا مَكَانِي مِنْهُ مَا شَهِدْتُهُ - يَعْنِي مِنْ صِغَرِهِ - أَتَى الْعَلَمَ الَّذِي عِنْدَ دَارِ كَثِيرِ بْنِ الصَّلْتِ، ثُمَّ خَطَبَ، ثُمَّ أَتَى النِّسَاءَ فَوَعَظَهُنَّ، وَذَكَّرَهُنَّ، وَأَمَرَهُنَّ أَنْ يَتَصَدَّقْنَ، فَجَعَلَتِ الْمَرْأَةُ تُهْوِي بِيَدِهَا إِلَى حَلْقِهَا، تُلْقِي فِي ثَوْبِ بِلَالٍ، ثُمَّ أَتَى هُوَ وَبِلَالٌ الْبَيْتَ.
482.863 Абдурраҳмон ибн Обисдан сўзлаб берди:
«Бир киши Ибн Аббос розияллоҳу анҳумога: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам билан бирга (ҳайитгоҳга) чиқилганда ҳозир бўлганмисиз?» деди. У: «Ҳа. Агар у зотга яқинлигим бўлмаганида, унга чиқа олмас эдим. – Кичиклигим туфайли, демоқчи – У зот Касир ибн Солтнинг ҳовлиси ёнидаги белги олдига келиб, сўнг хутба қилдилар. Кейин аёлларнинг олдига бориб, уларга ваъз-иршод қилдилар ва эҳсон-садақа беришга буюрдилар. Шунда аёллар қўллари билан тақинчоқларини ечиб, Билолнинг этагига ташлай бошлашди. Сўнгра у зот Билол билан бирга уйга келдилар», деди».
372/49 – بَاب: خُرُوجِ النِّسَاءِ إِلَى الْمَسَاجِدِ بِاللَّيْلِ وَالْغَلَسِ
372.49-боб.
АЁЛЛАРНИНГ ТУНДА ВА тонгги ҒИРА-ШИРАДА
МАСЖИДЛАРГА ЧИҚИШЛАРИ ҲАҚИДА
483/865 - عَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «إِذَا اسْتَأْذَنَكُمْ نِسَاؤُكُمْ بِاللَّيْلِ إِلَى الْمَسْجِدِ فَأْذَنُوا لَهُنَّ».
483.865 Ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Аёлларингиз кечқурун масжидга чиқишга сиздан изн сўрашса, уларга изн беринг», дедилар».
13 – كتاب: الجمعة
13. ЖУМА КИТОБИ
373/1- بَاب: فَرْضِ الْجُمُعَةِ
373.1-БОБ.
ЖУМА НАМОЗИНИНГ ФАРЗЛИГИ ҲАҚИДА
484/876 – عَنْ أبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ، أَنَّهُ سَـمِعَ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم يَقُولُ: «نَحْنُ الْآخِرُونَ السَّابِقُونَ يَوْمَ الْقِيَامَةِ، بَيْدَ أَنَّهُمْ أُوتُوا الْكِتَابَ مِنْ قَبْلِنَا، ثُمَّ هَذَا يَوْمُهُمُ الَّذِي فُرِضَ عَلَيْهِمْ، فَاخْتَلَفُوا فِيهِ، فَهَدَانَا اللهُ لَهُ، فَالنَّاسُ لَنَا فِيهِ تَبَعٌ: الْيَهُودُ غَدًا وَالنَّصَارَى بَعْدَ غَدٍ».
484.876 Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«У киши Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг шундай деяётганларини эшитган экан: «Биз (дунёда) охиргилармиз, Қиёмат куни пешқадамлармиз. Бироқ уларга биздан олдин китоб берилган. Ушбу кунлари уларга фарз қилинган бўлиб, улар у ҳақда ихтилоф қилишди. Аллоҳ бизни (ўша кунга) ҳидоят қилди. Одамлар эса бунда биздан кейиндалар: эртасига яҳудийлар, индинига насоролар».
374/2 – بَاب: الطِّيبِ لِلْجُمُعَةِ
374.2-БОБ.
ЖУМА УЧУН ХУШБЎЙЛАНИШ ҲАҚИДА
485/880 - عَنْ أَبِي سَعِيدٍ الـخُدْرِيِّ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: أَشْهَدُ عَلَى رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «الْغُسْلُ يَوْمَ الْجُمُعَةِ وَاجِبٌ عَلَى كُلِّ مُحْتَلِمٍ، وَأَنْ يَسْتَنَّ، وَأَنْ يـَمَسَّ طِيبًا إِنْ وَجَدَ».
485.880 Амр ибн Сулайм Ансорий айтади:
«Абу Саъид розияллоҳу анҳунинг шундай деганига гувоҳлик бераман: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг шундай деганларига гувоҳлик бераман: «Жума куни ғусл қилиш, тишларни тозалаш, агар топса, хушбўй нарса суриш ҳар бир эҳтилом бўлувчига вожибдир».
Амр айтади: «Ғуслга келсак, гувоҳлик бераманки, у вожибдир. Аммо тишларни тозалаш ва хушбўйланишга келсак, у вожибми ёки йўқми, Аллоҳ билувчидир. Лекин ҳадисда шундай».
Изоҳ: Араб тилида, хусусан, ҳадисларда «вожиб» сўзи гоҳида «худди вожибдек зарур», «қилиш лозим» деган мазмунларда ҳам ишлатилиб, маънони таъкидлашга хизмат қилади ва бунда у шаръий вожибликни англатмайди.
375/3- بَاب: فَضْلِ الْجُمُعَةِ
375.3-БОБ.
ЖУМАНИНГ ФАЗЛИ ҳақида
486/881 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَرَضِيَ الله عَنْهُ، أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «مَنِ اغْتَسَلَ يَوْمَ الْجُمُعَةِ غُسْلَ الْجَنَابَةِ ثُمَّ رَاحَ، فَكَأَنَّـمَا قَرَّبَ بَدَنَةً، وَمَنْ رَاحَ فِي السَّاعَةِ الثَّانِيَةِ، فَكَأَنَّـمَا قَرَّبَ بَقَرَةً، وَمَنْ رَاحَ فِي السَّاعَةِ الثَّالِثَةِ، فَكَأَنَّـمَا قَرَّبَ كَبْشًا أَقْرَنَ، وَمَنْ رَاحَ فِي السَّاعَةِ الرَّابِعَةِ، فَكَأَنَّـمَا قَرَّبَ دَجَاجَةً، وَمَنْ رَاحَ فِي السَّاعَةِ الْخَامِسَةِ، فَكَأَنَّـمَا قَرَّبَ بَيْضَةً، فَإِذَا خَرَجَ الْإِمَامُ حَضَرَتِ الْمَلَائِكَةُ يَسْتَمِعُونَ الذِّكْرَ».
486.881 Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам дедилар: «Ким жума куни жанобат ғуслини қилса, сўнг (масжидга) эрта борса, худди (Аллоҳга) битта туя сўйгандек бўлади. Ким иккинчи вақтда борса, худди битта сигир сўйгандек, ким учинчи вақтда борса, худди битта шохдор қўчқор сўйгандек, ким тўртинчи вақтда борса, худди битта товуқ сўйгандек, ким бешинчи вақтда борса, худди бир тухум атагандек бўлади. Имом (минбарга) чиққанда эса фаришталар зикр(хутба)ни эшитишга ҳозир бўладилар».
376/4 – بَاب: الدُّهْنِ لِلْجُمُعَةِ
376.4-БОБ.
ЖУМА УЧУН МОЙ СУРИШ* ҲАҚИДА
* Мой суриш деганда хушбўйланиш назарда тутилади.
487/883 - عَنْ سَلْمَانَ الْفَارِسِيِّ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ النَّبِيُّصلى الله عليه وسلم: «لَا يَغْتَسِلُ رَجُلٌ يَوْمَ الْجُمُعَةِ، وَيَتَطَهَّرُ مَا اسْتَطَاعَ مِنْ طُهْرٍ، وَيَدَّهِنُ مِنْ دُهْنِهِ، أَوْ يَـمَسُّ مِنْ طِيبِ بَيْتِهِ، ثُمَّ يَخْرُجُ فَلَا يُفَرِّقُ بَيْنَ اثْنَيْنِ، ثُمَّ يُصَلِّي مَا كُتِبَ لَهُ، ثُمَّ يُنْصِتُ إِذَا تَكَلَّمَ الْإِمَامُ، إِلَّا غُفِرَ لَهُ مَا بَيْنَهُ وَبَيْنَ الْجُمُعَةِ الْأُخْرَى».
487.883 Салмон Форсий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Бирор киши жума куни ғусл қилса, имкон қадар тозаланса, (соч-соқолини) мой билан мойласа ёки уйидаги хушбўй нарсадан суриб, сўнг (масжидга) чиқса ва икки кишининг ўртасидан оралаб ўтмаса, сўнгра насиб қилинганича намоз ўқиса, кейин имом сўзлаганда жим қулоқ солса, унинг бу (жума) билан нариги жума орасидагилари (гуноҳлари) албатта мағфират қилинади», дедилар».
488/884 – عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ الله عَنْهُمَا، أنَّهُ قِيلَ لَهُ: ذَكَرُوا أَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «اغْتَسِلُوا يَوْمَ الْجُمُعَةِ وَاغْسِلُوا رُءُوسَكُمْ وَإِنْ لَمْ تَكُونُوا جُنُبًا، وَأَصِيبُوا مِنَ الطِّيبِ». فَقَالَ: أَمَّا الْغُسْلُ فَنَعَمْ، وَأَمَّا الطِّيبُ فَلَا أَدْرِي.
488.884 Товус айтади:
«Ибн Аббосга шундай дедим: «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Жума куни ғусл қилинг. Жунуб бўлмасангиз ҳам бошингизни ювинг ва хушбўй нарса ишлатинг», деганлар», деб айтишди».
Ибн Аббос: «Ғусл тўғри, аммо хушбўйликни билмадим», деди».
377/5 – بَاب: يَلْبَسُ أَحْسَنَ مَا يَجِدُ
377.5-БОБ.
ТОПГАН ЭНГ ЧИРОЙЛИ нарсаСИни КИЯДИ
489/886 - عَنْ عُمَرَ بْنِ الْخَطَّابِ رَضِيَ الله عَنْهُ أنَّهُ وَجَدَ حُلَّةَ سِيَرَاءَ عِنْدَ بَابِ الْمَسْجِدِ، فَقَالَ: يَا رَسُولَ اللهِ، لَوِ اشْتَرَيْتَ هَذِهِ فَلَبِسْتَهَا يَوْمَ الْجُمُعَةِ، وَلِلْوَفْدِ إِذَا قَدِمُوا عَلَيْكَ، فَقَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «إِنـَّمَا يَلْبَسُ هَذِهِ مَنْ لَا خَلَاقَ لَهُ فِي الْآخِرَةِ». ثُمَّ جَاءَتْ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم مِنْهَا حُلَلٌ، فَأَعْطَى عُمَرَ بْنَ الْخَطَّابِ مِنْهَا حُلَّةً، فَقَالَ عُمَرُ: يَا رَسُولَ اللهِ، كَسَوْتَنِيهَا وَقَدْ قُلْتَ فِي حُلَّةِ عُطَارِدٍ مَا قُلْتَ؟ قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «إِنِّي لَمْ أَكْسُكَهَا لِتَلْبَسَهَا»، فَكَسَاهَا عُمَرُ أَخًا لَهُ بِـمَكَّةَ مُشْرِكًا.
489.886 Абдуллоҳ ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Умар ибн Хаттоб масжид эшиги олдида (ипак) йўлли ҳулла* кўриб қолиб: «Эй Аллоҳнинг Расули, буни сотиб олиб, жума куни ва ҳузурингизга келган вафдлар* учун кийсангиз бўларди», деди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Буни охиратда насибаси йўқ кишигина кияди», дедилар. Кейин Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга ўша ҳуллалардан келди. Улардан битта ҳуллани Умар ибн Хаттобга бердилар. Умар: «Эй Аллоҳнинг Расули, буни менга кийдирасизми? Ахир Уториднинг* ҳулласи ҳақида бир гап айтган эдингиз-ку!» деди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Сенга уни ўзинг кийишинг учун берганим йўқ», дедилар. Умар ибн Хаттоб уни Маккадаги мушрик укасига кийдириб юборди».
* Вафд – ҳурматли тарафнинг ҳузурига келган меҳмонлар, делегация.
* Бошқа халқларда пиджак ва шимдан иборат кийимлар тўплами «костюм» дейилгани каби арабларда ридо ва изордан иборат кийим «ҳулла» дейилади.
* Уторид ибн Ҳожиб – ўша даврдаги машҳур ипакчи.
378/6 – بَاب: السِّوَاكِ يَوْمَ الْجُمُعَةِ
378.6-БОБ.
ЖУМА КУНИ МИСВОКЛАниШ ҲАҚИДА
490/887 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَرَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «لَوْلَا أَنْ أَشُقَّ عَلَى أُمَّتِي، أَوْ عَلَى النَّاسِ، لَأَمَرْتُهُمْ بِالسِّوَاكِ مَعَ كُلِّ صَلَاةٍ».
490.887 Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Агар умматимга [ёки одамларга] машаққат қилиб қўйишим бўлмаганида, уларни ҳар намоз олдидан мисвокланишга буюрган бўлар эдим», дедилар».
491/888 - عَنْ أَنَسٍ رَضِيَ عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «أَكْثَرْتُ عَلَيْكُمْ فِي السِّوَاكِ».
491.888 Анас розияллоҳу анҳу шундай сўзлаб берди:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Сизларга мисвокланиш ҳақида кўп гапирдим», дедилар».
379/7 – بَاب: مَا يُقْرَأُ فِي صَلَاةِ الْفَجْرِ يَوْمَ الْجُمُعَةِ
379.7-боб.
ЖУМА КУНИ БОМДОД НАМОЗИДА нима қироат ҚИЛИНиши ҳақида
492/891 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: كَانَ رَسُولُ الله صلى الله عليه وسلم يَقْرَأُ فِي الْجُمُعَةِ فِي صَلَاةِ الْفَجْرِ: (الم (1) تَنْزِيلُ) السجدة، وَ(هَلْ أَتَى عَلَى الْإِنْسَانِ).
492.891 Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам жума куни бомдод намозида «Алиф лам мим. Танзил…» – Сажда(сураси)ни ва «Ҳал ата ъалал-инсани»ни қироат қилар эдилар».
380/8- بَاب: الْجُمُعَةِ فِي الْقُرَى وَالْمُدْنِ
380.8-БОБ.
ҚИШЛОҚ ВА ШАҲАРЛАРДАги ЖУМА ҲАҚИДА
493/893 - عَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: سَـمِعْتُ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم يَقُولُ: «كُلُّكُمْ رَاعٍ وَكُلُّكُمْ مَسْئُولٌ عَنْ رَعِيَّتِهِ: الْإِمَامُ رَاعٍ وَمَسْئُولٌ عَنْ رَعِيَّتِهِ، وَالرَّجُلُ رَاعٍ فِي أَهْلِهِ وَهْوَ مَسْئُولٌ عَنْ رَعِيَّتِهِ، وَالْمَرْأَةُ رَاعِيَةٌ فِي بَيْتِ زَوْجِهَا وَمَسْئُولَةٌ عَنْ رَعِيَّتِهَا، وَالْخَادِمُ رَاعٍ فِي مَالِ سَيِّدِهِ وَمَسْئُولٌ عَنْ رَعِيَّتِهِ. قَالَ وَحَسِبْتُ أَنْ قَدْ قَالَ: وَالرَّجُلُ رَاعٍ فِي مَالِ أَبِيهِ وَمَسْئُولٌ عَنْ رَعِيَّتِهِ، وَكُلُّكُمْ رَاعٍ وَمَسْئُولٌ عَنْ رَعِيَّتِهِ».
493.893 Ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «Ҳар бирингиз мутасаддидир ва ҳар бирингиз қўл остидагилари учун масъулдир. Имом* мутасаддидир ва қўл остидагилари учун масъулдир. Эркак ўз оиласида мутасаддидир ва қўл остидагилари учун масъулдир. Аёл эрининг уйида мутасаддидир ва қўл остидагилари учун масъулдир. Ходим ўз хожасининг мол-мулкида мутасаддидир ва қўл остидагилари учун масъулдир», деяётганларини эшитдим. Ўйлашимча, у зот: «Киши отасининг молида ҳам мутасаддидир ва қўл остидагилар учун масъулдир. Ҳар бирингиз мутасаддидир ва ҳар бирингиз қўл остидагилари учун масъулдир», ҳам дедилар».
Изоҳ:
* Водил-қуро – Мадина билан Шом ўртасидаги маълум жой.
* Омил – аслида «ишчи» дегани бўлиб, бу сўз илк Ислом давлатчилигида маълум соҳа бўйича масъул раҳбарга нисбатан ишлатилган. Саъд розияллоҳу анҳу Кўфада одамларга намоз ўқиб беришга масъул этиб тайинланган эди.
* Айла – Мадина билан Миср ўртасида, Шом йўлида, Қулзум (Қизил денгиз) соҳилида жойлашган шаҳар.
* «Имом» сўзи бу ерда ҳам кўп жойларда келгани каби, ҳам моддий, ҳам маънавий раҳбар бўлган кишини англатади.
494/897 – حَدِيثُ أبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ: نَحْنُ الآخِرُونَ السَّابِقُونَ، تَقَدَّ قَرِيبًا، وزاد هنا في آخره. ثُمَّ قَالَ: «حَقٌّ عَلَى كُلِّ مُسْلِمٍ أَنْ يَغْتَسِلَ فِي كُلِّ سَبْعَةِ أَيَّامٍ يَوْمًا، يَغْسِلُ فِيهِ رَأْسَهُ وَجَسَدَهُ».
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Биз (дунёда) охиргилармиз, қиёмат куни пешқадамлармиз. Уларга биздан олдин китоб берилган, бизга эса улардан кейин берилган. Ушбу кун улар ихтилоф қилган нарсадир. Бас, Аллоҳ бизни (бу кунга) ҳидоят қилди. Эрта яҳудийларники, индин насороларникидир», дедилар-да, сукут қилдилар. Сўнг: «Ҳар етти кунда бир марта боши ва баданини ювиш ҳар бир мусулмон зиммасидаги ҳақдир», дедилар».
382/10 – بَاب: مِنْ أَيْنَ تُؤْتَى الْجُمُعَةُ، وَعَلَى مَنْ تَجِبُ
382.10-БОБ.
АЛЛОҲ жалла ва АЗЗАНИНГ «Жума кунидаги намозга
нидо қилинган пайтда...» ДЕГАН СЎЗИГА КЎРА ЖУМА КИМГА
ВОЖИБ БЎЛАДИ ВА УНГА ҚАЕРЛАРДАН КЕЛИНАДИ?
495/902 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ الله عَنْهَا قَالَتْ: كَانَ النَّاسُ يَنْتَابُونَ يَوْمَ الْجُمُعَةِ مِنْ مَنَازِلِهِمْ وَالْعَوَالِي، فَيَأْتُونَ فِي الْغُبَارِ، يُصِيبُهُمُ الْغُبَارُ وَالْعَرَقُ، فَيَخْرُجُ مِنْهُمُ الْعَرَقُ، فَأَتَى رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم إِنْسَانٌ مِنْهُمْ وَهْوَ عِنْدِي، فَقَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «لَوْ أَنَّكُمْ تَطَهَّرْتُمْ لِيَوْمِكُمْ هَذَا».
495.902. Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг жуфти ҳалоллари Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Одамлар жума куни навбатлашиб, уйларидан, аволийлардан* чанг-тўзонда чанг босиб, терлаб келишар, улардан тер (ҳиди) анқиб турарди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам менинг ҳузуримда эканларида олдиларига ўшалардан бир одам келди. Шунда Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Сизлар ушбу кунингиз учун покланиб олсангиз бўларди», дедилар».
* Аволий – Мадинанинг шарқий томонидан икки милдан саккиз милгача бўлган ерлардаги жойлар ва қишлоқчаларнинг умумий номи.
496/903 – وَعَنْهَا رَضِيَ الله عَنْهَا قَالَتْ: كَانَ النَّاسُ مَهَنَةَ أَنْفُسِهِمْ، وَكَانُوا إِذَا رَاحُوا إِلَى الْجُمُعَةِ رَاحُوا فِي هَيْئَتِهِمْ، فَقِيلَ لَهُمْ: لَوِ اغْتَسَلْتُمْ.
496.903 Яҳё ибн Саъид Амрадан жума кунги ғусл ҳақида сўраган эди, Амра шундай деди: «Оиша розияллоҳу анҳо: «Одамлар меҳнатларини ўзлари қилишар, жумага келганларида ҳам ўша аҳволларида келишаверарди. Шунда уларга: «Ғусл қилиб олсангиз бўларди», дейилди», деди».
497/904 - عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍرَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم كَانَ يُصَلِّي الْجُمُعَةَ حِينَ تَـمِيلُ الشَّمْسُ.
497.904 Анас ибн Молик розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам жума намозини қуёш оққанда ўқир эдилар».
383/11 – بَاب: إِذَا اشْتَدَّ الْحَرُّ يَوْمَ الْجُمُعَةِ
383.11-БОБ.
ЖУМА КУНИ ИССИҚ КУЧАЙИБ КЕТСА…
498/906 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: كَانَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم إِذَا اشْتَدَّ الْبَرْدُ بَكَّرَ بِالصَّلَاةِ، وَإِذَا اشْتَدَّ الْحَرُّ أَبْرَدَ بِالصَّلَاةِ؛ يَعْنِي الْجُمُعَةَ.
498.906 Анас ибн Молик розияллоҳу анҳу айтади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам совуқ кучайиб кетганда намозни эрта ўқир, иссиқ кучайиб кетганда намозни «салқинлатиб» ўқир эдилар». Яъни жумани.
Юнус ибн Букайр: «Абу Халда бизга «...намозни» деб хабар қилган, жумани зикр қилмаган», дейди.
Бишр ибн Собит айтади: «Абу Халда бизга шундай сўзлаб берди: «Амир бизга жумани ўқиб берди. Кейин Анас розияллоҳу анҳуга: «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам пешинни қандай ўқир эдилар?» деди».
Изоҳ: Абу Халда – ҳадисни Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилган тобеъин. Имом Бухорий бу ерда Абу Халдадан бошқалар қилган ривоятда мазкур ўзгаришлар борлигига, Бишр ибн Собитнинг ривоятидаги пешин ҳақидаги саволни келтириш билан жуманинг вақти пешиннинг вақти билан бир хил эканига ишора қилмоқда.
384/12- بَاب: الْمَشْيِ إِلَى الْجُمُعَةِ
384.12-БОБ.
ЖУМАГА пиёда БОРИШ ҲАҚИДА
499/907 - عَنْ أَبِي عَبْسٍ رَضِيَ الله عَنْهُ أنه قَالَ وَهُوَ ذَاهِبٌ إِلَى الْجُمُعَةِ: سَـمِعْتُ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم يَقُولُ: «مَنِ اغْبَرَّتْ قَدَمَاهُ فِي سَبِيلِ اللهِ حَرَّمَهُ اللهُ عَلَى النَّارِ».
499.907 Абоя ибн Рифоъа бундай сўзлаб берди:
«Мен жумага кетаётганимда Абу Абс менга етиб олди-да: «Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «Кимнинг оёқлари Аллоҳ йўлида чанг бўлса, Аллоҳ уни дўзахга ҳаром қилади», деяётганларини эшитганман», деди».
385/13 – بَاب: لَا يُقِيمُ الرَّجُلُ أَخَاهُ يَوْمَ الْجُمُعَةِ وَيَقْعُدُ فِي مَكَانِهِ
385.13-БОБ.
ЖУМА КУНИ КИШИ БИРОДАРИНИ ТУРҒИЗИБ,
ўзи УНИНГ ЎРНИГА ЎТИРИБ ОЛМАЙДИ
500/911 - عَنْ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَاقَالَ: نَهَى النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم أَنْ يُقِيمَ الرَّجُلُ أَخَاهُ مِنْ مَقْعَدِهِ وَيَجْلِسَ فِيهِ. قِيلَ: الْجُمُعَةَ؟ قَالَ: الْجُمُعَةَ وَغَيْرَهَا.
500.911 Ибн Журайж бундай хабар қилади:
«Нофеънинг шундай деяётганини эшитдим: «Мен Ибн Умар розияллоҳу анҳумонинг «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам кишининг ўз биродарини ўтирган жойидан турғизиб, у ерга ўтириб олишидан қайтарганлар», деяётганини эшитганман».
Мен Нофеъга: «Жумадами?» дедим. У: «Жумада ҳам, ундан бошқада ҳам», деди».
386/14 – بَاب: الْأَذَانِ يَوْمَ الْجُمُعَةِ
386.14-БОБ.
ЖУМА КУНИДАГИ АЗОН ҲАҚИДА
501/912 - عَنِ السَّائِبِ بْنِ يَزِيدَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: كَانَ النِّدَاءُ يَوْمَ الْجُمُعَةِ، أَوَّلُهُ إِذَا جَلَسَ الْإِمَامُ عَلَى الْمِنْبَرِ، عَلَى عَهْدِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم وَأَبِي بَكْرٍ وَعُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا، فَلَمَّا كَانَ عُثْمَانُ رَضِيَ الله عَنْهُ وَكَثُرَ النَّاسُ، زَادَ النِّدَاءَ الثَّالِثَ عَلَى الزَّوْرَاءِ.
501.912 Соиб ибн Язид розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам, Абу Бакр ва Умар розияллоҳу анҳумонинг даврларида биринчи азон имом минбарга ўтирганда бўлар эди. Усмон розияллоҳу анҳу (халифа) бўлиб, одамлар кўпайганда, Заврода* учинчи азонни айтишни қўшимча қилди».
* Завро – Мадина бозоридаги бир жой.
Изоҳ: Учинчи азон - жума намозининг вақти кирганини билдириш учун айтиладиган азондир. Бу азоннинг «учинчи азон» дейилишига сабаб шуки, у тартиб бўйича биринчи айтилса ҳам, одатдаги азон ва иқомадан кейин учинчи бўлиб қўшилган.
387/15 – بَاب: الْمُؤَذِّنِ الْوَاحِدِ يَوْمَ الْجُمُعَةِ
387.15-БОБ.
ЖУМА КУНИ БИТТА МУАЗЗИН БЎЛгани ҲАҚИДА
502/913 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ فِي رِوَايَةٍ قَالَ: لَمْ يَكُنْ لِلنَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم مُؤَذِّنٌ غَيْرَ وَاحِدٍ، وَكَانَ التَّأْذِينُ يَوْمَ الْجُمُعَةِ حِينَ يَجْلِسُ الْإِمَامُ؛ يَعْنِي عَلَى الْمِنْبَرِ.
502.913 Соиб ибн Язид розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Мадина аҳли кўпайганда жума кунидаги учинчи азонни зиёда қилган киши Усмон ибн Аффон розияллоҳу анҳудир. Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг биттадан ортиқ муаззинлари бўлмаган. Жума куни азон имом ўтирганда айтилар эди». Яъни минбарга.
Изоҳ: Бу ерда муаллиф айрим манбалардаги «Набий алайҳиссалом хутбага ўтирганларида учта муаззин кетма-кет азон айтар эди» деган гапга раддия бермоқчи. Бундан у вақтларда хутба азони билан иқомани бир киши айтгани ҳам тушунилади.
388/16- بَاب: يُجِيبُ الآذَانَ عَلى الـمِنْبَرِ يَوْمَ الـجُمُعَةِ
388.16-БОБ.
503/914 - عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ أَبِي سُفْيَانَ رَضِيَ الله عَنْهُ أنَّهُ جَلَسَ عَلَى الْمِنْبَرِ يَومَ الـجُمُعَةِ، فَلَمَّا أَذَّنَ الْمُؤَذِّنُ، قَالَ: اللهُ أَكْبَرُ اللهُ أَكْبَرُ، قَالَ مُعَاوِيَةُ: اللهُ أَكْبَرُ اللهُ أَكْبَرُ، قَالَ: أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ، فَقَالَ مُعَاوِيَةُ: وَأَنَا، فَقَالَ: أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّدًا رَسُولُ اللهِ، فَقَالَ مُعَاوِيَةُ: وَأَنَا، فَلَمَّا أَنْ قَضَى التَّأْذِينَ، قَالَ: يَا أَيُّهَا النَّاسُ، إِنِّي سَـمِعْتُ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم عَلَى هَذَا الْمَجْلِسِ حِينَ أَذَّنَ الْمُؤَذِّنُ، يَقُولُ مَا سَـمِعْتُمْ مِنِّي مِنْ مَقَالَتِي.
503.914 Абу Умома ибн Саҳл ибн Ҳунайфдан ривоят қилинади:
«Муовия ибн Абу Суфён минбарда ўтирганида, муаззин азон айтди. У «Аллоҳу акбар, Аллоҳу акбар», деган эди, Муовиянинг «Аллоҳу акбар, Аллоҳу акбар» деганини эшитдим. (Муаззин) «Ашҳаду аллаа илааҳа иллаллоҳ (Аллоҳдан ўзга илоҳ йўқ, деб гувоҳлик бераман)» деган эди, Муовия: «Мен ҳам», деди. У: «Ашҳаду анна Муҳаммадан Росулуллоҳ (Муҳаммад Аллоҳнинг Расули, деб гувоҳлик бераман)», деди. Муовия: «Мен ҳам», деди. У азонни тугатгач, (Муовия) «Эй одамлар! Мен Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг худди шу ўринда муаззин азон айтганда сизлар (ҳозир) мендан эшитган сўзларни айтганларини эшитганман», деди».
389/17 – بَاب: الْخُطْبَةِ عَلَى الْمِنْبَرِ
389.17-БОБ.
МИНБАР УСТИДА ХУТБА ҚИЛИШ ҲАҚИДА
504/917 – حَدِيثُ سَهْلِ بْنِ سَعْدٍ، فِي أمْرِ الـمِنْبَرِ؛ تَقَدَّم، وذِكْرُ صَلاتِهِ عَلَيْهِ وَرُجُوعِهِ القَهْقَرِى، وَزَادَ في هَذِهِ الرِّوَايَةِ: فَلَمَّا فَرَغَ أقْبَلَ عَلَى النَّاسِ فَقَالَ: «أَيُّهَا النَّاسُ، إِنـَّمَا صَنَعْتُ هَذَا لِتَأْتَـمُّوا وَلِتَعَلَّمُوا صَلَاتِي».
504.917 Абу Ҳозим ибн Динор бундай сўзлаб берди:
«Бир гуруҳ кишилар Саҳл ибн Саъд Соъидийнинг ҳузурига келишди. Улар минбарнинг ёғочи нимадан бўлгани ҳақида тортишиб қолишган эди, ундан шу ҳақда сўрашди. Шунда у деди: «Аллоҳга қасамки, албатта, мен унинг нимадан бўлганини биламан. Ҳақиқатан, мен уни илк бор қўйилган кунида ҳам, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам унга биринчи маротаба ўтирган кунда ҳам кўрганман. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам фалонага – Саҳл исмини айтган аёлга – «Дурадгор ғуломингга буюр, одамларга сўзлаганимда ўтиришим учун ёғочдан бирор нарса ясаб берсин», деб одам юбордилар. У унга буюрган эди, Ғобадаги* юлғун дарахтидан уни ясади-да, сўнг олиб келди. (Аёл) уни Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга жўнатди. У зот уни анави ерга қўйишни буюрдилар. Сўнг Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг унинг устида намоз ўқиганларини ва унинг устида туриб такбир айтганларини, кейин унинг устида турган ҳолда рукуъ қилганларини, сўнгра тушиб, ортларига тисарилиб, минбар тагига сажда қилиб, сўнг ўринларига қайтганларини кўрганман. Фориғ бўлгач, одамларга юзланиб: «Эй одамлар! Бу ишни менга эргашишингиз ва менинг намозимни ўрганишингиз учунгина қилдим», дедилар».
* Ғоба – луғатда асли «дарахтзор», «ўрмон» деган маънони билдириб, бу ерда Мадинадан тўққиз мил узоқликда, Шом йўлида жойлашган ўрмон кўзда тутилган.
505/918 - عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللهِ رَضِيَ الله عَنْهُمَا قَالَ: كَانَ جِذْعٌ يَقُومُ إِلَيْهِ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم، فَلَمَّا وُضِعَ لَهُ الْمِنْبَرُ، سَـمِعْنَا لِلْجِذْعِ مِثْلَ أَصْوَاتِ الْعِشَارِ، حَتَّى نَزَلَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم فَوَضَعَ يَدَهُ عَلَيْهِ.
505.918 Жобир ибн Абдуллоҳ розияллоҳу анҳумо айтади:
«Бир хурмо ғўласи бор эди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам (хутба пайти бориб,) унинг ёнида турар эдилар. У зотга минбар қўйилганда хурмо ғўласидан ҳомиласи ўн ойлик туяларнинг товушлари каби (овоз) эшитдик. Ниҳоят, Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам тушиб, унга қўлларини қўйдилар (шунда у тўхтади)».
390/18 – بَاب: الْخُطْبَةِ قَائِمًا
390.18-БОБ.
ТИК ТУРИБ ХУТБА ҚИЛИШ ҲАҚИДА
506/920 - عَنِ عَبْد الله بْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: كَانَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم يَخْطُبُ قَائِمًا، ثُمَّ يَقْعُدُ، ثُمَّ يَقُومُ، كَمَا تَفْعَلُونَ الْآنَ.
506.920 Ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳозир сизлар қилаётгандек тик туриб хутба қилар, сўнг ўтирар, сўнгра яна турар эдилар».
391/19 – بَاب: مَنْ قَالَ فِي الْخُطْبَةِ بَعْدَ الثَّنَاءِ أَمَّا بَعْدُ
391.19-БОБ.
ХУТБАДА САНОДАН КЕЙИН «АММО БАЪД»* ДЕЙИШ ҲАҚИДА
507/923 - عَنْ عَمْرِو بْنِ تَغْلِبَ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم أُتِيَ بِـمَالٍ، أَوْ سَبْيٍ، فَقَسَمَهُ، فَأَعْطَى رِجَالًا وَتَرَكَ رِجَالًا، فَبَلَغَهُ أَنَّ الَّذِينَ تَرَكَ عَتَبُوا، فَحَمِدَ اللهَ ثُمَّ أَثْنَى عَلَيْهِ، ثُمَّ قَالَ: «أَمَّا بَعْدُ، فَوَاللهِ إِنِّي لَأُعْطِي الرَّجُلَ، وَأَدَعُ الرَّجُلَ، وَالَّذِي أَدَعُ أَحَبُّ إِلَيَّ مِنَ الَّذِي أُعْطِي، وَلَكِنْ أُعْطِي أَقْوَامًا لِمَا أَرَى فِي قُلُوبِهِمْ مِنَ الْجَزَعِ وَالْهَلَعِ، وَأَكِلُ أَقْوَامًا إِلَى مَا جَعَلَ اللهُ فِي قُلُوبِهِمْ مِنَ الْغِنَى وَالْخَيْرِ، فِيهِمْ عَمْرُو بْنُ تَغْلِبَ»؛ فَوَاللهِ مَا أُحِبُّ أَنَّ لِي بِكَلِمَةِ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم حُمْرَ النَّعَمِ.
507.923 Амр ибн Тағлиб розияллоҳу анҳу бундай сўзлаб берди:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга мол ёки асирлар келтирилди. У зот уни тақсимладилар, кимларгадир бериб, кимларнидир қолдириб кетдилар. (Улуш) бермаган кишиларининг норози бўлганлари хабари у зотга етиб келди. У зот Аллоҳга ҳамду сано айтдилар, сўнг: «Аммо баъд! Аллоҳга қасамки, албатта, мен бир кишига бериб, бир кишини қолдириб кетаман. Ҳолбуки, бермаганим мен учун берган кишимдан суюклироқ бўлади. Лекин баъзи одамларга уларнинг қалбларида сабрсизлик ва тоқатсизлик борлигини кўрганим учун бераман. Бошқа қавмларни эса қалбларига Аллоҳ солиб қўйган яхшилигу кўнгил тўқлигига топшираман. Амр ибн Тағлиб шулардандир», дедилар. Аллоҳга қасамки, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг (шу) сўзлари ўрнида ҳатто қизил туялар бўлишини ҳам истамасдим».
508/925 - عَنْ أَبِي حُمَيْدٍ السَّاعِدِيِّ رَضِيَ الله عَنْهُ، أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَامَ عَشِيَّةً بَعْدَ الصَّلَاةِ، فَتَشَهَّدَ وَأَثْنَى عَلَى اللهِ تَعَالَى بـِمَا هُوَ أَهْلُهُ، ثُمَّ قَالَ: «أَمَّا بَعْدُ».
508.925 Абу Ҳумайд Соъидий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бир кеча намоздан кейин туриб, шаҳодат айтдилар ва Аллоҳга Ўзига муносиб сано айтдилар. Сўнг: «Аммо баъд!» дедилар».
509/927 - عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: صَعِدَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم الْمِنْبَرَ، وَكَانَ آخِرَ مَجْلِسٍ جَلَسَهُ، مُتَعَطِّفًا مِلْحَفَةً عَلَى مَنْكِبَيْهِ، قَدْ عَصَبَ رَأْسَهُ بِعِصَابَةٍ دَسِـمَةٍ، فَحَمِدَ اللهَ وَأَثْنَى عَلَيْهِ، ثُمَّ قَالَ: «أَيُّهَا النَّاسُ إِلَيَّ». فَثَابُوا إِلَيْهِ، ثُمَّ قَالَ: «أَمَّا بَعْدُ، فَإِنَّ هَذَا الْحَيَّ مِنَ الْأَنْصَارِ، يَقِلُّونَ وَيَكْثُرُ النَّاسُ، فَمَنْ وَلِيَ شَيْئًا مِنْ أُمَّةِ مُحَمَّدٍ صلى الله عليه وسلم، فَاسْتَطَاعَ أَنْ يَضُرَّ فِيهِ أَحَدًا أَوْ يَنْفَعَ فِيهِ أَحَدًا، فَلْيَقْبَلْ مِنْ مُحْسِنِهِمْ، وَيَتَجَاوَزْ عَنْ مُسِيِّهِمْ».
509.927 Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам минбарга кўтарилдилар. Бу у зотнинг унга охирги ўтиришлари эди. Бир катта изорни елкаларига ташлаб, бошларига қора салла ўраб олган эдилар. Аллоҳга ҳамду сано айтдилар, сўнгра: «Эй одамлар! Менга яқин келинглар!» дедилар. Улар у зотнинг олдиларига тўпланишди. У зот: «Аммо баъд! Албатта, мана бу ансорлар жамоаси камаяди, бошқа одамлар эса кўпаяди. Бас, Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васалламнинг умматидан кимки бирор ишда бошлиқ бўлиб, бунда бировга зарар бериш ёки бировга фойда етказишга қодир бўлса, уларнинг (ансорларнинг) яхшиларидан (яхшиликни) қабул қилсин ва ёмонлари(нинг ёмонлиги)дан кечсин», дедилар».
392/20 – بَاب: إِذَا رَأَى الْإِمَامُ رَجُلًا جَاءَ وَهْوَ يَخْطُبُ أَمَرَهُ أَنْ يُصَلِّيَ رَكْعَتَيْنِ
392.20-БОБ.
ИМОМ ХУТБА ҚИЛАЁТГАН пайтда бир КИШИ КИРИБ
КЕЛГАНиНИ КЎРса, УНГА ИККИ РАКАТ НАМОЗ ЎҚИШНИ БУЮРади
510/930 - عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللهِ رَضِيَ الله عَنْهُمَا قَالَ: جَاءَ رَجُلٌ، وَالنَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم يَخْطُبُ النَّاسَ يَوْمَ الْجُمُعَةِ، فَقَالَ: «أَصَلَّيْتَ يَا فُلَانُ؟» قَالَ: لَا، قَالَ: «قُمْ فَارْكَعْ».
510.930 Жобир ибн Абдуллоҳ розияллоҳу анҳумодан ривоят қилади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам жума куни одамларга хутба қилаётганларида бир киши кириб келди. Шунда у зот: «Эй фалончи, намоз ўқидингми?» дедилар. У: «Йўқ», деди. У зот: «Тур, намоз ўқиб ол», дедилар».
Изоҳ: Ҳанафий мазҳаби бўйича имом минбарга чиққанидан кейин то хутбани тугатгунича гапирилмайди ва намоз ҳам ўқилмайди. Бунга «Ҳидоя» китобида Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «Агар имом чиқса, намоз ҳам йўқ, калом ҳам йўқ», деган гаплари далил қилиб келтирилган. Шунингдек, имом Зайлаъий бошқа бир қанча ҳадислар қаторида 934-рақамли ҳадисни ҳам далил қилиб келтирган («Ҳидоя», «Насбур-роя»).
393/21 – بَاب: الْاِسْتِسْقَاءِ فِي الْخُطْبَةِ يَوْمَ الْجُمُعَةِ
393.21-БОБ.
ЖУМА КУНИ ХУТБАДА ёмғир сўраШ ҲАҚИДА
511/933 - عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: أَصَابَتِ النَّاسَ سَنَةٌ عَلَى عَهْدِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم، فَبَيْنَا النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم يَخْطُبُ فِي يَوْمِ جُمُعَةٍ، قَامَ أَعْرَابِيٌّ فَقَالَ: يَا رَسُولَ اللهِ، هَلَكَ الْمَالُ وَجَاعَ الْعِيَالُ، فَادْعُ اللهَ لَنَا، فَرَفَعَ يَدَيْهِ، وَمَا نَرَى فِي السَّمَاءِ قَزَعَةً، فَوَالَّذِي نَفْسِي بِيَدِهِ، مَا وَضَعَهَا حَتَّى ثَارَ السَّحَابُ أَمْثَالَ الْجِبَالِ، ثُمَّ لَمْ يَنْزِلْ عَنْ مِنْبَرِهِ حَتَّى رَأَيْتُ الْمَطَرَ يَتَحَادَرُ عَلَى لِحْيَتِهِ صلى الله عليه وسلم، فَمُطِرْنَا يَوْمَنَا ذَلِكَ، وَمِنَ الْغَدِ، وَبَعْدَ الْغَدِ، وَالَّذِي يَلِيهِ، حَتَّى الْجُمُعَةِ الْأُخْرَى، وَقَامَ ذَلِكَ الْأَعْرَابِيُّ، أَوْ قَالَ غَيْرُهُ، فَقَالَ: يَا رَسُولَ اللهِ، تَهَدَّمَ الْبِنَاءُ وَغَرِقَ الْمَالُ، فَادْعُ اللهَ لَنَا. فَرَفَعَ يَدَيْهِ، فَقَالَ: «اللَّهُمَّ حَوَالَيْنَا وَلَا عَلَيْنَا». فَمَا يُشِيرُ بِيَدِهِ إِلَى نَاحِيَةٍ مِنَ السَّحَابِ إِلَّا انْفَرَجَتْ، وَصَارَتِ الْمَدِينَةُ مِثْلَ الْجَوْبَةِ، وَسَالَ الْوَادِي قَنَاةُ شَهْرًا، وَلَمْ يَجِئْ أَحَدٌ مِنْ نَاحِيَةٍ إِلَّا حَدَّثَ بِالْجَوْدِ.
511.933. Анас ибн Молик розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг даврларида одамларга қурғоқчилик етди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам жума куни хутба қилиб турганларида бир аъробий туриб: «Эй Аллоҳнинг Расули! Мол-ҳол ҳалок бўлди, оилалар оч қолди, биз учун Аллоҳга дуо қилинг!» деди. Шунда у зот қўлларини кўтардилар. Осмонда бир парча ҳам булут кўрмаётган эдик. Жоним қўлида бўлган Зотга қасамки, қўлларини туширмаслариданоқ, тоғдек булутлар қўзғалди. Кейин у зот минбарларидан тушмай туриб, ёмғир соқолларидан томаётганини кўрдим. Ўша куни ҳам, эртасига ҳам, индинига ҳам, ундан кейинги куни ҳам то кейинги жумагача ёмғир ёғди. Ҳалиги аъробий – ёки бошқаси – туриб: «Эй Аллоҳнинг Расули! Бинолар вайрон бўлди, мол-ҳол ғарқ бўлди. Биз учун Аллоҳга дуо қилинг!» деди. Шунда у зот қўлларини кўтардилар-да: «Аллоҳим! Атрофимизга, устимизга эмас», дедилар. Булутлардан қайси тарафдагисига қўллари ила ишора қилсалар, тарқалиб кетар эди. Мадина худди юмалоқ чуқурдек бўлиб қолди. Водийда, яъни Қанотда бир ой сел оқди. Теварак-атрофдан келган киши борки, жалани гапирар эди».
394/22 – بَاب: الْإِنْصَاتِ يَوْمَ الْجُمُعَةِ وَالْإِمَامُ يَخْطُبُ
وَإِذَا قَالَ لِصَاحِبِهِ أَنْصِتْ. فَقَدْ لَغَا.
394.22-БОБ.
ЖУМА КУНИ ИМОМ ХУТБА ҚИЛАЁТГАНДА ЖИМ туриш
ҲАҚИДА. АГАР ШЕРИГИГА «ЖИМ тур» ДЕСА, ЛАҒВ* ҚИЛИБДИ
512/934 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ، أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «إِذَا قُلْتَ لِصَاحِبِكَ يَوْمَ الْجُمُعَةِ: أَنْصِتْ. وَالْإِمَامُ يَخْطُبُ، فَقَدْ لَغَوْتَ».
512.934. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу шундай хабар қилади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Жума куни имом хутба қилаётганида шеригингга «Жим тур» десанг, лағв* қилибсан» дедилар».
* Лағв – беҳуда, бефойда, маза-матрасиз гап-сўзлар ва хатти-ҳаракатлар.
395/23 – بَاب: السَّاعَةِ الَّتِي فِي يَوْمِ الْجُمُعَةِ
395.23-БОБ.
ЖУМА КУНИДАГИ соат ҲАҚИДА
513/935 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: إنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم ذَكَرَ يَوْمَ الْجُمُعَةِ، فَقَالَ: «فِيهِ سَاعَةٌ، لَا يُوَافِقُهَا عَبْدٌ مُسْلِمٌ، وَهْوَ قَائِمٌ يُصَلِّي، يَسْأَلُ اللهَ تَعَالَى شَيْئًا، إِلَّا أَعْطَاهُ إِيَّاهُ».
513.935 Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам жума кунини зикр қила туриб: «Унда шундай бир вақт борки, мусулмон банда намоз ўқиб турган ҳолида унга мувофиқ келиб, Аллоҳ таолодан бирон нарса сўраса, унга ўшани албатта беради», дедилар ва унинг оз муддат эканини билдириб, қўллари билан ишора қилдилар».
396/24- بَاب: إِذَا نَفَرَ النَّاسُ عَنِ الْإِمَامِ فِي صَلَاةِ الْجُمُعَةِ
فَصَلَاةُ الْإِمَامِ وَمَنْ بَقِيَ جَائِزَةٌ
396/24-БОБ.
ЖУМА НАМОЗИДА ОДАМЛАР ИМОМНИ ТАШЛАБ КЕТИШСА,
ИМОМ ВА ҚОЛГАНЛАРНИНГ НАМОЗИ ЖОИЗДИР
514/936 - عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللهِ رَضِيَ الله عَنْهُمَا قَالَ: بَيْنَمَا نَحْنُ نُصَلِّي مَعَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم، إِذْ أَقْبَلَتْ عِيرٌ تَحْمِلُ طَعَامًا، فَالْتَفَتُوا إِلَيْهَا حَتَّى مَا بَقِيَ مَعَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم إِلَّا اثْنَا عَشَرَ رَجُلًا، فَنَزَلَتْ هَذِهِ الْآيَةُ: (وَإِذَا رَأَوْا تِجَارَةً أَوْ لَهْوًا انْفَضُّوا إِلَيْهَا وَتَرَكُوكَ قَائِمًا) [الـجمعة:].
514.936. Жобир ибн Абдуллоҳ розияллоҳу анҳумо шундай сўзлаб берди:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам билан бирга намоз (жума) ўқиётганимизда тўсатдан озиқ-овқат ортилган карвон келиб қолди. (Одамлар) ўша томонга кетиб қолишди. Охири Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам билан бирга ўн икки кишигина қолди. Шунда мана бу оят нозил бўлди: «Ва улар тижорат ёки ўйин-кулги кўрганларида, у томон ёпирилдилар ва сени тик ҳолда тарк этдилар».
397/25 – بَاب: الصَّلَاةِ بَعْدَ الْجُمُعَةِ وَقَبْلَهَا
397.25-БОБ.
ЖУМАДАН ОЛДИНги ВА КЕЙИНГИ НАМОЗ ҲАҚИДА
515/937 - عَنْ عَبْدِ اللهِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ الله عَنْهُمَا أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم كَانَ يُصَلِّي قَبْلَ الظُّهْرِ رَكْعَتَيْنِ، وَبَعْدَهَا رَكْعَتَيْنِ، وَبَعْدَ الْمَغْرِبِ رَكْعَتَيْنِ فِي بَيْتِهِ، وَبَعْدَ الْعِشَاءِ رَكْعَتَيْنِ، وَكَانَ لَا يُصَلِّي بَعْدَ الْجُمُعَةِ حَتَّى يَنْصَرِفَ، فَيُصَلِّى رَكْعَتَيْنِ.
515.937 Абдуллоҳ ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам пешиндан олдин икки ракат ва ундан кейин икки ракат, шомдан кейин уйларида икки ракат ва хуфтондан кейин ҳам икки ракат намоз ўқир эдилар. Жумадан кейин то (уйга) қайтмагунларича намоз ўқимас эдилар. Кейин икки ракат намоз ўқир эдилар».
Изоҳ: Ҳанафий мазҳабига кўра, жума намозидан кейин тўрт ракат суннат ўқилади. Бунга далил Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «Сизлардан ким жумадан кейин намоз ўқийдиган бўлса, тўрт (ракат) ўқисин» деган сўзларидир. Пешин намозидан олдин тўрт ракат суннат ўқишга эса имом Термизий ривоят қилган ҳадис далил бўлади. Унда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ким бир кеча-кундузда ўн икки ракат намозга маҳкам бўлса, Аллоҳ унинг учун жаннатда бир уй қуради», деганлар ва ўша ўн икки ракат ичида пешиндан олдинги тўрт ракат намозни ҳам айтганлар («Шарҳу Маъонил-осор», «Ҳидоя»).
- 14 كتاب: صلاةِ الـخَوفِ
14. ХАВФ НАМОЗИ КИТОБИ
398/1 – بَاب: صَلَاةِ الْخَوْفِ
398.1-БОБ.
ХАВФ НАМОЗИ ҲАҚИДА
516/942 - عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: غَزَوْتُ مَعَ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم قِبَلَ نَجْدٍ، فَوَازَيْنَا الْعَدُوّ،َ فَصَافَفْنَا لَهُمْ، فَقَامَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم يُصَلِّي لَنَا، فَقَامَتْ طَائِفَةٌ مَعَهُ تُصَلِّي وَأَقْبَلَتْ طَائِفَةٌ عَلَى الْعَدُوِّ، وَرَكَعَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم بِـمَنْ مَعَهُ وَسَجَدَ سَجْدَتَيْنِ، ثُمَّ انْصَرَفُوا مَكَانَ الطَّائِفَةِ الَّتِي لَمْ تُصَلِّ، فَجَاءُوا فَرَكَعَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم بِـهِمْ رَكْعَةً وَسَجَدَ سَجْدَتَيْنِ، ثُمَّ سَلَّمَ، فَقَامَ كُلُّ وَاحِدٍ مِنْهُمْ فَرَكَعَ لِنَفْسِهِ رَكْعَةً وَسَجَدَ سَجْدَتَيْنِ.
516.942 Абу Ямон бундай сўзлаб берди:
«Шуъайб бизга шундай хабар қилди: «Зуҳрийдан «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам намоз, яъни хавф намози ўқиганмилар?» деб сўрадим. У деди: «Менга Солим хабар бердики, Абдуллоҳ ибн Умар розияллоҳу анҳумо шундай деган экан: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам билан бирга Нажд томонда ғазот қилдим. Душман қаршисида туриб, саф тортдик. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бизга намоз ўқиб бериш учун турдилар. У зот билан бирга бир гуруҳ намоз ўқишга турди, бошқа гуруҳ эса душманга юзланди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ўзлари билан бирга бўлганлар ила рукуъ ва икки сажда қилдилар. Сўнг булар намоз ўқимаган гуруҳнинг ўрнига қайтишди ва улар келишди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам улар билан ҳам бир рукуъ ва икки сажда қилдилар. Кейин салом бердилар. Сўнг уларнинг ҳар бири туриб, ўзи учун бир рукуъ ва икки сажда қилди».
399/2 – بَاب: صَلَاةِ الْخَوْفِ رِجَالًا وَرُكْبَانًا
399.2-БОБ.
Пиёда ВА УЛОВДА ХАВФ НАМОЗИ ЎҚИШ ҲАҚИДА
517/943 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ في رِوَايَةٍ قَالَ: عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم: «وَإِنْ كَانُوا أَكْثَرَ مِنْ ذَلِكَ، فَلْيُصَلُّوا قِيَامًا وَرُكْبَانًا».
517.943 Ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ҳам Мужоҳиднинг «Агар аралашиб кетсалар, тик турган ҳолда (намоз ўқийдилар)» деган сўзига ўхшаш гап ривоят қилинган.
Ибн Умар розияллоҳу анҳумо Набий соллаллоҳу алайҳи васалламдан ривоят қилиб, «Агар (душман) ундан ҳам кўпайиб кетса, турган ҳолларида ҳам, уловда ҳам намоз ўқийверсинлар», деган сўзларини қўшимча қилган.
Изоҳ: Буюк тобеъин олим Мужоҳиднинг «Мусулмонлар жанг майдонида кофирлар билан аралашиб кетсалар, тик турган ҳолларида имо-ишора билан намоз ўқийдилар», деган фатвоси машҳурдир. Имом Бухорий бу ерда ўша гапга ишора қилиб, ушбу маънодаги гап Ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ҳам нақл қилинганини айтмоқда. Шу билан бирга, Ибн Умар розияллоҳу анҳумонинг бунда ўз ижтиҳодига эмас, балки Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг кўрсатмаларига суянганини таъкидлаш учун мазкур ҳадисни келтирмоқда.
400/3- بَاب: صَلَاةِ الطَّالِبِ وَالْمَطْلُوبِ رَاكِبًا وَإِيـمَاءً
400.3-БОБ.
ҚУВАЁТГАН ва ҚОЧАЁТГАН КИШИНИНГ
УЛОВда ИМО билан НАМОЗ ЎҚИШИ ҲАҚИДА
518/946 – وَعَنْهُ رَضيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم لَنَا لَمَّا رَجَعَ مِنَ الْأَحْزَابِ: «لَا يُصَلِّيَنَّ أَحَدٌ الْعَصْرَ إِلَّا فِي بَنِي قُرَيْظَةَ». فَأَدْرَكَ بَعْضُهُمُ الْعَصْرَ فِي الطَّرِيقِ، فَقَالَ بَعْضُهُمْ: لَا نُصَلِّي حَتَّى نَأْتِيَهَا، وَقَالَ بَعْضُهُمْ: بَلْ نُصَلِّي، لَمْ يُرَدْ مِنَّا ذَلِكَ، فَذُكِرَ لِلنَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم، فَلَمْ يُعَنِّفْ وَاحِدًا مِنْهُمْ.
518.946 Ибн Умар розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам Аҳзобдан қайтганларида бизга «Ҳеч ким асрни Бану Қурайзадан бошқа жойда ўқимасин», дедилар. Айримлар йўлда асрга тўғри келишди. Шунда баъзилар: «Ўша ерга бормагунча намоз ўқимаймиз», дейишди, баъзилар эса: «Йўқ, ўқийверамиз. Биздан бу (яъни намоз ўқимаслик) талаб қилингани йўқ», дейишди. Бу Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга зикр қилинган эди, уларнинг бирортасини койимадилар».
15 – كتاب: العيدَين
401/1 – بَاب: الْحِرَابِ وَالدَّرَقِ يَوْمَ الْعِيدِ
401.1-БОБ.
ҲАЙИТ КУНИДАГИ НАЙЗА ВА ҚАЛҚОНЛАР ҲАҚИДА
519/949 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ الله عَنْهَا قَالَتْ: دَخَلَ عَلَيَّ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم وَعِنْدِي جَارِيَتَانِ تُغَنِّيَانِ بِغِنَاءِ بُعَاثَ، فَاضْطَجَعَ عَلَى الْفِرَاشِ وَحَوَّلَ وَجْهَهُ، وَدَخَلَ أَبُو بَكْرٍ فَانْتَهَرَنِي، وَقَالَ: مِزْمَارَةُ الشَّيْطَانِ عِنْدَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم! فَأَقْبَلَ عَلَيْهِ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم فَقَالَ: «دَعْهُمَا». فَلَمَّا غَفَلَ غَمَزْتُهُمَا فَخَرَجَتَا.
519.949. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳузуримга кирдилар. Олдимда икки қизча Буос қўшиғини куйлашаётган эди. У зот тўшакка ёнбошлаб, юзларини ўгириб олдилар. Абу Бакр кирди-ю, мени койиб: «Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларида шайтон нағмасими?!» деди. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам унга қараб: «Қўй уларни», дедилар. У эътибор бермай турганида қизчаларга имо қилдим, улар чиқиб кетишди.
402/2 – بَاب: الْأَكْلِ يَوْمَ الْفِطْرِ قَبْلَ الْخُرُوجِ
402.2-БОБ.
ФИТР КУНИ (намозгоҳга) ЧИҚИШДАН ОЛДИН ТАОМЛАНИШ ҲАҚИДА
520/953 - عَنْ أَنَسٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: كَانَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم لَا يَغْدُو يَوْمَ الْفِطْرِ حَتَّى يَأْكُلَ تـَمَرَاتٍ، وفي رِوَايَةٍ عَنْهُ قَالَ: وَيَأْكُلُهُنَّ وِتْرًا.
520.953 Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Фитр куни бир неча хурмо емасдан (намозгоҳга) чиқмас эдилар».
Муражжо ибн Ражо айтади: «Менга Убайдуллоҳ сўзлаб бердики, Анас розияллоҳу анҳу: «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам уларни тоқ ердилар», деб сўзлаб берган».
Изоҳ: Фитр куни – Рамазон ҳайити куни. «Фитр» – «оғиз очиқлик» дегани. Рамазон ҳайити куни рўзадан чиқиб, илк оғиз очиқ юриладиган кун бўлгани учун шундай номланган.
403/3 – بَاب: الْأَكْلِ يَوْمَ النَّحْرِ
403.3-БОБ.
ҚУРБОН ҲАЙИТИ КУНИ ТАОМЛАНИШ ҲАҚИДА
521/954 – عَنِ البَرَاءِ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: سَـمِعْتُ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم يَـخْطُبُ، فَقَالَ: إنَّ أوَّلَ مِنْ يَوْمِنَا هذا أنْ نُصَلِّيَ، ثُمَّ نَرْجِعَ فَنَنْحَرَ، فَمَنْ فَعَلَ، فَقَدْ أصَابَ سُنَّتَنَا.
522/955 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ قالَ: خَطَبَنَا النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم يَوْمَ الْأَضْحَى بَعْدَ الصَّلَاةِ، فَقَالَ: «مَنْ صَلَّى صَلَاتَنَا، وَنَسَكَ نُسُكَنَا، فَقَدْ أَصَابَ النُّسُكَ، وَمَنْ نَسَكَ قَبْلَ الصَّلَاةِ، فَإِنَّهُ قَبْلَ الصَّلَاةِ، وَلَا نُسُكَ لَهُ». فَقَالَ أَبُو بُرْدَةَ بْنُ نِيَارٍ، خَالُ الْبَرَاءِ: يَا رَسُولَ اللهِ، فَإِنِّي نَسَكْتُ شَاتِي قَبْلَ الصَّلَاةِ، وَعَرَفْتُ أَنَّ الْيَوْمَ يَوْمُ أَكْلٍ وَشُرْبٍ، وَأَحْبَبْتُ أَنْ تَكُونَ شَاتِي أَوَّلَ مَا يُذْبَحُ فِي بَيْتِي، فَذَبَحْتُ شَاتِي وَتَغَدَّيْتُ قَبْلَ أَنْ آتِيَ الصَّلَاةَ، قَالَ: «شَاتُكَ شَاةُ لَحْمٍ». قَالَ: يَا رَسُولَ اللهِ، فَإِنَّ عِنْدَنَا عَنَاقًا لَنَا جَذَعَةً هِيَ أَحَبُّ إِلَيَّ مِنْ شَاتَيْنِ: أَفَتَجْزِي عَنِّي؟ قَالَ: «نَعَمْ، وَلَنْ تَجْزِيَ عَنْ أَحَدٍ بَعْدَكَ».
522.955. Баро ибн Озиб розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам қурбонлик куни намоздан кейин бизга хутба қилиб: «Ким намозимизни ўқиса ва қурбонлигимизни қилса, қурбонликни адо этибди. Ким қурбонликни намоздан олдин сўйса, унинг қурбонлиги йўқ. Чунки у намоздан олдин бўлиб қолибди», дедилар.
Шунда Баронинг тоғаси Абу Бурда ибн Ниёр: «Эй Аллоҳнинг Расули! Мен қўйимни намоздан олдин сўйиб қўйибман. Мен бу кунни еб-ичиш куни, қўйим уйимда сўйиладиган биринчи нарса бўлсин деб, қўйимни сўйиб, намозга келишдан олдин тамадди қилиб олгандим», деди. У зот: «Қўйинг гўшт (учун сўйилган) қўйдир», дедилар. У: «Эй Аллоҳнинг Расули! Бизнинг урғочи жазаъамиз бор, у мен учун иккита қўйдан ҳам яхшироқ, ўша менинг номимдан ўтадими?» деди. У зот: «Ҳа! Лекин сендан кейин бошқа ҳеч кимнинг номидан ўтмайди», дедилар».
404/4 – بَاب: الْخُرُوجِ إِلَى الْمُصَلَّى بِغَيْرِ مِنْبَرٍ
404.4-БОБ.
НАМОЗГОҲГА МИНБАРCИЗ ЧИҚИШ ҲАҚИДА
523/956 - عَنْ أَبِي سَعِيدٍ الْخُدْرِيِّ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: كَانَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم يَخْرُجُ يَوْمَ الْفِطْرِ وَالْأَضْحَى إِلَى الْمُصَلَّى، فَأَوَّلُ شَيْءٍ يَبْدَأُ بِهِ الصَّلَاةُ، ثُمَّ يَنْصَرِفُ، فَيَقُومُ مُقَابِلَ النَّاسِ، وَالنَّاسُ جُلُوسٌ عَلَى صُفُوفِهِمْ، فَيَعِظُهُمْ وَيُوصِيهِمْ وَيَأْمُرُهُمْ، فَإِنْ كَانَ يُرِيدُ أَنْ يَقْطَعَ بَعْثًا قَطَعَهُ، أَوْ يَأْمُرَ بِشَيْءٍ أَمَرَ بِهِ، ثُمَّ يَنْصَرِفُ. قَالَ أَبُو سَعِيدٍ: فَلَمْ يَزَلِ النَّاسُ عَلَى ذَلِكَ حَتَّى خَرَجْتُ مَعَ مَرْوَانَ، وَهْوَ أَمِيرُ الْمَدِينَةِ، فِي أَضْحًى أَوْ فِطْرٍ، فَلَمَّا أَتَيْنَا الْمُصَلَّى، إِذَا مِنْبَرٌ بَنَاهُ كَثِيرُ بْنُ الصَّلْتِ، فَإِذَا مَرْوَانُ يُرِيدُ أَنْ يَرْتَقِيَهُ قَبْلَ أَنْ يُصَلِّيَ، فَجَبَذْتُ بِثَوْبِهِ، فَجَبَذَنِي، فَارْتَفَعَ، فَخَطَبَ قَبْلَ الصَّلَاةِ، فَقُلْتُ لَهُ: غَيَّرْتُمْ وَاللهِ، فَقَالَ: أَبَا سَعِيدٍ، قَدْ ذَهَبَ مَا تَعْلَمُ، فَقُلْتُ: مَا أَعْلَمُ وَاللهِ خَيْرٌ مِـمَّا لَا أَعْلَمُ، فَقَالَ: إِنَّ النَّاسَ لَمْ يَكُونُوا يَجْلِسُونَ لَنَا بَعْدَ الصَّلَاةِ، فَجَعَلْتُهَا قَبْلَ الصَّلَاةِ.
523.956 Абу Саъид Худрий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Рамазон ва Қурбон ҳайити кунлари намозгоҳга чиқар эдилар. Биринчи бошлайдиган нарсалари намоз бўларди. Сўнг ўгирилиб, одамларнинг қаршисида турар, одамлар эса ўз сафларида ўтиришар эди. У зот уларга ваъз-насиҳат қилар, топшириқ берар ва буюрар эдилар. Агар қўшин ажратмоқчи бўлсалар, ажратар ёки бирон нарсага буюрмоқчи бўлсалар, буюрар эдилар-да, сўнг қайтиб кетардилар».
Абу Саъид айтади: «Одамлар шу ҳолда (намоз ўқишда) давом этдилар. Ниҳоят, Рамазон ёки Қурбон ҳайитида Мадина амири Марвон билан чиқдим. Намозгоҳга келсак, бир минбар турибди. Уни Касир ибн Салт қурибди. Бир пайт Марвон намоз ўқишдан олдин унга кўтарилмоқчи бўлди. Шунда унинг кийимидан тортдим. У мендан (этагини) тортиб олиб, минбарга чиқди-да, намоздан олдин хутба қилди. Мен унга: «Аллоҳга қасамки, ўзгартирдинглар!» дедим. У: «Эй Абу Саъид! Сен билган нарса энди кетди», деди. «Мен билган нарса, Аллоҳга қасамки, билмаганимдан яхшироқдир», дедим. Шунда у: «Одамлар намоздан кейин биз билан ўтирмай қўйишди, шунинг учун мен уни (хутбани) намоздан олдин қилдим», деди».
405/5 – بَاب: فَضْلِ الْعَمَلِ فِي أَيَّامِ التَّشْرِيقِ
11-БОБ.
ТАШРИҚ* КУНЛАРИДАГИ АМАЛНИНГ ФАЗЛИ ҲАҚИДА
524/960 – عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ وجابِرِ بْنِ عَبْدِ الله رَضِيَ الله عَنْهُمْ قالَا: لَمْ يَكُنْ يُؤَذَّنُ يَوْمَ الْفِطْرِ وَلَا يَوْمَ الْأَضْحَى.
524.960 Ато яна шундай хабар қилди:
«Ибн Аббос ва Жобир ибн Абдуллоҳ: «На Фитр куни ва на Қурбонлик куни азон айтилмас эди», деганлар».
406/6 – بَاب: الْخُطْبَةِ بَعْدَ الْعِيدِ
406.6-БОБ.
ҲАЙИТ НАМОЗИДАН КЕЙИН ХУТБА ҚИЛИШ ҲАҚИДА
525/962 - عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ الله عَنْهُمَا قَالَ: شَهِدْتُ الْعِيدَ مَعَ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم وَأَبِي بَكْرٍ وَعُمَرَ وَعُثْمَانَ رَضِيَ الله عَنْهُمْ، فَكُلُّهُمْ كَانُوا يُصَلُّونَ قَبْلَ الْخُطْبَةِ.
525.962 Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам, Абу Бакр, Умар ва Усмон розияллоҳу анҳум билан ҳайит намозида қатнашганман. Барчалари намозни хутбадан олдин ўқишар эди».
407/7
باب: فَضْلِ العَمَلِ في أيَّامِ التَّشْرِيق
526/969 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «مَا الْعَمَلُ فِي أَيَّامِ أَفْضَلَ مِنْهَا فِي هَذَا العَشْرِ». قَالُوا: وَلَا الْجِهَادُ؟ قَالَ: «وَلَا الْجِهَادُ، إِلَّا رَجُلٌ خَرَجَ يُخَاطِرُ بِنَفْسِهِ وَمَالِهِ، فَلَمْ يَرْجِعْ بِشَيْءٍ».
526.969 Ибн Аббос розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «(Зулҳижжанинг аввалидаги) ўн кундаги амал мана бу кунлардаги* амалдан афзал эмас», дедилар. «Жиҳод ҳамми?» дейишди. У зот: «Жиҳод ҳам. Фақат жонию молини хатарга қўйиб чиқиб, бирор нарса ила қайтмаган киши мустасно», дедилар».
Изоҳ: Бу ерда ташриқ кунлари назарда тутилмоқда.
408/8 – بَاب: التَّكْبِيرِ أَيَّامَ مِنًى وَإِذَا غَدَا إِلَى عَرَفَةَ
408.8-БОБ.
МИНО КУНЛАРИ ВА АРАФОТГА БОРГАНДА ТАКБИР АЙТИШ ҲАҚИДА
527/970 – عَنْ أنَسِ بْنِ مَالِكٍ رَضِيَ الله عَنْهُ أنَّهُ سُئِلَ عَن التَّلْبِيَةِ: كَيْفَ كُنْتُمْ تَصْنَعُونَ مَعَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم؟ قَالَ: كَانَ يُلَبِّي الْمُلَبِّي لَا يُنْكَرُ عَلَيْهِ، وَيُكَبِّرُ الْمُكَبِّرُ فَلَا يُنْكَرُ عَلَيْهِ.
527.970 Муҳаммад ибн Абу Бакр Сақафий шундай сўзлаб берди:
«Минодан Арафотга кетаётганимизда Анасдан талбия* ҳақида сўраб, «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам билан бирга нима қилар эдингиз?» дедим. У киши: «Талбия айтадиган талбия айтар, унга ҳеч ким эътироз билдирмас, такбир айтадиган такбир айтар, унга ҳам ҳеч ким эътироз билдирмас эди», деди».
* «Талбия айтиш» – ҳаж ёки умрада «Лаббайкаллоҳумма»ни айтиш; эҳром боғлашда ушбу иборини айтиб ҳаж ёки умрани ният қилиш. Масалан, «Лаббайка бил-ҳажж» ёки «Лаббайка бил-умроҳ» каби.
409/9 – بَاب: النَّحْرِ وَالذَّبْحِ يَوْمَ النَّحْرِ بِالْمُصَلَّى
409.9-БОБ.
ҚУРБОНЛИК КУНИ НАМОЗГОҲДА НАҲР ВА ЗАБҲ ҚИЛИШ ҲАҚИДА
528/982 - عَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ الله عَنْهُمَا: أَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم كَانَ يَنْحَرُ، أَوْ يَذْبَحُ بِالْمُصَلَّى.
528.982 Ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам (Қурбон ҳайити куни) намозгоҳда наҳр ёки забҳ қилар эдилар».
Изоҳ: Наҳр қилиш – туяни тик турган ҳолида бўғзининг пастроғидан сўйиш. Забҳ қилиш – туя ва бошқа жонлиқларни ётқизиб, бўғзидан сўйиш. Наҳр асосан туяга хос бўлгани учун, бундан кейин таржимада ҳар иккиси учун ҳам «сўймоқ» феъли ишлатилади.
410/10 – بَاب: مَنْ خَالَفَ الطَّرِيقَ إِذَا رَجَعَ يَوْمَ الْعِيدِ
410.10-БОБ.
ҲАЙИТ КУНИ (намоздан) ҚАЙТАЁТГАНДА
ЙЎЛНИ бошқа қилиш ҲАҚИДА
529/986 - عَنْ جَابِرٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: كَانَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم، إِذَا كَانَ يَوْمُ عِيدٍ خَالَفَ الطَّرِيقَ.
529.986 Жобир ибн Абдуллоҳ розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳайит куни (бориш ва қайтиш) йўлларини бошқа-бошқа қилар эдилар».
530/988 – حَدِيثُ عَائِشَةَ رَضِيَ الله عَنْهَا فِي أمْرِ الـحَشَبَةِ، تَقَدَّمَ، وَزَادَ فِي هَذِهِ الرِّوَايَةِ قَالَتْ: فَزَجَرَهُمْ عُمَرُ، فَقَالَ النَّبِيُّصلى الله عليه وسلم: «دَعْهُمْ، أَمْنًا بَنِي أَرْفِدَةَ».
530.988 Оиша розияллоҳу анҳо айтади:
«Эсимда, Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам мени тўсиб турар, мен эса масжидда ўйин тушаётган ҳабашларни томоша қилар эдим. Умар уларга пўписа қилди. Шунда Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Уларни тек қўй. Безовталанманглар, Бану Арфида!» дедилар». Яъни эминлик билан.
Изоҳ: Бу ерда «безовталанманглар» деб таржима қилинган «амнан» сўзи «иймон» сўзидан эмас, балки «омонлик», «эминлик» маъносидаги «амн» сўзидан ясалганига ишора қилинмоқда.
16 – كتاب: الوِتر
16. ВИТР КИТОБИ
411/1 – بَاب: مَا جَاءَ فِي الْوِتْرِ
411.1-БОБ.
ВИТР БОРАСИДА КЕЛГАН ХАБАРЛАР
531/990 - عَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ الله عَنْهُمَا أَنَّ رَجُلًا سَأَلَ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم عَنْ صَلَاةِ اللَّيْلِ، فَقَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «صَلَاةُ اللَّيْلِ مَثْنَى مَثْنَى، فَإِذَا خَشِيَ أَحَدُكُمُ الصُّبْحَ صَلَّى رَكْعَةً وَاحِدَةً، تُوتِرُ لَهُ مَا قَدْ صَلَّى».
531.990 Ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Бир киши Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан тунги намоз ҳақида сўради. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Тунги намоз икки (ракат)-икки(ракат)дан бўлади. Бирортангиз тонг отиб қолишидан қўрқса, бир ракат ўқийди. Шу унинг ўқиган намозларини витр (тоқ) қилади», дедилар».
Изоҳ: Ҳанафий мазҳаби бўйича витр намозида уч ракат ўқиб, бир салом берилади, яъни бошқа мазҳаблардаги каби аввалги икки ракатдан кейин салом берилиб, кейинги бир ракатнинг ўзи қўшиб, витр қилинмайди ёки бир ракатнинг ўзи алоҳида витр намози дейилмайди. Ҳанафий мазҳаби уламолари витр намози тўғрисида келган ҳадисларни жамлаб, бир-бирига солиштиргандан кейин шу хулосага келишган. Имом Таҳовий қилган ривоятда Умар ибн Абдулазиз фуқаҳоларнинг гапи билан Мадинада витрнинг бир салом билан уч ракат ўқилишини йўлга қўйган. Ҳанафийлардан бошқа мазҳабларда ҳам «Витр намози бир салом билан уч ракат ўқилади», деганлар кўпчиликни ташкил қилади («Шарҳу Маонил Осор», «Ломиъуд Дарорий ъала Жомиъил Бухорий»).
532/994 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ الله عَنْهَا: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم كَانَ يُصَلِّي إِحْدَى عَشْرَةَ رَكْعَةً، كَانَتْ تِلْكَ صَلَاتَهُ - تَعْنِي بِاللَّيْلِ - فَيَسْجُدُ السَّجْدَةَ مِنْ ذَلِكَ قَدْرَ مَا يَقْرَأُ أَحَدُكُمْ خَمْسِينَ آيَةً، قَبْلَ أَنْ يَرْفَعَ رَأْسَهُ، وَيَرْكَعُ رَكْعَتَيْنِ قَبْلَ صَلَاةِ الْفَجْرِ، ثُمَّ يَضْطَجِعُ عَلَى شِقِّهِ الْأَيْمَنِ حَتَّى يَأْتِيَهُ الْمُؤَذِّنُ لِلصَّلَاةِ.
532.994 Оиша розияллоҳу анҳо шундай хабар беради:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ўн бир ракат намоз ўқир эдилар. У зотнинг намозлари – яъни тундаги – шу эди. У зот уларда бошларини кўтаришдан аввал бирингиз эллик оят ўқигудек вақтча сажда қилар эдилар. Бомдод намозидан олдин икки ракат намоз ўқир, сўнгра ҳузурларига муаззин намозга (чақиргани) келгунича ўнг тарафларига ёнбошлаб ётар эдилар».
412/2 – بَاب: سَاعَاتِ الْوِتْرِ
412.2-БОБ.
ВИТРнинг вақтЛАРИ ҲАҚИДА
533/996 – وَعَنْهَا رَضِيَ الله عَنْهَا قَالَتْ: كُلَّ اللَّيْلِ أَوْتَرَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم، وَانْتَهَى وِتْرُهُ إِلَى السَّحَرِ.
533.996 Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам витрни туннинг ҳамма вақтида ўқийверар эдилар, охири витрни саҳарда ўқийдиган бўлдилар».
413/3 – بَاب: لِيَجْعَلْ آخِرَ صَلَاتِهِ وِتْرًا
413.3-БОБ.
ОХИРГИ НАМОЗИНИ ВИТР (ТОҚ) ҚИЛСИН
534/998 – عَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ الله عَنْهُمَا قَالَ: قَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «اجْعَلُوا آخِرَ صَلَاتِكُمْ بِاللَّيْلِ وِتْرًا».
534.998. Абдуллоҳ розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Тундаги охирги намозингизни витр қилинг», дедилар».
414/4 – بَاب: الْوِتْرِ عَلَى الدَّابَّةِ
414.4-БОБ.
УЛОВ УСТИДА ВИТР ЎҚИШ ҲАҚИДА
535/999 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: إِنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم كَانَ يُوتِرُ عَلَى الْبَعِيرِ.
535.999. Саъид ибн Ясордан ривоят қилинади:
«Абдуллоҳ ибн Умар билан Макка йўлида кетаётган эдим. Тонг(отиб қолиши)дан хавфсираган чоғимда тушиб, витр ўқидим, кейин у кишига етиб олдим. Шунда Абдуллоҳ ибн Умар: «Қаерда эдинг?» деди. Мен: «Тонг(отиб қолиши)дан хавфсираб, тушиб, витр ўқиб олдим», дедим. Абдуллоҳ: «Сен учун Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламда гўзал ўрнак йўқми?» деди. «Аллоҳга қасамки, бор», дедим. У киши: «Албатта, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам туянинг устида ҳам витр ўқийверар эдилар», деди».
Изоҳ: Ҳанафий мазҳаби бўйича витр намози нафл намозлари каби ўтириб ёки уловга минган ҳолатда ўқилмайди, чунки у вожиб намоздир. Алий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинган ҳадисда витр намози борасида Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Оиша розияллоҳу анҳога: «Бу намозни ўзингиз зиёда қилиб олдингиз», деганлар. Бунга Амр ибн Ос ва Хорижа ибн Ҳузофа розияллоҳу анҳумонинг шу маънони қувватловчи ҳадислари ҳам далил бўлади.
Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам витр намозини ўқиш кераклигини (вожиблигини) таъкидлаганлар ҳамда уни тарк қилишни ножоиз деб эълон қилганлар, бироқ ушбу ҳадисдаги воқеа, яъни витрни туя устида ўқиганлари бундан аввал содир бўлган («Шарҳу Маонил Осор»).
415/5 – بَاب: الْقُنُوتِ قَبْلَ الرُّكُوعِ وَبَعْدَهُ
415.5-БОБ.
РУКУЪДАН ОЛДИН ВА УНДАН КЕЙИН ҚУНУТ ЎҚИШ ҲАҚИДА
536/1001 – عَنْ أنَسٍ رَضِيَ الله عَنْهُ،أنَّهُ سُئِلَ: أَقَنَتَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم فِي الصُّبْحِ؟ قَالَ: نَعَمْ، فَقِيلَ: لَهُ: أَوَقَنَتَ قَبْلَ الرُّكُوعِ؟ قَالَ: بَعْدَ الرُّكُوعِ يَسِيرًا.
536.1001. Муҳаммаддан ривоят қилинади:
«Анасдан: «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам бомдодда қунут ўқиганмидилар?» деб сўралди. У: «Ҳа», деди. «Қунутни рукуъдан олдин ўқирмидилар?» дейилди. У: «Рукуъдан кейин-у, кўпмас», деди».
537/1002 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ، أنَّهُ سُئِلَ عَنِ القُنُوتِ، فَقَالَ: قَدْ كَانَ الْقُنُوتُ. فَقِيلَ لَهُ: قَبْلَ الرُّكُوعِ أَوْ بَعْدَهُ؟ قَالَ: قَبْلَهُ. قِيلَ: فَإِنَّ فُلَانًا أَخْبَرَنِي عَنْكَ أَنَّكَ قُلْتَ بَعْدَ الرُّكُوعِ! فَقَالَ: كَذَبَ، إِنَّـمَا قَنَتَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم بَعْدَ الرُّكُوعِ شَهْرًا، أُرَاهُ كَانَ بَعَثَ قَوْمًا يُقَالُ لَهُمُ: الْقُرَّاءُ، زُهَاءَ سَبْعِينَ رَجُلًا، إِلَى قَوْمٍ مِنَ الْمُشْرِكِينَ دُونَ أُولَئِكَ، وَكَانَ بَيْنَهُمْ وَبَيْنَ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم عَهْدٌ، فَقَنَتَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم شَهْرًا يَدْعُو عَلَيْهِمْ. وَفِي رِوَايَةٍ عَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَنَتَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم شَهْرًا يَدْعُو عَلَى رِعْلٍ وَذَكْوَانَ.
537.1002. Осим шундай сўзлаб берди:
«Анас ибн Моликдан қунут ҳақида сўрадим. У киши: «Дарҳақиқат, қунут бор эди», деди. Мен: «Рукуъдан олдинми ёки кейинми?» дедим. У киши: «Олдин», деди. Мен: «Фалончи менга сиз уни рукуъдан кейин, деганингизни хабар қилди-ку!» дедим. Шунда у киши: «Ёлғон айтибди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам рукуъдан кейин қунутни бир ой ўқиганлар, холос. – (Осим:) Ўйлашимча, у зот «қорилар» деб аталадиган етмиш чоғли кишини анавилардан (дуоибад қилинганлардан) бошқа, мушрик қавмга юборган эдилар (деди) – Улар билан Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ўрталарида аҳд бор эди (бироқ мушрикларнинг бошқа бир гуруҳи хиёнат қилиб, қориларни қатл қилди). Ўшанда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бир ой уларни дуоибад қилиб, қунут ўқидилар», деди».
538/1004 – وَعَنْهُ أيْضًا قَالَ: الْقُنُوتُ فِي الْمَغْرِبِ وَالْفَجْرِ.
538.1004. Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Қунут шомда ва бомдодда бўлар эди».
Изоҳ: Ҳанафий мазҳаби бўйича витр намозидан бошқа намозларда қунут ўқилмайди. Мазҳаб уламолари ҳадисларда келган шом ва бомдодда қунут ўқиш «… – Бу ишда сенинг бирор нарсага дахлинг йўқ, – токи уларнинг тавбасини қабул қилгунича ёхуд уларни азоблагунича, чунки улар золимлардир» ояти билан насх қилинган, дейдилар ва бунга бир қанча ҳадисларни ҳамда Ибн Масъуд, Ибн Умар, Ибн Аббос ва Абу Дардо розияллоҳу анҳум каби саҳобаларнинг феълларини далил қилиб келтиришади. Умар розияллоҳу анҳу ва Алий розияллоҳу анҳунинг қунут ўқишлари жангга чиқиш пайтида бўлган. «Жангга чиқиш пайтидаги қунут мансух эмас», деган уламолар ҳам бор («Шарҳу Маонил Осор», «Ломиъуд Дарорий ъала Жомиъил Бухорий»).
7- كتاب: الاسْتِسْقَاءِ
7. ИСТИСҚО КИТОБИ
416/1- بَاب: الْاِسْتِسْقَاءِ
416.1-БОБ.
ИСТИСҚО* ҲАҚИДА
539/1005 – عَنْ عَبْدِ الله بْنِ زَيْدٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: خَرَجَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم يَسْتَسْقِي، وَحَوَّلَ رِدَاءَهُ.
539.1005. Аббод ибн Тамим амакисидан ривоят қилади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам истисқо қилгани чиқдилар ва ридоларини тескари қилиб олдилар».
* Истисқо – Аллоҳ таолодан серобликни, ёмғир ёғдиришини сўраш. Бунда махсус истисқо намозини ўқиб сўраш ҳам, фақат дуо қилиб сўраш ҳам мумкин. Ҳанафий мазҳаби иккинчи фикрни қабул қилган.
Изоҳ: "Ридони тескари қилиш" деганда унинг ичини ташига қилиб кийиш тушунилади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ридоларини тескари қилиб олишда мавжуд ҳолатнинг ўзгаришини умид қилганларини рамзий равишда изҳор этганлар.
417/2 – بَاب: دُعَاءِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم: اجْعَلْهَاسنِينَ كَسِني يُوسُفَ
417.2-БОБ.
НАБИЙ СОЛЛАЛЛОҲУ АЛАЙҲИ ВАСАЛЛАМНИНГ
«БУНИ УЛАРНИНГ бошига ЮСУФНИНГ (қаҳатчилик)
ЙИЛЛАРИ КАБИ ЙИЛЛАР ҚИЛГИН» ДЕГАН ДУОибадЛАРИ ҲАҚИДА
540/1006 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ: حَدِيثُ دُعَاءِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم لِلـمُسْتَضْعَفِينَ مِنَ الـمُؤْمِنِينَ، وَعَلَى مُضَرَ، تَقَدَّمَ، وَقَالَ فِي آخِرِ هَذِهِ الرِّوَايَةِ: إنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «غِفَارُ غَفَرَ اللهُ لَهَا، وَأَسْلَمُ سَالَمَهَا اللهُ».
540.1006 Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам охирги ракатдан бошларини кўтарганларида: «Аллоҳим! Айёш ибн Абу Робиъага нажот бер. Аллоҳим! Салама ибн Ҳишомга нажот бер. Аллоҳим! Валид ибн Валидга нажот бер. Аллоҳим! Бечораҳол мўминларга нажот бер. Аллоҳим! Музарга босимингни шиддатли қил. Аллоҳим! Буни уларнинг бошига Юсуфнинг қаҳатчилигидек қаҳатчилик қилгин», дер эдилар. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Аллоҳ ғифорликларни мағфират қилсин. Аллоҳ асламликларни саломат қилсин», дедилар».
Абу Зинод: «Бунинг барчаси бомдодда эди», деди.
541/1007 – عَنْ عَبْدِ الله بْنِ مَسْعُودٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: إِنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم لَمَّا رَأَى مِنَ النَّاسِ إِدْبَارًا، قَالَ: «اللَّهُمَّ سَبْعٌ كَسَبْعِ يُوسُفَ». فَأَخَذَتْهُمْ سَنَةٌ حَصَّتْ كُلَّ شَيْءٍ، حَتَّى أَكَلُوا الْجُلُودَ وَالْمَيْتَةَ وَالْجِيَفَ، وَيَنْظُرَ أَحَدُهُمْ إِلَى السَّمَاءِ فَيَرَى الدُّخَانَ مِنَ الْجُوعِ. فَأَتَاهُ أَبُو سُفْيَانَ فَقَالَ: يَا مُحَمَّدُ، إِنَّكَ تَأْمُرُ بِطَاعَةِ اللهِ وَبِصِلَةِ الرَّحِمِ، وَإِنَّ قَوْمَكَ قَدْ هَلَكُوا، فَادْعُ اللهَ لَهُمْ، قَالَ اللهُ تَعَالَى: (فَارْتَقِبْ يَوْمَ تَأْتِي السَّمَاءُ بِدُخَانٍ مُبِينٍ) إِلَى قَوْلِهِ: (عَائِدُونَ (15) يَوْمَ نَبْطِشُ الْبَطْشَةَ الْكُبْرَى) [الدخان: 10-16]. فَالْبَطْشَةُ يَوْمَ بَدْرٍ، وَقَدْ مَضَتِ الدُّخَانُ، وَالْبَطْشَةُ وَاللِّزَامُ وَآيَةُ الرُّومِ.
541.1007. Масруқдан ривоят қилинади:
«Абдуллоҳнинг ҳузурида эдик, у киши шундай деб айтиб берди: «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам одамларнинг (Исломдан) юз ўгирганларини кўргач: «Аллоҳим! (Уларга) Юсуфнинг еттиси (қаҳатчилик йиллари) каби етти (йил юбор)», дедилар. Шунда уларни қаҳатчилик тутиб, ҳамма нарсани қуритиб битирди, ҳатто улар тери, ўлимтик ва ўлаксаларни ҳам ейишди. Уларнинг бирортаси осмонга қараса, очликдан тутун кўрар эди. Шунда Абу Суфён келиб: «Эй Муҳаммад! Албатта, сен Аллоҳга итоат этишга, силаи раҳм қилишга буюрасан, қавминг эса ҳалок бўлди, улар учун Аллоҳга дуо қил», деди. Аллоҳ таоло айтади: «Бас, осмон аниқ тутунни келтирадиган Кунни кут. У одамларни ўраб олур. Бу аламли азобдир. «Роббимиз! Биздан азобни кушойиш қил! Албатта, биз иймон келтирувчидирмиз». Уларга қаёқдан ҳам эслатма бўлсин?! Ҳолбуки, уларга очиқ-ойдин Расул келган эди. Сўнгра ундан юз ўгирдилар ва: «Бу ўргатилган мажнун», дедилар. Албатта, Биз азобни бир оз кушойиш қилувчимиз. Албатта, сизлар қайтувчисизлар. Катта ушлаш ила ушлаган Кунимиз албатта, Биз интиқом олувчимиз».
«Ушлаш» Бадр кунида бўлди. Дарҳақиқат, «тутун» ҳам, «ушлаш» ҳам, «лизом» ҳам, Рум оятлари ҳам бўлиб ўтди».
Изоҳ: Бир гуруҳ уламолар: «Бу тутун воқеъликда бўлиб ўтган. Мушриклар Набий алайҳиссаломга осий бўлганларида, у зот соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Аллоҳим! Музар(қабиласи)га босимингни шиддатли қил, уларга Юсуфнинг йилларидек (қаҳатчилик) йилларини юбор», деб дуо қилдилар. Шунда улар очарчиликка йўлиқиб, ўлимтикларни ҳам едилар. Кейин уларни қуюқ тутун ўраб олди, одамлар бир-бирларининг овозларини эшитишарди-ю, лекин кўришмас эди. Ушбу оятдаги «тутун»дан мурод ана ўша тутундир», деганлар.
Ибн Масъуд розияллоҳу анҳу сўзининг давомида мазкур оятдаги айрим сўзларни изоҳлаш билан бирга, бошқа оятлардаги мавзуга доир маълум калималарнинг мазмуни ҳақида ҳам тўхталмоқда. Жумладан, «“Ушлаш” Бадр кунида бўлди» деганда оятдаги «ушлаш» сўзини Бадрда мушрикларнинг мусулмонлардан мағлуб бўлиб, катталарининг ҳалок бўлиши билан изоҳламоқда. «Лизом» Фурқон сурасининг охирги оятидаги калима бўлиб, «муқаррар азоб», «давомий азоб» деган маъноларни билдиради. Ибн Масъуд розияллоҳу анҳу бу азоб ҳам мушрикларнинг бошига тушганини айтмоқда. «Рум оятлари»дан мурод Рум сурасининг аввалги оятларида берилган башоратдир. Унда Рум бир неча йилдан сўнг ғолиб бўлиши айтилган эди. Буюк саҳобий «Қуръоннинг бу хабари ҳам ўз вақтида содир бўлди», демоқчи.
542/1009 – عَنْ عَبْدِ الله بْنِ عُمَرَ رَضِيَ الله عَنْهُمَا قَالَ: رُبـَّمَا ذَكَرْتُ قَوْلَ الشَّاعِرِ، وَأَنَا أَنْظُرُ إِلَى وَجْهِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم يَسْتَسْقِي، فَمَا يَنْزِلُ حَتَّى يَجِيشَ كُلُّ مِيزَابٍ، وَهُوَ قَوْلُ ابِي طَالِبٍ:
وَأَبْيَضَ يُسْتَسْقَى الْغَمَامُ بِوَجْهِهِ ثِـمَالَ الْيَتَامَى عِصْمَةً لِلْأَرَامِلِ
542.1009. Солим отасидан ривоят қилади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам истисқо қилаётганларида мен у зотнинг юзларига қараб туриб, шоирнинг (қуйидаги) сўзини айтдим, ўшанда у зот (минбардан) тушмаслариданоқ ҳамма тарновлар тошиб кетган эди:
Оқ юзликим, унинг юзидан
Булутлардан сўралур ёмғир.
Етимларнинг таянч, қуввати,
Есирларга пушту паноҳдир.
Бу Абу Толибнинг сўзи эди».
543/1010 – عَنْ عُمَرَ بْنِ الْخَطَّابِ رَضِيَ الله عَنْهُ، أنَّهُ كَانَ إِذَا قَحَطُوا اسْتَسْقَى بِالْعَبَّاسِ بْنِ عَبْدِ الْمُطَّلِبِ، فَقَالَ: اللَّهُمَّ إِنَّا كُنَّا نَتَوَسَّلُ إِلَيْكَ بِنَبِيِّنَا فَتَسْقِينَا، وَإِنَّا نَتَوَسَّلُ إِلَيْكَ بِعَمِّ نَبِيِّنَا فَاسْقِنَا، قَالَ: فَيُسْقَوْنَ.
«(Одамлар) қаҳатчиликда қолишса, Умар ибн Хаттоб розияллоҳу анҳу Аббос ибн Абдулмуттолибни восита қилиб ёмғир сўрар эди. У: «Аллоҳим! Албатта, биз Сенга Набийимизни васила қилар эдик ва бизни сероб қилар эдинг. Энди биз Сенга Набийимизнинг амакисини васила қилмоқдамиз, бизни сероб қил!» дер эди. Улар сероб қилинар эдилар».
418/3 – بَاب: الْاِسْتِسْقَاءِ فِي الْمَسْجِدِ الْجَامِعِ
418.3-БОБ.
ЖОМЕЪ МАСЖИДДА ёмғир сўраШ ҲАҚИДА
544/1013 - حَدِيثُ أنَسٍ رَضِيَ الله عَنْهُ فِي الرَّجُلِ الَّذِي دَخَلَ الـمَسْجِدَ وَالنَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم قَائِمٌ يَـخْطُبُ، فَسَأَلَهُ الدُّعَاءَ بِالـغَيْثِ، تَكَرَّرَ كَثِيرًا، وَفِي هَذِهِ الرِّوَايَةِ: فَمَا رَأَيْنَا الشَّمْسَ سِتًّا، ثُمَّ دَخَلَ رَجُلٌ مِنْ ذَلِكَ الْبَابِ فِي الْجُمُعَةِ الْمُقْبِلَةِ وَرَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَائِمٌ يَخْطُبُ، فَاسْتَقْبَلَهُ قَائِمًا، فَقَالَ: يَا رَسُولَ اللهِ، هَلَكَتِ الْأَمْوَالُ، وَانْقَطَعَتِ السُّبُلُ، فَادْعُ اللهَ يـُمْسِكْهَا، قَالَ: فَرَفَعَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم يَدَيْهِ، ثُمَّ قَالَ: «اللَّهُمَّ حَوَالَيْنَا وَلَا عَلَيْنَا، اللَّهُمَّ عَلَى الْآكَامِ وَالْجِبَالِ، وَالْآجَامِ وَالظِّرَابِ، وَالْأَوْدِيَةِ وَمَنَابِتِ الشَّجَرِ». قَالَ: فَانْقَطَعَتْ، وَخَرَجْنَا نَـمْشِي فِي الشَّمْسِ.
544.1013. Шарик ибн Абдуллоҳ ибн Абу Намирнинг сўзлаб беришича, у Анас ибн Молик розияллоҳу анҳунинг шундай деяётганини эшитган экан:
«Жума куни бир киши минбарнинг тўғрисидаги эшикдан кириб келди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам тик туриб хутба қилаётган эдилар. У Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг рўпараларида туриб: «Эй Аллоҳнинг Расули! Чорвалар ҳалок бўлди, йўллар кесилиб қолди. Аллоҳга дуо қилинг, бизга ёмғир ёғдирсин», деди. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам қўлларини кўтариб: «Аллоҳим, бизни сероб қил! Аллоҳим, бизни сероб қил! Аллоҳим, бизни сероб қил!» дедилар.
Аллоҳга қасамки, осмонда ҳеч нарсани – на тўп булутни, на тарқоқ булутни кўрмаётган эдик. Биз билан Салънинг* оралиғида на бирор уй, на ҳовли бор эди. Бир пайт унинг ортидан қалқонсимон бир булут кўринди. У осмоннинг ўртасига келганда ёйилди, сўнг ёмғир ёғди. Сўнг ёмғир ёғди. Аллоҳга қасамки, олти (кун) қуёшни кўрмадик. Кейинги жума куни Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам тик туриб хутба қилаётганларида ҳалиги эшикдан бир киши кириб келиб, у зотнинг рўпараларига турди-да: «Эй Аллоҳнинг Расули! Чорвалар ҳалок бўлди, йўллар кесилиб қолди. Аллоҳга дуо қилинг, уни биздан тўхтатсин», деди. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам қўлларини кўтардилар-да, сўнг: «Аллоҳим, устимизга эмас, атрофимизга! Аллоҳим! Қумтепаларга, тоғларга, чангалзорларга, қирларга, водийларга, яйловларга (ёғдир)!» дедилар. Ёмғир шу заҳоти тинди. Биз чиқиб, қуёшда юрдик».
Шарик айтади: «Анасдан: «У аввалги кишимиди?» деб сўрасам, «Билмайман», деди».
Изоҳ: Йўлларнинг кесилиб қолишига биринчи мартада қурғоқчилик туфайли йўлларда сув ва ўт-ўлан қолмай, уловда сафар қилиб бўлмай қолгани, иккинчи мартада эса жала оқибатида сув тошиб, йўлларнинг бузилиб кетгани сабаб бўлган.
* Салъ – Мадинаи Мунавварадаги машҳур тоғ, Масжиди Набавийнинг шарқий томонида, тақрибан 500 м. узоқликда жойлашган.
419/4 - بَابٌ كَيْفَ حَوَّلَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم ظَهْرَهُ إِلَى النَّاسِ؟
419.4-БОБ.
НАБИЙ СОЛЛАЛЛОҲУ АЛАЙҲИ ВАСАЛЛАМ
ОДАМЛАРГА ҚАНДАЙ терс ЎГИРилГАНЛАР?
545/1014 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ فَرَفَعَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم يَدَيْهِ، ثُمَّ قَالَ: «اللَّهُمَّ أَغِثْنَا، اللَّهُمَّ أَغِثْنَا، اللَّهُمَّ أَغِثْنَا».
545.1014 Анас ибн Молик розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Бир киши жума куни масжидга Дорул-қазо* томондаги эшикдан кириб келди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам тик туриб хутба қилаётган эдилар. У Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг рўпараларига турди-да, кейин: «Эй Аллоҳнинг Расули! Мол-ҳол ҳалок бўлди, йўллар кесилиб қолди. Аллоҳга дуо қилинг, бизга ёмғир юборсин!» деди. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам икки қўлларини кўтардилар-да, кейин: «Аллоҳим, бизга ёмғир юбор! Аллоҳим, бизга ёмғир юбор! Аллоҳим, бизга ёмғир юбор!» дедилар.
Аллоҳга қасамки, осмонда на тўп булут, на тарқоқ булут кўраётган эдик. Биз билан Салънинг оралиғида на бирорта уй, на ҳовли бор эди. Бир пайт унинг ортидан қалқонсимон бир булут кўринди. У осмоннинг ўртасига келганда ёйилди, сўнг ёмғир ёғди. Аллоҳга қасамки, олти (кун) қуёш кўрмадик. Кейинги жума куни Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам тик туриб хутба қилаётганларида ўша эшикдан бир киши кириб келди-да, у зотнинг рўпараларига туриб: «Эй Аллоҳнинг Расули! Мол-ҳол ҳалок бўлди, йўллар тўсилди. Аллоҳга дуо қилинг, уни устимиздан кетказсин», деди. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам икки қўлларини кўтардилар-да, сўнг: «Аллоҳим, устимизга эмас, атрофимизга! Аллоҳим! Қумтепаларга, қирларга, водийларнинг ичига ва яйловларга (ёғдир)!» дедилар. Шунда (ёмғир) тинди, биз эса чиқиб, қуёшда юрдик.
(Ровийлардан бири) Шарик айтади: «Мен Анас ибн Моликдан: «У ўша биринчи кишимиди?» деб сўрадим. У: «Билмайман», деди».
* Дорул-қазо ҳазрати Умар розияллоҳу анҳунинг ҳовлиси бўлиб, у кишининг қарзларини тўлаш учун сотиб юборилгани туфайли «Дорул қазои дайни Умар» (Умарнинг қарзи тўланган уй) деб аталган. Кейинчалик қисқартирилиб, шундай номланиб кетган.
Изоҳ: Абу Ҳанифа раҳматуллоҳи алайҳ ушбу ҳадисни ҳамда «…Роббингизга истиғфор айтинг, сўнгра Унга тавба қилинг, шунда У устингизга ёмғирни мўл-кўл қилиб юборади» оятларини далил қилиб, «Истисқо – ёмғир сўраш дуосидир. Унда жамоат билан намоз ўқилмайди, якка ҳолда намоз ўқиса бўлаверади», дейди. Имом Абу Юсуф ва Имом Муҳаммад раҳматуллоҳи алайҳимо эса «Истисқода имом жамоат билан қироатни жаҳрий қилган ҳолда икки ракат намоз ўқийди», дейишади («Шарҳу Маонил Осор», «Ҳидоя»).
420/5 – بَاب: كَيْفَ حَوَّلَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم ظَهْرَهُ إِلَى النَّاسِ؟
520.5-БОБ.
НАБИЙ СОЛЛАЛЛОҲУ АЛАЙҲИ ВАСАЛЛАМ
ОДАМЛАРГА ҚАНДАЙ терс ЎГИРилГАНЛАР?
546/1025 – حَدِيثُ عَبْدِ الله بْنِ زَيْدٍ في الاسْتِسْقَاءِ تَقَدَّمَ، وَفِي هذه الرِّوَايَةِ قَالَ: فَحَوَّلَ إِلَى النَّاسِ ظَهْرَهُ، وَاسْتَقْبَلَ الْقِبْلَةَ يَدْعُو، ثُمَّ حَوَّلَ رِدَاءَهُ، ثُمَّ صَلَّى لَنَا رَكْعَتَيْنِ، جَهَرَ فِيهِمَا بِالْقِرَاءَةِ.
546.1025. Аббод ибн Тамимдан, у амакисидан ривоят қилади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламни ёмғир сўрашга чиққан кунларида кўрдим. У зот одамларга терс ўгирилиб, қиблага юзланиб, дуо қилишга киришдилар. Кейин ридоларини тескари қилиб олдилар. Сўнгра бизга икки ракат намоз ўқиб бериб, унда қироатни жаҳрий қилдилар».
421/6 – بَاب: رَفْعِ الْإِمَامِ يَدَهُ فِي الْاِسْتِسْقَاءِ
421.6-БОБ.
Ёмғир сўрашда ИМОМнинг ҚЎЛ КЎТАРИШИ ҲАҚИДА
547/1031 - عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: كَانَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم لَا يَرْفَعُ يَدَيْهِ فِي شَيْءٍ مِنْ دُعَائِهِ إِلَّا فِي الْاِسْتِسْقَاءِ، وَإِنَّهُ يَرْفَعُ حَتَّى يُرَى بَيَاضُ إِبْطَيْهِ.
547.1031. Анас ибн Молик розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳеч бир дуоларида қўлларини юқори* кўтармас эдилар. Фақат ёмғир сўрашда қўлтиқларининг оқи кўрингунича кўтарар эдилар».
* Яъни бошқа пайт бу даражада юқори кўтармас эдилар.
422/7 – بَاب: مَا يُقَالُ إِذَا أَمْطَرَتْ
422.7-БОБ.
ЁМҒИР Ёққанда НИМА ДЕЙИЛАДИ?
548/1032 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ الله عَنْهَا، أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم كَانَ إِذَا رَأَى الْمَطَرَ قَالَ: «صَيِّبًا نَافِعًا».
548.1032. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам қачон ёмғирни кўрсалар, «Фойдали ёмғир (қилгин)», дер эдилар».
423/8- بَابٌ: إِذَا هَبَّتِ الرِّيحُ
423.8-БОБ.
ШАМОЛ турганда...
549/1034 – عَنْ أنَسٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: كَانَتِ الرِّيَاحُ الشَّدِيدَةُ إِذَا هَبَّتْ، عُرِفَ ذَلِكَ فِي وَجْهِ النَّبِيِّصلى الله عليه وسلم.
549.1034. Анас розияллоҳу анҳу айтади:
«Қачон қаттиқ шамол турса, бу Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг юзларида билинар эди».
424/9 – بَاب: قَوْلِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم: نُصِرْتُ بِالصَّبَا
424.9-БОБ.
НАБИЙ СОЛЛАЛЛОҲУ АЛАЙҲИ ВАСАЛЛАМНИНГ
«МЕНГА сабо ИЛА НУСРАТ БЕРИЛДИ» ДЕГАН cўзЛАРИ ҲАҚИДА
550/1035 - عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ الله عَنْهُمَا: عَنِ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «نُصِرْتُ بِالصَّبَا، وَأُهْلِكَتْ عَادٌ بِالدَّبُورِ».
550.1035 Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Менга сабо* билан нусрат берилди, Од эса дабур билан ҳалок қилинган эди», дедилар».
* Араб тилида «сабо» деб шарқдан эсган шамолга, «дабур» деб эса ғарбдан эсган шамолга айтилади.
425/10 – بَاب: مَا قِيلَ فِي الزَّلَازِلِ وَالْآيَاتِ
425.10-БОБ.
ЗИЛЗИЛА ВА АЛОМАТЛАР ХУСУСИДА АЙТИЛГАН ХАБАРЛАР ҲАҚИДА
551/1037 - عَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ الله عَنْهُمَا عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «اللَّهُمَّ بَارِكْ لَنَا فِي شَامِنَا وَفِي يـَمَنِنَا». قَالَ: قَالُوا: وَفِي نـَجْدِنَا؟ قَالَ: «اللَّهُمَّ بَارِكْ لَنَا فِي شَامِنَا وَفِي يَـمَنِنَا». قَالَ: قَالُوا: وَفِي نَجْدِنَا؟ قَالَ: «هُنَاكَ الزَّلَازِلُ وَالْفِتَنُ، وَبِهَا يَطْلُعُ قَرْنُ الشَّيْطَانِ».
551.1037. Абдуллоҳ ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«(Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам) «Аллоҳим! Шомимиз ва Яманимизга барака бер», дедилар. Одамлар: «Наждимизга ҳам», дейишди. У зот: «Аллоҳим! Шомимиз ва Яманимизга барака бер», дедилар. Улар яна: «Наждимизга ҳам», дейишди. У зот: «У ерда зилзилалар, фитналар бўлади. У ердан шайтоннинг лашкарлари чиқади», дедилар».
426/12 – بَاب: لَا يَدْرِي مَتَى يَجِيءُ الْمَطَرُ إِلَّا اللهُ
426.12-БОБ.
ЁМҒИР ҚАЧОН ЁҒИШИНИ фақат АЛЛОҲ БИЛаДИ
552/1039 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «مِفْتَاحُ الْغَيْبِ خَمْسٌ لَا يَعْلَمُهَا إِلَّا اللهُ: لَا يَعْلَمُ أَحَدٌ مَا يَكُونُ فِي غَدٍ، وَلَا يَعْلَمُ أَحَدٌ مَا يَكُونُ فِي الْأَرْحَامِ، وَلَا تَعْلَمُ نَفْسٌ مَاذَا تَكْسِبُ غَدًا، وَمَا تَدْرِي نَفْسٌ بِأَيِّ أَرْضٍ تَمُوتُ، وَمَا يَدْرِي أَحَدٌ مَتَى يَجِيءُ الْمَطَرُ».
552.1039 Ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ғайб калити бештадир. Уларни фақат Аллоҳ билади: ҳеч ким эртага нима бўлишини билмайди, ҳеч ким бачадонларда нима бўлишини билмайди, ҳеч бир жон эртага нима қилишини билмайди, ҳеч бир жон қаерда ўлишини билмайди ва ҳеч ким ёмғир қачон ёғишини билмайди», дедилар».
18 – كتاب: الكُسوفِ
18. КУСУФ* КИТОБИ
* «Кусуф» сўзи қуёш тутилишини англатади. Бу китобда куёш тутилиши муносабати билан ўқиладиган намоз ва қилинадиган бошқа амаллар ҳақида сўз кетади.
427/1 – بَاب: الصَّلَاةِ فِي كُسُوفِ الشَّمْسِ
427.1-БОБ.
ҚУЁШ ТУТИЛГАНДА НАМОЗ ЎҚИШ ҲАҚИДА
553/1040 - عَنْ أَبِي بَكْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: كُنَّا عِنْدَ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم، فَانْكَسَفَتِ الشَّمْسُ، فَقَامَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم يَجُرُّ رِدَاءَهُ حَتَّى دَخَلَ الْمَسْجِدَ، فَدَخَلْنَا، فَصَلَّى بِنَا رَكْعَتَيْنِ حَتَّى انْجَلَتِ الشَّمْسُ، فَقَالَ صلى الله عليه وسلم: «إِنَّ الشَّمْسَ وَالْقَمَرَ لَا يَنْكَسِفَانِ لِمَوْتِ أَحَدٍ، فَإِذَا رَأَيْتُمُوهُمَا فَصَلُّوا وَادْعُوا حَتَّى يُكْشَفَ مَا بِكُمْ».
553.1040. Абу Бакра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларида эдик, шу пайт қуёш тутилди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам ридоларини (кийишга ҳам улгурмай) судраган ҳолда туриб кетиб, масжидга кирдилар. Биз ҳам кирдик. Бизга икки ракат намоз ўқиб бердилар. Ниҳоят, қуёш очилди. Шунда у зот соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Албатта, қуёш ва ой бирор кишининг ўлими туфайли тутилмайди. Қачон уларни (қуёш ёки ойни тутилган ҳолда) кўрсангиз, сизлардаги ҳолат кушойиш топгунча намоз ўқинг ва дуо қилинг», дедилар».
554/1043 – وَتَكَرَّرَ حَدِيثُ الكُسُوفِ كَثِيرًا، فَفِي رِوَايَةٍ عَنِ الْمُغِيرَةِ بْنِ شُعْبَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: كَسَفَتِ الشَّمْسُ عَلَى عَهْدِ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم يَوْمَ مَاتَ إِبْرَاهِيمُ، فَقَالَ النَّاسُ: كَسَفَتِ الشَّمْسُ لِمَوْتِ إِبْرَاهِيمَ، فَقَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «إِنَّ الشَّمْسَ وَالْقَمَرَ لَا يَنْكَسِفَانِ لِمَوْتِ أَحَدٍ وَلَا لِحَيَاتِهِ، فَإِذَا رَأَيْتُمْ فَصَلُّوا وَادْعُوا اللهَ».
554.1043. Муғийра ибн Шуъба розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг даврларида Иброҳим вафот этган куни қуёш тутилди. Одамлар: «Қуёш Иброҳимнинг вафоти туфайли тутилди», дейишди. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Қуёш ва ой бирор кишининг ўлими туфайли ҳам, ҳаёти туфайли ҳам тутилмайди. Қачон уларни (бу ҳолда) кўрсангиз, намоз ўқинг ва Аллоҳга дуо қилинг», дедилар».
428/2 – بَاب: الصَّدَقَةِ فِي الْكُسُوفِ
428.2-БОБ.
ҚУЁШ ТУТИЛГАНДА САДАҚА ҚИЛИШ ҲАҚИДА
555/1044 – وَفِي رِوَايَةٍ عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ الله عَنْهَا قَالَتْ: خَسَفَتِ الشَّمْسُ فِي عَهْدِ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم، فَصَلَّى رَسُولُ الله بِالنَّاسِ، فَقَامَ فَأَطَالَ الْقِيَامَ، ثُمَّ رَكَعَ فَأَطَالَ الرُّكُوعَ، ثُمَّ قَامَ فَأَطَالَ الْقِيَامَ وَهْوَ دُونَ الْقِيَامِ الْأَوَّلِ، ثُمَّ رَكَعَ فَأَطَالَ الرُّكُوعَ، وَهْوَ دُونَ الرُّكُوعِ الْأَوَّلِ، ثُمَّ سَجَدَ فَأَطَالَ السُّجُودَ، ثُمَّ فَعَلَ فِي الرَّكْعَةِ الثَّانِيَةِ مِثْلَ مَا فَعَلَ فِي الْأُولَى، ثُمَّ انْصَرَفَ وَقَدِ انْجَلَتِ الشَّمْسُ، فَخَطَبَ النَّاسَ، فَحَمِدَ اللهَ وَأَثْنَى عَلَيْهِ، ثُمَّ قَالَ: «إِنَّ الشَّمْسَ وَالْقَمَرَ آيَتَانِ مِنْ آيَاتِ اللهِ، لَا يَنْخَسِفَانِ لِمَوْتِ أَحَدٍ وَلَا لِحَيَاتِهِ، فَإِذَا رَأَيْتُمْ ذَلِكَ فَادْعُوا اللهَ وَكَبِّرُوا وَصَلُّوا وَتَصَدَّقُوا». ثُمَّ قَالَ: «يَا أُمَّةَ مُحَمَّدٍ، وَاللهِ مَا مِنْ أَحَدٍ أَغْيَرُ مِنَ اللهِ أَنْ يَزْنِيَ عَبْدُهُ أَوْ تَزْنِيَ أَمَتُهُ، يَا أُمَّةَ مُحَمَّدٍ، وَاللهِ لَوْ تَعْلَمُونَ مَا أَعْلَمُ لَضَحِكْتُمْ قَلِيلًا وَلَبَكَيْتُمْ كَثِيرًا».
555.1044. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг даврларида қуёш тутилди. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам одамларга намоз ўқиб бердилар. Қиёмга туриб, узоқ турдилар. Сўнг рукуъ қилиб, рукуъда узоқ турдилар. Кейин қиёмга туриб, узоқ турдилар. Бу аввалги қиёмдан озроқ эди. Сўнгра рукуъ қилиб, рукуъда узоқ турдилар. Бу аввалги рукуъдан озроқ эди. Сўнгра сажда қилиб, саждада узоқ турдилар. Кейин иккинчи ракатда ҳам биринчисида қилганларидек қилдилар. Сўнг намозни тугатганларида қуёш очилиб бўлган эди. Шундан кейин одамларга хутба қилдилар. Аллоҳга ҳамду сано айтдилар, сўнг: «Албатта, қуёш ва ой Аллоҳнинг оят-аломатларидан иккитасидир. Улар бирор кишининг ўлими туфайли ҳам, ҳаёти туфайли ҳам тутилмайди. Қачон ана ўшани кўрсангиз, Аллоҳга дуо қилинг, такбир айтинг, намоз ўқинг ва садақа қилинг», дедилар. Сўнгра яна: «Эй Муҳаммад уммати! Аллоҳга қасамки, қули ёки чўриси зино қилса, Аллоҳдан кўра рашклироқ ҳеч ким йўқ. Эй Муҳаммад уммати! Аллоҳга қасамки, агар мен билганни билганингизда эди, албатта, оз кулиб, кўп йиғлар эдингиз», дедилар».
Изоҳ: Ҳанафий мазҳабида кусуф намози бошқа икки ракатли намозлар каби ўқилади, фақат ҳар ракатида битта рукуъ қилиниб, сўнг иккита сажда қилинади. Ҳанафийлар бу масалага Абдуллоҳ ибн Амр розияллоҳу анҳудан: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг даврларида қуёш тутилди. Шунда (у зот) икки ракат намоз ўқидилар», деб ривоят қилинган ҳадисни ҳамда Нуъмон ибн Башир, Абу Бакра ва Алий розияллоҳу анҳумдан ривоят қилинган шу маънони қувватловчи ҳадисларни далил қилиб олишган («Шарҳу Маонил Осор»).
429/3 – بَاب: النِّدَاءِ بِـالصَّلَاةُ جَامِعَةٌ فِي الْكُسُوفِ
429.3-БОБ.
ҚУЁШ ТУТИЛГАНДА «ЖАМОат НАМОЗиГА!» ДЕБ НИДО ҚИЛИШ ҲАҚИДА
556/1045 - عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ عَمْرٍو رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: لَمَّا كَسَفَتِ الشَّمْسُ عَلَى عَهْدِ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم نُودِيَ: إِنَّ الصَّلَاةَ جَامِعَةٌ.
556.1045. Абдуллоҳ ибн Амр розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг даврларида қуёш тутилганда «Жамоат намозига!» деб нидо қилинди».
4/430 – بَاب: التَّعَوُّذِ مِنْ عَذَابِ الْقَبْرِ فِي الْكُسُوفِ
4.430-БОБ.
ҚУЁШ ТУТИЛГАНДА ҚАБР АЗОБИДАН ПАНОҲ СЎРАШ ҲАҚИДА
557/1049 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ الله عَنْهَا: أَنَّ يَهُودِيَّةً جَاءَتْ تَسْأَلُهَا، فَقَالَتْ لَهَا: أَعَاذَكِ اللهُ مِنْ عَذَابِ الْقَبْرِ. فَسَأَلَتْ عَائِشَةُ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم: أَيُعَذَّبُ النَّاسُ فِي قُبُورِهِمْ؟ فَقَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: عَائِذًا بِاللهِ مِنْ ذَلِكَ، ثُمَّ ذَكَرَتْ حَدِيثَ الكُسُوفِ، ثُمَّ قًالَتْ فِي آخِرِهِ: ثُمَّ أَمَرَهُمْ أنْ يَتَعَوَّذُوا مِنْ عَذَابِ القَبْرِ.
557.1049 Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг жуфти ҳалоллари Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Бир яҳудий аёл унинг ҳузурига тиланиб келиб: «Аллоҳ сени қабр азобидан сақласин», деди. Оиша розияллоҳу анҳо Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан: «Одамлар қабрларида азобланадиларми?» деб сўради. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Аллоҳдан бундан паноҳ беришини сўрайман», дедилар.
Кейинроқ, бир куни эрталаб Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам уловга миниб кетдилар. Кейин қуёш тутилди. У зот чошгоҳ вақтида қайтдилар. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳужралар орасидан ўтиб келиб, кейин намоз ўқишга турдилар. Одамлар ҳам у зотнинг орқаларига туришди. Узун қиём қилдилар. Кейин узун рукуъ қилдилар. Кейин (бошларини) кўтариб, яна узун қиём қилдилар, бу аввалги қиёмдан қисқароқ эди. Кейин узун рукуъ қилдилар, бу аввалги рукуъдан қисқароқ эди. Кейин (бошларини) кўтардилар-да, сажда қилдилар. Кейин узун қиём қилдилар, бу аввалги қиёмдан қисқароқ эди. Кейин узун рукуъ қилдилар, бу аввалги рукуъдан қисқароқ эди. Кейин узун қиём қилдилар, бу аввалги қиёмдан қисқароқ эди. Кейин узун рукуъ қилдилар, бу аввалги рукуъдан қисқароқ эди. Кейин (бошларини) кўтардилар-да, сажда қилдилар ва (намозни) тугатдилар ҳамда Аллоҳ хоҳлаганича сўзладилар. Сўнгра уларни қабр азобидан паноҳ сўрашга буюрдилар».
431/5 – بَاب: صَلَاةِ الْكُسُوفِ جَمَاعَةً
431.5-БОБ.
КУСУФ НАМОЗИНИ ЖАМОАТ БЎЛИБ ЎҚИШ ҲАҚИДА
558/1052 - عَنْ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ الله عَنْهُمَا، ذَكَرَ حَدِيثَ الكُسُوفِ بِطُولِهِ ثُمَّ قَالَ: يَا رَسُولَ اللهِ، رَأَيْنَاكَ تَنَاوَلْتَ شَيْئًا فِي مَقَامِكَ، ثُمَّ رَأَيْنَاكَ كَعْكَعْتَ؟ قَالَ صلى الله عليه وسلم: «إِنِّي رَأَيْتُ الْجَنَّةَ فَتَنَاوَلْتُ عُنْقُودًا، وَلَوْ أَصَبْتُهُ لَأَكَلْتُمْ مِنْهُ مَا بَقِيَتِ الدُّنْيَا، وَأُرِيتُ النَّارَ، فَلَمْ أَرَ مَنْظَرًا كَالْيَوْمِ قَطُّ أَفْظَعَ، وَرَأَيْتُ أَكْثَرَ أَهْلِهَا النِّسَاءَ». قَالُوا: بـِمَ يَا رَسُولَ اللهِ؟ قَالَ: «بِكُفْرِهِنَّ». قِيلَ: يَكْفُرْنَ بِاللهِ؟ قَالَ: «يَكْفُرْنَ الْعَشِيرَ، وَيَكْفُرْنَ الْإِحْسَانَ، لَوْ أَحْسَنْتَ إِلَى إِحْدَاهُنَّ الدَّهْرَ كُلَّهُ، ثُمَّ رَأَتْ مِنْكَ شَيْئًا، قَالَتْ: مَا رَأَيْتُ مِنْكَ خَيْرًا قَطُّ».
558.1052. Абдуллоҳ ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг даврларида қуёш тутилди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам намоз ўқидилар: Бақара сурасини ўқиганчалик узун қиём қилдилар. Кейин узун рукуъ қилдилар. Кейин (бошларини) кўтардилар-да, яна узун қиём қилдилар, бу аввалги қиёмдан қисқароқ эди. Кейин узун рукуъ қилдилар, бу аввалги рукуъдан қисқароқ эди. Кейин сажда қилдилар. Кейин узун қиём қилдилар, бу аввалги қиёмдан қисқароқ эди. Кейин узун рукуъ қилдилар, бу аввалги рукуъдан қисқароқ эди. Кейин (бошларини) кўтардилар-да, яна узун қиём қилдилар, бу аввалги қиёмдан қисқароқ эди. Кейин узун рукуъ қилдилар, бу аввалги рукуъдан қисқароқ эди. Кейин сажда қилдилар. Сўнг (намоздан) чиқдилар. Қуёш очилиб бўлган эди.
У зот соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Албатта, қуёш ва ой Аллоҳнинг оят-аломатларидан иккитасидир. Улар бировнинг ўлими туфайли ҳам, ҳаёти туфайли ҳам тутилмайди. Қачон ана шу(ҳол)ни кўрсангиз, Аллоҳни зикр қилинг», дедилар.
Улар: «Эй Аллоҳнинг Расули, биз сизни турган жойингизда ниманидир олмоқчи бўлганингизни, сўнгра орқага тисарилганингизни кўрдик», дейишди. У зот соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Шубҳасиз, мен жаннатни кўрдим ва бир шингил узум олмоқчи ҳам бўлдим. Агар уни олганимда, дунё тургунича ундан ер эдингиз. Менга дўзах ҳам кўрсатилди. Бугунгидек даҳшатли манзарани асло кўрмаганман. Унинг аксар аҳли аёллар эканини кўрдим», дедилар. «Нима учун, эй Аллоҳнинг Расули?» дейишди. У зот: «Куфрлари туфайли», дедилар. «Аллоҳга куфр келтирадиларми?» дейилди. У зот шундай дедилар: «Эрларига куфроналик қилишади, яхшиликка куфроналик қилишади. Агар улардан бирига умр бўйи яхшилик қилсанг-у, сўнгра сендан бирон (ёқмайдиган) нарса кўрса, «Сендан ҳеч яхшилик кўрмадим», дейди».
432/6 – بَاب: مَنْ أَحَبَّ الْعَتَاقَةَ فِي كُسُوفِ الشَّمْسِ
432.6-БОБ.
ҚУЁШ ТУТИЛГАНДА ҚУЛ ОЗОД ҚИЛИШНИ ЯХШИ КЎРГАН КИШИ ҲАҚИДА
559/1054 - عَنْ أَسْـمَاءَ بِنْتِ أبِي بَكْرٍ رَضِيَ الله عَنْهُمَا قَالَتْ: لَقَدْ أَمَرَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم بِالْعَتَاقَةِ فِي كُسُوفِ الشَّمْسِ.
559.1054. Асмо розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам қуёш тутилганда қул озод қилишга буюрганлар».
433/7 – بَاب: الذِّكْرِ فِي الْكُسُوفِ
433.7-БОБ.
ҚУЁШ ТУТИЛГАНДАги ЗИКР ҲАҚИДА
560/1059 - عَنْ أَبِي مُوسَى رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: خَسَفَتِ الشَّمْسُ، فَقَامَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم فَزِعًا يَخْشَى أَنْ تَكُونَ السَّاعَةُ، فَأَتَى الْمَسْجِدَ، فَصَلَّى بِأَطْوَلِ قِيَامٍ وَرُكُوعٍ وَسُجُودٍ رَأَيْتُهُ قَطُّ يَفْعَلُهُ، وَقَالَ: «هَذِهِ الْآيَاتُ الَّتِي يُرْسِلُ اللهُ، لَا تَكُونُ لِمَوْتِ أَحَدٍ، وَلَا لِحَيَاتِهِ، وَلَكِنْ يُخَوِّفُ اللهُ بِهِ عِبَادَهُ، فَإِذَا رَأَيْتُمْ شَيْئًا مِنْ ذَلِكَ، فَافْزَعُوا إِلَى ذِكْرِهِ وَدُعَائِهِ وَاسْتِغْفَارِهِ».
560.1059. Абу Мусо розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Қуёш тутилди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам қиёмат бўлишидан қўрққандек даҳшатга тушган ҳолларида ўринларидан турдилар-да, масжидга келдилар. Энг узун қиём, рукуъ ва сажда ила намоз ўқидилар, мен бундай қилганларини сира кўрмаганман. Кейин: «Аллоҳ юборадиган ушбу оят-аломатлар бирор кишининг ўлими туфайли ҳам, ҳаёти туфайли ҳам бўлмайди. Лекин Аллоҳ бу билан бандаларини қўрқитади. Қачон мана шундай нарсани кўрсангиз, Уни зикр қилишга, Унга дуо қилишга ва Ундан мағфират сўрашга шошилинг», дедилар».
434/8 – بَابُ: الْجَهْرِ بِالْقِرَاءَةِ فِي الْكُسُوفِ
434.8-БОБ.
КУСУФ(намози)ДА ҚИРОАТНИ ЖАҲРИЙ ҚИЛИШ ҲАҚИДА
561/1065 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا قَالَتْ: جَهَرَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم فِي صَلَاةِ الْخُسُوفِ بِقِرَاءَتِهِ، فَإِذَا فَرَغَ مِنْ قِرَاءَتِهِ كَبَّرَ فَرَكَعَ، وَإِذَا رَفَعَ مِنَ الرَّكْعَةِ قَالَ: «سَـمِعَ اللهُ لِمَنْ حَمِدَهُ، رَبَّنَا وَلَكَ الْحَمْدُ». ثُمَّ يُعَاوِدُ الْقِرَاءَةَ فِي صَلَاةِ الْكُسُوفِ، أَرْبَعَ رَكَعَاتٍ فِي رَكْعَتَيْنِ، وَأَرْبَعَ سَجَدَاتٍ.
561.1065. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам хусуф намозида қироатларини жаҳрий қилдилар. Қироатдан фориғ бўлгач, такбир айтиб, рукуъ қилдилар, рукуъдан бошларини кўтарганларида «Самиъаллоҳу лиман ҳамидаҳ, Роббана ва лакал ҳамд»*, дедилар. Сўнг у зот ушбу қироатни икки ракатда тўрт рукуъ ва тўрт саждали кусуф намозида такрорладилар».
* Маъноси: «Аллоҳ Ўзига ҳамд айтган кишини эшитди. Роббимиз! Сенга ҳамд бўлсин!»
19 - كتاب: سُجودِ القرآنِ وَسُنَّتِها
19. ҚУРЪОН САЖДАЛАРИ КИТОБИ
435/1- بَاب: مَا جَاءَ فِي سُجُودِ الْقُرْآنِ وَسُنَّتِهَا
435.1-БОБ.
ҚУРЪОН САЖДАЛАРИ ВА УНИНГ СУННАТИ
хусусида КЕЛГАН хабарЛАР ҳақида
562/1067 - عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ مَسْعُودٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَرَأَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم النَّجْمَ بـِمَكَّةَ، فَسَجَدَ فِيهَا وَسَجَدَ مَنْ مَعَهُ غَيْرَ شَيْخٍ أَخَذَ كَفًّا مِنْ حَصًى، أَوْ تُرَابٍ، فَرَفَعَهُ إِلَى جَبْهَتِهِ، وَقَالَ: يَكْفِينِي هَذَا، فَرَأَيْتُهُ بَعْدَ ذَلِكَ قُتِلَ كَافِرًا.
562.1067. Абдуллоҳ розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам Маккада Нажм сурасини ўқидилар ва сажда қилдилар, у зот билан бирга бўлганлар ҳам сажда қилишди. Фақат биргина қария бир ҳовуч майда тош ёки тупроқ олди-да, пешонасига кўтариб: «Менга мана шу кифоя қилади», деди. Кейинроқ унинг кофир ҳолида қатл этилганини кўрдим».
436/2- بَاب: سَجْدَةِ "ص"
436.2-БОб.
СОД(сураси)НИНГ САЖДАСИ ҲАҚИДА
563/1069 - عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: "ص" لَيْسَ مِنْ عَزَائِمِ السُّجُودِ، وَقَدْ رَأَيْتُ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم يَسْجُدُ فِيهَا.
563.1069. Ибн Аббос розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«“Сод” қатъий саждалардан эмас. Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг унда сажда қилаётганларини кўрганман».
437/3 – بَاب: سُجُودِ الْمُسْلِمِينَ مَعَ الْمُشْرِكِينَ، وَالْمُشْرِكُ نَجَسٌ لَيْسَ لَهُ وُضُوءٌ
437.3-боб.
МУШРИК НАЖаС БЎЛиб, УНИНГ ТАҲОРАТИ ЙЎҚ бўлса
ҳам МУСУЛМОНЛАРНИНГ МУШРИКЛАР БИЛАН САЖДА
ҚИЛганЛАРИ ҲАҚИДА
564/1071 – وَحَدِيثُهُ رَضِيَ الله عَنْهُمَا أَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم سَجَدَ بِالنَّجْمِ، تَقَدَّمَ قَرِيبًا مِنْ رِوَايَةِ ابْنِ مَسْعُودٍ، وَزَادَ فِي هَذِهِ الرِّوَايَةِ: وَسَجَدَ مَعَهُ الْمُسْلِمُونَ وَالْمُشْرِكُونَ، وَالْجِنُّ وَالْإِنْسُ.
564.1071. Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам Нажм сурасида сажда қилдилар. У зот билан бирга мусулмонлар, мушриклар, жин ва инс ҳам сажда қилишди».
438/4 – بَاب: مَنْ قَرَأَ السَّجْدَةَ وَلَمْ يَسْجُدْ
438.4-БОБ.
САЖДА(ОЯТИ)НИ ЎҚИБ, САЖДА ҚИЛМАГАН КИШИ ҲАҚИДА
565/1072 - عَنْ زَيْدِ بْنَ ثَابِتٍ رَضِيَ الله عَنْهُ، أنَّهُ قَرَأَ عَلَى النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم: (وَالنَّجْمِ) فَلَمْ يَسْجُدْ فِيهَا.
565.1072. Ато ибн Ясор хабар қиладики, у Зайд ибн Собит розияллоҳу анҳудан сўраганида у киши Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга «Ван-Нажм»ни ўқиб берганини, лекин у зот унда сажда қилмаганларини айтган.
Изоҳ: Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ўша пайтдаги сажда қилмаганлари мутлақо сажда қилмаганларини кўрсатмайди. Эҳтимол, кейинроқ сажда қилган бўлишлари мумкин («Файзул Борий»).
439/5 – بَاب: سَجْدَةِ (إِذَا السَّمَاءُ انْشَقَّتْ)
439.5-БОБ.
«ИЗАС-САМАУН ШАҚҚОТ»НИНГ САЖДАСИ ҲАҚИДА
566/1074 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ أنَّهُ قَرَأَ: (إِذَا السَّمَاءُ انْشَقَّتْ)، فَسَجَدَ بِـهَا، فَقِيلَ لَهُ فِي ذَلِكَ، فَقَالَ: لَوْ لَمْ أَرَ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم يَسْجُدُ لَمْ أَسْجُدْ.
566.1074. Абу Саламадан ривоят қилинади:
«Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳунинг «Изас-самаун шаққот»ни ўқиб, унда сажда қилганини кўрдим. Шунда: «Эй Абу Ҳурайра, сажда қилаётганингни кўряпманми?» дедим. У киши: «Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг сажда қилганларини кўрмаганимда, сажда қилмас эдим», деди».
440/6 – بَاب: مَنْ لَمْ يَجِدْ مَوْضِعًا لِلسُّجُودِ مِنَ الزِّحَامِ
440.6-БОБ.
ТИРБАНДЛИКДАН САЖДАГА ЖОЙ ТОПА ОЛМАГАН КИШИ ҲАҚИДА
567/1079 - عَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: كَانَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم يَقْرَأُ عَلَيْنَا السُّورَةَ الَّتِي فِيهَا السَّجْدَةُ، فَيَسْجُدُ، وَنَسْجُدُ، حَتَّى مَا يَجِدُ أَحَدُنَا مَكَانًا لِمَوْضِعِ جَبْهَتِهِ.
567.1079. Ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам сажда ояти бор сурани қироат қилиб, сажда қилар эдилар. Биз ҳам сажда қилар эдик. Ҳатто баъзиларимиз пешонасини қўйишга жой топа олмай қолар эди».
20 - كتاب: تقصير الصلاة
20. ҚАСР ҚИЛИШ КИТОБИ
441/1- بَاب: مَا جَاءَ فِي التَّقْصِيرِ، وَكَمْ يُقِيمُ حَتَّى يَقْصُرَ
441.1-БОБ.
ҚАСР қилиш БОРАСИДА КЕЛГАН ХАБАРЛАР ҲАҚИДА ВА
ҚАСР ҚИЛИШ УЧУН ҚАНЧА ТУРИлАДИ?
568/1080 - عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: أَقَامَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم تِسْعَةَ عَشَرَ يَقْصُرُ.
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам қаср ўқиб, ўн тўққиз кун турганлар. Бинобарин, биз ҳам ўн тўққиз кунлик сафар қилсак, қаср қиламиз, ундан кўп қилсак, тўлиқ қиламиз».
Изоҳ: Ҳанафий мазҳаби бўйича бир шаҳар ёки қишлоқда ўн беш кун ёки ундан кўпроқ туришни ният қилган киши намозларни тўлиқ қилиб ўқийди. Имом Таҳовий келтирган ривоятда Ибн Аббос ва Ибн Умар розияллоҳу анҳум: «Агар бир шаҳарга келсанг-у мусофир бўлсанг, ўн беш кун туриш ниятинг бўлса, унда (ўша шаҳарда ёки ўша кунларда) намозни тўлиқ қиласан...» деб айтишган. Бу каби масалаларда саҳобийларнинг гаплари ҳадис даражасида туради («Ҳидоя», «Умдатул қорий», «Насбур-роя»).
569/1081 – عَنْ أنَسٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: خَرَجْنَا مَعَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم مِنَ الْمَدِينَةِ إِلَى مَكَّةَ، فَكَانَ يُصَلِّي رَكْعَتَيْنِ رَكْعَتَيْنِ، حَتَّى رَجَعْنَا إِلَى الْمَدِينَةِ. قِيلَ لَهُ: أَقَمْتُمْ بـِمَكَّةَ شَيْئًا؟ قَالَ: أَقَمْنَا بِـهَا عَشْرًا.
569.1081. Яҳё ибн Абу Исҳоқ бундай сўзлаб берди:
«Анаснинг «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам билан Мадинадан Макка томон йўлга чиқдик. Мадинага қайтгунимизча у зот намозни икки ракат-икки ракатдан ўқидилар», деяётганини эшитдим. Мен: «Маккада бироз турдингизми?» дедим. У: «Ўн кун турдик», деди».
442/2- بَاب: الصَّلَاةِ بِـمِنًى
442.2-БОБ.
МИНОДА НАМОЗ ўқиш ҲАҚИДА
570/1082 – عَنِ بْنِ عُمَرَ رَضِيَ الله عَنْهُمَا قَالَ: صَلَّيْتُ مَعَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم بِـمِنًى رَكْعَتَيْنِ، وَأَبِي بَكْرٍ وَعُمَرَ، وَمَعَ عُثْمَانَ صَدْرًا مِنْ إِمَارَتِهِ، ثُمَّ أَتَمـَّهَا.
570.1082. Абдуллоҳ розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Минода Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳамда Абу Бакр ва Умар билан ҳам, амирлигининг илк даврида Усмон билан ҳам намозни икки ракат қилиб ўқиганман. Кейинроқ (Усмон) уни тўлиқ ўқиди».
571/1083 - عَنْ حَارِثَةَ بْنِ وَهْبٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: صَلَّى بِنَا النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم، آمَنَ مَا كَانَ، بِـمِنًى رَكْعَتَيْنِ.
571.1083. Ҳориса ибн Ваҳб розияллоҳу анҳу айтади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам энг эмин бўлган чоғларида ҳам Минода бизга намозни икки ракат ўқиб берганлар».
572/1084 - عَنِ ابْنِ مَسْعُودٍ رَضِيَ الله عَنْهُ، لَمَّا قِيلَ لَهُ: صَلَّى عُثْمَانُ بِـمِنًى أرْبَعَ رَكَعَاتٍ، اسْتَرْجَعَ، ثُمَّ قَالَ: صَلَّيْتُ مَعَ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم بـِمِنًى رَكْعَتَيْنِ، وَصَلَّيْتُ مَعَ أَبِي بَكْرٍ رَضِيَ الله عَنْهُ بـِمِنًى رَكْعَتَيْنِ، وَصَلَّيْتُ مَعَ عُمَرَ بْنِ الْخَطَّابِ رَضِيَ الله عَنْهُ بـِمِنًى رَكْعَتَيْنِ، فَلَيْتَ حَظِّي مِنْ أَرْبَعِ رَكَعَاتٍ رَكْعَتَانِ مُتَقَبَّلَتَانِ.
572.1084. Абдурраҳмон ибн Язид айтади:
«Усмон ибн Аффон розияллоҳу анҳу Минода бизга тўрт ракат намоз ўқиб берди. Бу ҳақда Абдуллоҳ ибн Масъудга айтилган эди, истиржоъ* айтди-да, сўнг: «Мен Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам билан Минода намозни икки ракат ўқидим. Абу Бакр розияллоҳу анҳу билан ҳам Минода намозни икки ракат ўқидим. Умар ибн Хаттоб розияллоҳу анҳу билан ҳам Минода намозни икки ракат ўқидим. Қани энди, тўрт ракат ўрнига насибам мақбул икки ракат бўлса», деди».
* Истиржоъ – «Инна лиллаҳи ва инна илайҳи рожиъун» («Албатта, биз Аллоҳникимиз ва албатта, Унга қайтувчимиз») дейиш. Луғатда «қайтариб олиш» маъносида, истилоҳда мусулмон кишининг етган мусибатга сабр қилиб, Аллоҳ таолонинг Ўзи ўргатган дуони ўқиши «истиржоъ» дейилади. Бу суннат амаллардандир.
443/3 – باب: كَمْ يَقْصُرُ الصَّلَاةُ؟
573/1088 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: قَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «لَا يَحِلُّ لِامْرَأَةٍ، تُؤْمِنُ بِاللهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ، أَنْ تُسَافِرَ مَسِيرَةَ يَوْمٍ وَلَيْلَةٍ لَيْسَ مَعَهَا حُرْمَةٌ».
573.1088. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу айтади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Аллоҳга ва охират кунига иймон келтирган аёлга бир кеча-кундузлик масофага маҳрамсиз сафар қилиши ҳалол бўлмайди», дедилар».
444/4 بَا:ٌ يُصَلِّي الْمَغْرِبَ ثَلَاثًا فِي السَّفَرِ
444.4-БОБ.
Мусофир САФАРДА ШОМНИ УЧ РАКАТ ЎҚИЙДИ
574/1091 - عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: رَأَيْتُ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم إِذَا أَعْجَلَهُ السَّيْرُ يُؤَخِّرُ الْمَغْرِبَ فَيُصَلِّيهَا ثَلَاثًا، ثُمَّ يُسَلِّمُ، ثُمَّ قَلَّمَا يَلْبَثُ حَتَّى يُقِيمَ العِشَاءَ، فَيُصَلِّيهَا رَكْعَتَيْنِ، ثُمَّ يُسَلِّمُ، وَلَا يُسَبِّحُ بَعْدَ العِشَاءِ، حَتَّى يَقُومَ مِنْ جَوْفِ اللَّيْلِ.
574.1091. Абдуллоҳ ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам сафарда тезлаб юрганларида шомни кечиктириб, у билан хуфтонни жамлаганларини кўрдим».
Солим айтади: «Абдуллоҳ ҳам тезлаб юрганида шундай қилар эди».
Изоҳ: Ҳанафий мазҳаби уламолари сафарда шом билан хуфтонни ва пешин билан асрни жамлаб ўқиш тўғрисида келган ҳадисларни ўрганиб чиқиб, уларни бошқа далилларга солиштириб кўриб, бунда бир намозни иккинчисининг вақтида ўқиш назарда тутилмаганини айтганлар. Аксинча, жамлаганда биринчи намоз охирги вақтида, иккинчиси эса аввалги вақтида ўқилганини таъкидлаганлар. Намозларни бу тарзда жамлаш «суратда жамлаш» деб юритилади («Шарҳу Маонил Осор»).
575/1094 - عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللهِ رَضِيَ الله عَنْهُمَا قَالَ: أنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم كَانَ يُصَلِّي التَّطَوُّعَ وَهْوَ رَاكِبٌ فِي غَيْرِ الْقِبْلَةِ.
575.1094. Жобир ибн Абдуллоҳ розияллоҳу анҳумо шундай хабар қилади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам нафл намозни улов минган ҳолда қибладан бошқа томонга қараб ҳам ўқийверар эдилар».
445/5 - بَاب: صَلَاةِ التَّطَوُّعِ عَلَى الْحِمَارِ
445.5-БОБ.
ЭШАКНИНГ УСТИДА НАФЛ НАМОЗ ЎҚИШ ҲАҚИДА
576/1100 – عَنْ أنَسٍ رَضِيَ الله عَنْهُ أنَّهُ صَلَّى عَلَى حِمَارٍ وَوَجْهُهُ عَنْ يَسَارِ القِبْلَةِ؛ فَقِيلَ لَهُ: تُصَلِّي لِغَيْرِ الْقِبْلَةِ. فَقَالَ: لَوْلَا أَنِّي رَأَيْتُ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم فَعَلَهُ لَمْ أَفْعَلْهُ.
576.1100. Анас ибн Сирин айтади:
«Анас Шомдан келганида уни кутиб олдик. Уни Айнут-тамрда* учратдик. Шунда мен унинг эшак устида юзи бу тарафга, яъни қибланинг чап тарафига қараган ҳолда намоз ўқиётганини кўриб, «Қибладан бошқа томонга қараб намоз ўқиётганингизни кўрдимми?» дедим. Шунда у: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг шундай қилганларини кўрмаганимда, бундай қилмас эдим», деди».
* Ирокда, Карбало худудида жойлашган шаҳар. У билан Карбало шаҳрининг оралиғи 40 км келади.
446/6 – بَاب: مَنْ لَمْ يَتَطَوَّعْ فِي السَّفَرِ دُبُرَ الصَّلَاةِ
446.6-БОБ.
САФАРДА НАМОЗдан КЕйИН ҲАМ, ОЛДИН
ҲАМ НАФЛ ЎҚИМАГАН КИШИ ҲАҚИДА
577/1101 - عَنْ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: صَحِبْتُ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم، فَلَمْ أَرَهُ يُسَبِّحُ فِي السَّفَرِ، وَقَالَ اللهُ جَلَّ ذِكْرُهُ: (لَقَدْ كَانَ لَكُمْ فِي رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ). [الأحزاب: 21].
577.1101. Ҳафс ибн Осим бундай сўзлаб берди:
«Ибн Умар розияллоҳу анҳумо сафар қилди ва: «Мен Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга ҳамроҳ бўлдим, лекин сафарда нафл намоз ўқиганларини кўрмадим. Аллоҳ жалла зикруҳу: «Батаҳқиқ, сизлар учун Расулуллоҳда гўзал ўрнак бор» деган», деди».
447/7 باب: مَنْ تَطَوَّعَ فِي السَّفَرِ فِي غَيْرِدُبُرِ الصَّلاةِ وَقَبْلَهَا
578/1104 – عَنْ عَامِرِ بْنِ رَبِيعَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّهُ رَأَى النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم صَلَّى السُّبْحَةَ بِاللَّيْلِ فِي السَّفَرِ عَلَى ظَهْرِ رَاحِلَتِهِ حَيْثُ تَوَجَّهَتْ بِهِ.
578.1104. Абдуллоҳ ибн Омирнинг отаси унга Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам сафарда кечаси туяларининг устида у йўналган томонга қараб нафл ўқиганларини кўрганини хабар қилган.
448/8 – باب: الـجَمْع فِي السَّفَرِ بَيْنَ الـمَغْرِبِ وَالعِشَاءِ
579/1107 - عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: كَانَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم يَجْمَعُ بَيْنَ صَلَاةِ الظُّهْرِ وَالْعَصْرِ إِذَا كَانَ عَلَى ظَهْرِ سَيْرٍ، وَيـَجْمَعُ بَيْنَ الْمَغْرِبِ وَالْعِشَاءِ.
579.1107. Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам муттасил йўл юрганларида пешин билан аср намозларини ҳамда шом билан хуфтонни жамлар эдилар».
449/9 - بَاب: إِذَا لَمْ يُطِقْ قَاعِدًا صَلَّى عَلَى جَنْبٍ
449.9-БОБ.
ЎТИРИБ намоз ЎҚИй олмаса, ЁНБОШЛАБ ЎҚИЙДИ
580/1117 - عَنْ عِمْرَانَ بْنِ حُصَيْنٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: كَانَتْ بِي بَوَاسِيرُ، فَسَأَلْتُ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم عَنِ الصَّلَاةِ، فَقَالَ: «صَلِّ قَائِمًا، فَإِنْ لَمْ تَسْتَطِعْ فَقَاعِدًا، فَإِنْ لَمْ تَسْتَطِعْ فَعَلَى جَنْبٍ».
580.1117. Имрон ибн Ҳусойн розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Менинг бавосирим* бор эди. Шу боис Набий соллаллоҳу алайҳи васалламдан намоз ўқиш ҳақида сўрадим. Шунда у зот: «Тик туриб ўқи. Агар қодир бўлмасанг, ўтириб, (бунга ҳам) қодир бўлмасанг, ёнбошлаб», дедилар».
* Араб тилидаги «бавосир» сўзи ўзбек тилида «бавосил», «шиш», «ғурра» маъносидаги «гемморой» касаллигини англатади. У катта ҳожат чиқарадиган аъзонинг касаллиги бўлиб, энгашиш ва ўтириб-туришда оғриқ берадиган, баъзан ушбу ҳаракатлар билан ҳолат ёмонлашадиган дарддир (Маждуддин ал-Фирузободий. Ал-Қомусул муҳит. – Ж. 1. – Байрут: Дорул маърифа, йили кўрсатилмаган. – 372 б).
450/10 – بَاب: إِذَا صَلَّى قَاعِدًا، ثُمَّ صَحَّ، أَوْ وَجَدَ خِفَّةً، تَـمَّمَ مَا بَقِيَ
450.10-БОБ.
ЎТИРиб НАМОЗ ЎҚИСА-ю, СОҒАЙиб қолСА ЁКИ
ЕНГИЛ тортса, ҚОЛГАНИНИ (Туриб) тамомлайди
581/1118 - عَائِشَةَ أُمِّ الْمُؤْمِنِينَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا، أَنَّهَا لَمْ تَرَ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم يُصَلِّي صَلَاةَ اللَّيْلِ قَاعِدًا قَطُّ حَتَّى أَسَنَّ، فَكَانَ يَقْرَأُ قَاعِدًا، حَتَّى إِذَا أَرَادَ أَنْ يَرْكَعَ قَامَ، فَقَرَأَ نَحْوًا مِنْ ثَلَاثِينَ آيَةً أَوْ أَرْبَعِينَ آيَةً، ثُمَّ رَكَعَ.
581.1118. Мўминларнинг онаси Оиша розияллоҳу анҳо хабар берадики, у киши Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам кексайгунларича тунги намозни ўтириб ўқиганларини асло кўрмаган экан. Кейин ўтириб қироат қиладиган бўлган эканлар. Рукуъ қилмоқчи бўлганларида туриб, яна ўттиз ёки қирқ оятча қироат қилиб, сўнг рукуъ қилар эканлар.
21 - كتاب: التَّهَجُّدِ
21. ТАҲАЖЖУД КИТОБИ
451/1 – بَاب: التَّهَجُّدِ بِاللَّيْلِ
451.1-БОБ.
тунда ТАҲАЖЖУД ЎҚИШ ҲАҚИДА
582/1120 - عَنْ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: كَانَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم إِذَا قَامَ مِنَ اللَّيْلِ يَتَهَجَّدُ قَالَ: «اللَّهُمَّ لَكَ الْحَمْدُ، أَنْتَ قَيِّمُ السَّمَوَاتِ وَالْأَرْضِ وَمَنْ فِيهِنَّ، وَلَكَ الْحَمْدُ، لَكَ مُلْكُ السَّمَوَاتِ وَالْأَرْضِ وَمَنْ فِيهِنَّ، وَلَكَ الْحَمْدُ، أَنْتَ نُورُ السَّمَوَاتِ وَالْأَرْضِ، وَلَكَ الْحَمْدُ، أَنْتَ الْحَقُّ، وَوَعْدُكَ الْحَقُّ، وَلِقَاؤُكَ حَقٌّ، وَقَوْلُكَ حَقٌّ، وَالْجَنَّةُ حَقٌّ، وَالنَّارُ حَقٌّ، وَالنَّبِيُّونَ حَقٌّ، وَمُحَمَّدٌ صلى الله عليه وسلم حَقٌّ، وَالسَّاعَةُ حَقٌّ، اللَّهُمَّ لَكَ أَسْلَمْتُ، وَبِكَ آمَنْتُ، وَعَلَيْكَ تَوَكَّلْتُ، وَإِلَيْكَ أَنَبْتُ، وَبِكَ خَاصَمْتُ، وَإِلَيْكَ حَاكَمْتُ، فَاغْفِرْ لِي مَا قَدَّمْتُ وَمَا أَخَّرْتُ، وَمَا أَسْرَرْتُ وَمَا أَعْلَنْتُ، أَنْتَ الْمُقَدِّمُ، وَأَنْتَ الْمُؤَخِّرُ، لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ، أَوْ: لَا إِلَهَ غَيْرُكَ».
582.1120. Ибн Аббос розияллоҳу анҳумо айтади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам кечаси таҳажжудга турганларида шундай дер эдилар: «Аллоҳумма! Лакал ҳамду, анта қоййимус-самавати вал-ард ва ман фиҳинна. Ва лакал-ҳамд. Лака мулкус-самавати вал-ард ва ман фиҳинна, ва лакал-ҳамд. Анта нуурус-самавати вал-ард ва лакал-ҳамд. Антал-ҳаққу, ва ваъдукал-ҳаққ, ва лиқоука ҳаққ, ва қовлука ҳаққ, вал-жаннату ҳаққ, ван-наару ҳаққ, ван-набийюна ҳаққ, ва Муҳаммадун соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳаққ, вас-саъату ҳаққ. Аллоҳумма, лака асламту ва бика ааманту ва ъалайка таваккалту, ва илайка анабту, ва бика хосамту, ва илайка ҳаакамту. Фағфирли маа қоддамту ва маа аххорту ва маа асрорту ва маа аъламту. Антал-муқоддиму ва антал-муаххир. Лаа илааҳа илла анта [ёки лаа илааҳа ғойрук].
Суфён: «Абдулкарим Абу Умайя «Ва лаа ҳавла ва лаа қуввата илла биллаҳ»ни* ҳам қўшимча қилган», дейди.
* «Куч ҳам, қувват ҳам фақат Аллоҳдан биландир»
Изоҳ: Дуонинг маъноси: «Аллоҳим! Ҳамд Сенга хос, Сен осмонлару ер ва улардагиларни қоим қилгувчисан. Ҳамд Сенга хос, осмонлару ернинг ва улардагиларнинг эгалиги Сеникидир. Ҳамд Сенга хос, Сен осмонлару ернинг нурисан. Ҳамд Сенга хос, Сен ҳақсан. Ваъданг ҳақ, Сенга йўлиқиш ҳақ, сўзинг ҳақ. Жаннат ҳақ, дўзах ҳақ. Набийлар ҳақ, Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳақ. Соат (Қиёмат) ҳақдир. Аллоҳим! Сенга таслим бўлдим. Сенга иймон келтирдим. Сенга таваккул қилдим. Сенга қайтдим. Сенинг ёрдаминг ила хусуматлашдим. Сени ҳакам қилдим. Менинг аввалу охир, хуфёнаю ошкора қилган(гуноҳ)ларимни мағфират қил. Муқаддим (олдинга қўювчи) ҳам Ўзингсан, Муаххир (орқага сурувчи) ҳам Ўзингсан, Сендан ўзга илоҳ йўқ [ёки Сендан бошқа илоҳ йўқ]».
452/2 – بَاب: فَضْلِ قِيَامِ اللَّيْلِ
452.2-БОБ.
қиёмул лайлнинг* ФАЗЛИ ҲАҚИДА
* «Қиёмул лайл» деганда таҳажжуд намози назарда тутилади.
583/1121 – عَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ الله عَنْهُمَا قَالَ: كَانَ الرَّجُلُ فِي حَيَاةِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم إِذَا رَأَى رُؤْيَا قَصَّهَا عَلَى رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم، فَتَمَنَّيْتُ أَنْ أَرَى رُؤْيَا فَأَقُصَّهَا عَلَى رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم، وَكُنْتُ غُلَامًا شَابًّا، وَكُنْتُ أَنَامُ فِي الْمَسْجِدِ عَلَى عَهْدِ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم، فَرَأَيْتُ فِي النَّوْمِ كَأَنَّ مَلَكَيْنِ أَخَذَانِي فَذَهَبَا بِي إِلَى النَّارِ، فَإِذَا هِيَ مَطْوِيَّةٌ كَطَيِّ الْبِئْرِ، وَإِذَا لَهَا قَرْنَانِ، وَإِذَا فِيهَا أُنَاسٌ قَدْ عَرَفْتُهُمْ، فَجَعَلْتُ أَقُولُ: أَعُوذُ بِاللهِ مِنَ النَّارِ، قَالَ: فَلَقِيَنَا مَلَكٌ آخَرُ، فَقَالَ لِي: لَمْ تُرَعْ. فَقَصَصْتُهَا عَلَى حَفْصَةَ، فَقَصَّتْهَا حَفْصَةُ عَلَى رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم، فَقَالَ: نِعْمَ الرَّجُلُ عَبْدُ اللهِ، لَوْ كَانَ يُصَلِّي مِنَ اللَّيْلِ. فَكَانَ بَعْدُ لَا يَنَامُ مِنَ اللَّيْلِ إِلَّا قَلِيلًا.
1121, 1122. Солим отаси (Абдуллоҳ ибн Умар) розияллоҳу анҳудан ривоят қилади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳаётлик чоғларида бирор киши туш кўрса, уни Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга ҳикоя қилиб берар эди. Мен ҳам бир туш кўрсаму, уни Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга ҳикоя қилиб берсам, деб орзу қилдим. Ўспирин бола эдим, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг даврларида масжидда ухлар эдим. (Бир куни) тушимда гўё икки фаришта мени ушлаб, дўзахга олиб борганини кўрдим. Қарасам, у қудуқнинг сирти каби ўралган экан. Унинг икки тиргаги ҳам бор экан. Қарасам, ичида мен таниган одамлар ҳам бор. Шунда «Дўзахдан Аллоҳнинг паноҳига қочаман!» дея бошладим. Шунда бизга бошқа бир фаришта йўлиқиб, менга: «Қўрқма!» деди. Кейин мен буни Ҳафсага ҳикоя қилиб бердим. Ҳафса эса уни Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга ҳикоя қилиб берибди. Шунда у зот: «Абдуллоҳ қандай яхши одам! Қанийди тунда ҳам намоз ўқиса», дебдилар».
Шундан кейин у кечаси кам ухлайдиган бўлди.
453/3 – بَاب: تَرْكِ الْقِيَامِ لِلْمَرِيضِ
453.3-БОБ.
БЕМОРнинг қиёмул лайлНИ ТАРК ЭТИШИ ҲАҚИДА
584/1124 – عَنْ جُنْدُبِ بْنِ عَبْدِ الله رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: اشْتَكَى النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم، فَلَمْ يَقُمْ لَيْلَةً أَوْ لَيْلَتَيْنِ.
584.1124. Асваддан ривоят қилинади:
«Жундабнинг «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам тоблари қочиб, бир ёки икки кеча (таҳажжудга) турмадилар», деганини эшитдим».
545/4 باب: تَحْرِيص النَّبيِّ صلى الله عليه وسلم عَلَى صَلَاةِ اللَّيْلِ وَالنَّوَافِلِ مِنْ غَيْرِ إيجَابٍ
585/1127 - عَنْ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ النَّبيَّ صلى الله عليه وسلم طَرَقَهُ وَفَاطِمَةَ بِنْتَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم لَيْلَةً، فَقَالَ: «أَلَا تُصَلِّيَانِ؟» فَقُلْتُ: يَا رَسُولَ اللهِ، أَنْفُسُنَا بِيَدِ اللهِ، فَإِذَا شَاءَ أَنْ يَبْعَثَنَا بَعَثَنَا، فَانْصَرَفَ حِينَ قُلْنَا ذَلِكَ وَلَمْ يَرْجِعْ إِلَيَّ شَيْئًا، ثُمَّ سَمِعْتُهُ وَهْوَ مُوَلٍّ يَضْرِبُ فَخِذَهُ، وَهْوَ يَقُولُ: (وَكَانَ الْإِنْسَانُ أَكْثَرَ شَيْءٍ جَدَلًا) [الكهف: 54].
585.1127. Алий ибн Абу Толиб розияллоҳу анҳу бундай хабар қилади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бир кеча тун қоронғусида у ва Фотима бинт Набий алайҳиссаломларнинг олдига келиб: «Намоз ўқимайсизларми?!» дебдилар.
(Алий айтади:) «Мен: «Эй Аллоҳнинг Расули! Жонимиз Аллоҳнинг қўлида, қачон бизни уйғотишни хоҳласа, уйғотади», дедим. У зотга шу гапни айтганимизда қайтиб кетдилар, менга бирор жавоб қайтармадилар. Сўнгра мен у зотнинг бизга орқа ўгириб кетаётиб, сонларига уриб, «Инсон кўп тортишувчи бўлган эди...» деяётганларини эшитдим».
586/1128 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا قَالَتْ: إِنْ كَانَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم لَيَدَعُ الْعَمَلَ وَهْوَ يُحِبُّ أَنْ يَعْمَلَ بِهِ، خَشْيَةَ أَنْ يَعْمَلَ بِهِ النَّاسُ فَيُفْرَضَ عَلَيْهِمْ، وَمَا سَبَّحَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم سُبْحَةَ الضُّحَى قَطُّ، وَإِنِّي لَأُسَبِّحُهَا.
586.1128. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам одамлар шуни қилса, уларга фарз бўлиб қолишидан қўрққанларидан ўзлари яхши кўрган бир амални ҳам тарк этардилар. (Масалан,) Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам чошгоҳ намозини асло ўқимаганлар, мен эса уни албатта ўқийман».
Изоҳ: Оиша розияллоҳу анҳо бу ерда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг зуҳо намозини ўқиганларини шахсан ўзлари кўрмаганларини айтмоқчи, умуман ўқимаганларини эмас. Чунки имом Муслим ўз «Саҳиҳ»ида Оиша розияллоҳу анҳодан Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг зуҳо намозини сафардан қайтганда тўрт ракат ўқишларини, иккинчи ривоятда эса тўрт ракатни қўшимчаси билан ўқиганларини ривоят қилган. Қолаверса, мўминлар онаси Расул алайҳиссаломга хилоф қилиб, ўзича бидъат қилиши мутлақо мумкин эмас. Шу боис имом Байҳақий шундай деган: «Оиша розияллоҳу анҳонинг «кўрмадим» деган сўзини «бардавом ўқиганларини кўрмадим» деган маънода тушуниш керак, шунда «ўзим албатта ўқийман» деган сўзи «ўзим бардавом ўқийман» мазмунида айтилган бўлади». Бу маъноларни кейинги бобдаги ҳадис ҳам қувватлайди.
455/5 – بَاب: قِيَامِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم حَتَّى تَرِمَ قَدَمَاهُ
455.5-БОБ.
НАБИЙ СОЛЛАЛЛОҲУ АЛАЙҲИ ВАСАЛЛАМнинг ОЁҚЛАРИ
ШИШИБ КЕТГУНЧА ҚОИМ БЎЛГАНЛАРИ ҲАҚИДА
587/1130 - عَنِ الْمُغِيرَةِ بْنِ شُعْبَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: إِنْ كَانَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم لَيَقُومُ – أو لِيُصَلِّيَ -حَتَّى تَرِمُ قَدَمَاهُ، أَوْ سَاقَاهُ، فَيُقَالُ لَهُ، فَيَقُولُ: «أَفَلَا أَكُونُ عَبْدًا شَكُورًا؟!».
587.1130. Муғийра розияллоҳу анҳу айтади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам намозда тураверганларидан оёқлари [ёки болдирлари] шишиб кетарди. Кейин у зотга (бу ҳақда) айтилса, у зот: «Шукр қилувчи банда бўлмайинми?!» дер эдилар».
456/6 – بَاب: مَنْ نَامَ عِنْدَ السَّحَرِ
456.6-БОБ.
САҲАР ПАЙТида УХЛАш ҲАҚИДА
588/1131 - عَنْ عَبْدِ الله بْنِ عَمْرِو بْنِ العَاص رَضِيَ الله عَنْهُمَا: أنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم قَالَ لَهُ: «أَحَبُّ الصَّلَاةِ إِلَى اللهِ صَلَاةُ دَاوُدَ عليه السلام، وَأَحَبُّ الصِّيَامِ إِلَى اللهِ صِيَامُ دَاوُدَ، وَكَانَ يَنَامُ نِصْفَ اللَّيْلِ وَيَقُومُ ثُلُثَهُ، وَيَنَامُ سُدُسَهُ، وَيَصُومُ يَوْمًا وَيُفْطِرُ يَوْمًا».
588.1131. Абдуллоҳ ибн Амр ибн Ос розияллоҳу анҳумонинг хабар қилишича, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам унга шундай деган эканлар: «Аллоҳга энг суюкли намоз Довуд алайҳиссаломнинг намозидир. Аллоҳга энг суюкли рўза Довуднинг рўзасидир. У кечанинг ярмида ухлар, учдан бирини ибодат билан ўтказар ва олтидан бирида ухлар эди. Бир кун рўза тутиб, бир кун оғзи очиқ бўлар эди».
589/1132 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا قَالَتْ: أَيُّ الْعَمَلِ كَانَ أَحَبَّ إِلَى رَسُولِ الله صلى الله عليه وسلم الدَّائِمَ، قِيلَ لَهَا: مَتَى كَانَ يَقُومُ؟ قَالَتْ: يَقُومُ إِذَا سَـمِعَ الصَّارِخَ.
589أ/1132 – وفِي رِوَايَةٍ: : إِذَا سَمِعَ الصَّارِخَ قَامَ فَصَلَّى.
«Оиша розияллоҳу анҳодан: «Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга қайси амал суюклироқ эди?» деб сўрадим. У киши: «Давомлиси», дедилар. «Қачон қоим бўлар эдилар?» дедим. У киши: «Қичқирувчини (хўрозни) эшитганларида қоим бўлар эдилар», деди».
(Ушбу ҳадисни Масруқдан ривоят қилган ровий) Ашъас: «Қичқирувчини эшитсалар, туриб, намоз ўқир эдилар», деган.
590/1133 – وفِي رِوَايَةٍ عَنْهَا عَنْهَا قَالَتْ: مَا أَلْفَاهُ السَّحَرُ عِنْدِي إِلَّا نَائِمًا؛ تَعْنِي النَّبِيَّصلى الله عليه وسلم.
590.1133. Оиша розияллоҳу анҳо Набий соллаллоҳу алайҳи васалламни назарда тутиб:
«Cаҳар пайти у зот менинг ҳузуримда ухлаётган бўлар эдилар», деган.
457/7 – بَاب: طُولِ الْقِيَامِ فِي صَلَاةِ اللَّيْلِ
457.7-БОБ.
Тунги НАМОЗДАги ҚИЁМНИНГ УЗУН бўлишИ ҲАҚИДА
591/1135 – عَنِ ابْنِ مَسْعُودٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: صَلَّيْتُ مَعَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم لَيْلَةً، فَلَمْ يَزَلْ قَائِمًا حَتَّى هَمَمْتُ بِأَمْرِ سَوْءٍ. قِيلَ: وَمَا هَمَمْتَ؟ قَالَ: هَمَمْتُ أَنْ أَقْعُدَ وَأَذَرَ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم.
591.1135. Абу Воилдан ривоят қилинади:
«Абдуллоҳ розияллоҳу анҳу шундай деди: «Бир кеча Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам билан намоз ўқидим. У зот қиёмда тураверганларидан бир ёмон иш қилмоқчи ҳам бўлдим».
«Нима қилмоқчи бўлдинг?» дедик. «Набий соллаллоҳу алайҳи васалламни (тик) қўйиб, ўзим ўтириб олмоқчи бўлдим», деди у».
458/8 – باب: كَيْفَ كَانَتْ صَلاةُ النّبِيِّ وكَمْ كَانَ النَّبِيُّ يُصَلّي مِنَ اللَّيْلِ
592/1138 - عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: كَانَتْ صَلَاةُ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم ثَلَاثَ عَشْرَةَ رَكْعَةً؛ يَعْنِي: بِاللَّيْلِ.
592.1138. Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг намозлари – яъни тундагиси – ўн уч ракат эди».
593/1140 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا قَالَتْ: كَانَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم يُصَلِّي مِنَ اللَّيْلِ ثَلَاثَ عَشْرَةَ رَكْعَةً، مِنْهَا الْوِتْرُ وَرَكْعَتَا الْفَجْرِ.
593.1140. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам тунда ўн уч ракат намоз ўқир эдилар, витр ҳамда бомдоднинг икки ракати ўшанинг ичида».
459/9 – بَابُ:قِيَامِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم بِاللَّيْلِ وَنَوْمِهِ، وَمَا نُسِخَ مِنْ قِيَامِ اللَّيْلِ
459.9-БОБ.
НАБИЙ СОЛЛАЛЛОҳУ АЛАЙҳИ ВАСАЛЛАМНИНГ ТУНДАГИ ибодатлари, УЙҚУЛАРИ ВА қиёмул лайлнинг НАСХ ҚИЛИНГАН қисмИ ҲАҚИДА
594/1141 – عَنْ أنَسٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: كَانَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم يُفْطِرُ مِنَ الشَّهْرِ حَتَّى نَظُنَّ أَنْ لَا يَصُومَ مِنْهُ، وَيَصُومُ حَتَّى نَظُنَّ أَنْ لَا يُفْطِرَ مِنْهُ شَيْئًا، وَكَانَ لَا تَشَاءُ أَنْ تَرَاهُ مِنَ اللَّيْلِ مُصَلِّيًا إِلَّا رَأَيْتَهُ، وَلَا نَائِمًا إِلَّا رَأَيْتَهُ.
594.1141. Анас розияллоҳу анҳу айтади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ойнинг бир қисмида оғиз очиқ юрардилар, ҳатто биз бу ойда рўза тутмасалар керак, деб ўйлардик. (Ойнинг бир қисмида) рўза ҳам тутардилар, ҳатто биз (бу ой) умуман оғиз очмасалар керак, деб ўйлардик. У зот шундай эдиларки, агар у зотни кечаси намоз ўқиётган ҳолларида кўришни истасанг, албатта кўрардинг, ухлаётган ҳолларида кўришни истасанг ҳам, албатта кўрардинг».
460/10 – بَاب: عَقْدِ الشَّيْطَانِ عَلَى قَافِيَةِ الرَّأْسِ إِذَا لَمْ يُصَلِّ بِاللَّيْلِ
460.10-БОБ.
КИШИ КЕЧАСИ НАМОЗ ЎҚИМАСА, ШАЙТОН
УНИНГ ГАРДАНИГА ТУГУН БОҒЛАШИ ҲАҚИДА
595/1142 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَرَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «يَعْقِدُ الشَّيْطَانُ عَلَى قَافِيَةِ رَأْسِ أَحَدِكُمْ إِذَا هُوَ نَامَ ثَلَاثَ عُقَدٍ، يَضْرِبُ كُلَّ عُقْدَةٍ: عَلَيْكَ لَيْلٌ طَوِيلٌ فَارْقُدْ، فَإِنِ اسْتَيْقَظَ فَذَكَرَ اللهَ انْحَلَّتْ عُقْدَةٌ، فَإِنْ تَوَضَّأَ انْحَلَّتْ عُقْدَةٌ، فَإِنْ صَلَّى انْحَلَّتْ عُقْدَةٌ، فَأَصْبَحَ نَشِيطًا طَيِّبَ النَّفْسِ، وَإِلَّا أَصْبَحَ خَبِيثَ النَّفْسِ كَسْلَانَ».
595.1142. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Бирингиз ухлаганда шайтон унинг гарданига учта тугун тугади. Ҳар бир тугунни тугаркан, (уни маҳкамлаб) «Сен учун тун ҳали узун, ухлайвер!» дейди. Агар уйғониб, Аллоҳни зикр қилса, бир тугун ечилади. Таҳорат қилса, яна бир тугун ечилади. Намоз ўқиса, яна бир тугун ечилиб, тетик, руҳи пок бўлади. Акс ҳолда руҳи чиркин, дангаса бўлиб ўрнидан туради», дедилар».
461/11 – بَاب: إِذَا نَامَ وَلَمْ يُصَلِّ بَالَ الشَّيْطَانُ فِي أُذُنِهِ
461.11-БОБ.
КИШИ НАМОЗ ЎҚИМАЙ УХЛАСА,
ШАЙТОН УНИНГ ҚУЛОҒИГА БАВЛ ҚИЛАДИ
596/1144 - عَنْ عَبْدِ اللهِ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: ذُكِرَ عِنْدَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم رَجُلٌ، فَقِيلَ: مَا زَالَ نَائِمًا حَتَّى أَصْبَحَ، مَا قَامَ إِلَى الصَّلَاةِ، فَقَالَ: «بَالَ الشَّيْطَانُ فِي أُذُنِهِ».
596.1144. Абдуллоҳ розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларида бир киши зикр қилиниб: «Тонг отгунча ухлайверди, намозга турмади», дейилди. Шунда у зот: «Унинг қулоғига шайтон бавл қилибди», дедилар».
462/12 – بَاب: الدُّعَاءِ وَالصَّلَاةِ مِنْ آخِرِ اللَّيْلِ
462.12-БОБ.
Тун ОХИРИДА ДУО ҚИЛИШ ВА НАМОЗ ЎҚИШ ҲАҚИДА
597/1145 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَرَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «يَنْزِلُ رَبُّنَا تَبَارَكَ وَتَعَالَى كُلَّ لَيْلَةٍ إِلَى السَّمَاءِ الدُّنْيَا، حِينَ يَبْقَى ثُلُثُ اللَّيْلِ الْآخِرُ، يَقُولُ: مَنْ يَدْعُونِي فَأَسْتَجِيبَ لَهُ؟ مَنْ يَسْأَلُنِي فَأُعْطِيَهُ؟ مَنْ يَسْتَغْفِرُنِي فَأَغْفِرَ لَهُ؟».
597.1145. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам дедилар: «Ҳар кеча туннинг охирги учдан бири қолганда Роббимиз табарока ва таоло дунё осмонига тушиб, «Ким Менга дуо қилади, ижобат қиламан. Ким Мендан сўрайди, унга бераман. Ким Мендан мағфират сўрайди, Мен уни мағфират қиламан», дейди».
Изоҳ: «Дунё осмони» деганда биринчи осмон назарда тутилган бўлиб, у ер юзига энг яқин бўлгани боис шундай аталган.
463/13 – بَاب: مَنْ نَامَ أَوَّلَ اللَّيْلِ وَأَحْيَا آخِرَهُ
463.13-БОБ.
КЕЧАНИНГ АВВАЛИДА УХЛАБ, ОХИРИНИ БЕДОР ЎТКАЗИШ ҲАҚИДА
598/1146 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا أنَّهَا سُئِلَتْ عَنْ صَلاةِ رَسُولِ الله صلى الله عليه وسلم بِاللَّيْلِ؟ قَالَتْ: كَانَ يَنَامُ أَوَّلَهُ، وَيَقُومُ آخِرَهُ، فَيُصَلِّي ثُمَّ يَرْجِعُ إِلَى فِرَاشِهِ، فَإِذَا أَذَّنَ الْمُؤَذِّنُ وَثَبَ، فَإِنْ كَانَ بِهِ حَاجَةٌ اغْتَسَلَ، وَإِلَّا تَوَضَّأَ وَخَرَجَ.
598.1146. Асваддан ривоят қилинади:
«Оиша розияллоҳу анҳодан: «Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг тундаги намозлари қандай бўлган?» деб сўрадим. У: «Кечанинг аввалида ухлар, охирида туриб, намоз ўқир, сўнг тўшакларига қайтар эдилар. Муаззин азон айтганда ўринларидан сакраб турар эдилар. Ҳожат бўлса, ғусл қилар, бўлмаса таҳорат қилиб, чиқиб кетар эдилар», деди».
464/14 – بَاب: قِيَامِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم بِاللَّيْلِ فِي رَمَضَانَ وَغَيْرِهِ
464.14-БОБ.
НАБИЙ СОЛЛАЛЛОҲУ АЛАЙҲИ ВАСАЛЛАМнинг
РАМАЗОНдаги ВА БОШҚА ВАҚТЛАРДАги қиёмул лайлЛАРИ ҲАҚИДА
599/1147 – وَعَنْهَا رَضِيَ الله عَنْهَا: أنَّهَا سُئِلَتْ عَنْ صَلاتِهِ صلى الله عليه وسلم فِي رَمَضَانَ؟ فَقَالَتْ: مَا كَانَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم يَزِيدُ فِي رَمَضَانَ وَلَا فِي غَيْرِهِ عَلَى إِحْدَى عَشْرَةَ رَكْعَةً، يُصَلِّي أَرْبَعًا، فَلَا تَسَلْ عَنْ حُسْنِهِنَّ وَطُولِهِنَّ، ثُمَّ يُصَلِّي أَرْبَعًا، فَلَا تَسَلْ عَنْ حُسْنِهِنَّ وَطُولِهِنَّ، ثُمَّ يُصَلِّي ثَلَاثًا، قَالَتْ: فَقُلْتُ يَا رَسُولَ اللهِ، أَتَنَامُ قَبْلَ أَنْ تُوتِرَ؟ فَقَالَ: «يَا عَائِشَةُ، إِنَّ عَيْنَيَّ تَنَامَانِ وَلَا يَنَامُ قَلْبِي».
599.1147. Абу Салама ибн Абдурраҳмондан ривоят қилинади:
«У Оиша розияллоҳу анҳодан: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг Рамазондаги намозлари қандай эди?» деб сўраган экан, у киши дебди: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Рамазонда ҳам, ундан бошқа вақтда ҳам ўн бир ракатдан зиёда қилмас эдилар: тўрт ракат намоз ўқир эдилар. Уларнинг гўзаллигию узунлиги ҳақида асти сўрама. Сўнг яна тўрт ракат ўқир эдилар. Уларнинг гўзаллигию узунлиги ҳақида асти сўрама. Кейин эса уч ракат ўқир эдилар.
Мен: «Эй Аллоҳнинг Расули! Витр ўқимай туриб ухлайсизми?» дедим. У зот: «Эй Оиша! Кўзларим ухлайди, аммо қалбим ухламайди», дедилар».
465/15 – بَاب: مَا يُكْرَهُ مِنَ التَّشْدِيدِ فِي الْعِبَادَةِ
465.15-БОБ.
ИБОДАТДА чуқур кетишнинг МАКРУҲЛИГИ ҲАҚИДА
600/1150 - عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: دَخَلَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم، فَإِذَا حَبْلٌ مَـمْدُودٌ بَيْنَ السَّارِيَتَيْنِ، فَقَالَ: «مَا هَذَا الْحَبْلُ؟» قَالُوا: هَذَا حَبْلٌ لِزَيْنَبَ، فَإِذَا فَتَرَتْ تَعَلَّقَتْ بِهِ، فَقَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «لَا، حُلُّوهُ، لِيُصَلِّ أَحَدُكُمْ نَشَاطَهُ، فَإِذَا فَتَرَ فَلْيَقْعُدْ».
600.1150. Анас ибн Молик розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам (масжидга) кирсалар, икки устун орасига арқон боғлаб қўйилган экан. Шунда: «Бу арқон нима?» дедилар. «Бу Зайнабнинг арқони, толиққанда осилиб олади», дейишди. Шунда Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Йўқ, уни ечинглар. Ҳар бирингиз тетиклигида намоз ўқисин. Қачон толиқса, ўтириб олсин», дедилар».
466/16 – بَاب: مَا يُكْرَهُ مِنْ تَرْكِ قِيَامِ اللَّيْلِ لِمَنْ كَانَ يَقُومُهُ
466.16-БОБ.
ТУНДА ИБОДАТ ҚИЛАДИГАН КИШИГА БУНИ
ТАРК ЭТИШнинг МАКРУҲЛИГИ ҲАҚИДА
601/1152 - عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ عَمْرِو بْنِ الْعَاصِ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: قَالَ لِي رَسُولُ اللهِصلى الله عليه وسلم: «يَا عَبْدَ اللهِ، لَا تَكُنْ مِثْلَ فُلَانٍ، كَانَ يَقُومُ اللَّيْلَ فَتَرَكَ قِيَامَ اللَّيْلِ».
601.1152. Абдуллоҳ ибн Амр ибн Ос розияллоҳу анҳумо сўзлаб берди:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам менга: «Эй Абдуллоҳ, фалончидек бўлма! У тунда ибодат қилар эди, кейин тунги ибодатни тарк этди», дедилар».
467/17 – بَاب: فَضْلِ مَنْ تَعَارَّ مِنَ اللَّيْلِ فَصَلَّى
467.17-БОБ.
ТУНДА УЙҒОНИБ кетиб, НАМОЗ ЎҚИган кишиНИНГ ФАЗЛИ ҲАҚИДА
602/1154 - عَنْ عُبَادَةَ بْنِ الصَّامِتِ رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «مَنْ تَعَارَّ مِنَ اللَّيْلِ فَقَالَ: لَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ وَحْدَهُ لَا شَرِيكَ لَهُ، لَهُ الْمُلْكُ وَلَهُ الْحَمْدُ، وَهُوَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ، الْحَمْدُ ِللهِ، وَسُبْحَانَ اللهِ، وَلَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ، وَاللهُ أَكْبَرُ، وَلَا حَوْلَ وَلَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللهِ، ثُمَّ قَالَ: اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِي، أَوْ دَعَا اسْتُجِيبَ لَهُ، فَإِنْ تَوَضَّأَ قُبِلَتْ صَلَاتُهُ».
602.1154. Убода ибн Сомит розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ким тунда уйғониб кетиб: «Лаа илааҳа иллаллоҳ ваҳдаҳу лаа шарийка лаҳ, лаҳул мулку ва лаҳул ҳамд, ва ҳува ъалаа кулли шайъин қодир. Алҳамду лиллаҳ ва субҳаналлоҳ ва лаа илааҳа иллаллоҳу, валлоҳу акбар. Ва лаа ҳавла ва лаа қуввата илла биллаҳ»*, сўнг «Аллоҳуммағфир ли»* деса [ёки дуо қилса] ижобат қилинади. Таҳорат қилса, намози қабул этилади», дедилар».
* Дуонинг маъноси: «Ёлғиз Аллоҳдан ўзга илоҳ йўқ. Унинг шериги йўқ. Мулк Унга хос. Ҳамд Унга хос. У ҳар нарсага қодирдир. Барча ҳамду сано Аллоҳникидир. Аллоҳни пок деб ёд этаман. Аллоҳ улуғдир. Куч ҳам, қувват ҳам фақат Аллоҳдан биландир»
* «Аллоҳим, мени мағфират қил».
603/1155 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ أنَّهُ قَالَ، وَهُوَ يَقْصُصُ فِي قَصَصِهِ، وَهُوَ يَذْكُرُ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم: إِنَّ أَخًا لَكُمْ لَا يَقُولُ الرَّفَثَ. يَعْنِي بِذَلِكَ عَبْدَ اللهِ بْنَ رَوَاحَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ:
وَفِــيــنَـــا رَسُــولُ اللهِ يَـتْـــلُـو كِـــتَـابَـــهُ إِذَا انْشَقَّ مَعْرُوفٌ مِنَ الْفَجْرِ سَاطِعُ
أَرَانَا الْهُدَى بَعْدَ الْعَمَى فَقُلُوبُنَا بِــــــــهِ مُــــوقِـــنَـــــاتٌ أَنَّ مَـــــا قَـــــالَ وَاقِــــــــعُ
يَبِيتُ يُجَافِي جَـنْـبَـهُ عَنْ فِـــرَاشِـــهِ إِذَا اسْتَثْقَلَتْ بِالْمُشْرِكِينَ الْمَضَاجِعُ
«Бир биродарингиз бор, у ёмон сўз айтмайди:
Қад уриб самоларда субҳидам ёйилган чоғ,
Ҳақ Расули бизларга хўп ўқиб берар Қуръон.
Биз эдик залолатда, йўллади ҳидоятга,
Неки дер, бўлур бешак, бунга дилда лим иймон.
Тунлари ёни ерга тегмас, у ибодатда,
Кўрпаларнинг остида ширк эли ётар бежон».
604/1156 - عَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: رَأَيْتُ عَلَى عَهْدِ رَسُولِ الله صلى الله عليه وسلم كَأَنَّ بِيَدِي قِطْعَةَ إِسْتَبْرَقٍ، فَكَأَنِّي لَا أُرِيدُ مَكَانًا مِنَ الْجَنَّةِ إِلَّا طَارَتْ إِلَيْهِ، وَرَأَيْتُ كَأَنَّ اثْنَيْنِ أَتَيَانِي. وذَكَرَ بَاقِيَ الـحَدِيثِ، وَقَدْ تَقَدَّمَ.
604.1156, 1157, 1158. Нофеъдан ривоят қилинади:
«Ибн Умар розияллоҳу анҳумо шундай деди: «Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг даврларида туш кўрдим. Қўлимда бир парча истабрақ* эмиш. Жаннатнинг қаерини истасам, у ўша ерга учиб бораётган эмиш. Яна туш кўрдим. Иккита (фаришта) ёнимга келиб, мени дўзахга олиб бормоқчи бўлди. Шунда бир фаришта уларга рўпара бўлиб: «Қўрқма! Буни қўйиб юборинглар», деди.
Ҳафса иккала тушимдан бирини Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга ҳикоя қилиб берибди. Шунда Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Абдуллоҳ қандай яхши одам! Қанийди тунда ҳам намоз ўқиса», дебдилар».
Шу-шу Абдуллоҳ розияллоҳу анҳу кечаси намоз ўқийдиган бўлди.
«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга у (Қадр кечаси) охирги ўн кунликнинг еттинчи кечасида экани ҳақида тушларини ҳикоя қилиб айтаверишди-айтаверишди. Шунда Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Тушларингиз охирги ўн кунликка мувофиқ келибди, бинобарин, ким уни изламоқчи бўлса, охирги ўн кунликдан изласин», дедилар».
* Истабрақ – қалин ипак мато.
468/18 – بَاب: مَا جَاءَ فِي التَّطَوُّعِ مَثْنَى مَثْنَى
468.18-БОБ.
НАФЛ НАМОЗИнинг ИККИ (РАКАТ)-ИККИ (РАКАТ)
БЎЛИШИ ҲАҚИДА КЕЛГАН ХАБАРЛАР
605/1162 - عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللهِ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: كَانَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم يُعَلِّمُنَا الْاِسْتِخَارَةَ فِي الْأُمُورِ كُلِّهَا، كَمَا يُعَلِّمُنَا السُّورَةَ مِنَ الْقُرْآنِ، يَقُولُ: «إِذَا هَمَّ أَحَدُكُمْ بِالْأَمْرِ، فَلْيَرْكَعْ رَكْعَتَيْنِ مِنْ غَيْرِ الْفَرِيضَةِ، ثُمَّ لِيَقُلِ: اللَّهُمَّ إِنِّي أَسْتَخِيرُكَ بِعِلْمِكَ، وَأَسْتَقْدِرُكَ بِقُدْرَتِكَ، وَأَسْأَلُكَ مِنْ فَضْلِكَ الْعَظِيمِ، فَإِنَّكَ تَقْدِرُ وَلَا أَقْدِرُ، وَتَعْلَمُ وَلَا أَعْلَمُ، وَأَنْتَ عَلَّامُ الْغُيُوبِ، اللَّهُمَّ إِنْ كُنْتَ تَعْلَمُ أَنَّ هَذَا الْأَمْرَ خَيْرٌ لِي فِي دِينِي وَمَعَاشِي وَعَاقِبَةِ أَمْرِي، أَوْ قَالَ: عَاجِلِ أَمْرِي وَآجِلِهِ، فَاقْدُرْهُ لِي وَيَسِّرْهُ لِي، ثُمَّ بَارِكْ لِي فِيهِ، وَإِنْ كُنْتَ تَعْلَمُ أَنَّ هَذَا الْأَمْرَ شَرٌّ لِي فِي دِينِي وَمَعَاشِي وَعَاقِبَةِ أَمْرِي، أَوْ قَالَ: فِي عَاجِلِ أَمْرِي وَآجِلِهِ، فَاصْرِفْهُ عَنِّي وَاصْرِفْنِي عَنْهُ، وَاقْدُرْ لِي الْخَيْرَ حَيْثُ كَانَ، ثُمَّ أَرْضِنِي بِهِ. قَالَ: وَيُسَمِّي حَاجَتَهُ».
605.1162. Жобир ибн Абдуллоҳ розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бизга ҳамма ишларда истихора қилишни худди Қуръондан сурани ўргатгандек ўргатар эдилар. У зот шундай дер эдилар: «Қачон бирортангиз бир иш қилмоқчи бўлса, фарз намоздан бошқа икки ракат намоз ўқисин. Сўнг: «Аллоҳим! Албатта, мен Сенданинг илминг ила истихора* қиламан. Сенинг қудратинг ила қудрат сўрайман. Сенинг улуғ фазлингдан сўрайман. Чунки Сен қодирсан, мен қодир эмасман. Сен билурсан, мен билмасман. Сен ғайбларни ниҳоятда билувчи Зотсан. Аллоҳим! Агар ушбу иш менга динимда, ҳаётимда ва ишимнинг оқибатида (охиратимда) [ёки «ҳозирги ишимдаю келгусида» дедилар] яхши эканини билсанг, уни менга тақдир қилгин, менга осон қилгин, сўнгра уни мен учун баракали қилгин. Агар ушбу иш мен учун динимда, ҳаётимда ва ишимнинг оқибатида (охиратимда) [ёки «ҳозирги ишимдаю келгусида» дедилар] ёмон эканини билсанг, уни мендан буриб юбор, мени ундан буриб юбор. Ва менга қаерда бўлса ҳам яхшиликни тақдир қил. Сўнгра мени унга рози қил», десин ва ҳожатини айтсин».
* Истихора – «хайрни талаб қилиш» деган маънони англатади. Мусулмон киши икки ишдан қайси бирини қилишни билмай қолганида истихора намозини ўқийди. Бу намозни ҳар бир ишдан олдин ўқиш мустаҳабдир.
469/19 – بَاب: تَعَاهُدِ رَكْعَتَيِ الْفَجْرِ، وَمَنْ سَـمَّاهُمَا تَطَوُّعًا
469.19-БОБ.
БОМДОДНИНГ ИККИ РАКАТИГА доимо ЭЪТИБОРли
бўлиш ВА УНИ НАФЛ ДЕБ АТАш ҲАҚИДА
606/1169 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا قَالَتْ: لَمْ يَكُنِ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم عَلَى شَيْءٍ مِنَ النَّوَافِلِ أَشَدَّ مِنْهُ تَعَاهُدًا عَلَى رَكْعَتَيِ الْفَجْرِ.
606.1169. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам нафллардан ҳеч бирига бомдоднинг икки ракат суннатига доимий эътиборли бўлганлари каби қаттиқ эътибор бермас эдилар».
470/20 – بَاب: مَا يُقْرَأُ فِي رَكْعَتَيِ الْفَجْرِ
470.20-БОБ.
БОМДОДНИНГ ИККИ РАКАТИДА НИМА ЎҚИЛиши ҳақида
607/1171 – وَعَنْهَا رَضِيَ الله عَنْهَا قَالَتْ: كَانَ رَسُولُ الله صلى الله عليه وسلم يُخَفِّفُ الرَّكْعَتَيْنِ اللَّتَيْنِ قَبْلَ صَلَاةِ الصُّبْحِ، حَتَّى إِنِّي لَأَقُولُ: هَلْ قَرَأَ بِأُمِّ الْكِتَابِ؟!
607.1171. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам бомдод намозидан олдинги икки ракатни енгил қилар эдилар. Ҳатто «Уммул Китоб»ни* ўқидилармикин, деб қолардим».
* «Уммул Китоб» – «Китобнинг онаси», яъни Қуръоннинг асоси дегани бўлиб, Фотиҳа сурасининг номларидан биридир.
471/21 – باب: صَلاةِ الضُّحَى في الـحَضَرِ
471.21-БОБ.
МУҚИМЛИКДА ЧОШГОҲ НАМОЗИНИ ЎҚИШ ҲАҚИДА
608/1178 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: أَوْصَانِي خَلِيلِي بِثَلَاثٍ، لَا أَدَعُهُنَّ حَتَّى أَمُوتَ: صَوْمِ ثَلَاثَةِ أَيَّامٍ مِنْ كُلِّ شَهْرٍ، وَصَلَاةِ الضُّحَى، وَنَوْمٍ عَلَى وِتْرٍ.
608.1178. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Халилим менга уч нарсани васият қилдилар, уларни ўлгунимча тарк этмайман: ҳар ой уч кун рўза тутиш, чошгоҳ намози ва ухлашдан олдин витр ўқиб олиш».
472/22 – باب: الرَّكْعَتَانِ قَبْلَ الظُّهْرِ
609/1182 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا: أَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم كَانَ لَا يَدَعُ أَرْبَعًا قَبْلَ الظُّهْرِ، وَرَكْعَتَيْنِ قَبْلَ الْغَدَاةِ.
609.1182. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам пешиндан олдинги тўрт ракат, бомдоддан олдинги икки ракатни тарк этмас эдилар».
473/23 – بَاب: الصَّلَاةِ قَبْلَ الْمَغْرِبِ
473.23-БОБ.
ШОМДАН ОЛДИН НАМОЗ ЎҚИШ ҲАҚИДА
610/1183 - عَنْ عَبْدِ اللهِ الْمُزَنِيِّ رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «صَلُّوا قَبْلَ صَلَاةِ الْمَغْرِبِ». قَالَ فِي الثَّالِثَةِ: «لِمَنْ شَاءَ»، كَرَاهِيَةَ أَنْ يَتَّخِذَهَا النَّاسُ سُنَّةً.
610.1183. Абдуллоҳ Музаний бундай сўзлаб берди:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Шом намозидан олдин намоз ўқинглар», дедилар. Учинчисида одамлар (доимий) суннат қилиб олишини истамаганларидан, «Хоҳлаган киши учун», деб қўйдилар».
Изоҳ: Айрим мазҳабларда шом намозига азон айтилгач, фарз намозидан аввал нафл намоз ўқиш мустаҳаб, бироқ ҳанафий ва моликий мазҳабларида шом намозининг кечикиши эҳтимоли борлиги сабабли макруҳдир. Бу ҳақдаги далиллардан бири – Абу Довуднинг Товусдан ривоят қилган ҳадисида шундай дейилган: «Ибн Умар розияллоҳу анҳудан шом намозидан олдинги икки ракат ҳақида сўралган эди, у: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг даврларда бирор кишининг буни ўқиётганини кўрмадим», деди.
22 - كتاب: الصَّلَاةِ فى مَسْجِدِ مَكَّةَ والـمَدِينَة
22. МАККА ВА МАДИНА МАСЖИДИДАГИ НАМОЗНИНГ ФАЗЛИ КИТОБИ
474/1- بَاب: فَضْلِ الصَّلَاةِ فِي مَسْجِدِ مَكَّةَ وَالْمَدِينَةِ
474.1-БОБ.
МАККА ВА МАДИНА МАСЖИДИДАГИ НАМОЗНИНГ ФАЗЛИ ҲАҚИДА
611/1189 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «لَا تُشَدُّ الرِّحَالُ إِلَّا إِلَى ثَلَاثَةِ مَسَاجِدَ: الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ، وَمَسْجِدِ الرَّسُولِ صلى الله عليه وسلم وَمَسْجِدِ الْأَقْصَى».
611.1189. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Учта масжиддан бошқасига кўч боғлаб борилмайди: Масжидул Ҳаромга, Расул соллаллоҳу алайҳи васалламнинг масжидларига ва Масжидул Ақсога», дедилар».
612/1190 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ، أَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «صَلَاةٌ فِي مَسْجِدِي هَذَا خَيْرٌ مِنْ أَلْفِ صَلَاةٍ فِيمَا سِوَاهُ، إِلَّا الْمَسْجِدَ الْحَرَامَ».
612.1190. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ушбу масжидимдаги намоз ундан бошқалардаги мингта намоздан афзалдир. Масжидул Ҳаром бундан мустасно», дедилар».
475/2 – بَاب: مَسْجِدِ قُبَاءٍ
475.2-БОБ.
ҚУБО МАСЖИДИ ҳақида
613/1191 - عَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا، أنَّهُ كَانَ لَا يُصَلِّي مِنَ الضُّحَى إِلَّا فِي يَوْمَيْنِ: يَوْمَ يَقْدَمُ بِـمَكَّةَ، فَإِنَّهُ كَانَ يَقْدَمُهَا ضُحًى، فَيَطُوفُ، ثُمَّ يُصَلِّي رَكْعَتَيْنِ خَلْفَ الْمَقَامِ، وَيَوْمَ يَأْتِي مَسْجِدَ قُبَاءٍ، فَإِنَّهُ كَانَ يَأْتِيهِ كُلَّ سَبْتٍ، فَإِذَا دَخَلَ الْمَسْجِدَ كَرِهَ أَنْ يَخْرُجَ مِنْهُ حَتَّى يُصَلِّيَ فِيهِ. وَكَانَ يُحَدِّثُ أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم كَانَ يَزُورُهُ رَاكِبًا وَمَاشِيًا. وَكَانَ يَقُولُ: إِنَّـمَا أَصْنَعُ كَمَا رَأَيْتُ أَصْحَابِي يَصْنَعُونَ، وَلَا أَمْنَعُ أَحَدًا أَنْ يُصَلِّيَ فِي أَيِّ سَاعَةٍ شَاءَ مِنْ لَيْلٍ أَوْ نَهَارٍ، غَيْرَ أَنْ لَا تَتَحَرَّوْا طُلُوعَ الشَّمْسِ وَلَا غُرُوبَهَا.
613.1191, 1192. Нофеъдан ривоят қилинади:
«Ибн Умар розияллоҳу анҳумо чошгоҳ намозини фақат иккита кунда ўқир эди: Маккага келган куни чошгоҳ вақтида келиб, Байтни тавоф қилар, сўнг Мақомнинг* ортида икки ракат намоз ўқир эди; Қубо масжидига борган куни. У ерга ҳар шанба борар, масжидга кирса, унда намоз ўқимай чиқишни ёқтирмас ва Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг уловда ҳам, пиёда ҳам бориб, уни зиёрат қилишларини айтар эди».
У киши (Ибн Умар) айтар эди: «Мен шерикларим қилаётганларини кўрганимдек қиламан ва ҳеч кимни кечқурун ёки кундузи ўзи хоҳлаган вақтда намоз ўқишдан ман қилмайман, бироқ қуёш чиқишини ҳам, ботишини ҳам қасд қилманглар».
* Мақом деганда Каъбанинг ёнидаги Мақоми Иброҳим ‒ Иброҳим алайҳиссалом турган жой назарда тутилган. У зот бир тош устида туриб, Каъбатуллоҳни қурганлар. Шунда ўша тошга оёқ излари тушиб қолган. Ана шу тош ҳозирда ҳам бор. «Мақоми Иброҳим» – шу тош ва унинг атрофидир.
476/3 – بَاب: فَضْلِ مَا بَيْنَ الْقَبْرِ وَالْمِنْبَرِ
476.3-БОБ.
(равзадаги) ҚАБР БИЛАН МИНБАР ОРАСИНИНГ ФАЗЛИ ҲАҚИДА
614/1196 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «مَا بَيْنَ بَيْتِي وَمِنْبَرِي رَوْضَةٌ مِنْ رِيَاضِ الْجَنَّةِ، وَمِنْبَرِي عَلَى حَوْضِي».
614.1196. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Уйим билан минбаримнинг ораси жаннат боғларидан биридир. Минбарим эса ҳовузимнинг устидадир», дедилар».
23 - كتاب: العَمَلِ فِي الصَّلَاةِ
23.. НАМОЗДАГИ ҲАРАКАТ КИТОБи
477/1- بَاب: مَا يُنْهَى عَنْهُ مِنَ الْكَلَامِ فِي الصَّلَاةِ
477.1-БОБ.
НАМОЗДА (айтиш) ҚАЙТАРИЛГАН гаплар ҲАқИДА
615/1199 - عَنْ ابْنِ مَسْعُودٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: كُنَّا نُسَلِّمُ عَلَى النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم وَهْوَ فِي الصَّلَاةِ، فَيَرُدُّ عَلَيْنَا، فَلَمَّا رَجَعْنَا مِنْ عِنْدِ النَّجَاشِيِّ، سَلَّمْنَا عَلَيْهِ فَلَمْ يَرُدَّ عَلَيْنَا، وَقَالَ: «إِنَّ فِي الصَّلَاةِ شُغْلًا».
615.1199. Абдуллоҳ розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам намоздалик чоғларида у зотга салом берар эдик, у зот алик олар эдилар. Нажошийнинг ҳузуридан қайтгач, у зотга салом берсак, алик олмадилар ва: «Албатта, намозда (етарли) машғуллик бор», дедилар».
616/1200 – وَفِي رِوَايَةٍ عَنْ زَيْدِ بْنِ أرْقَمَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: كَانَ أحَدُنَا يُكَلِّمُ صَاحِبَهُ بِحَاجَتِهِ حَتَّى نَزَلَتْ: (حَافِظُوا عَلَى الصَّلَوَاتِ وَالصَّلَاةِ الْوُسْطَى وَقُومُوا لِلَّهِ قَانِتِينَ) [البقرة: 238] ، فَأُمِرْنَا بِالسُّكُوتِ.
616.1200. Зайд ибн Арқам розияллоҳу анҳу айтади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг даврларида намозда сўзлашаверардик. Биримиз намозида ёнидаги шеригига ҳожатини айтаверар эди. Ниҳоят, «Намозларни… муҳофаза этинг» ояти нозил бўлиб, жим туришга буюрилдик».
478/2 – بَاب: مَسْحِ الْحَصَى فِي الصَّلَاةِ
478.2-БОБ.
НАМОЗДА МАЙДА ТОШЛАРНИ сийпалАШ ҲАҚИДА
617/1207 - عَنْ مُعَيْقِيبٌ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم قَالَ فِي الرَّجُلِ يُسَوِّي التُّرَابَ حَيْثُ يَسْجُدُ، قَالَ: «إِنْ كُنْتَ فَاعِلًا فَوَاحِدَةً».
617.1207. Муъайқиб шундай сўзлаб берди:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам сажда қиладиган жойидаги тупроқни текислайдиган киши хусусида: «Агар бундай қиладиган бўлсанг, фақат бир марта қил», дедилар».
479/3 – بَاب: إِذَا انْفَلَتَتِ الدَّابَّةُ فِي الصَّلَاةِ
479.3-БОБ.
НАМОЗДА УЛОВ ЕЧИЛИБ КЕТСА...
618/1211 - عَنْ أَبِي بَرْزَةَ الْأَسْلَمِيِّ رَضِيَ الله عَنْهُ، صَلَّى يَوْمًا فِي غَزْوَة ٍوَلِجَامُ دَابَّتِهِ بِيَدِهِ، فَجَعَلَتِ الدَّابَّةُ تُنَازِعُهُ، وَجَعَلَ يَتْبَعُهَا؛فَقِيلَ لَهُ فِي ذَلِكَ، فَقَالَ: إِنِّي غَزَوْتُ مَعَ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم سِتَّ غَزَوَاتٍ، أَوْ سَبْعَ غَزَوَاتٍ، أو ثَـمَانَ، وَشَهِدْتُ تَيْسِيرَهُ، وَإِنِّي أَنْ كُنْتُ أَنْ أُرَاجِعَ مَعَ دَابَّتِي، أَحَبُّ إِلَيَّ مِنْ أَنْ أَدَعَهَا تَرْجِعُ إِلَى مَأْلَفِهَا فَيَشُقَّ عَلَيَّ.
618.1211. Азрақ ибн Қайс бундай сўзлаб берди:
«Аҳвозда ҳарурийлар* билан урушаётган эдик. Мен дарё бўйида турган эдим, намоз ўқиётган бир кишига кўзим тушиб қолди. Уловининг жилови қўлида турган эди. Бир пайт улов уни торта бошлади. У эса уловнинг кетидан юриб кета бошлади – Шуъба (ровийлардан бири): «У Абу Барза Асламий эди», дейди. – Шунда хаворижлардан бир киши: «Аллоҳим! Мана бу қарияни жазолагин», дея кетди. Қария намоздан чиққач: «Гапларингизни эшитдим. Мен Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам билан олти ғазотда [ёки етти-саккизта ғазотда] қатнашганман ва у зотнинг (одамларга динни) осонлаштириб беришларини кўрганман. Уловимга қараб туришим унинг ўз қозиғига қайтиб кетиб қолиб, менга машаққат туғдирганидан яхшироқдир», деди».
* Ҳарурия – хаворижларнинг номларидан бири. Хаворижлар Куфа яқинидаги Ҳаруро деган жойда тўпланиб, ҳазрати Алий розияллоҳу анҳуга қарши тил бириктирганлари сабабли шундай номланиб қолишган.
619/1212 – عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ الله عَنْهَا، ذَكَرَتْ حَدِيثُ الـخُسُوفِ، وَقَالَ فِي هَذِهِ الرِّوَايَةِ بَعْدَ قَوْلِهِ صلى الله عليه وسلم: وَلَقَدْ رَأَيْتُ النَّارَ يَحْطِمُ بَعْضُهَا بَعْضًا، وَرَأَيْتُ فِيهَا عَمْرَو بْنَ لُحَيٍّ، وَهْوَ الَّذِي سَيَّبَ السَّوَائِبَ».
619.1212. Оиша розияллоҳу анҳо айтади:
«Қуёш тутилди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам (намозга) туриб, узун сура қироат қилдилар. Кейин рукуъ қилиб, (уни ҳам) узун қилдилар. Кейин бошларини кўтардилар. Кейин бошқа сурани бошладилар. Кейин рукуъ қилдилар, уни адо қилиб бўлгач, сажда қилдилар. Иккинчи ракатда ҳам шундай қилдилар. Сўнг: «У иккиси (қуёш ва ой) Аллоҳнинг оят-аломатларидан иккитасидир. Қачон буни (тутилишни) кўрсангиз, у сиздан аригунга қадар намоз ўқинг. Дарҳақиқат, шу турган жойимда менга ваъда қилинган ҳамма нарсани кўрдим. Ҳаттоки, олдинламоқчи бўлганимни кўрган пайтингизда жаннатдан бир бош (узум) олмоқчи бўлган эдим. Орқага тисарилганимни кўрган пайтингизда эса жаҳаннам ўз-ўзини парчалаётганини кўрган эдим. Унда Амр ибн Луҳайни ҳам кўрдим. У «соиба»ни* жорий қилган кишидир», дедилар».
* «Соиба» луғатда «қўйиб юборилган» деган маънони англатади. Жоҳилият даврининг бузуқ одатларидан бири шу эдики, бир киши сафардан келгани, касалдан тузалгани ёки шу каби бирор сабаб билан бир туяни олиҳалар учун назр қилар эди. Кейин уни миниш, ишлатиш мумкин бўлмай қолар, сувдан, ўт-ўландан тўсилмас эди. Ана шундай туя «соиба» дейилар эди.
480/4 – بَاب: لَا يَرُدُّ السَّلَامَ فِي الصَّلَاةِ
480.4-БОБ.
НАМОЗДА САЛОМГА АЛИК ОЛМАЙДИ
620/1217 - عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللهِ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: بَعَثَنِي رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم فِي حَاجَةٍ، لَهُ فَانْطَلَقْتُ، ثُمَّ رَجَعْتُ وَقَدْ قَضَيْتُهَا، فَأَتَيْتُ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم، فَسَلَّمْتُ عَلَيْهِ، فَلَمْ يَرُدَّ عَلَيَّ، فَوَقَعَ فِي قَلْبِي مَا اللهُ أَعْلَمُ بِهِ، فَقُلْتُ فِي نَفْسِي: لَعَلَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم وَجَدَ عَلَيَّ أَنِّي أَبْطَأْتُ. ثُمَّ سَلَّمْتُ عَلَيْهِ فَلَمْ يَرُدَّ عَلَيَّ، فَوَقَعَ فِي قَلْبِي أَشَدُّ مِنَ الْمَرَّةِ الْأُولَى، ثُمَّ سَلَّمْتُ عَلَيْهِ فَرَدَّ عَلَيَّ، فَقَالَ: «إِنـَّمَا مَنَعَنِي أَنْ أَرُدَّ عَلَيْكَ أَنِّي كُنْتُ أُصَلِّي».
620.1217. Жобир ибн Абдуллоҳ розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам мени ўзларининг бир юмушлари учун юбордилар. Мен йўлга тушдим. Кейин уни битириб, қайтдим ва Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг олдиларига келиб, салом бердим. У зот менга алик олмадилар. Шунда қалбимга шундай бир нарса тушдики, уни фақат Аллоҳ билади. Ичимда: «Эҳтимол, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам кечикканим учун мендан аччиқлангандирлар», деб, у зотга яна салом бердим. Яна алик олмадилар. Қалбимга аввалгидан ҳам қаттиқроқ нарса тушди. Кейин у зотга яна салом берган эдим, менга алик олдилар ва: «Сенга алик олишдан намоз ўқиётганим тўсди, холос», дедилар. У зот уловлари устида қибладан бошқа томонга юзланиб турган эдилар».
481/5 – بَاب: الْخَصْرِ فِي الصَّلَاةِ
481.5-БОБ.
НАМОЗДА ҚЎЛНИ БиқинГА ҚЎЙИБ ТУРИШ ҲАҚИДА
621/1220 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: نُـهَى النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم أَنْ يُصَلِّيَ الرَّجُلُ مُخْتَصِرًا.
621.1220. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Киши қўлини белига қўйиб намоз ўқишдан қайтарилган».
24 – كتاب: سُجُودِ السَّهْوِ
482/1 – باب: إذَا صَلَّى خَمْسًا
622/1226 – عَنْ عَبْدِ الله بْنِ مَسْعُودٍ رَضِيَ الله عَنْهُ: أنَّ رَسُولَ الله صلى الله عليه وسلم صَلَّى الظُّهْرَ خَمْسًا، فَقِيلَ لَهُ: أزِيدَ فِي الصَّلَاةِ؟ فَقَالَ: وَمَا ذَاكَ؟، قَالَ: صَلَّيْتَ خًمْسًا، فَسَجَدَ سَجْدَتَيْنِ بَعْدَ مَا سَلَّمَ.
483/2 – باب: إذَا طُلِّمَ وَهُوَ يُصَلِّي فَأَشَارَ بِيَدِهِ وَاسْتَمَعَ
623/1233 – عَنْ أمِّ سَلَمَةَ رَضِيَ الله عَنْهَا قَالَتْ: سَمِعْتُ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم يَنْهَى عَنِ الرَّكْعَتَيْنِ بَعْدَ العَصْرِ، ثُمَّ رَأَيْتُهُ يُصَلِّيهِمَا، وَكَانَ عِنْدِي نِسْوَةٌ مِنَ الأَنْصَارِ، فَأَرْسَلْتُ إلَيْهِ الـجَارِيَةَ، فَقُلْتُ: قُومِي بِـجَنْبِهِ، قُولِي لَهُ: تَقُولُ لَكَ أمُّ سَلَمَةَ: يَا رَسُولَ الله، سَمِعْتُكَ تَنْهَى عَنْ هَاتَيْنِ، وَأرَاكَ تُصَلِّيهِمَا؟ فَإنْ أشَارَ بِيَدِهِ فَاسْتَأْخِرِي عَنْهُ. فَفَعَلَتِ الـجَارِيَةُ، فَأشَارَ بِيَدِهِ، فَاسْتَأْخَرَتْ عَنْهُ، فَلَمَّا نْصَرَفَ قَالَ: يَا بِنْتَ أبِي أُمَيَّةَ، سَأَلتِ عَنِ الرَّكْعَتَيْنِ بَعْدَ العَصْرِ، وَإنَّهُ أتَانِي نَاسٌ مِنْ عَبْدِ القَيْسِ، فَشَغَلُونِي عَنِ الرَّكْعَتَيْنِ اللَّيْلَتَيْنِ بَعْدَ الظُّهْرِ فَهُمَا هَاتَانِ.
25 - كتاب: الجنائز
25. ЖАНОЗАЛАР КИТОБИ
484/1- بَاب: مَنْ كَانَ آخِرُ كَلَامِهِ: لَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ
484.1-БОБ.
ОХИРГИ сўзи
«ЛАа ИЛаАҲА ИЛЛАЛЛОҲ» БЎЛГАН КИШИ хусусиДА
624/1237 - عَنْ أَبِي ذَرٍّ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «أَتَانِي آتٍ مِنْ رَبِّي، فَأَخْبَرَنِي، أَوْ قَالَ: بَشَّرَنِي، أَنَّهُ مَنْ مَاتَ مِنْ أُمَّتِي لَا يُشْرِكُ بِاللهِ شَيْئًا دَخَلَ الْجَنَّةَ». قُلْتُ: وَإِنْ زَنَى وَإِنْ سَرَقَ؟ قَالَ: «وَإِنْ زَنَى وَإِنْ سَرَقَ».
624.1237. Абу Зарр розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Роббим ҳузуридан менинг олдимга биров келиб, умматимдан ким Аллоҳга бирон нарсани шерик қилмай вафот этса, жаннатга киришининг хабарини берди [ёки хушхабарини берди]», дедилар. Мен: «Зино қилса ҳамми? Ўғрилик қилса ҳамми?» дедим. У зот: «Зино қилса ҳам, ўғрилик қилса ҳам», дедилар».
625/1238 - عَنْ عَبْدِ اللهِ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «مَنْ مَاتَ يُشْرِكُ بِاللهِ شَيْئًا دَخَلَ النَّارَ». وَقُلْتُ أَنَا: مَنْ مَاتَ لَا يُشْرِكُ بِاللهِ شَيْئًا دَخَلَ الْجَنَّةَ.
625.1238. Абдуллоҳ розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ким Аллоҳга бирон нарсани шерик қилган ҳолда ўлса, дўзахга киради», деганлар. Мен: «Ким Аллоҳга бирон нарсани шерик қилмаган ҳолда ўлса, жаннатга киради», дейман».
485/2 – بَاب: الْأَمْرِ بِاتِّبَاعِ الْجَنَائِزِ
485.2-БОБ.
ЖАНОЗАГА қатнашиШГА БУЮРИШ ҲАҚИДА
626/1239 - عَنِ الْبَرَاءِ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: أَمَرَنَا النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم بِسَبْعٍ وَنَهَانَا عَنْ سَبْعٍ: أَمَرَنَا بِاتِّبَاعِ الْجَنَائِزِ، وَعِيَادَةِ الْمَرِيضِ، وَإِجَابَةِ الدَّاعِي، وَنَصْرِ الْمَظْلُومِ، وَإِبْرَارِ الْقَسَمِ، وَرَدِّ السَّلَامِ، وَتَشْمِيتِ الْعَاطِسِ، وَنَهَانَا عَنْ آنِيَةِ الْفِضَّةِ، وَخَاتَمِ الذَّهَبِ، وَالْحَرِيرِ، وَالدِّيبَاجِ، وَالْقَسِّيِّ، وَالْإِسْتَبْرَقِ.
626.1239. Баро розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам бизни етти нарсага буюрдилар ва етти нарсадан қайтардилар: жанозага қатнашишга, касални бориб кўришга, айтилган жойга боришга, мазлумга ёрдам беришга, қасамни оқлашга, саломга алик олишга ва акса урган кишига ташмит* қилишга буюрдилар. Кумуш идишдан, тилла узукдан, ипакдан, дебождан, қассийдан ва истабрақдан* қайтардилар».
* Араб тилида акса урган кишига қарата «Йарҳамукаллоҳ» («Аллоҳ сенга раҳм қилсин») дейиш «ташмит» дейилади. Бунда мусулмон одам айнан мазкур жумлани ишлатиши керак. «Соғ бўлинг», «Саломат бўлинг» ёки шунга ўхшаш бошқа иборалар унинг ўрнига ўтмайди.
* «Дебож», «қассий», «истабрақ» – ипак матоларнинг номлари. Дебож – ўриш-арқоғи ипакдан бўлган юпқа мато; қассий – зайтун поясига ипак аралаштириб тўқиладиган мато бўлиб, ўша вақтларда Мисрдан олиб келинган; истабрақ – дебожнинг қалини. Баъзилар буларни тоза ипак эмас деб ўйлаб қолишлари мумкинлиги учун ҳадисда алоҳида-алоҳида таъкидланмоқда.
486/3 – باب: الدُّخُولِ عَلَى الـميِّتِ بَعْدَ الـمَوْتِ إذَا أُدْرِجَ في أكْفَانِهِ
627/1243 - عَنْ أُمِّ الْعَلَاءِ رَضِيَ الله عَنْهَا - امْرَأَةً مِنَ الْأَنْصَارِ بَايَعَتِ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم – قَالَتْ: أَنَّهُ اقْتُسِمَ الْمُهَاجِرُونَ قُرْعَةً، فَطَارَ لَنَا عُثْمَانُ بْنُ مَظْعُونٍ، فَأَنْزَلْنَاهُ فِي أَبْيَاتِنَا، فَوَجِعَ وَجَعَهُ الَّذِي تُوُفِّيَ فِيهِ، فَلَمَّا تُوُفِّيَ وَغُسِّلَ وَكُفِّنَ فِي أَثْوَابِهِ، دَخَلَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم فَقُلْتُ: رَحْمَةُ اللهِ عَلَيْكَ أَبَا السَّائِبِ، فَشَهَادَتِي عَلَيْكَ: لَقَدْ أَكْرَمَكَ اللهُ. فَقَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «وَمَا يُدْرِيكِ أَنَّ اللهَ أَكْرَمَهُ؟» فَقُلْتُ: بِأَبِي أَنْتَ يَا رَسُولَ اللهِ، فَمَنْ يُكْرِمُهُ اللهُ؟ فَقَالَ: «أَمَّا هُوَ فَقَدْ جَاءَهُ الْيَقِينُ، وَاللهِ إِنِّي لَأَرْجُو لَهُ الْخَيْرَ، وَاللهِ مَا أَدْرِي، وَأَنَا رَسُولُ اللهِ، مَا يُفْعَلُ بِي». قَالَتْ: فَوَاللهِ لَا أُزَكِّي أَحَدًا بَعْدَهُ أَبَدًا.
627.1243. Хорижа ибн Зайд ибн Собит айтади:
«Умму Ало – у ансорлардан бўлиб, Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга байъат қилган аёл эди – шундай хабар қилади: «Муҳожирлар қуръа асосида тақсимланди. Бизга Усмон ибн Мазъун тушди. Биз уни уйимизга туширдик. Кейин у вафотига сабаб бўлган хасталикка чалинди. Вафот этиб, ювилиб, ўз кийимларига кафанлангач, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам кириб келдилар. Мен: «Сенга Аллоҳнинг раҳмати бўлсин, эй Абу Соиб! Сенга гувоҳлигим шуки, дарҳақиқат, Аллоҳ сени икром қилгандир», дедим. Шунда Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Аллоҳ уни икром қилганини сен қаердан биласан?» дедилар. Мен: «Отам сизга фидо бўлсин, эй Аллоҳнинг Расули, бўлмаса Аллоҳ кимни икром қилади?» дедим. Шунда у зот: «Дарҳақиқат, унга ўлим* келди. Аллоҳга қасамки, мен унга яхшилик(бўлиши)ни умид қиламан. Аллоҳга қасамки, мен Аллоҳнинг Расули бўла туриб, ўзимга нима қилинишини билмайман», дедилар. Аллоҳга қасамки, ўшандан буён ҳеч қачон бирор кишини поклаб мақтамайман».
Бошқа бир ривоятда: «...мен Аллоҳнинг Расули бўла туриб, унга нима қилинишини билмайман», деганлар.
* Биз «ўлим» деб таржима қилган сўз матнда «яқийн» деб келган. Яқийн – тўла ишонч; бўлиши аниқ, шак-шубҳасиз ҳолат маъносини англатиб, бу ерда ўлим назарда тутилган.
628/1244 - عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللهِ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: لَمَّا قُتِلَ أَبِي جَعَلْتُ أَكْشِفُ الثَّوْبَ عَنْ وَجْهِهِ، أَبْكِي وَيَنْهَوْنِي عَنْهُ، وَالنَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم لَا يَنْهَانِي، فَجَعَلَتْ عَمَّتِي فَاطِمَةُ تَبْكِي، فَقَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «تَبْكِينَ أَوْ لَا تَبْكِينَ، مَا زَالَتِ الْمَلَائِكَةُ تُظِلُّهُ بِأَجْنِحَتِهَا حَتَّى رَفَعْتُمُوهُ».
628.1244. Жобир ибн Абдуллоҳ розияллоҳу анҳумо айтади:
«Отам қатл қилингач, юзидан матони очиб, йиғлай бошладим. Мени бундан қайтаришар эди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам эса мени қайтармас эдилар. Аммам Фотима ҳам йиғлай бошлади. Шунда Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Йиғлайсанми, йиғламайсанми, уни кўтаргунларингизча фаришталар унга қанотлари ила соя солиб туришди», дедилар».
487/4- بَاب: الرَّجُلِ يَنْعَى إِلَى أَهْلِ الْمَيِّتِ بِنَفْسِهِ
487.4-БОБ.
МАЙЙИТнинг аҳлиГА ЎЛИМ хабарини айтиш ҳақида
629/1245 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَرَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم نَعَى النَّجَاشِيَّ فِي الْيَوْمِ الَّذِي مَاتَ فِيهِ، خَرَجَ إِلَى الْمُصَلَّى، فَصَفَّ بِـهِمْ، وَكَبَّرَ أَرْبَعًا.
629.1245. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Нажоший ўлган куни унинг вафоти хабарини айтдилар. Намозгоҳга чиқиб, одамлар билан саф тортдилар ва тўрт такбир айтдилар».
630/1246 - عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «أَخَذَ الرَّايَةَ زَيْدٌ فَأُصِيبَ، ثُمَّ أَخَذَهَا جَعْفَرٌ فَأُصِيبَ، ثُمَّ أَخَذَهَا عَبْدُ اللهِ بْنُ رَوَاحَةَ فَأُصِيبَ - وَإِنَّ عَيْنَيْ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم لَتَذْرِفَانِ - ثُمَّ أَخَذَهَا خَالِدُ بْنُ الْوَلِيدِ مِنْ غَيْرِ إِمْرَةٍ فَفُتِحَ لَهُ».
630.1246. Анас ибн Молик розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам дедилар: «Байроқни Зайд олди, у ўлдирилди. Кейин уни Жаъфар олди, у ҳам ўлдирилди. Кейин уни Абдуллоҳ ибн Равоҳа олди, у ҳам ўлдирилди – Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг икки кўзлари ёш қуярди. – Сўнгра уни амир бўлмаса ҳам Холид ибн Валид олди. Унга фатҳ насиб бўлди».
488/5 – بَاب: فَضْلِ مَنْ مَاتَ لَهُ وَلَدٌ فَاحْتَسَبَ
488.5-боб.
ФАРЗАНДИ ВАФОТ ЭТИБ, САВОБ УМИД
ҚИЛГАН КИШИНИНГ ФАЗли ҲАҚИДА
631/1248 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ:: قَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «مَا مِنَ النَّاسِ مِنْ مُسْلِمٍ يُتَوَفَّى لَهُ ثَلَاثٌ لَمْ يَبْلُغُوا الْحِنْثَ، إِلَّا أَدْخَلَهُ اللهُ الْجَنَّةَ، بِفَضْلِ رَحْمَتِهِ إِيَّاهُمْ».
631.1248. Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Бир мусулмон одамнинг балоғатга етмаган уч фарзанди вафот этса, Аллоҳ уларга бўлган раҳмати фазлидан уни албатта жаннатга киритади», дедилар».
489/6 – بَاب: مَا يُسْتَحَبُّ أنْ غُسْلِ الْمَيِّتِ وَوُضُوئِهِ بِالْمَاءِ وَالسِّدْرِ
489.6-БОБ.
МАЙЙИТНИ СУВ ВА СИДР БИЛАН ғусл ВА ТАҲОРАТ қилдириш ҲАҚИДА
632/1253 - عَنْ أُمِّ عَطِيَّةَ الْأَنْصَارِيَّةِ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا قَالَتْ: دَخَلَ عَلَيْنَا رَسُولُ الله صلى الله عليه وسلم حِينَ تُوُفِّيَتِ ابْنَتُهُ، فَقَالَ: «اغْسِلْنَهَا ثَلَاثًا، أَوْ خَمْسًا، أَوْ أَكْثَرَ مَنْ ذَلِكَ إِنْ رَأَيْتُنَّ ذَلِكَ، بـِمَاءٍ وَسِدْرٍ، وَاجْعَلْنَ فِي الْآخِرَةِ كَافُورًا، أَوْ شَيْئًا مِنْ كَافُورٍ، فَإِذَا فَرَغْتُنَّ فَآذِنَّنِي». فَلَمَّا فَرَغْنَا آذَنَّاهُ، فَأَعْطَانَا حِقْوَهُ، وَقَالَ: «أَشْعِرْنَهَا إِيَّاهُ». تَعْنِي: إِزَارَهُ.
632.1253. Умму Атийя Ансория розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам қизлари вафот этганда бизнинг ҳузуримизга кириб, «Уни сув ва сидр билан уч ё беш марта, лозим топсангиз, ундан-да кўп ювинглар. Охиргисида кофур* [ёки кофур аралашган бирон нарса] қўшинглар. Фориғ бўлганингизда менга маълум қилинглар», дедилар. Фориғ бўлганимизда у зотни чақирдик. У зот бизга изорларини бериб: «Уни (олдин) мана бунга ўранглар», дедилар».
* Кофур – мусулмон ўлкаларида кенг ишлатиладиган хушбўй модда бўлиб, уни сувга қўшиб маййитни ювишга ишлатилади. Бунда жасад тез қотади ва тез айнимайди, хушбўйлигида эса инсон ва фаришталарнинг икроми бор.
490/7 – بَاب: يُبْدأ بِـمَيَامِنِ الـمَيِّتِ
490.7-БОБ.
632أ/1254 – وَفِي رِوَايَةٍ أُخْرَى أَنَّهُ قَالَ: «ابْدَأْنَ بِـمَيَامِنِهَا، وَمَوَاضِعِ الْوُضُوءِ مِنْهَا»، قَالَتْ: وَمَشَطْنَاهَا ثَلَاثَةَ قُرُونٍ.
632А.1254. Айюб Муҳаммаддан, у эса Умму Атийя розияллоҳу анҳодан ривоят қилади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг қизларини юваётганимизда у зот ҳузуримизга кириб: «Уни сув ва сидр билан уч ё беш марта ёки ундан-да кўп ювинглар. Охиргисида кофур ҳам қўшинглар. Фориғ бўлганингизда менга маълум қилинглар», дедилар. Фориғ бўлгач, у зотга хабар бердик. У зот бизга изорларини ташлаб: «Уни (олдин) мана бунга ўранглар», дедилар».
Айюб айтади: «Ҳафса менга худди Муҳаммаднинг ҳадиси каби ҳадис айтиб берди. Ҳафсанинг ҳадисида: «Уни тоқ ювинглар» ва «Уч, ёки беш, ёки етти марта» ҳамда «Унинг ўнг тарафидан ва таҳорат ўринларидан бошланглар», деганлари ҳам бор эди. Яна унда Умму Атийя: «Унинг сочларини уч ўрим қилиб тараб қўйдик», деган».
491/8 – بَاب: الثِّيَابِ الْبِيضِ لِلْكَفَنِ
491.8-БОБ.
КАФАН УЧУН ОҚ МАТО БЎЛИШИ ҲАҚИДА
633/1264 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم كُفِّنَ فِي ثَلَاثَةِ أَثْوَابٍ يَـمَانِيَةٍ بِيضٍ سَحُولِيَّةٍ مِنْ كُرْسُفٍ، لَيْسَ فِيهِنَّ قَمِيصٌ وَلَا عِمَامَةٌ.
633.1264. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам пахтадан бўлган учта оппоқ яманий саҳулий эн кийимга кафанландилар, уларнинг орасида кўйлак ҳам, салла ҳам йўқ эди».
* Саҳул – Ямандаги мато тўқишда, кийим бўяш ва оҳорлашда машҳур бўлган ўлка.
492/9 – بَاب: الْكَفَنِ فِي ثَوْبَيْنِ
492.9-БОБ.
ИККИта эн КИЙИМгА* КАФАНЛАШ ҲАҚИДА
634/1265 - عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: بَيْنَمَا رَجُلٌ وَاقِفٌ مَعَ رَسُولِ الله صلى الله عليه وسلم بِعَرَفَةَ، إِذْ وَقَعَ عَنْ رَاحِلَتِهِ فَوَقَصَتْهُ، أَوْ قَالَ: فَأَوْقَصَتْهُ، قَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «اغْسِلُوهُ بِمَاءٍ وَسِدْرٍ، وَكَفِّنُوهُ فِي ثَوْبَيْنِ، وَلَا تُحَنِّطُوهُ، وَلَا تُخَمِّرُوا رَأْسَهُ، فَإِنَّهُ يُبْعَثُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ مُلَبِّيًا».
634.1265. Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Бир киши Арафотда вуқуф қилиб турган эди, тўсатдан туясидан йиқилди. (Туяси) уни йиқитиб, бўйнини синдирди [ёки «синдириб юборди», деди]. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Уни сув ва сидр билан ювинглар, иккита эн кийимга кафанланглар. Унга хушбўйлик суртманглар, бошини ҳам ёпманглар, чунки у қиёмат куни талбия* айтган ҳолида тирилади», дедилар».
* Эн кийим – тикилмаган, чойшабсимон оддий мато.
493/10 – بَاب: الْكَفَنِ فِي الْقَمِيصِ
493.10-БОБ.
ЧЕТИ ТИКИЛГАН ЁКИ ТИКИЛМАГАН КЎЙЛАКкА
КАФАНЛАШ ВА КЎЙЛАКСИЗ КАФАНЛАш ҲАҚИДА
635/1269 - عَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا: أَنَّ عَبْدَ اللهِ بْنَ أُبَيٍّ لَمَّا تُوُفِّيَ، جَاءَ ابْنُهُ إِلَى النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم فَقَالَ: يَا رَسُولَ اللهِ، أَعْطِنِي قَمِيصَكَ أُكَفِّنْهُ فِيهِ، وَصَلِّ عَلَيْهِ، وَاسْتَغْفِرْ لَهُ. فَأَعْطَاهُ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم قَمِيصَهُ، فَقَالَ: «آذِنِّي أُصَلِّي عَلَيْهِ». فَآذَنَهُ، فَلَمَّا أَرَادَ أَنْ يُصَلِّيَ عَلَيْهِ جَذَبَهُ عُمَرُ رَضِيَ الله عَنْهُ، فَقَالَ: أَلَيْسَ اللهُ نَهَاكَ أَنْ تُصَلِّيَ عَلَى الْمُنَافِقِينَ؟ فَقَالَ: «أَنَا بَيْنَ خِيرَتَيْنِ، قَالَ: (اسْتَغْفِرْ لَهُمْ أَوْ لَا تَسْتَغْفِرْ لَهُمْ إِنْ تَسْتَغْفِرْ لَهُمْ سَبْعِينَ مَرَّةً فَلَنْ يَغْفِرَ اللَّهُ لَهُمْ)» [التوبة: 80]. فَصَلَّى عَلَيْهِ، فَنَزَلَتْ: (وَلَا تُصَلِّ عَلَى أَحَدٍ مِنْهُمْ مَاتَ أَبَدًا) [التوبة: 84].
635.1269. Ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Абдуллоҳ ибн Убай вафот этганда унинг ўғли Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ёнларига келиб: «Эй Аллоҳнинг Расули, кўйлагингизни беринг, отамни унга кафанлайин. Унга жаноза ўқиб беринг ва унинг учун мағфират сўранг», деди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам унга кўйлакларини бердилар. У зот: «(Тайёр бўлгач) менга хабар бер, унга жаноза ўқиб бераман», дедилар. У хабар берди. У зот унга жаноза ўқимоқчи бўлган эдилар, Умар розияллоҳу анҳу у зотни (ўзига) тортиб: «Аллоҳ сизни мунофиқларга жаноза ўқишдан қайтармаганми?» деди. Шунда у зот: «Мен икки ихтиёр орасидаман. (Аллоҳ): «Улар учун мағфират сўрасанг ҳам, мағфират сўрамасанг ҳам, агар улар учун етмиш марта мағфират сўрасанг ҳам, Аллоҳ уларни зинҳор мағфират қилмас», деган», дедилар-да, унга жаноза ўқидилар. Шунда «Ва ҳеч қачон улардан ўлган бирортасига ҳам (жаноза) намоз ўқима…» (ояти) нозил бўлди».
636/1270 - عَنْ جَابِرٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: أَتَى النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم عَبْدَ اللهِ بْنَ أُبَيٍّ بَعْدَ مَا دُفِنَ، فَأَخْرَجَهُ، فَنَفَثَ فِيهِ مِنْ رِيقِهِ، وَأَلْبَسَهُ قَمِيصَهُ.
636.1270. Жобир розияллоҳу анҳу айтади:
«Абдуллоҳ ибн Убай дафн қилингач, Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам келиб, уни чиқартирдилар ва унга тупукларидан туфлаб, кўйлакларини кийдириб қўйдилар».
Изоҳ: Ушбу ҳадис бир қараганда олдинги ҳадиснинг маъносига зид келади. Чунки олдинги ривоятда кўйлакни маййитнинг ўғли сўрагани, кейингисида эса маййитни қабрдан чиқариб, унга кўйлак кийдирилгани айтилган. Бу икки ҳадиснинг маъносини бирлаштириш учун турли эҳтимоллар айтилган. Жумладан, кўйлак қайсидир сабабга кўра маййитга кийдирилмай қолиб кетган ва Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ваъдани адо этиш ҳамда маййитнинг ўғлининг илтимосини бажариш учун мазкур тасарруфни қилганлар ёки юқоридаги ҳадисда кўйлакни берганлари умумий маънода айтилган бўлиб, кейингисида эса қачон берганлари баён қилинган. Баъзи уламоларнинг фикрича, бунда маййит қабрга қўйилган бўлса-да, ҳали кўмилмаган эди.
637/1276 - عَنْ خَبَّابٌ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: هَاجَرْنَا مَعَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم نَلْتَمِسُ وَجْهَ اللهِ، فَوَقَعَ أَجْرُنَا عَلَى اللهِ، فَمِنَّا مَنْ مَاتَ لَمْ يَأْكُلْ مِنْ أَجْرِهِ شَيْئًا مِنْهُمْ مُصْعَبُ بْنُ عُمَيْرٍ، وَمِنَّا مَنْ أَيْنَعَتْ لَهُ ثَـمَرَتُهُ فَهُوَ يَهْدِبُهَا، قُتِلَ يَوْمَ أُحُدٍ، فَلَمْ نَجِدْ مَا نُكَفِّنُهُ إِلَّا بُرْدَةً، إِذَا غَطَّيْنَا بِهَا رَأْسَهُ خَرَجَتْ رِجْلَاهُ، وَإِذَا غَطَّيْنَا رِجْلَيْهِ خَرَجَ رَأْسُهُ، فَأَمَرَنَا النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم أَنْ نُغَطِّيَ رَأْسَهُ، وَأَنْ نَجْعَلَ عَلَى رِجْلَيْهِ مِنَ الْإِذْخِرِ.
637.1276. Хаббоб розияллоҳу анҳу сўзлаб берди:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам билан Аллоҳнинг розилигини излаб ҳижрат қилдик. Ажримиз Аллоҳнинг зиммасида бўлди. Бас, орамизда ўз ажридан бирон нарсани емай ўлганлар ҳам бўлди, улардан бири Мусъаб ибн Умайрдир. Кимнингдир эса меваси пишиб етилди ва у уни териб олмоқда. У (Мусъаб) Уҳуд куни қатл қилинди. Уни кафанлаш учун битта чакмондан бошқа нарса топа олмадик. У билан бошини ёпсак, оёғи чиқиб қолди, оёғини ёпсак, боши чиқиб қолди. Шунда Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам бизни унинг бошини ёпишга ва оёғига изхир* қўйишга буюрдилар».
* Изхир – хушбўй ўсимлик тури.
495/12 – بَاب: مَنِ اسْتَعَدَّ الْكَفَنَ فِي زَمَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم فَلَمْ يُنْكَرْ عَلَيْهِ
495.12-БОБ.
НАБИЙ СОЛЛАЛЛОҲУ АЛАЙҲИ ВАСАЛЛАМ ЗАМОНЛАРИДА КАФАН ТАЙЁРЛАГАНИДА эътироз билдирилМАГАН КИШИ ҲАҚИДА
638/1277 - عَنْ سَهْلٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: أَنَّ امْرَأَةً جَاءَتِ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم بِبُرْدَةٍ مَنْسُوجَةٍ، فِيهَا حَاشِيَتُهَا، أَتَدْرُونَ مَا الْبُرْدَةُ؟ قَالُوا: الشَّمْلَةُ، قَالَ: نَعَمْ. قَالَتْ: نَسَجْتُهَا بِيَدِي فَجِئْتُ لِأَكْسُوَكَهَا، فَأَخَذَهَا النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم مُحْتَاجًا إِلَيْهَا، فَخَرَجَ إِلَيْنَا وَإِنَّهَا إِزَارُهُ، فَحَسَّنَهَا فُلَانٌ فَقَالَ: اكْسُنِيهَا، مَا أَحْسَنَهَا، فَقَالَ الْقَوْمُ: مَا أَحْسَنْتَ، لَبِسَهَا النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم مُحْتَاجًا إِلَيْهَا، ثُمَّ سَأَلْتَهُ، وَعَلِمْتَ أَنَّهُ لَا يَرُدُّ! قَالَ: إِنِّي وَاللهِ مَا سَأَلْتُهُ لِأَلْبَسَهَا، إِنّـَمَا سَأَلْتُهُ لِتَكُونَ كَفَنِي. قَالَ سَهْلٌ: فَكَانَتْ كَفَنَهُ.
638.1277. Саҳл розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Бир аёл Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга чети тўқилган бурда келтирди – (Саҳл:) «Бурда нималигини биласизларми?» (деди, улар:) «Шамла», дейишди. (Саҳл:) «Тўғри», деди. – «Уни ўз қўлим билан тўқидим, сизга кийдириб қўяман деб келтирдим», деди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам шунга муҳтож бўлганлари учун уни олдилар. Олдимизга чиққанларида уни изор қилиб олган эканлар. Фалончи уни мақтаб: «Уни менга кийдиринг, мунча чиройли экан», деди. Одамлар: «Яхши иш қилмадинг, Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам унга муҳтож бўлганлари учун кийган эдилар. Сен эса у зотнинг рад этмасликларини била туриб сўрадинг», дейишди. У эса: «Аллоҳга қасамки, мен уни кийиш учун эмас, кафаним бўлиши учунгина сўрадим, холос», деди».
Саҳл: «Ўша унинг кафани бўлди», деди.
496/13 – بَاب: اتِّبَاعِ النِّسَاءِ الْجَنَائِزَ
496.13-боб.
АЁЛЛАРНИНГ ЖАНОЗАГА қатнашиши* ҲАҚИДА
* Бу ерда «жанозага қатнашиш» деганда жаноза намозини ўқиш учун бориш ёки дафнда иштирок этиш назарда тутилган.
639/1278 - عَنْ أُمِّ عَطِيَّةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا قَالَتْ: نُهِينَا عَنِ اتِّبَاعِ الْجَنَائِزِ وَلَمْ يُعْزَمْ عَلَيْنَا.
639.1278. Умму Атийя розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Жанозага қатнашишдан қайтарилдик. Аммо бу бизларга қатъий (ман) қилинмади».
497/14 – بَاب: حَدِّ الْمَرْأَةِ عَلَى غَيْرِ زَوْجِهَا
497.14-БОБ.
АЁЛ КИШИнинг ЭРИДАН БОШҚАГА АЗА ТУТИШИ ҲАҚИДА
640/1280- عَنْ أُمُّ حَبِيبَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا زَوْجِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَتْ: سـَمِعْتُ رَسُولَ الله صلى الله عليه وسلم يَقُولُ: «لَا يَحِلُّ لِامْرَأَةٍ تُؤْمِنُ بِاللهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ، تُحِدُّ عَلَى مَيِّتٍ فَوْقَ ثَلَاثٍ، إِلَّا عَلَى زَوْج أَرْبَعَةَ أَشْهُرٍ وَعَشْرًا».
640.1280. Зайнаб бинт Абу Саламадан ривоят қилинади:
«Шомдан Абу Суфён розияллоҳу анҳунинг ўлими хабари келганда, учинчи куни Умму Ҳабиба розияллоҳу анҳо сариқ хушбўйлик келтиришни сўраб, уни ёноқлари ва билакларига суртди ва шундай деди: «Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «Аллоҳга ва охират кунига иймон келтирган аёл учун бирор маййитга уч кундан ортиқ аза тутиши ҳалол бўлмайди. Эри бундан мустасно, чунки унга тўрт ою ўн кун аза тутади», деганларини эшитмаганимда, менинг бунга ҳожатим йўқ эди».
498/15 – بَاب: زِيَارَةِ الْقُبُورِ
498.15-БОБ.
ҚАБРЛАРНИ ЗИЁРАТ ҚИЛИШ ҲАҚИДА
641/1283 - عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: مَرَّ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم بِامْرَأَةٍ تَبْكِي عِنْدَ قَبْرٍ، فَقَالَ: «اتَّقِي اللهَ وَاصْبِرِي». قَالَتْ: إِلَيْكَ عَنِّي، فَإِنَّكَ لَمْ تُصَبْ بِـمُصِيبَتِي، وَلَمْ تَعْرِفْهُ، فَقِيلَ لَهَا: إِنَّهُ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم، فَأَتَتْ بَابَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم فَلَمْ تَجِدْ عِنْدَهُ بَوَّابِينَ، فَقَالَتْ: لَمْ أَعْرِفْكَ، فَقَالَ: «إِنّـَمَا الصَّبْرُ عِنْدَ الصَّدْمَةِ الْأُولَى».
641.1283. Анас ибн Молик розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам қабр олдида йиғлаётган бир аёлнинг ёнидан ўтиб қолиб: «Аллоҳга тақво қил ва сабр эт», дедилар. Аёл у зотни танимай: «Бор, мендан нари тур! Менинг мусибатим сенга етмаган-да!» деди. Шунда унга: «Бу Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам-ку!» дейилди. У Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг эшиклари олдига келди, бироқ у зотнинг ҳузурларида эшик оғаларини топмади. Сўнг: «Мен сизни танимабман», деди. Шунда у зот: «Албатта, сабр биринчи зарбададир», дедилар».
499/16 – بَاب: قَوْلِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم: «يُعَذَّبُ الْمَيِّتُ
بِبَعْضِ بُكَاءِ أَهْلِهِ عَلَيْهِ» إِذَا كَانَ النَّوْحُ مِنْ سُنَّتِهِ
499.16-БОБ.
айтиб ЙИҒЛАШ (маййитнинг ҳаётлигидаги) одати БЎЛган
тақдирда НАБИЙ СОЛЛАЛЛОҲУ АЛАЙҲИ ВАСАЛЛАМНИНГ «МАЙЙИТ
ўз АҲЛИНИНГ БАЪЗИ ЙИҒИСИ туфайли АЗОБЛАНАДИ» ДЕГАН СЎЗЛАРИ ҳамда Айтиб йиғлашдан бошқа йиғига рухсат этилиши ҳақида
* Сарлавҳанинг охирги қисми арабча матнда таълиқлар ичида келган, аммо ўзбек тилининг хусусиятидан келиб чиқиб, ушбу тартибда берилди.
.
642/1284 - عَنْ أُسَامَةَ بْنِ زَيْدٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: أَرْسَلَتِ ابْنَةُ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم إِلَيْهِ: إِنَّ ابْنًا لِي قُبِضَ فَائْتِنَا، فَأَرْسَلَ يُقْرِئُ السَّلَامَ، وَيَقُولُ: «إِنَّ ِللهِ مَا أَخَذَ وَلَهُ مَا أَعْطَى، وَكُلٌّ عِنْدَهُ بِأَجَلٍ مُسَمًّى، فَلْتَصْبِرْ وَلْتَحْتَسِبْ». فَأَرْسَلَتْ إِلَيْهِ تُقْسِمُ عَلَيْهِ لَيَأْتِيَنَّهَا، فَقَامَ وَمَعَهُ سَعْدُ بْنُ عُبَادَةَ، وَمُعَاذُ بْنُ جَبَلٍ، وَأُبَيُّ بْنُ كَعْبٍ، وَزَيْدُ بْنُ ثَابِتٍ، وَرِجَالٌ، فَرُفِعَ إِلَى رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم الصَّبِيُّ وَنَفْسُهُ تَتَقَعْقَعُ كَأَنَّهَا شَنٌّ، فَفَاضَتْ عَيْنَاهُ، فَقَالَ سَعْدٌ: يَا رَسُولَ اللهِ، مَا هَذِهِ؟ فَقَالَ: «هَذِهِ رَحْمَةٌ جَعَلَهَا اللهُ فِي قُلُوبِ عِبَادِهِ، وَإِنَّمَا يَرْحَمُ اللهُ مِنْ عِبَادِهِ الرُّحَمَاءَ».
642.1284. Усома ибн Зайд розияллоҳу анҳумо сўзлаб берди:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг қизлари у зотга: «Ўғлим жон таслим қиляпти, бизникига келинг», деб одам юборди. У зот соллаллоҳу алайҳи васаллам салом айтиб: «Албатта, олгани ҳам Аллоҳникидир, бергани ҳам Уникидир. Ҳар бир нарса Унинг ҳузурида белгиланган ажали биландир. Сабр қилсин ва савоб умидида бўлсин», деб одам юбордилар. У эса қасам ичиб, «Албатта келсинлар», деб яна одам юборди. У зот турдилар. У зот билан бирга Саъд ибн Убода, Муъоз ибн Жабал, Убай ибн Каъб, Зайд ибн Собит ва бир қанча кишилар ҳам туришди. Бола Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга кўтариб олиб келинганда унинг жони пўк-пўк қилар эди. – Менимча, «худди эски мешга ўхшаб», деди – У зотнинг кўзларидан ёш қуйилди. Шунда Саъд: «Эй Аллоҳнинг Расули, бу нима?» деди. У зот: «Бу Аллоҳнинг бандалари қалбига солган раҳматдир. Аллоҳ раҳмли бандаларигагина раҳм қилади», дедилар».
643/1285 - عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: شَهِدْنَا بِنْتًا لِرَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم، قَالَ: وَرَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم جَالِسٌ عَلَى الْقَبْرِ، قَالَ: فَرَأَيْتُ عَيْنَيْهِ تَدْمَعَانِ، قَالَ: فَقَالَ: «هَلْ مِنْكُمْ رَجُلٌ لَمْ يُقَارِفِ اللَّيْلَةَ؟» فَقَالَ: أَبُو طَلْحَةَ: أَنَا، قَالَ: «فَانْزِلْ». قَالَ: فَنَزَلَ فِي قَبْرِهَا.
643.1285. Анас ибн Молик розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг қизларининг жанозасига қатнашдик. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам қабрнинг тепасида ўтирар эдилар. У зотнинг кўзлари ёш тўкаётганини кўрдим. У зот: «Сизлардан бу кеча айб иш қилмаган бирор киши борми?» дедилар. Абу Т-А-лҳа: «Мен», деди. У зот: «Туш унда», дедилар. У унинг қабрига тушди».
Изоҳ: Бу ерда «айб иш» деб таржима қилинган сўз араб тилида бировдан ийманиб, тортиниб қилинадиган ишларни англатади. Шу боис ҳадисда бу сўз қайси маънода ишлатилгани ҳақида уламолар икки хил фикр айтишган: 1. Гуноҳ мазмунида. Имом Бухорий 1342-ҳадисда устозларидан шу маънони нақл қилганлар. 2. Жимоъ маъносида. Воқеъликка мос келиши эътиборидан кўпчилик шу маънони ихтиёр қилган.
644/1287 - عَنْ عُمَرَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «إِنَّ الْمَيِّتَ يُعَذَّبُ بِبَعْضِ بُكَاءِ أَهْلِهِ عَلَيْهِ». فَبَلَغَ ذَلِكَ عَائِشَةَ رَضِيَ الله عَنْهَا بَعْدَ مَوْتِ عُمَرَ رَضِيَ الله عَنْهُ، فَقَالَتْ: رَحِمَ اللهُ عُمَرَ، وَاللهِ مَا حَدَّثَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: إِنَّ اللهَ لَيُعَذِّبُ الْمُؤْمِنَ بِبُكَاءِ أَهْلِهِ عَلَيْهِ، وَلَكِنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «إِنَّ اللهَ لَيَزِيدُ الْكَافِرَ عَذَابًا بِبُكَاءِ أَهْلِهِ عَلَيْهِ». وَقَالَتْ: حَسْبُكُمُ الْقُرْآنُ (وَلَا تَزِرُ وَازِرَةٌ وِزْرَ أُخْرَى). [الأنعام: 164]
1286, 1287, 1288. Абдуллоҳ ибн Убайдуллоҳ ибн Абу Мулайка айтади:
«Усмон розияллоҳу анҳунинг бир қизи Маккада вафот этди. Жанозасида қатнашгани бордик. Ибн Умар ва Ибн Аббос розияллоҳу анҳум ҳам келишди. Мен икковларининг ўртасида ўтирдим [ёки «икковларидан бирининг ёнига ўтирдим, сўнг иккинчиси келиб, ёнимга ўтирди», деган]. Шунда Абдуллоҳ ибн Умар розияллоҳу анҳумо Амр ибн Усмонга: «Йиғидан қайтармайсанми? Ахир Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам «Албатта, маййит аҳлининг унга йиғлагани учун азобланади», деганлар-ку», деди.
Шунда Ибн Аббос розияллоҳу анҳумо: «Дарҳақиқат, Умар розияллоҳу анҳу бунинг (йиғининг) баъзисини айтар эди», деди. Кейин сўзида давом этиб, деди: «Умар розияллоҳу анҳу билан Маккадан йўлга чиқдик. Байдога* етиб келганимизда қарасак, самура* дарахтининг соясида бир карвон турибди. Умар: «Бориб қара-чи, анави карвон кимлар экан», деди. (Бориб) қарасам, Суҳайб экан. Умарга буни айтган эдим: «Уни менга чақир», деди. Суҳайбнинг ёнига қайтиб бориб: «Юр, мўминлар амирининг олдига бор», дедим. Кейинроқ, Умар жароҳатланганида Суҳайб: «Оҳ, биродарим-а! Оҳ, дўстим-а!» дея йиғлаб кириб келди. Шунда Умар розияллоҳу анҳу: «Эй Суҳайб! Менга йиғлаяпсанми?! Ахир Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Дарҳақиқат, маййит ўз аҳлининг унинг учун бўлган баъзи йиғиси туфайли азобланади», деганлар-ку», деди».
Ибн Аббос розияллоҳу анҳумо айтади:
«Умар розияллоҳу анҳу вафот этганида мен буни Оиша розияллоҳу анҳога айтдим. Шунда у киши: «Аллоҳ Умарни раҳмат қилсин. Аллоҳга қасамки, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Аллоҳ мўминни аҳли унинг учун йиғлагани туфайли азоблайди», деб айтмаганлар. Балки Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Албатта, Аллоҳ кофирнинг аҳли унга йиғлагани учун, унинг азобини зиёда қилади», деганлар», деди ва: «Сизга Қуръон кифоя қилади: «Ҳеч бир юкли жон ўзганинг юкини кўтармас», деди. Шунда Ибн Аббос розияллоҳу анҳумо: «Кулдирган ҳам, йиғлатган ҳам Аллоҳнинг Ўзи», деди».
Ибн Абу Мулайка: «Аллоҳга қасамки, Ибн Умар розияллоҳу анҳумо бирор нарса демади», деди.
* Байдо – аслида чўл-биёбон дегани бўлиб, бу ерда Мадинадан Маккага юришда Зулҳулайфадан кейин келадиган маълум жой назарда тутилган.
* Самура – бутасимон дарахт, акас (акация) дарахтининг турларидан бири.
645/1289 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا، قَالَتْ: مَرَّ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم عَلَى يَهُودِيَّةٍ يَبْكِي عَلَيْهَا أَهْلُهَا. فَقَالَ: «إِنَّهُمْ لَيَبْكُونَ عَلَيْهَا، وَإِنَّهَا لَتُعَذَّبُ فِي قَبْرِهَا».
645.1289. Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг жуфти ҳалоллари Оиша розияллоҳу анҳо айтади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бир яҳудий аёлнинг (қабри) ёнидан ўтдилар. Аҳли унга йиғлаётган эди. Шунда у зот: «Булар унга йиғлашяпти, ваҳоланки, у қабрида азобланяпти», дедилар».
500/17 – بَاب: مَا يُكْرَهُ مِنَ النِّيَاحَةِ عَلَى الْمَيِّتِ
500.17-БОБ.
МАЙЙИТГА айтиб ЙИҒЛАШНИНГ МАКРУҲЛИГИ ҲАҚИДА
646/1291 - عَنِ الْمُغِيرَةِ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: سَـمِعْتُ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم يَقُولُ: «إِنَّ كَذِبًا عَلَيَّ لَيْسَ كَكَذِبٍ عَلَى أَحَدٍ، مَنْ كَذَبَ عَلَيَّ مُتَعَمِّدًا فَلْيَتَبَوَّأْ مَقْعَدَهُ مِنَ النَّارِ». سـَمِعْتُ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم يَقُولُ: «مَنْ نِيحَ عَلَيْهِ يُعَذَّبُ بِـمَا نِيحَ عَلَيْهِ».
646.1291. Муғийра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «Албатта, менга нисбатан ёлғон тўқиш бошқа бирор кишига ёлғон тўқиш каби эмас. Ким менга нисбатан қасддан ёлғон тўқиса, жойини дўзахдан олаверсин», деяётганларини эшитдим. Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг яна «Кимга айтиб йиғланса, унга айтиб йиғлангани туфайли азобланади», деяётганларини ҳам эшитдим».
501/18 – بَاب: لَيْسَ مِنَّا مَنْ شَقَّ الْجُيُوبَ
501.18-БОБ.
ЁҚА ЙИРТГАН БИЗДАН ЭМАС
647/1294 - عَنْ عَبْدِ اللهِ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «لَيْسَ مِنَّا مَنْ لَطَمَ الْخُدُودَ، وَشَقَّ الْجُيُوبَ، وَدَعَا بِدَعْوَى الْجَاهِلِيَّةِ».
647.1294. Абдуллоҳ розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Юзларига урган, ёқаларини йиртган, жоҳилият сўзлари билан айтиб йиғлаган биздан эмас», дедилар».
502/19 – بَاب: رَثَا النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم سَعْدَ بْنَ خَوْلَةَ
502.19-БОБ.
НАБИЙ СОЛЛАЛЛОҲУ АЛАЙҲИ ВАСАЛЛАМ
САЪД ИБН ХАВЛАГА ачинган эдилар
648/1295 - عَنْ سَعْدِ بْنِ أَبِي وَقَّاصٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: كَانَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم يَعُودُنِي عَامَ حَجَّةِ الْوَدَاعِ مِنْ وَجَعٍ اشْتَدَّ بِي، فَقُلْتُ: إِنِّي قَدْ بَلَغَ بِي مِنَ الْوَجَعِ، وَأَنَا ذُو مَالٍ، وَلَا يَرِثُنِي إِلَّا ابْنَةٌ، أَفَأَتَصَدَّقُ بِثُلُثَيْ مَالِي؟ قَالَ: «لَا». فَقُلْتُ: بِالشَّطْرِ؟ فَقَالَ: «لَا». ثُمَّ قَالَ: «الثُّلُثُ وَالثُّلْثُ كَبِيرٌ، أَوْ كَثِيرٌ، إِنَّكَ أَنْ تَذَرَ وَرَثَتَكَ أَغْنِيَاءَ خَيْرٌ مِنْ أَنْ تَذَرَهُمْ عَالَةً يَتَكَفَّفُونَ النَّاسَ، وَإِنَّكَ لَنْ تُنْفِقَ نَفَقَةً تَبْتَغِي بِهَا وَجْهَ اللهِ إِلَّا أُجِرْتَ بِهَا، حَتَّى مَا تَجْعَلُ فِي فِي امْرَأَتِكَ». فَقُلْتُ: يَا رَسُولَ اللهِ، أُخَلَّفُ بَعْدَ أَصْحَابِي؟ قَالَ: «إِنَّكَ لَنْ تُخَلَّفَ فَتَعْمَلَ عَمَلًا صَالِحًا إِلَّا ازْدَدْتَ بِهِ دَرَجَةً وَرِفْعَةً، ثُمَّ لَعَلَّكَ أَنْ تُخَلَّفَ حَتَّى يَنْتَفِعَ بِكَ أَقْوَامٌ، وَيُضَرَّ بِكَ آخَرُونَ، اللَّهُمَّ أَمْضِ لِأَصْحَابِي هِجْرَتَهُمْ وَلَا تَرُدَّهُمْ عَلَى أَعْقَابِهِمْ، لَكِنِ الْبَائِسُ سَعْدُ ابْنُ خَوْلَةَ»، يَرْثِي لَهُ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم أَنْ مَاتَ بـِمَكَّةَ.
648.1295. Омир ибн Саъд ибн Абу Ваққос ўз отаси розияллоҳу анҳудан ривоят қилади:
«Видолашув ҳажи йили касалим кучайганида Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам мени кўргани келиб турардилар. «Дардим роса авжига минди. Ўзим бадавлат одамман. Биргина қизимдан бошқа меросхўрим йўқ. Молимнинг учдан иккисини садақа қилайми?» дедим. У зот: «Йўқ», дедилар. «Ярминими?» дедим. «Йўқ», дедилар. Кейин: «Учдан бири (етади). Учдан бири ҳам катта нарса [ёки кўп], чунки меросхўрларингни беҳожат ҳолда қолдиришинг уларни одамлардан тиланадиган камбағал қилиб қолдиришингдан яхшидир. Аллоҳнинг розилигини истаб қилган нафақанг борки, унга албатта ажр оласан, ҳатто аёлингнинг оғзига солиб қўйган нарсанг учун ҳам», дедилар. Шунда мен: «Эй Аллоҳнинг Расули! Дўстларимдан қолиб кетаманми?» дедим. У зот: «Сен қолиб, бирон солиҳ амал қилсанг, у туфайли даражанг ва мартабанг албатта ортади. Шояд, ортда қолсанг-да, кейин сендан бир қанча одамлар манфаат олса, бошқалар (душманлар) эса сен сабабли зарар тортса. Аллоҳим, асҳобларимнинг ҳижратини давомли қил ва уларни ортларига қайтариб юборма! Лекин бечора Саъд ибн Хавла...» дедилар.
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам унга Маккада вафот этгани учун ачинаётган эдилар».
503/20 – بَاب: مَا يُنْهَى مِنَ الْحَلْقِ عِنْدَ الْمُصِيبَةِ
503.20-боб.
МУСИБАТ чоғи СОЧ ҚИРИШДАН ҚАЙТАРИЛгани ҲАҚИДА
649/1296 - عَنْ أَبِي مُوسَى رَضِيَ الله عَنْهُ أنَّهُ وَجِعَ وَجَعًا، فَغُشِيَ عَلَيْهِ، وَرَأْسُهُ فِي حَجْرِ امْرَأَةٍ مِنْ أَهْلِهِ فَبَكَتْ، فَلَمْ يَسْتَطِعْ أَنْ يَرُدَّ عَلَيْهَا شَيْئًا، فَلَمَّا أَفَاقَ قَالَ: أَنَا بَرِيءٌ مِـمَّنْ بَرِئَ مِنْهُ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم، إِنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم بَرِئَ مِنَ الصَّالِقَةِ، وَالْحَالِقَةِ، وَالشَّاقَّةِ.
649.1296. Абу Бурда ибн Абу Мусо розияллоҳу анҳу бундай сўзлаб берди:
«Абу Мусо қаттиқ бетоб бўлиб, ҳушидан кетди. Боши эса аҳлидан бир аёлнинг қучоғида эди. Унга (ўша аёлга) бирон нарса дея олмади. Ҳушига келгач: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам орани очиқ қилган киши билан мен ҳам орани очиқ қилганман. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бақириб йиғловчи, сочини қириб ташловчи ва кийимини йиртувчи аёллар билан орани очиқ қилганлар», деди».
504/21 – بَاب: مَنْ جَلَسَ عِنْدَ الْمُصِيبَةِ يُعْرَفُ فِيهِ الْحُزْنُ
504.21-БОБ.
МУСИБАТ чоғида МАҲЗУНЛИГИ БИЛИНадиГАН ҲОЛДА ЎТИРиш ҲАҚИДА
650/1299 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا قَالَتْ: لَمَّا جَاءَ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم قَتْلُ ابْنِ حَارِثَةَ وَجَعْفَرٍ وَابْنِ رَوَاحَةَ، جَلَسَ يُعْرَفُ فِيهِ الْحُزْنُ، وَأَنَا أَنْظُرُ مِنْ صَائِرِ الْبَابِ - شَقِّ الْبَابِ - فَأَتَاهُ رَجُلٌ فَقَالَ: إِنَّ نِسَاءَ جَعْفَرٍ، وَذَكَرَ بُكَاءَهُنَّ، فَأَمَرَهُ أَنْ يَنْهَاهُنَّ، فَذَهَبَ، ثُمَّ أَتَاهُ الثَّانِيَةَ: لَمْ يُطِعْنَهُ، فَقَالَ: «انْهَهُنَّ». فَأَتَاهُ الثَّالِثَةَ، قَالَ: وَاللهِ غَلَبْنَنَا يَا رَسُولَ اللهِ، فَزَعَمَتْ أَنَّهُ قَالَ: «فَاحْثُ فِي أَفْوَاهِهِنَّ التُّرَابَ».
650.1299. Оиша розияллоҳу анҳо айтади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга Ибн Ҳориса, Жаъфар ва Ибн Равоҳанинг қатл этилгани хабари етиб келганида маҳзунликлари намоён ҳолда ўтириб қолдилар. Мен эшик тирқишидан – ёриғидан – қараб турардим. У зотнинг олдиларига бир киши келиб: «Жаъфарнинг аёллари...» деб, уларнинг йиғлаётганини айтди. Шунда у зот унга аёлларни бундан қайтаришни буюрдилар. У кетди. Кейин иккинчи марта келиб, улар унга бўйсунмаганларини айтди. У зот яна: «Уларни қайтар», дедилар. У учинчи марта келиб: «Аллоҳга қасамки, улар биздан устун келишди, эй Аллоҳнинг Расули!» деди. У зот: «Оғизларига тупроқ соч!» дедилар. Мен: «Аллоҳ бурнингни ерга ишқаласин! На Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам сенга буюрган нарсани бажардинг, на Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга машаққат туғдиришни тарк этдинг туғдиришингни қўймадинг», дедим».
505/22 – بَاب: مَنْ لَمْ يُظْهِرْ حُزْنَهُ عِنْدَ الْمُصِيبَةِ
505.22-боб.
МУСИБАТ ПАЙТИ ҚАЙҒУСИНИ БИЛДИРМАСЛИК ҲАҚИДА
651/1301 - عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: مَاتَ ابْنٌ لأبِي طَلْحَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ، وأبُو طَلْحَةَ خَارِجٌ، فَلَمَّا رَأتِ امْرَأَتُهُ أنَّهُ قَدْ مَاتَ، هَيَّأتْ شَيْئًا، وَنَحَّتْهُ فِي جَانِبِ البَيْتِ، فَلَمَّا جَاءَ أبُو طَلْحَةَ قَالَ: كَيْفَ الْغُلَامُ؟ قَالَتْ: قَدْ هَدَأَتْ نَفْسُهُ، وَأَرْجُو أَنْ يَكُونَ قَدِ اسْتَرَاحَ. فَبَاتَ، فَلَمَّا أَصْبَحَ اغْتَسَلَ، فَلَمَّا أَرَادَ أَنْ يَخْرُجَ أَعْلَمَتْهُ أَنَّهُ قَدْ مَاتَ، فَصَلَّى مَعَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم، ثُمَّ أَخْبَرَ بِـمَا كَانَ مِنْهُمَا، فَقَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «لَعَلَّ اللهَ أَنْ يُبَارِكَ لَكُمَا فِي لَيْلَتِكُمَا». قَالَ رَجُلٌ مِنَ الْأَنْصَارِ: فَرَأَيْتُ لَهُمَا تِسْعَةَ أَوْلَادٍ، كُلُّهُمْ قَدْ قَرَأَ الْقُرْآنَ.
651.1301. Анас ибн Молик розияллоҳу анҳу айтади:
«Абу Т-А-лҳанинг бир ўғли бетоб эди. Абу Т-А-лҳа йўқлигида у вафот этди. Аёли унинг вафот этганини кўргач, ниманидир тайёрлади ва уни уйнинг бир четига қўйиб қўйди. Абу Т-А-лҳа келиб: «Бола қандай?» деди. (Аёли): «Жони тинчиди, енгил тортди деб умид қиламан», деди. Абу Т-А-лҳа уни рост айтди деб ўйлади. У тунни ўтказиб, тонг оттиргач, ғусл қилди. Энди чиқиб кетмоқчи бўлганида аёли унга (боланинг) вафот этганини билдирди. Абу Т-А-лҳа Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам билан намоз ўқиб, сўнг у зотга ораларида бўлиб ўтган ишнинг хабарини берди. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Шояд, Аллоҳ бу кечангизга барака берса», дедилар».
Суфён айтади: «Ансорлардан бир киши: «Уларнинг тўққизта фарзандини кўрдим, ҳаммалари Қуръонни ёдлаган эди», деган».
506/23 – بَاب: قَوْلِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم: إِنَّا بِكَ لَمَحْزُونُونَ»
506.23-БОБ.
НАБИЙ СОЛЛАЛЛОҲУ АЛАЙҲИ ВАСАЛЛАМНИНГ
«БИЗ СЕН УЧУН МАҲЗУНМИЗ», ДЕГАН сўзлари ҲАҚИДА
652/1303 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: دَخَلْنَا مَعَ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم عَلَى أَبِي سَيْفٍ الْقَيْنِ، وَكَانَ ظِئْرًا لِإِبْرَاهِيمَ عَلَيْهِ السَّلَام، فَأَخَذَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم إِبْرَاهِيمَ فَقَبَّلَهُ وَشـَمَّهُ، ثُمَّ دَخَلْنَا عَلَيْهِ بَعْدَ ذَلِكَ، وَإِبْرَاهِيمُ يَجُودُ بِنَفْسِهِ، فَجَعَلَتْ عَيْنَا رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم تَذْرِفَانِ، فَقَالَ لَهُ عَبْدُ الرَّحْمَنِ بْنُ عَوْفٍ رَضِيَ الله عَنْهُ: وَأَنْتَ يَا رَسُولَ اللهِ؟ فَقَالَ: «يَا ابْنَ عَوْفٍ، إِنَّهَا رَحْمَةٌ». ثُمَّ أَتْبَعَهَا بِأُخْرَى، فَقَالَ صلى الله عليه وسلم: «إِنَّ الْعَيْنَ تَدْمَعُ، وَالْقَلْبَ يَحْزَنُ، وَلَا نَقُولُ إِلَّا مَا يَرْضَى رَبُّنَا، وَإِنَّا بِفِرَاقِكَ يَا إِبْرَاهِيمُ لَمَحْزُونُونَ».
652.1303. Анас ибн Молик розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам билан бирга темирчи Абу Сайфнинг олдига кирдик. У Иброҳимнинг – унга Аллоҳнинг саломи бўлсин – сут отаси* эди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Иброҳимни олиб, ўпдилар ва ҳидладилар. Кейинроқ унинг олдига яна кирдик. Иброҳим жон таслим қилаётган эди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг кўзлари ёш тўка бошлади. Шунда Абдурраҳмон ибн Авф розияллоҳу анҳу у зотга: «Сиз ҳам-а, эй Аллоҳнинг Расули?!» деди. У зот: «Эй Ибн Авф, бу раҳматдир», дедилар. Сўнг кетидан яна йиғлаб: «Албатта, кўз ёш тўкади, қалб маҳзун бўлади, аммо Роббимиз рози бўладигандан бошқани айтмаймиз. Албатта, биз сенинг фироқингдан жуда маҳзунмиз, эй Иброҳим», дедилар».
* «Сут ота» деб боланинг асл отаси бўлмай, уни эмизишга ёлланган аёлнинг эрига айтилади. Сут ота ҳам ота ҳукмида бўлади, чунки ҳадисларга кўра насаб билан собит бўлган нарса эмизиш билан собит бўлади.
507/24 – بَاب: الْبُكَاءِ عِنْدَ الْمَرِيضِ
507.24-боб.
БЕМОРНИНГ ҲУЗУРИДА ЙИҒЛАШ ҲАҚИДА
653/1304 - عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: اشْتَكَى سَعْدُ بْنُ عُبَادَةَ شَكْوَى لَهُ، فَأَتَاهُ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم يَعُودُهُ مَعَ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ عَوْفٍ، وَسَعْدِ بْنِ أَبِي وَقَّاصٍ، وَعَبْدِ اللهِ بْنِ مَسْعُودٍ، رَضِيَ الله عَنْهُمْ، فَلَمَّا دَخَلَ عَلَيْهِ، فَوَجَدَهُ فِي غَاشِيَةِ أَهْلِهِ، فَقَالَ: «قَدْ قَضَى». قَالُوا: لَا يَا رَسُولَ اللهِ، فَبَكَى النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم فَلَمَّا رَأَى الْقَوْمُ بُكَاءَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم بَكَوْا، فَقَالَ: «أَلَا تَسْمَعُونَ، إِنَّ اللهَ لَا يُعَذِّبُ بِدَمْعِ الْعَيْنِ، وَلَا بِحُزْنِ الْقَلْبِ، وَلَكِنْ يُعَذِّبُ بِـهَذَا - وَأَشَارَ إِلَى لِسَانِهِ - أَوْ يَرْحَمُ، وَإِنَّ الْمَيِّتَ يُعَذَّبُ بِبُكَاءِ أَهْلِهِ عَلَيْهِ».
653.1304. Абдуллоҳ ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Саъд ибн Убода розияллоҳу анҳу бетоб бўлиб қолди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам Абдурраҳмон ибн Авф, Саъд ибн Абу Ваққос ва Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳум билан уни кўргани келдилар. Унинг олдига кирганларида, уни ўз аҳлининг қуршовида кўрдилар. У зот: «Қазо қилдими?» дедилар. «Йўқ, эй Аллоҳнинг Расули», дейишди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам йиғладилар. У зотнинг йиғлаганларини кўриб, одамлар ҳам йиғлашди. Шунда у зот дедилар: «Эшитиб қўйинглар, албатта, Аллоҳ кўз ёши ва қалб маҳзунлиги билан азобламайди, лекин мана бу билан азоблайди ёки раҳм қилади – деб тилларига ишора қилдилар. – Албатта, маййит ўз аҳлининг унга йиғлагани учун азобланади».
Умар розияллоҳу анҳу бунинг учун (яъни маййитга йиғланганда) асо билан урар, тош отар ва тупроқ сочар эди.
508/25 – بَاب: مَا يُنْهَى عَنِ النَّوْحِ وَالْبُكَاءِ، وَالزَّجْرِ عَنْ ذَلِكَ
508.25-боб.
АЙТИБ ЙИҒЛАШДАН ҚАЙТАРИлгани ва бУНда таҳдид қилиш ҲАҚИДА
654/1306 - عَنْ أُمِّ عَطِيَّةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا قَالَتْ: أَخَذَ عَلَيْنَا النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم عِنْدَ الْبَيْعَةِ أَنْ لَا نَنُوحَ، فَمَا وَفَتْ مِنَّا امْرَأَةٌ غَيْرَ خَمْسِ نِسْوَةٍ: أُمِّ سُلَيْمٍ، وَأُمِّ الْعَلَاءِ، وَابْنَةِ أَبِي سَبْرَةَ امْرَأَةِ مُعَاذٍ، وَامْرَأَتَيْنِ؛ أَوِ ابْنَةِ أَبِي سَبْرَةَ، وَامْرَأَةِ مُعَاذٍ، وَامْرَأَةٍ أُخْرَى.
654.1306. Умму Атийя розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам байъатда айтиб йиғламасликка биздан аҳд олдилар. Бунга биздан беш аёлгина вафо қилди: Умму Сулайм, Умму Аъло, Муъознинг аёли – Абу Сабранинг қизи ва икки аёл [ёки Абу Сабранинг қизи, Муъознинг аёли ва бошқа бир аёл]».
509/26 – بَاب: القِيَامُ لِلْجَنَازَةِ؟
509.26-БОБ.
Жаноза учун ўрнидан ТУРСА, ҚАЧОН ЎТИРАДИ?
655/1308 - عَنْ عَامِرِ بْنِ رَبِيعَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «إِذَا رَأَى أَحَدُكُمْ جَنَازَةً، فَإِنْ لَمْ يَكُنْ مَاشِيًا مَعَهَا فَلْيَقُمْ حَتَّى يُخَلِّفَهَا، أَوْ تُخَلِّفَهُ، أَوْ تُوضَعَ مِنْ قَبْلِ أَنْ تُخَلِّفَهُ».
655.1308. Омир ибн Рабиъа розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Бирортангиз жанозани кўрса, у билан бирга юраётган бўлмаса, ундан ўтиб кетгунича [ёки у ўтиб кетгунича] ёки у ўтиб кетмай, ерга қўйилгунича тик турсин», дедилар».
509/26 – بَاب: القِيَامُ لِلْجَنَازَةِ؟
509.26-БОБ.
Жаноза учун ўрнидан ТУРСА, ҚАЧОН ЎТИРАДИ?
655/1308 - عَنْ عَامِرِ بْنِ رَبِيعَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «إِذَا رَأَى أَحَدُكُمْ جَنَازَةً، فَإِنْ لَمْ يَكُنْ مَاشِيًا مَعَهَا فَلْيَقُمْ حَتَّى يُخَلِّفَهَا، أَوْ تُخَلِّفَهُ، أَوْ تُوضَعَ مِنْ قَبْلِ أَنْ تُخَلِّفَهُ».
655.1308. Омир ибн Рабиъа розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Бирортангиз жанозани кўрса, у билан бирга юраётган бўлмаса, ундан ўтиб кетгунича [ёки у ўтиб кетгунича] ёки у ўтиб кетмай, ерга қўйилгунича тик турсин», дедилар».
656/1309 - عَنْ أبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ: أنَّهُ أخَذَ بِيَدِ مَرْوَانَ وَهُمَا فِي جَنَازَةٍ، فَجَلَسَا قَبْلَ أَنْ تُوضَعَ، فَجَاءَ أَبُو سَعِيدٍ رَضِيَ الله عَنْهُ، فَأَخَذَ بِيَدِ مَرْوَانَ فَقَالَ: قُمْ، فَوَاللهِ لَقَدْ عَلِمَ هَذَا أَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم نَهَانَا عَنْ ذَلِكَ، فَقَالَ أَبُو هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ: صَدَقَ.
656.1309. Саъид Мақбурий отасидан ривоят қилади:
«Жанозада эдик. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу Марвоннинг қўлидан тутди, икковлари у (тобут) ерга қўйилишидан олдин ўтиришди. Абу Саъид розияллоҳу анҳу келиб, Марвоннинг қўлидан тутди-да: «Тур! Аниқки, манави (яъни Абу Ҳурайра) Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам бизни бундан қайтарганларини билади», деди. Шунда Абу Ҳурайра: «У рост айтди», деди».
657/28 – بَاب: مَنْ قَامَ لِجَنَازَةِ يَهُودِيٍّ
657.28-БОБ.
ЯҲУДИЙНИНГ жанозаси УЧУН ўриндан ТУРИШ ҲАҚИДА
657/1311 - عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللهِ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: مَرَّ بِنَا جَنَازَةٌ، فَقَامَ لَهَا النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم وَقُمْنَا لَهُ، فَقُلْنَا: يَا رَسُولَ اللهِ، إِنَّهَا جَنَازَةُ يَهُودِيٍّ؟ قَالَ: «إِذَا رَأَيْتُمُ الْجَنَازَةَ فَقُومُوا».
657.1311. Жобир ибн Абдуллоҳ розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Олдимиздан бир жаноза ўтди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам унинг учун ўринларидан турдилар, у зот билан биз ҳам турдик. «Эй Аллоҳнинг Расули, у яҳудийнинг жанозаси-ку», дедик. У зот: «Жанозани кўрсангиз, ўрнингиздан туринг», дедилар».
512/29 – بَاب: حَمْلِ الرِّجَالِ الْجِنَازَةَ دُونَ النِّسَاءِ
512.29-боб.
жанозани АЁЛЛАР ЭМАС, ЭРКАКЛАР КЎТАРИШИ ҲАҚИДА
658/1314 - عَنْ أَبِي سَعِيدٍ الْخُدْرِيِّ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «إِذَا وُضِعَتِ الْجِنَازَةُ، وَاحْتَمَلَهَا الرِّجَالُ عَلَى أَعْنَاقِهِمْ، فَإِنْ كَانَتْ صَالِحَةً قَالَتْ: قَدِّمُونِي، وَإِنْ كَانَتْ غَيْرَ صَالِحَةٍ قَالَتْ: يَا وَيْلَهَا، أَيْنَ يَذْهَبُونَ بِـهَا، يَسْمَعُ صَوْتَهَا كُلُّ شَيْءٍ إِلَّا الْإِنْسَانَ، وَلَوْ سَـمِعَهُ صَعِقَ».
658.1314. Абу Саъид Худрий розияллоҳу анҳу айтади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Жаноза (тобутга) солиниб, эркаклар уни елкаларига олганларида, агар у солиҳ бўлса, «Мени тезроқ элтинглар», дейди. Агар солиҳ бўлмаса, «Эҳ, ҳолимга вой бўлсин! Мени қаерга олиб кетишяпти?!» дейди. Унинг овозини инсондан бошқа ҳамма нарса эшитади. Агар у (инсон) буни эшитса, беҳуш йиқилган бўлар эди», дедилар».
513/30 – بَاب: السُّرْعَةِ بِالْجِنَازَةِ
513.30-боб.
ЖАНОЗАНИ ТЕЗЛАТИШ ҲАҚИДА
659/1315 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «أَسْرِعُوا بِالْجِنَازَةِ، فَإِنْ تَكُ صَالِحَةً فَخَيْرٌ تُقَدِّمُونَهَا إلَيْهِ، وَإِنْ يَكُ سِوَى ذَلِكَ، فَشَرٌّ تَضَعُونَهُ عَنْ رِقَابِكُمْ».
659.1315. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Жанозани тезлатинглар. Агар у солиҳ бўлса, уни яхшиликка тезроқ олиб борасиз. Агар бундан бошқача бўлса, ёмонликни елкангиздан (тезроқ) қўясиз», дедилар».
514/31 – بَابُ: فَضْلِ اتِّبَاعِ الْجَنَائِزِ
514.31-боб.
ЖАНОЗАГА қатнАШИШНИНГ ФАЗЛИ ҲАҚИДА
660/1323 - عَنْ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ الله عَنْهُمَا، أَنَّهُ قِيلَ لَهُ إنَّ أَبَا هُرَيْرَةَ يَقُولُ: مَنْ تَبِعَ جَنَازَةً فَلَهُ قِيرَاطٌ. فَقَالَ: أَكْثَرَ أَبُو هُرَيْرَةَ عَلَيْنَا، فَصَدَّقَتْ عَائِشَةَ رَضِيَ الله عَنْهَا أَبَا هُرَيْرَةَ، وَقَالَتْ: سَـمِعْتُ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم يَقُولُهُ. فَقَالَ ابْنُ عُمَرَ: لَقَدْ فَرَّطْنَا فِي قَرَارِيطَ كَثِيرَةٍ.
660.1323, 1324. Нофеъ айтади:
«Ибн Умар розияллоҳу анҳумога Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳунинг «Ким жанозага қатнашса, унга бир қийрот бор», деяётгани айтилди. У киши: «Абу Ҳурайра кўпайтириб юборибди», деди».
Оиша розияллоҳу анҳо Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳуни тасдиқлаб, «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай деяётганларини эшитганман», деди.
Ибн Умар розияллоҳу анҳумо: «Кўплаб қийротларни қўлдан бой берибмиз-ку», деди.
«Фарротту» – «Аллоҳнинг амрини зое қилдим», дегани.
Изоҳ: Бу ерда муаллиф «биз қўлдан бой бериш» деб ўгирган «фарротто» сўзини Қуръони Каримдаги Зумар сурасининг 56-оятидаги калима билан изоҳламоқда.
515/32 – بَاب: مَا يُكْرَهُ مِنِ اتِّخَاذِ الْمَسَاجِدِ عَلَى الْقُبُورِ
515.32-БОБ.
ҚАБРЛАР УСТИГА МАСЖИД ҚИЛИБ ОЛИШнинг МАКРУҲЛИГИ ҲАҚИДА
661/1330 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ فِي مَرَضِهِ الَّذِي مَاتَ فِيهِ: «لَعَنَ اللهُ الْيَهُودَ وَالنَّصَارَى، اتَّخَذُوا قُبُورَ أَنْبِيَائِهِمْ مَسْجِدًا»، قَالَتْ: وَلَوْلَا ذَلِكَ لَأَبْرَزُوا قَبْرَهُ، غَيْرَ أَنِّي أَخْشَى أَنْ يُتَّخَذَ مَسْجِدًا.
661.1330. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам вафот этганларидаги беморликларида: «Аллоҳ яҳуд ва насороларни лаънатласинки, анбиёларининг қабрларини масжид қилиб олишди», дедилар. Агар шу нарса бўлмаганида, у зотнинг қабрларини кўринадиган қилиб қўйишар эди. Лекин мен унинг масжид қилиб олинишидан қўрқаман».
516/33 – بَاب: الصَّلَاةِ عَلَى النُّفَسَاءِ إِذَا مَاتَتْ فِي نِفَاسِهَا
516.33-боб.
НИФОСИДА ВАФОТ ЭТГАн НИФОСЛИ АЁЛларга ЖАНОЗА ЎҚИш ҲАҚИДА
662/1331 - عَنْ سَـمُرَةَ بْنِ جُنْدُبٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: صَلَّيْتُ وَرَاءَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم عَلَى امْرَأَةٍ مَاتَتْ فِي نِفَاسِهَا، فَقَامَ عَلَيْهَا وَسَطَهَا.
«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ортларида нифосида вафот этган аёлга жаноза ўқидим. У зот унинг ўртасида турдилар».
517/34 – بَاب: قِرَاءَةِ فَاتِحَةِ الْكِتَابِ عَلَى الْجَنَازَةِ
517.34-боб.
ЖАНОЗАДА «ФОТИҲАтул КИТОБ»НИ ЎҚИШ ҲАҚИДА
663/1335 - عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا: أنَّهُ صَلَّى عَلَى جَنَازَةٍ، فَقَرَأَ بِفَاتِحَةِ الْكِتَابِ، قَالَ: لِيَعْلَمُوا أَنَّهَا سُنَّةٌ.
663.1335. Талҳа ибн Абдуллоҳ ибн Авфдан ривоят қилинади:
«Ибн Аббос розияллоҳу анҳумонинг орқасида жаноза намози ўқидим. У киши «Фотиҳатул китоб»ни ўқиб: «Унинг суннат эканини билиб қўйишсин!» деди».
Изоҳ: Ҳанафий мазҳабида жанозада махсус жаноза дуоси ўқилса-да, Фотиҳа сурасини ўқиш ҳам жоиз. Фақат қироат ниятида эмас, дуо ниятида ўқилади. Бу масала Имом Қудурийнинг «Тажрид» китобида ва бошқа фиқҳий манбаларда ҳам келган. Имом Таҳовий саҳобаларнинг жанозада Фотиҳа сурасини ўқиганларини дуо сифатида бўлиши мумкин, деб изоҳлайди («Файзул-Борий», «Бадрус-Сорий»).
518/35 – بَاب: الْمَيِّتُ يَسْمَعُ خَفْقَ النِّعَالِ
518.35-БОБ.
МАЙЙИТ шиппакларнинг товушини ЭШИТАДИ
664/1338 - عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «الْعَبْدُ إِذَا وُضِعَ فِي قَبْرِهِ وَتُوُلِّيَ وَذَهَبَ أَصْحَابُهُ، حَتَّى إِنَّهُ لَيَسْمَعُ قَرْعَ نِعَالِهِمْ، أَتَاهُ مَلَكَانِ فَأَقْعَدَاهُ، فَيَقُولَانِ لَهُ: مَا كُنْتَ تَقُولُ فِي هَذَا الرَّجُلِ؟ مـُحَمَّدٍ صلى الله عليه وسلم فَيَقُولُ: أَشْهَدُ أَنَّهُ عَبْدُ اللهِ وَرَسُولُهُ، فَيُقَالُ: انْظُرْ إِلَى مَقْعَدِكَ مِنَ النَّارِ، أَبْدَلَكَ اللهُ بِهِ مَقْعَدًا مِنَ الْجَنَّةِ. قَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم فَيَرَاهُمَا جَمِيعًا، وَأَمَّا الْكَافِرُ، أَوِ الْمُنَافِقُ فَيَقُولُ: لَا أَدْرِي، كُنْتُ أَقُولُ مَا يَقُولُ النَّاسُ. فَيُقَالُ: لَا دَرَيْتَ وَلَا تَلَيْتَ، ثُمَّ يُضْرَبُ بـِمِطْرَقَةٍ مِنْ حَدِيدٍ ضَرْبَةً بَيْنَ أُذُنَيْهِ، فَيَصِيحُ صَيْحَةً يَسْمَعُهَا مَنْ يَلِيهِ إِلَّا الثَّقَلَيْنِ».
664.1338. Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам дедилар: «Банда қабрига қўйилиб, соҳиблари ортларига ўгирилиб кетишар экан, уларнинг шиппакларининг товушини эшитиб турганида, олдига икки фаришта келиб, уни ўтирғизиб: «Бу одам – Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васаллам – ҳақида нима дер эдинг?» дейишади. У: «Гувоҳлик бераманки, у Аллоҳнинг бандаси ва Расулидир», дейди. Шунда: «Дўзахдаги ўрнингга қара, Аллоҳ сенга унинг бадалига жаннатдан бир ўрин берди», дейилади. У иккаласини ҳам кўради. Кофир [ёки мунофиқ] эса: «Билмайман, одамлар айтганини айтар эдим», дейди. Шунда: «Билмадинг ҳам, эргашмадинг ҳам», дейилади. Сўнг темир гурзи билан икки қулоғининг орасига бир урилади. У шундай қичқирадики, инсу жиндан бошқа яқин-атрофидаги ҳамма эшитади».
519/36 - بَابُ: مَنْ أَحَبَّ الدَّفْنَ فِي الْأَرْضِ الْمُقَدَّسَةِ أَوْ نَحْوِهَا
519.36-БОБ.
муқаддас замин ВА ШУНГА ЎХШАШ ЖОЙЛАРДА
ДАФН ЭТИЛИШНИ ЯХШИ КЎРИШ ҲАҚИДА
665/1339 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: «أُرْسِلَ مَلَكُ الْمَوْتِ إِلَى مُوسَى عَلَيْهِمَا السَّلَامُ، فَلَمَّا جَاءَهُ صَكَّهُ، فَرَجَعَ إِلَى رَبِّهِ، فَقَالَ: أَرْسَلْتَنِي إِلَى عَبْدٍ لَا يُرِيدُ الْمَوْتَ! فَرَدَّ اللهُ عَلَيْهِ عَيْنَهُ، وَقَالَ: ارْجِعْ، فَقُلْ لَهُ يَضَعُ يَدَهُ عَلَى مَتْنِ ثَوْرٍ، فَلَهُ بِكُلِّ مَا غَطَّتْ بِهِ يَدُهُ بِكُلِّ شَعْرَةٍ سَنَةٌ. قَالَ: أَيْ رَبِّ، ثُمَّ مَاذَا؟ قَالَ: ثُمَّ الْمَوْتُ. قَالَ: فَالْآنَ، فَسَأَلَ اللهَ أَنْ يُدْنِيَهُ مِنَ الْأَرْضِ الْمُقَدَّسَةِ رَمْيَةً بِحَجَرٍ». قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «فَلَوْ كُنْتُ ثَمَّ لَأَرَيْتُكُمْ قَبْرَهُ إِلَى جَانِبِ الطَّرِيقِ عِنْدَ الْكَثِيبِ الْأَحْمَرِ».
665.1339. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
(Набий алайҳиссалом дедилар:) «Ўлим фариштаси Мусога – икковларига салом бўлсин – юборилди. Олдиларига келган эди, бир шапалоқ (тушириб, унинг кўзини чиқариб) қўйдилар. У Роббига қайтиб: «Мени ўлимни истамайдиган бир бандага юборибсан», деди. Аллоҳ унга кўзини қайтарди ва: «Қайтиб бориб, унга айт, қўлини бир ҳўкизнинг устига қўйсин. Унга қўли ёпган ҳар бир тук учун бир йил (умр) бор», деди. У: «Эй Роббим, кейин-чи?» деди. У Зот: «Кейин ўлим», деди. У: «Унда ҳозир (келаверсин)», деди. У киши (Мусо алайҳиссалом) Аллоҳдан ўзини Муқаддас заминга бир тош отарли (масофага) яқинлаштиришини сўради».
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ўша ерда бўлсам, сизларга унинг қабри йўл бўйида, қизил қум тепалиги ёнидалигини албатта кўрсатар эдим», дедилар».
520/37 – بَابُ: الصَّلَاةِ عَلَى الشَّهِيدِ
520.37-боб.
ШАҲИДГА ЖАНОЗА ЎҚИШ ҲАҚИДА
666/1343 - عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللهِ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: كَانَ رَسُولُ الله صلى الله عليه وسلم يَجْمَعُ بَيْنَ الرَّجُلَيْنِ مِنْ قَتْلَى أُحُدٍ فِي ثَوْبٍ وَاحِدٍ ثُمَّ يَقُولُ: «أَيُّهُمْ أَكْثَرُ أَخْذًا لِلْقُرْآنِ؟» فَإِذَا أُشِيرَ لَهُ إِلَى أَحَدِهِمَا قَدَّمَهُ فِي اللَّحْدِ، وَقَالَ: «أَنَا شَهِيدٌ عَلَى هَؤُلَاءِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ»، وَأَمَرَ بِدَفْنِهِمْ فِي دِمَائِهِمْ، وَلَمْ يُغَسَّلُوا، وَلَمْ يُصَلَّ عَلَيْهِمْ.
666.1343. Жобир ибн Абдуллоҳ розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам Уҳуд қурбонларидан икки кишини битта эн кийимга* кафанлаб, кейин: «Қай бири Қуръонни кўпроқ ёд олган?» дер эдилар. Қайси бирига ишора қилинса, лаҳадга аввал ўшани қўяр эдилар. У зот: «Буларга қиёмат куни мен гувоҳман», дедилар. Уларни қони билан дафн этишга амр қилдилар. Улар ювилмади ва уларга жаноза ҳам ўқилмади».
* Бу ерда «бир эн кийимга кафанлаш» деганда ҳозирги пайтдагидек бошдан-оёқ ўраб кафанлаш эмас, балки матони маййитнинг устига ташлаб, ёпиб қўйиш тушунилади. Чунки шаҳидлар кийими билан дафн қилинади, аммо мазкур шаҳидларнинг кийимлари юпун бўлганидан жанг асносида кийимлари йиртилиб, баданлари очилиб қолган эди. Мато танқислиги сабабли икки кишини бир матога кафанлаб кўмилган.
Изоҳ: Имом Авзоъий, Абу Ҳанифа ва бошқа кўпгина мужтаҳидлар шаҳидлар ювилмаса ҳам, уларга жаноза ўқилади, дейишган ва бунга Набий алайҳиссаломнинг Уҳуд шаҳидларига жаноза ўқиганлари ҳақидаги қуйидаги ва бошқа ҳадисларни далил қилиб келтиришган.
667/1344 - عَنْ عُقْبَةَ بْنِ عَامِرٍ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم خَرَجَ يَوْمًا، فَصَلَّى عَلَى أَهْلِ أُحُدٍ صَلَاتَهُ عَلَى الْمَيِّتِ، ثُمَّ انْصَرَفَ إِلَى الْمِنْبَرِ فَقَالَ: «إِنِّي فَرَطُكُمْ، وَأَنَا شَهِيدٌ عَلَيْكُمْ، وَإِنِّي وَاللهِ لَأَنْظُرُ إِلَى حَوْضِي الْآنَ، وَإِنِّي أُعْطِيتُ مَفَاتِيحَ خَزَائِنِ الْأَرْضِ، أَوْ: مَفَاتِيحَ الْأَرْضِ، وَإِنِّي وَاللهِ مَا أَخَافُ عَلَيْكُمْ أَنْ تُشْرِكُوا بَعْدِي، وَلَكِنْ أَخَافُ عَلَيْكُمْ أَنْ تَنَافَسُوا فِيهَا».
667.1344. Уқба ибн Омирдан ривоят қилинади:
«Бир куни Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам чиқиб, Уҳуд аҳлига маййитга ўқиладиган жанозани ўқидилар. Сўнгра минбарга чиқиб: «Мен сизлар учун фаратман*. Мен сизларга гувоҳман. Аллоҳга қасамки, мен ҳозир ҳовузимга Ҳавзимга қараб турибман. Менга ер хазиналарининг калитлари [ёки ернинг калитлари] берилди. Аллоҳга қасамки, мендан кейин мушрик бўлиб кетишингиздан қўрқмайман, бироқ унинг (яъни дунё) учун талашишингиздан қўрқаман», дедилар».
521/38 – بَاب: إِذَا أَسْلَمَ الصَّبِىُّ فَمَاتَ هَلْ يُصَلَّى عَلَيْهِ؟
وَهَلْ يُعْرَضُ عَلَى الصَّبِيِّ الْإِسْلَامُ؟
521.38-БОБ.
бола МУСУЛМОН БЎЛган заҳоти ЎЛСА, УНГА ЖАНОЗА
ЎҚИЛАДИМИ? болага ИСЛОМ ТАКЛИФ ҚИЛИНАДИМИ?
668/1354 - عَنْ عَبْدِ اللهِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: انْطَلَقَ عُمَرَ رَضِيَ الله عَنْهُ مَعَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم فِي رَهْطٍ قِبَلَ ابْنِ صَيَّادٍ، حَتَّى وَجَدُوهُ يَلْعَبُ مَعَ الصِّبْيَانِ، عِنْدَ أُطُمِ بَنِي مَغَالَةَ، وَقَدْ قَارَبَ ابْنُ صَيَّادٍ الْحُلُمَ، فَلَمْ يَشْعُرْ حَتَّى ضَرَبَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم بِيَدِهِ، ثُمَّ قَالَ لِابْنِ صَيَّادٍ: «تَشْهَدُ أَنِّي رَسُولُ اللهِ؟» فَنَظَرَ إِلَيْهِ ابْنُ صَيَّادٍ فَقَالَ: أَشْهَدُ أَنَّكَ رَسُولُ الْأُمِّيِّينَ. فَقَالَ ابْنُ صَيَّادٍ لِلنَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم: أَتَشْهَدُ أَنِّي رَسُولُ اللهِ؟ فَرَفَضَهُ وَقَالَ: «آمَنْتُ بِاللهِ وَبِرُسُلِهِ». فَقَالَ لَهُ: «مَاذَا تَرَى؟» قَالَ ابْنُ صَيَّادٍ: يَأْتِينِي صَادِقٌ وَكَاذِبٌ. فَقَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «خُلِّطَ عَلَيْكَ الْأَمْرُ». ثُمَّ قَالَ لَهُ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «إِنِّي قَدْ خَبَأْتُ لَكَ خَبِيئًا». فَقَالَ ابْنُ صَيَّادٍ: هُوَ الدُّخُّ. فَقَالَ: «اخْسَأْ، فَلَنْ تَعْدُوَ قَدْرَكَ». فَقَالَ عُمَرُ صلى الله عليه وسلم: دَعْنِي يَا رَسُولَ اللهِ أَضْرِبْ عُنُقَهُ. فَقَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «إِنْ يَكُنْهُ فَلَنْ تُسَلَّطَ عَلَيْهِ، وَإِنْ لَمْ يَكُنْهُ فَلَا خَيْرَ لَكَ فِي قَتْلِهِ».
قَالَ عَبْدُ الله بْنُ عُمَرَ رَضِيَ الله عَنْهُمَا: ثُمَّ انْطَلَقَ بَعْدَ ذَلِكَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم وَأُبَيُّ بْنُ كَعْبٍ، إِلَى النَّخْلِ الَّتِي فِيهَا ابْنُ صَيَّادٍ، وَهْوَ يَخْتِلُ أَنْ يَسْمَعَ مِنِ ابْنِ صَيَّادٍ شَيْئًا، قَبْلَ أَنْ يَرَاهُ ابْنُ صَيَّادٍ، فَرَآهُ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم وَهُوَ مُضْطَجِعٌ فِي قَطِيفَةٍ، لَهُ فِيهَا رَمْزَةٌ أَوْ زَمْرَةٌ، فَرَأَتْ أُمُّ ابْنِ صَيَّادٍ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم وَهُوَ يَتَّقِي بِجُذُوعِ النَّخْلِ، فَقَالَتْ لِابْنِ صَيَّادٍ: يَا صَافِ، وَهْوَ اسْمُ ابْنِ صَيَّادٍ، هَذَا مُحَمَّدٌ صلى الله عليه وسلم، فَثَارَ ابْنُ صَيَّادٍ، فَقَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «لَوْ تَرَكَتْهُ بَيَّنَ».
668.1354. Ибн Умар розияллоҳу анҳумо шундай хабар қилади:
«Умар Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам ва бир гуруҳ одамлар билан бирга Ибн Сайёд* томонга жўнаб кетди. Ниҳоят, уни Бану Мағоланинг истеҳкоми олдида болалар билан ўйнаётган ҳолда топишди. Ибн Сайёд балоғатга яқинлашиб қолган эди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам қўллари билан уни туртмагунларича сезмади. Кейин Ибн Сайёдга: «Мен Аллоҳнинг Расули эканимга гувоҳлик берасанми?» дедилар. Ибн Сайёд у зотга қараб: «Сиз уммийларнинг Расули эканингизга гувоҳлик бераман», деди. Ибн Сайёд Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга: «Мен Аллоҳнинг Расули эканимга гувоҳлик берасизми?» деди. У зот уни рад этиб: «Аллоҳ ва унинг расулларига иймон келтирдим», дедилар. Сўнг: «Нима кўряпсан?» дедилар. Ибн Сайёд: «Менга рости ҳам, ёлғони ҳам келади*», деди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ишинг аралаш-қуралаш қилиб ташланибди-ку!» дедилар. Сўнг Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам унга: «Мен сенга бир нарса яшириб қўйганман», дедилар. Ибн Сайёд: «У дух…»* деди. Шунда у зот: «Ўчир! Ҳаддингдан оша олмайсан!» дедилар. Умар розияллоҳу анҳу: «Эй Аллоҳнинг Расули, менга қўйиб беринг, бўйнига (қилич) солай», деди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Агар бу ўша (Дажжол) бўлса, сен унинг устидан ҳукмрон қилинмайсан, у бўлмаса, уни ўлдиришда сенга ҳеч қандай яхшилик йўқ», дедилар».
Ибн Умар розияллоҳу анҳумо айтади:
«Шундан кейин Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ва Убай ибн Каъб розияллоҳу анҳу Ибн Сайёд турган хурмозор томонга юриб боришди. У зот ўзларини Ибн Сайёд кўриб қолмай туриб, ундан яширинча бирон нарса эшитмоқчи бўлдилар. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам уни кўрдилар. У ўзининг попукли бир кийимида ёнбошлаб ётган эди. У шивирлар [ёки ғўнғиллар] эди. Ибн Сайёднинг онаси Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламни кўриб қолди. У зот хурмо танасининг ортига яшириниб турган эдилар. (Онаси) Ибн Сайёдга: «Эй Софи! – бу Ибн Сайёднинг исми – Бу Муҳаммад-ку!» деди. Ибн Сайёд ўрнидан сапчиб турди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Агар у (онаси) қўйиб берганида, аниқ бўлар эди», дедилар».
Агар (онаси) уни тек қўйиб турганида, аён бўлар эди
Шуъайб ўз ҳадисида: «У зот уни оёқлари билан туртдилар» ҳамда «пичирлаш ёки ғўлдираш» деб айтган. Исҳоқ Калбий ва Уқайллар «пичирлаш» деб, Маъмар эса «шивирлаш» деб айтган.
* Ибн Сайёд – Софий исмли яҳудий бўлиб, унда Дажжолнинг айрим сифатлари топилган. Бироқ унинг қиёматдан аввал пайдо бўладиган чиқадиган Масиҳ Дажжол экани ҳақида ваҳий тушмагани боис, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам уни Дажжол деб гумон қилиб, таъқиб этганлар. Ривоятларга кўра, у Ҳаррада йўқолган ёки Мадинада вафот этган.
* Яъни менга рост хабар ҳам, ёлғон хабар ҳам келади, демоқчи. Коҳинларнинг ҳолати шундай бўлади.
* Бу ердаги «дух…» сўзи нима экани ҳақида уламолар турлича фикрларни айтишган. Баъзилар «Бу «тутун» маъносидаги «духон» сўзининг бошқа бир шакли» деса, бошқалар «Ибн Сайёд «духон» сўзини коҳинчасига чала айтган, чунки коҳинлар одатда сўзларни яримта-юримта қилиб айтишади», дейишган.
669/1356 - عَنْ أَنَسٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: كَانَ غُلَامٌ يَهُودِيٌّ يَخْدُمُ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم فَمَرِضَ، فَأَتَاهُ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم يَعُودُهُ، فَقَعَدَ عِنْدَ رَأْسِهِ، فَقَالَ لَهُ: «أَسْلِمْ»: فَنَظَرَ إِلَى أَبِيهِ وَهْوَ عِنْدَهُ، فَقَالَ لَهُ: أَطِعْ أَبَا الْقَاسِمِ صلى الله عليه وسلم، فَأَسْلَمَ، فَخَرَجَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم وَهْوَ يَقُولُ: «الْحَمْدُ ِللهِ الَّذِي أَنْقَذَهُ مِنَ النَّارِ».
669.1356. Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Бир яҳудий бола Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга хизмат қилиб юрар эди. У бетоб бўлиб қолди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам уни кўргани келдилар. Бош тарафига ўтириб, унга: «Мусулмон бўл», дедилар. Шунда у ёнида турган отасига қаради. У: «Абулқосимга – соллаллоҳу алайҳи васаллам – итоат қил», деди. У мусулмон бўлди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам ташқарига чиқар эканлар: «Уни дўзахдан қутқарган Аллоҳга ҳамд бўлсин», дер эдилар».
670/1359 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «مَا مِنْ مَوْلُودٍ إِلَّا يُولَدُ عَلَى الْفِطْرَةِ، فَأَبَوَاهُ يُهَوِّدَانِهِ وَيُنَصِّرَانِهِ أَوْ يُـمَجِّسَانِهِ، كَمَا تُنْتَجُ الْبَهِيمَةُ بَـهِيمَةً جَمْعَاءَ، هَلْ تُحِسُّونَ فِيهَا مِنْ جَدْعَاءَ؟!» ثُمَّ يَقُولُ أَبُو هُرَيْرَةَرَضِيَ الله عَنْهُ: (فِطْرَتَ اللَّهِ الَّتِي فَطَرَ النَّاسَ عَلَيْهَا لَا تَبْدِيلَ لِخَلْقِ اللَّهِ ذَلِكَ الدِّينُ الْقَيِّمُ). [الروم: 30]
670.1359. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу айтади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Туғилганки бола фақат фитратда туғилади, бироқ ота-онаси уни яҳудий, насроний ёки мажусий қилади. Бу худди ҳайвоннинг болалашига ўхшайди: унинг қулоқ-бурни кесик ҳолда туғилганини кўрганмисиз?» дедилар».
Сўнг Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу: «Бу Аллоҳ одамларни яратган фитратдир. Аллоҳнинг яратганини ўзгартириб бўлмас. Мана шу тўғри диндир», деди.
522/39 – بَاب: إِذَا قَالَ الْمُشْرِكُ عِنْدَ الْمَوْت:ِ لَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ
522.39-БОБ.
МУШРИК ЎЛИМ ОЛДИДАН «ЛАа ИЛаАҲА ИЛЛАЛЛОҲ» ДЕСА...
671/1360 - عَنِ الْمُسَيَّبِ بْنِ حَزْنٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: أَنَّهُ لَمَّا حَضَرَتْ أَبَا طَالِبٍ الْوَفَاةُ، جَاءَهُ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم، فَوَجَدَ عِنْدَهُ أَبَا جَهْلِ بْنَ هِشَامٍ، وَعَبْدَ اللهِ بْنَ أَبِي أُمَيَّةَ بْنِ الْمُغِيرَةِ، قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم لِأَبِى طَالِبٍ: «يَا عَمِّ، قُلْ: لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ، كَلِمَةً أَشْهَدُ لَكَ بِـهَا عِنْدَ اللهِ». فَقَالَ أبُو جَهْلٍ وَعَبْدُ الله بْنُ أبِ أمَيَّةَ: يَا أبَا طَالِبٍ، أتَرْغَبُ عَنْ مِلَّةِ عَبْدَ الـمُطَّلِبِ؟! فَلَمْ يَزَلْ رَسُولُ الله صلى الله عليه وسلم يَعْرِضُهَا عَلَيْهِ، وَيَعُودَانِ بِتِلْكَ الـمَقَالَةِ، حَتَّى قَالَ أبُو طَالِبٍ آخِر مَا كَلَّمَهُمْ: هُوَ عَلَى مِلَّةِ عَبْدِ الـمُطَّلِبِ. وَأبَى أنْ يَقُولَ: لا إله إلا الله. فَقَالَ رَسُولُ الله صلى الله عليه وسلم: أَمَا وَاللهِ لَأَسْتَغْفِرَنَّ لَكَ مَا لَمْ أُنْهَ عَنْكَ، فَأَنْزَلَ اللهُ تَعَالَى فِيهِ: ﮋ ﭣ ﭤ ﭥ... ﮊ الْآيَةَ.
671.1360. Саъид ибн Мусайяб отасидан хабар қилади:
«Абу Толибга ўлим соати келганда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам унинг ёнига келиб, ҳузурида Абу Жаҳл ибн Ҳишом ва Абдуллоҳ ибн Абу Умайя ибн Муғийрани кўрдилар. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Абу Толибга: «Эй амаким! Биргина калима – «Аллоҳдан ўзга илоҳ йўқ» денг, шу билан сизга Аллоҳнинг ҳузурида гувоҳлик бераман», дедилар.
Абу Жаҳл ва Абдуллоҳ ибн Абу Умайя: «Эй Абу Толиб! Абдулмуттолибнинг миллатидан юз ўгирасанми?» дейишди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам унга буни таклиф қилавердилар, иккови эса ўша гапларини қайтараверишди. Ниҳоят, Абу Толиб уларга охирги сўзини – ўзининг Абдулмуттолибнинг миллатида эканини айтди ва «Аллоҳдан ўзга илоҳ йўқ» дейишдан бош тортди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Аллоҳга қасамки, модомики сиздан қайтарилмасам, албатта, сиз учун истиғфор айтаман», дедилар. Шунда Аллоҳ таоло «Набийга... дуруст эмасдир» оятини нозил қилди».
* Оят маъносининг тўлиқ таржимаси: «Набийга ва мўминларга мушриклар учун, агар яқин қариндошлари бўлса ҳам, улар дўзах эгалари экани аён бўлганидан кейин мағфират сўрашлари дуруст эмас»*.
Изоҳ: Агар мушрик ғарғара ҳолатида иймон калимасини айтса, эътиборга олинмайди. Ундан олдин айтса, эътиборга олинади («Файзул Борий»).
523/40 – بَاب: مَوْعِظَةِ الْمُحَدِّثِ عِنْدَ الْقَبْرِ، وَقُعُودِ أَصْحَابِهِ حَوْلَهُ
523.40-БОБ.
СЎЗЛОВЧИНИНГ ҚАБР ОЛДИДА ВАЪЗ-насиҳат қилиши
ВА ШЕРиКЛАРИ УНИНГ АТРОФИДА ЎТИРИШИ ҲАҚИДА
* Маъориж сурасининг 43-оятига ишора қилинмоқда: «У кунда худди санамлар(ибодати)га чопганларидек, гўрларидан шошиб чиқурлар».
* Инфитор сурасининг 4-оятига ишора қилинмоқда: «Ва вақтики, қабрлар остин-устин қилинса».
* Яна Маъориж сурасининг 43-оятидаги айрим сўзлар изоҳлаб, тушунтирилмоқда.
* Қоф сурасининг 42-ояти.
* Анбиё сурасининг 69-ояти, Ёсин сурасининг 15-оятидаги «янсилун» калимаси назарда тутилмоқда.
672/1362 - عَنْ عَلِيٍّ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: كُنَّا فِي جَنَازَةٍ فِي بَقِيعِ الْغَرْقَدِ، فَأَتَانَا النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم، فَقَعَدَ وَقَعَدْنَا حَوْلَهُ، وَمَعَهُ مِخْصَرَةٌ، فَنَكَّسَ، فَجَعَلَ يَنْكُتُ بِـمِخْصَرَتِهِ، ثُمَّ قَالَ: «مَا مِنْكُمْ مِنْ أَحَدٍ، مَا مِنْ نَفْسٍ مَنْفُوسَةٍ إِلَّا كُتِبَ مَكَانُهَا مِنَ الْجَنَّةِ وَالنَّارِ، وَإِلَّا قَدْ كُتِبَ شَقِيَّةً أَوْ سَعِيدَةً». فَقَالَ رَجُلٌ: يَا رَسُولَ اللهِ، أَفَلَا نَتَّكِلُ عَلَى كِتَابِنَا وَنَدَعُ الْعَمَلَ؟ فَمَنْ كَانَ مِنَّا مِنْ أَهْلِ السَّعَادَةِ فَسَيَصِيرُ إِلَى عَمَلِ أَهْلِ السَّعَادَةِ، وَأَمَّا مَنْ كَانَ مِنَّا مِنْ أَهْلِ الشَّقَاوَةِ، فَسَيَصِيرُ إِلَى عَمَلِ أَهْلِ الشَّقَاوَةِ؟ قَالَ: «أَمَّا أَهْلُ السَّعَادَةِ فَيُيَسَّرُونَ لِعَمَلِ السَّعَادَةِ، وَأَمَّا أَهْلُ الشَّقَاوَةِ فَيُيَسَّرُونَ لِعَمَلِ الشَّقَاوَةِ»، ثُمَّ قَرَأَ: (فَأَمَّا مَنْ أَعْطَى وَاتَّقَى) الْآيَةَ [الليل: 5].
672.1362. Алий розияллоҳу анҳу айтади:
«Бақиъул-ғарқад»да* бир жанозада эдик. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам олдимизга келиб, ўтирдилар. Биз атрофларига ўтирдик. У зотда ҳасса бор эди. Бошларини қуйи солиб, ҳассалари билан ер чиза бошладилар. Кейин: «Сизлардан бирор киши, бирор яратилган жон йўқки, унинг жаннат ва дўзахдаги ўрни, бадбахтлиги ёки саодатмандлиги ёзилмаган бўлса», дедилар. Шунда бир киши: «Эй Аллоҳнинг Расули, битигимизга таяниб, амални тарк этавермаймизми?! Биздан ким саодатмандлардан бўлса, саодатмандларнинг амалига қараб бораверади. Аммо биздан ким бадбахтлардан бўлса, бадбахтларнинг амалига қараб бораверади», деди. У зот: «Саодатмандлар саодатмандларнинг амалига муяссар қилинадилар, бадбахтлар бадбахтлик амалига муяссар қилинадилар», дедилар. Кейин: «Ким ато берса ва тақво қилса...»ни* ўқидилар».
* Бақиъул-ғарқад – Мадинадаги Масжиди набавийнинг чап тарафидаги қабристон номи.
* Лайл сураси, 5-оят. Давоми қуйидагича: «Аммо кимки ато этса ва тақво қилса; ва «яхшилик»ни тасдиқ қилса; бас, уни «осон»га муяссар қиламиз; ва аммо кимки бахиллик ва истиғно қилса; ва «яхшилик»ни ёлғонга чиқарса; бас, уни «қийин»га муяссар қиламиз».
524/41 – بَاب: مَا جَاءَ فِي قَاتِلِ النَّفْسِ
524.41-боб.
Жонига қасд қилган киши ҳақида КЕЛГАН хабарлар
673/1363 - عَنْ ثَابِتِ بْنِ الضَّحَّاكِ رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «مَنْ حَلَفَ بِمِلَّةٍ غَيْرِ الْإِسْلَامِ كَاذِبًا مُتَعَمِّدًا فَهُوَ كَمَا قَالَ، وَمَنْ قَتَلَ نَفْسَهُ بِحَدِيدَةٍ عُذِّبَ بِهِ فِي نَارِ جَهَنَّمَ».
673.1363. Собит ибн Заҳҳок розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ким Исломдан бошқа миллат номига қасддан, ёлғондан қасам ичса, у ўзи айтганидекдир. Ким ўзини темир билан ўлдирса, жаҳаннам ўтида ўша билан азобланади», дедилар».
674/1364 - عَنْ جُنْدَبٍ رَضِيَ الله عَنْهُ عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «كَانَ بِرَجُلٍ جِرَاحٌ فَقَتَلَ نَفْسَهُ، فَقَالَ اللهُ: بَدَرَنِي عَبْدِي بِنَفْسِهِ، حَرَّمْتُ عَلَيْهِ الْجَنَّةَ».
674.1364. Ҳасандан ривоят қилинади:
«Жундаб розияллоҳу анҳу бизга шу масжидда сўзлаб берган эди – биз (буни) эсдан ҳам чиқармадик, Жундаб Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг номларидан ёлғон гапиради, дея қўрқмаймиз ҳам. – «У зот шундай дедилар: «Бир кишининг жароҳати бор эди. У жонига қасд қилди. Шунда Аллоҳ: «Бандам жони хусусида Мендан «илгарилаб» кетди. Унга жаннатни ҳаром қилдим», деди».
675/1365 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «الَّذِي يَخْنُقُ نَفْسَهُ يَخْنُقُهَا فِي النَّارِ، وَالَّذِي يَطْعُنُهَا يَطْعُنُهَا فِي النَّارِ».
675.1365. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ўзини бўғ(иб ўлдир)ган дўзахда ҳам бўғади. Ўзига санчган дўзахда ҳам санчади», дедилар».
525/42 - بَاب: ثَنَاءِ النَّاسِ عَلَى الْمَيِّتِ
525.42-боб.
ОДАМЛАРНИНГ ўлганга МАҚТов айтишлари ҲАҚИДА
676/1367 - عَنْ أَنَسٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: مَرُّوا بِجَنَازَةٍ فَأَثْنَوْا عَلَيْهَا خَيْرًا، فَقَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «وَجَبَتْ». ثُمَّ مَرُّوا بِأُخْرَى فَأَثْنَوْا عَلَيْهَا شَرًّا، فَقَالَ: «وَجَبَتْ». فَقَالَ عُمَرُ بْنُ الْخَطَّابِ رَضِيَ الله عَنْهُ: مَا وَجَبَتْ؟ قَالَ: «هَذَا أَثْنَيْتُمْ عَلَيْهِ خَيْرًا فَوَجَبَتْ لَهُ الْجَنَّةُ، وَهَذَا أَثْنَيْتُمْ عَلَيْهِ شَرًّا فَوَجَبَتْ لَهُ النَّارُ، أَنْتُمْ شُهَدَاءُ اللهِ فِي الْأَرْضِ».
676.1367. Анас ибн Молик розияллоҳу анҳу айтади:
«Бир жанозани олиб ўтишди. У ҳақда яхши гап айтишди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Вожиб бўлди», дедилар. Сўнг яна бошқасини олиб ўтишди. У ҳақда ёмон гап айтишди. У зот: «Вожиб бўлди», дедилар. Шунда Умар ибн Хаттоб розияллоҳу анҳу: «Нима вожиб бўлди?» деди. У зот: «Унинг ҳақида яхши гап айтдингиз, унга жаннат вожиб бўлди. Бунинг ҳақида ёмон гап айтдингиз, бунга дўзах вожиб бўлди. Сизлар Аллоҳнинг ер юзидаги гувоҳларисиз», дедилар».
677/1368 - عَنْ عُمَرَ بْنِ الْخَطَّابِ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ النَّبِيّ ُصلى الله عليه وسلم: «أَيُّـمَا مُسْلِمٍ، شَهِدَ لَهُ أَرْبَعَةٌ بِخَيْرٍ، أَدْخَلَهُ اللهُ الْجَنَّةَ». فَقُلْنَا: وَثَلَاثَةٌ، قَالَ: «وَثَلَاثَةٌ». فَقُلْنَا: وَاثْنَانِ، قَالَ: «وَاثْنَانِ». ثُمَّ لَمْ نَسْأَلْهُ عَنِ الْوَاحِدِ.
677.1368. Абул Асваддан ривоят қилинади:
«Мадинага келдим. У ерда касаллик тарқалган экан. Умар ибн Хаттоб розияллоҳу анҳунинг олдида ўтирган эдим, олдиларидан жаноза ўтиб қолди. Унинг эгаси ҳақида яхши гап айтилди. Умар: «Вожиб бўлди», деди. Сўнгра яна бошқаси олиб ўтилди. Унинг эгаси ҳақида ҳам яхши гап айтилди. Умар: «Вожиб бўлди», деди. Кейин учинчиси олиб ўтилди. Унинг эгаси ҳақида ёмон гап айтилди. Умар: «Вожиб бўлди», деди. Мен: «Нима вожиб бўлди, эй мўминларнинг амири?» дедим. У: «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам нима деган бўлсалар, шуни айтдим: «Қайси бир мусулмонга тўрт киши яхшилик билан гувоҳлик берса, Аллоҳ уни жаннатга киритади», дедилар. «Учта бўлса-чи?» дедик. «Учта бўлса ҳам», дедилар. «Иккита бўлса-чи?» дедик. «Иккита бўлса ҳам», дедилар. Битта ҳақида сўрамадик», деди».
526/43 – بَاب: مَا جَاءَ فِي عَذَابِ الْقَبْرِ
526.43-боб.
ҚАБР АЗОБИ БОРАСИДА КЕЛГАН хабарлар ҲАҚИДА
678/1369 - عَنِ الْبَرَاءِ بْنِ عَازِبٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «إِذَا أُقْعِدَ الْمُؤْمِنُ فِي قَبْرِهِ أُتِيَ، ثُمَّ شَهِدَ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ، وَأَنَّ مُحَمَّدًا رَسُولُ اللهِ، فَذَلِكَ قَوْلُهُ: (يُثَبِّتُ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا بِالْقَوْلِ الثَّابِتِ) [ابراهيم: 27].
678.1369. Баро ибн Озиб розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Мўмин қабрида ўтирғизилганда унинг олдига келишади. Сўнгра у: «Аллоҳдан ўзга илоҳ йўқ ва Муҳаммад Аллоҳнинг Расулидир», деб гувоҳлик беради. Ана ўша Аллоҳнинг «Аллоҳ иймон келтирганларни бу дунё ҳаётида ҳам, охиратда ҳам собит сўз ила собитқадам қилур», деганидир», дедилар».
Шуъба қўшимча қилади: «Аллоҳ иймон келтирганларни… собитқадам қилур» (ояти) қабр азоби ҳақида нозил бўлган».
679/1370 - عَنْ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: اطَّلَعَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم عَلَى أَهْلِ الْقَلِيبِ، فَقَالَ: «وَجَدْتُمْ مَا وَعَدَ رَبُّكُمْ حَقًّا». فَقِيلَ لَهُ: تَدْعُو أَمْوَاتًا؟ فَقَالَ: «مَا أَنْتُمْ بِأَسْمَعَ مِنْهُمْ، وَلَكِنْ لَا يُجِيبُونَ».
679.1370. Ибн Умар розияллоҳу анҳумо айтади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам (Бадрда) ташландиқ қудуқдагиларга қараб: «Роббингиз ваъда қилган нарса ҳақ эканини топдингизми?» дедилар. У зотга: «Ўликларга гапиряпсизми?» дейилди. Шунда у зот: «Сизлар улардан кўра яхшироқ эшитмайсиз, фақат улар жавоб бера олишмайди», дедилар».
680/1371 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا قَالَتْ: إِنَّـمَا قَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «إِنَّهُمْ لَيَعْلَمُونَ الْآنَ أَنَّ مَا كُنْتُ أَقُولُ حَقٌّ، وَقَدْ قَالَ اللهُ تَعَالَى: (إِنَّكَ لَا تُسْمِعُ الْمَوْتَى) [النمل: 80].
680.1371. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Улар менинг айтганларим ҳақ эканини энди билишяпти».
Дарҳақиқат, Аллоҳ таоло: «Албатта, сен ўликларга эшиттира олмассан» деган».
Изоҳ: Ҳадиснинг мазмуни мазкур оятнинг мазмунига зоҳиран зид кўринса-да, аслида бундай эмас. Ҳадисда Набий алайҳиссалом ўлганларга мурожаат қилиб, уларнинг бу сўзларни эшитаётганларини айтганлар, оятда эса «ўликларга эшиттира олмайсан», дейилмоқда. Оятда «ўликлар» деб Ислом даъватига қарши чиққанлар назарда тутилган.
527/44 – بَاب: التَّعَوُّذِ مِنْ عَذَابِ الْقَبْرِ
527.44-боб.
ҚАБР АЗОБИДАН ПАНОҲ СЎРАШ ҳАҚИДА
682/1375 - عَنْ أَبِي أَبِي أَيُّوبَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: خَرَجَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم وَقَدْ وَجَبَتِ الشَّمْسُ، فَسَمِعَ صَوْتًا، فَقَالَ: «يَهُودُ تُعَذَّبُ فِي قُبُورِهَا».
682.1375. Абу Айюб розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам қуёш ботганда чиқдилар. Бир овозни эшитиб: «Яҳудлар қабрларида азобланяптилар», дедилар».
683/1377 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: كَانَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم يَدْعُو: «اللَّهُمَّ إِنِّي أَعُوذُ بِكَ مِنْ عَذَابِ الْقَبْرِ، وَمِنْ عَذَابِ النَّارِ، وَمِنْ فِتْنَةِ الْمَحْيَا وَالْمَمَاتِ، وَمِنْ فِتْنَةِ الْمَسِيحِ الدَّجَّالِ».
683.1377. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам «Аллоҳумма инни аъуузу бика мин азаабил-қобри ва мин азаабин-нар ва мин фитнатил-маҳйа вал-мамаат ва мин фитнатил масиҳид-дажжал» деб дуо қилар эдилар».
Изоҳ: Дуонинг маъноси: «Аллоҳим! Албатта, мен қабр азобидан, дўзах азобидан, ҳаёт ва ўлим фитнасидан, Масиҳ Дажжолнинг фитнасидан Сенинг паноҳингга қочаман».
528/45 – بَاب: الْمَيِّتِ يُعْرَضُ عَلَيْهِ بِالْغَدَاةِ وَالْعَشِيِّ
528.45-БОБ.
МАЙЙИТГА ЭРТАЮ КЕЧ (ЎРНИ) КЎРСАТИб туриЛИши ҳақида
684/1379 - عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «إِنَّ أَحَدَكُمْ إِذَا مَاتَ عُرِضَ عَلَيْهِ مَقْعَدُهُ بِالْغَدَاةِ وَالْعَشِيِّ، إِنْ كَانَ مِنْ أَهْلِ الْجَنَّةِ فَمِنْ أَهْلِ الْجَنَّةِ، وَإِنْ كَانَ مِنْ أَهْلِ النَّارِ فَمِنْ أَهْلِ النَّارِ، فَيُقَالُ: هَذَا مَقْعَدُكَ حَتَّى يَبْعَثَكَ اللهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ».
684.1379. Абдуллоҳ ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Қачон бирингиз ўлса, унга ўрни эртаю кеч кўрсатиб турилади: агар жаннат аҳлидан бўлса, жаннат аҳлидан экани, дўзах аҳлидан бўлса, дўзах аҳлидан экани. «Аллоҳ сени қиёмат куни қайта тирилтиргунича сенинг ўрнинг мана шудир», дейилади», дедилар».
529/46 باب: ما قِيلَ في أولاد الـمُسْلِمين
685/1382 – عَنِ البَرَاءِ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: لَمَّا تُوُفِّيَ إِبْرَاهِيمُ عليه السلام قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «إِنَّ لَهُ مُرْضِعًا فِي الْجَنَّةِ».
685.1382. Баро розияллоҳу анҳу айтади:
«Иброҳим вафот этганда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Албатта, жаннатда унинг эмизувчиси бор», дедилар».
530/47 - بَاب: مَا قِيلَ فِي أَوْلَادِ الْمُشْرِكِينَ
530.47-БОБ.
МУШРИКЛАРНИНГ БОЛАЛАРИ ТЎҒРИСИДА НИМА ДЕЙИЛГАНи ҳақида
686/1383 - عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ الله عَنْهُمَا قَالَ: سُئِلَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم عَنْ أَوْلَادِ الْمُشْرِكِينَ؟ فَقَالَ: «اللهُ إِذْ خَلَقَهُمْ أَعْلَمُ بِـمَا كَانُوا عَامِلِينَ».
686.1383. Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан мушрикларнинг болалари тўғрисида сўрашди. У зот: «Аллоҳ уларни яратгандаёқ нима қилишларини яхши билган», дедилар».
531/48 – باب:
687/1386 - عَنْ سَـمُرَةَ بْنِ جُنْدَبٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: كَانَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم إِذَا صَلَّى صَلَاةً أَقْبَلَ عَلَيْنَا بِوَجْهِهِ، فَقَالَ: «مَنْ رَأَى مِنْكُمُ اللَّيْلَةَ رُؤْيَا؟» قَالَ: فَإِنْ رَأَى أَحَدٌ قَصَّهَا، فَيَقُولُ: مَا شَاءَ اللهُ. فَسَأَلَنَا يَوْمًا فَقَالَ: «هَلْ رَأَى أَحَدٌ مِنْكُمْ رُؤْيَا؟» قُلْنَا: لَا، قَالَ: «لَكِنِّي رَأَيْتُ اللَّيْلَةَ رَجُلَيْنِ أَتَيَانِي فَأَخَذَا بِيَدِي، فَأَخْرَجَانِي إِلَى الْأَرْضِ الْمُقَدَّسَةِ، فَإِذَا رَجُلٌ جَالِسٌ، وَرَجُلٌ قَائِمٌ، بِيَدِهِ كَلُّوبٌ مِنْ حَدِيدٍ يُدْخِلُهُ فِي شِدْقِهِ حَتَّى يَبْلُغَ قَفَاهُ، ثُمَّ يَفْعَلُ بِشِدْقِهِ الْآخَرِ مِثْلَ ذَلِكَ، وَيَلْتَئِمُ شِدْقُهُ هَذَا، فَيَعُودُ فَيَصْنَعُ مِثْلَهُ، قُلْتُ: مَا هَذَا؟ قَالَا: انْطَلِقْ، فَانْطَلَقْنَا حَتَّى أَتَيْنَا عَلَى رَجُلٍ مُضْطَجِعٍ عَلَى قَفَاهُ، وَرَجُلٌ قَائِمٌ عَلَى رَأْسِهِ بِفِهْرٍ، أَوْ صَخْرَةٍ، فَيَشْدَخُ بِهِ رَأْسَهُ، فَإِذَا ضَرَبَهُ تَدَهْدَهَ الْحَجَرُ، فَانْطَلَقَ إِلَيْهِ لِيَأْخُذَهُ، فَلَا يَرْجِعُ إِلَى هَذَا حَتَّى يَلْتَئِمَ رَأْسُهُ، وَعَادَ رَأْسُهُ كَمَا هُوَ، فَعَادَ إِلَيْهِ فَضَرَبَهُ، قُلْتُ: مَنْ هَذَا؟ قَالَا: انْطَلِقْ، فَانْطَلَقْنَا إِلَى ثَقْبٍ مِثْلِ التَّنُّورِ، أَعْلَاهُ ضَيِّقٌ وَأَسْفَلُهُ وَاسِعٌ، يَتَوَقَّدُ تَحْتَهُ نَارًا، فَإِذَا اقْتَرَبَ ارْتَفَعُوا حَتَّى كَادَ أَنْ يَخْرُجُوا، فَإِذَا خَمَدَتْ رَجَعُوا فِيهَا، وَفِيهَا رِجَالٌ وَنِسَاءٌ عُرَاةٌ، فَقُلْتُ: مَنْ هَذَا؟ قَالَا: انْطَلِقْ، فَانْطَلَقْنَا حَتَّى أَتَيْنَا عَلَى نَهَرٍ مِنْ دَمٍ فِيهِ رَجُلٌ قَائِمٌ عَلَى وَسَطِ النَّهَرِ – قَالَ يَزِيد وَوَهْب بْنُ جُرَيْرٍ عَن جَرِير بْنِ حَازِم: وَعَلى شَطِّ النّهر - رَجُلٌ بَيْنَ يَدَيْهِ حِجَارَةٌ، فَأَقْبَلَ الرَّجُلُ الَّذِي فِي النَّهَرِ، فَإِذَا أَرَادَ أَنْ يَخْرُجَ رَمَى الرَّجُلُ بِحَجَرٍ فِي فِيهِ، فَرَدَّهُ حَيْثُ كَانَ، فَجَعَلَ كُلَّمَا جَاءَ لِيَخْرُجَ رَمَى فِي فِيهِ بِحَجَرٍ، فَيَرْجِعُ كَمَا كَانَ، فَقُلْتُ: مَا هَذَا؟ قَالَا: انْطَلِقْ، فَانْطَلَقْنَا، حَتَّى انْتَهَيْنَا إِلَى رَوْضَةٍ خَضْرَاءَ، فِيهَا شَجَرَةٌ عَظِيمَةٌ، وَفِي أَصْلِهَا شَيْخٌ وَصِبْيَانٌ، وَإِذَا رَجُلٌ قَرِيبٌ مِنَ الشَّجَرَةِ بَيْنَ يَدَيْهِ نَارٌ يُوقِدُهَا، فَصَعِدَا بِي فِي الشَّجَرَةِ، وَأَدْخَلَانِي دَارًا، لَمْ أَرَ قَطُّ أَحْسَنَ مِنْهَا، فِيهَا رِجَالٌ شُيُوخٌ، وَشَبَابٌ وَنِسَاءٌ وَصِبْيَانٌ، ثُمَّ أَخْرَجَانِي مِنْهَا، فَصَعِدَا بِي الشَّجَرَةَ، فَأَدْخَلَانِي دَارًا هِيَ أَحْسَنُ وَأَفْضَلُ مِنْهَا، فِيهَا شُيُوخٌ وَشَبَابٌ، قُلْتُ: طَوَّفْتُمَانِي اللَّيْلَةَ، فَأَخْبِرَانِي عَمَّا رَأَيْتُ، قَالَا: نَعَمْ، أَمَّا الَّذِي رَأَيْتَهُ يُشَقُّ شِدْقُهُ فَكَذَّابٌ، يُحَدِّثُ بِالْكَذْبَةِ، فَتُحْمَلُ عَنْهُ حَتَّى تَبْلُغَ الْآفَاقَ، فَيُصْنَعُ بِهِ إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ، وَالَّذِي رَأَيْتَهُ يُشْدَخُ رَأْسُهُ، فَرَجُلٌ عَلَّمَهُ اللهُ الْقُرْآنَ، فَنَامَ عَنْهُ بِاللَّيْلِ، وَلَمْ يَعْمَلْ فِيهِ بِالنَّهَارِ، يُفْعَلُ بِهِ إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ، وَالَّذِي رَأَيْتَهُ فِي الثَّقْبِ فَهُمُ الزُّنَاةُ، وَالَّذِي رَأَيْتَهُ فِي النَّهَرِ آكِلُو الرِّبَا، وَالشَّيْخُ فِي أَصْلِ الشَّجَرَةِ إِبْرَاهِيمُ عليه السلام، وَالصِّبْيَانُ حَوْلَهُ فَأَوْلَادُ النَّاسِ، وَالَّذِي يُوقِدُ النَّارَ مَالِكٌ خَازِنُ النَّارِ، وَالدَّارُ الْأُولَى الَّتِي دَخَلْتَ دَارُ عَامَّةِ الْمُؤْمِنِينَ، وَأَمَّا هَذِهِ الدَّارُ فَدَارُ الشُّهَدَاءِ، وَأَنَا جِبْرِيلُ، وَهَذَا مِيكَائِيلُ، فَارْفَعْ رَأْسَكَ، فَرَفَعْتُ رَأْسِي، فَإِذَا فَوْقِي مِثْلُ السَّحَابِ. قَالَا: ذَاكَ مَنْزِلُكَ، قُلْتُ: دَعَانِي أَدْخُلْ مَنْزِلِي، قَالَا: إِنَّهُ بَقِيَ لَكَ عُمْرٌ لَمْ تَسْتَكْمِلْهُ، فَلَوِ اسْتَكْمَلْتَ أَتَيْتَ مَنْزِلَكَ».
7047 га солиштириш керак!!!
687.1386. Самура ибн Жундаб розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам намоз ўқиб бўлгач, бизга юзланиб: «Сизлардан ким бу кеча туш кўрди?» дер эдилар. Бирон киши кўрган бўлса, ҳикоя қилиб, Аллоҳ хоҳлаганича айтиб берар эди. Бир куни биздан: «Сизлардан бирон киши туш кўрдими?» деб сўрадилар. «Йўқ», дедик. У зот дедилар: «Лекин мен бу кеча икки киши олдимга келиб, қўлимдан тутиб, мени Муқаддас заминга олиб чиққанларини кўрдим. Қарасам, бир киши ўтирибди, яна бир киши қўлида темир илгак билан турибди. – Асҳобларимиздан бири Мусодан ривоят қилиб айтган.* – У илгакни лунжидан то гарданига етиб боргунча тиқар, сўнгра нариги лунжига ҳам худди шундай қилар, бу лунжи(нинг жароҳати) битгач, яна қайтиб худди шундай қилар эди. «Бу нима?» дедим. Иккаласи: «Юринг», дейишди.
Биз юриб, чалқанча ётган бир кишининг олдига етиб бордик. Унинг бошида бир киши ҳовучида тош билан ёки харсанг билан туриб, у билан унинг бошини ёрар эди. Ҳар урганида тош думалаб кетарди. У уни олгани юриб борар, бунинг олдига қайтгунича унинг боши(нинг жароҳати) битиб қолар эди. Унинг боши асл ҳолига қайтгач, олдига қайтиб келиб, уни яна урар эди. «Бу ким?» дедим. Иккаласи: «Юринг», дейишди.
Биз юриб, тандирга ўхшаш юқориси тор, пасти кенг чуқурнинг олдига бордик. Унинг тагига ўт ёқилар эди. У (олов) яқинлашса, улар (ичидаги одамлар) кўтарилар, ҳатто ундан чиқиб кетай дейишар, сўнганда эса унинг ичига қайтишар эди. Унда яланғоч эркак ва аёллар бор эди. «Булар ким?» дедим. Иккаласи: «Юринг», дейишди.
Биз юриб, қонли дарёнинг олдига келдик. Дарёнинг ўртасида бир киши турар, (қирғоқдаги) бир кишининг олдида эса тош турар эди. Дарёдаги киши олдинга юриб келар, энди чиқмоқчи бўлса, нариги киши унинг оғзига тош отиб, уни турган жойига қайтариб юборар эди. Ҳар сафар чиқаман деб келганида унинг оғзига тош отар ва у олдинги ҳолатига қайтиб кетар эди. «Бу нима?» дедим. Иккаласи: «Юринг», дейишди.
Биз юриб, ям-яшил боққа етиб келдик. Унда бир азим дарахт бўлиб, тагида бир қария ва болалар бор эди. Қарасам, дарахтнинг яқинида бир киши олов ёқиб турибди. Ҳалиги иккаласи мени дарахтга олиб чиқишди ва мени бир ҳовлига олиб киришди. Бундан чиройлисини кўрмаганман. Унинг ичида эркаклар, кексалар, йигитлар, аёллар ва болалар бор эди. Сўнгра иккаласи мени у ердан чиқариб, дарахтга олиб чиқишди-да, янада гўзалроқ ва афзалроқ бир ҳовлига олиб киришди. Унда ҳам кексалар ва йигитлар бор эди.
«Бу кеча мени сайр қилдирдинглар. Энди кўрган нарсаларим ҳақида хабар беринглар», дедим. Улар: «Сиз кўрган лунжи ёрилаётган (киши) каззобдир. У ёлғон сўзлайди ва (ёлғонини) ундан олиб, барча ўлкаларга етказиб борилади. Унга қиёмат кунигача (шундай) қилинади. Сиз кўрган боши ёрилаётган (киши) – Аллоҳ Қуръонни ўргатган, у эса тунда ундан ғофил бўлиб ухлаган, кундузи эса унга амал қилмаган кишидир. Унга қиёмат кунигача (шундай) қилинади. Чуқурда кўрганларингиз зинокорлардир. Дарёда кўрганингиз эса судхўрлар. Дарахтнинг тагида кўрган қариянгиз Иброҳим алайҳиссаломдир, атрофидаги болалар – инсонларнинг зурриётларидир. Олов ёқиб турган эса жаҳаннам қўриқчиси Моликдир. Сиз кирган биринчи уй барча мўминларнинг уйидир, мана бу уй эса шаҳидларнинг уйидир. Мен Жаброилман, бу эса Микоил. Энди бошингизни кўтаринг», дейишди. Бошимни кўтариб қарасам, тепамда худди булутга ўхшаган нарса турибди. «Ана шу сизнинг манзилингиз», дейишди. «Мени ўтказиб юборинглар, манзилимга кирай», дедим. «Сизнинг ҳали тугатмаган умрингиз қолган, тугатганингизда манзилингизга келасиз», дейишди».
* «Темир илгак» деган сўзни имом Бухорийнинг шогирдларидан бири у зотнинг шайхлари Мусо ибн Исмоилдан ривоят қилган.
532/49 – بَاب: مَوْتِ الْفَجْأَةِ
532.49-БОБ.
ТЎСаТДАН, кутилмагандаги ЎЛИМ ҲАҚИДА
688/1388 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا: أَنَّ رَجُلًا قَالَ لِلنَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم: إِنَّ أُمِّي افْتُلِتَتْ نَفْسُهَا، وَأَظُنُّهَا لَوْ تَكَلَّمَتْ تَصَدَّقَتْ، فَهَلْ لَهَا أَجْرٌ إِنْ تَصَدَّقْتُ عَنْهَا؟ قَالَ: «نَعَمْ».
688.1388. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Бир киши Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга: «Онам тўсатдан жон таслим қилди. Ўйлайманки, агар гапира олганида, садақа қилар эди. Унинг номидан садақа қилсам, унга ажр бўладими?» деди. У зот: «Ҳа», дедилар».
533/50 – بَاب: مَا جَاءَ فِي قَبْرِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم وَأَبِي بَكْرٍ وَعُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا
533.50-боб.
НАБИЙ СОЛЛАЛЛОҲУ АЛАЙҲИ ВАСАЛЛАМ,
АБУ БАКР ВА УМАР РОЗИЯЛЛОҲУ АНҲУМОНИНГ
ҚАБРЛАРИ ХУСУСИДА кЕЛГАН хабарлар ҲАҚИДА
689/1389 – وَعَنْهَا رَضِيَ الله عَنْهَا قَالَتْ: إِنْ كَانَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم لَيَتَعَذَّرُ فِي مَرَضِهِ: «أَيْنَ أَنَا الْيَوْمَ؟ أَيْنَ أَنَا غَدًا؟» اسْتِبْطَاءً لِيَوْمِ عَائِشَةَ، فَلَمَّا كَانَ يَوْمِي، قَبَضَهُ اللهُ بَيْنَ سَحْرِي وَنَحْرِي، وَدُفِنَ فِي بَيْتِي.
689.1389. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Албатта, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам беморлик чоғларида «Бугун қаердаман, эртага қаерда бўламан?» дея узрхоҳлик қилардилар. У зот буни Оишанинг кунини кутиб айтардилар. Менинг куним келганида Аллоҳ у зотнинг жонларини менинг бағримда олди. Менинг уйимга дафн қилиндилар».
690/1392 - عَنْ عُمَرَ بْنِ الْخَطَّابِ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: تُوُفِّيَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم وَهْوَ رَاضٍ عَنْ هَؤُلاء السِّتَّةِ، فَسَمَّى السِّتَّةَ، فَسَمَّى: عُثْمَانَ، وَعَلِيًّا، وَطَلْحَةَ، وَالزُّبَيْرَ، وَعَبْدَ الرَّحْمَنِ بْنَ عَوْفٍ، وَسَعْدَ بْنَ أَبِي وَقَّاصٍ رَضِيَ الله عَنْهُمْ
690.1392. Амр ибн Маймун Авдий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Умар ибн Хаттоб розияллоҳу анҳуни кўрдим. У: «Эй Абдуллоҳ ибн Умар, мўминларнинг онаси Оиша розияллоҳу анҳога бориб: «Умар ибн Хаттоб сизга салом айтади», дегин, кейин ундан икки соҳибим билан бирга дафн қилинишимни сўра», деди. Оиша: «Буни ўзим учун хоҳлаётган эдим, бугун эса, албатта, уни ўзимдан ортиқ кўряпман», деди. У келгач: «Сенда нима гап?» деди. У: «Сизга изн берди, эй мўминларнинг амири», деди. «Бирор нарса мен учун ўша жойдан муҳимроқ эмас эди. Қабз қилинсам, мени кўтариб олиб боринглар, сўнг салом беринглар. Кейин сен: «Умар ибн Хаттоб изн сўраяпти», дегин. Агар (Оиша) изн берса, мени дафн қилинглар. Бўлмаса, мени мусулмонларнинг қабристонига қайтаринглар.
Мен бу ишга (халифаликка) Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам рози бўлиб вафот этган мана бу кишилардан ҳақлироқ бирор кишини билмайман. Мендан кейин улар кимни халифа қилиб сайлашса, ўша халифадир. Унга қулоқ солинг ва итоат этинг», деб Усмон, Алий, Т-А-лҳа, Зубайр, Абдурраҳмон ибн Авф ва Саъд ибн Абу Ваққосларнинг номларини айтди.
Унинг ҳузурига ансорлардан бир йигит кириб: «Эй мўминларнинг амири, Аллоҳнинг хушхабари ила хурсанд бўлинг. Сизнинг Исломда ўзингиз билган пешқадамлигингиз бор. Сўнгра халифа қилиб сайландингиз ва адолат қилдингиз. Буларнинг барчасидан кейин яна шаҳидлик!» деди». У киши: «Эй биродаримнинг ўғли, қанийди у (халифалик) мендан тўсилган бўлиб, зараримга ҳам, фойдамга ҳам бўлмаса! Ўзимдан кейинги халифага аввалги муҳожирларга яхшилик қилишни, уларнинг ҳақларини билишни ва уларнинг ҳурматларини муҳофаза этишни васият қиламан. Унга бу диёрда ва иймонда қарор тутган ансорларга яхшилик қилишни, яхшиликларини қабул қилиб, ёмонликларини афв этишни васият қиламан. Унга Аллоҳнинг зиммасидагилар ҳамда Унинг Расули зиммасидагилар (аҳли зиммалар) хусусида уларнинг аҳдларига вафо қилишни, уларни мудофаа этишни ва уларга тоқатларидан ортиқ нарсани юкламасликни васият қиламан», деди».
534/51 – بَاب: مَا يُنْهَى عَنِ الْأَمْوَاتِ
534.51-боб.
ўлганЛАРНИ СЎКИШДАН ҚАЙТАРИЛГАНи ҲАҚИДА
691/1393 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا قَالَتْ: قَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «لَا تَسُبُّوا الْأَمْوَاتَ، فَإِنَّهُمْ قَدْ أَفْضَوْا إِلَى مَا قَدَّمُوا».
691.1393. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ўлганларни сўкманглар, чунки улар қилган амаллари(нинг оқибати)га етиб бўлишган», дедилар».
26- كتاب: الزَّكَاة
26. ЗАКОТ КИТОБИ
535/1 – بَاب: وُجُوبِ الزَّكَاةِ
535.1-боб.
ЗАКОТнинг ВОЖИБЛИГИ ҲАҚИДА
692/1395 - عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا: أَنَّ النَّبِيَّ رَضِيَ الله عَنْهُ بَعَثَ مُعَاذًا رَضِيَ الله عَنْهُ إِلَى الْيَمَنِ، فَقَالَ: «ادْعُهُمْ إِلَى شَهَادَةِ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ وَأَنِّي رَسُولُ اللهِ، فَإِنْ هُمْ أَطَاعُوا لِذَلِكَ، فَأَعْلِمْهُمْ أَنَّ اللهَ قَدِ افْتَرَضَ عَلَيْهِمْ خَمْسَ صَلَوَاتٍ فِي كُلِّ يَوْمٍ وَلَيْلَةٍ، فَإِنْ هُمْ أَطَاعُوا لِذَلِكَ، فَأَعْلِمْهُمْ أَنَّ اللهَ افْتَرَضَ عَلَيْهِمْ صَدَقَةً فِي أَمْوَالِهِمْ، تُؤْخَذُ مِنْ أَغْنِيَائِهِمْ وَتُرَدُّ عَلَى فُقَرَائِهِمْ».
692.1395. Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам Муъоз розияллоҳу анҳуни Яманга юбораётиб: «Уларни Аллоҳдан ўзга илоҳ йўқлиги ва мен Аллоҳнинг Расули эканимга гувоҳлик беришга даъват қил. Агар улар бунга итоат қилишса, Аллоҳ уларга ҳар кеча-кундузда беш намозни фарз қилганини ҳам маълум қил. Агар улар бунга итоат қилишса, Аллоҳ уларга молларида бойларидан олиниб, камбағалларига қайтариладиган закотни* фарз этганини маълум қил», дедилар».
* Бу сўз матнда садақа деб келган. «Садақа» сўзининг маъноси кенг бўлиб, Аллоҳга қурбат ҳосил қилиш ниятида адо этиладиган молиявий ибодатни англатади. Садақа деганда закот, ушр, фитр садақаси, фидя ва назр каби молиявий ибодатлар ҳам тушунилаверади. Шу боис таржимада фақат закот ёки ушр назарда тутилган ўринларда «садақа» сўзи закот деб таржима қилиниб, бошқа ҳолларда аслича қолдирилди.
693/1396 - عَنْ أَبِي أَيُّوبَ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ رَجُلًا قَالَ لِلنَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم: أَخْبِرْنِي بِعَمَلٍ يُدْخِلُنِي الْجَنَّةَ. قَالَ: مَا لَهُ مَا لَهُ؟ وَقَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «أَرَبٌ مَا لَهُ، تَعْبُدُ اللهَ وَلَا تُشْرِكُ بِهِ شَيْئًا، وَتُقِيمُ الصَّلَاةَ، وَتُؤْتِي الزَّكَاةَ، وَتَصِلُ الرَّحِمَ».
693.1396. Абу Айюб розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Бир киши Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга: «Мени жаннатга киритадиган амални айтинг», деди. «Унга нима бўлибди, унга нима бўлибди?» дейишди. У зот: «Нима бўларди, бир иши бордир-да... (деб, сўнг унга) Аллоҳга ибодат қиласан, Унга ҳеч нарсани шерик қилмайсан, намозни тўкис адо этасан, закотни берасан ва силаи раҳм қиласан», дедилар».
694/1397 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ أَعْرَابِيًّا أَتَى النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم فَقَالَ: دُلَّنِي عَلَى عَمَلٍ إِذَا عَمِلْتُهُ دَخَلْتُ الْجَنَّةَ. قَالَ: «تَعْبُدُ اللهَ لَا تُشْرِكُ بِهِ شَيْئًا، وَتُقِيمُ الصَّلَاةَ الْمَكْتُوبَةَ، وَتُؤَدِّي الزَّكَاةَ الْمَفْرُوضَةَ، وَتَصُومُ رَمَضَانَ». قَالَ: وَالَّذِي نَفْسِي بِيَدِهِ، لَا أَزِيدُ عَلَى هَذَا. فَلَمَّا وَلَّى، قَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «مَنْ سَرَّهُ أَنْ يَنْظُرَ إِلَى رَجُلٍ مِنْ أَهْلِ الْجَنَّةِ فَلْيَنْظُرْ إِلَى هَذَا».
694.1397. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Бир аъробий Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига келиб: «Мени бир амалга йўллаб қўйингки, уни қилсам, жаннатга кирай», деди. У зот: «Аллоҳга ибодат қиласан, Унга ҳеч нарсани шерик қилмайсан, фарз намозни тўкис адо этасан, фарз қилинган закотни адо этасан ва Рамазон(рўзаси)ни тутасан», дедилар. У: «Жоним қўлида бўлган Зотга қасамки, бундан зиёда қилмайман», деди. У қайтар экан, Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Кимни жаннат аҳлидан бўлган одамга қараш хурсанд қилса, мана шунга қарасин», дедилар».
695/1399 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: لَمَّا تُوُفِّيَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم وَكَانَ أَبُو بَكْرٍ رَضِيَ الله عَنْهُ، وَكَفَرَ مَنْ كَفَرَ مِنَ الْعَرَبِ، فَقَالَ عُمَرُ رَضِيَ الله عَنْهُ: كَيْفَ تُقَاتِلُ النَّاسَ وَقَدْ قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «أُمِرْتُ أَنْ أُقَاتِلَ النَّاسَ حَتَّى يَقُولُوا: لَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ، فَمَنْ قَالَهَا فَقَدْ عَصَمَ مِنِّي مَالَهُ وَنَفْسَهُ إِلَّا بِحَقِّهِ، وَحِسَابُهُ عَلَى اللهِ». فَقَالَ: وَاللهِ لَأُقَاتِلَنَّ مَنْ فَرَّقَ بَيْنَ الصَّلَاةِ وَالزَّكَاةِ، فَإِنَّ الزَّكَاةَ حَقُّ الْمَالِ، وَاللهِ لَوْ مَنَعُونِي عَنَاقًا كَانُوا يُؤَدُّونَهَا إِلَى رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم لَقَاتَلْتُهُمْ عَلَى مَنْعِهَا. قَالَ عُمَرُ رَضِيَ الله عَنْهُ: فَوَاللهِ مَا هُوَ إِلَّا أَنْ قَدْ شَرَحَ اللهُ صَدْرَ أَبِي بَكْرٍ رَضِيَ الله عَنْهُ، فَعَرَفْتُ أَنَّهُ الْحَقُّ.
695.1399,1400. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу айтади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам вафот этиб, Абу Бакр розияллоҳу анҳу (халифа) бўлгач, араблардан кофир бўлгани кофир бўлди. Шунда Умар розияллоҳу анҳу деди: «Қандай қилиб одамларга қарши уруш қиласиз? Ахир Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Лаа илааҳа иллаллоҳ» демагунларича одамларга уруш қилишга буюрилдим. Ким шуни айтса, шубҳасиз, мендан молини ва жонини сақлабди. Фақат (Ислом) ҳаққи мустаснодир, унинг ҳисоби эса Аллоҳга ҳавола», деганлар-ку?!».
Шунда (Абу Бакр): «Аллоҳга қасамки, намоз билан закотнинг орасини ажратганларга қарши албатта уруш қиламан, чунки закот молнинг ҳаққидир. Аллоҳга қасамки, агар Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга бериб келишган биргина улоқни менга бермасалар, ўшанинг берилмагани учун ҳам уларга қарши албатта уруш қиламан», деди.
Умар розияллоҳу анҳу айтади: «Аллоҳга қасамки, бу Аллоҳ Абу Бакрнинг қалбини очиб қўйганидан бошқа нарса эмас эди. Мен унинг ҳақ эканини билдим».
536/2 – بَاب: إِثْمِ مَانِعِ الزَّكَاةِ
536.2-боб.
Закот бермаган кишининг гуноҳи ҳақида
696/1402 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «تَأْتِي الْإِبِلُ عَلَى صَاحِبِهَا عَلَى خَيْرِ مَا كَانَتْ، إِذَا هُوَ لَمْ يُعْطِ فِيهَا حَقَّهَا، تَطَؤُهُ بِأَخْفَافِهَا، وَتَأْتِي الْغَنَمُ عَلَى صَاحِبِهَا عَلَى خَيْرِ مَا كَانَتْ، إِذَا لَمْ يُعْطِ فِيهَا حَقَّهَا، تَطَؤُهُ بِأَظْلَافِهَا، وَتَنْطَحُهُ بِقُرُونِـهَا»، وَقَالَ: «وَمِنْ حَقِّهَا أَنْ تُحْلَبَ عَلَى الْمَاءِ». قَالَ: «وَلَا يَأْتِي أَحَدُكُمْ يَوْمَ الْقِيَامَةِ بِشَاةٍ يَحْمِلُهَا عَلَى رَقَبَتِهِ لَهَا يُعَارٌ، فَيَقُولُ: يَا مُحَمَّدُ، فَأَقُولُ: لَا أَمْلِكُ لَكَ مِنَ الله شَيْئًا، قَدْ بَلَّغْتُ، وَلَا يَأْتِي بِبَعِيرٍ، يَحْمِلُهُ عَلَى رَقَبَتِهِ لَهُ رُغَاءٌ، فَيَقُولُ: يَا مُحَمَّدُ، فَأَقُولُ: لَا أَمْلِكُ لَكَ شَيْئًا، قَدْ بَلَّغْتُ».
696.1402. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу айтади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Туя ўз эгасининг олдига энг яхши ҳолатида келади. Агар (эгаси) ундаги ҳақни бермаган бўлса, уни оёқлари билан тепкилайди. Қўй ўз эгасининг олдига энг яхши ҳолатида келади. Агар (эгаси) ундаги ҳақни бермаган бўлса, уни туёқлари билан тепкилайди ва шохлари билан сузади. Унинг ҳақларидан бири сув олдида соғилишидир. Бирортангиз қиёмат куни елкасида маъраётган қўй кўтариб келиб: «Эй Муҳаммад!» демасин. Мен: «Сен учун ҳеч нарсага молик эмасман, мен етказганман», дейман. Елкасида ўкириб турган туяни кўтариб келиб: «Эй Муҳаммад!» демасин. Мен: «Сен учун ҳеч нарсага молик эмасман, мен етказганман», дейман».
Изоҳ: Ҳайвонни сув ёнида соғишнинг ҳикмати шуки, ўша пайтда сув танқис бўлгани учун қудуқлар атрофига келадиган камбағал-мискинларга соғилган сутдан садақа қилиб турилган экан.
697/1403 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «مَنْ آتَاهُ اللهُ مَالًا، فَلَمْ يُؤَدِّ زَكَاتَهُ مُثِّلَ لَهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ شُجَاعًا أَقْرَعَ، لَهُ زَبِيبَتَانِ، يُطَوَّقُهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ، ثُمَّ يَأْخُذُ بِلِهْزِمَيْهِ - يَعْنِي شِدْقَيْهِ - ثُمَّ يَقُولُ: أَنَا مَالُكَ، أَنَا كَنْزُكَ، ثُمَّ تَلَا: (وَلَا يَحْسَبَنَّ الَّذِينَ يَبْخَلُونَ) [آل عمران: 180] الْآيَةَ.
697.1403. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Кимга Аллоҳ молу дунё берса-ю, унинг закотини адо этмаса, у қиёмат куни унга яйдоқбош илон бўлиб гавдалантирилади. Унинг икки қора нуқтаси бор*. У қиёмат куни (эгасининг) бўйнига ўралиб олади. Кейин икки жағ суягидан – яъни оғзининг икки четидан – тишлаб туриб: «Мен сенинг мол-дунёингман! Мен сенинг хазинангман!» дейди», дедилар. Сўнгра: «Аллоҳ Ўз фазлидан берган нарсага бахиллик қиладиганлар буни ўзларига яхшилик деб ҳисобламасинлар» оятини тиловат қилдилар».
Изоҳ: «Икки қора нуқта»дан нима назарда тутилгани ҳақида асосан икки хил фикр бор: 1. Илоннинг икки кўзи тепасида бўладиган майиздек қора доғ. Илонларнинг бу тури ғоятда хунук ва қўрқинчли бўлади. 2. Илоннинг заҳри тўлиб-тошганда оғзининг икки четидан қора майиздек бўлиб чиқиб туради.
Ҳар икки маъно ҳам вазиятнинг қанчалар даҳшатли эканини тасвирлайди.
537/3 – بَاب: مَا أُدِّيَ زَكَاتُهُ فَلَيْسَ بِكَنْزٍ
537.3-БОБ.
ЗАКОТИ БЕРИЛГАН НАРСА босиб қўйилган ХАЗИНА эмас
.
698/1405 - عَنْ أَبِي سَعِيدٍ الـخُدْرِيِّ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ الله صلى الله عليه وسلم: «لَيْسَ فِيمَا دُونَ خَمْسِ أَوَاقٍ صَدَقَةٌ، وَلَيْسَ فِيمَا دُونَ خَمْسِ ذَوْدٍ صَدَقَةٌ، وَلَيْسَ فِيمَا دُونَ خَمْسِ أَوْسُقٍ صَدَقَةٌ».
698.1405. Абу Саъид розияллоҳу анҳу айтади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Беш увқиядан озда закот йўқ. Беш бош туядан озда закот йўқ. Беш васақдан* озда закот йўқ», дедилар».
* Васақ – қадимги ўлчов бирлиги бўлиб, ҳажмда 165 литр, вазнда 130,56 кг га тенг келади.
Изоҳ: бу ҳадисда пул, туя ва экиннинг закот нисоби баён қилинмоқда. Тафсилоти фиқҳий манбалардан топилади.
538/4 – بَابُ: الصَّدَقَةِ مِنْ كَسْبٍ طَيِّبٍ
538.4-боб.
699/1410 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «مَنْ تَصَدَّقَ بِعَدْلِ تَمْرَةٍ مِنْ كَسْبٍ طَيِّبٍ، وَلَا يَقْبَلُ اللهُ إِلَّا الطَّيِّبَ، وَإِنَّ اللهَ يَتَقَبَّلُهَا بِيَمِينِهِ، ثُمَّ يُرَبِّيهَا لِصَاحِبِهِ كَمَا يُرَبِّي أَحَدُكُمْ فَلُوَّهُ، حَتَّى تَكُونَ مِثْلَ الْجَبَلِ».
699.1410. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ким ҳалол касбдан топганидан бир дона хурмо миқдорича садақа қилса – ҳолбуки, Аллоҳ фақат ҳалолини қабул қилади – Аллоҳ уни ўнги билан қабул қилади. Сўнгра уни эгаси учун худди бирингиз ўз тойчоғини ўстирганидек ўстиради, ҳатто у тоғдек бўлиб кетади», дедилар».
539/5 – بَابُ: الصَّدَقَةِ قَبْلَ الرَّدِّ
539.5-БОБ.
РАД ЭТИЛИШиДАН ОЛДИН САДАҚА ҚИЛИШ ҲАҚИДА
700/1411 - عَنْ حَارِثَةَ بْنِ وَهْبٍ رَضِيَ الله قَالَ: سَـمِعْتُ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم يَقُولُ: «تَصَدَّقُوا، فَإِنَّهُ يَأْتِي عَلَيْكُمْ زَمَانٌ يَمْشِي الرَّجُلُ بِصَدَقَتِهِ فَلَا يَجِدُ مَنْ يَقْبَلُهَا، يَقُولُ الرَّجُلُ: لَوْ جِئْتَ بِهَا بِالْأَمْسِ لَقَبِلْتُهَا، فَأَمَّا الْيَوْمَ فَلَا حَاجَةَ لِي بِهَا».
700.1411. Ҳориса ибн Ваҳб розияллоҳу анҳу айтади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «Садақа қилинглар! Чунки сизларга шундай бир замон келадики, унда киши ўз садақасини кўтариб юриб, уни қабул қиладиган одам топа олмайди. Киши: «Уни кеча олиб келганингда қабул қилардим, бугун эса менинг унга эҳтиёжим йўқ», дейди», деяётганларини эшитдим».
701/1412 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «لَا تَقُومُ السَّاعَةُ حَتَّى يَكْثُرَ فِيكُمُ الْمَالُ، فَيَفِيضَ، حَتَّى يُهِمَّ رَبَّ الْمَالِ مَنْ يَقْبَلُ صَدَقَتَهُ، وَحَتَّى يَعْرِضَهُ، فَيَقُولَ الَّذِي يَعْرِضُهُ عَلَيْهِ: لَا أَرَبَ لِي».
701.1412. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Сизларда мол-дунё кўпайиб, тўлиб-тошмагунча қиёмат қоим бўлмайди. Ҳатто мол эгасини садақасини ким қабул қилиши ташвишга солади. Ҳатто уни таклиф қилса, таклиф қилинган одам: «Эҳтиёжим йўқ», дейди», дедилар».
702/1413 - عَنْ عَدِيِّ بْنِ حَاتِمٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: كُنْتُ عِنْدَ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم، فَجَاءَهُ رَجُلَانِ، أَحَدُهُمَا يَشْكُو الْعَيْلَةَ، وَالْآخَرُ يَشْكُو قَطْعَ السَّبِيلِ، فَقَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «أَمَّا قَطْعُ السَّبِيلِ: فَإِنَّهُ لَا يَأْتِي عَلَيْكَ إِلَّا قَلِيلٌ، حَتَّى تَخْرُجَ الْعِيرُ إِلَى مَكَّةَ بِغَيْرِ خَفِيرٍ، وَأَمَّا الْعَيْلَةُ: فَإِنَّ السَّاعَةَ لَا تَقُومُ حَتَّى يَطُوفَ أَحَدُكُمْ بِصَدَقَتِهِ، لَا يَجِدُ مَنْ يَقْبَلُهَا مِنْهُ، ثُمَّ لَيَقِفَنَّ أَحَدُكُمْ بَيْنَ يَدَيِ اللهِ، لَيْسَ بَيْنَهُ وَبَيْنَهُ حِجَابٌ، وَلَا تُرْجُمَانٌ يُتَرْجِمُ لَهُ، ثُمَّ لَيَقُولَنَّ لَهُ: أَلَمْ أُوتِكَ مَالًا؟ فَلَيَقُولَنَّ: بَلَى، ثُمَّ لَيَقُولَنَّ: أَلَمْ أُرْسِلْ إِلَيْكَ رَسُولًا؟ فَلَيَقُولَنَّ: بَلَى، فَيَنْظُرُ عَنْ يَمِينِهِ فَلَا يَرَى إِلَّا النَّارَ، ثُمَّ يَنْظُرُ عَنْ شـِمَالِهِ فَلَا يَرَى إِلَّا النَّارَ، فَلْيَتَّقِيَنَّ أَحَدُكُمُ النَّارَ وَلَوْ بِشِقِّ تَـمْرَةٍ، فَإِنْ لَمْ يَجِدْ فَبِكَلِمَةٍ طَيِّبَةٍ».
702.1413. Адий ибн Ҳотим розияллоҳу анҳу айтади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларида эдим, икки киши келиб, бири қашшоқликдан, бошқаси эса йўлтўсарликлардан шикоят қилди. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам дедилар: «Йўлтўсарликларга келсак, яқинда карвон Маккагача ҳеч бир соқчисиз чиқадиган бўлади. Қашшоқликка келсак, бирингиз садақасини олиб, айланиб юриб, уни қабул қиладиган одам топа олмай қолмагунча Соат (Қиёмат) қоим бўлмайди. Сўнгра бирингиз Аллоҳнинг қаршисида туради. У Зот билан унинг ўртасида тўсиқ ҳам, таржима қилиб турадиган таржимон ҳам бўлмайди. Кейин У Зот унга: «Сенга мол-дунё бермаганмидим?» дейди. У: «Ҳа (бергансан)», дейди. Сўнгра: «Сенга расул юбормаганмидим?» дейди. У: «Ҳа (юборгансан)», дейди. Шунда у ўнг тарафига қарайди ва фақат дўзахни кўради, кейин чап тарафига қарайди ва фақат дўзахни кўради. Бирингиз яримта хурмо билан бўлса ҳам дўзахдан сақлансин! Агар топа олмаса, яхши сўз билан (сақлансин!)».
540/6 – باب: اتَّقُوا النَّارَ وَلَوْ بشِقِّ تَـمْرَةٍ والقَلِيل مِنَ الصّدَقَة
703/1414 - عَنْ أَبِي مُوسَى رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «لَيَأْتِيَنَّ عَلَى النَّاسِ زَمَانٌ، يَطُوفُ الرَّجُلُ فِيهِ بِالصَّدَقَةِ مِنَ الذَّهَبِ، ثُمَّ لَا يَجِدُ أَحَدًا يَأْخُذُهَا مِنْهُ، وَيُرَى الرَّجُلُ الْوَاحِدُ يَتْبَعُهُ أَرْبَعُونَ امْرَأَةً يَلُذْنَ بِهِ مِنْ قِلَّةِ الرِّجَالِ، وَكَثْرَةِ النِّسَاءِ».
703.1414. Абу Мусо розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Албатта, одамларнинг бошига бир замон келадики, унда киши тилла садақа кўтариб айланиб юради, лекин буни ундан оладиган бирор киши топа олмайди. Яна эркакларнинг озлиги ва аёлларнинг кўплигидан бир эркакнинг ортидан қирқта аёл эргашиб, унинг пинжига киришади», дедилар».
704/1416 - عَنْ أَبِي مَسْعُودٍ الْأَنْصَارِيِّ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: كَانَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم إِذَا أَمَرَنَا بِالصَّدَقَةِ، انْطَلَقَ أَحَدُنَا إِلَى السُّوقِ، فَتَحَامَلَ، فَيُصِيبُ الْمُدَّ، وَإِنَّ لِبَعْضِهِمُ الْيَوْمَ لَمِائَةَ أَلْفٍ.
704.1416. Абу Масъуд Ансорий розияллоҳу анҳу айтади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бизни садақага буюрсалар, биримиз бозорга борарди-да, ҳаммоллик қилиб, бир мудд топар эди. Ҳозир эса баъзиларида юз минг бор».
705/1418 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا قَالَتْ: دَخَلَتِ امْرَأَةٌ مَعَهَا ابْنَتَانِ لَهَا تَسْأَلُ، فَلَمْ تَجِدْ عِنْدِي شَيْئًا غَيْرَ تـَمْرَةٍ، فَأَعْطَيْتُهَا إِيَّاهَا، فَقَسَمَتْهَا بَيْنَ ابْنَتَيْهَا وَلَمْ تَأْكُلْ مِنْهَا، ثُمَّ قَامَتْ فَخَرَجَتْ، فَدَخَلَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم عَلَيْنَا فَأَخْبَرْتُهُ، فَقَالَ: «مَنِ ابْتُلِيَ مِنْ هَذِهِ الْبَنَاتِ بِشَيْءٍ كُنَّ لَهُ سِتْرًا مِنَ النَّارِ».
705.1418. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Бир аёл икки қизчаси билан тиланиб кирди. Ҳузуримда бир дона хурмодан бошқа ҳеч нарса йўқ эди. Уни аёлга берган эдим, қизчаларига бўлиб берди, ўзи емади. Сўнг туриб, чиқиб кетди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам олдимизга кирганларида у зотга бунинг хабарини бердим. Шунда у зот: «Ким мана шундай қизлар туфайли бирон нарса билан синалса, улар унга дўзахдан тўсиқ бўлишади», дедилар».
541/7 – بَاب: أَيُّ الصَّدَقَةِ أَفْضَلُ؟
541.7-БОБ.
ҚАЙСИ САДАҚА АФЗАЛ?
706/1419 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: جَاءَ رَجُلٌ إِلَى النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم فَقَالَ: يَا رَسُولَ اللهِ، أَيُّ الصَّدَقَةِ أَعْظَمُ أَجْرًا؟ قَالَ: «أَنْ تَصَدَّقَ وَأَنْتَ صَحِيحٌ شَحِيحٌ، تَخْشَى الْفَقْرَ وَتَأْمُلُ الْغِنَى، وَلَا تُمْهِلُ حَتَّى إِذَا بَلَغَتِ الْحُلْقُومَ، قُلْتَ لِفُلَانٍ كَذَا، وَلِفُلَانٍ كَذَا، وَقَدْ كَانَ لِفُلَانٍ».
706.1419. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу айтади:
«Бир киши Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига келиб: «Эй Аллоҳнинг Расули, қайси садақанинг ажри улканроқ?» деди. У зот: «Ўзинг соғлом, хасис ҳолингда, фақирликдан қўрқиб, бойликни орзу қилиб туриб садақа қилишингдир. Лекин буни жон ҳалқумга етгунгача чўзмайсан. Сен «фалончига унча, фалончига бунча», дейсан, ҳолбуки у аллақачон фалончиники бўлди иб қолган», дедилар».
542/8 - بَاب
542.8-БОБ. (такрорий)
707/1420 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا: أَنَّ بَعْضَ أَزْوَاجِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قُلْنَ لِلنَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم: أَيُّنَا أَسْرَعُ بِكَ لُحُوقًا؟ قَالَ: «أَطْوَلُكُنَّ يَدًا». فَأَخَذُوا قَصَبَةً يَذْرَعُونَهَا، فَكَانَتْ سَوْدَةُ أَطْوَلَهُنَّ يَدًا، فَعَلِمْنَا بَعْدُ أَنـَّمَا كَانَتْ طُولَ يَدِهَا الصَّدَقَةُ، وَكَانَتْ أَسْرَعَنَا لُحُوقًا بِهِ، وَكَانَتْ تُحِبُّ الصَّدَقَةَ.
707.1420. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг баъзи жуфти ҳалоллари Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга: «Қай биримиз сизга тезроқ етишамиз?» дейишди. У зот: «Қўли узунроғингиз», дедилар. Улар бир қамиш олиб, билакларини ўлчай бошлашди. Савда уларнинг энг қўли узуни экан. «Қўлнинг узунлиги» садақа эканини кейинроқ билдик. У зотга энг тез етишганимиз (Зайнаб) бўлди, у садақа қилишни яхши кўрар эди».
543/9 – بَاب: إِذَا تَصَدَّقَ عَلَى غَنِيٍّ وَهُوَ لَا يَعْلَمُ
543.9-БОБ.
ЎЗИ БИЛМАГАН ҲОЛДА БОЙГА САДАҚА ҚИЛСА...
708/1421 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «قَالَ رَجُلٌ: لَأَتَصَدَّقَنَّ بِصَدَقَةٍ. فَخَرَجَ بِصَدَقَتِهِ، فَوَضَعَهَا فِي يَدِ سَارِقٍ! فَأَصْبَحُوا يَتَحَدَّثُونَ: تُصُدِّقَ عَلَى سَارِقٍ، فَقَالَ: اللَّهُمَّ لَكَ الْحَمْدُ، لَأَتَصَدَّقَنَّ بِصَدَقَةٍ، فَخَرَجَ بِصَدَقَتِهِ فَوَضَعَهَا فِي يَدَيْ زَانِيَةٍ، فَأَصْبَحُوا يَتَحَدَّثُونَ: تُصُدِّقَ اللَّيْلَةَ عَلَى زَانِيَةٍ! فَقَالَ: اللَّهُمَّ لَكَ الْحَمْدُ، عَلَى زَانِيَةٍ؟ لَأَتَصَدَّقَنَّ بِصَدَقَةٍ، فَخَرَجَ بِصَدَقَتِهِ، فَوَضَعَهَا فِي يَدَيْ غَنِيٍّ، فَأَصْبَحُوا يَتَحَدَّثُونَ: تُصُدِّقَ عَلَى غَنِيٍّ! فَقَالَ: اللَّهُمَّ لَكَ الْحَمْدُ، عَلَى سَارِقٍ، وَعَلَى زَانِيَةٍ، وَعَلَى غَنِيٍّ، فَأُتِيَ: فَقِيلَ لَهُ: أَمَّا صَدَقَتُكَ عَلَى سَارِقٍ فَلَعَلَّهُ أَنْ يَسْتَعِفَّ عَنْ سَرِقَتِهِ، وَأَمَّا الزَّانِيَةُ فَلَعَلَّهَا أَنْ تَسْتَعِفَّ عَنْ زِنَاهَا، وَأَمَّا الْغَنِيُّ فَلَعَلَّهُ يَعْتَبِرُ، فَيُنْفِقُ مِـمَّا أَعْطَاهُ اللهُ».
708.1421. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам дедилар: «Бир киши «Мен, албатта, бирор нарса садақа қиламан», деди-да, садақасини олиб чиқиб, (билмай) уни бир ўғрининг қўлига бериб қўйди. Тонг отганда: «Ўғрига садақа берилибди», деб гапиришди. У эса: «Аллоҳим, Ўзингга ҳамд бўлсин! Мен, албатта, яна бирор садақа қиламан», деди. Садақасини олиб чиқиб, (билмай) уни бир зинокор аёлнинг қўлига бериб қўйди. Тонг отганда: «Бу кеча зинокор аёлга садақа берилибди», деб гапиришди. У эса: «Аллоҳим, зинокор аёлга бўлса-да (садақа қилганим учун) Ўзингга ҳамд бўлсин! Мен, албатта, яна бирор нарса садақа қиламан», деди. Садақасини олиб чиқиб, (билмай) уни бойнинг қўлига бериб қўйди. Тонг отганда: «Бойга садақа берилибди», деб гапиришди. У эса: «Аллоҳим! Ўғри учун ҳам, зинокор аёл учун ҳам, бой учун ҳам Ўзингга ҳамд бўлсин!» деди. Кейин уни олиб келиб, унга: «Ўғрига қилган садақангга келсак, шояд у (бу билан) ўғриликдан тийилса. Зинокор аёлга келсак, шояд у зиносидан тийилса. Бойга келсак, шояд у ибрат олиб, Аллоҳ унга берган нарсадан инфоқ қилса», дейилди».
Изоҳ: Ҳадиснинг сўнгидаги гапларнинг бу одамга қай тарзда айтилгани ҳақида турли эҳтимоллар бор. Уламолар: «Бу ҳодиса унинг тушида ёки ўша даврнинг пайғамбари ҳузурида бўлган бўлиши ёхуд шу гапларни унга бирор олим айтган бўлиши мумкин», дейишади. Муҳими шуки, садақа қилган кишининг нияти холис бўлиб, фақат Аллоҳнинг розилигини кўзлаган, садақани олган кишиларни танимас ҳам эди.
544/10 – بَاب: إِذَا تَصَدَّقَ عَلَى ابْنِهِ وَهُوَ لَا يَشْعُرُ
544.10-БОБ.
ЎЗИ БИЛМАГАН ҲОЛДА БОЛАСИГА САДАҚА ҚИЛСА...
709/1422 - عَنْ مَعْنِ ابْنِ يَزِيدَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: بَايَعْتُ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم أَنَا وَأَبِي وَجَدِّي، وَخَطَبَ عَلَيَّ فَأَنْكَحَنِي، وَخَاصَمْتُ إِلَيْهِ؛ كَانَ أَبِي يَزِيدُ أَخْرَجَ دَنَانِيرَ يَتَصَدَّقُ بِـهَا، فَوَضَعَهَا عِنْدَ رَجُلٍ فِي الْمَسْجِدِ، فَجِئْتُ فَأَخَذْتُهَا، فَأَتَيْتُهُ بِـهَا، فَقَالَ: وَاللهِ مَا إِيَّاكَ أَرَدْتُ، فَخَاصَمْتُهُ إِلَى رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم، فَقَالَ: «لَكَ مَا نَوَيْتَ يَا يَزِيدُ، وَلَكَ مَا أَخَذْتَ يَا مَعْنُ».
709.1422. Маън ибн Язид розияллоҳу анҳу айтади:
«Мен, отам ва бобом Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга байъат қилдик. У зот мен учун совчилик қилиб, мени никоҳлаб қўйдилар. У зотга (отам билан) даъволашиб бордим. Отам Язид садақа учун бир неча динор ажратиб, уларни масжиддаги бир кишининг ёнига қўйган экан. Мен келиб, уларни олибман-да, унинг (отамнинг) олдига олиб борибман. У: «Аллоҳга қасамки, сени ирода қилмаган эдим», деди. У билан даъволашиб, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига бордим. Шунда у зот: «Эй Язид, сенга ният қилганинг. Эй Маън, сенга эса олганинг», дедилар».
545/11 – بَاب: مَنْ أَمَرَ خَادِمَهُ بِالصَّدَقَةِ وَلَمْ يُنَاوِلْ بِنَفْسِهِ
545.11-боб.
САДАҚАни ЎЗИ бермай, ХОДИМИга БУЮРган киши ҲАҚИДА
710/1425 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا قَالَتْ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «إِذَا أَنْفَقَتِ الْمَرْأَةُ مِنْ طَعَامِ بَيْتِهَا، غَيْرَ مُفْسِدَةٍ، كَانَ لَهَا أَجْرُهَا بِـمَا أَنْفَقَتْ، وَلِزَوْجِهَا أَجْرُهُ بِمَا كَسَبَ، وَلِلْخَازِنِ مِثْلُ ذَلِكَ، لَا يَنْقُصُ بَعْضُهُمْ أَجْرَ بَعْضٍ شَيْئًا».
710.1425. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Агар аёл ўз уйининг егулигидан зиён келтирмай нафақа қилса, унга нафақа қилганининг ажри, эрига эса топиб келганининг ажри бўлади. Хазинабонга ҳам ўшанча (ажр) бор. Улар бир-бирларининг ажрларидан ҳеч нарсани камайтирмайдилар», дедилар».
546/12 – باب: لَا صَدَقَةَ إلّا عَنْ ظَهْرِ غِنَى
711/1427 - عَنْ حَكِيمِ بْنِ حِزَامٍ رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «الْيَدُ الْعُلْيَا خَيْرٌ مِنَ الْيَدِ السُّفْلَى، وَابْدَأْ بِمَنْ تَعُولُ، وَخَيْرُ الصَّدَقَةِ عَنْ ظَهْرِ غِنًى، وَمَنْ يَسْتَعْفِفْ يُعِفَّهُ اللهُ، وَمَنْ يَسْتَغْنِ يُغْنِهِ اللهُ».
711.1427, 1428. Ҳаким ибн Ҳизом розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Юқори қўл қуйи қўлдан яхшидир. (Садақани) қарамоғингдагилардан бошла. Садақанинг яхшиси беҳожатликда бўлганидир. Ким иффатталаб бўлса, Аллоҳ уни иффатли қилади. Ким ўзини беҳожат тутса, Аллоҳ уни беҳожат қилади», дедилар».
Изоҳ: «Иффат» сўзи ҳаром, номақбул ишлардан ўзини тийишни англатади. Бу ўринда ҳаромдан ҳамда бировнинг қўлидаги нарсани сўрашдан ўзини тийиш, тамасиз бўлиш назарда тутилмоқда. Бу ерда ҳозирги ўзбек тилида аёлларга нисбатан ишлатиладиган ҳаё, уятчанлик маънолари кўзда тутилмаган.
Изоҳ: «Иффат» сўзи ҳаром, номақбул ишлардан ўзини тийишни англатади. Бу ўринда ҳаромдан ҳамда бировнинг қўлидаги нарсани сўрашдан ўзини тийиш, тамасиз бўлиш назарда тутилмоқда. Бу ерда ҳозирги ўзбек тилида аёлларга нисбатан ишлатиладиган ҳаё, уятчанликдан кўра кенгроқ маънолар кўзда тутилган.
712/1429 – عَنْ عَبْدِ الله بْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ وَهْوَ عَلَى الْمِنْبَرِ، وَذَكَرَ الصَّدَقَةَ وَالتَّعَفُّفَ وَالْمَسْأَلَةَ: «الْيَدُ الْعُلْيَا خَيْرٌ مِنَ الْيَدِ السُّفْلَى، فَالْيَدُ الْعُلْيَا هِيَ الْمُنْفِقَةُ، وَالسُّفْلَى هِيَ السَّائِلَةُ».
712.1429. Абдуллоҳ ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам минбарда туриб, садақа қилиш, иффатли бўлиш ва тиланчилик қилишни зикр қилаётиб: «Юқори қўл қуйи қўлдан яхшидир. Юқори қўл нафақа қилувчидир, қуйи қўл тиланувчидир», дедилар».
547/13 – بَاب: التَّحْرِيضِ عَلَى الصَّدَقَةِ وَالشَّفَاعَةِ فِيهَا
547.13-боб.
САДАҚАГА қизиқтириШ ВА УНДА воситачилик ҚИЛИШ ҲАҚИДА
713/1432 – عَنْ أَبِي مُوسَى رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: كَانَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم إِذَا جَاءَهُ السَّائِلُ، أَوْ طُلِبَتْ إِلَيْهِ حَاجَةٌ، قَالَ: «اشْفَعُوا تُؤْجَرُوا، وَيَقْضِي اللهُ عَلَى لِسَانِ نَبِيِّهِ صلى الله عليه وسلم مَا شَاءَ».
713.1432. Абу Бурда ибн Абу Мусо отаси розияллоҳу анҳудан ривоят қилиб айтади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга тиланчи келса ёки у зотдан бирон ҳожат талаб қилинса, «Воситачи бўлинглар Далолат қилинглар, ажр оласизлар. Аллоҳ хоҳлаганини ўз Набийcининг – соллаллоҳу алайҳи васаллам – тилида ҳукм қилади», дер эдилар».
714/1433 - عَنْ أَسْـمَاءَ بِنْتِ أبِي بَكْرٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَتْ: قَالَ لِي النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «لَا تُوكِي فَيُوكَى عَلَيْكِ».
1433. Асмо розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам менга: «Қизғанчиқлик қилма, тағин сендан ҳам қизғанилмасин», дедилар».
714أ/1433 – وَفِي رِوَايَةٍ: «لَا تُحْصِي فَيُحْصِيَ اللهُ عَلَيْكِ».
714А.1433 Бошқа ривоятда: «Ҳисобини қилма, тағин Аллоҳ ҳам сенга ҳисоблаб бермасин», деганлар.
548/14 – بَاب: الصَّدَقَةِ فِيمَا اسْتَطَاعَ
548.14-БОБ.
ҚУРБИ ЕТГАНИча САДАҚА ҚИЛАДИ
714ب/ 1434 – وَفِي رِوَايَةٍ: «لَا تُوعِي فَيُوعِيَ اللهُ عَلَيْكِ، ارْضَخِي مَا اسْتَطَعْتِ».
714Б.1434. Асмо бинт Абу Бакр розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«(Асмо) Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига борганида, у зот: «Ушлаб қолма, Аллоҳ ҳам сендан ушлаб қолмасин. Қурбинг етганича, оз-оз беравер», дедилар».
549/15 – بَاب: مَنْ تَصَدَّقَ فِي الشِّرْكِ ثُمَّ أَسْلَمَ
549.15-боб.
МУШРИКЛИГИДА САДАҚА ҚИЛИБ,
кейин МУСУЛМОН БЎЛГАН КИШИ ҲАҚИДА
715/1436 - عَنْ حَكِيمِ بْنِ حِزَامٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قُلْتُ: يَا رَسُولَ اللهِ، أَرَأَيْتَ أَشْيَاءَ كُنْتُ أَتَحَنَّثُ بِهَا فِي الْجَاهِلِيَّةِ، مِنْ صَدَقَةٍ، أَوْ عَتَاقَةٍ، وَصِلَةِ رَحِمٍ، فَهَلْ فِيهَا مِنْ أَجْرٍ؟ فَقَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «أَسْلَمْتَ عَلَى مَا سَلَفَ مِنْ خَيْرٍ».
715.1436. Ҳаким ибн Ҳизом розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Эй Аллоҳнинг Расули, жоҳилиятда садақа ёки қул озод қилиш ва силаи раҳм каби ибодат деб қилган нарсаларимга нима дейсиз, уларда бирон ажр борми?» дедим. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ўтган яхшиликларинг асосида мусулмон бўлгансан», дедилар».
550/16 – بَاب: أَجْرِ الْخَادِمِ إِذَا تَصَدَّقَ بِأَمْرِ صَاحِبِهِ غَيْرَ مُفْسِدٍ
550.25-БОБ.
эгасиНИНГ БУЙРУҒИ БИЛАН, зиён келтирмай
САДАҚА ҚИЛГАН ХОДИМНИНГ АЖРИ ҳақида
716/1438 - عَنْ أَبِي مُوسَى رَضِيَ الله عَنْهُ عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «الْخَازِنُ الْمُسْلِمُ الْأَمِينُ، الَّذِي يُنْفِذُ – وَرُبّـَمَا قَالَ يُعْطِي - مَا أُمِرَ بِهِ، كَامِلًا مُوَفَّرًا، طَيِّبًا بِهِ نَفْسُهُ، فَيَدْفَعُهُ إِلَى الَّذِي أُمِرَ لَهُ بِهِ، أَحَدُ الْمُتَصَدِّقَيْنِ».
716.1438. Абу Мусодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ўзига буюрилган нарсани чин кўнгилдан комил, тўлиқ адо этадиган, – эҳтимолки, «берадиган» деганлар – уни буюрилган кишига топширадиган, омонатдор мусулмон хазиначи садақа берувчи икки кишининг биридир», дедилар».
551/17 – بَاب: قَوْلِ اللهِ تَعَالَى: ﮋ ﮧ ﮨ ﮩ ﮪ ﮫ .
اللهم أعْطِ مُنْفِقَ مَالٍ خَلَفًا
551.17-боб.
АЛЛОҲ ТАОЛОНИНГ «АММО КИМ АТО ЭТСА ВА ТАҚВО ҚИЛСА ВА ГЎЗАЛ(СЎЗ)НИ ТАСДИҚ ҚИЛСА, УНИ ОСОНГА МУЯССАР ҚИЛАМИЗ. АММО КИМ БАХИЛЛИК ВА ИСТИҒНО ҚИЛСА ВА ГЎЗАЛ(СЎЗ)НИ ЁЛҒОНГА ЧИҚАРСА, УНИ ҚИЙИНГА МУЯССАР ҚИЛАМИЗ», ДЕГАН СЎЗИ ҲАҚИДА
717/1442 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «مَا مِنْ يَوْمٍ يُصْبِحُ الْعِبَادُ فِيهِ إِلَّا مَلَكَانِ يَنْزِلَانِ، فَيَقُولُ أَحَدُهُمَا: اللَّهُمَّ أَعْطِ مُنْفِقًا خَلَفًا، وَيَقُولُ الْآخَرُ: اللَّهُمَّ أَعْطِ مـُمْسِكًا تَلَفًا».
717.1442. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Бандалар тонг оттирган кун борки, унда икки фаришта тушиб, улардан бири: «Аллоҳим! Инфоқ қилувчига эваз бергин» дейди, иккинчиси: «Аллоҳим! Мумсикка* талафот бергин», дейди».
* Мумсик - ўта кетган хасис, бахил, зиқна киши.
552/18 – بَاب: مَثَلِ الْبَخِيلِ وَالْمُتَصَدِّقِ
552.18-БОБ.
САДАҚА БЕРУВЧИ билан БАХИЛНИНГ МИСОЛИ ҳақида
718/1443 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ أنَّهُ سَمِعَ رَسُولَ الله صلى الله عليه وسلم يَقُولُ: «مَثَلُ الْبَخِيلِ وَالْمُنْفِقِ، كَمَثَلِ رَجُلَيْنِ، عَلَيْهِمَا جُبَّتَانِ مِنْ حَدِيدٍ، مِنْ ثُدِيِّهِمَا إِلَى تَرَاقِيهِمَا، فَأَمَّا الْمُنْفِقُ: فَلَا يُنْفِقُ إِلَّا سَبَغَتْ، أَوْ وَفَرَتْ عَلَى جِلْدِهِ، حَتَّى تُخْفِيَ بَنَانَهُ، وَتَعْفُوَ أَثَرَهُ. وَأَمَّا الْبَخِيلُ: فَلَا يُرِيدُ أَنْ يُنْفِقَ شَيْئًا إِلَّا لَزِقَتْ كُلُّ حَلْقَةٍ مَكَانَهَا، فَهُوَ يُوَسِّعُهَا وَلَا تَتَّسِعُ».
718.1443. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Бахил билан садақа берувчи худди эгнида темир жуббаси бор икки кишига ўхшайди», дедилар».
Бошқа бир ривоятда айтилишича, Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «Бахил билан инфоқ қилувчи худди эгнида кўкрагидан то бўғзигача темир совут бор икки кишига ўхшайди. Нафақа қилувчи нафақа қилар экан, (совут) унинг танаси узра чўзилиб [ёки узайиб] бораверади, ҳатто унинг бармоқларини ҳам ёпади ва (қадамининг) изини ўчиради. Бахил эса ҳеч нарса нафақа қилишни истамагани сари ҳар бир ҳалқа ўз ўрнига ёпишиб олади, уни (совутни) кенгайтиришга ҳаракат қилади, лекин у кенгаймайди», деяётганларини эшитган экан.
Ҳасан ибн Муслим буни Товусдан «совут ичидаги» деб келтирган.
Изоҳ: Совут (жубба) одатда кичкина ҳалқачаларни бир-бирига киргизиш орқали ясалган. Сахий одам хайру эҳсон қилгани сари эгнидаги совути кенгайиб, узайиб бориб, бутун танасини ҳимоя қилган киши каби бало-офатлардан сақланиб, натижада кўнгли ёзилиб боради. Бахил эса совутининг ҳалқалари зичлашиб, бир-бирига киришиб, бўғзига ёпишиб қолган одам каби ҳимоясиз бўлиб, борган сари зиқналашиб, қалби торайиб боради. У турли йўллар билан ўзига таскин истайди, аммо иложини топа олмайди.
553/19 – بَاب: عَلَى كُلِّ مُسْلِمٍ صَدَقَةٌ فَمَنْ لَمْ يَجِدْ فَلْيَعْمَلْ بِالْمَعْرُوفِ
553.19-БОБ.
ҲАР БИР МУСУЛМОНнинг ЗИММАСИДА САДАҚА
БОР, КИМ ТОПА ОЛМАСА, маъруф иш қилСИН
719/1445 – عَنْ أبِي مُوسَى رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «عَلَى كُلِّ مُسْلِمٍ صَدَقَةٌ». فَقَالُوا: يَا نَبِيَّ اللهِ، فَمَنْ لَمْ يَجِدْ؟ قَالَ: «يَعْمَلُ بِيَدِهِ، فَيَنْفَعُ نَفْسَهُ وَيَتَصَدَّقُ». قَالُوا: فَإِنْ لَمْ يَجِدْ؟ قَالَ: «يُعِينُ ذَا الْحَاجَةِ الْمَلْهُوفَ». قَالُوا: فَإِنْ لَمْ يَجِدْ؟ قَالَ: «فَلْيَعْمَلْ بِالْمَعْرُوفِ، وَلْيُمْسِكْ عَنِ الشَّرِّ، فَإِنَّهَا لَهُ صَدَقَةٌ».
719.1445. Саъид ибн Абу Бурда отасидан, у бобосидан ривоят қилади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ҳар бир мусулмоннинг зиммасида садақа бор», дедилар. «Эй Аллоҳнинг Набийси, топмаган киши-чи?» дейишди. «Қўли билан меҳнат қилади, шунда ўзига ҳам фойда келтиради, садақа ҳам қилади», дедилар. «(Имкон) топа олмаса-чи?» дейишди. «Бошига иш тушган ҳожатмандга ёрдам беради», дедилар. «(Имкон) топа олмаса-чи?» дейишди. «У ҳолда маъруф иш қилсин ва ёмонликдан тийилсин, мана шу унинг учун садақадир», дедилар».
554/20 – بَاب: قَدْرُ كَمْ يُعْطَى مِنَ الزَّكَاةِ وَالصَّدَقَةِ وَمَنْ أَعْطَى شَاةً
554.20-боб.
ЗАКОТ ВА САДАҚАДАН ҚАНЧА БЕРИлиши
ҳамда БИТТА ҚЎЙ БЕРГАН КИШИ ҲАҚИДА
720/1446 - عَنْ أُمِّ عَطِيَّةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا قَالَتْ: بُعِثَ إِلَى نُسَيْبَةَ الْأَنْصَارِيَّةِ بِشَاةٍ، فَأَرْسَلَتْ إِلَى عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا مِنْهَا، فَقَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «عِنْدَكُمْ شَيْءٌ؟» فَقُلْتُ: لَا، إِلَّا مَا أَرْسَلَتْ بِهِ نُسَيْبَةُ مِنْ تِلْكَ الشَّاةِ، فَقَالَ: «هَاتِ، فَقَدْ بَلَغَتْ مَحِلَّهَا».
720.1446. Умму Атийя розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Нусайба Ансорияга битта қўй юборилди. У эса ундан Оиша розияллоҳу анҳога юборди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Сизларда бирон нарса борми?» дедилар. Мен: «Йўқ, фақат Нусайба анави қўйдан юборган нарса бор», дедим. У зот: «Олиб кел, у (кўзланган) жойига етиб бўлган», дедилар».
555/21 – بَاب: الْعَرْضِ فِي الزَّكَاةِ
555.21-боб.
ЗАКОТ қилиб бериладиган буюмлар* ҲАҚИДА
* Бу ўринда «буюм» деганда нақд пул, кўчмас мулк, зироат ва ҳайвонлардан бошқа моддий бойликлар назарда тутилган.
721/1448 – عَنْ أنَسٍ رَضِيَ الله عَنْهُ، أَنَّ أَبَا بَكْرٍ الصِّدِّيقَ رَضِيَ الله عَنْهُ: كَتَبَ لَهُ الَّتِي أَمَرَ اللهُ رَسُولَهُ صلى الله عليه وسلم: «وَمَنْ بَلَغَتْ صَدَقَتُهُ بِنْتَ مَخَاضٍ وَلَيْسَتْ عِنْدَهُ، وَعِنْدَهُ بِنْتُ لَبُونٍ، فَإِنَّهَا تُقْبَلُ مِنْهُ، وَيُعْطِيهِ الْمُصَدِّقُ عِشْرِينَ دِرْهَمًا أَوْ شَاتَيْنِ، فَإِنْ لَمْ يَكُنْ عِنْدَهُ بِنْتُ مَخَاضٍ عَلَى وَجْهِهَا، وَعِنْدَهُ ابْنُ لَبُونٍ، فَإِنَّهُ يُقْبَلُ مِنْهُ، وَلَيْسَ مَعَهُ شَيْءٌ».
721.1448. Анас розияллоҳу анҳу шундай деб сўзлаб берди:
«Абу Бакр розияллоҳу анҳу унга (Анасга) Аллоҳ Ўз Расули соллаллоҳу алайҳи васалламга буюрган нарсани ёзиб юборди: «Кимнинг берадиган закоти бинт махозга етса-ю, унда шунақаси бўлмаса, лекин бинт лабуни бўлса, ундан ўша қабул қилинади-да, закот йиғувчи унга йигирма дирҳам ёки икки қўй қайтаради. Агар унда талабдагидек бинт махоз бўлмаса, лекин ибн лабун бўлса, ундан ўша қабул қилиниб, бунга бирор нарса қўшилмайди».
Изоҳ: Туялар араб халқининг ҳаётида ғоятда муҳим аҳамият касб этган бўлиб, бу ҳол араб тилига ҳам кучли таъсир кўрсатган. Кенг имкониятларга эга бўлган араб тилида бу таъсир остида туяларнинг жинси, ёши, миқдори ва бошқа сифатларини ифодалаш учун кўпгина сўзлар пайдо бўлган. Уларни таржимада тўғри ифодалаш қийинлиги туфайли мазкур сўзлар асл ҳолича қолдирилди:
Бинт махоз - бир ёшга тўлиб, икки ёшга ўтган урғочи туя.
Бинт лабун - икки ёшга тўлиб, уч ёшга ўтган урғочи туя.
Ибн махоз - бир ёшга тўлиб, икки ёшга ўтган эркак туя.
Ибн лабун - икки ёшга тўлиб, уч ёшга ўтган эркак туя.
556/22 – بَاب: لَا يُجْمَعُ بَيْنَ مُتَفَرِّقٍ، وَلَا يُفَرَّقُ بَيْنَ مُجْتَمِعٍ
556.22-БОБ.
Ажратганларники қўшилмайди, қўшганларники ажратилмайди
722/1450 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ أَبَا بَكْرٍ رَضِيَ الله عَنْهُ كَتَبَ لَهُ الَّتِي فَرَضَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «وَلَا يُجْمَعُ بَيْنَ مُتَفَرِّقٍ، وَلَا يُفَرَّقُ بَيْنَ مُجْتَمِعٍ، خَشْيَةَ الصَّدَقَةِ».
722.1450. Анас розияллоҳу анҳу шундай сўзлаб берди:
«Абу Бакр розияллоҳу анҳу унга Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам фарз қилган нарсани «Закот(кўпайиб ёки озайиб кетиши)дан қўрқиб, (молини) ажратганларники қўшилмайди, қўшганларники ажратилмайди», деб ёзиб юборди.
Изоҳ: Бу ҳадисда закот тўпловчи омил олинадиган закот миқдорининг камайишидан қўрқиб, мол-қўйини алоҳида боқаётган кишиларнинг молини қўшмаслиги ёки бирга боқаётганларнинг молини ажратмаслиги кераклиги айтилмоқда. Айни пайтда, мол эгалари бериладиган закот миқдорининг кўпайиб кетишидан қўрқиб, бирга боқаётган ҳайвонларини ажратиб олишлари ёки қўшиб юборишлари ҳам мумкин эмас.
557/23 – بَاب: مَا كَانَ مِنْ خَلِيطَيْنِ فَإِنَّهُمَا يَتَرَاجَعَانِ بَيْنَهُمَا بِالسَّوِيَّةِ
557.23-БОБ.
моллари аралашган ИККИ КИШИ (ҳаққини
улушига) мутаносиб равишда қайтариб олади
722أ/1451 – وَفِي رِوَايَةٍ: أَنَّ أَبَا بَكْرٍ رَضِيَ الله عَنْهُ: كَتَبَ لَهُ الَّتِي فَرَضَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «وَمَا كَانَ مِنْ خَلِيطَيْنِ، فَإِنَّهُمَا يَتَرَاجَعَانِ بَيْنَهُمَا بِالسَّوِيَّةِ».
722А.1451. Анас розияллоҳу анҳу айтадики, Абу Бакр розияллоҳу анҳу у кишига Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам фарз қилган нарсани «Моллари аралашган икки киши (ҳаққини улушига) мутаносиб равишда қайтариб олади», деб ёзиб берган экан.
Изоҳ: Масалан, моллари аралашиб кетган шериклардан бири ўша аралаш молдан умумий равишда закот беради, кейин эса берилган закотнинг қийматидаги ўз улушини шеригидан олади. Мана шу олди-берди «тарожуъ» деб аталади ва шериклик моллар билан бўладиган бошқа муомалаларда ҳам қўлланилади.
558/24 – بَاب: زَكَاةِ الْإِبِلِ
558.24-боб.
ТУЯНИНГ ЗАКОТИ ҳақида
723/1452 - عَنْ أَبِي سَعِيدٍ الْخُدْرِيِّرَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ أَعْرَابِيًّا سَأَلَ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم عَنِ الْهِجْرَةِ، فَقَالَ: «وَيْحَكَ، إِنَّ شَأْنَهَا شَدِيدٌ، فَهَلْ لَكَ مِنْ إِبِلٍ تُؤَدِّي صَدَقَتَهَا». قَالَ: نَعَمْ، قَالَ: «فَاعْمَلْ مِنْ وَرَاءِ الْبِحَارِ، فَإِنَّ اللهَ لَنْ يَتِرَكَ مِنْ عَمَلِكَ شَيْئًا».
723.1452. Абу Саъид Худрий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Бир аъробий Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан ҳижрат ҳақида сўради. Шунда у зот: «Шўринг қурсин! Бунинг иши қаттиқ. Закотини адо этиб турган туяларинг борми?» дедилар. У: «Ҳа», деди. У зот: «Денгизлар ортида бўлса ҳам амал қилавер. Зотан, Аллоҳ сенинг амалингдан бирор нарсани зинҳор камайтирмайди», дедилар».
559/25 – بَاب: مَنْ بَلَغَتْ عِنْدَهُ صَدَقَةُ بِنْتِ مَخَاضٍ وَلَيْسَتْ عِنْدَهُ
559.25-БОБ.
қўлидаги (туялари нисоби) бинт махознинг
закотига етсаю, унда шунақаси бўлмаса...
724/1453 - عَنْ أَنَسٍ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ أَبَا بَكْرٍ رَضِيَ الله عَنْهُ كَتَبَ لَهُ فَرِيضَةَ الصَّدَقَةِ الَّتِي أَمَرَ اللهُ رَسُولَهُ صلى الله عليه وسلم: «مَنْ بَلَغَتْ عِنْدَهُ مِنَ الْإِبِلِ صَدَقَةُ الْجَذَعَةِ، وَلَيْسَتْ عِنْدَهُ جَذَعَةٌ، وَعِنْدَهُ حِقَّةٌ، فَإِنَّهَا تُقْبَلُ مِنْهُ الْحِقَّةُ، وَيَجْعَلُ مَعَهَا شَاتَيْنِ إِنِ اسْتَيْسَرَتَا لَهُ، أَوْ عِشْرِينَ دِرْهَمًا. وَمَنْ بَلَغَتْ عِنْدَهُ صَدَقَةُ الْحِقَّةِ، وَلَيْسَتْ عِنْدَهُ الْحِقَّةُ، وَعِنْدَهُ الْجَذَعَةُ، فَإِنَّهَا تُقْبَلُ مِنْهُ الْجَذَعَةُ، وَيُعْطِيهِ الْمُصَدِّقُ عِشْرِينَ دِرْهَمًا أَوْ شَاتَيْنِ. وَمَنْ بَلَغَتْ عِنْدَهُ صَدَقَةُ الْحِقَّةِ، وَلَيْسَتْ عِنْدَهُ إِلَّا بِنْتُ لَبُونٍ فَإِنَّهَا تُقْبَلُ مِنْهُ بِنْتُ لَبُونٍ، وَيُعْطِي شَاتَيْنِ أَوْ عِشْرِينَ دِرْهَمًا، وَمَنْ بَلَغَتْ صَدَقَتُهُ بِنْتَ لَبُونٍ، وَعِنْدَهُ حِقَّةٌ، فَإِنَّهَا تُقْبَلُ مِنْهُ الْحِقَّةُ، وَيُعْطِيهِ الْمُصَدِّقُ عِشْرِينَ دِرْهَمًا، أَوْ شَاتَيْنِ. وَمَنْ بَلَغَتْ صَدَقَتُهُ بِنْتَ لَبُونٍ، وَلَيْسَتْ عِنْدَهُ، وَعِنْدَهُ بِنْتُ مَخَاضٍ، فَإِنَّهَا تُقْبَلُ مِنْهُ بِنْتُ مَخَاضٍ، وَيُعْطِي مَعَهَا عِشْرِينَ دِرْهَمًا أَوْ شَاتَيْنِ».
724.1453. Анас розияллоҳу анҳу айтадики, Абу Бакр розияллоҳу анҳу у кишига Аллоҳ Ўз Расули соллаллоҳу алайҳи васалламга буюрган фарз закотни (қуйидагича) ёзиб берган:
«Кимнинг қўлидаги туялари жазаъани* закот қилиб берадиган даражага етсаю, унинг жазаъаси бўлмай, ҳиққаси* бўлса, у ҳолда ундан ҳиққа қабул қилинади ва у бунга яна имкони бўлса иккита қўй, бўлмаса йигирма дирҳам қўшиб беради.
Кимнинг қўлидагилари ҳиққани закот қилиб берадиган даражага етсаю, унинг ҳиққаси бўлмай, жазаъаси бўлса, у ҳолда ундан жазаъа қабул қилинади-да, закот йиғувчи унга йигирма дирҳам ёки иккита қўй қайтариб беради.
Кимнинг қўлидагилари ҳиққани закот қилиб берадиган даражага етсаю, унинг ҳиққаси бўлмай, бинт лабуни бўлса, ундан бинт лабун қабул қилинади ва у яна иккита қўй ёки йигирма дирҳам беради.
Кимнинг закоти (нисоби) бинт лабунга етсаю, унинг ҳиққаси бўлса, ундан ҳиққа қабул қилинади ва закот йиғувчи унга йигирма дирҳам ёки иккита қўй қайтариб беради.
Кимнинг закоти (нисоби) бинт лабунга етсаю, унда бунақаси бўлмай, бинт махози бўлса, ундан бинт махоз қабул қилинади ва у бунга яна йигирма дирҳам ёки иккита қўй ҳам қўшиб беради».
* Жазаъа - тўрт ёшга тўлиб, беш ёшга ўтган урғочи туя.
* Ҳиққа - уч ёшга тўлиб, тўрт ёшга ўтган урғочи туя.
560/26 – بَاب: زَكَاةِ الْغَنَمِ
560.26-боб.
ҚЎЙНИНГ ЗАКОТИ ҲАҚИДА
725/1454 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ أَبَا بَكْرٍ رَضِيَ الله عَنْهُ كَتَبَ لَهُ هَذَا الْكِتَابَ، لَمَّا وَجَّهَهُ إِلَى الْبَحْرَيْنِ:
«بِسْمِ اللهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ
هَذِهِ فَرِيضَةُ الصَّدَقَةِ الَّتِي فَرَضَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم عَلَى الْمُسْلِمِينَ، وَالَّتِي أَمَرَ اللهُ بِـهَا رَسُولَهُ صلى الله عليه وسلم، فَمَنْ سُئِلَهَا مِنَ الْمُسْلِمِينَ عَلَى وَجْهِهَا فَلْيُعْطِهَا، وَمَنْ سُئِلَ فَوْقَهَا فَلَا يُعْطِ:
فِي أَرْبَعٍ وَعِشْرِينَ مِنَ الْإِبِلِ فَمَا دُونَهَا، مِنَ الْغَنَمِ، مِنْ كُلِّ خَمْسٍ شَاةٌ، فَإِذَا بَلَغَتْ خَمْسًا وَعِشْرِينَ إِلَى خَمْسٍ وَثَلَاثِينَ فَفِيهَا بِنْتُ مَخَاضٍ أُنْثَى، فَإِذَا بَلَغَتْ سِتًّا وَثَلَاثِينَ إِلَى خَمْسٍ وَأَرْبَعِينَ إِلَى سِتِّينَ فَفِيهَا حِقَّةٌ طَرُوقَةُ الْجَمَلِ، فَإِذَا بَلَغَتْ وَاحِدَةً وَسِتِّينَ إِلَى خَمْسٍ وَسَبْعِينَ فَفِيهَا جَذَعَةٌ، فَإِذَا بَلَغَتْ - يَعْنِي - سِتًّا وَسَبْعِينَ إِلَى تِسْعِينَ فَفِيهَا بِنْتَا لَبُونٍ، فَإِذَا بَلَغَتْ إِحْدَى وَتِسْعِينَ إِلَى عِشْرِينَ وَمِئَةٍ، فَفِيهَا حِقَّتَانِ طَرُوقَتَا الْجَمَلِ، فَإِذَا زَادَتْ عَلَى عِشْرِينَ وَمِئَةٍ، فَفِي كُلِّ أَرْبَعِينَ بِنْتُ لَبُونٍ، وَفِي كُلِّ خَمْسِينَ حِقَّةٌ، وَمَنْ لَمْ يَكُنْ مَعَهُ إِلَّا أَرْبَعٌ مِنَ الْإِبِلِ فَلَيْسَ فِيهَا صَدَقَةٌ، إِلَّا أَنْ يَشَاءَ رَبُّهَا، فَإِذَا بَلَغَتْ خَمْسًا مِنَ الْإِبِلِ فَفِيهَا شَاةٌ.
وَفِي صَدَقَةِ الْغَنَمِ: فِي سَائِمَتِهَا إِذَا كَانَتْ أَرْبَعِينَ إِلَى عِشْرِينَ وَمِائَةٍ شَاةٌ، فَإِذَا زَادَتْ عَلَى عِشْرِينَ وَمِائَةٍ إِلَى مِائَتَيْنِ شَاتَانِ، فَإِذَا زَادَتْ عَلَى مِائَتَيْنِ إِلَى ثَلَاثِمِائَةٍ فَفِيهَا ثَلَاثٌ، فَإِذَا زَادَتْ عَلَى ثَلَاثِمِائَةٍ فَفِي كُلِّ مِائَةٍ شَاةٌ، فَإِذَا كَانَتْ سَائِمَةُ الرَّجُلِ نَاقِصَةً مِنْ أَرْبَعِينَ شَاةً وَاحِدَةً، فَلَيْسَ فِيهَا صَدَقَةٌ، إِلَّا أَنْ يَشَاءَ رَبُّهَا.
وَفِي الرِّقَةِ رُبْعُ الْعُشْرِ، فَإِنْ لَمْ تَكُنْ إِلَّا تِسْعِينَ وَمِائَةً فَلَيْسَ فِيهَا شَيْءٌ إِلَّا أَنْ يَشَاءَ رَبُّهَا».
725.1454. Анас розияллоҳу анҳу шундай сўзлаб берди:
«Абу Бакр у кишини Баҳрайнга юборгач, ушбу мактубни ёзиб юборган: «Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм. Бу – Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам мусулмонларга фарз қилган ва Аллоҳ Ўз Расулига амр қилган фарз закотдир. Бас, бу нарса мусулмонлар ичида кимдан меъёрида сўралса, берсин, ундан тепаси сўралса, бермасин.
Йигирма тўртта ва ундан кам туядан ҳар бештаси учун битта қўй. Йигирма бештага етса, ўттиз бештагача битта бинт махоз. Ўттиз олтитага етса, қирқ бештагача битта бинт лабун. Қирқ олтитага етса, олтмиштагача нор туяга қўйиладиган битта ҳиққа. Олтмиш биттага етса, етмиш бештагача битта жазаъа. Етмиш олтитага етса, тўқсонтагача иккита бинт лабун. Тўқсон биттага етса, бир юз йигирматагача нор туяга қўйиладиган иккита ҳиққа. Бир юз йигирмадан ошса, ҳар қирқтаси учун битта бинт лабун, ҳар элликтаси учун битта ҳиққа. Кимда тўрттадан ортиқ туя бўлмаса, эгаси хоҳламаса, улар учун закот йўқ. Туя бештага етса, бундан битта қўй.
Қўйнинг закоти эса яйловда боқиладиганлардандир. Қирқта бўлса, бир юз йигирматагача битта қўй. Бир юз йигирматадан ортса, икки юзтагача иккита қўй. Икки юзтадан ортса, уч юзтагача учта. Уч юзтадан ортса, ҳар юзтасидан битта қўй. Кишининг яйловда боқиладиган қўйи бир кам қирқта бўлса, эгаси хоҳламаса, улардан закот йўқ. Кумуш тангада ўндан бирнинг тўртдан бири. Агар бир юз тўқсон тангадан бошқа (дирҳами) бўлмаса, эгаси хоҳламаса, бунда ҳеч нарса йўқ».
561/27 – بَاب: لَا يُؤْخَذُ فِي الصَّدَقَةِ إلا السَّلِيمُ
561.27-БОБ.
агар закот йиғУВЧИ истамаСА, закотдА ҚАРИ,
нуқсонли ҳайвон ҳам, ҚЎЧҚОР ҳам ОЛИНМАЙДИ
726/1455 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ أَبَا بَكْرٍ رَضِيَ الله عَنْهُ كَتَبَ لَهُ الَّتِي أَمَرَ اللهُ رَسُولَهُ صلى الله عليه وسلم: «وَلَا يُخْرَجُ فِي الصَّدَقَةِ هَرِمَةٌ، وَلَا ذَاتُ عَوَارٍ، وَلَا تَيْسٌ، إِلَّا مَا شَاءَ الْمُصَدِّقُ».
726.1455. Анас розияллоҳу анҳу сўзлаб бердики, Абу Бакр розияллоҳу анҳу у кишига Аллоҳ Ўз Расули соллаллоҳу алайҳи васалламга буюрган закотни (қуйидагича) ёзиб берган: «Агар закот йиғувчи истамаса, закот учун қари, нуқсонли ҳайвон ҳам, қўчқор ҳам чиқарилмайди».
562/28 – بَاب: لَا تُؤْخَذُ كَرَائِمُ أَمْوَالِ النَّاسِ فِي الصَّدَقَةِ
562.28-БОБ.
закотДА ОДАМЛАРНИНГ сара МОЛЛАРИ ОЛИНМАЙДИ
727/1458 - عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا: حَدِيثُ بَعْثِ مُعَاذٍ رَضِيَ الله عَنْهُ إلَى الـيَمَنِ، تَقَدَّمَ؛ وَفِي هَذِهِ الرِّوَايَةِ قَالَ: «إِنَّكَ تَقْدَمُ عَلَى قَوْمٍ أَهْلِ كِتَابٍ... وَذَكَرَ بَاقِي الـحَدِيثِ، ثُمَّ قَالَ فِي آخِرِهِ: وَتَوَقَّ كَرَائِمَ أَمْوَالِ النَّاسِ».
727.1458. Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Муъоз розияллоҳу анҳуни Яманга юбораётиб, шундай дедилар: «Албатта, сен аҳли китоб қавмнинг олдига борасан. Уларни биринчи даъват қиладиган нарсанг Аллоҳга ибодат қилиш бўлсин. Қачонки улар Аллоҳни танишса, Аллоҳ уларга бир кеча-кундузда беш намозни фарз қилганини айт. Қачонки (буни) бажарсалар, Аллоҳ уларга молларидан олиниб, камбағалларига қайтариладиган закотни фарз қилганини айт. Қачонки бунга итоат этсалар, улардан (закот) ол ва одамларнинг сара молларидан эҳтиёт бўл».
563/29 – بَاب: الزَّكَاةِ عَلَى الْأَقَارِبِ
563.29-боб.
ҚАРИНДОШЛАРГА ЗАКОТ БЕРИШ ҲАҚИДА
728/1461 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: كَانَ أَبُو طَلْحَةَ أَكْثَرَ الْأَنْصَارِ بِالْمَدِينَةِ مَالًا مِنْ نَخْلٍ، وَكَانَ أَحَبَّ أَمْوَالِهِ إِلَيْهِ بَيْرُحَاءَ، وَكَانَتْ مُسْتَقْبِلَةَ الْمَسْجِدِ، وَكَانَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم يَدْخُلُهَا، وَيَشْرَبُ مِنْ مَاءٍ فِيهَا طَيِّبٍ. قَالَ أَنَسٌ: فَلَمَّا أُنْزِلَتْ هَذِهِ الْآيَةُ: (لَنْ تَنَالُوا الْبِرَّ حَتَّى تُنْفِقُوا مِمَّا تُحِبُّونَ) [آل عمران: 92]، قَامَ أَبُو طَلْحَةَ إِلَى رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم فَقَالَ: يَا رَسُولَ اللهِ، إِنَّ اللهَ تَبَارَكَ وَتَعَالَى يَقُولُ: (لَنْ تَنَالُوا الْبِرَّ حَتَّى تُنْفِقُوا مِمَّا تُحِبُّونَ)، وَإِنَّ أَحَبَّ أَمْوَالِي إِلَيَّ بَيْرُحَاءَ، وَإِنَّهَا صَدَقَةٌ ِللهِ، أَرْجُو بِرَّهَا وَذُخْرَهَا عِنْدَ اللهِ، فَضَعْهَا يَا رَسُولَ اللهِ حَيْثُ أَرَاكَ اللهُ. قَالَ: فَقَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «بَخْ، ذَلِكَ مَالٌ رَابِحٌ، ذَلِكَ مَالٌ رَابِحٌ، وَقَدْ سَمِعْتُ مَا قُلْتَ، وَإِنِّي أَرَى أَنْ تَجْعَلَهَا فِي الْأَقْرَبِينَ». فَقَالَ أَبُو طَلْحَةَ: أَفْعَلُ يَا رَسُولَ اللهِ، فَقَسَمَهَا أَبُو طَلْحَةَ فِي أَقَارِبِهِ وَبَنِي عَمِّهِ.
728.1461. Анас ибн Молик розияллоҳу анҳу айтади:
«Абу Т-А-лҳа Мадинада ансорларнинг хурмоси энг кўпи эди. Молларининг унга энг суюклиси эса Байруҳо* бўлиб, у масжиднинг рўпарасида эди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам унга кирар ва ундаги ширин сувдан ичар эдилар. Ушбу «Ўзингиз яхши кўрган нарсадан нафақа қилмагунингизча яхшиликка эриша олмассиз» ояти нозил бўлганида Абу Т-А-лҳа туриб, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг олдиларига борди ва: «Эй Аллоҳнинг Расули! Аллоҳ табарока ва таоло: «Ўзингиз яхши кўрган нарсадан нафақа қилмагунингизча яхшиликка эриша олмассиз», демоқда. Менинг учун молларимнинг энг суюклиси Байруҳодир. У Аллоҳ учун садақа бўлсин. Аллоҳнинг ҳузурида унинг яхшилигини ва заҳира бўлишини умид қиламан. Эй Аллоҳнинг Расули, уни Аллоҳ сизга кўрсатган жойга ишлатинг!» деди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Жуда зўр! Мана шу фойдали молдир! Мана шу фойдали молдир! Мен айтганингни эшитдим. Менга қолса, уни қариндошларингга (садақа) қил», дедилар. Абу Т-А-лҳа: «Шундай қиламан, эй Аллоҳнинг Расули», деди. Кейин Абу Т-А-лҳа уни қариндошлари ва амакиваччалари ўртасида тақсим қилиб берди».
Яҳё ибн Яҳё ҳамда Исмоил буни Моликдан: «Тезда қайтадиган мол» деб ривоят қилган.
* Байруҳо – боғнинг номи. Айрим манбаларда унинг номи бироз бошқачароқ ҳам келган.
729/1462 - عَنْ أَبِي سَعِيدٍ الْخُدْرِيّ ِرَضِيَ الله عَنْهُ، حَدِيثُهُ فِي خُرُوجِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم إِلَى الْمُصَلَّى، تَقَدَّمَ، وفِي هَذِهِ الرِّوَايَةِ قَالَ: فَلَمَّا صَارَ إلَى مَنْزِلِهِ، جَاءَتْ زَيْنَبُ، امْرَأةُ ابْنِ مَسْعُودٍ، تَسْتَأْذِنُ عَلَيْهِ، فَقِيلَ: يَا رَسُولَ الله، هَذِهِ زَيْنَبُ، فَقَالَ: «أَيُّ الزَّيَانِبِ؟» فَقِيلَ: امْرَأَةُ ابْنِ مَسْعُودٍ، قَالَ: «نَعَمِ، ائْذَنُوا لَهَا». فَأُذِنَ لَهَا، قَالَتْ: يَا نَبِيَّ اللهِ، إِنَّكَ أَمَرْتَ الْيَوْمَ بِالصَّدَقَةِ، وَكَانَ عِنْدِي حُلِىٌّ لِي، فَأَرَدْتُ أَنْ أَتَصَدَّقَ بِهِ، فَزَعَمَ ابْنُ مَسْعُودٍ أَنَّهُ وَوَلَدَهُ أَحَقُّ مَنْ تَصَدَّقْتُ بِهِ عَلَيْهِمْ! فَقَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «صَدَقَ ابْنُ مَسْعُودٍ، زَوْجُكِ وَوَلَدُكِ أَحَقُّ مَنْ تَصَدَّقْتِ بِهِ عَلَيْهِمْ».
729.1462. Абу Саъид Худрий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Қурбонлик [ёки Фитр] куни намозгоҳга чиқдилар. Сўнг (намоздан) чиқиб, одамларга ваъз-насиҳат қилдилар ва уларни садақага буюриб: «Эй одамлар, садақа қилинглар!» дедилар. Сўнг аёлларнинг ёнидан ўтиб: «Эй аёллар жамоаси, садақа қилинглар! Зотан, мен дўзах аҳлининг аксарияти сизлар эканингизни кўрдим», дедилар. Улар: «Бу нима сабабли, эй Аллоҳнинг Расули?» дейишди. У зот: «Лаънатни кўп айтасиз, эрга куфроналик қиласиз. Ақли ва дини ноқислар ичида қатъиятли эркакнинг ақлини сиздан кўра кетказувчироқ ҳеч кимни кўрмадим, эй аёллар жамоаси!» дедилар. Сўнг қайтдилар. Уйларига етиб борганларида Ибн Масъуднинг аёли Зайнаб келиб, ҳузурларига изн сўради. «Эй Аллоҳнинг Расули, бу Зайнаб», дейишди. «Зайнабларнинг қайсиниси?» дедилар. «Ибн Масъуднинг аёли», дейишди. «Ҳа, унга изн беринглар», дедилар. Унга изн берилди. У: «Эй Аллоҳнинг Набийси, сиз бугун садақага буюрдингиз. Менда ўзимга тегишли бир тақинчоқ бор. Уни садақа қилмоқчи бўлган эдим, Ибн Масъуд уни садақа қилишимга энг ҳақлилар унинг ўзи ва боласи эканини айтди», деди. Шунда Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ибн Масъуд тўғри айтибди, уни садақа қилишингга энг ҳақли кишилар эринг ва болангдир», дедилар».
564/30 – بَاب: لَيْسَ عَلَى الْمُسْلِمِ فِي فَرَسِهِ صَدَقَةٌ
564.30-БОБ.
МУСУЛМОННИНГ ЗИММАСИДА ОТИ УЧУН закот ЙЎҚ
730/1463 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «لَيْسَ عَلَى الْمُسْلِمِ فِي فَرَسِهِ وَغُلَامِهِ صَدَقَةٌ».
730.1463. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Мусулмоннинг зиммасида оти ва ғуломи учун закот йўқ», дедилар».
Изоҳ: Имом Абу Юсуф ва имом Муҳаммад раҳматуллоҳи алайҳимо ушбу ҳадисни далил қилиб, «Отдан закот берилмайди» дейишган. Абу Ҳанифа раҳматуллоҳи алайҳ эса имом Дорақутний ривоят қилган «Яйловда ўтлайдиган ҳар бир отда бир динор ёки ўн дирҳам закот бор», деган ҳадисни далил қилиб, «Яйловда ўтлайдиган отдан закот берилади. Юқоридаги ҳадисда эса улов ва ҳарбий мақсадларда ишлатилаётган отлар назарда тутилган», деб айтганлар («Ҳидоя»).
565/31 – بَاب: الصَّدَقَةِ عَلَى الْيَتَامَى
565.31-боб.
ЕТИМЛАРГА САДАҚА ҚИЛИШ ҲАҚИДА
731/1465 - عَنْ أَبِي سَعِيدٍ الْخُدْرِيَّ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم جَلَسَ ذَاتَ يَوْمٍ عَلَى الْمِنْبَرِ، وَجَلَسْنَا حَوْلَهُ، فَقَالَ: «إِنِّي مِمَّا أَخَافُ عَلَيْكُمْ مِنْ بَعْدِي مَا يُفْتَحُ عَلَيْكُمْ مِنْ زَهْرَةِ الدُّنْيَا وَزِينَتِهَا». فَقَالَ رَجُلٌ: يَا رَسُولَ اللهِ، أَوَيَأْتِي الْخَيْرُ بِالشَّرِّ؟ فَسَكَتَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم، فَقِيلَ لَهُ: مَا شَأْنُكَ، تُكَلِّمُ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم وَلَا يُكَلِّمُكَ؟ فَرَأَيْنَا أَنَّهُ يُنْزَلُ عَلَيْهِ الوَحْيُ، قَالَ: فَمَسَحَ عَنْهُ الرُّحَضَاءَ، فَقَالَ: «أَيْنَ السَّائِلُ؟» - وَكَأَنَّهُ حَمِدَهُ -. فَقَالَ: «إِنَّهُ لَا يَأْتِي الْخَيْرُ بِالشَّرِّ، وَإِنَّ مِمَّا يُنْبِتُ الرَّبِيعُ يَقْتُلُ أَوْ يُلِمُّ إِلَّا آكِلَةَ الْخَضْرَاءِ، أَكَلَتْ حَتَّى إِذَا امْتَدَّتْ خَاصِرَتَاهَا اسْتَقْبَلَتْ عَيْنَ الشَّمْسِ، فَثَلَطَتْ، وَبَالَتْ، وَرَتَعَتْ، وَإِنَّ هَذَا الْمَالَ خَضِرَةٌ حُلْوَةٌ، فَنِعْمَ صَاحِبُ الْمُسْلِمِ مَا أَعْطَى مِنْهُ الْمِسْكِينَ وَالْيَتِيمَ وَابْنَ السَّبِيلِ - أَوْ كَمَا قَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم - وَإِنَّهُ مَنْ يَأْخُذُهُ بِغَيْرِ حَقِّهِ، كَالَّذِي يَأْكُلُ وَلَا يَشْبَعُ، وَيَكُونُ شَهِيدًا عَلَيْهِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ».
731.1465. Абу Саъид Худрий розияллоҳу анҳу бундай сўзлаб берди:
«Бир куни Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам минбарга ўтирдилар, биз атрофларига ўтирдик. У зот: «Мендан кейин сизлар ҳақингизда қўрқадиган нарсаларимдан бири – сизларга дунё гўзаллиги ва зийнатларининг очилишидир», дедилар. Бир киши: «Эй Аллоҳнинг Расули, яхшилик ҳам ёмонлик келтирадими?» деди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам сукут қилиб қолдилар. Шунда унга: «Нима бўлди? Сен Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга гапиряпсан, лекин у зот сенга гапирмаяптилар-ку?» дейишди. Қарасак, у зотга (ваҳий) нозил бўлаётган экан. Кейин у зот шаррос оққан терни ўзларидан артдилар-да, ҳалиги одамни мақтагандек: «Савол берган киши қани?» дедилар. Сўнгра: «Аслида, яхшилик ёмонлик келтирмайди. Жилға ундирадиган нарсалар ичида ўлдирадигани ёки шунга яқин олиб келадиганлари ҳам бор. Фақат, ўт-ўлан(ни меъёрида) ейдиган (ҳайвон) бундан мустасно бўлиб, у еяверади. Ниҳоят, икки биқини қаппайгач, қуёшга тобланади. У юмшоқ тезак ташлайди, бавл қилади ва ўтлайди. Албатта, бу мол-дунё жозибадор, тотлидир. Мусулмон қандай яхши соҳибки, у ундан мискинга, етимга ва йўқсил йўлчига беради. – Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам шу ё шунга ўхшаш гап айтдилар.* – Зотан, ким уни ҳақсиз равишда ўзлаштириб олса, у худди еса ҳам тўймайдиган кишига ўхшайди. У (мол) қиёмат куни унинг зарарига гувоҳ бўлади», дедилар».
* Икки чизиқча орасидаги ибора ҳадиснинг ровийларидан бири Яҳё ибн Абу Касирга тегишли бўлиб, муҳаддисларнинг одоб ва одатларига кўра, бу жумла лафзида бироз иккиланиш бўлиб, маъноси айтилган гапга яқин бўлган ўринларда ишлатилади.
566/32 – بَاب: الزَّكَاةِ عَلَى الزَّوْجِ وَالْأَيْتَامِ فِي الْحَجْرِ
566.32-боб.
ЭРИга ва қарамоғидаги ЕТИМЛАРГА закот БЕРИШ ҲАҚИДА
732/1466 - عَنْ زَيْنَبَ، امْرَأَةِ عَبْدِ اللهِ بْنِ مَسْعُودٍ، رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا، حَدِيثُهَا الـمُتَقَدِّمُ قَرِيبًا، وَقَالَتْ فقِي هَذِهِ الرِّوَايَةِ: انْطَلَقْتُ إِلَى النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم،ـ فَوَجَدْتُ امْرَأَةً مِنَ الْأَنْصَارِ عَلَى الْبَابِ، حَاجَتُهَا مِثْلُ حَاجَتِي، فَمَرَّ عَلَيْنَا بِلَالٌ، فَقُلْنَا: سَلِ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم أَيَجْزِي عَنِّي أَنْ أُنْفِقَ عَلَى زَوْجِي وَأَيْتَامٍ لِي فِي حَجْرِي؟ فَسَأَلَهُ، فَقَالَ: «نَعَمْ لَهَا أَجْرَانِ، أَجْرُ الْقَرَابَةِ وَأَجْرُ الصَّدَقَةِ».
732.1466. Амр ибн Ҳорисдан ривоят қилинади:
«Абдуллоҳнинг аёли Зайнаб деди: «Масжидда эдим. Набий соллаллоҳу алайҳи васалламни кўрдим. У зот: «Тақинчоқларингиздан бўлса ҳам садақа қилинг», дедилар».
Зайнаб Абдуллоҳга ва қарамоғидаги етимларга инфоқ қилар эди. Абдуллоҳга: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан сўраб беринг-чи, сизга ва қарамоғимдаги етимларга инфоқ қилсам, мен учун (садақага) ўтадими?» деди. У: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан ўзинг сўра», деди».
(Зайнаб айтади:) «Шунда мен Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига жўнадим. Эшик олдида бир ансория аёлни учратдим. Унинг ҳожати ҳам менинг ҳожатимдек экан. Олдимиздан Билол ўтиб қолди. Шунда биз: «Набий соллаллоҳу алайҳи васалламдан сўраб бер-чи, эрим ва қарамоғимдаги етимларга инфоқ қилсам, мен учун садақага ўтадими? Бизни айтиб ўтирма», дедик.
У кириб, у зотдан сўради. У зот эса: «Улар ким?» дедилар. «Зайнаб», деди. «Зайнабларнинг қайсиниси?» дедилар. «Абдуллоҳнинг аёли», деди. У зот: «Ҳа, унга икки ажр бор: қариндошлик ажри ва садақа ажри», дедилар».
733/1467 - عَنْ أُمِّ سَلَمَةَ رَضِيَ الله عَنْهَا، قَالَتْ: قُلْتُ: يَا رَسُولَ اللهِ، أَلِيَ أَجْرٌ أَنْ أُنْفِقَ عَلَى بَنِي أَبِي سَلَمَةَ، إِنّـَمَا هُمْ بَنِيَّ؟ فَقَالَ: «أَنْفِقِي عَلَيْهِمْ، فَلَكِ أَجْرُ مَا أَنْفَقْتِ عَلَيْهِمْ».
733.1467. Умму Салама розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Мен: «Эй Аллоҳнинг Расули, Абу Саламанинг фарзандларига нафақа қилсам, менга ажр бўладими? Чунки улар менинг болаларимдир», дедим. Шунда у зот: «Уларга нафақа қилавер. Уларга нафақа қилганингнинг сенга ажри бор», дедилар».
567/33 - بَاب: قَوْلِ اللهِ تَعَالَى:
(وَفِي الرِّقَابِ وَالْغَارِمِينَ وَفِي سَبِيلِ اللَّهِ) [التوبة: 60]
567.33-боб.
АЛЛОҲ ТАОЛОНИНГ «қул озод қилишда»,
«АЛЛОҲНИНГ ЙЎЛИДА» ДЕГАН сўзи ҲАҚИДА
734/1468 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: أَمَرَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم بِالصَّدَقَةِ، فَقِيلَ: مَنَعَ ابْنُ جَمِيلٍ، وَخَالِدُ بْنُ الْوَلِيدِ، وَعَبَّاسُ بْنُ عَبْدِ الْمُطَّلِبِ! فَقَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «مَا يَنْقِمُ ابْنُ جَمِيلٍ إِلَّا أَنَّهُ كَانَ فَقِيرًا فَأَغْنَاهُ اللهُ وَرَسُولُهُ، وَأَمَّا خَالِدٌ: فَإِنَّكُمْ تَظْلِمُونَ خَالِدًا، قَدِ احْتَبَسَ أَدْرَاعَهُ وَأَعْتُدَهُ فِي سَبِيلِ اللهِ، وَأَمَّا الْعَبَّاسُ بْنُ عَبْدِ الْمُطَّلِبِ: فَعَمُّ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم، فَهْيَ عَلَيْهِ صَدَقَةٌ وَمِثْلُهَا مَعَهَا».
734.1468. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам садақага буюрдилар. «Ибн Жамил, Холид ибн Валид ва Аббос ибн Абдулмуттолиб беришмади», дейишди. Шунда Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ибн Жамил ўзи фақир бўлиб, кейин Аллоҳ ва Унинг Расули уни бой қилиб қўйгани учунгина инкор қиляпти. Холидга келсак, сиз Холидга зулм қиляпсиз. У совутлари ва уруш анжомларини Аллоҳ йўлида вақф қилган. Аббос ибн Абдулмуттолиб Расулуллоҳнинг – соллаллоҳу алайҳи васаллам – амакисидир. Унинг зиммасида садақа бор ва у яна ўшанча (беради)», дедилар».
568/34 – بَاب: الْاِسْتِعْفَافِ عَنِ الْمَسْأَلَةِ
568.34-боб.
ТИЛАНЧИЛИКДАН тийилиш ҲАҚИДА
735/1469 - عَنْ أَبِي سَعِيدٍ الْخُدْرِيِّ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ نَاسًا مِنَ الْأَنْصَارِ، سَأَلُوا رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم فَأَعْطَاهُمْ، ثُمَّ سَأَلُوهُ فَأَعْطَاهُمْ حَتَّى نَفِدَ مَا عِنْدَهُ، فَقَالَ: «مَا يَكُونُ عِنْدِي مِنْ خَيْرٍ فَلَنْ أَدَّخِرَهُ عَنْكُمْ، وَمَنْ يَسْتَعْفِفْ يُعِفَّهُ اللهُ، وَمَنْ يَسْتَغْنِ يُغْنِهِ اللهُ، وَمَنْ يَتَصَبَّرْ يُصَبِّرْهُ اللهُ، وَمَا أُعْطِيَ أَحَدٌ عَطَاءً خَيْرًا وَأَوْسَعَ مِنَ الصَّبْرِ».
735.1469. Абу Саъид Худрий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Бир гуруҳ ансорлар Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан нарса сўрашган эди, у зот уларга бердилар. Кейин яна сўрашди. Уларга яна бердилар. Ниҳоят, у зотнинг ҳузурларидаги нарсалар тугади. Шунда у зот: «Ҳузуримда бирор яхшилик бўлса, уни сизларга бермай, сақлаб қолмайман. Ким иффатталаб* бўлса, Аллоҳ уни иффатли қилур. Ким ўзини беҳожат тутса, Аллоҳ уни беҳожат қилур. Ким сабр талаб қилса, Аллоҳ уни сабрли қилур. Ҳеч кимга сабрдан кўра яхши ва кенг қамровли ато берилмаган», дедилар».
736/1470 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «وَالَّذِي نَفْسِي بِيَدِهِ، لَأَنْ يَأْخُذَ أَحَدُكُمْ حَبْلَهُ، فَيَحْتَطِبَ عَلَى ظَهْرِهِ، خَيْرٌ لَهُ مِنْ أَنْ يَأْتِيَ رَجُلًا فَيَسْأَلَهُ، أَعْطَاهُ أَوْ مَنَعَهُ».
736.1470. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Жоним қўлида бўлган Зотга қасамки, албатта, бировингизнинг арқон олиб, елкасида ўтин ортиб келгани, бировнинг олдига бориб, берса-бермаса, тиланганидан яхшироқдир», дедилар».
737/1471 – وَفِي رِوَايَةٍ عَنِ الزُّبَيْر رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «فَيَأْتِيَ بِحُزْمَةِ الْحَطَبِ عَلَى ظَهْرِهِ فَيَبِيعَهَا، فَيَكُفَّ اللهُ بِهَا وَجْهَهُ، خَيْرٌ لَهُ مِنْ أَنْ يَسْأَلَ النَّاسَ، أَعْطَوْهُ أَوْ مَنَعُوهُ».
737.1471. Зубайр ибн Аввом розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Бировингизнинг арқон олиб, елкасида бир боғлам ўтин олиб келиб сотгани ва бу билан Аллоҳ унинг шаънини сақлагани беришса-беришмаса, одамлардан тиланганидан яхшироқдир», дедилар».
738/1472 - عَنْ حَكِيمَ بْنَ حِزَامٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: سَأَلْتُ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم فَأَعْطَانِي، ثُمَّ سَأَلْتُهُ فَأَعْطَانِي، ثُمَّ سَأَلْتُهُ فَأَعْطَانِي ثُمَّ قَالَ: «يَا حَكِيمُ، إِنَّ هَذَا الْمَالَ خَضِرَةٌ حُلْوَةٌ، فَمَنْ أَخَذَهُ بِسَخَاوَةِ نَفْسٍ بُورِكَ لَهُ فِيهِ، وَمَنْ أَخَذَهُ بِإِشْرَافِ نَفْسٍ لَمْ يُبَارَكْ لَهُ فِيهِ، كَالَّذِي يَأْكُلُ وَلَا يَشْبَعُ، الْيَدُ الْعُلْيَا خَيْرٌ مِنَ الْيَدِ السُّفْلَى». قَالَ حَكِيمٌ: فَقُلْتُ: يَا رَسُولَ اللهِ، وَالَّذِي بَعَثَكَ بِالْحَقِّ، لَا أَرْزَأُ أَحَدًا بَعْدَكَ شَيْئًا حَتَّى أُفَارِقَ الدُّنْيَا. فَكَانَ أَبُو بَكْرٍ رَضِيَ الله عَنْهُ يَدْعُو حَكِيمًا إِلَى الْعَطَاءِ فَيَأْبَى أَنْ يَقْبَلَهُ مِنْهُ، ثُمَّ إِنَّ عُمَرَ رَضِيَ الله عَنْهُ دَعَاهُ لِيُعْطِيَهُ فَأَبَى أَنْ يَقْبَلَ مِنْهُ شَيْئًا، فَقَالَ عُمَرُ: إِنِّي أُشْهِدُكُمْ يَا مَعْشَرَ الْمُسْلِمِينَ عَلَى حَكِيمٍ، أَنِّي أَعْرِضُ عَلَيْهِ حَقَّهُ مِنْ هَذَا الْفَيْءِ، فَيَأْبَى أَنْ يَأْخُذَهُ. فَلَمْ يَرْزَأْ حَكِيمٌ أَحَدًا مِنَ النَّاسِ بَعْدَ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم حَتَّى تُوُفِّيَ.
738.1472. Урва ибн Зубайр ва Саъид ибн Мусайябдан ривоят қилинади:
«Ҳаким ибн Ҳизом розияллоҳу анҳу деди: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан сўраган эдим, бердилар. Яна сўраган эдим, яна бердилар. Сўнгра яна сўраган эдим, яна бердилар. Кейин: «Эй Ҳаким! Албатта, бу мол-дунё жозибадор, тотлидир. Ким уни нафс тўқлиги билан олса, унга бунда барака берилади. Ким уни нафс очлиги билан олса, унга бунда барака берилмайди. Худди ебтўймасга ўхшайди. Юқори қўл қуйи қўлдан яхшидир», дедилар. Мен: «Эй Аллоҳнинг Расули, сизни ҳақ ила юборган Зотга қасамки, сиздан сўнг то дунёни тарк этгунимча ҳеч кимдан ҳеч нарса олмайман», дедим».
Абу Бакр розияллоҳу анҳу Ҳакимни ато* олишга чақирар, у эса уни қабул қилишдан бош тортар эди. Сўнг уни Умар розияллоҳу анҳу ато бериш учун чақирди. У ундан ҳам бирон нарса қабул қилишдан бош тортди. Шунда Умар: «Эй мусулмонлар жамоаси! Албатта, мен сизларни Ҳакимга гувоҳ қиламан, мен мана бу ўлжадан унга ҳаққини таклиф қилсам, у уни олишдан бош тортяпти», деди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан сўнг Ҳаким то вафот этгунича ҳеч бир одамдан (бирор нарса) олмади.
* Ато – Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларида жамланган ўлжа, садақа, ҳадя ва бошқа нарсалар.
569/35 – بَاب: مَنْ أَعْطَاهُ اللهُ شَيْئًا مِنْ غَيْرِ مَسْأَلَةٍ وَلَا إِشْرَافِ نَفْسٍ
569.35-боб.
киши СЎРАмай ва ҳирс қўймай туриб,
АЛЛОҲ унга БИРор НАРСА берса...
739/1473 - عَنْ عُمَرَ بْنِ الـخَطَّابِ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: كَانَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم يُعْطِينِي الْعَطَاءَ، فَأَقُولُ: أَعْطِهِ مَنْ هُوَ أَفْقَرُ إِلَيْهِ مِنِّي، فَقَالَ: «خُذْهُ، إِذَا جَاءَكَ مِنْ هَذَا الْمَالِ شَيْءٌ، وَأَنْتَ غَيْرُ مُشْرِفٍ وَلَا سَائِلٍ، فَخُذْهُ، وَمَا لَا، فَلَا تُتْبِعْهُ نَفْسَكَ».
739.1473. Умар розияллоҳу анҳу айтди:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам менга ато бериб турар эдилар. Мен: «Буни мендан кўра камбағалроқ кишига беринг», дер эдим. Шунда у зот: «Буни олавер. Ҳирс қўймаган, сўрамаган ҳолингда сенга бу мол-дунёдан бирор нарса келса, олавер. Йўқса, нафсингни унга тобеъ қилма Фақат нафсингни унга боғлаб қўйма », дедилар».
570/36 – بَاب: مَنْ سَأَلَ النَّاسَ تَكَثُّرًا
570.36-боб.
МОЛ КЎПАЙТИРИШ МАҚСАДИДА
одамлардан тиланчилик қилИШ ҲАҚИДА
740/1474 - عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ عُمَرَ رَضِيَ الله عَنْهُمَا قَالَ: قَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «مَا يَزَالُ الرَّجُلُ يَسْأَلُ النَّاسَ، حَتَّى يَأْتِيَ يَوْمَ الْقِيَامَةِ لَيْسَ فِي وَجْهِهِ مُزْعَةُ لَحْمٍ». وَقَالَ: إِنَّ الشَّمْسَ تَدْنُو يَوْمَ الْقِيَامَةِ، حَتَّى يَبْلُغَ الْعَرَقُ نِصْفَ الْأُذُنِ، فَبَيْنَا هُمْ كَذَلِكَ اسْتَغَاثُوا بِآدَمَ، ثُمَّ بـِمُوسَى، ثُمَّ بـِمُحَمَّدٍ صلى الله عليه وسلم».
740.1474, 1475. Абдуллоҳ ибн Умар розияллоҳу анҳумо деди:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Киши одамлардан тинмай тиланаверса, қиёмат куни юзида бир парча ҳам гўшти йўқ ҳолда келади», дедилар».
У зот дедилар: «Албатта, қиёмат кунида қуёш яқинлашиб, тер қулоқнинг ярмигача етади. Одамлар мана шу ҳолда Одамдан, кейин Мусодан, сўнгра Муҳаммаддан – соллаллоҳу алайҳи васаллам – ёрдам сўрайдилар».
Абдуллоҳ* қуйидагиларни қўшимча қилган: «Шунда у зот халойиқ ўртасида ҳукм қилиниши учун шафоатчилик қиладилар. Юриб бориб, эшикнинг ҳалқасидан ушлайдилар. Ана ўша кунда Аллоҳ у зотни маҳшар аҳлининг барчаси мақтайдиган «Мақоми маҳмуд»да тирилтиради».
* Абдуллоҳ ибн Солиҳ. У мазкур ҳадиснинг ровийларидан бири Лайс ибн Саъднинг котиби. Имом Бухорий ҳадиснинг олдинги қисмини Лайсдан устози Яҳё ибн Букайр орқали ривоят қилгач, давомини Абдуллоҳ ибн Солиҳ орқали нақл қилмоқда. Буни Яҳё ибн Букайр унга айтмаган экан.
571/37 – باب: حَدُّ الغِنَى
741/1479 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «لَيْسَ الْمِسْكِينُ الَّذِي يَطُوفُ عَلَى النَّاسِ، تَرُدُّهُ اللُّقْمَةُ وَاللُّقْمَتَانِ، وَالتَّمْرَةُ وَالتَّمْرَتَانِ، وَلَكِنِ الْمِسْكِينُ: الَّذِي لَا يَجِدُ غِنًى يُغْنِيهِ، وَلَا يُفْطَنُ بِهِ، فَيُتَصَدَّقُ عَلَيْهِ، وَلَا يَقُومُ فَيَسْأَلُ النَّاسَ».
741.1479. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Одамлар орасида айланиб юрадиган, бир-икки луқма, бир-икки хурмо билан қаноатланадиган киши мискин эмас. Мискин – ўзини беҳожат қиладиган бойлик ҳам топа олмаган, (ҳожатмандлиги) билинмаганидан садақа ҳам қилинмайдиган, ўзи ҳам туриб бориб, одамлардан сўрамайдиган кишидир», дедилар».
572/38 – بَاب: خَرْصِ التَّمْرِ
572.38-боб.
ХУРМОНИ ЧАМАЛАШ ҲАҚИДА
742/1481 - عَنْ أَبِي حُمَيْدٍ السَّاعِدِيِّ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: غَزَوْنَا مَعَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم غَزْوَةَ تَبُوكَ، فَلَمَّا جَاءَ وَادِيَ الْقُرَى، إِذَا امْرَأَةٌ فِي حَدِيقَةٍ لَهَا، فَقَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم لِأَصْحَابِهِ: «اخْرُصُوا»، وَخَرَصَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم عَشَرَةَ أَوْسُقٍ، فَقَالَ لَهَا: «أَحْصِي مَا يَخْرُجُ مِنْهَا». فَلَمَّا أَتَيْنَا تَبُوكَ قَالَ: «أَمَا إِنَّهَا سَتَهُبُّ اللَّيْلَةَ رِيحٌ شَدِيدَةٌ، فَلَا يَقُومَنَّ أَحَدٌ، وَمَنْ كَانَ مَعَهُ بَعِيرٌ فَلْيَعْقِلْهُ». فَعَقَلْنَاهَا، وَهَبَّتْ رِيحٌ شَدِيدَةٌ، فَقَامَ رَجُلٌ، فَأَلْقَتْهُ بِجَبَلِ طَيِّئٍ. وَأَهْدَى مَلِكُ أَيْلَةَ لِلنَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم بَغْلَةً بَيْضَاءَ، وَكَسَاهُ بُرْدًا، وَكَتَبَ لَهُ بِبَحْرِهِمْ، فَلَمَّا أَتَى وَادِيَ الْقُرَى قَالَ لِلْمَرْأَةِ: «كَمْ جَاءَ حَدِيقَتُكِ؟» قَالَتْ: عَشَرَةَ أَوْسُقٍ، خَرْصَ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم فَقَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «إِنِّي مُتَعَجِّلٌ إِلَى الْمَدِينَةِ، فَمَنْ أَرَادَ مِنْكُمْ أَنْ يَتَعَجَّلَ مَعِي فَلْيَتَعَجَّلْ». فَلَمَّا - قَالَ ابْنُ بَكَّارٍ كَلِمَةً مَعْنَاهَا - أَشْرَفَ عَلَى الْمَدِينَةِ قَالَ: «هَذِهِ طَابَةُ». فَلَمَّا رَأَى أُحُدًا قَالَ: «هَذَا جُبَيْلٌ يُحِبُّنَا وَنُحِبُّهُ، أَلَا أُخْبِرُكُمْ بِخَيْرِ دُورِ الْأَنْصَارِ؟» قَالُوا: بَلَى، قَالَ: «دُورُ بَنِي النَّجَّارِ، ثُمَّ دُورُ بَنِي عَبْدِ الْأَشْهَلِ، ثُمَّ دُورُ بَنِي سَاعِدَةَ، أَوْ دُورُ بَنِي الْحَارِثِ بْنِ الْخَزْرَجِ، وَفِي كُلِّ دُورِ الْأَنْصَارِ» يَعْنِي خَيْرًا.
742.1481. Абу Ҳумайд Соъидийдан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам билан Табук ғазотига чиқдик. У зот Водил-қурога* келганларида ўз боғида турган бир аёлга дуч келдилар. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам асҳобларига: «Чамаланглар», дедилар. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам уни ўн васақ* чамаладилар-да, аёлга: «Бундан чиқадиган нарсани ҳисобла», дедилар. Табукка келганимизда: «Ҳой! Бу кеча қаттиқ шамол эсади, ҳеч ким ўрнидан турмасин. Кимда туя бўлса, уни боғлаб қўйсин», дедилар. Биз уларни боғлаб қўйдик. Қаттиқ шамол эсди. Бир киши ўрнидан турган эди, (шамол) уни Тай* тоғига улоқтириб юборди.
Айла* подшоҳи Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга оқ хачир совға қилди ва бурда кийдирди. У зот унга уларнинг ўз юртида қолишлари ҳақида аҳднома ёзиб бердилар.
Водил-қурога келганларида, ҳалиги аёлга: «Боғинг қанча чиқди?» дедилар. «Ўн васақ, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам чамалаганларидек», деди. Шунда Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Мен Мадинага шошяпман, сизлардан ким мен билан тезроқ боришни истаса, шошилсин», дедилар. Мадинага яқин келганларида – Ибн Баккор шу маънодаги гапни айтган эди* – «Бу Тобадир»*, дедилар. Уҳудни кўриб: «Бу шундай тоғчаки, у бизни севади яхши кўради, биз ҳам уни яхши кўрамиз севамиз. Менга қаранглар, сизларга ансорларнинг энг яхши хонадонлари ҳақида хабар берайми?» дедилар. «Ҳа», дейишди. У зот: «Бану Нажжор хонадонлари, кейин Бану Абдулашҳал хонадонлари, кейин Бану Соъида ёки Бану Ҳорис ибн Хазраж хонадонлари. Ансорларнинг ҳар бир хонадонида бор», дедилар. Яъни «яхшилик бор», демоқчи бўлдилар».
* Водил-қуро – Мадинанинг Шом тарафида жойлашган қадимги шаҳарлардан бўлиб, у билан Мадина оралиғи уч мил (5,544 км) бўлган («Фатҳул-Борий»).
* Васақнинг изоҳи 1405-ҳадисда берилган.
* Тай тоғи – Мадина билан Шом ўртасида, денгиз бўйида жойлашган тоғ.
* Айла – ўша вақтларда Мисрдан Маккага кетиш йўлида, Қизил денгиз соҳилида жойлашган, қалъали машҳур шаҳар. Мисрдан келишда Сино водийсидан кейин келади.
* Ибн Баккор имом Бухорийнинг шайхларидан бўлиб, бу ҳадисни у кишига шу устози айтиб берган. Бухорий омонат юзасидан «Мадинага яқин келганларида» деган жумладаги айрим сўзларда иккиланганини айтиш билан бирга, маъно шундай эканини таъкидлаб қўймоқда.
* Тоба – яхши, олийжаноб, ёқимли. Набий алайҳиссалом Мадинани шундай деб ҳам номлаганлар.
573/39 - بَاب: الْعُشْرِ فِيمَا يُسْقَى مِنْ مَاءِ السَّمَاءِ وَبِالْمَاءِ الْجَارِي
573.39-БОБ.
ОСМОН СУВИ ҳамда ОҚАР СУВ БИЛАН
СУҒОРИЛАДИГАН НАРСАЛАРДА УШР БОРлиги ҳақида
743/1483 – عَنْ عَبْدِ الله بْنِ عُمَرَ رَضِيَ الله عَنْهُمَا، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «فِيمَا سَقَتِ السَّمَاءُ وَالْعُيُونُ أَوْ كَانَ عَثَرِيًّا: الْعُشْرُ، وَمَا سُقِيَ بِالنَّضْحِ: نِصْفُ الْعُشْرِ».
743.1483. Солим ибн Абдуллоҳ отаси розияллоҳу анҳудан ривоят қилади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Осмон ва булоқлар суғорган ёки лалми ердан сув ичадиган нарсалардан ушр, сув ташиб суғорилган нарсалардан ярим ушр (вожиб)», дедилар».
Изоҳ: Абу Абдуллоҳ – имом Бухорийнинг ўзи. Бухорийнинг ушбу изоҳи айрим нусхаларда, жумладан, биз асос қилиб олган нусхада ҳам шу ўринда келтирилган. Аммо у энг мўътабар нусхалардан бири ҳисобланган Фирабрий нусхасида кейинги ҳадисга илова қилинган. Изоҳнинг маъно-мазмуни ҳам шуни тақозо қилади.
574/40 – بَاب: أَخْذِ صَدَقَةِ التَّمْرِ عِنْدَ صِرَامِ النَّخْلِ
وَهَلْ يُتْرَكُ الصَّبِيُّ فَيَمَسُّ تَـمْرَ الصَّدَقَةِ
574.40-БОБ.
ХУРМОНИНГ закотИ меваси ТЕРИЛГАНДА ОЛИНиши ҳақида ва
Боланинг садақа хурмоларга тегишига қўйиб бериладими?
744/1485 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: كَانَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم يُؤْتَى بِالتَّمْرِ عِنْدَ صِرَامِ النَّخْلِ، فَيَجِيءُ هَذَا بِتَمْرِهِ وَهَذَا مِنْ تَـمْرِهِ، حَتَّى يَصِيرَ عِنْدَهُ كَوْمًا مِنْ تَـمْرٍ، فَجَعَلَ الْحَسَنُ وَالْحُسَيْنُ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا يَلْعَبَانِ بِذَلِكَ التَّمْرِ. فَأَخَذَ أَحَدُهُمَا تَـمْرَةً فَجَعَلَهَا فِي فِيهِ، فَنَظَرَ إِلَيْهِ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم فَأَخْرَجَهَا مِنْ فِيهِ، فَقَالَ: «أَمَا عَلِمْتَ أَنَّ آلَ مُحَمَّدٍ صلى الله عليه وسلم لَا يَأْكُلُونَ الصَّدَقَةَ؟!».
744.1485. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Хурмо терими вақтида Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга хурмо келтирилар эди. Буниси ҳам ўз хурмосини, униси ҳам ўз хурмосини олиб келарди. Ҳатто у зотнинг ҳузурларида хурмодан уюм ҳосил бўлар эди. (Бир куни) Ҳасан ва Ҳусайн розияллоҳу анҳумо ўша хурмоларни ўйнай бошлашди. Кейин бирлари битта хурмони олиб, оғзига солди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам уни кўриб, хурмони унинг оғзидан чиқариб ташладилар-да: «Муҳаммаднинг – соллаллоҳу алайҳи васаллам – оиласи садақа емаслигини билмасмидинг?!» дедилар».
575/41 – بَاب: هَلْ يَشْتَرِي صَدَقَتَهُ؟
575.41-БОБ.
Киши ўз САДАҚАСИНИ СОТИБ ОЛАДИМИ?
745/1490 – عَنْ عُمَرَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: حَمَلْتُ عَلَى فَرَسٍ فِي سَبِيلِ اللهِ، فَأَضَاعَهُ الَّذِي كَانَ عِنْدَهُ، فَأَرَدْتُ أَنْ أَشْتَرِيَهُ، وَظَنَنْتُ أَنَّهُ يَبِيعُهُ بِرُخْصٍ، فَسَأَلْتُ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم فَقَالَ: «لَا تَشْتَرِ، وَلَا تَعُدْ فِي صَدَقَتِكَ وَإِنْ أَعْطَاكَهُ بِدِرْهَمٍ، فَإِنَّ الْعَائِدَ فِي صَدَقَتِهِ كَالْعَائِدِ فِي قَيْئِهِ».
745.1490. Зайд ибн Аслам отасидан ривоят қилади:
«Умар розияллоҳу анҳунинг шундай деяётганини эшитдим: «Аллоҳнинг йўлида (бир кишига) от миндириб юбордим. Эгаси уни увол қилди. Мен уни сотиб олмоқчи бўлдим. Уни арзон сотади деб ўйладим. Набий соллаллоҳу алайҳи васалламдан сўраган эдим, у зот: «Сотиб олма, садақангни қайтариб олма, гарчи уни сенга бир дирҳамга берса ҳам. Садақасини қайтариб олган худди қусуғини қайтиб олган кабидир», дедилар».
Изоҳ: Фиқҳга кўра, берган садақасини қайтариб сотиб олиш жоиз. Лекин сотиб олмаслик афзал, чунки бунда арзон сотиб олиш нияти бўлиши мумкин («Файзул Борий»).
576/42 – بَاب: الصَّدَقَةِ عَلَى مَوَالِي أَزْوَاجِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم
576.42-БОБ.
НАБИЙ СОЛЛАЛЛОҲУ АЛАЙҲИ ВАСАЛЛАМнинг АЁЛЛАРИ
ОЗОД ҚИЛГАн ҚУЛЛАРГА САДАҚА ҚИЛИШ ҲАҚИДА
746/1492 - عَنِ ابْنِ عَبِّاسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: وَجَدَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم شَاةً مَيِّتَةً، أُعْطِيَتْهَا مَوْلَاةٌ لِمَيْمُونَةَ مِنَ الصَّدَقَةِ، قَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «هَلَّا انْتَفَعْتُمْ بِجِلْدِهَا». قَالُوا: إِنَّهَا مَيْتَةٌ؟ قَالَ: «إِنَّـمَا حَرُمَ أَكْلُهَا».
746.1492. Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам Маймунанинг озод қилган чўрисига садақадан берилган қўйнинг ўлигини кўрдилар. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Бунинг терисидан фойдалансангиз-чи», дедилар. «У ҳаром ўлган», дейишди. «Уни ейиш ҳаром, холос», дедилар».
577/43 – بَاب: إِذَا تَحَوَّلَتِ الصَّدَقَةُ
577.43-БОБ.
САДАҚА БОШҚА ҳолатГА ЎТСА...
747/1495 - عَنْ أَنَسٍ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم أُتِيَ بِلَحْمٍ تُصُدِّقَ بِهِ عَلَى بَرِيرَةَ، فَقَالَ: «هُوَ عَلَيْهَا صَدَقَةٌ وَهُوَ لَنَا هَدِيَّةٌ».
747.1495. Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга Барийрага садақа қилинган гўштдан келтирилди. Шунда у зот: «Бу унинг учун садақа, биз учун эса ҳадядир», дедилар».
578/44 – بَاب: أَخْذِ الصَّدَقَةِ مِنَ الْأَغْنِيَاءِ، وَتُرَدَّ فِي الْفُقَرَاءِ حَيْثُ كَانُوا
578.44-боб.
САДАҚАНИ БОЙЛАРДАН ОЛИШ ВА УНИ ҚАЕРДА
БЎЛСАлар ҲАМ, КАМБАҒАЛЛАРГА БЕРИШ ҲАҚИДА
748/1496 – حَدِيثُ مُعَاذٍ وَبَعْثِهِ إلَى الـيَمَنِ، تَقَدَّمَ، وَفِي هَذِهِ الرِّوَايَةِ: وَاتَّقِ دَعْوَةَ الْمَظْلُومِ، فَإِنَّهُ لَيْسَ بَيْنَهُ وَبَيْنَ اللهِ حِجَابٌ».
748.1496. Ибн Аббос розияллоҳуму анҳодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Муъоз ибн Жабални Яманга юбораётиб, унга дедилар: «Албатта, сен аҳли китоб қавмнинг олдига борасан. Уларнинг ҳузурига борганингда, уларни «Аллоҳдан ўзга илоҳ йўқ ва Муҳаммад Аллоҳнинг Расулидир», деб гувоҳлик беришга даъват қил. Агар улар сенга бунда итоат этишса, Аллоҳ уларга бир кеча-кундузда беш намозни фарз қилганини айт. Агар улар сенга бунда ҳам итоат этишса, Аллоҳ бойларидан олиниб, камбағалларига қайтариладиган садақани уларга фарз қилганини айт. Агар улар сенга бунда итоат этишса, (закот олишда) сара молларидан эҳтиёт бўл. Мазлумнинг дуосидан сақлан, чунки у билан Аллоҳнинг ўртасида парда йўқдир».
579/45 – بَاب: صَلَاةِ الْإِمَامِ، وَدُعَائِهِ لِصَاحِبِ الصَّدَقَةِ
579.45-боб.
раҳбарНИНГ (аллоҳдан) САДАҚА ЭГАСИни
ёрлақашини сўраши ВА ДУО ҚИЛИШИ ҲАҚИДА
749/1497 - عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ أَبِي أَوْفَى رَضِيَ الله عَنْهُمَا قَالَ: كَانَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم إِذَا أَتَاهُ قَوْمٌ بِصَدَقَتِهِمْ قَالَ: «اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى آلِ فُلَانٍ»، فَأَتَاهُ أَبِي بِصَدَقَتِهِ، فَقَالَ: «اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى آلِ أَبِي أَوْفَى».
749.1497. Абдуллоҳ ибн Абу Авфодан ривоят қилинади:
«Бирор қавм Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга ўз садақасини олиб келса: «Аллоҳим! Фалончининг оиласини ёрлақагин!» дер эдилар. Отам у зотга ўз садақасини олиб келган эди, у зот: «Аллоҳим! Абу Авфонинг оиласини ёрлақагин!» дедилар».
580/46 – بَاب: مَا يُسْتَخْرَجُ مِنَ الْبَحْرِ
580.46-боб.
ДЕНГИЗДАН ЧИҚАРИБ ОЛИНАДИГАН НАРСАЛАР ҲАҚИДА
750/1498 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيّ ِصلى الله عليه وسلم: «أَنَّ رَجُلًا مِنْ بَنِي إِسْرَائِيلَ، سَأَلَ بَعْضَ بَنِي إِسْرَائِيلَ بِأَنْ يُسْلِفَهُ أَلْفَ دِينَارٍ، فَدَفَعَهَا إِلَيْهِ، فَخَرَجَ فِي الْبَحْرِ فَلَمْ يَجِدْ مَرْكَبًا، فَأَخَذَ خَشَبَةً فَنَقَرَهَا، فَأَدْخَلَ فِيهَا أَلْفَ دِينَارٍ، فَرَمَى بِهَا فِي الْبَحْرِ، فَخَرَجَ الرَّجُلُ الَّذِي كَانَ أَسْلَفَهُ، فَإِذَا بِالْخَشَبَةِ، فَأَخَذَهَا لِأَهْلِهِ حَطَبًا - فَذَكَرَ الْحَدِيثَ - فَلَمَّا نَشَرَهَا وَجَدَ الْمَالَ».
750.1498. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламдан ривоят қилинади: «Бану Исроилдан бир киши Бану Исроилнинг биридан минг динор қарз бериб туришни сўради. У ўшани берди. Кейин у денгизга чиқди. Улов топа олмай, бир ёғоч олиб, уни тешди ва минг динорни унинг ичига тиқиб, уни денгизга отди. Унга қарз берган киши ҳам (соҳилга) чиқди. Қараса, бир ёғоч. Уни аҳлига ўтин сифатида олиб келди... Кейин уни ёрган эди, ҳалиги молни топди».
581/47 – بَاب: فِي الرِّكَازِ الْخُمُسُ
581.47-БОБ.
РикозДА хумус бор
751/1499 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «الْعَجْمَاءُ جُبَارٌ، وَالْبِئْرُ جُبَارٌ، وَالْمَعْدِنُ جُبَارٌ، وَفِي الرِّكَازِ الْخُمُسُ».
751.1499. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Тилсизларда тўлов йўқ. Қудуқда тўлов йўқ. Маъданда тўлов йўқ. Рикозда хумус бор», дедилар».
Изоҳ: «Тилсизлар» деганда ҳайвон ва қушлар назарда тутилган. Уларда тўлов йўқлиги эса улар келтирган зарарлар туфайли эваз, товон тўлаш йўқлигидир. Бу уларнинг эгалари сабабчи бўлмаган тақдирда. Акс ҳолда, эгаларига товон тўлаш лозим бўлади.
«Қудуқда тўлов йўқ» дегани биров қудуқ қаздираётганда қазувчи иш жараёнида ўлиб қолса, қаздираётган шахс унинг товонини тўламайди, деганидир. Шунингдек, биров қудуққа тушиб кетса ёки унга бирор нарса тушиб кетиб, синса, қудуқ қаздирган киши бунга масъул бўлмайди. Бунда қудуқнинг эгаси уни ўзига қарашли ердан қаздирган бўлиши шарт.
«Маъданда тўлов йўқ» деган жумлани уламолар икки хил изоҳлашган. Жумҳур уламо маъдан топиб олган киши унинг бешдан бирини ғазнага топширмайди, деган. Ҳанафийлар эса: «Бу ерда ҳам қудуқдаги ҳолат назарда тутилган. Масалан, бир киши бировни маъдан қазишга ёлласаю, қазувчи иш жараёнида ўлиб қолса, қаздирувчи унинг товонини тўламайди», дейишган.
«Рикоз» деб жумҳурнинг наздида жоҳилият аҳли яширган дафиналарга айтилади. Ҳанафийлар эса «Маъданлар ҳам рикозга киради», дейишган. Айрим мутахассисларнинг айтишича, ушбу хилоф «рикоз» сўзининг маъносидан келиб чиққан, чунки Ҳижоз аҳли «рикоз» деганда фақат жоҳилият дафиналарини назарда тутган, ироқликлар эса дафинани ҳам, маъданни ҳам рикоз дейишган. Бу ўринда жумҳурнинг сўзи қувватли, чунки Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Ҳижоз тилида сўзлаганлар.
Изоҳ: «Тилсизлар» деганда ҳайвон ва қушлар назарда тутилган бўлиб, улар келтирган зарарга эгалари сабабчи бўлмаса, товон тўланмайди.
«Қудуқда тўлов йўқ» деганда бир одам ўзига қарашли ердан қудуқ қаздираётганда қазувчи иш жараёнида ўлиб қолса, қаздираётган одам бунинг учун товон тўламаслиги назарда тутилган. Шунингдек, ўша қудуққа одам ёки бирор буюм тушиб кетса ҳам, қудуқ қаздирган киши бунга масъул бўлмайди.
«Маъданда тўлов йўқ» деган жумлани уламолар икки хил изоҳлашган. Жумҳур уламо маъдан топиб олган киши унинг бешдан бирини ғазнага топширмайди, деган. Ҳанафийлар эса: «Бу ерда ҳам қудуқдаги ҳолат назарда тутилган. Масалан, бир киши бировни маъдан қазишга ёлласаю, қазувчи иш жараёнида ўлиб қолса, қаздирувчи унинг товонини тўламайди», дейишган.
«Рикоз» деб жумҳурнинг наздида жоҳилият аҳли яширган дафиналарга айтилади. Ҳанафийлар эса «Маъданлар ҳам рикозга киради», дейишган. Айрим мутахассисларнинг айтишича, ушбу хилоф «рикоз» сўзининг маъносидан келиб чиққан, чунки Ҳижоз аҳли «рикоз» деганда фақат жоҳилият дафиналарини назарда тутган, ироқликлар эса дафинани ҳам, маъданни ҳам рикоз дейишган. Бу ўринда жумҳурнинг сўзи қувватли, чунки Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Ҳижоз тилида сўзлаганлар.
582/48 – بَاب: قَوْلِ اللهِ تَعَالَ:
(وَالْعَامِلِينَ عَلَيْهَا) [التوبة: 60] وَمُحَاسَبَةِ الْمُصَدِّقِينَ مَعَ الْإِمَامِ
582.48-боб.
АЛЛОҲ ТАОЛОНИНГ «УНДА ИШЛОВЧИЛАРГА» ДЕГАН сўзи ВА САДАҚА ЙИҒУВЧИЛАРНИНГ раҳбарГА ҲИСОБОТ БЕРИШЛАРИ ҲАҚИДА
752/1500 - عَنْ أَبِي حُمَيْدٍ السَّاعِدِيِّ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: اسْتَعْمَلَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم رَجُلًا مِنَ الْأَسْدِ عَلَى صَدَقَاتِ بَنِي سُلَيْمٍ يُدْعَى ابْنَ اللُّتْبِيَّةِ، فَلَمَّا جَاءَ حَاسَبَهُ.
752.1500. Абу Ҳумайд Соъидий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Асад (қабиласи)дан Ибн Лутбийя деган бир кишини Бану Сулаймнинг садақасини йиғишга омил (закот йиғувчи) қилиб тайинладилар. У келгач, у зот уни сарҳисоб қилдилар».
583/49 – بَاب: وَسْمِ الْإِمَامِ إِبِلَ الصَّدَقَةِ بِيَدِهِ
583.49-боб.
раҳбарнинг САДАҚА ТУЯЛАРиГА
ЎЗ ҚЎЛИ БИЛАН ТАМҒА УРИШИ ҲАҚИДА
753/1502 - عَنْ أَنَسٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: غَدَوْتُ إِلَى رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم بِعَبْدِ اللهِ بْنِ أَبِي طَلْحَةَ لِيُحَنِّكَهُ، فَوَافَيْتُهُ فِي يَدِهِ الْمِيسَمُ، يَسِمُ إِبِلَ الصَّدَقَةِ.
753.1502. Анас ибн Молик розияллоҳу анҳу сўзлаб берди:
«Абдуллоҳ ибн Талҳани олиб, танглайини кўтариб қўйсинлар деб, эрталаб Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига борсам, у зот қўлларида тамға босадиган асбоб билан садақа туяларига тамға босаётганларининг устидан чиқибман».
27 – كتاب: صَدَقَةِ الفِطْرِ
584/1 – بَاب: فَرْضِ صَدَقَةِ الْفِطْرِ
584.1-боб.
ФИТР САДАҚАСИНИНГ ФАРЗЛИГИ ҲАҚИДА
754/1503 - عَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: فَرَضَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم زَكَاةَ الْفِطْرِ، صَاعًا مِنْ تَـمْرٍ أَوْ صَاعًا مِنْ شَعِيرٍ، عَلَى الْعَبْدِ وَالْحُرِّ، وَالذَّكَرِ وَالْأُنْثَى، وَالصَّغِيرِ وَالْكَبِيرِ، مِنَ الْمُسْلِمِينَ، وَأَمَرَ بِـهَا أَنْ تُؤَدَّى قَبْلَ خُرُوجِ النَّاسِ إِلَى الصَّلَاةِ.
754.1503. Ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам фитр закотини* мусулмонлардан қулга ҳам, ҳурга ҳам, эркакка ҳам, аёлга ҳам, кичикка ҳам, каттага ҳам хурмодан бир соъ* ёки арпадан бир соъ деб фарз қилдилар ва унинг одамлар (ийд) намозга чиқишларидан олдин адо этилишини буюрдилар».
Изоҳ: Фуқаҳоларга кўра, оят ва ҳадисларда «фарз» калимаси шаръий истилоҳдаги фарз учун ҳам, вожиб учун ҳам ишлатилади. Ҳанафий мазҳаби уламолари бир неча ўринларда, жумладан, фитр садақаси борасида «фарз» сўзи шаръий истилоҳдаги «вожиб» маъносида ишлатилганини таъкидлайдилар ва бу сўзларини бир қатор далиллар билан исботлайдилар. Шу боис, ҳанафий мазҳабида фитр садақаси закот нисобига эга бўлган ҳар бир ҳур мусулмон кишига фарз эмас, вожиб ҳисобланади. Яна 978-ҳадиснинг изоҳига қаранг.
585/2 - بَاب: الصَّدَقَةِ قَبْلَ الْعِيدِ
585.2-боб.
Фитр садақасининг ҳайит намозидан олдин берилиши ҲАҚИДА
755/1510 - عَنْ أَبِي سَعِيدٍ الْخُدْرِيِّ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: كُنَّا نُخْرِجُ فِي عَهْدِ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم يَوْمَ الْفِطْرِ صَاعًا مِنْ طَعَامٍ. وَقَالَ أَبُو سَعِيدٍ وَكَانَ طَعَامَنَا الشَّعِيرُ وَالزَّبِيبُ وَالْأَقِطُ وَالتَّمْرُ.
755.1510. Абу Саъид Худрий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг даврларида Фитр куни бир соъ егулик берар эдик. Егулигимиз арпа, майиз, қурут ва хурмо бўлар эди».
586/3 – بَاب: صَدَقَةِ الْفِطْرِ عَلَى الصَّغِيرِ وَالْكَبِيرِ
586.3-БОБ.
ФИТР САДАҚАСИ КАТТАЮ КИЧИКка вожибдир
756/1512 - عَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: فَرَضَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم صَدَقَةَ الْفِطْرِ صَاعًا مِنْ شَعِيرٍ أَوْ صَاعًا مِنْ تَـمْرٍ، عَلَى الصَّغِيرِ وَالْكَبِيرِ، وَالْحُرِّ وَالْمَمْلُوكِ.
756.1512. Ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам арпадан бир соъ ёки хурмодан бир соъ фитр садақасини каттаю кичикка, ҳуру қулга фарз қилдилар».
28 – كتاب: الحج
28.. ҲАЖ КИТОБИ
587/1 – بَابُ: وُجُوبِ الْحَجِّ وَفَضْلِهِ.
587.1-боб.
ҲАЖНИНГ ФАРЗЛИГИ ВА УНИНГ ФАЗИЛАТИ ҲАҚИДА
Аллоҳ таоло айтади: «Одамлардан йўлга қодир бўлганларига Аллоҳ учун Байтни ҳаж қилмоқ вожибдир. Кимки куфр келтирса, албатта, Аллоҳ оламлардан беҳожатдир»
757/1513 - عَنْ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: كَانَ الْفَضْلُ رَدِيفَ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم، فَجَاءَتِ امْرَأَةٌ مِنْ خَثْعَمَ، فَجَعَلَ الْفَضْلُ يَنْظُرُ إِلَيْهَا وَتَنْظُرُ إِلَيْهِ، وَجَعَلَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم يَصْرِفُ وَجْهَ الْفَضْلِ إِلَى الشِّقِّ الْآخَر،ِ فَقَالَتْ: يَا رَسُولَ اللهِ، إِنَّ فَرِيضَةَ اللهِ عَلَى عِبَادِهِ فِي الْحَجِّ أَدْرَكَتْ أَبِي شَيْخًا كَبِيرًا، لَا يَثْبُتُ عَلَى الرَّاحِلَةِ، أَفَأَحُجُّ عَنْهُ؟ قَالَ: «نَعَمْ». وَذَلِكَ فِي حَجَّةِ الْوَدَاعِ.
757.1513. Абдуллоҳ ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Фазл Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг орқаларига мингашиб олган эди. Хасъамдан бир аёл келиб қолди. Фазл унга қарай бошлади. У ҳам бунга қарарди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам Фазлнинг юзини (аста) бошқа тарафга буриб қўйдилар. У (аёл): «Эй Аллоҳнинг Расули, Аллоҳнинг ҳаж борасида бандалари зиммасидаги фарзи отамга у қартайиб, туяда ўтира олмайдиган бўлганида етди. Унинг номидан ҳаж қилсам бўладими?» деди. У зот: «Ҳа», дедилар.
Бу видолашув ҳажида бўлган эди».
588/2 – بَاب: قَوْلِ اللهِ تَعَالَى: (يَأْتُوكَ رِجَالًا وَعَلَى كُلِّ ضَامِرٍ يَأْتِينَ مِنْ كُلِّ فَجٍّ عَمِيقٍ (27) لِيَشْهَدُوا مَنَافِعَ لَهُمْ) [الـحج: 27-28]
588.2-боб.
АЛЛОҲ ТАОЛОНИНГ «... улар сен томон пиёда ва озиб кетган уловлар устида узоқ-узоқ йўллардан келсинлар Ва ўзлари учун бўладиган манфаатларга шоҳид бўлсинлар» деган сўзи ҲАҚИДА
758/1514 - عَنِ بْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: رَأَيْتُ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم يَرْكَبُ رَاحِلَتَهُ بِذِي الْحُلَيْفَةِ، ثُمَّ يُهِلُّ حَتَّى تَسْتَوِيَ بِهِ قَائِمَةً.
758.1514. Ибн Умар розияллоҳу анҳумо айтади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг Зулҳулайфада* уловларига минаётганларини, сўнг (улов) у зотни кўтариб, тикланиб олгач талбия* айтаётганларини кўрдим».
589/3 – بَاب: الْحَجِّ عَلَى الرَّحْلِ
589.3-БОБ.
УЛОВДА ҲАЖ ҚИЛИШ ҲАҚИДА
759/1517 - عَنْ أَنَسٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم حَجَّ عَلَى رَحْلٍ، وَكَانَتْ زَامِلَتَهُ.
759.1517. Сумома ибн Абдуллоҳ ибн Анасдан ривоят қилинади:
«Анас розияллоҳу анҳу уловда ҳаж қилди. У хасис эмас эди. У Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг уловда ҳаж қилганларини ва (улов) у зотнинг юкларини ташиганини сўзлаб берди».
Изоҳ: «Хасис эмас эди», дейилишига сабаб шуки, Анас розияллоҳу анҳу имконлари бўла туриб, улов устида тахтиравонда эмас, оддий эгарда йўлга отланган эканлар. Бироқ бу зиқналикдан эмас, балки у кишининг камтарликларига далолат эди.
590/4 – بَاب: فَضْلِ الْحَجِّ الْمَبْرُورِ
590.4-БОБ.
МАБРУР* ҲАЖНИНГ ФАЗЛИ ҲАҚИДА
760/1520 - عَنْ عَائِشَةَ أُمِّ الـمُؤمِنِينَ رَضِيَ الله عَنْهَا أَنَّهَا قَالَتْ: يَا رَسُولَ اللهِ، نَرَى الْجِهَادَ أَفْضَلَ الْعَمَلِ، أَفَلَا نُجَاهِدُ؟ قَالَ: «لَا، لَكِنَّ أَفْضَلَ الْجِهَادِ حَجٌّ مَبْرُورٌ».
760.1520. Мўминларнинг онаси Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«У киши: «Эй Аллоҳнинг Расули, биз жиҳодни энг афзал амал деб биламиз, жиҳод қилмаймизми?» деди. У зот: «Йўқ, аммо жиҳоднинг афзали – мабрур ҳаждир», дедилар».
761/1521 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: سَـمِعْتُ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم يَقُولُ: «مَنْ حَجَّ ِللهِ، فَلَمْ يَرْفُثْ وَلَمْ يَفْسُقْ، رَجَعَ كَيَوْمِ وَلَدَتْهُ أُمُّهُ».
761.1521. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу айтади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «Ким Аллоҳ учун ҳаж қилсаю, шаҳвоний нарсалар ҳамда фосиқлик қилмаса, онасидан туғилган кундагидек бўлиб қайтади», деяётганларини эшитдим».
591/5 – بَاب: مُهَلِّ أَهْلِ الـيمن
591.5-БОБ.
МАККА АҲЛИНИНГ ҲАЖ ВА УМРА УЧУН
эҳром боғлайдиган жойи ҲАҚИДА
762/1524 - عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ الله عَنْهُمَا قَالَ: إِنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم وَقَّتَ لِأَهْلِ الْمَدِينَةِ ذَا الْحُلَيْفَةِ، وَلِأَهْلِ الشَّأْمِ الْجُحْفَةَ، وَلِأَهْلِ نَجْدٍ قَرْنَ الْمَنَازِلِ، وَلِأَهْلِ الْيَمَنِ يَلَمْلَمَ، هُنَّ لَهُنَّ، وَلِمَنْ أَتَى عَلَيْهِنَّ مِنْ غَيْرِهِنَّ، مِـمَّنْ أَرَادَ الْحَجَّ وَالْعُمْرَةَ، وَمَنْ كَانَ دُونَ ذَلِكَ فَمِنْ حَيْثُ أَنْشَأَ، حَتَّى أَهْلُ مَكَّةَ مِنْ مَكَّةَ.
762.1524. Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам Мадина аҳли учун Зулҳулайфани, Шом аҳли учун Жуҳфани, Нажд аҳли учун Қарнул-манозилни ва Яман аҳли учун Яламламни мийқот қилиб белгиладилар. Булар ўша ерликлар учун ҳамда бошқа ерлардан бу ерларга ҳаж ва умра қилмоқчи бўлиб келганлар учундир. Ким бунинг ичида бўлса, (унинг мийқоти) қасд қилган жойидандир, ҳатто Макка аҳлиники Маккадандир».
Изоҳ: Ҳанафий мазҳаби бўйича мийқотдан ташқаридагилар ҳаж ёки умрани ният қилса ҳам, қилмаса ҳам, Маккага кирмоқчи бўлса, эҳромда бўлиши вожибдир. Зеро, Ибн Абу Шайба ва имом Табароний раҳматуллоҳи алайҳимонинг ривоятларида келган ҳадисда Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ҳар бир киши мийқотдан эҳром боғлаган ҳолдагина ўтади», деганлар. Маккаликларнинг ҳаж учун мийқоти Макка, умра учун мийқоти эса Ҳил, яъни мийқот ва ҳарам оралиғидир. Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «Эй Абдурраҳмон, синглингни олиб бориб, уни Танъимдан умра қилдир» деган гаплари бунга далил бўлади («Ҳидоя», «Файзул Борий», «Насбур Роя»).
592/6 - بَاب
592.6-БОБ.
763/1532 - عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم أَنَاخَ بِالْبَطْحَاءِ الَّتِي بِذِي الْحُلَيْفَةِ، فَصَلَّى بِـهَا. وَكَانَ عَبْدُ اللهِ ابْنُ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا يَفْعَلُ ذَلِكَ.
763.1532. Нофеъдан ривоят қилинади:
«Абдуллоҳ ибн Умар розияллоҳу анҳумо: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Зулҳулайфадаги Батҳода* туяларини чўктириб, ўша ерда намоз ўқидилар», деди.
Абдуллоҳ ибн Умар розияллоҳу анҳумо ҳам шундай қилар эди».
* Батҳо – водийдаги майда тошли кенг ўзан, сув йўли. Зулҳулайфадаги маълум жой ҳам Батҳо деб аталади.
593/7 – بَاب: خُرُوجِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم عَلَى طَرِيقِ الشَّجَرَةِ
593.7-БОБ.
НАБИЙ СОЛЛАЛЛОҲУ АЛАЙҲИ ВАСАЛЛАМнинг
ШАЖАРА* ЙЎЛИДАН ЧИҚқанЛАРИ ҲАҚИДА
764/1533 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُمَا: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم كَانَ يَخْرُجُ مِنْ طَرِيقِ الشَّجَرَةِ، وَيَدْخُلُ مِنْ طَرِيقِ الْمُعَرَّسِ، وَأَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم كَانَ إِذَا خَرَجَ إِلَى مَكَّةَ يُصَلِّي فِي مَسْجِدِ الشَّجَرَةِ، وَإِذَا رَجَعَ صَلَّى بِذِي الْحُلَيْفَةِ، بِبَطْنِ الْوَادِي، وَبَاتَ حَتَّى يُصْبِحَ.
764.1533.Абдуллоҳ ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам (Мадинадан) Шажара йўли орқали чиқиб, Муъаррас* йўлидан кирар эдилар. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Маккага чиққанларида Шажара масжидида намоз ўқир эдилар. Қайтганларида эса Зулҳулайфада, водийнинг ичида намоз ўқир эдилар ва тонг отгунча (шу ерда) тунар эдилар».
* Шажара – Мадина-Макка йўлидаги жой номи.
* «Муъаррас»нинг маъноси сафар асносида тунаш учун, дам олиш учун тушиладиган жойдир. У Зулҳулайфадаги бир мавзе бўлиб, у ерда йўловчилар тунашган. Бу икки жой Мадинадан 6 мил (11,088 км) узоқликда жойлашган.
594/8 – بَاب: قَوْلِ النَّبِيِّ: صلى الله عليه وسلم الْعَقِيقُ وَادٍ مُبَارَكٌ
594.8-БОБ.
НАБИЙ СОЛЛАЛЛОҲУ АЛАЙҲИ ВАСАЛЛАМНИНГ
«АҚИЙҚ МУБОРАК ВОДИЙДИР», ДЕГАН сўзЛАРИ ҲАҚИДА
765/1534 – عَنْ عُمَرَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: سَـمِعْتُ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم بِوَادِي الْعَقِيقِ يَقُولُ: «أَتَانِي اللَّيْلَةَ آتٍ مِنْ رَبِّي فَقَالَ: صَلِّ فِي هَذَا الْوَادِي الْمُبَارَكِ وَقُلْ: عُمْرَةً فِي حَجَّةٍ».
765.1534. Умар розияллоҳу анҳу айтади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг Ақийқ водийсида шундай деяётганларини эшитганман: «Бу кеча Роббим тарафидан кимдир келиб: «Бу муборак водийда намоз ўқи ва: «Ҳажга қўшиб умра (қиламан)», деб айт», деди».
766/1535 – عَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ الله عَنْهُمَا، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم: أَنَّهُ رُئِيَ وَهُوَ فِي مُعَرَّسٍ بِذِي الْحُلَيْفَةِ، بِبَطْنِ الْوَادِي، قِيلَ لَهُ: إِنَّكَ بِبَطْحَاءَ مُبَارَكَةٍ.
766.1535. Мусо ибн Уқба бундай сўзлаб берди:
«Солим ибн Абдуллоҳ отаси розияллоҳу анҳудан ривоят қилиб, деди: «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам Зулҳулайфадаги Муъаррасда, водийнинг ичида эканларида у зотга туш кўрсатилиб: «Албатта, сен муборак Батҳодасан», дейилди».
595/9 – بَاب: غَسْلِ الْخَلُوقِ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ مِنَ الثِّيَابِ
595.9-БОБ.
КИЙИМДАн ХУШБЎЙЛИКНИ УЧ МАРТА ЮВИШ ҲАҚИДА
767/1536 - عَنْ يَعْلَى بْنِ أمَيَّةَ رَضِيَ الله عَنْهُ، أنَّهُ قَالَ لِعُمَرَ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَرِنِي النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم حِينَ يُوحَى إِلَيْهِ. قَالَ: فَبَيْنَمَا النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم بِالْجِعْرَانَةِ، وَمَعَهُ نَفَرٌ مِنْ أَصْحَابِهِ، جَاءَهُ رَجُلٌ فَقَالَ: يَا رَسُولَ اللهِ، كَيْفَ تَرَى فِي رَجُلٍ أَحْرَمَ بِعُمْرَةٍ وَهْوَ مُتَضَمِّخٌ بِطِيبٍ؟ فَسَكَتَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم سَاعَةً، فَجَاءَهُ الْوَحْيُ، فَأَشَارَ عُمَرُ رَضِيَ الله عَنْهُ إِلَيَّ، فَجِئْتُ،، وَعَلَى رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم ثَوْبٌ قَدْ أُظِلَّ بِهِ، فَأَدْخَلْتُ رَأْسِي، فَإِذَا رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم مُحْمَرُّ الْوَجْهِ، وَهْوَ يَغِطُّ، ثُمَّ سُرِّيَ عَنْهُ، فَقَالَ: «أَيْنَ الَّذِي سَأَلَ عَنِ الْعُمْرَةِ؟» فَأُتِيَ بِرَجُلٍ، فَقَالَ: «اغْسِلِ الطِّيبَ الَّذِي بِكَ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ، وَانْزِعْ عَنْكَ الْجُبَّةَ، وَاصْنَعْ فِي عُمْرَتِكَ كَمَا تَصْنَعُ فِي حَجَّتِكَ».
767.1536. Ибн Журайж шундай хабар беради:
«Ато менга шундай хабар қилди: «Сафвон ибн Яъло қуйидагича хабар қилган: «Яъло розияллоҳу анҳу Умар розияллоҳу анҳуга: «Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга ваҳий қилинаётган вақтда у зотни менга кўрсат», деди. (Яъло) айтади: «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам Жиъронада* эдилар. У зот билан бир неча асҳоблари ҳам бор эди. У зотга бир киши келиб: «Эй Аллоҳнинг Расули, хушбўйга беланиб олган ҳолда умрага эҳром боғлаган кишига қандай қарайсиз?» деди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам бир муддат жим бўлиб қолдилар. Шунда у зотга ваҳий келди. Умар розияллоҳу анҳу Яълога менга ишора қилди. Яъло мен келдим. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг устиларига бир мато соябон қилиб қўйилган эди. У бошимни (мато ичига) тиқдим. Қарасам, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг юзлари қизарган, ўзлари ҳансирар эдилар. Сўнг (ваҳий) у зотдан аста аригач: «Умра ҳақида сўраган қани?» дедилар. Бир киши келтирилди. «Ўзингдаги хушбўйликни уч марта юв, жуббангни* еч ва ҳажингда қандай қилсанг, умрангда ҳам шундай қил», дедилар».
Атога: «Унга уч марта ювишни буюрганларида яхшилаб тозалашни ирода қилганларми?» деган эдим, «Ҳа», деди».
* Жиърона – Тоифдан Маккага киришда жойлашган шаҳар бўлиб, у билан Макка оралиги 6-7 мил келади. У умра учун мийқот ҳисобланган.
* Жубба – ипак, жун ва бошқа матолардан тикиладиган ёқасиз қимматбаҳо устки кийим бўлиб, бугунги кундаги чопонга ўхшаш бўлган.
596/10 – بَاب: الطِّيبِ عِنْدَ الْإِحْرَامِ
وَمَا يَلْبَسُ إِذَا أَرَادَ أَنْ يُحْرِمَ وَيَتَرَجَّلُ وَيَدَّهِنُ
596.10-БОБ.
ЭҲРОМ боғлаШДА ХУШБЎЙЛАНИШ, ЭҲРОМ боғламоқчи бўлганДА НИМАЛАР КИЙИШ ҲАМДА СОЧ ТАРАШ ВА мой суртИШ ҲАҚИДА
768/1539 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا، زَوْجِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَتْ: كُنْتُ أُطَيِّبُ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم لِإِحْرَامِهِ حِينَ يُحْرِمُ، وَلِحِلِّهِ قَبْلَ أَنْ يَطُوفَ بِالْبَيْتِ.
768.1539. Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг жуфти ҳалоллари Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга эҳром боғлаётганларида эҳромга кираётганлари учун, Байтни тавоф қилишларидан олдин эса эҳромдан чиқаётганлари учун хушбўйлик суриб қўяр эдим».
Изоҳ: Бу ерда тош отиб, соч олдириб бўлгандан кейинги, ифоза тавофидан олдинги ҳолат назарда тутилган.
597/11 – بَاب: مَنْ أَهَلَّ مُلَبِّدًا
597.11-БОБ.
Сочни елимлаб олиб ТАЛБИЯ АЙТИШ ҲАҚИДА
769/1540 – عَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ الله عَنْهُمَا قَالَ: سَـمِعْتُ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم يُهِلُّ مُلَبِّدًا.
769.1540. Солим отаси розияллоҳу анҳудан ривоят қилади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг сочларини елимлаб олиб талбия айтаётганларини эшитганман».
* Бу ерда тўзиб кетмаслиги, орасига ҳашаротлар тушмаслиги учун асал, дарахт елими ва шу каби ёпишқоқ моддалар билан сочни мойлаб, ёпиштириб олиш назарда тутилмоқда. 1267-ҳадисга қаранг.
Изоҳ: Ҳанафий мазҳабига кўра, эҳром боғлагандан кейин хушбўйлик ишлатиш, ҳашарот тушмаслиги учун сочга ёпишқоқ моддаларни суриш, мой суриш каби ишлар жиноят ҳисобланади. Агар булардан бирортаси содир қилинса, каффорати учун қон чиқариш (жонлиқ сўйиш) вожиб бўлади («Ҳидоя»).
598/12 – بَاب: الْإِهْلَالِ عِنْدَ مَسْجِدِ ذِي الْحُلَيْفَةِ
598.12-БОБ.
ЗУЛҲУЛАЙФА МАСЖИДИнинг олдидан ЭҲРОМ БОҒЛАШ ҲАҚИДА
770/1541 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: مَا أَهَلَّ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم إِلَّا مِنْ عِنْدِ الْمَسْجِدِ. يَعْنِي: مَسْجِدَ ذِي الْحُلَيْفَةِ.
770.1541. Ибн Умар розияллоҳу анҳумо айтади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам фақат масжид олдидан, яъни Зулҳулайфа масжидининг олдидан эҳром боғлар эдилар».
599/13 – بَاب: الرُّكُوبِ وَالْاِرْتِدَافِ فِي الْحَجِّ
599.13-БОБ.
ҲАЖДА уловга МИНИШ ВА МИНГАШИШ ҲАҚИДА
771/1543 و1544 - عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا: أَنَّ أُسَامَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ كَانَ رِدْفَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم، مِنْ عَرَفَةَ إِلَى الْمُزْدَلِفَةِ، ثُمَّ أَرْدَفَ الْفَضْلَ مِنَ الْمُزْدَلِفَةِ إِلَى مِنًى، فَكِلَاهُمَا قَالَ: لَمْ يَزَلِ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم يُلَبِّي حَتَّى رَمَى جَمْرَةَ الْعَقَبَةِ.
771.1543, 1544. Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Усома розияллоҳу анҳу Арафотдан Муздалифагача Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг уловларига мингашиб олган эди. Кейин Муздалифадан Миногача Фазлни мингаштириб олдилар. Иккови ҳам: «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам Ақаба тошини отгунча тўхтамай талбия айтдилар», дейишган».
600/14 – بَاب: مَا يَلْبَسُ الْمُحْرِمُ مِنَ الثِّيَابِ وَالْأَرْدِيَةِ وَالْأُزُرِ
600.14-БОБ.
ЭҲРОМли КИШИ киядиган кийимлар, РИДО ВА ИЗОРЛАР ҲАҚИДА
772/1545 - وَعَنْهُ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: انْطَلَقَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم مِنَ الْمَدِينَةِ، بَعْدَ مَا تَرَجَّلَ وَادَّهَنَ، وَلَبِسَ إِزَارَهُ وَرِدَاءَهُ، هُوَ وَأَصْحَابُهُ، فَلَمْ يَنْهَ عَنْ شَيْءٍ مِنَ الْأَرْدِيَةِ وَالْأُزْرِ تُلْبَسُ، إِلَّا الْمُزَعْفَرَةَ الَّتِي تَرْدَعُ عَلَى الْجِلْدِ، فَأَصْبَحَ بِذِي الْحُلَيْفَةِ، رَكِبَ رَاحِلَتَهُ، حَتَّى اسْتَوَى عَلَى الْبَيْدَاءِ أَهَلَّ هُوَ وَأَصْحَابُهُ، وَقَلَّدَ بَدَنَتَهُ، وَذَلِكَ لِخَمْسٍ بَقِينَ مِنْ ذِي الْقَعْدَةِ، فَقَدِمَ مَكَّةَ لِأَرْبَعِ لَيَالٍ خَلَوْنَ مِنْ ذِي الْحَجَّةِ، فَطَافَ بِالْبَيْتِ وَسَعَى بَيْنَ الصَّفَا وَالْمَرْوَةِ، وَلَمْ يَحِلَّ مِنْ أَجْلِ بُدْنِهِ، لِأَنَّهُ قَلَّدَهَا، ثُمَّ نَزَلَ بِأَعْلَى مَكَّةَ عِنْدَ الْحَجُونِ، وَهْوَ مُهِلٌّ بِالْحَجِّ، وَلَمْ يَقْرَبِ الْكَعْبَةَ بَعْدَ طَوَافِهِ بِهَا حَتَّى رَجَعَ مِنْ عَرَفَةَ، وَأَمَرَ أَصْحَابَهُ أَنْ يَطَّوَّفُوا بِالْبَيْتِ وَبَيْنَ الصَّفَا وَالْمَرْوَةِ، ثُمَّ يُقَصِّرُوا مِنْ رُءُوسِهِمْ ثُمَّ يَحِلُّوا، وَذَلِكَ لِمَنْ لَمْ يَكُنْ مَعَهُ بَدَنَةٌ قَلَّدَهَا، وَمَنْ كَانَتْ مَعَهُ امْرَأَتُهُ فَهِيَ لَهُ حَلَالٌ، وَالطِّيبُ وَالثِّيَابُ.
772.1545. Абдуллоҳ ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам сочларини тараб, мойлаб, изор ва ридоларини* кийганларидан кейин асҳоблари билан бирга Мадинадан йўлга чиқдилар. Баданга ранги чиқадиган, заъфарон билан бўялган кийимлардан бошқа ридо ва изор қилиб кийиладиган бирон нарсадан қайтармадилар. Зулҳулайфада тонг оттириб, уловларига миндилар. Байдога* чиққанларида у зот асҳоблари билан бирга талбия айтдилар ва баданаларига* илги осдилар. Ўшанда зулқаъданинг беш куни қолган эди. У зот Маккага зулҳижжадан тўрт кун ўтганда кириб бордилар. Кейин Байтни тавоф қилдилар, Сафо ва Марва орасида саъй қилдилар. Баданалари борлиги учун эҳромдан чиқмадилар, чунки уларга илги осган эдилар. Кейин Макканинг энг тепа жойига, Ҳажун* ёнига тушдилар. У зот ҳажга эҳром боғлаган эдилар. Каъбани тавоф қилганларидан кейин Арафотдан қайтгунларича унга яқин келмадилар. Асҳобларини Байтни ҳамда Сафо ва Марвани тавоф қилишга, сўнг сочларни қисқартириб, кейин эҳромдан чиқишга буюрдилар. Бу илги осилган баданаси бўлмаганлар учун бўлиб, улардан кимнинг ёнида аёли бўлса, унинг учун ҳалол бўлди. Шунингдек, хушбўйлик ва кийимлар ҳам».
* Изор – тананинг киндикдан пастини тўсиб турадиган эн (яхлит) матодан иборат кийим. У иссиқ ўлкаларга хос кийим бўлиб, баъзи араб ва Жануби-шарқий Осиё ўлкаларида ҳозирда ҳам кенг тарқалган. Уни эҳромнинг пастки қисмига ёки лунгига ўхшатиш мумкин. Ридо – тананинг тепа қисмига кийиладиган кийим. У яхлит бўлиши ҳам, тикилган бўлиши ҳам мумкин. У изорнинг муқобилидир. Ридо юпқа, бир қаватли чойшабсимон устки кийим бўлиши, енгли ҳам, енгсиз ҳам, калта енгли ҳам бўлиши мумкин.
* Байдонинг изоҳи 1286-ҳадисда.
* Бадана – ҳарамда қурбонликка аталган туя (ҳанафий мазҳабида бадана деганда қурбонликка аталган қорамол ҳам тушунилади). Бу сўзнинг луғавий маъноси «семиз», «жуссадор»дир. Араблар семирган, етилган туя ва молларни сўйиб ҳадий қилганлари учун бу қурбонликларини «бадана» деб номлашган. Аммо қурбонликка аталган қўй-эчкилар бадана дейилмайди.
* Ҳажун – Байтуллоҳдан тахминан бир ярим мил (2,772 км) узоқликдаги тепалик.
Изоҳ: Қурбонлик учун аталган туя, мол ва қўйларга уларнинг Аллоҳга аталганининг аломати сифатида бўйинларига латта, шиппак ёки шу каби нарсалар илиб қўйилган. Бундай белгилар «қалоид» дейилади. Шу боис, «илги осди» деганда «уни Аллоҳга атади» деган маъно тушунилади.
601/15 – باب: التَّلبِيَةِ
773/1549 – عَنْ عَبْدِ الله بْنِ عُمَرَ رَضِيَ الله عَنْهُمَا: أنَّ تَلْبِيَةَ رَسُولِ الله صلى الله عليه وسلم: لَبَّيْكَ اللهُمَّ لَبَّيْكَ، لَبَّيْكَ لا شَرِيكَ لَكَ لَبَّيْكَ، إنَّ الـحَمْدَ وَالنِّعْمَةَ لَكَ وَالـملكَ، لا شَرِيكَ لَكَ.
602/16 – بَاب: التَّحْمِيدِ وَالتَّسْبِيحِ وَالتَّكْبِيرِ
قَبْلَ الْإِهْلَالِ عِنْدَ الرُّكُوبِ عَلَى الدَّابَّةِ
602.16-БОБ.
УЛОВГА МИНГАНДА ТАЛБИЯ АЙТИШДАН ОЛДИН
ҳамд, ТАСБЕҲ ВА ТАКБИР АЙТИШ ҲАҚИДА
774/1551 - عَنْ أَنَسٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: صَلَّى رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم، وَنَحْنُ مَعَهُ بِالْمَدِينَةِ الظُّهْرَ أَرْبَعًا، وَالْعَصْرَ بِذِي الْحُلَيْفَةِ رَكْعَتَيْنِ، ثُمَّ بَاتَ بِهَا حَتَّى أَصْبَحَ، ثُمَّ رَكِبَ حَتَّى اسْتَوَتْ بِهِ عَلَى الْبَيْدَاءِ، حَمِدَ اللهَ وَسَبَّحَ وَكَبَّرَ، ثُمَّ أَهَلَّ بِحَجٍّ وَعُمْرَةٍ، وَأَهَلَّ النَّاسُ بِـهِمَا، فَلَمَّا قَدِمْنَا، أَمَرَ النَّاسَ فَحَلُّوا، حَتَّى كَانَ يَوْمُ التَّرْوِيَةِ أَهَلُّوا بِالْحَجِّ. قَالَ: وَنَحَرَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم بَدَنَاتٍ بِيَدِهِ قِيَامًا، وَذَبَحَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم بِالْمَدِينَةِ كَبْشَيْنِ أَمْلَحَيْنِ.
774.1551. Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам билан Мадинадалигимизда пешинни тўрт ракат ўқидилар ва асрни Зулҳулайфада икки ракат ўқидилар. Кейин у ерда тонг отгунча тунадилар. Сўнг уловга миндилар. (Улов) у зотни кўтариб, Байдога олиб чиққанида Аллоҳга ҳамд айтдилар, тасбеҳ ва такбир айтдилар. Сўнгра ҳаж ва умра учун талбия айтдилар. Одамлар ҳам иккиси учун (ҳаж ва умра учун) талбия айтдилар. (Маккага) кириб келганимизда одамларга буюрдилар, улар эҳромдан чиқишди. Тарвия* куни келгач, ҳаж учун эҳромга киришди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам туяларни тик ҳолида ўз қўллари билан сўйдилар. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Мадинада иккита ола қўчқор сўйганлар».
* Тарвия куни – ёлғон арафа куни. Бу зулҳижжа ойининг саккизинчи куни бўлиб, ҳаж амаллари шу кундан бошланади.
603/17 – بَاب: الْإِهْلَالِ مُسْتَقْبِلَ الْقِبْلَةِ
603.17-БОБ.
ҚИБЛАГА ЮЗЛАНГАН ҲОЛДА ТАЛБИЯ АЙТИШ ҲАҚИДА
775/1553 - عَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا: أنَّهُ كَانَ يُلَبِّي مِنْ ذِي الـحُلَيْفَةِ فَإذَا بَلَغَ الـحَرَمَ أمْسَكَ، حَتَّى إذَا جَاءَ ذَا طُوًى بَاتَ بِهِ حَتَّى يُصْبِحَ، فَإذَا صَلَّى الْغَدَاةَ اغْتَسَلَ، وَزَعَمَ أنَّ رَسُولَ الله صلى الله عليه وسلم فَعَلَ ذَلِكَ.
775.1553. Нофеъдан ривоят қилинади:
«Ибн Умар розияллоҳу анҳумо Зулҳулайфада бомдодни ўқиганда буюрар, улови ҳозирланиб, сўнг минар эди. (Улов) у кишини кўтариб, тикланганида қиблага юзланар, кейин Ҳарамга етгунча талбия айтар, кейин (талбияни) тўхтатар эди. Ниҳоят, Зутувога* келиб, тонг отгунча шу ерда тунар, бомдодни ўқигач, ғусл қилар эди. У Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг шундай қилганларини айтарди».
* «Зутуво» сўзи луғатда «ўраб қўймоқ» деган маънони англатади. «Зутуво» дегани Маккадаги бир водий бўлиб, ўша жойда тош билан ўраб қўйилган қудуқ борлиги сабабли водийни шундай ном билан атаганлар (Маждуддин ал-Фирузободий. Ал-Қомусул муҳит. – Ж. 4. – Байрут: Дорул маърифа, йили кўрсатилмаган. – Б. 358).
604/18 – بَاب: التَّلْبِيَةِ إِذَا انْحَدَرَ فِي الْوَادِي
604.18-БОБ.
ВОДИЙГА ТУШГАНДА ТАЛБИЯ АЙТИШ ҲАҚИДА
776/1555 - عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا، قَالَ: قَالَ رَسُول الله صلى الله عليه وسلم: «أَمَّا مُوسَى كَأَنِّي أَنْظُرُ إِلَيْهِ، إِذا انْحَدَرَ فِي الْوَادِي يُلَبِّي».
776.1555. Мужоҳиддан ривоят қилинади:
«Ибн Аббос розияллоҳу анҳумонинг ҳузурида эдик. У зотнинг Дажжол ҳақида: «Унинг икки кўзининг ўртасига «кофир» деб ёзилган», деганларини зикр қилишди. Ибн Аббос деди: «Буни эшитмаганман, лекин у зот: «Аммо Мусонинг водийга талбия айтиб тушаётганини кўриб тургандекман», деганлар».
605/19 – بَاب: مَنْ أَهَلَّ فِي زَمَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم كَإِهْلَالِهِ
605.19-БОБ.
НАБИЙ СОЛЛАЛЛОҲУ АЛАЙҲИ ВАСАЛЛАМНИНГ ЗАМОНЛАРИДА НАБИЙ СОЛЛАЛЛОҲУ АЛАЙҲИ ВАСАЛЛАМ нима деб эҳром боғлаган бўлсалар, ўшанга эҳром боғлаган киши ҲАҚИДА
777/1559 - عَنْ أَبِي مُوسَى رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: بَعَثَنِي النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم إِلَى قَوْمٍ بِالْيَمَنِ، فَجِئْتُ وَهْوَ بِالْبَطْحَاءِ، فَقَالَ: «بِـمَا أَهْلَلْتَ؟» قُلْتُ: أَهْلَلْتُ كَإِهْلَالِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم. قَالَ: «هَلْ مَعَكَ مِنْ هَدْيٍ؟» قُلْتُ: لَا، فَأَمَرَنِي فَطُفْتُ بِالْبَيْتِ وَبِالصَّفَا وَالْمَرْوَةِ، ثُمَّ أَمَرَنِي فَأَحْلَلْتُ، فَأَتَيْتُ امْرَأَةً مِنْ قَوْمِي، فَمَشَطَتْنِي، أَوْ غَسَلَتْ رَأْسِي. فَقَدِمَ عُمَرُ رَضِيَ الله عَنْهُ، فَقَالَ: إِنْ نَأْخُذْ بِكِتَابِ اللهِ فَإِنَّهُ يَأْمُرُنَا بِالتَّمَامِ، قَالَ اللهُ تَعَالَى: (وَأَتِـمُّوا الْحَجَّ وَالْعُمْرَةَ لِلَّهِ) [البقرة: 196]، وَإِنْ نَأْخُذْ بِسُنَّةِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم، فَإِنَّهُ لَمْ يَحِلَّ حَتَّى نَحَرَ الْهَدْيَ.
777.1559. Абу Мусо розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам мени Ямандаги бир қавмга жўнатдилар. Келганимда у зот Батҳода* эдилар. Шунда у зот: «Эҳромни нима деб боғладинг?» дедилар. «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам нима деб боғлаган бўлсалар, ўшанга», дедим. У зот: «Сенда ҳадий борми?» дедилар. Мен: «Йўқ», дедим. Менга буюрдилар, Байтни ҳамда Сафо ва Марвани тавоф қилдим. Кейин яна буюрдилар, эҳромдан чиқиб, қавмимдан бир (маҳрам) аёлнинг олдига келдим. У мени тараб қўйди [ёки бошимни ювиб қўйди].
Кейинчалик Умар розияллоҳу анҳу (халифа бўлиб) келиб: «Агар Аллоҳнинг китобини тутсак, У Зот бизга тугал қилишни буюради. Аллоҳ айтди: «Ҳаж ва умрани Аллоҳ учун тугал адо этинг». Агар Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг суннатларини тутсак, у зот ҳадийларини сўймагунларича эҳромдан чиқмаганлар», деди».
606/20 – بَاب: قَوْلِ اللهِ تَعَالَى: (الْحَجُّ أَشْهُرٌ مَعْلُومَاتٌ) [البقرة: 197]
606.20-БОБ.
АЛЛОҲ ТАОЛОНИНГ «Ҳаж маълум ойлардир. деган сўзи ҲАҚИДА
778/1560 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا، حَدِيثُهَا فِي الـحَجِّ، قَدْ تَقَدَّمَ، قَالَتْ فِي هَذِهِ الرِّوَايَةِ: خَرَجْنَا مَعَ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم فِي أَشْهُرِ الْحَجِّ، وَلَيَالِي الْحَجِّ، وَحُرُمِ الْحَجِّ، فَنَزَلْنَا بِسَرِفَ، قَالَتْ: فَخَرَجَ إِلَى أَصْحَابِهِ فَقَالَ: «مَنْ لَمْ يَكُنْ مِنْكُمْ مَعَهُ هَدْيٌ، فَأَحَبَّ أَنْ يَجْعَلَهَا عُمْرَةً فَلْيَفْعَلْ، وَمَنْ كَانَ مَعَهُ الْهَدْيُ فَلَا». قَالَتْ: فَالْآخِذُ بِـهَا وَالتَّارِكُ لَهَا مِنْ أَصْحَابِهِ، قَالَتْ: فَأَمَّا رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم وَرِجَالٌ مِنْ أَصْحَابِهِ، فَكَانُوا أَهْلَ قُوَّةٍ، وَكَانَ مَعَهُمُ الْهَدْيُ، فَلَمْ يَقْدِرُوا عَلَى الْعُمْرَةِ، وَذَكَرَ بَاقِيَ الـحَدِيث.
778.1560. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам билан бирга ҳаж ойларида ҳаж кечалари ҳаж маконларига йўлга чиқдик. Сарифга* тушдик. Шунда у зот асҳобларининг олдига чиқиб: «Сизлардан кимда ҳадий бўлмасаю, умра қилишни истаса, қилсин. Кимда ҳадий бўлса, йўқ», дедилар. У зотнинг асҳобларидан уни (умрани) тутувчи ва тарк қилувчилар бўлди. Аммо Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ва у зотнинг асҳобларидан бир неча киши имкони борлардан бўлиб, уларда ҳадий бор эди, (ҳажни) умрага айлантира олмадилар.
Ҳузуримга Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам кириб келганларида мен йиғлаётган эдим. У зот: «Ҳой, сен нимага йиғлаяпсан?» дедилар. «Саҳобаларингизга айтган сўзингизни эшитдим, умрадан тўсилиб қолибман», дедим. У зот: «Нима бўлди?» дедилар. «Намоз ўқимаяпман», дедим. У зот: «Бунинг зиёни йўқ. Сен ҳам Одамнинг қизларидан бирисан, холос. Аллоҳ уларга ёзганини сенга ҳам ёзган. Ҳажингда (бардавом) бўлавер, шояд, Аллоҳ сенга уни (умрани) насиб қилса», дедилар.
У зотнинг ҳажлари учун (йўлга) чиқдик. Ниҳоят, Минога етиб келганимизда пок бўлдим. Минодан чиқиб, Байтни ифоза тавофи* қилдим. Сўнгра у зот билан бирга охирги нафр куни* (Минодан) чиқдим. У зот бориб, Муҳассабга* тушдилар. Биз ҳам бирга тушдик. Шунда у зот Абдурраҳмон ибн Абу Бакрни чақириб: «Синглинг билан ҳарам ҳудудидан чиққин, у умра учун эҳром боғласин. Фориғ бўлганингиздан кейин мана шу ерга келинг. Ҳузуримга келгунингизча мен сизларни кутаман», дедилар.
Биз йўлга чиқдик. Ниҳоят, фориғ бўлиб, тавофни ҳам қилиб, саҳарда у зотнинг ҳузурларига етиб келдим. Шунда: «Фориғ бўлдингизми?» дедилар. «Ҳа», дедим. У зот саҳобаларига жўнашни эълон қилдилар. Одамлар кўчларини олиб, йўлга тушишди. У зот Мадинага қараб юрдилар».
* Сариф – Маккага энг яқин бир тепаликнинг номи.
* Ифоза – қайтиш, тарқаб кетиш, кўчиб кетиш маъноларини англатади. «Ифоза тавофи» деб зулҳижжa oйининг ўнинчи куни, яъни ҳaйит куни шaйтoнгa тoш oтиб, қуpбoнликни сўйиб, coчни oлдиpиб (ёки қиcқapтиpиб) бўлгaндaн cўнг Бaйтуллoҳни тaвoф қилишга айтилади. Бу «Зиёрат тавофи» деб ҳам аталади. Ифоза тавофи ҳажнинг рукнларидан бўлиб, уни қилмаган кишининг ҳажи инобатга ўтмайди. Ифоза тавофи уч кун ҳайит ичида адо этилиши шарт.
* Охирги нафр куни – зулҳижжа ойининг ўн учинчи куни. «Нафр куни» қайтиш куни демакдир. Ҳожилар шу кунлари Минодан Маккага қайтишади. Ўн иккинчи кун «биринчи нафр» дейилади.
* Муҳассаб – Макка ва Мино орасидаги кенг текислик. Бу сўз луғатда «майда тошлар тўпланган жой» деган маънони билдиради. Бу ерга сел сабабли майда тошлар йиғилиб қолгани учун шу номни олган. Абраҳа қавми шу жойда ҳалок бўлган.
607/21 – بَاب: التَّمَتُّعِ وَالْإِقْرَانِ وَالْإِفْرَادِ بِالْحَجِّ،
وَفَسْخِ الْحَجِّ لِمَنْ لَمْ يَكُنْ مَعَهُ هَدْيٌ
607.21-БОБ.
ТАМАТТУЪ, ҚИРОН, ИФРОД ҲАЖЛАРИ ҳамда ҲАДийси
БЎЛМАГАН КИШИ ҲАЖНИ фасх ҚИЛИШИ ҲАҚИДА
Изоҳ: «Тaмaттуъ» сўзи «баҳраланиш», «фoйдaлaниш» мaънoлapини aнглaтaди. Таматтуъ ҳажнинг турларидан бири бўлиб, унда аввaл умpaни бажариб олиб, эҳромдан чиққач, ҳаж вaқтигaчa эҳром ҳapoм қилгaн нapcaлapдaн тaмaттуъ қилиб, яъни баҳраланиб юpиб, ҳаж кунлари кeлгaндa янa эҳромгa киpиб, ҳаж адо этилади. Тaмaттуъ ҳажи ҳаж oйлapидa четдaн кeлиб ҳaж қилaдигaнлapгa жоиздир. Maккaдa яшoвчилapгa ҳaмдa Maккaгa ҳaж oйлapидaн aввaл кeлиб, ҳaж мaвcумини кутиб туpгaнлapгa жoиз эмac.
Қирон – ҳаж ойларида ҳаж ва умрани бирга ният қилиб эҳром боғлашдир. «Қиpoн» cўзи «яқинлик», «қўшилиш» мaънoлapини aнглaтaди. Умpaга яқинлaштиpиб, унга қўшиб қилингaн ҳaж «қиpoн ҳажи» дeйилaди. Бунда орада эҳромдан чиқилмайди.
«Ифрод» сўзи «ёлғизлатиш», «битта-битта қилиш» деган маъноларни билдиради. Ифрод ҳажда фақат ҳаж қилишни ният қилиб эҳром боғланади.
«Фасх» – «бузиш», «бекор қилиш» дегани бўлиб, «ҳажни фасх қилиш» деганда аввалига ҳаж қилиш ниятида эҳром боғлаб, кейин ниятни умрага ўзгартириб, умрани адо этгандан сўнг эҳромдан чиқиш назарда тутилади. Бунда ҳаж мавсумида яна ҳажга эҳром боғланади. Бу ҳадий атаган кишига мумкин эмас.
779/1561 – وَعَنْهَا رَضِيَ الله عَنْهَا فِي رِوَايَةٍ قَالَتْ: خَرَجْنَا مَعَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم وَلَا نُرَى إِلَّا أَنَّهُ الْحَجُّ، فَلَمَّا قَدِمْنَا تَطَوَّفْنَا بِالْبَيْتِ، فَأَمَرَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم مَنْ لَمْ يَكُنْ سَاقَ الْهَدْيَ أَنْ يَحِلَّ، فَحَلَّ مَنْ لَمْ يَكُنْ سَاقَ الْهَدْيَ، وَنِسَاؤُهُ لَمْ يَسُقْنَ فَأَحْلَلْنَ، قَالَتْ صَفِيَّةُ: مَا أُرَانِي إِلَّا حَابِسَتَهُمْ، قَالَ: «عَقْرَى حَلْقَى، أَوَمَا طُفْتِ يَوْمَ النَّحْرِ؟» قَالَتْ: قُلْتُ: بَلَى، قَالَ: «لَا بَأْسَ انْفِرِي».
779.1561. Оиша розияллоҳу анҳо айтади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам билан бирга фақат ҳажни кўзлаб йўлга чиққан эдик. (Маккага) кириб келгач, Байтни тавоф қилдик. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳадий етаклаб келмаганларни эҳромдан чиқишга буюрдилар. Ким ҳадий етаклаб келмаган бўлса, эҳромдан чиқди. У зотнинг аёллари ҳам (ҳадий) етаклаб келишмаган эди, шунинг учун улар ҳам эҳромдан чиқишди.
Кейин мен ҳайз кўриб қолиб, Байтни тавоф қила олмадим. «Ҳасба» кечаси*: «Эй Аллоҳнинг Расули! Одамлар ҳаж ҳам, умра ҳам қилиб қайтсалар, мен фақат ҳаж қилиб қайтаманми?» дедим. У зот: «Маккага келган кечаларимизда тавоф қилмаганмидинг?» дедилар. «Йўқ», дедим. У зот: «Ундай бўлса, аканг билан Танъимга бориб, умрага эҳром боғла. Кейин сен билан фалон жойда учрашамиз», дедилар».
Сафийя розияллоҳу анҳо айтади: «Мен ҳам (ҳайзим сабабли) уларни ушлаб қоламан шекилли, деб ўйлардим». У зот: «Ақро-ҳалқо!* Қурбонлик куни тавоф қилмаганмидинг?» дедилар. Мен: «Йўқ, қилганман», дедим. У зот: «Ҳечқиси йўқ. Туриб, жўнайвер», дедилар».
Оиша розияллоҳу анҳо айтади: «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам Маккадан юқорилаб бораётиб, мен билан учрашдилар, мен эса у ерга тушиб келаётган эдим» [ёки «мен кўтарилиб бораётган эдим, у зот эса тушиб келаётган эдилар», деган].
* «Ҳасба кечаси» – Муҳассабда туналадиган кеча. Муҳассаб – Макка билан Мино орасидаги водийнинг номи бўлиб, ҳожилар ҳаж амалларини тугатиб, Минодан қайтишда ўша ерда тунаб қолганлар.
* «Ақро-ҳалқо!» («Ҳалқо-ақро!» шаклида ҳам келади) – бу ибора арабларда койиш маъносида ишлатиладиган сўзлардандир. «Ақро» – «бўғзидан сўйилгур» дегани, «ҳалқо» эса икки хил маънони билдиради: биринчиси «сочи қирилгур», иккинчиси «бўғзидан бўғилгур». Аммо бу ибора арабларда асл мазмунида, яъни дуоибад сифатида айтилмай, оддий койиш маъносида ишлатиладиган бўлиб кетган. Бу ўзбек тилидаги «тушмагур», «ўлмагур» деган сўзларга тўғри келади.
780/1562 – وَعَنْهَا فِي رِوَايَةٍ أخْرَى قَالَتْ: خَرَجْنَا مَعَ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم عَامَ حَجَّةِ الْوَدَاعِ، فَمِنَّا مَنْ أَهَلَّ بِعُمْرَةٍ، وَمِنَّا مَنْ أَهَلَّ بِحَجَّةٍ وَعُمْرَةٍ، وَمِنَّا مَنْ أَهَلَّ بِالْحَجِّ، وَأَهَلَّ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم بِالْحَجِّ، فَأَمَّا مَنْ أَهَلَّ بِالْحَجِّ، أَوْ جَمَعَ الْحَجَّ وَالْعُمْرَةَ، لَمْ يَحِلُّوا حَتَّى كَانَ يَوْمُ النَّحْرِ.
780.1562. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам билан бирга видолашув ҳажи йилида йўлга чиқдик. Ичимизда фақат умра учун эҳром боғлаган ҳам, ҳаж ва умра учун эҳром боғлаган ҳам ва ҳажнинг ўзи учунгина эҳром боғлаганлар ҳам бор эди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам фақат ҳаж учун эҳром боғлаган эдилар. Бироқ, кимлар ҳажни ёки ҳаж ва умрани жамлаб эҳром боғлаган бўлса, то қурбонлик кунигача эҳромдан чиқмади».
781/1563 - عَنْ عُثْمَانَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ أنَّهُ نَهَى عَنِ الْمُتْعَةِ، وَأَنْ يُجْمَعَ بَيْنَهُمَا، فَلَمَّا رَأَى عَلِيٌّ أَهَلَّ بِـهِمَا: لَبَّيْكَ بِعُمْرَةٍ وَحَجَّةٍ، قَالَ: مَا كُنْتُ لِأَدَعَ سُنَّةَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم لِقَوْلِ أَحَدٍ.
781.1563. Марвон ибн Ҳакамдан ривоят қилинади:
«Усмон ва Алий розияллоҳу анҳумога гувоҳ бўлганман: Усмон таматтуъдан ва икковини (ҳаж билан умрани) жамлашдан қайтарар эди. Алий (буни) кўриб, «Ҳаж ва умра учун Сенга лаббай», деб ҳар иккисига эҳром боғлади. У: «Мен бировнинг сўзини деб Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг суннатларини ташламайман», деди».
782/1564 - عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: كَانُوا يَرَوْنَ أَنَّ الْعُمْرَةَ فِي أَشْهُرِ الْحَجِّ مِنْ أَفْجَرِ الْفُجُورِ فِي الْأَرْضِ، وَيَجْعَلُونَ الْمُحَرَّمَ صَفَرًا، وَيَقُولُونَ: إِذَا بَرَأَ الدَّبَرْ، وَعَفَا الْأَثَرْ، وَانْسَلَخَ صَفَرْ، حَلَّتِ الْعُمْرَةُ لِمَنِ اعْتَمَرْ. قَدِمَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم وَأَصْحَابُهُ صَبِيحَةَ رَابِعَةٍ مُهِلِّينَ بِالْحَجِّ، فَأَمَرَهُمْ أَنْ يَجْعَلُوهَا عُمْرَةً، فَتَعَاظَمَ ذَلِكَ عِنْدَهُمْ، فَقَالُوا: يَا رَسُولَ اللهِ، أَيُّ الْحِلِّ؟ قَالَ: «حِلٌّ كُلُّهُ».
782.1564. Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«(Жоҳилиятда) ҳаж ойларида умра қилишни ер юзидаги энг ёмон фожирлик деб билишар эди. Улар Муҳаррамни Сафар қилишар ва: «Тузалса дабар, кетса асар, чиқса Сафар, умра қилмоқчи бўлганга умра ҳалол бўлар», дейишар эди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам ва у зотнинг саҳобалари ҳаж учун эҳром боғлаб, (зулҳижжанинг) тўртинчи куни тонгда (Маккага) келишди. Уларга уни (ҳажни) умра қилишни буюрдилар. Уларга бу оғир туюлиб: «Эй Аллоҳнинг Расули, қайси (ишлар) ҳалол?» дейишди. У зот: «Ҳаммаси ҳалол», дедилар».
* Дабар – туянинг юк кўтарувчи устки қисми. Ҳаж сафарида юкларни ташигани сабабли туянинг усти шилиниб, қашқа бўлади. Бу ерда ҳаж ойларидан кейин ўша жароҳат тузалиб, орадан бир муддат ўтиши назарда тутилган.
783/1566 - عَنْ حَفْصَةَ رَضِيَ الله عَنْهَا، زَوْجِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم، أَنَّهَا قَالَتْ: يَا رَسُولَ اللهِ، مَا شَأْنُ النَّاسِ حَلُّوا بِعُمْرَةٍ وَلَمْ تَحْلِلْ أَنْتَ مِنْ عُمْرَتِكَ؟ قَالَ: «إِنِّي لَبَّدْتُ رَأْسِي، وَقَلَّدْتُ هَدْيِي، فَلَا أَحِلُّ حَتَّى أَنْحَرَ».
783.1566. Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг жуфти ҳалоллари Ҳафса розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Эй Аллоҳнинг Расули, одамларга нима бўлдики, сиз умрангизнинг эҳромидан чиқмай туриб, улар умра эҳромидан чиқиб олишибди?» деди. У зот: «Мен бошимга елим сурдим, ҳадийимга илги осдим, энди қурбонлик сўймагунимча эҳромдан чиқмайман», дедилар.
784/1567 - عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا، أنَّهُ سَأَلَهُ رَجُلٌ عَنِ التَّمَتُّعِ وَقَالَ: نَهَانِي نَاسٌ عَنْهُ، فَأمَرَهُ بِهِ، قَالَ الرَّجُلُ: فَرَأيْتُ فِي الـمَنَامِ كأنَّ رَجُلا يَقُولُ لِي: حَجٌّ مَبْرُرٌ، وَعُمْرَةٌ مُتَقَبَّلَةٌ، فَأخْبَرْتُ ابْنَ عَبَّاسٍ، فَقَالَ: سُنَّةُ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم.
784.1567. Бизга Одам сўзлаб берди:
«Шуъба қуйидагича сўзлаб берди: «Абу Жамра Наср ибн Имрон Зубаъий бизга бундай деб хабар қилди: «Таматтуъ қилган эдим, баъзи одамлар мени қайтаришди. Шунда Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан сўраган эдим, у менга (таматтуъ қилишни) буюрди. Кейин туш кўрдим, гўё бир киши менга: «Мабрур ҳаж ва мақбул умра!» дер эди. Ибн Аббосга айтган эдим, у: «Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг суннатлари-да», деди ва: «Менинг ҳузуримда туриб тур, сенга молимдан улуш ажратайин», деди».
Шуъба айтади: «Мен: «Нима учун?» дедим. У (Абу Жамра): «Кўрган тушим учун», деди».
785/1568 - عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللهِ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا: أَنَّهُ حَجَّ مَعَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم يَوْمَ سَاقَ الْبُدْنَ مَعَهُ وَقَدْ أَهَلُّوا بِالْحَجِّ مُفْرَدًا، فَقَالَ لَهُمْ: «أَحِلُّوا مِنْ إِحْرَامِكُمْ بِطَوَافِ الْبَيْتِ وَبَيْنَ الصَّفَا وَالْمَرْوَةِ، وَقَصِّرُوا ثُمَّ أَقِيمُوا حَلَالًا، حَتَّى إِذَا كَانَ يَوْمُ التَّرْوِيَةِ فَأَهِلُّوا بِالْحَجِّ، وَاجْعَلُوا الَّتِي قَدِمْتُمْ بِهَا مُتْعَةً». فَقَالُوا: كَيْفَ نَجْعَلُهَا مُتْعَةً، وَقَدْ سَـمَّيْنَا الْحَجَّ؟ فَقَالَ: «افْعَلُوا مَا أَمَرْتُكُمْ، فَلَوْلَا أَنِّي سُقْتُ الْهَدْيَ لَفَعَلْتُ مِثْلَ الَّذِي أَمَرْتُكُمْ، وَلَكِنْ لَا يَحِلُّ مِنِّي حَرَامٌ حَتَّى يَبْلُغَ الْهَدْيُ مَحِلَّهُ». فَفَعَلُوا.
785.1568. Абу Шиҳоб сўзлаб берди:
«Таматтуъ қилиб, Маккага умра учун келдим. Тарвиядан уч кун олдин кириб бордик. Маккалик баъзи кишилар менга: «Сенинг ҳажинг энди маккий бўлади», дейишди.
Атонинг ҳузурига фатво сўраб кирдим. У деди: «Менга Жобир ибн Абдуллоҳ розияллоҳу анҳумо Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам ўзлари билан бирга баданаларни ҳайдаб борганларида у зот билан бирга ҳаж қилганини сўзлаб берган: «Улар фақат ҳаж учун эҳром боғлашган эди. У зот уларга: «Байтни, Сафо ва Марвани тавоф қилиш ҳамда сочни қисқартириш билан эҳромингиздан чиқинг. Кейин шу ҳалол ҳолингизча туринг. Тарвия куни келганда ҳаж учун эҳром боғланг ва аввал қилганингизни таматтуъга (умрага) айлантиринг», дедилар. Улар: «Қандай қилиб уни таматтуъга айлантирамиз, ахир ҳаж деб атаб қўйганмиз-ку?» дейишди. Шунда у зот: «Сизлар буюрганимни қилинг. Ҳадий ҳайдаб келмаганимда, ўзим ҳам сизларга буюрганимни қилган бўлар эдим. Лекин ҳадий ўз жойига* етиб бормагунча (эҳром сабабли) ҳаром қилинган бирор нарса менга ҳалол бўлмайди», дедилар.
Улар шундай қилишди».
* Яъни ҳадийни сўйиш жойи. Ҳанафийлар наздида бу ҳарам ҳудудидир. Ҳарам ҳудуди – Мино, Арафот, Муздалифа каби ҳаж амаллари бажариладиган жойларни ўз ичига олган, эҳромсиз кириш мумкин бўлмаган маълум ҳудуддир.
608/22 – بَاب: التَّمَتُّعِ
608.22-БОБ.
ТАМАТТУЪ ҲАҚИДА
786/1571 - عَنْ عِمْرَانَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: تـَمَتَّعْنَا عَلَى عَهْدِ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم، فَنَزَلَ الْقُرْآنُ، قَالَ رَجُلٌ بِرَأْيِهِ مَا شَاءَ.
786.1571. Имрон розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг даврларида таматтуъ қилдик. Шунда Қуръон нозил бўлди. Кейин эса бир киши ўз фикри билан хоҳлаганини айтди»*.
* «Қуръон нозил бўлди» деганда «...ким умрадан ҳажгача баҳраланган (яъни таматтуъ қилган) бўлса, унга муяссар бўлган ҳадий (вожиб)» ояти назарда тутилган, чунки Қуръон сўзи Қуръоннинг ҳаммаси учун ҳам, бир қисми учун ҳам ишлатилаверади. Мазкур оятда таматтуъ ҳажининг жоизлигига очиқ-ойдин далил бор. Имрон розияллоҳу анҳу шуни айтмоқчи. Аммо Умар розияллоҳу анҳу халифалик даврида кишиларни таматтуъ ҳажидан қайтарган. Бу у кишининг ижтиҳоди бўлиб, у киши таматтуъ ҳажини ўша оят нозил бўлган йилга хос ҳукм деб билган ёки шароит шуни тақозо қилган. Кўпчилик шориҳларнинг айтишича, Имрон розияллоҳу анҳу «Кейин эса бир киши...» деганда Умар розияллоҳу анҳуни назарда тутган.
609/23 – بَاب: مِنْ أَيْنَ يَخْرُجُ مِنْ مَكَّةَ؟
609.23-БОБ.
МАККАНИнг ҚАЕРИДАН ЧИҚилАДИ?
787/1576 - عَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا، أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم دَخَلَ مَكَّةَ مِنْ كَدَاءٍ مِنَ الثَّنِيَّةِ الْعُلْيَا الَّتِي بِالْبَطْحَاءِ، وَيَخْرُجُ مِنَ الثَّنِيَّةِ السُّفْلَى.
787.1576. Ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Маккага Батҳодаги Юқори довондан – Кадодан кирдилар ва Қуйи довондан (Кудодан)* чиқдилар».
* Кадо – Юқори довоннинг чеккасидаги тоғ. Баъзан мазкур довоннинг ўзи ҳам шу ном билан номланган. Кудо – Қуйи довоннинг чеккасидаги тоғ бўлиб, бу довонни ҳам гоҳида шу ном билан аташган.
Изоҳ: «Мусаддад» сўзи «мустаҳкам», «тўппа-тўғри» деган маъноларни англатади. Мусаддад ибн Мусарҳад имом Бухорийнинг шайхларидан бўлиб, ушбу ҳадисни Бухорий ундан ривоят қилган. Муаллиф бу ерда ҳадиснинг ишончлилигини таъкидлаш маъносида уни айтиб берган шайхини таърифламоқда ва қўшимча равишда унинг ҳақида буюк муҳаддисларнинг фикрларини ҳам келтирмоқда.
610/24 – بَاب: فَضْلِ مَكَّةَ وَبُنْيَانِهَا
610.24-БОБ.
МАККА ВА УНИНГ БИНОЛАРИнинг ФАЗЛИ ҲАҚИДА
788/1584 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا قَالَتْ: سَأَلْتُ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم عَنِ الْجَدْرِ، أَمِنَ الْبَيْتِ هُوَ؟ قَالَ: «نَعَمْ». قُلْتُ: فَمَا لَهُمْ لَمْ يُدْخِلُوهُ فِي الْبَيْتِ؟ قَالَ: «إِنَّ قَوْمَكِ قَصَّرَتْ بِهِمُ النَّفَقَةُ». قُلْتُ: فَمَا شَأْنُ بَابِهِ مُرْتَفِعًا؟ قَالَ: «فَعَلَ ذَلِكِ قَوْمُكِ، لِيُدْخِلُوا مَنْ شَاءُوا وَيَمْنَعُوا مَنْ شَاءُوا، وَلَوْلَا أَنَّ قَوْمَكِ حَدِيثٌ عَهْدُهُمْ بِالْجَاهِلِيَّةِ، فَأَخَافُ أَنْ تُنْكِرَ قُلُوبُهُمْ أَنْ أُدْخِلَ الْجَدْرَ فِي الْبَيْتِ وَأَنْ أُلْصِقَ بَابَهُ بِالْأَرْضِ».
788.1584. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламдан девор (ҳатим*) ҳақида: «У Байтданми?» деб сўрадим. У зот: «Ҳа», дедилар. «Уларга нима бўлди, уни Байт ичига киритишмаган?» дедим. У зот: «Қавмингнинг нафақаси етмаган», дедилар. «Нега эшиги кўтариб қўйилган?» дедим. У зот: «Буни қавминг истаганини киритиб, истамаганига монелик қилиш учун қилган. Агар қавминг жоҳилиятдан янги чиққан бўлмай, деворни Байтнинг ичига киритиб, эшигини ерга теккизиб қўйишимни ёқтирмаслигидан қўрқмаганимда эди... Қавминг жоҳилиятдан эндигина чиққан бўлмаганида, улар буни сингдира олмайди деб қўрқмаганимда, деворни Байтнинг ичига киритиб, эшигини ерга ёпиштириб қўярдим» дедилар».
* Ҳатим – Каъбанинг тарнови томонда жойлашган, ярим айлана шаклидаги, паст девор билан ўраб қўйилган жой. Аслида Иброҳим алайҳиссалом қурганларида у ҳам Каъбанинг пойдевори бўлган. Бу жой «Ҳижри Исмоил» ҳам дейилади.
789/1586 – وَفِي رِوَايَةٍ عَنْهَا رَضِيَ الله عَنْهَا أَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم قَالَ لَهَا: «يَا عَائِشَةُ، لَوْلَا أَنَّ قَوْمَكِ حَدِيثُ عَهْدٍ بِجَاهِلِيَّةٍ، لَأَمَرْتُ بِالْبَيْتِ فَهُدِمَ، فَأَدْخَلْتُ فِيهِ مَا أُخْرِجَ مِنْهُ، وَأَلْزَقْتُهُ بِالْأَرْضِ، وَجَعَلْتُ لَهُ بَابَيْنِ: بَابًا شَرْقِيًّا وَبَابًا غَرْبِيًّا، فَبَلَغْتُ بِهِ أَسَاسَ إِبْرَاهِيمَ».
789.1586. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам унга: «Эй Оиша, агар қавминг жоҳилиятдан янги чиққан бўлмаганида, албатта Байтни бузишга буюриб, ундан чиқариб юборилган жойни унга киритиб, ўзини ер билан бараварлаштирар эдим ҳамда унга икки эшик – шарқий эшик ва ғарбий эшик қилиб, Иброҳимнинг пойдеворига етказиб қўйган бўлар эдим», дедилар».
* Зироъ – қадимги узунлик ўлчовларидан бўлиб, ўрта бўйли одамнинг тирсагидан бармоқ учигача бўлган оралиққа қиёсан олинган. Зироъ бугунги кун ўлчовида 46,2 см га тўғри келади.
611/25 – باب: تَورِيثِ دُورِ مَكَّةَ وَبَيعِهَا وَشِرَائِهَا وأنَّ النَّاس في الـمَسجِد الـحَرَام سَوَاءٌ
790/1588 - عَنْ أُسَامَةَ بْنِ زَيْدٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا أَنَّهُ قَالَ: يَا رَسُولَ اللهِ، أَيْنَ تَنْزِلُ فِي دَارِكَ بِمَكَّةَ؟ فَقَالَ: «وَهَلْ تَرَكَ عَقِيلٌ مِنْ رِبَاعٍ، أَوْ دُورٍ؟!» وَكَانَ عَقِيلٌ وَرِثَ أَبَا طَالِبٍ، هُوَ وَطَالِبٌ، وَلَمْ يَرِثْهُ جَعْفَرٌ وَلَا عَلِيٌّ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا شَيْئًا، لِأَنَّهُمَا كَانَا مُسْلِمَيْنِ، وَكَانَ عَقِيلٌ وَطَالِبٌ كَافِرَيْنِ.
790.1588. Усома ибн Зайд розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«У: «Эй Аллоҳнинг Расули, Маккада қаердаги уйингизга тушасиз?» деди. У зот: «Ақийл ҳовли-жойлардан бирон нарса қолдирибдими?!» дедилар».
Ақийл билан Толиб Абу Толибдан мерос олишган, Жаъфар ва Алий розияллоҳу анҳумолар эса ҳеч нарса мерос олишмаган эди, чунки улар мусулмон эдилар. Ақийл ва Толиб эса кофир бўлишган.
Умар ибн Хаттоб розияллоҳу анҳу: «Мўмин кофирдан мерос олмайди», дер эди.
Ибн Шиҳоб: «Улар Аллоҳ таолонинг «Албатта, иймон келтирган, ҳижрат этган, моллари ва жонлари билан Аллоҳнинг йўлида жиҳод қилганлар ҳамда бошпана бериб, ёрдам кўрсатганлар – ана ўшалар бир-бирларига валийдирлар», деган сўзини таъвил қилишар эди», дейди.
612/26 – بَاب: نُزُولِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم مَكَّةَ
612.26-БОБ.
НАБИЙ СОЛЛАЛЛОҲУ АЛАЙҲИ ВАСАЛЛАМнинг
МАККАГА ТУШганлАРИ ҲАҚИДА
791/1589 - عَنْ أبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم حِينَ أَرَادَ قُدُومَ مَكَّةَ: «مَنْزِلُنَا غَدًا إِنْ شَاءَ اللهُ بِخَيْفِ بَنِي كِنَانَةَ، حَيْثُ تَقَاسَمُوا عَلَى الْكُفْرِ». يَعْنِي ذَلِكَ الـمُحَصَّبَ، وَذَلِكَ أنَّ قُرَيْشًا وكِنَانَةَ، تَحَالَفَتْ عَلَى بَنِي هَاشِمٍ وَبَنِي عَبْدِ الـمُطَّلِبِ، أوْ بَنِي الـمُطَّلِب: أنْ لا يُنَاكِحُوهُمْ وَلا يُبَايِعُوهُمْ، حَتَّى يُسْلِمُوا إلَيْهِمُ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم.
791.1589. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу айтади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Маккага киришга отланганларида: «Аллоҳ хоҳласа, эртага манзилимиз Бану Кинона тоғи ёнбағрида, улар (Курайш ва Бану Кинона) куфрга қасам ичган жойдадир», дедилар».
613/27 – باب: هَدْمِ الكَعْبَةِ
792/1591 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «يُخَرِّبُ الْكَعْبَةَ ذُو السُّوَيْقَتَيْنِ مِنَ الْحَبَشَةِ».
792.1591. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Каъбани ингичка болдирли ҳабаш кимса вайрон қилади», дедилар».
614/28 – باب: قَولِ الله تَعَالَى:
(جَعَلَ اللَّهُ الْكَعْبَةَ الْبَيْتَ الْحَرَامَ قِيَامًا لِلنَّاسِ) [الـمائدة: 97]
793/1592 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا قَالَتْ: كَانُوا يَصُومُونَ عَاشُورَاءَ قَبْلَ أَنْ يُفْرَضَ رَمَضَانُ، وَكَانَ يَوْمًا تُسْتَرُ فِيهِ الْكَعْبَةُ، فَلَمَّا فَرَضَ اللهُ رَمَضَانَ، قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «مَنْ شَاءَ أَنْ يَصُومَهُ فَلْيَصُمْهُ، وَمَنْ شَاءَ أَنْ يَتْرُكَهُ فَلْيَتْرُكْهُ».
793.1592. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Рамазон фарз бўлишидан аввал Ашурода рўза тутишар эди. Бу Каъба(га каъбапўш) ёпиладиган кун эди. Аллоҳ Рамазонни фарз қилгач, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ким унда рўза тутишни истаса, тутаверсин, ким уни тарк қилишни истаса, тарк қилаверсин», дедилар».
794/1593 - عَنْ أَبِي سَعِيدٍ الْخُدْرِيِّ رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «لَيُحَجَّنَّ الْبَيْتُ، وَلَيُعْتَمَرَنَّ بَعْدَ خُرُوجِ يَأْجُوجَ وَمَأْجُوجَ».
794.1593. Абу Саъид Худрий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Албатта, Байт Яъжуж ва Маъжуж чиққанидан кейин ҳам ҳаж ва умра қилинаверади», дедилар».
Шуъбадан қилинган ривоятда: «Байт ҳаж қилинмайдиган бўлмагунча қиёмат қоим бўлмайди», деганлар.
615/29 – بَاب: هَدْمِ الْكَعْبَةِ
615.29-БОБ.
КАЪБАнинг ВАЙРОН ҚИЛИНИШИ ҲАҚИДА
795/1595 - عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «كَأَنِّي بِهِ أَسْوَدَ أَفْحَجَ، يَقْلَعُهَا حَجَرًا حَجَرًا».
795.1595. Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Мен уни тошма-тош кўчираётган қоп-қора, маймоқ кишининг ёнида тургандекман», дедилар».
616/30 – بَاب: مَا ذُكِرَ فِي الْحَجَرِ الْأَسْوَدِ
616.30-БОБ.
ҳажарул асвад хусусИДА айтилган гаплар ҲАҚИДА
796/1597 - عَنْ عُمَرَ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّهُ جَاءَ إِلَى الْحَجَرِ الْأَسْوَدِ فَقَبَّلَهُ، فَقَالَ: إِنِّي أَعْلَمُ أَنَّكَ حَجَرٌ لَا تَضُرُّ وَلَا تَنْفَعُ، وَلَوْلَا أَنِّي رَأَيْتُ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم يُقَبِّلُكَ مَا قَبَّلْتُكَ.
796.1597. Обис ибн Робиъадан ривоят қилинади:
«Умар розияллоҳу анҳу Ҳажарул асваднинг олдига келиб, уни ўпди-да: «Албатта, мен сенинг зарар ҳам, фойда ҳам бера олмайдиган бир тош эканингни биламан. Агар Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг сени ўпаётганларини кўрмаганимда, сени ҳаргиз ўпмас эдим», деди».
617/31 – بَاب: مَنْ لَمْ يَدْخُلِ الْكَعْبَةَ
617.31-БОБ.
КАЪБАГА КИРМАГАН КИШИ ҲАҚИДА
797/1600 - عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ أَبِي أَوْفَى رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: اعْتَمَرَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم، فَطَافَ بِالْبَيْتِ، وَصَلَّى خَلْفَ الْمَقَامِ رَكْعَتَيْنِ، وَمَعَهُ مَنْ يَسْتُرُهُ مِنَ النَّاسِ، فَقَالَ لَهُ رَجُلٌ: أَدَخَلَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم الْكَعْبَةَ؟ قَالَ: لَا.
797.1600. Абдуллоҳ ибн Абу Авфо розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам умра қилдилар. Байтни тавоф қилдилар ва Мақомнинг* орқасида икки ракат намоз ўқидилар. У зот билан бирга у зотни одамлардан тўсиб турган киши ҳам бор эди. Шунда бир киши ундан: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Каъбага кирдиларми?» деди. У: «Йўқ», деди».
618/32 – بَاب: مَنْ كَبَّرَ فِي نَوَاحِي الْكَعْبَةِ
618.32-БОБ.
КАЪБАнинг турли тарафЛАРИДА ТАКБИР АЙТиш ҲАҚИДА
798/1601 - عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: إِنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم لَمَّا قَدِمَ، أَبَى أَنْ يَدْخُلَ الْبَيْتَ وَفِيهِ الْآلِهَةُ، فَأَمَرَ بِهَا فَأُخْرِجَتْ، فَأَخْرَجُوا صُورَةَ إِبْرَاهِيمَ وَإِسْمَاعِيلَ فِي أَيْدِيهِمَا الْأَزْلَامُ، فَقَالَ رَسُولُ الله ِصلى الله عليه وسلم: «قَاتَلَهُمُ اللهُ، أَمَا وَاللهِ قَدْ عَلِمُوا أَنَّهُمَا لَمْ يَسْتَقْسِمَا بِهَا قَطُّ». فَدَخَلَ الْبَيْتَ، فَكَبَّرَ فِي نَوَاحِيهِ، وَلَمْ يُصَلِّ فِيهِ.
798.1601. Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам (Маккага) келганларида Байтга киришга кўнмадилар, чунки унда олиҳалар бор эди. У зот буюрган эдилар, улар чиқариб ташланди. Иброҳим ва Исмоилнинг (алайҳимуссалом) қўлларида фол чўпи тутган суратларини ҳам олиб чиқишди. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Аллоҳ уларни (мушрикларни) лаънатласин яксон қилсин! (Билиб қўйинглар,) Аллоҳга қасамки, улар икковларининг бу (чўп)лар билан ҳеч қачон фол очмаганларини яхши билишар эди», дедилар. Кейин Байтга кириб, унинг ҳар тарафида такбир айтдилар, унинг ичида намоз ўқимадилар».
619/33 – بَابٌ: كَيْفَ كَانَ بَدْءُ الرَّمَلِ
619.33-БОБ.
РАМЛНИНГ БОШЛАНИШИ ҚАНДАЙ БЎЛГАН?
799/1602 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَدِمَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم وَأَصْحَابُهُ، فَقَالَ الْمُشْرِكُونَ: إِنَّهُ يَقْدَمُ عَلَيْكُمْ وَقَدْ وَهَنَهُمْ حُمَّى يَثْرِبَ، فَأَمَرَهُمُ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم أَنْ يَرْمُلُوا الْأَشْوَاطَ الثَّلَاثَةَ، وَأَنْ يَمْشُوا مَا بَيْنَ الرُّكْنَيْنِ، وَلَمْ يَمْنَعْهُ أَنْ يَأْمُرَهُمْ أَنْ يَرْمُلُوا الْأَشْوَاطَ كُلَّهَا إِلَّا الْإِبْقَاءُ عَلَيْهِمْ.
799.1602. Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ва у зотнинг асҳоблари (Маккага) кириб келдилар. Мушриклар: «У сизларнинг олдингизга келяпти, уларни Ясрибнинг иситмаси ҳолдан тойдирган», дейишди. Шунда Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам уларни (саҳобаларни) уч айланишни рамл* қилишга, икки рукн орасини эса юриб ўтишга амр қилдилар. Уларга раҳм-шафқат қилганлари учунгина айланишларнинг барчасини рамл қилишга амр этмадилар».
* Рамл – паҳлавончасига юриш. Унда оддий юриш билан югуриш ўртасида, елкаларни ҳаракатлантириб, сакраброқ юрилади.
620/34 – بَاب: اسْتِلَامِ الْحَجَرِ الْأَسْوَدِ حِينَ يَقْدَمُ مَكَّةَ
أَوَّلَ مَا يَطُوف،ُ وَيَرْمُلُ ثَلَاثًا
620.34-БОБ.
МАККАГА КЕЛГАНДА илк ТАВОФда ҲАЖарул асвадНИ
ИСТИЛОМ ҚИЛИШ ВА УЧ марта РАМЛ ҚИЛИШ ҲАҚИДА
800/1603 – عَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ الله عَنْهُمَا قَالَ: رَأَيْتُ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم حِينَ يَقْدَمُ مَكَّةَ، إِذَا اسْتَلَمَ الرُّكْنَ الْأَسْوَدَ، أَوَّلَ مَا يَطُوفُ: يَخُبُّ ثَلَاثَةَ أَطْوَافٍ مِنَ السَّبْعِ.
800.1603. Солимдан, у отаси розияллоҳу анҳудан ривоят қилади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламни Маккага келганларида кўрганман. Тавофларининг аввалида «Қора рукн»ни* истилом қилгач, еттита тавофдан учтасида тез одимладилар».
621/35 – باب: الرَّمَلِ فِي الْحَجِّ وَالْعُمْرَةِ
621.35-БОБ.
ҲАЖ ВА УМРАДА РАМЛ ҚИЛиШ ҲАҚИДА
801/1605 - عَنْ عُمَرَ رَضِيَ الله عَنْهُ أنَّهُ قَالَ: فَمَا لَنَا وَالرَّمَلَ؟ إِنّـَمَا كُنَّا رَاءَيْنَا بِهِ الْمُشْرِكِينَ، وَقَدْ أَهْلَكَهُمُ اللهُ، ثُمَّ قَالَ: شَيْءٌ صَنَعَهُ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم، فَلَا نُحِبُّ أَنْ نَتْرُكَهُ.
801.1605. Зайд ибн Аслам отасидан ривоят қилади:
«Умар ибн Хаттоб розияллоҳу анҳу рукнга: «Аллоҳга қасамки, мен сенинг зарар ҳам, фойда ҳам бера олмайдиган бир тош эканингни биламан. Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг сени истилом қилганларини кўрмаганимда, сени истилом қилмас эдим», деди-да, уни истилом қилди. Кейин: «Бизга рамлнинг нима дахли бор? Биз у билан мушрикларга ўзимизни кўрсатган эдик, холос. Аллоҳ уларни ҳалок қилиб бўлди», деди. Сўнгра: «Бу Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам қилган иш, уни тарк этишни истамаймиз», деди».
802/1606 - عَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: مَا تَرَكْتُ اسْتِلَامَ هَذَيْنِ الرُّكْنَيْنِ، فِي شِدَّةٍ وَلَا رَخَاءٍ مُنْذُ رَأَيْتُ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم يَسْتَلِمُهُمَا.
802.1606. Убайдуллоҳдан ривоят қилинади:
«Нофеъ деди: «Ибн Умар розияллоҳу анҳумо: «Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг бу икки рукнни* истилом қилганларини кўрганимдан бери уларни истилом қилишни қийинчиликда ҳам, осончиликда ҳам тарк этмадим», деган».
Нофеъга: «Ибн Умар икки рукннинг орасида оддий юрармиди?» дедим. У: «Истилом қилиш осонроқ бўлиши учунгина оддий юрар эди», деди».
* Икки рукн – Каъбанинг Яманга қараган тарафидаги икки бурчаги: Ҳажарул асвад ва тавофда ундан олдин келадиган бурчак.
622/36 – بَاب: اسْتِلَامِ الرُّكْنِ بِالْمِحْجَنِ
622.36-БОБ.
РУКННИ МИҲЖАН* бИЛАн ИСТИЛОМ ҚИЛИШ ҲАҚИДА
803/1607 - عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: طَافَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم فِي حَجَّةِ الْوَدَاعِ عَلَى بَعِيرٍ، يَسْتَلِمُ الرُّكْنَ بِـمِحْجَنٍ.
803.1607. Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам видолашув ҳажида туяда рукнни миҳжан билан истилом қилиб, тавоф этдилар».
* Миҳжан – юқори томони қайрилган, бурама ҳасса.
623/37 – بَاب: تَقْبِيلِ الْحَجَرِ
623.37-БОБ.
ҳажарул асвадНИ ЎПИШ ҲАҚИДА
804/1611 - عَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا: أنَّهُ سَألَهُ رَجُلٌ عَنِ اسْتِلَامِ الْحَجَرِ، فَقَالَ: رَأَيْتُ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم يَسْتَلِمُهُ وَيُقَبِّلُهُ. فَقَالَ الرَّجُلُ: أَرَأَيْتَ إِنْ زُحِمْتُ، أَرَأَيْتَ إِنْ غُلِبْتُ؟ قَالَ: اجْعَلْ أَرَأَيْتَ بِالْيَمَنِ، رَأَيْتُ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم يَسْتَلِمُهُ وَيُقَبِّلُهُ.
«Бир киши Ибн Умар розияллоҳу анҳумодан тошни (Ҳажарул асвадни) истилом қилиш ҳақида сўраган эди, у: «Мен Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг уни (қўл билан) истилом қилаётганларини ва ўпаётганларини кўрганман», деди. Мен: «Айт-чи, агар тиқилинчда қолсам-чи? Айт-чи, агар ета олмай қолсам-чи?» дедим. У: «Айт-чи»ларингни Яманда қил! Мен Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг уни (қўл билан) истилом қилаётганларини ва ўпаётганларини кўрганман», деди».
624/38 – بَاب: مَنْ طَافَ بِالْبَيْتِ إِذَا قَدِمَ مَكَّةَ،
قَبْلَ أَنْ يَرْجِعَ إِلَى بَيْتِهِ
624.38-БОБ.
МАККАГА КЕЛГАНДА УЙИГА ҚАЙТИШДАН ОЛДИН БАЙТНИ ТАВОФ
ҚИЛиш, кейин ИККИ РАКАТ НАМОЗ ЎҚИб, сўнг САФОГА ЧИҚИШ ҲАҚИДА
805/1614 و1615 - عَنْ عَائِشَةُ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا: أَنَّ أَوَّلَ شَيْءٍ بَدَأَ بِهِ - حِينَ قَدِمَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم - أَنَّهُ تَوَضَّأَ، ثُمَّ طَافَ، ثُمَّ لَمْ تَكُنْ عُمْرَةً. ثُمَّ حَجَّ أَبُو بَكْرٍ وَعُمَرُ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا: مِثْلَهُ.
805.1614, 1615. Урва айтади:
«Оиша розияллоҳу анҳо менга шундай хабар берди: «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам (Маккага) келганларида биринчи қилган ишлари таҳорат олиш бўлди. Кейин тавоф қилдилар. Аммо бу умра бўлмади. Сўнгра Абу Бакр ва Умар розияллоҳу анҳумо ҳам худди шундай ҳаж қилишди».
Кейин отам Зубайр розияллоҳу анҳу билан бирга ҳаж қилдим. Аввалги қилган иши тавоф бўлди. Кейин муҳожир ва ансорларнинг ҳам шундай қилганларини кўрдим. Онам менга хабар берганки, унинг ўзи, синглиси, Зубайр ва фалончи-фалончилар умра учун эҳром боғлашган экан. Рукнни истилом қилгач, эҳромдан чиқишган экан».
806/1616 - عَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا، حَدِيثُ طَوَافِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم، تَقَدَّمَ قَرِيبًا، وَزَادَ فِي هَذِهِ الرِّوَايَةِ أنَّهُ كَانَ يَسْجُدُ سَجْدَتَيْنِ، ثُمَّ يَطُوفُ بَيْنَ الصَّفَا وَالـمَرْوَةِ.
806.1616. Абдуллоҳ ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам (Маккага) келишларининг бошида ҳаж ёки умра учун тавоф қилсалар, уч тавофда тезлаб, тўрттасида оддий юрар, кейин икки ракат намоз ўқир, сўнгра Сафо ва Марва орасида саъй қилар эдилар».
625/39 – بَاب: الْكَلَامِ فِي الطَّوَافِ
625.39-БОБ.
ТАВОФДА гапириш ҲАҚИДА
807/1620 - عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا: أَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم مَرَّ وَهْوَ يَطُوفُ بِالْكَعْبَةِ بِإِنْسَانٍ رَبَطَ يَدَهُ إِلَى إِنْسَانٍ بِسَيْرٍ أَوْ بِخَيْطٍ أَوْ بِشَيْءٍ غَيْرِ ذَلِكَ، فَقَطَعَهُ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم بِيَدِهِ، ثُمَّ قَالَ: «قُدْهُ بِيَدِهِ».
807.1620. Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам Каъбани тавоф қилаётиб, қўлини қайиш [ёки арқон ёхуд бошқа бир нарса] билан бир кишига боғлаб олган одамнинг олдидан ўтиб қолдилар ва ўша нарсани қўллари билан узиб ташладилар. Сўнгра: «Уни қўлидан етакла», дедилар».
626/40 – بَاب: لَا يَطُوفُ بِالْبَيْتِ عُرْيَانٌ، وَلَا يَحُجُّ مُشْرِكٌ
626.40-БОБ.
БАЙТНИ ЯЛАНҒОЧ КИШИ ТАВОФ
ҚИЛМАЙДИ ВА МУШРИК ҲАЖ ҚИЛМАЙДИ
808/1622 – عَنْ أبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ، أَنَّ أَبَا بَكْرٍ الصِّدِّيقَ رَضِيَ الله عَنْه،ُ بَعَثَهُ فِي الْحَجَّةِ الَّتِي أَمَّرَهُ عَلَيْهِ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَبْلَ حَجَّةِ الْوَدَاعِ يَوْمَ النَّحْرِ بِـمِنًى، فِي رَهْطٍ يُؤَذِّنُ فِي النَّاسِ: «أَلَا لَا يَحُجُّ بَعْدَ الْعَامِ مُشْرِكٌ، وَلَا يَطُوفُ بِالْبَيْتِ عُرْيَانٌ».
808.1622. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу шундай хабар қилади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам видолашув ҳажидан олдинги, Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳуни амир қилган ҳажда у киши уни (Абу Ҳурайрани) бир гуруҳ кишилар билан Қурбонлик куни одамларга: «Билиб қўйинглар, бу йилдан кейин мушрик ҳаж қилмайди, яланғоч киши Байтни тавоф қилмайди!» деб эълон қилишга юборди».
627/41 – بَاب: مَنْ لَمْ يَقْرَبِ الْكَعْبَةَ وَلَمْ يَطُفْ
حَتَّى يَخْرُجَ إِلَى عَرَفَةَ، وَيَرْجِعَ بَعْدَ الطَّوَافِ الْأَوَّلِ
627.41-БОБ.
БИРИНЧИ ТАВОФДАН КЕЙИН ТО АРАФОТГА ЧИҚИБ-ҚАЙТГУНЧА
КАЪБАГА ЯҚИН келмаслик ва уни ТАВОФ ҚИЛМАслик ҲАҚИДА
809/1625 - عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: قَدِمَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم مَكَّةَ، فَطَافَ وَسَعَى بَيْنَ الصَّفَا وَالْمَرْوَةِ، وَلَمْ يَقْرَبِ الْكَعْبَةَ بَعْدَ طَوَافِهِ بِهَا حَتَّى رَجَعَ مِنْ عَرَفَةَ.
809.1625. Абдуллоҳ ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам Маккага келиб, тавоф қилдилар, Сафо ва Марва орасида саъй қилдилар ва Каъбани тавоф қилганларидан кейин то Арафотдан қайтгунларича унга яқин келмадилар».
628/42 – بَاب: سِقَايَةِ الْحَاجِّ
628.42-БОБ.
ҲОЖИЛАРГА СУВ улашиш ҲАҚИДА
810/1634 - عَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: اسْتَأْذَنَ الْعَبَّاسُ بْنُ عَبْدِ الْمُطَّلِبِ رَضِيَ الله عَنْهُ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم: أَنْ يَبِيتَ بِـمَكَّةَ، لَيَالِيَ مِنًى، مِنْ أَجْلِ سِقَايَتِهِ، فَأَذِنَ لَهُ.
810.1634. Ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Аббос ибн Абдулмуттолиб розияллоҳу анҳу Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан (ҳожиларга) сув улашиш учун Мино кечалари Маккада тунашга изн сўраган эди, у зот унга изн бердилар».
Изоҳ: «Мино кечалари» – Минода тунаб қолинадиган Қурбон ҳайити кечаларидир.
811/1635 - عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم جَاءَ إِلَى السِّقَايَةِ، فَاسْتَسْقَى، فَقَالَ الْعَبَّاسُ: يَا فَضْلُ، اذْهَبْ إِلَى أُمِّكَ، فَأْتِ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم بِشَرَابٍ مِنْ عِنْدِهَا. فَقَالَ: صلى الله عليه وسلم «اسْقِنِي». قَالَ: يَا رَسُولَ اللهِ، إِنَّهُمْ يَجْعَلُونَ أَيْدِيَهُمْ فِيهِ. قَالَ: «اسْقِنِي». فَشَرِبَ مِنْهُ، ثُمَّ أَتَى زَمْزَمَ وَهُمْ يَسْقُونَ وَيَعْمَلُونَ فِيهَا، فَقَالَ: «اعْمَلُوا، فَإِنَّكُمْ عَلَى عَمَلٍ صَالِحٍ ثُمَّ قَالَ: لَوْلَا أَنْ تُغْلَبُوا لَنَزَلْتُ حَتَّى أَضَعَ الْحَبْلَ عَلَى هَذِهِ». يَعْنِي: عَاتِقَهُ، وَأَشَارَ إِلَى عَاتِقِهِ.
811.1635. Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам сув улашиладиган жойга келиб, сув сўраган эдилар, Аббос: «Эй Фазл, онангга бориб, унинг ҳузуридан Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга бирор ичимлик олиб кел», деди. Шунда у зот: «Менга сув бер», дедилар. У: «Эй Аллоҳнинг Расули, улар бунга қўлларини солишади», деди. У зот яна: «Менга сув бер», дедилар ва ундан ичдилар. Кейин Замзам(қудуғи)га келдилар. Улар (яъни Абдулмуттолибнинг авлодлари) у ерда сув улашиб, ишлаётган эдилар. У зот: «Ишлайверинглар! Чунки сизлар солиҳ амал қиляпсиз», дедилар. Сўнгра: «Агар енгилиб қолишингиз* бўлмаганида, албатта, тушиб арқонни мана бунга – гарданларини назарда тутмоқдалар – қўйган бўлар эдим» деб, гарданларига ишора қилдилар».
* Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам «енгилиб қолиш» деганда нимани назарда тутганлари ҳақида турлича фикрлар бор. Жумладан, «Мен тушсам, одамлар ҳам менга эргашиб, Замзам тортишга тушиб кетишади. Натижада одам кўпайиб, сизларга иш тегмай қолади» деган маънода айтган бўлишлари мумкин, чунки бу шарафли вазифани фақат Абдулмуттолибнинг авлоди бажарар эди. Шунингдек, бу гаплари «Сизлар мени сув тортишга қўймайсизлар, мен сизлар истамаган ишни қилсам, сизлардан устун келган бўлиб қоламан, сизлар мағлуб саналиб қоласизлар» ёки «Агар мен тушиб, сув тортсам, бу иш сизлар учун таъкидланган суннатга айланиб қолиши мумкин, кейин сиз уни бажаришга қийналиб қоласиз» деган маънода ҳам айтилган бўлиши мумкин.
812/1637 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: سَقَيْتُ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم مِنْ زَمْزَمَ، فَشَرِبَ وَهْوَ قَائِمٌ.
812.1637. Ибн Аббос розияллоҳу анҳумо бундай сўзлаб берди:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга замзам тутдим, у зот тик турган ҳолларида ичдилар».
Осим айтади: «Икрима қасам ичиб: «Ўшанда у зот туянинг устида эканлари аниқ», деди».
629/43 – بَاب: وُجُوبِ الصَّفَا وَالْمَرْوَةِ
629.43-БОБ.
САФО ВА МАРВА(орасида саъй қилиш)нинг ВОЖИБЛИГИ
ВА бу АЛЛОҲНИНГ шиорЛАРИДАН* ҚИЛИНГАНИ ҲАҚИДА
Изоҳ: «Аллоҳнинг шиорлари» деганда Аллоҳнинг динини эслатадиган, У Зотга ибодат қилишнинг шиори, нишонаси, белгиси бўлган амаллар, жойлар тушунилади. Ҳаж амаллари ва бу амал адо этиладиган муқаддас жойлар ана шундай шиорлардандир.
813/1643 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا، أنَّهَا سَألَهَا ابْنُ أُخْتِهَا عُرْوَةُ بْنُ الزُّبَيْرِ عَنْ قَوْلِ الله عَزَّ وَجَلَّ: (إِنَّ الصَّفَا وَالْمَرْوَةَ مِنْ شَعَائِرِ اللَّهِ فَمَنْ حَجَّ الْبَيْتَ أَوِ اعْتَمَرَ فَلَا جُنَاحَ عَلَيْهِ أَنْ يَطَّوَّفَ بِهِمَا) [البقرة: 158] قَالَ: فَوَاللهِ مَا عَلَى أَحَدٍ جُنَاحٌ أَنْ لَا يَطُوفَ بِالصَّفَا وَالْمَرْوَةِ، قَالَتْ: بِئْسَ مَا قُلْتَ يَا ابْنَ أُخْتِي، إِنَّ هَذِهِ لَوْ كَانَتْ كَمَا أَوَّلْتَهَا عَلَيْهِ كَانَتْ: لَا جُنَاحَ عَلَيْهِ أَنْ لَا يَتَطَوَّفَ بِهِمَا، وَلَكِنَّهَا أُنْزِلَتْ فِي الْأَنْصَارِ، كَانُوا قَبْلَ أَنْ يُسْلِمُوا يُهِلُّونَ لِمَنَاةَ الطَّاغِيَةِ الَّتِي كَانُوا يَعْبُدُونَهَا عِنْدَ الْمُشَلَّلِ، فَكَانَ مَنْ أَهَلَّ يَتَحَرَّجُ أَنْ يَطُوفَ بِالصَّفَا وَالْمَرْوَةِ، فَلَمَّا أَسْلَمُوا، سَأَلُوا رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم عَنْ ذَلِكَ، قَالُوا: يَا رَسُولَ اللهِ، إِنَّا كُنَّا نَتَحَرَّجُ أَنْ نَطُوفَ بَيْنَ الصَّفَا وَالْمَرْوَةِ، فَأَنْزَلَ اللهُ تَعَالَى: (إِنَّ الصَّفَا وَالْمَرْوَةَ مِنْ شَعَائِرِ اللَّهِ) الْآيَةَ. قَالَتْ عَائِشَةُ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا: وَقَدْ سَنَّ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم الطَّوَافَ بَيْنَهُمَا، فَلَيْسَ لِأَحَدٍ أَنْ يَتْرُكَ الطَّوَافَ بَيْنَهُمَا.
813.1643. Урва айтади:
«Оиша розияллоҳу анҳодан: «Аллоҳ таолонинг «Албатта, Сафо ва Марва Аллоҳнинг шиорларидандир. Ким Байтни ҳаж ёки умра қилса, бу иккови ўртасида саъй қилишида унга гуноҳ йўқ...» деган сўзи ҳақида нима дейсиз? Аллоҳга қасамки, ҳеч бир кишига Сафо ва Марвада саъй қилмасликда гуноҳ бўлмаса керак?» деб сўрадим. У бундай деди: «Эй жияним! Қандай ёмон сўз айтдинг! Агар бу сен таъвил қилганингдек бўлганида: «Икковида саъй қилмаслигида унга гуноҳ йўқ» шаклида бўлар эди. Лекин у ансорлар ҳақида нозил бўлган. Улар мусулмон бўлишларидан олдин Мушаллалнинг* ёнида ўзлари ибодат қиладиган тоғут* учун – Манот* учун эҳром боғлашарди. Эҳром боғлаган киши Сафо ва Марвани саъй қилиб, гуноҳкор бўлишдан сақланар эди. Кейин мусулмон бўлишгач, бу ҳақда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан сўраб: «Эй Аллоҳнинг Расули, биз Сафо билан Марва орасида саъй қилиб, гуноҳ қилиб қўйишдан сақланар эдик», дейишди. Шунда Аллоҳ таоло: «Албатта, Сафо ва Марва Аллоҳнинг шиорларидандир...» оятини нозил қилди. Дарҳақиқат, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бу иккисининг орасида тавоф қилишни суннат қилдилар, бинобарин, уларнинг орасида тавоф қилишни тарк этишга ҳеч кимнинг ҳаққи йўқ».
Кейин мен буни Абу Бакр ибн Абдурраҳмонга айтган эдим, у бундай деди: «Албатта, бу бир илм бўлди, мен буни эшитмаган эканман. Мен аҳли илм кишилардан эшитганманки, барча одамлар – Оиша айтиб ўтган ўша Манот учун эҳром боғлаганлардан ташқари – Сафо ва Марвани тавоф қилишар экан. Аллоҳ таоло Қуръонда Байтни тавоф қилишни зикр қилиб, Сафо ва Марвани айтмагач, улар: «Эй Аллоҳнинг Расули, биз Сафо ва Марвани тавоф қилар эдик. Аллоҳ Байтни тавоф қилиш ҳақида оят нозил қилиб, Сафони зикр қилмади. Демак, Сафо ва Марвани тавоф қилишимизда бизга гуноҳ борми?» дейишибди. Шунда Аллоҳ таоло «Албатта, Сафо ва Марва Аллоҳнинг шиорларидандир...» оятини нозил қилган экан. Энди мен ушбу оятни ҳар икки жамоа ҳақида нозил бўлганини эшитяпман: жоҳилиятда Сафо ва Марвани тавоф қилиб гуноҳкор бўлишдан сақланадиганлар ва (уларни) тавоф қилиб юриб, Аллоҳ Байтни тавоф қилишни буюрганда Сафони зикр қилмагани учун Исломда бу иккисини тавоф қилиб, гуноҳкор бўлишдан сақланадиганлар ҳақида. У Зот Байтни тавоф қилишни айтганидан сўнг, ниҳоят, уни ҳам зикр қилди».
* «Мушаллал» – Қудайд қишлоғининг денгиз тарафида жойлашган маълум тепалик.
* Тоғут – Аллоҳдан бошқа ҳар қандай маъбуд. Баъзан тоғут деганда шайтон ҳам назарда тутилади.
* Манот – жоҳилият санамларидан бири.
630/44 – بَاب: مَا جَاءَ فِي السَّعْيِ بَيْنَ الصَّفَا وَالْمَرْوَةِ
630.44-БОБ.
САФО ВА МАРВА ОРАСИДА САЪЙ ҚИЛИШ
БОРАСИДА КЕЛГАН ХАБАРЛАР ҲАҚИДА
814/1644 - عَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: كَانَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم إِذَا طَافَ الطَّوَافَ الْأَوَّلَ خَبَّ ثَلَاثًا وَمَشَى أَرْبَعًا، وَكَانَ يَسْعَى بَطْنَ الْمَسِيلِ إِذَا طَافَ بَيْنَ الصَّفَا وَالْمَرْوَةِ.
814.1644. Убайдуллоҳ ибн Умардан ривоят қилинади:
«Нофеъ деди: «Ибн Умар розияллоҳу анҳумо: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам аввалги тавофни қилганларида учтасида тез одимлар, тўрттасида оддий юрар эдилар. Сафо ва Марва орасида саъй қилганларида Батнул-масилда* тезлар эдилар», деди».
Мен Нофеъга: «Абдуллоҳ яманий рукнга етганда оддий юрар эдими?» дедим. У: «Йўқ, фақат рукн олдида тиқилинчда қолсагина (оддий юрар эди), чунки уни истилом қилмагунча қўймас эди», деди».
631/45 – بَاب: تَقْضِي الْحَائِضُ الْمَنَاسِكَ كُلَّهَا إِلَّا الطَّوَافَ بِالْبَيْتِ
631.45-БОБ.
ҲАЙЗЛИ АЁЛ БАЙТНИ ТАВОФ ҚИЛИШДАН БОШҚА БАРЧА ҳаж АМАЛЛАРиНИ АДО ЭТаверади. КИШИ САФО ва МАРВА ОРАСИДА ТАҲОРАТСИЗ САЪЙ ҚИЛСА...
815/1651 - عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللهِ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: أَهَلَّ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم هُوَ وَأَصْحَابُهُ بِالْحَجِّ، وَلَيْسَ مَعَ أَحَدٍ مِنْهُمْ هَدْيٌ غَيْرَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم وَطَلْحَةَ، وَقَدِمَ عَلِيٌّ مِنَ الْيَمَنِ وَمَعَهُ هَدْيٌ، فَقَالَ: أَهْلَلْتُ بِـمَا أَهَلَّ بِهِ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم، فَأَمَرَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم أَصْحَابَهُ أَنْ يَجْعَلُوهَا عُمْرَةً، وَيَطُوفُوا، ثُمَّ يُقَصِّرُوا وَيَحِلُّوا إِلَّا مَنْ كَانَ مَعَهُ الْهَدْيُ، فَقَالُوا: نَنْطَلِقُ إِلَى مِنًى وَذَكَرُ أَحَدِنَا يَقْطُر مَنِيًّا، فَبَلَغَ ذَلِكَ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم فَقَالَ: «لَوِ اسْتَقْبَلْتُ مِنْ أَمْرِي مَا اسْتَدْبَرْتُ مَا أَهْدَيْتُ، وَلَوْلَا أَنَّ مَعِي الْهَدْيَ لَأَحْلَلْتُ».
815.1651. Жобир ибн Абдуллоҳ розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам ва у зотнинг асҳоблари ҳажга эҳром боғлашди. Уларнинг ичида Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам ва Т-А-лҳадан бошқа ҳеч кимда ҳадий йўқ эди. Алий Ямандан ҳадийси билан келди. У: «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам эҳром боғлаган нарсага эҳром боғладим», деди. Шунда Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам ёнида ҳадийси борлардан бошқа асҳобларига ҳажни умрага айлантиришни, тавоф қилиб, сўнг сочларини қисқартириб, эҳромдан чиқишни буюрдилар. Улар: «(Эҳромдан чиқиб,) закаримиздан (маний) томиб турган ҳолда Минога борамизми?!» дейишди. (Бу гап) Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга етиб борди. Шунда у зот: «Агар аввал қилган ишимга энди рўпара бўлсам, ҳадий атамаган бўлар эдим. Агар ёнимда ҳадий бўлмаганида, мен ҳам албатта эҳромдан чиқар эдим», дедилар.
Кейин Оиша розияллоҳу анҳо ҳайз кўриб қолди. У ҳаж амалларининг барчасини бажарди, фақат Байтни тавоф қилмади. Пок бўлгач, Байтни ҳам тавоф қилди. У: «Эй Аллоҳнинг Расули, сизлар ҳаж ва умра қилиб кетасизлару, мен фақат ҳаж қилиб кетаманми?» деди. Шунда у зот Абдурраҳмон ибн Абу Бакрга у (Оиша) билан бирга Танъимга чиқиб келишни буюрдилар. Шундай қилиб, у ҳаждан кейин умра қилди».
632/46 - بَابٌ: أَيْنَ يُصَلِّي الظُّهْرَ يَوْمَ التَّرْوِيَةِ؟
632.46-БОБ.
(ҳожи) ТАРВИЯ КУНИ ПЕШИН НАМОЗИНИ ҚАЕРДА ЎҚИЙДИ?
816/1653 - عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ رَضِيَ الله عَنْهُ، أنَّهُ سَألَهُ رَجُلٌ فَقَالَ لَهُ: أَخْبِرْنِى بِشَيْءٍ عَقَلْتَهُ عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم: أَيْنَ صَلَّى الظُّهْرَ وَالْعَصْرَ يَوْمَ التَّرْوِيَةِ؟ قَالَ: بـِمِنًى، قَالَ: فَأَيْنَ صَلَّى الْعَصْرَ يَوْمَ النَّفْرِ؟ قَالَ: بِالْأَبْطَحِ، ثُمَّ قَالَ أنَسٌ: افْعَلْ كَمَا يَفْعَلُ أُمَرَاؤُكَ.
816.1653. Абдулазиз ибн Руфайъдан ривоят қилинади:
«Анас ибн Молик розияллоҳу анҳуга савол бериб: «Менга Набий соллаллоҳу алайҳи васалламдан ўзингиз эслаб қолган бирон нарсани айтиб беринг. У зот тарвия куни пешин ва асрни қаерда ўқиганлар?» дедим. У: «Минода», деди. Нафр куни* асрни қаерда ўқиганлар?» дедим. У: «Абтоҳда*», деди. Кейин: «Амирларинг қилаётганидек қилавер», деди».
633/47 – بَاب: صَوْمِ يَوْمِ عَرَفَةَ
633.47-БОБ.
АРАФА КУНИНинГ РЎЗАСИ ҲАҚИДА
817/1658 - عَنْ أُمِّ الْفَضْلِ رَضِيَ الله عَنْهَا قَالَتْ: شَكَّ النَّاسُ يَوْمَ عَرَفَةَ فِي صَوْمِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم، فَبَعَثْتُ إِلَى النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم بِشَرَابٍ فَشَرِبَهُ.
817.1658. Умму Фазл розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Одамлар арафа куни Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг рўза тутганлари борасида иккиланишди. Шунда мен Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга ичимлик жўнатган эдим, у зот уни ичдилар».
634/48 – بَاب: التَّهْجِيرِ بِالرَّوَاحِ يَوْمَ عَرَفَةَ
634.48-БОБ.
АРАФА КУНИ КУН ҚИЗИГАНДА ЮРИШ ҲАҚИДА
818/1660 – عَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ الله عَنْهُمَا أنَّهُ: جَاءَ يَوْمَ عَرَفَةَ، حِينَ زَالَتِ الشَّمْسُ، فَصَاحَ عِنْدَ سُرَادِقِ الْحَجَّاجِ، فَخَرَجَ وَعَلَيْهِ مِلْحَفَةٌ مُعَصْفَرَةٌ، فَقَالَ: مَا لَكَ يَا أَبَا عَبْدِ الرَّحْمَنِ؟ فَقَالَ: الرَّوَاحَ إِنْ كُنْتَ تُرِيدُ السُّنَّةَ، قَالَ: هَذِهِ السَّاعَةَ؟ قَالَ: نَعَمْ، قَالَ: فَأَنْظِرْنِي حَتَّى أُفِيضَ عَلَى رَأْسِي ثُمَّ أَخْرُجَ، فَنَزَلَ حَتَّى خَرَجَ الْحَجَّاجُ، فَسَارَ، فَقَالَ لَه سَالِمُ بْنُ عَبْدِ الله – وَكَانَ مَعَ أبِيهِ -: إِنْ كُنْتَ تُرِيدُ السُّنَّةَ فَاقْصُرِ الْخُطْبَةَ وَعَجِّلِ الْوُقُوفَ، فَجَعَلَ يَنْظُرُ إِلَى عَبْدِ اللهِ، فَلَمَّا رَأَى ذَلِكَ عَبْدُ اللهِ قَالَ: صَدَقَ. وَكَانَ عَبْدُ الـمَلِكِ قَدْ كَتَبَ إلَى الـحَجَّاجِ: أنْ لا يُخَالِفَ ابْنَ عُمَرَ فِي الـحَجِّ.
818.1660. Солимдан ривоят қилинади:
«Абдулмалик Ҳажжожга ҳажда Ибн Умар розияллоҳу анҳумога хилоф қилмасликни айтиб, хат ёзди. Ибн Умар розияллоҳу анҳумо арафа куни қуёш заволга кетган пайтда келди. Мен у киши билан бирга эдим. Шунда у Ҳажжожнинг саробурдаси* олдида қичқирди. У эгнида сариққа бўялган кенг изори билан чиқиб: «Эй Абу Абдурраҳмон, сенга нима бўлди?» деди. У киши: «Агар суннатни ирода қилсанг, йўлга туш», деди. У: «Шу пайтда-я?» деди. У киши: «Ҳа», деди. У: «Унда менга бироз вақт бер, бошимдан сув қуйиб олиб, кейин чиқай», деди. У киши Ҳажжож чиққунича пастга тушиб турди. Кейин у (Ҳажжож) отам билан менинг ўртамизда юриб кетди. Шунда мен: «Агар суннатни ирода қилсанг, хутбани қисқа қилиб, вуқуфни тезлаштир», дедим. У Абдуллоҳга қарай бошлади. Абдуллоҳ буни кўргач: «Рост айтди», деди».
635/49 – بَاب: التَّعْجِيلِ إِلَى الْمَوْقِفِ والوُقُوفُ بِعَرَفَةَ
635.49-БОБ
МАВҚИФГА ШОШИЛИШ АРАФОТДА ВУҚУФ ҚИЛИШ ҲАҚИДА
819/1664 - عَنْ جُبَيْرِ بْنِ مُطْعِمٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: أضْلَلْتُ بَعِيرًا لِي، فَذَهَبْتُ اطْلُبُهُ يَوْمَ عَرَفَةَ، فَرَأَيْتُ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم وَاقِفًا بِعَرَفَةَ، فَقُلْتُ: هَذَا وَاللهِ مِنَ الْحُمْسِ، فَمَا شَأْنُهُ هَا هُنَا.
819.1664. Жубайр ибн Мутъим розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Туямни йўқотиб қўйиб, арафа куни уни қидириб кетдим. Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг Арафотда вуқуфда турганларини кўриб: «Аллоҳга қасамки, бу аҳмаслардан-ку!* У бу ерда нима қиляпти?» дедим».
* «Аҳмас» (кўплиги «ҳумс») – луғатда «диний удумларга қаттиқ берилган» деган маънони билдиради. Қурайш қабиласи араблар ичида диний раҳнамо ўлароқ, турли диний урф-одатларни чиқариб, уларга маҳкам турганлари учун шу лақабни олган. Кейинроқ бу лақаб диний амалларга қаттиқ берилган бошқаларга ҳам ишлатиладиган бўлган. Исломдан аввал вуқуф фақат ҳарамда бўлар эди. Арафот эса ҳарам ҳудудидан ташқарида бўлгани учун, ровий у зотни кўриб, таажжубланган.
636/50 – بَاب: السَّيْرِ إِذَا دَفَعَ مِنْ عَرَفَةَ
636.50-БОБ.
АРАФОТДАН ҚАЙТГАНДА ЮРИШ ҲАҚИДА
820/1666 - عَنْ أُسَامَةَ بْنِ زَيْدٍ رَضِيَ الله عَنْهُمَا أنَّهُ سُئِلَ عَنْ سَيْرِ رَسُولِ الله صلى الله عليه وسلم فِي حَجَّةِ الْوَدَاعِ، حِينَ دَفَعَ؟ قَالَ: كَانَ يَسِيرُ الْعَنَقَ، فَإِذَا وَجَدَ فَجْوَةً نَصَّ.
820.1666. Ҳишом ибн Урва отасидан ривоят қилади:
«Ўтирган эдим, Усомадан: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам видолашув ҳажида (Арафотдан) қайтишларида (уловда) қандай юрар эдилар?» деб сўралди. У: «Йўрттирар эдилар, кенгликка келсалар, чоптирар эдилар», деди».
Ҳишом айтади: «Насс» йўрттиришдан ҳам тезроқдир. «Фажва» – «кенглик» бўлиб, кўплиги «фажавот» ва «фижо»дир. «Раква» ва «рико» ҳам шундай. «Манос» – қочиш вақти эмас, деганидир.
Изоҳ: Бу ерда юқоридаги ҳадисда келган айрим қийин калималар ҳамда уларга ўхшаш сўзларнинг маъноси баён қилинмоқда.
637/51 – بَاب: أَمْرِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم بِالسَّكِينَةِ عِنْدَ الْإِفَاضَةِ وَإِشَارَتِهِ إِلَيْهِمْ بِالسَّوْطِ
637.51-БОБ.
НАБИЙ СОЛЛАЛЛОҲУ АЛАЙҲИ ВАСАЛЛАМнинг қайтишда сокинликка БУЮРганЛАРИ ВА УЛАРГА ҚАМЧИЛАРИ бИЛАн
ИШОРА ҚИЛганЛАРИ ҲАҚИДА
821/1671 - عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا: أَنَّهُ دَفَعَ مَعَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم يَوْمَ عَرَفَةَ، فَسَمِعَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم وَرَاءَهُ زَجْرًا شَدِيدًا، وَضَرْبًا وَصَوْتًا لِلْإِبِلِ، فَأَشَارَ بِسَوْطِهِ إِلَيْهِمْ، وَقَالَ: «أَيُّهَا النَّاسُ، عَلَيْكُمْ بِالسَّكِينَةِ، فَإِنَّ الْبِرَّ لَيْسَ بِالْإِيضَاعِ».
821.1671. Ибн Аббос розияллоҳу анҳумо бундай сўзлаб берди:
«У арафа куни Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам билан бирга қайтган экан. Ўшанда Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам орқаларида (туякашларнинг) туяларга қаттиқ бақир-чақири, ур-сури, шовқин-суронини эшитиб, одамларга қамчилари билан ишора қилиб: «Эй одамлар, ўзингизни сокин тутинг, чунки яхшилик тезлатишда эмас!» деган эканлар».
«Авдоъуу» – «тезладилар» дегани. «Хилаалакум» – «ўзаро ора-лаш»дан олинган. «Ва фажжарнаа хилаалаҳума», яъни «ораларидан (анҳор оққизиб қўйган эдик)».
Изоҳ: Имом Бухорий бу ерда ҳадисда келган кам учрайдиган сўзларни Қуръони карим оятлари мисоли билан изоҳламоқда (Тавба сурасининг 47-ояти ва Каҳф сурасининг 33-оятлари).
638/52 – باب: مَنْ قَدَّمَ صَعفَةَ أهْلِهِ بِلَيلٍ فَيَقِفُونَ
بِالـمُزْدَلِفَةِ وَيَدْعُونَ، ويُقَدِّمُ إذا غابَ القَمَرُ
822/1679 - عَنْ أَسْمَاءَ بِنْتِ أبِي بَكْرٍ رَضِيَ الله عَنْهُمَا: أَنَّهَا نَزَلَتْ لَيْلَةَ جَمْعٍ عِنْدَ الْمُزْدَلِفَةِ، فَقَامَتْ تُصَلِّي، فَصَلَّتْ سَاعَةً، ثُمَّ قَالَتْ: يَا بُنَيّ،َ هَلْ غَابَ الْقَمَرُ؟ قَالَ: لَا، فَصَلَّتْ سَاعَةً ثُمَّ قَالَتْ: هَلْ غَابَ الْقَمَرُ؟ قُلْتُ: نَعَمْ، قَالَتْ: فَارْتَحِلُوا، فَارْتَحَلْنَا وَمَضَيْنَا، حَتَّى رَمَتِ الْجَمْرَةَ، ثُمَّ رَجَعَتْ فَصَلَّتِ الصُّبْحَ فِي مَنْزِلِهَا، فَقُلْتُ لَهَا: يَا هَنْتَاهْ، مَا أُرَانَا إِلَّا قَدْ غَلَّسْنَا! قَالَتْ: يَا بُنَيَّ، إِنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم أَذِنَ لِلظُّعُنِ.
822.1679. Асмонинг мавлоси Абдуллоҳдан ривоят қилинади:
«Асмо Жамъ кечаси Муздалифага тушди ва намоз ўқишга туриб, бир муддат намоз ўқиди. Кейин: «Эй ўғилчам, ой ғойиб бўлибдими?» деди. Мен: «Йўқ», дедим. У яна бир муддат намоз ўқиди. Кейин: «Ой ғойиб бўлибдими?» деди. Мен: «Ҳа», дедим. У: «Унда йўлга тушинглар», деди. Биз йўлга тушдик ва юриб кетавердик. Ниҳоят, у жамрага* тош отди. Сўнг қайтиб келиб, бомдодни ўз манзилида ўқиди. Шунда мен унга: «Ҳой, эрта юриб қўйдигов?» дедим. У: «Эй ўғилчам, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам аёлларга рухсат берганлар», деди».
823/1681 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا قَالَتْ: نَزَلْنَا الْمُزْدَلِفَةَ، فَاسْتَأْذَنَتِ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم سَوْدَةُ أَنْ تَدْفَعَ قَبْلَ حَطْمَةِ النَّاسِ، وَكَانَتِ امْرَأَةً بَطِيئَةً، فَأَذِنَ لَهَا، فَدَفَعَتْ قَبْلَ حَطْمَةِ النَّاسِ، وَأَقَمْنَا حَتَّى أَصْبَحْنَا نَحْنُ، ثُمَّ دَفَعْنَا بِدَفْعِهِ، فَلَأَنْ أَكُونَ اسْتَأْذَنْتُ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم كَمَا اسْتَأْذَنَتْ سَوْدَةُ، أَحَبُّ إِلَيَّ مِنْ مَفْرُوحٍ بِهِ.
823.1681. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Муздалифага тушганимизда Савда Набий соллаллоҳу алайҳи васал-ламдан одамларнинг ур-йиқитларидан олдинроқ қайтишга изн сўради. У секин ҳаракат қиладиган аёл эди, унга изн бердилар. У одамларнинг ур-йиқитларидан олдин қайтиб кетди, биз эса тонг отгунча турдик. Сўнг у зотнинг қайтишларида бирга қайтдик. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан Савда изн сўраганидек изн сўраган бўлганимда, бу менинг учун ҳар қанча хурсандчиликдан суюкли бўлар эди».
639/53 – بَاب: مَنْ يُصَلِّي الْفَجْرَ بِجَمْعٍ
639.53-БОБ.
БОМДОДНИ ЖАМЪДА ЎҚИШ ҲАҚИДа
824/1683 – عَنْ عَبْدِ الله رَضِيَ الله عَنْهُ: أنَّهُ قَدِمَ جَمْعًا، فَصَلَّى الصَّلَاتَيْنِ، كُلَّ صَلَاةٍ وَحْدَهَا بِأَذَانٍ وَإِقَامَةٍ، وَالْعَشَاءُ بَيْنَهُمَا، ثُمَّ صَلَّى الْفَجْرَ حِينَ طَلَعَ الْفَجْرُ، قَائِلٌ يَقُولُ: طَلَعَ الْفَجْرُ، وَقَائِلٌ يَقُولُ: لَمْ يَطْلُعِ الْفَجْرُ، ثُمَّ قَالَ: إِنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «إِنَّ هَاتَيْنِ الصَّلَاتَيْنِ حُوِّلَتَا عَنْ وَقْتِهِمَا فِي هَذَا الْمَكَانِ، الْمَغْرِبَ وَالْعِشَاءَ، فَلَا يَقْدَمُ النَّاسُ جَمْعًا حَتَّى يُعْتِمُوا، وَصَلَاةَ الْفَجْرِ هَذِهِ السَّاعَةَ»، ثُمَّ وَقَفَ حَتَّى أَسْفَرَ. ثُمَّ قَالَ: لَوْ أَنَّ أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ أَفَاضَ الْآنَ أَصَابَ السُّنَّةَ. فَمَا أَدْرِي: أَقَوْلُهُ كَانَ أَسْرَعَ أَمْ دَفْعُ عُثْمَانَ رَضِيَ الله عَنْهُ؟ فَلَمْ يَزَلْ يُلَبِّي حَتَّى رَمَى جَمْرَةَ الْعَقَبَةِ يَوْمَ النَّحْرِ.
824.1683. Абдурраҳмон ибн Язиддан ривоят қилинади:
«Абдуллоҳ розияллоҳу анҳу билан Макка томон йўлга чиқдик. Кейин Жамъга келдик. У икки намозни, уларнинг ҳар бирини алоҳида азон ва иқома билан ўқиди. Кечки овқат бу икковининг орасида бўлди. Сўнг тонг отганда бомдодни ўқиди. Биров «Тонг отди» дер, бошқа бири «Тонг отмади» дер эди. Сўнгра у: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Албатта, ушбу икки намоз – шом ва хуфтон – ушбу жойда ўз вақтидан ўзгартирилган. Шунинг учун одамлар хуфтон вақти кирмагунча Жамъга келишмайди. Бомдод намози мана шу вақтдадир», деганлар», деди. Кейин кун ёришгунча вуқуф қилди. Сўнгра: «Мўминлар амири ҳозир қайтганда эди, суннатни топган бўларди», деди.
Унинг сўзи олдин бўлдими, ё Усмон розияллоҳу анҳунинг қайтишими, билмайман. У Қурбонлик куни то Жамратул-ақаба* тошини отгунча талбия айтишдан тўхтамади».
* «Жамратул-ақаба» – «Ақаба жамраси», шайтонга тош отиладиган жойлардан бири. «Ақаба» дара, довон деган маънони билдиради. Бу ерда ҳарам билан Мино ўртасида жойлашган, ана ўша сифатдаги маълум жой назарда тутилган. «Жамра» майда тош дегани бўлиб, тош отилган жойда майда тошлар тўплангани учун шундай номланган. Ақабанинг ёнида жойлашгани учун «Жамратул-ақаба» дейилади. У учта жамранинг Минодан боришда охиргиси бўлиб, Маккага энг яқинидир. У «Жамратул-кубро» – «Катта жамра» деб ҳам номланади.
640/54 – بَاب: مَتَى يُدْفَعُ مِنْ جَمْعٍ؟
640.54-БОБ.
ЖАМЪДАН ҚАЧОН қайтиЛАДИ?
825/1684 - عَنْ عُمَرَ رَضِيَ الله عَنْهُ: أنَّهُ صَلَّى بِجَمْعٍ الصُّبْحَ، ثُمَّ وَقَفَ فَقَالَ: إِنَّ الْمُشْرِكِينَ كَانُوا لَا يُفِيضُونَ حَتَّى تَطْلُعَ الشَّمْسُ، وَيَقُولُونَ: أَشْرِقْ ثَبِيرُ، وَإَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم خَالَفَهُمْ، ثُمَّ أَفَاضَ قَبْلَ أَنْ تَطْلُعَ الشَّمْسُ.
825.1684. Амр ибн Маймун айтади:
«Умар розияллоҳу анҳунинг Жамъда бомдод ўқиб, кейин вуқуф қилганига гувоҳ бўлдим. У: «Албатта, мушриклар қуёш чиққунича қайтишмас эди ва: «Ёришгин, эй Сабир!»* дейишар эди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам уларга хилоф қилдилар», деди. Сўнгра қуёш чиқмасдан олдин қайтди».
641/55 – بَاب: رُكُوبِ الْبُدْنِ
641.55-БОБ.
ТУЯ МИНИШ ҲАҚИДА
826/1689 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم رَأَى رَجُلًا يَسُوقُ بَدَنَةً، فَقَالَ: «ارْكَبْهَا»، فَقَالَ: إِنَّهَا بَدَنَةٌ، فَقَالَ: «ارْكَبْهَا»، قَالَ: إِنَّهَا بَدَنَةٌ، قَالَ: «ارْكَبْهَا وَيْلَكَ»، فِي الثَّالِثَةِ أَوْ فِي الثَّانِيَةِ.
826.1689. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бир бадана* ҳайдаб кетаётган кишини кўриб, «Уни миниб ол», дедилар. У: «Бу бадана-ку?!»* деди. У зот яна: «Уни миниб ол», дедилар. У яна: «Бу бадана-ку?!» деди. У зот учинчиси [ёки иккинчисида]: «Уни миниб ол, шўринг қургур!» дедилар».
642/56 – بَاب: مَنْ سَاقَ الْبُدْنَ مَعَهُ
642.56-БОБ.
ўзи билан баданАЛАР етаклаб олиш ҲАҚИДА
827/1691 - عَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: تَـمَتَّعَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم فِي حَجَّةِ الْوَدَاعِ بِالْعُمْرَةِ إِلَى الْحَجِّ، وَأَهْدَى، فَسَاقَ مَعَهُ الْهَدْيَ مِنْ ذِي الْحُلَيْفَةِ، وَبَدَأَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم فَأَهَلَّ بِالْعُمْرَةِ، ثُمَّ أَهَلَّ بِالْحَجِّ، فَتَمَتَّعَ النَّاسُ مَعَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم بِالْعُمْرَةِ إِلَى الْحَجِّ، فَكَانَ مِنَ النَّاسِ مَنْ أَهْدَى فَسَاقَ الْهَدْيَ، وَمِنْهُمْ مَنْ لَمْ يُهْدِ، فَلَمَّا قَدِمَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم مَكَّةَ، قَالَ لِلنَّاسِ: «مَنْ كَانَ مِنْكُمْ أَهْدَى، فَإِنَّهُ لَا يَحِلُّ لِشَيْءٍ حَرُمَ مِنْهُ حَتَّى يَقْضِيَ حَجَّهُ، وَمَنْ لَمْ يَكُنْ مِنْكُمْ أَهْدَى فَلْيَطُفْ بِالْبَيْتِ وَبِالصَّفَا وَالْمَرْوَةِ، وَلْيُقَصِّرْ، وَلْيَحْلِلْ، ثُمَّ لِيُهِلَّ بِالْحَجِّ، فَمَنْ لَمْ يَجِدْ هَدْيًا فَلْيَصُمْ ثَلَاثَةَ أَيَّامٍ فِي الْحَجِّ وَسَبْعَةً إِذَا رَجَعَ إِلَى أَهْلِهِ».
827.1691. Ибн Умар розияллоҳу анҳумо айтади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам видолашув ҳажида умрани ҳажга улаб таматтуъ* қилдилар. Ҳадий атаб, ўша ҳадийни Зулҳулайфадан ҳайдаб бордилар. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам аввал умра учун, сўнг ҳаж учун талбия* айтдилар. Одамлар ҳам Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам билан бирга умрани ҳажга улаб таматтуъ қилишди. Одамларнинг орасида ҳадий атаб, уни ҳайдаб келганлар ҳам, ҳадий атамаганлар ҳам бор эди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам Маккага келганларида одамларга: «Сизлардан ким ҳадий атаган бўлса, то ҳажини адо этмагунича ўзига тақиқланган нарсаларнинг бирортаси унга ҳалол бўлмайди. Сизлардан ким ҳадий атамаган бўлса, у Байтни ҳамда Сафо ва Марвани тавоф қилсин, сочини қисқартирсин ва эҳромдан чиқсин! Кейин (вақти келганда) ҳажга эҳром боғласин. Ким ҳадий топа олмаса, ҳажда уч кун, ўз аҳлига қайтганда етти кун рўза тутсин», дедилар.
У зот Маккага келишлари билан тавоф қилдилар ва энг аввал рукнни истилом қилдилар. Кейин учта тавофни тез одимлаб, тўрттасини оддий юриб ўтадилар. Байтни тавоф қилиб бўлгач, Мақом олдида икки ракат намоз ўқидилар. Сўнг салом бериб, тугатдилар. Сафога келиб, Сафо ва Марвани етти бор тавоф қилдилар. Кейин то Қурбонлик куни ҳажларини тамомлаб, қурбонлик қилгунларича ўзларига тақиқланган нарсаларнинг бирортаси у зотга ҳалол бўлмади. Қайтиб тушиб, Байтни тавоф қилдилар. Шундан сўнг ўзларига тақиқланган барча нарсалар у зотга ҳалол бўлди. Ҳадий атаб, ҳадий етаклаб келган одамлар Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам нима қилган бўлсалар, ўшани қилишди».
Изоҳ: Ушбу ҳадисдаги «таматтуъ» сўзи шаръий истилоҳдаги ҳажнинг бир тури маъносини эмас, балки луғавий мазмундаги «ҳузурланиш», «баҳраланиш» маъноларни билдириб келган. Бу сўзнинг истилоҳий маъноси кейинроқ қарор топган, саҳобаи киромлар даврида эса луғавий маъносида ишлатилаверган. Улар умуман бир сафар асносида ҳажни ҳам, умрани ҳам адо қилишни, яъни таматтуъ ҳажини ҳам, қирон ҳажини ҳам «таматтуъ қилиш» деб атайверишган, чунки аслида бошқа-бошқа амал бўлган, ҳар бири учун алоҳида сафар қилинадиган иккита ибодатни – ҳаж ва умрани бир сафарда адо этиш ҳам руҳий, ҳам жисмонан ҳузурбахш ишдир. Шунга кўра, бу ерда таматтуъ сўзи Набий алайҳиссаломнинг қирон, ҳадий атамаган саҳобалар эса таматтуъ ҳажи қилганларини ифода этган. Буни бошқа ривоятлар, жумладан Ибн Умар розияллоҳу анҳумонинг ўзидан ривоят қилинган бошқа ҳадислар ҳам юқоридаги маънони қувватлайди.
643/57 – بَاب: مَنْ أَشْعَرَ وَقَلَّدَ بِذِي الْحُلَيْفَةِ ثُمَّ أَحْرَمَ
643.57-БОБ.
ЗУЛҲУЛАЙФАДА ИШЪОР* қилиб, илги осиб,
кейин ЭҲРОМ БОҒЛАШ ҲАҚИДА
* Ишъор – туянинг ўркачини пичоқ билан тилиб, қон чиқариб қўйиш. Бу билан ўша туянинг қурбонликка аталгани билдирилади, эълон қилинади. Шунинг учун ҳам бу амалга «билдириш», «маълум қилиш» маъноларини англатувчи «ишъор» сўзи танланган.
828/1694 و1695 - عَنِ الْمِسْوَرِ بْنِ مَخْرَمَةَ وَمَرْوَانَ رَضِيَ الله عَنْهُمَا قَالَا: خَرَجَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم مِنَ الْمَدِينَةِ فِي بِضْعَ عَشْرَةَ مِائَةً مِنْ أَصْحَابِهِ، حَتَّى إِذَا كَانُوا بِذِي الْحُلَيْفَةِ، قَلَّدَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم الْهَدْيَ وَأَشْعَرَ، وَأَحْرَمَ بِالْعُمْرَةِ.
828.1694, 1695. Мисвар ибн Махрама ва Марвондан ривоят қилинади:
«Ҳудайбия (сулҳи) пайтида Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам мингдан ортиқ асҳоблари билан Мадинадан йўлга чиқдилар. Ниҳоят, Зулҳулайфада эканларида Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳадийга илги осдилар ва ишъор қилдилар ҳамда умрага эҳром боғладилар».
Изоҳ: Имом Муҳаммад ва имом Абу Юсуф наздида ишъор қилиш жоиз. («Ҳидоя»).
644/58 – بَاب: مَنْ قَلَّدَ الْقَلَائِدَ بِيَدِهِ
644.58-БОБ.
илгиларни ЎЗ ҚЎЛИ бИЛАн осиш ҲАҚИДА
829/1700 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا: أنَّهُ بَلَغَها أنَّ عَبَّاسٍ رَضِيَ الله عَنْهُمَا يَقُولُ: مَنْ أهْدَى هَدْيًا، حَرُمَ عَلَيهِ ما يَحْرُمُ عَلَى الـحَاجِّ حَتَّى يُنْحَرَ هَدْيُهُ. فَقَالَتْ: عَائِشَةُ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا: لَيْسَ كَمَا قَالَ، أَنَا فَتَلْتُ قَلَائِدَ هَدْيِ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم بِيَدَيَّ، ثُمَّ قَلَّدَهَا رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم بِيَدَيْهِ، ثُمَّ بَعَثَ بِـهَا مَعَ أَبِي، فَلَمْ يَحْرُمْ عَلَى رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم شَيْءٌ أَحَلَّهُ اللهُ حَتَّى نُحِرَ الْهَدْيُ.
829.1700. Амра бинт Абдурраҳмон хабар беради:
«Зиёд ибн Абу Суфён Оиша розияллоҳу анҳога: «Ибн Аббос розияллоҳу анҳумо «Ким ҳадий жўнатса, то ҳадий сўйилмагунча ҳожига ҳаром бўлган нарса унга ҳам ҳаромдир», деяпти», деб мактуб ёзди. Оиша розияллоҳу анҳо: «Ибн Аббос айтганидек эмас. Мен Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳадийлари учун илгиларни ўз қўлларим билан эшганман. Сўнг Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам уни ўз қўллари ила осганлар. Сўнг уни отам билан бирга жўнатганлар. Бироқ Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга Аллоҳ ҳалол қилган бирор нарса то ҳадийлари сўйилгунча у зотга ҳаром бўлиб қолмаган», деди».
645/59 – بَاب: تَقْلِيدِ الْغَنَمِ
645.59-БОБ.
ҚЎЙ-эчкиЛАРГА иЛГИ осиш ҲАҚИДА
829أ/1701 – وَعَنْهَا رَضِيَ الله عَنْهَا فِي رِوَايَةٍ: أنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم أهْدَى غَنَمًا.
829А.1701. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Бир сафар Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам қўй-эчкиларни ҳадий атадилар».
829ب/1702 – وَفِي رِوَايَةٍ عَنْهَا أنَّهُ صلى الله عليه وسلم قَلَّدَ الغَنَمَ وَأقَامَ في أهْلِهِ حَلالًا.
829Б.1702. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга илгилар эшиб берар эдим. У зот қўй-эчкиларга илги осар ва аҳлларининг орасида эҳромдан ташқарида қолаверар эдилар».
646/60 – بَاب: الْقَلَائِدِ مِنَ الْعِهْنِ
646.60-БОБ.
ЮНГДАН илги ҚИЛИШ ҲАҚИДА
829ج/1705 – وفِي رِوَايَةٍ عَنْهَا قَالَتْ: قَتَلْتُ قَلائِدَهَا مِنْ عِهْنٍ كَانَ عِنْدِي.
829Ж.1705. Мўминлар онаси (Оиша) розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Мен уларнинг илгиларини ҳузуримдаги юнгдан эшиб бердим».
647/61 – بَاب: الْجِلَالِ لِلْبُدْنِ وَالتَّصدُّق بـها
647.61-БОБ.
ТУЯ ТЎҚИМЛАРИ ҲАҚИДА
830/1707 - عَنْ عَلِيٍّ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: أَمَرَنِي رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم أَنْ أَتَصَدَّقَ بِجِلَالِ الْبُدْنِ الَّتِي نَحَرْتُ وَبِجُلُودِهَا.
830.1707. Алий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам менга ўзим сўйган туяларнинг тўқимлари ва териларини садақа қилишимни буюрдилар».
648/62 – بَاب: ذَبْحِ الرَّجُلِ الْبَقَرَ عَنْ نِسَائِهِ مِنْ غَيْرِ أَمْرِهِنَّ
648.62-БОБ.
КИШИнинг АЁЛЛАРИ БУЮРМАСА ҲАМ, уларнинг
НОМИДАН қорамол ҚУРБОНЛИК ҚИЛИШИ ҲАҚИДА
831/1709 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا قَالَتْ: خَرَجْنَا مَعَ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم لِخَمْسٍ بَقِينَ مِنْ ذِي الْقَعْدَةِ، تَقَدَّمَ، وَفِي هَذِهِ الرِّوَايَةِ زِيَادَةٌ: فَدُخِلَ عَلَيْنَا يَوْمَ النَّحْرِ بِلَحْمِ بَقَرٍ، فَقُلْتُ: مَا هَذَا؟ قَالَ: نَحَرَ رَسُولُ الله صلى الله عليه وسلم عَنْ أزْوَاجِهِ.
831.1709. Яҳё ибн Саъиддан ривоят қилинади:
«Амра бинт Абдурраҳмон айтади: «Мен Оиша розияллоҳу анҳонинг бундай деяётганини эшитдим: «Зулқаъдадан беш кун қолганда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам билан бирга фақат ҳажни кўзлаб йўлга чиқдик. Маккага яқинлашганимизда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ёнида ҳадийси бўлмаганларни тавоф қилиб, Сафо ва Марва орасида сайъ қилгач, эҳромдан чиқишга буюрдилар.
Кейин Қурбонлик куни бизга мол гўшти олиб кирилди. Шунда мен: «Бу нима?» дедим. «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам жуфти ҳалоллари номидан қурбонлик қилдилар», дейишди».
Мен буни Қосимга айтган эдим: «У ҳадисни сенга айни шаклида келтирибди», деди»*.
* Яъни ровий Яҳё мазкур ҳадисни Оиша розияллоҳу анҳонинг жияни Қосимга айтиб берган экан, у киши Амранинг ҳадисни тўла-тўкис, ўзгаришсиз етказганини тасдиқлабди.
649/63 – بَاب: النَّحْرِ فِي مَنْحَرِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم بِـمِنًى
649.63-БОБ.
НАБИЙ СОЛЛАЛЛОҲУ АЛАЙҲИ ВАСАЛЛАМНИНГ МИНОДАГИ
ҚУРБОНЛИК ҚИЛГАН ЖОЙЛАРИДА ҚУРБОНЛИК ҚИЛИШ ҲАҚИДА
832/1710 - عَنْ عَبْدَ اللهِ بْنِ عُمَرَ رَضِيَ الله عَنْهُمَا: أنَّهُ كَانَ يَنْحَرُ فِي الْمَنْحَرِ، يَعْنِي: مَنْحَرِ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم.
832.1710. Убайдуллоҳ ибн Умар Нофеъдан ривоят қилади:
«Абдуллоҳ розияллоҳу анҳу қурбонлик сўйиш жойида сўяр эди».
Убайдуллоҳ: «Яъни, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг қурбонлик сўядиган жойларида», дейди.
650/64 – بَاب: نَحْرِ الْإِبِلِ مُقَيَّدَةً
650.64-БОБ.
ТУЯНИ тушовЛАБ СЎЙИШ ҲАҚИДА
833/1713 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ أنَّهُ رَأَى رَجُلًا قَدْ أَنَاخَ بَدَنَتَهُ يَنْحَرُهَا، فَقَالَ: ابْعَثْهَا قِيَامًا مُقَيَّدَةً، سُنَّةَ مُحَمَّدٍ صلى الله عليه وسلم.
833.1713. Зиёд ибн Жубайрдан ривоят қилинади:
«Ибн Умар розияллоҳу анҳумонинг сўйиш учун туясини чўктириб қўйган бир кишининг олдига келиб: «Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васалламнинг суннатларини қилиб, уни тушовлаб, турғизиб юбор», деганини кўрдим».
651/65 – بَاب: لَا يُعْطَى الْجَزَّارُ مِنَ الْهَدْيِ شَيْئًا
651.65-БОБ.
ҚАССОБГА ҳадийдан (ҚУРБОНЛИКДАН) ҲЕЧ НАРСА бЕРИЛМАЙДИ
834/1716 - عَنْ عَلِيٍّ رَضِيَ الله عًنْهُ قَالَ: أمَرَنِي النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم أنْ أقُومَ عَلَى البُدْنِ، وَلا أُعْطِيَ عَلَيهَا شَيْئًا في جِزَارَتِهَا.
834.1716. Алий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам мени юбордилар, мен баданаларнинг устида турдим. У зот менга буюрдилар, уларнинг гўштини тақсимладим. Сўнг яна буюрдилар, тўқимлари ва териларини тақсимладим.
Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам мени баданаларнинг тепасида туришга ва сўйиш хизмати учун (қурбонликдан) ҳеч нарса бермасликка буюрдилар».
652/66 – بَاب: مَا يَأْكُلُ مِنَ الْبُدْنِ وَمَا يُتَصَدَّقُ
652.66-БОБ.
баданаларнинг қайсиси ЕЙилиши
ВА қайсиси САДАҚА ҚИЛИНиши ҳақида
835/1719 - عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللهِ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: كُنَّا لَا نَأْكُلُ مِنْ لُحُومِ بُدْنِنَا فَوْقَ ثَلَاثِ مِنًى، فَرَخَّصَ لَنَا النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم فَقَالَ: «كُلُوا وَتَزَوَّدُوا»، فَأَكَلْنَا وَتَزَوَّدْنَا.
835.1719. Ибн Журайждан ривоят қилинади:
«Ато бизга деди: «Жобир ибн Абдуллоҳ розияллоҳу анҳумонинг «Минонинг уч куни ўтганидан кейин баданаларимизнинг гўштидан емас эдик. Кейин Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам бизга рухсат бериб: «Енглар ва ғамлаб ҳам олинглар», дедилар. Шундан кейин биз едик ва ғамлаб ҳам олдик», деяётганини эшитдим».
Мен Атога: «То Мадинага келгунимизча, деганмиди?» дедим. У: «Йўқ», деди».
653/67 – بَاب: الْحَلْقِ وَالتَّقْصِيرِ عِنْدَ الْإِحْلَالِ
653.67-БОБ.
ЭҲРОМДАН ЧИҚИШДА СОЧ ОЛДИРИШ ВА ҚИСҚАРТИРИШ ҲАҚИДА
836/1726 - عَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: حَلَقَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم فِي حَجَّتِهِ.
836.1726. Нофеъ айтади:
«Ибн Умар розияллоҳу анҳумо: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳажларида соч олдирдилар», дер эди».
837/1727 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «اللَّهُمَّ ارْحَمِ الْمُحَلِّقِينَ». قَالُوا: وَالْمُقَصِّرِينَ يَا رَسُولَ اللهِ؟ قَالَ: «اللَّهُمَّ ارْحَمِ الْمُحَلِّقِينَ». قَالُوا: وَالْمُقَصِّرِينَ يَا رَسُولَ اللهِ؟ قَالَ: «وَالْمُقَصِّرِينَ».
837.1727. Нофеъ Абдуллоҳ ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Аллоҳим, соч олдирганларга раҳм қил!» дедилар. «Қисқартирганларга ҳам, эй Аллоҳнинг Расули!» дейишди. «Аллоҳим, соч олдирганларга раҳм қил!» дедилар. «Қисқартирганларга ҳам, эй Аллоҳнинг Расули!» дейишди. «Қисқартирганларга ҳам», дедилар».
Лайс айтади: «Нофеъ менга «Аллоҳ соч олдирганларга раҳм қилсин!»(ни бир ёки икки марта айтдилар) деб сўзлаб берди».
Убайдуллоҳ айтади: «Нофеъ менга сўзлаб бераётиб, тўртинчисида: «Қисқартирганларга ҳам», деган».*
* Ҳадисни юқоридаги лафз билан Нофеъдан имом Молик ривоят қилган. Аммо Нофеъдан шу ҳадисни Лайс ва Убайдуллоҳлар ҳам ривоят қилган бўлиб, уларда мазкур фарқлар бор экан.
838/1728 - وَعَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ مِثْلُ ذَلِكَ، إلّا أنَّهُ قال: اغْفِرْ بَدَلَ ارْحَمْ، قَالَهَا ثَلاثًا، قَالَ: وَلِلْمُقَصِّرِينَ.
838.1728. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Аллоҳим, соч олдирганларни мағфират қил!» дедилар. «Қисқартирганларни ҳам (денг)!» дейишди. «Аллоҳим, соч олдирганларни мағфират қил!» дедилар. «Қисқартирганларни ҳам (денг)!» дейишди. Буни уч марта айтдилар. (Сўнг) «Қисқартирганларни ҳам», дедилар».
839/1730 - عَنْ مُعَاوِيَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَصَّرْتُ عَنْ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم بـِمِشْقَصٍ.
839.1730. Муовия розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг сочларини тиғи энли узун камон ўқи билан қисқартирдим».
654/68 – بَاب: رَمْيِ الْجِمَارِ
654.68-БОБ.
ТОШ ОТИШ ҲАҚИДА
840/1746 - عَنْ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا، أنَّهُ سَألَهُ رَجُلٌ: مَتَى أرْمِي الـجِمَار؟: قَالَ: إِذَا رَمَى إِمَامُكَ فَارْمِهْ، فَأَعَدْتُ عَلَيْهِ الْمَسْأَلَةَ، قَالَ: كُنَّا نَتَحَيَّنُ، فَإِذَا زَالَتِ الشَّمْسُ رَمَيْنَا.
840.1746. Вабарадан ривоят қилинади:
«Ибн Умар розияллоҳу анҳумодан: «Тошни қачон отай?» деб сўрадим. «Раҳбаринг қачон отса, шунда от», деди. Унга саволни қайтардим. У: «Биз вақтни кутиб турардик, қуёш заволдан оғса, отар эдик», деди».
655/69 – بَاب: رَمْيِ الْجِمَارِ مِنْ بَطْنِ الْوَادِي
655.69-БОБ.
ТОШНИ ВОДИЙ ИЧИДАН ОТИШ ҲАҚИДА
841/1747 – عَنْ عَبْدِ الله بْنِ مَسْعُودٍ رَضِيَ الله عَنْهُ أنَّهُ رَمَى مِنْ بَطْنِ الوَادِي، فَقِيلَ لَهُ: إنَّ نَاسًا يَرْمُونَهَا مِنْ فَوْقِهَا؟ فَقَالَ: وَالَّذِي لا إلهَ غَيْرُهُ، هذا مَقَامُ الَّذِي أُنْزِلَتْ عَلَيْهِ سُورَةُ البَقَرَةِ صلى الله عليه وسلم.
841.1747. Абдурраҳмон ибн Язиддан ривоят қилинади:
«Абдуллоҳ розияллоҳу анҳу тошни водийнинг ичидан туриб отди. Мен: «Эй Абу Абдурраҳмон, одамлар унинг юқорисидан отишади-ку?» дедим. Шунда у: «Ўзидан бошқа илоҳ йўқ Зотга қасамки, бу у зот соллаллоҳу алайҳи васалламга Бақара сураси нозил қилинган мақомдир», деди».
Изоҳ: Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳунинг бошқа сураларни айтмай, айнан Бақара сурасини тилга олишига сабаб шуки, ҳаж амалларининг аксари ушбу сурада баён қилинган. Демоқчиларки, ҳаж амаллари хусусидаги оятларни қабул қилган зот тош отишда қаерда туришни ҳам яхши билганлар ва эргашишга ҳам у зот ҳақлидирлар.
656/70 – بَاب: رَمْيِ الْجِمَارِ بِسَبْعِ حَصَيَاتٍ
656.70-боб.
ЕТТИта МАЙДА ТОШ БИЛАН ТОШ ОТИШ ҲАҚИДА
842/1748 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّهُ انْتَهَى إِلَى الْجَمْرَةِ الْكُبْرَى، جَعَلَ الْبَيْتَ عَنْ يَسَارِهِ، وَمِنًى عَنْ يَـمِينِهِ، وَرَمَى بِسَبْعٍ، وَقَالَ: هَكَذَا رَمَى الَّذِي أُنْزِلَتْ عَلَيْهِ سُورَةُ الْبَقَرَةِصلى الله عليه وسلم.
842.1748. Абдурраҳмон ибн Язиддан ривоят қилади:
«У киши (Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳу) катта жамрага бориб, чап томонини Байтга, ўнг томонини Минога қилиб турди ва еттита (тош) отди ва: «Бақара сураси нозил қилинган зот соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай отганлар», деди».
657/71 – بَاب: إِذَا رَمَى الْجَمْرَتَيْنِ، يَقُومُ وَيُسْهِلُ، مُسْتَقْبِلَ الْقِبْلَةِ
657.71-БОБ.
ИККИ жамрага тош отгач, (бироз) ТУРилаДИ ВА
ҚИБЛАГА юзланган ҳолда ТЕКИС ерга тушиБ БОРилаДИ
843/1751 - عَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا: أَنَّهُ كَانَ يَرْمِي الْجَمْرَةَ الدُّنْيَا بِسَبْعِ حَصَيَاتٍ، يُكَبِّرُ عَلَى إِثْرِ كُلِّ حَصَاةٍ، ثُمَّ يَتَقَدَّمُ حَتَّى يُسْهِلَ، فَيَقُومَ مُسْتَقْبِلَ الْقِبْلَةِ، فَيَقُومُ طَوِيلًا، وَيَدْعُو وَيَرْفَعُ يَدَيْهِ، ثُمَّ يَرْمِي الْوُسْطَى، ثُمَّ يَأْخُذُ ذَاتَ الشِّمَالِ فَيَسْتَهِلُ، وَيَقُومُ مُسْتَقْبِلَ الْقِبْلَةِ، فَيَقُومُ طَوِيلًا، وَيَدْعُو وَيَرْفَعُ يَدَيْهِ، وَيَقُومُ طَوِيلًا، ثُمَّ يَرْمِي جَمْرَةَ ذَاتِ الْعَقَبَةِ مِنْ بَطْنِ الْوَادِي، وَلَا يَقِفُ عِنْدَهَا، ثُمَّ يَنْصَرِفُ، فَيَقُولُ: هَكَذَا رَأَيْتُ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم يَفْعَلُهُ.
843.1751. Солимдан ривоят қилинади:
«Ибн Умар розияллоҳу анҳумо энг яқин (яъни кичик) жамрага еттита майда тош отар, ҳар бир тош кетидан такбир айтар эди. Сўнг олдинга юриб бориб, текис ерга тушар, қиблага юзланганча узоқ турар, икки қўлини кўтариб, дуо қилар эди. Кейин ўрта жамрага тош отар эди. Сўнг чап томонга ўтиб, текис ерга тушар ва қиблага юзланганча узоқ турар, икки қўлини кўтариб, дуо қилар эди. Яна узоқ туриб, сўнг водийнинг ичидан Ақабадаги жамрага тош отар ва унда тўхтамас эди. Сўнг жўнаб кетар экан: «Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг мана шундай қилганларини кўрганман», дер эди».
658/72 – بَاب: طَوَافِ الْوَدَاعِ
658.72-БОБ.
ВИДОЛАШУВ ТАВОФИ ҲАҚИДА
844/1755 - عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: أُمِرَ النَّاسُ أَنْ يَكُونَ آخِرُ عَهْدِهِمْ بِالْبَيْتِ، إِلَّا أَنَّهُ خُفِّفَ عَنِ الْحَائِضِ.
844.1755. Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Одамларга охирги қиладиган ишларининг Байт (тавофи) бўлиши буюрилди. Фақат ҳайзли аёлга енгиллаштирилди».
845/1756 - عَنْ أَنَسٍ رَضِيَ الله عَنْهُ أنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم صَلَّى الظُّهْرَ وَالْعَصْرَ، وَالْمَغْرِبَ وَالْعِشَاءَ، ثُمَّ رَقَدَ رَقْدَةً بِالْمُحَصَّبِ، ثُمَّ رَكِبَ إِلَى الْبَيْتِ فَطَافَ بِهِ.
845.1756. Анас ибн Молик розияллоҳу анҳу шундай сўзлаб берди:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам пешин, аср, шом ва хуфтонни ўқидилар. Кейин Муҳассабда бироз мизғиб олдилар. Сўнгра Байтга улов миниб бориб, уни тавоф қилдилар».
659/73 – بَاب: إِذَا حَاضَتِ الْمَرْأَةُ بَعْدَ مَا أَفَاضَتْ
659.73-БОБ.
АЁЛ КИШИ ИФОЗА тавофини қилганиДАН КЕЙИН ҲАЙЗ КЎРиб қолСА...
846/1760 – عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: رُخِّصَ لِلْحَائِضِ أَنْ تَنْفِرَ إِذَا أَفَاضَتْ.
قَالَ: وَسَـمِعْتُ ابْنَ عُمَرَ يَقُولُ: إِنَّهَا لَا تَنْفِرُ، ثُمَّ سَمِعْتُهُ يَقُولُ بَعْدُ: إِنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم رَخَّصَ لَهُنَّ.
846.1760, 1761. Ибн Товус отасидан ривоят қилади:
«Ибн Аббос розияллоҳу анҳумо: «Ифоза тавофини қилган бўлса, ҳайзли аёлнинг қайтишига рухсат этилди», деди.
Ибн Товус айтади: «Ибн Умарнинг «У (ҳайзли аёл) қайтиб кетмайди», деганини эшитгандим. Кейинроқ унинг «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам уларга рухсат берганлар», деяётганини эшитдим».
660/74 – بَاب: الْمُحَصَّبِ
660.74-БОБ.
МУҲАССАБ ҲАҚИДА
847/1766- وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: لَيْسَ التَّحْصِيبُ بِشَيْءٍ، إِنّـَمَا هُوَ مَنْزِلٌ نَزَلَهُ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم.
847.1766. Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Муҳассабга тушиш (ҳаж ибодатларидан) ҳеч нарса эмас, у Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам тушган бир жой, холос».
661/75- بَاب: النُّزُولِ بِذِي طُوًى قَبْلَ أَنْ يَدْخُلَ مَكَّةَ،
وَالنُّزُولِ بِالْبَطْحَاءِ الَّتِي بِذِي الْحُلَيْفَةِ إِذَا رَجَعَ مِنْ مَكَّةَ
661.75-БОБ.
МАККАГА КИРИШДАН АВВАЛ ЗутувогА ВА МАККАДАН
ҚАЙТИШДА ЗУЛҲУЛАЙФАДАГИ БАТҲОГА ТУШИШ ҲАҚИДА
848/1769 - عَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا: أَنَّهُ كَانَ إِذَا أَقْبَلَ بَاتَ بِذِي طُوًى، حَتَّى إِذَا أَصْبَحَ دَخَلَ، وَإِذَا نَفَرَ مَرَّ بِذِي طُوًى وَبَاتَ بِهَا حَتَّى يُصْبِحَ، وَكَانَ يَذْكُرُ أَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم كَانَ يَفْعَلُ ذَلِكَ.
848.1769. Нофеъдан ривоят қилинади:
«Ибн Умар розияллоҳу анҳумо (Маккага) келаётганда Зутувода тунар, тонг отгач, (шаҳарга) кирар эди. Қайтганда эса Зутуводан ўтар ва у ерда то тонг отгунча тунар эди. У «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай қилар эдилар», дер эди».
29 - كتاب: العُمرَة
29. УМРА КИТОБИ
662/1 - بَاب: الْعُمْرَةِ. وُجُوبُ الْعُمْرَةِ وَفَضْلُهَا
662.1-боб.
умра ҳақида. УМРАНИНГ ВОЖИБлиги ВА УНИНГ ФАЗЛИ
849/1773 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «الْعُمْرَةُ إِلَى الْعُمْرَةِ كَفَّارَةٌ لِمَا بَيْنَهُمَا، وَالْحَجُّ الْمَبْرُورُ لَيْسَ لَهُ جَزَاءٌ إِلَّا الْجَنَّةُ».
849.1773. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Умра (кейинги) умрагача иккаласи орасидагиларга каффоратдир. Мабрур ҳажнинг* мукофоти эса фақат жаннатдир», дедилар».
663/2 – بَاب: مَنِ اعْتَمَرَ قَبْلَ الْحَجِّ
663.2-БОБ.
ҲАЖДАН ОЛДИН УМРА ҚИЛИШ ҲАҚИДА
850/1774 - عَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا أنَّهُ سُئِلَ عَنِ الْعُمْرَةِ قَبْلَ الْحَجِّ؟ فَقَالَ: لَا بَأْسَ. وَقَالَ: اعْتَمَرَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم قَبْلَ أَنْ يَحُجَّ.
850.1774. Ибн Журайж шундай хабар қилади:
«Икрима ибн Холид Ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ҳаждан олдин умра қилиш ҳақида сўради. У: «Ҳечқиси йўқ», деди».
Икрима айтади: «Ибн Умар: «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳаж қилишларидан олдин умра қилганлар», деди».
664/3 – بَاب: كَمِ اعْتَمَرَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم؟
664.3-БОБ.
НАБИЙ СОЛЛАЛЛОҲУ АЛАЙҲИ
ВАСАЛЛАМ неча марта УМРА ҚИЛГАНЛАР?
851/1775 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ أنَّهُ قِيلَ لَهُ: كَمِ اعْتَمَرَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم؟ قَالَ: أَرْبَعًا، إِحْدَاهُنَّ فِي رَجَبٍ. قَالَ السَّائِلُ: فَقُلْتُ لِعَائِشَةَ: يَا أُمَّاهُ، أَلَا تَسْمَعِينَ مَا يَقُولُ أَبُو عَبْدِ الرَّحْمَنِ؟ قَالَتْ: مَا يَقُولُ؟ قَالَ: يَقُولُ: إِنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم اعْتَمَرَ أَرْبَعَ عُمَرَاتٍ إِحْدَاهُنَّ فِي رَجَبٍ. قَالَتْ: يَرْحَمُ اللهُ أَبَا عَبْدِ الرَّحْمَنِ، مَا اعْتَمَرَ عُمْرَةً إِلَّا وَهْوَ شَاهِدُهُ، وَمَا اعْتَمَرَ فِي رَجَبٍ قَطُّ.
851.1775, 1776. Мужоҳиддан ривоят қилинади:
«Мен ва Урва ибн Зубайр масжидга кирсак, Абдуллоҳ ибн Умар розияллоҳу анҳумо Оишанинг ҳужраси ёнида ўтирган экан. Одамлар эса масжидда зуҳо намозини ўқишаётган эди. Биз ундан (яъни Ибн Умардан) уларнинг намози ҳақида сўрадик. У: «Бидъат»*, деди. Кейин (Урва) унга: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам неча марта умра қилганлар?» деди. У: «Тўрт марта, бири Ражабда эди», деди. Унга раддия билдиргимиз келмади. Кейин мўминларнинг онаси Оиша розияллоҳу анҳонинг ҳужрада тиш тозалаётганини эшитиб қолдик. Урва: «Эй онажон, эй мўминлар онаси! Абу Абдурраҳмон нима деяётганини эшитяпсизми?» деди. «Нима деяпти?» деди. У: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам тўртта умра қилганлар, бири Ражабда эди», деяпти», деди. У киши: «Абу Абдурраҳмонга Аллоҳ раҳм қилсин. У зот бирор умра қилган бўлсалар, албатта, у гувоҳ бўлган. Аммо у зот Ражабда ҳеч умра қилмаганлар», деди».
* Бу ҳадисда зуҳо намозининг ўзи эмас, балки уни одамлар атайлаб масжидга тўпланиб адо этишлари бидъат экани назарда тутилган.
852/1778 – عَنْ أنَسٍ رَضِيَ الله عَنْهُ أنَّهُ سُئِلَ: كَمِ اعْتَمَرَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم؟ قَالَ: أَرْبَعًا: عُمْرَةُ الْحُدَيْبِيَةِ فِي ذِي الْقَعْدَةِ حَيْثُ صَدَّهُ الْمُشْرِكُونَ، وَعُمْرَةٌ مِنَ الْعَامِ الْمُقْبِلِ فِي ذِي الْقَعْدَةِ حَيْثُ صَالَحَهُمْ، وَعُمْرَةُ الْجِعْرَانَةِ إِذْ قَسَمَ غَنِيمَةَ - أُرَاهُ - حُنَيْنٍ. قُلْتُ: كَمْ حَجَّ؟ قَالَ: وَاحِدَةً.
852.1778. Қатодадан ривоят қилинади:
«Анас розияллоҳу анҳудан: «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам нечта умра қилганлар?» деб сўрадим. У: «Тўртта: мушриклар у зотни тўсишганда Зулқаъдада қилинган Ҳудайбия умраси; кейинги йили ҳам Зулқаъдада улар билан сулҳ тузганларидаги умра; ўлжа – ўйлашимча, Ҳунайнники – тақсимлаганларидаги Жиърона умраси», деди. «Нечта ҳаж қилганлар?» дедим. У: «Битта», деди».
Изоҳ: Бу ҳадисда Набий алайҳиссаломнинг тўртинчи, ҳаж билан бирга қўшиб қилган умралари зикр қилинмаган.
852أ/1779 – وَفِي رِوَايَةٍ أنَّهُ قَالَ: اعْتَمَرَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم حَيْثُ رَدُّوهُ، وَمِنَ الْقَابِلِ عُمْرَةَ الْحُدَيْبِيَةِ، وَعُمْرَةً فِي ذِي الْقَعْدَةِ، وَعُمْرَةً مَعَ حَجَّتِهِ.
852А.1779. Қатодадан ривоят қилинади:
«Анас розияллоҳу анҳудан сўраган эдим, у: «Набий соллаллоҳу алайҳи васалламни қайтариб юборишганда у зот умра қилганлар. Келаси йили Ҳудайбия умраси, Зулқаъда ойида бир умра ва ҳажларига қўшиб, бир умра», деди».
853/1781 - عَنِ الْبَرَاءِ بْنِ عَازِبٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: اعْتَمَرَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم فِي ذِي الْقَعْدَةِ قَبْلَ أَنْ يَحُجَّ مَرَّتَيْنِ.
853.1781. Абу Исҳоқдан ривоят қилинади:
«Масруқ, Ато ва Мужоҳиддан сўраган эдим, улар: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Зулқаъдада ҳаж қилишларидан олдин умра қилганлар», дейишди.
Баро ибн Озиб розияллоҳу анҳунинг «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳаж қилишларидан олдин Зулқаъдада икки марта умра қилганлар», деяётганини эшитдим».
Изоҳ: Баро розияллоҳу анҳу ё Ҳудайбиядаги умрани ҳисобга олмаган ёки Жиърона умраси тун қоронғусида бўлгани учун ундан бехабар қолган.
665/4 – بَاب: عُمْرَةِ التَّنْعِيمِ
665.4-БОБ.
ТАНЪИМ УМРАСИ ҲАҚИДА
854/1784 - عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِي بَكْرٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا: أَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم أَمَرَهُ أَنْ يُرْدِفَ عَائِشَةَ وَيُعْمِرَهَا مِنَ التَّنْعِيمِ.
854.1784. Бизга Алий ибн Абдуллоҳ сўзлаб берди:
«Суфён бизга Амрдан (ибн Динордан) ривоят қилиб, сўзлаб бердики, у Амр ибн Авсдан қуйидагиларни эшитган экан: «Абдурраҳмон ибн Абу Бакр розияллоҳу анҳумо Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам унга Оишани мингаштириб, уни Танъимдан умра қилдиришга буюрганларини хабар қилди».
Суфён бир сафар: «Мен буни Амрдан (ибн Динордан) қанча эшитган бўлсам, Амрдан (ибн Авсдан) ҳам шунча эшитганман», деган».
855/1785 - وَعَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللهِ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا: أنَّ سُرَاقَةَ بْنَ مالِكِ بْنِ جُعْشُمٍ لَقِيَ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم بِالعَقَبَةِ وَهُوَ يَرْمِيهَا، فَقَالَ: ألَكُمْ هَذِهِ خاصَّةً يَا رَسُول الله؟ قَالَ: لا، بَلْ لِلأبَدِ.
855.1785. Жобир ибн Абдуллоҳ розияллоҳу анҳумо бундай сўзлаб берди:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам ва у зотнинг асҳоблари ҳажга эҳром боғлашди. Уларнинг ичида Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам ва Т-А-лҳадан бошқа ҳеч кимда ҳадий йўқ эди. Алий Ямандан ҳадийси билан келди. У: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам нима деб эҳром боғлаган бўлсалар, ўшанга эҳром боғладим», деди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам ёнида ҳадийси борлардан бошқа асҳобларига ҳажни умрага айлантиришни, Байтни тавоф қилиб, сўнг сочларини қисқартириб, эҳромдан чиқишга изн бердилар. Улар: «(Эҳромдан чиқиб) закаримиздан (маний) томиб турган ҳолда Минога борамизми?!» дейишди. (Бу гап) Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга етиб борди. Шунда у зот: «Агар аввал қилган ишимга энди рўпара бўлсам, ҳадий атамаган бўлар эдим. Агар ёнимда ҳадий бўлмаганида мен ҳам албатта эҳромдан чиқар эдим», дедилар.
Оиша ҳайз кўриб қолди. У ҳаж амалларининг барчасини бажарди, фақат Байтни тавоф қилмади. Пок бўлгач, тавоф ҳам қилгач: «Эй Аллоҳнинг Расули, сизлар ҳаж ва умра қилиб қайтасизлар-у, мен фақат ҳаж қилиб қайтаманми?» деди. Шунда у зот Абдурраҳмон ибн Абу Бакрга у билан бирга Танъимга чиқиб келишни буюрдилар. Шундай қилиб, у ҳаждан кейин Зулҳижжада умра қилди.
Суроқа ибн Молик ибн Жуъшум Набий соллаллоҳу алайҳи васалламни Ақабада тош отаётганларида учратиб қолиб, «Бу (ҳажни умрага айлантириш ёки ҳаж ойларида умра қилиш) сизларга хосми, эй Аллоҳнинг Расули?» деди. У зот: «Йўқ, абадий», дедилар».
666/5 – بَاب: الْاِعْتِمَارِ بَعْدَ الْحَجِّ بِغَيْرِ هَدْيٍ
666.5-БОБ.
ҲАЖДАН КЕЙИН ҲАДиЙСИЗ УМРА ҚИЛИШ ҲАҚИДА
856/1787 – حَدِيثُ عَائِشَةَ رَضِيَ الله عَنْهَا فِي الـحَجِّ، تَكَرَّرَ كَثِيرًا، وَقَدْ تَقَدَّمَ بـتَمَامِهِ.
667/6 – بَاب: أَجْرِ الْعُمْرَةِ عَلَى قَدْرِ النَّصَبِ
667.6-БОБ.
УМРАНИНГ АЖРИ қийинчиликнинг миқдориГА КЎРАДИР
856أ/1787 – وَعَنْهَا رَضِيَ الله عَنْهَا فِي رِوَايَةٍ: أنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم قَالَ لَهَا فِي العُمْرَةِ: وَلَكِنَّهَا عَلَى قَدْرِ نَفَقَتِكِ، أَوْ نَصَبِكِ».
856А.1787. Оиша розияллоҳу анҳо: «Эй Аллоҳнинг Расули, одамлар иккита ибодат билан қайтсалар, мен битта ибодат билан қайтаманми?» деди. Шунда унга: «Кутиб тур. Пок бўлганингда Танъимга чиқиб, эҳром боғла, кейин фалон жойда олдимизга кел. Бироқ, у (умранг ажри) нафақанг ёки машаққатингга кўра бўлади», дейилди».
668/7 - بَاب: مَتَى يَحِلُّ الْمُعْتَمِرُ؟
668.7-БОБ.
УМРАЧИ ҚАЧОН ЭҲРОМДАН ЧИҚАДИ?
857/1796 – عَنْ أسـمَاءَ بِنْتِ أبِي بَكْرٍ رَضِيَ الله عَنْهُمَا: أنَّهَا كَانَتْ كُلَّمَا مَرَّتْ بِالْحَجُونِ تَقُولُ: صَلَّى اللهُ عَلَى مُحَمَّدٍ، لَقَدْ نَزَلْنَا مَعَهُ هَا هُنَا وَنَحْنُ يَوْمَئِذٍ خِفَافٌ، قَلِيلٌ ظَهْرُنَا، قَلِيلَةٌ أَزْوَادُنَا، فَاعْتَمَرْتُ أَنَا وَأُخْتِي عَائِشَةُ وَالزُّبَيْرُ وَفُلَانٌ وَفُلَانٌ، فَلَمَّا مَسَحْنَا الْبَيْتَ أَحْلَلْنَا، ثُمَّ أَهْلَلْنَا مِنَ الْعَشِيِّ بِالْحَجِّ.
857.1796. Абу Асваддан ривоят қилинади:
«Асмо бинт Абу Бакр розияллоҳу анҳумонинг мавлоси Абдуллоҳ Асмонинг ҳар гал Ҳажундан ўтганида: «Аллоҳ Муҳаммадга салавот юборсин. Биз у зот билан мана шу ерга тушганмиз. Биз ўша кунлари енгил юкли эдик. Уловларимиз кам, озиқ-овқатларимиз ҳам оз эди. Мен, синглим Оиша, Зубайр ва фалончи-фалончилар умра учун эҳром боғладик. Байтни тавоф қилгач, эҳромдан чиқдик. Сўнг кечки пайт ҳаж учун эҳром боғладик», деяётганини эшитганини айтиб берди».
669/8 – بَاب: مَا يَقُولُ إِذَا رَجَعَ مِنَ الْحَجِّ أَوِ الْعُمْرَةِ أَوِ الْغَزْوِ
669.8-БОБ.
ҲАЖ ёки УМРА ЁХуд ҒАЗОТДАН ҚАЙТГАНДА НИМА ДЕЙилиши ҳақида
858/1797 - عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم كَانَ إِذَا قَفَلَ مِنْ غَزْوٍ أَوْ حَجٍّ أَوْ عُمْرَةٍ، يُكَبِّرُ عَلَى كُلِّ شَرَفٍ مِنَ الْأَرْضِ ثَلَاثَ تَكْبِيرَاتٍ، ثُمَّ يَقُولُ: «لَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ وَحْدَهُ لَا شَرِيكَ لَهُ، لَهُ الْمُلْكُ وَلَهُ الْحَمْدُ، وَهُوَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ، آيِبُونَ تَائِبُونَ عَابِدُونَ سَاجِدُونَ لِرَبِّنَا حَامِدُونَ، صَدَقَ اللهُ وَعْدَهُ، وَنَصَرَ عَبْدَهُ، وَهَزَمَ الْأَحْزَابَ وَحْدَهُ».
858.1797. Абдуллоҳ ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бирон ғазотдан ё ҳаждан ёки умрадан қайтганларида ҳар тепаликда уч бор такбир айтар, сўнг: «Лаа илааҳа иллаллоҳу ваҳдаҳ, лаа шарика лаҳ, лаҳул мулку ва лаҳул ҳамду ва ҳува ъалаа кулли шайъин қодир. Айибуна, таибуна, ъабидуна, сажидуна, лироббина ҳамидуна. Содақоллоҳу ваъдаҳ, ванасоро ъабдаҳ ва ҳазамал аҳзаба ваҳдаҳ»,* дер эдилар».
* Дуонинг маъноси: «Ёлғиз Аллоҳдан ўзга илоҳ йўқ. Унинг шериги ҳам йўқ. Мулк Уникидир ва ҳамд ҳам Унга хосдир. У ҳар бир нарсага қодирдир. (Бизлар) қайтувчилармиз, тавба қилувчилармиз, ибодат қилувчилармиз, сажда қилувчилармиз ва Роббимизга ҳамд айтувчилармиз. Аллоҳ Ўз ваъдасида содиқ бўлди, бандасига нусрат берди ҳамда ёлғиз Ўзи гуруҳларни мағлуб қилди».
670/9 – بَاب: اسْتِقْبَالِ الْحَاجِّ الْقَادِمِينَ وَالثَّلَاثَةِ عَلَى الدَّابَّةِ
670.9-БОБ.
КЕЛАЁТГАН ҲОЖИЛАРНИ КУТИБ ОЛИШ
ВА УЛОВ УСТИДАГИ УЧ КИШИ ҲАҚИДА
859/1798 - عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: لَمَّا قَدِمَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم مَكَّةَ، اسْتَقْبَلَتْهُ أُغَيْلِمَةُ بَنِي عَبْدِ الْمُطَّلِبِ، فَحَمَلَ وَاحِدًا بَيْنَ يَدَيْهِ وَآخَرَ خَلْفَهُ.
859.1798. Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам Маккага келганларида у зотни Бану Абдулмуттолибнинг болакайлари кутиб олишди. Бирини олдиларига, бошқасини орқаларига миндириб олдилар».
671/10 – بَاب: الدُّخُولِ بِالْعَشِيِّ
671.10-БОБ.
куннинг иккинчи ярмида КИРИШ ҲАҚИДА
860/1800 - عَنْ أَنَسٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: كَانَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم لَا يَطْرُقُ أَهْلَهُ، كَانَ لَا يَدْخُلُ إِلَّا غُدْوَةً أَوْ عَشِيَّةً.
860.1800. Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам (сафардан қайтганларида) аҳллари олдига кечаси кирмас эдилар. Фақат эрталаб ёки куннинг иккинчи ярмида кирар эдилар».
861/1801 - عَنْ جَابِرٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: نَهَى النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم أَنْ يَطْرُقَ أَهْلَهُ لَيْلًا.
861.1801. Жобир розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам аҳлу оиласининг олдига кечаси киришдан қайтардилар».
672/11 – بَاب: مَنْ أَسْرَعَ نَاقَتَهُ إِذَا بَلَغَ الْمَدِينَةَ
672.11-БОБ.
МАДИНАГА ЕТиб келГАНДА ТУЯСИНИ ТЕЗЛАтИШ ҲАҚИДА
862/1802 – عَنْ أنَسٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: كَانَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم إِذَا قَدِمَ مِنْ سَفَرٍ، فَأَبْصَرَ دَرَجَاتِ الْمَدِينَةِ، أَوْضَعَ نَاقَتَهُ، وَإِنْ كَانَتْ دَابَّةً حَرَّكَهَا. وَزَادَ فِي رِوَايَةٍ: مِنْ حُبِّهَا.
862.1802. Анас розияллоҳу анҳу айтади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам сафардан қайтганларида Мадинанинг баланд йўлларини кўриб, туяларини шоштирар эдилар. Агар бошқа улов бўлса, уни ҳам тезлатар эдилар».
Абу Абдуллоҳ айтади: «Ҳорис ибн Умайр Ҳумайддан ривоят қилиб, «Унга (Мадинага) бўлган муҳаббатларидан тезлатар эдилар»ни қўшимча қилган».
Анас розияллоҳу анҳудан қилинган бошқа бир ривоятда: «Деворларини», дейилган.
673/12 – بَابٌ: السَّفَرُ قِطْعَةٌ مِنَ الْعَذَابِ
673.12-БОБ.
«САФАР АЗОБдан бир улушдир»
863/1804 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «السَّفَرُ قِطْعَةٌ مِنَ الْعَذَابِ، يَمْنَعُ أَحَدَكُمْ طَعَامَهُ وَشَرَابَهُ وَنَوْمَهُ، فَإِذَا قَضَى نَهْمَتَهُ فَلْيُعَجِّلْ إِلَى أَهْلِهِ».
863.1804. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Сафар азобдан бир улушдир. У бирингизни таоми, шароби ва уйқусидан тўсади. Қачон ишини битирса, аҳлига шошилсин», дедилар».
30 – كتاب: الـمُحصَر وَجَزَاءِ الصَّيْدِ
30. МУҲСАР* ҳамда (ҳарамдаги) ОВнинг ЖАЗОСИ китоби
* Муҳсар – луғатда «тутилиб қолган», «ушланиб қолган» дегани бўлиб, шаръий истилоҳда ҳаж ёки умра учун йўлга чиқиб, бирор ташқи ёки ички омил сабабли йўлда ушланиб қолган киши. Шариатда унга хос ҳукмлар алоҳида баён қилинган.
674/1- بَاب: إِذَا أُحْصِرَ الْمُعْتَمِرُ
674.1-БОБ.
УМРА ҚИЛУВЧИ ушланиб қОЛСА...
864/1809 - عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا: قَدْ أُحْصِرَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم، فَحَلَقَ رَأْسَهُ، وَجَامَعَ نِسَاءَهُ، وَنَحَرَ هَدْيَهُ، حَتَّى اعْتَمَرَ عَامًا قَابِلًا.
864.1809. Ибн Аббос розияллоҳу анҳумо айтади:
«Дарҳақиқат, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам (умрадан) ушланиб қолдилар. Шунда у зот сочларини олдирдилар, аёлларига яқинлик қилдилар, ҳадийларини сўйдилар ва келаси йили умра қилдилар».
675/2 – بَاب: الْإِحْصَارِ فِي الْحَجِّ
675.2-БОБ.
ҲАЖга кетишДА ушланиб ҚОЛИШ ҲАҚИДА
865/1810 - عَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا أنَّهُ كَانَ يَقُولُ: أَلَيْسَ حَسْبُكُمْ سُنَّةَ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم؟ إِنْ حُبِسَ أَحَدُكُمْ عَنِ الْحَجِّ طَافَ بِالْبَيْتِ وَبِالصَّفَا وَالْمَرْوَةِ، ثُمَّ حَلَّ مِنْ كُلِّ شَيْءٍ، حَتَّى يَحُجَّ عَامًا قَابِلًا، فَيُهْدِي أَوْ يَصُومُ إِنْ لَمْ يَجِدْ هَدْيًا.
865.1810. Солим айтади:
«Ибн Умар розияллоҳу анҳумо: «Сизларга Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг суннатлари етарли эмасми?! Агар бирортангиз ҳаждан тўсилса, Байтни ҳамда Сафо ва Марвани тавоф қилади. Кейин келаси йил ҳаж қилгунича барча нарсанинг эҳромидан чиқади ва ҳадий сўяди. Агар ҳадий топа олмаса, рўза тутади», дер эди».
676/3 – بَاب: النَّحْرِ قَبْلَ الْحَلْقِ فِي الْحَصْرِ
676.3-БОБ.
ушланиб ҚОЛГАНДА СОЧ ОЛдирИШДАН
ОЛДИН қурбонлик СЎЙИШ ҲАҚИДА
866/1811 - عَنِ الْمِسْوَرِ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم نَحَرَ قَبْلَ أَنْ يَحْلِقَ، وَأَمَرَ أَصْحَابَهُ بِذَلِكَ.
866.1811. Мисвар розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам соч олдиришдан олдин қурбонлик сўйдилар ва асҳобларини ҳам шунга буюрдилар».
677/4 – بَاب: قَوْلِ اللهِ تَعَالَى: (أَوْ صَدَقَةٍ) وَهْيَ إِطْعَامُ سِتَّةِ مَسَاكِينَ
677.4-БОБ.
АЛЛОҲ ТАОЛОНИНГ «...ЁКИ САДАҚА БЕРИШ...» ДЕГАН сўзи
ва бу ОЛТИ МИСКИННИ ТАОМЛАНТИРИШ экани ҳақида
867/1815 - عَنْ كَعْبِ عُجْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: وَقَفَ عَلَيَّ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم بِالْحُدَيْبِيَةِ وَرَأْسِي يَتَهَافَتُ قَمْلًا، فَقَالَ: «يُؤْذِيكَ هَوَامُّكَ؟» قُلْتُ: نَعَمْ، قَالَ: «فَاحْلِقْ رَأْسَكَ أَوْ قَالَ احْلِقْ». قَالَ: فِيَّ نَزَلَتْ هَذِهِ الْآيَةُ: (فَمَنْ كَانَ مِنْكُمْ مَرِيضًا أَوْ بِهِ أَذًى مِنْ رَأْسِهِ) [البقرة: 196] إِلَى آخِرِهَا. فَقَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «صُمْ ثَلَاثَةَ أَيَّامٍ، أَوْ تَصَدَّقْ بِفَرَقٍ بَيْنَ سِتَّةٍ، أَوِ انْسُكْ بِـمَا تَيَسَّرَ».
867.1815. Каъб ибн Ужра розияллоҳу анҳу бундай сўзлаб берди:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Ҳудайбияда тепамга келиб тўхтадилар, бошимдан бит тўкилаётган эди. Шунда у зот: «Зараркунандаларинг сенга азият беряптими?» дедилар. «Ҳа», дедим. «Сочингни олдир [ёки соч олдир]», дедилар. Ушбу: «Сиздан ким бемор бўлса ёки бошида озор берувчи нарса бўлса...» ояти охиригача менинг ҳақимда нозил бўлди. Шунда Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Уч кун рўза тут ё бир фарақни* олтита (мискин) ўртасида тенг бўлиб, садақа қил ёки ўзинг муяссар бўлган нарсани қурбонлик қил», дедилар».
* Мазкур оятнинг тўлиқ шакли қуйидагича: «Ҳаж ва умрани Аллоҳ учун тугал адо этинг. Агар ушланиб қолсангиз, сиз муяссар бўлган ҳадий (вожиб). Ҳадий ўз жойига етмагунча, сочингизни олдирманг. Сиздан ким бемор бўлса ёки бошида озор берувчи нарса бўлса, унга рўза тутиш, ёки садақа бериш, ёхуд қурбонлик сўйиш ила фидя (вожиб). Агар тинч бўлсангиз, ким умрадан ҳажгача баҳраланган бўлса, унга муяссар бўлган ҳадий (вожиб). Ким топа олмаса, уч кун ҳажда, етти кун қайтганингизда рўза тутиш (вожиб). Ана ўша тўлиқ ўн кундир. Бу аҳли Масжидул Ҳаромда яшамайдиганлар учундир. Ва Аллоҳга тақво қилинг ҳамда билингки, албатта, Аллоҳ иқоби шиддатли(Зот)дир».
* Фарақ – ўн олти ратл (олти ярим литрдан кўпроқ) сув сиғадиган мис идиш, у Ҳижозда шу ном билан юритилган.
678/5 - بَابٌ: الْإِطْعَامُ فِي الْفِدْيَةِ نِصْفُ صَاعٍ
678.5-БОБ.
ФИДЯДА ТАОМЛАНТИРИШ ЯРИМ СОЪДИР
867أ/1817 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ، فِي رِوَايَةٍ قَالَ: نَزَلَتْ فِيَّ خَاصَّةً، وَهْيَ لَكُمْ عَامَّةً.
864А.1816. Абдуллоҳ ибн Маъқилдан ривоят қилинади:
«Каъб ибн Ужра розияллоҳу анҳунинг ёнига бориб ўтириб, ундан фидя ҳақида сўрадим. У: «Бу хоссатан менинг ҳақимда нозил бўлди, сизлар учун омматандир. Мени Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига кўтариб олиб боришди. Юзимга бит тўкиларди. Шунда у зот: «Сенга кўриб турганимчалик дард етган, деб ўйламаган эдим [ёки Сенга кўриб турганимчалик қийинчилик етган, деб ўйламаган эдим]. Қўй топа оласанми?» дедилар. Мен: «Йўқ», дедим. «(Унда) уч кун рўза тут ёки олти мискинни таомлантир. Ҳар бир мискинга ярим соъ»*, дедилар».
بسم الله الرّحمن الرّحيم
31 – كتاب: جزاء الصَّيدِ وَنَـحْوِهِ
31. (ҳарамдаги) ОВ ЖАЗОСИ КИТОБИ
868/1822 – عَنْ أبِي قَتَادَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: انْطَلَقْنَا مَعَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم عَامَ الْحُدَيْبِيَةِ، فَأَحْرَمَ أَصْحَابُهُ، وَلَمْ أُحْرِمْ أنَا، فَأُنْبِئْنَا بِعَدُوٍّ بِغَيْقَةَ فَتَوَجَّهْنَا نَحْوَهُمْ، فَبَصُرَ أَصْحَابِي بِحِمَارِ وَحْشٍ، فَجَعَلَ بَعْضُهُمْ يَضْحَكُ إِلَى بَعْضٍ، فَنَظَرْتُ فَرَأَيْتُهُ، فَحَمَلْتُ عَلَيْهِ الْفَرَسَ فَطَعَنْتُهُ فَأَثْبَتُّهُ، فَاسْتَعَنْتُهُمْ فَأَبَوْا أَنْ يُعِينُونِي، فَأَكَلْنَا مِنْهُ، ثُمَّ لَحِقْتُ بِرَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم، وَخَشِينَا أَنْ نُقْتَطَعَ، أَرْفَعُ فَرَسِي شَأْوًا، وَأَسِيرُ عَلَيْهِ شَأْوًا، فَلَقِيتُ رَجُلًا مِنْ بَنِي غِفَارٍ فِي جَوْفِ اللَّيْلِ، فَقُلْتُ لَهُ: أَيْنَ تَرَكْتَ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم؟ فَقَالَ: تَرَكْتُهُ بِتَعْهِنَ، وَهُوَ قَائِلٌ السُّقْيَا، فَلَحِقْتُ بِرَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم حَتَّى أَتَيْتُهُ فَقُلْتُ: يَا رَسُولَ اللهِ إِنَّ أَصْحَابَكَ أَرْسَلُوا يَقْرَءُونَ عَلَيْكَ السَّلَامَ وَرَحْمَةَ اللهِ، وَإِنَّهُمْ قَدْ خَشُوا أَنْ يَقْتَطِعَهُمُ الْعُدُوُّ دُونَكَ، فَانْظُرْهُمْ، فَفَعَلَ، فَقُلْتُ: يَا رَسُولَ اللهِ، إِنَّا اصَّدْنَا حِمَارَ وَحْشٍ، وَإِنَّ عِنْدَنَا فَاضِلَةً، فَقَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم لِأَصْحَابِهِ: «كُلُوا»، وَهُمْ مُحْرِمُونَ.
868.1822. Абу Қатода розияллоҳу анҳу айтади:
«Ҳудайбия йили Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам билан бирга йўлга чиқдик. У зотнинг асҳоблари эҳром боғлашди, мен эса эҳром боғламадим. Бизга Ғайқада* душман борлиги хабар қилинди. Биз улар томон юрдик. Шерикларим бир зебрани кўриб қолиб, бир-бирларига қараб, кула бошлашди. Мен ҳам қараб, уни кўргач, устига от солдим ва унга (найза отиб) санчиб қўйдим. Улардан ёрдам сўраган эдим, менга ёрдам беришдан бош тортишди. Кейин ундан едик.
Кейин мен Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга етиб олишга ҳаракат қилдим. Биз у зотдан алоҳида ажралиб қолишдан хавфсираб қолдик. Отимни гоҳ чоптирар эдим, гоҳ йўрғалатар эдим. Ярим тунда Бану Ғифорлик бир кишини учратдим ва «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламни (охирги марта) қаерда кўрдинг?» дедим. У: «У зотни Таъҳинда кўрдим, (ҳозир) Суқёда қайлула қилмоқдалар», деди. Мен Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга етиб олиб, олдиларига келдим ва: «Эй Аллоҳнинг Расули, асҳобларингиз сизга салом ва Аллоҳнинг раҳмату баракотини айтиб юборишди. Душман уларни сиздан тўсиб қўйишидан хавфсираб қолишди, уларни кутиб туринг», дедим. У зот шундай қилдилар.
Мен: «Эй Аллоҳнинг Расули, биз зебра овлаган эдик, ёнимизда (гўштидан) ортгани бор», дедим. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам асҳобларига: «Еяверинглар», дедилар. Ҳолбуки, улар эҳромда эдилар».
* Ғайқа – Макка ва Мадина ўртасидаги шаҳарлардан бири, Бану Ғифорликларнинг шаҳарларидан.
680/2 – بَاب: لَا يُعِينُ الْمُحْرِمُ الْحَلَالَ فِي قَتْلِ الصَّيْدِ
680.2-БОБ.
ЭҲРОМДАГИ КИШИ ЭҲРОМДА БЎЛМАГАН
КИШИГА ОВНИ ўлдирИШДА КЎМАК БЕРМАЙДИ
868أ/1823 – وَعَنْهُ فِي رِوَايَةٍ قَالَ: كُنَّا مَعَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم بِالْقَاحَةِ مِنَ الْمَدِينَةِ عَلَى ثَلَاثٍ، وَمِنَّا الْمُحْرِمُ وَمِنَّا غَيْرُ الْمُحْرِمِ، فَذَكَرَ الـحَدِيثَ.
868А.1823. Абу Қатода розияллоҳу анҳу айтади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам билан бирга Мадинадан уч (марҳала*) узоқликдаги Қоҳада* эдик.
(Бошқа ривоятда шундай дейилган:) «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам билан бирга Қоҳада эдик».
Ичимизда эҳромдагилар ҳам, эҳром боғламаганлар ҳам бор эди. Бир пайт шерикларимнинг бир нимани кўриб қолгандек, бир-бирларига қарашаётганини кўриб қолдим. Қарасам, бир зебра турибди. Улар: «Биз эҳромдамиз, уни ушлашда сенга бирон ёрдам қила олмаймиз», дейишди. – Яъни унинг қамчиси тушиб кетган эди. – Мен унга (қамчимга) интилиб, уни олдим. Сўнг дўнглик ортидан зебранинг олдига келиб, уни жароҳатладим. Кейин уни шерикларимнинг олдига олиб келдим. Шунда баъзилари «Енглар» деса, бошқалари «Еманглар», деди. Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг олдиларига келдим. У зот биздан олдинда эдилар. У зотдан сўраган эдим, «Уни еяверинглар, ҳалолдир», дедилар».
Суфён айтади: «Амр бизга: «Солиҳнинг олдига бориб, ундан шу ва бошқалар ҳақида сўранглар. У мана шу жойда бизнинг олдимизга келган эди», деди».
* Бир марҳала 44,352 км га тўғри келади. Яна 1406-ҳадиснинг изоҳига қаранг.
* Қоҳа – Макка билан Мадина ўртасидаги водийлардан бири. У билан Суқёнинг ораси тахминан 2 километр.
Изоҳ: Суфён – ҳадиснинг ровийларидан бири. У ҳадисни Солиҳдан нақл қилган. Амр ибн Динор буюк тобеъинлардан. Суфён ибн Уяйна Масжидул Ҳаромнинг муҳаддиси бўлган. У мазкур ҳадисни бевосита Солиҳнинг ўзидан эшитганини таъкидлаш учун Амрнинг юқоридаги сўзини, яъни Солиҳнинг Маккага келганига гувоҳлик берганини келтирмоқда, чунки Солиҳ ибн Кийсон мадиналик эди.
681/3 – بَاب: لَا يُشِيرُ الْمُحْرِمُ إِلَى الصَّيْدِ لِكَيْ يَصْطَادَهُ الْحَلَالُ
681.3-БОБ.
ЭҲРОМЛИ КИШИ ЭҲРОМДА БЎЛМАГАН КИШИ
ОВЛАШИ УЧУН овгА ИШОРА ҚИЛМАЙДИ
868ب/1824 – وَعَنْهُ فِي رِوَايَةٍ: أنَّهُمْ أتَوْا رَسُولَ الله صلى الله عليه وسلم قَالَ: «أمِنْكُمْ أَحَدٌ أَمَرَهُ أَنْ يَحْمِلَ عَلَيْهَا أَوْ أَشَارَ إِلَيْهَا؟» قَالُوا: لَا. قَالَ: «فَكُلُوا مَا بَقِيَ مِنْ لَحْمِهَا».
868Б.1824. Абдуллоҳ ибн Абу Қатодага отаси розияллоҳу анҳу шундай хабар беради:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳажни ният қилиб, йўлга чиқдилар. У зот билан бирга улар (саҳобалар) ҳам йўлга чиқишди. У зот улардан бир гуруҳини – уларнинг ичида Абу Қатода ҳам бор эди – бошқа томонга буриб: «Учрашгунимизча денгиз соҳили бўйлаб юринг», дедилар. Улар денгиз соҳили бўйлаб йўлга тушишди. (Масофани) босиб ўтгач, барчалари эҳром боғлашди. Фақат Абу Қатода эҳром боғламади. Юриб кетаётиб, тўсатдан зебраларни кўриб қолишди. Шунда Абу Қатода зебраларга ҳамла қилиб, бир урғочи зебрани жароҳатлади. Кейин улар тушиб, унинг гўштидан ейишди, бироқ «Эҳромда бўла туриб, ов гўшти еймизми?» деб қолишди. Мазкур урғочи зебранинг қолган гўштини (ўзимиз билан) олдик. Улар Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг олдиларига келишгач, «Эй Аллоҳнинг Расули, биз эҳром боғлаган эдик, Абу Қатода эҳром боғламаган эди. Зебраларни кўриб қолдик. Абу Қатода уларга ҳамла қилиб, бир урғочи зебрани жароҳатлади. Биз ҳам тушиб, унинг гўштидан едик-да, сўнг: «Эҳромда бўла туриб, ов гўшти еймизми?» деб қолдик. Унинг қолган гўштини ҳам олиб келдик», дейишди. У зот: «Сизлардан бирор киши уни унга (зебрага) ҳамла қилишга ундадими? Ёки унга ишора қилдими?» дедилар. Улар: «Йўқ», дейишди. У зот: «Қолган гўштини ҳам еяверинглар», дедилар».
682/4 – بَاب: إِذَا أَهْدَى لِلْمُحْرِمِ حِمَارًا وَحْشِيًّا حَيًّا لَمْ يَقْبَلْ
682.4-БОБ.
ЭҲРОМДАГИ КИШИГА ТИРИК ЗЕБРА ҲАДЯ ҚИЛинСА, ҚАБУЛ ҚИЛМАЙДИ
869/1825 - عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ الله عَنْهُمَا، عَنِ الصَّعْبِ بْنِ جَثَّامَةَ اللَّيْثِيِّ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّهُ أَهْدَى لِرَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم حِمَارًا وَحْشِيًّا، وَهْوَ بِالْأَبْوَاءِ أَوْ بِوَدَّانَ، فَرَدَّهُ عَلَيْهِ، فَلَمَّا رَأَى مَا فِي وَجْهِهِ قَالَ: «إِنَّا لَمْ نَرُدَّهُ عَلَيْكَ إِلَّا أَنَّا حُرُمٌ».
869.1825. Саъб ибн Жассома Лайсий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«У Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Абвода [ёки Ваддонда*] эканларида у зотга зебра ҳадя қилган экан, уни рад этибдилар. Кейин унинг (Саъбнинг) юзидаги ўзгаришни кўриб, «Биз эҳромда бўлганимиз учунгина уни рад этдик», дебдилар».
* Абво ва Ваддон Мадина билан Макка ўртасидаги қишлоқлардир. Улар Мадинага яқинроқ бўлган. Бу ердаги иккиланиш ровийлардан бири томонидан содир бўлган.
683/5 – باب: ما يَقْتُلُ الـمُحْرِمُ مِنَ الـحَرَمِ
870/1829 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «خَمْسٌ مِنَ الدَّوَابِّ كُلُّهُنَّ فَاسِقٌ يَقْتُلُهُنَّ فِي الْحَرَم: الْغُرَابُ، وَالْحِدَأَةُ، وَالْعَقْرَبُ، وَالْفَأْرَةُ، وَالْكَلْبُ الْعَقُورُ».
870.1829. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Бешта ҳайвон борки, уларнинг барчаси фосиқдир. (Ҳожи) уларни ҳарамда ҳам ўлдираверади: қарға, калхат, чаён, сичқон ва қопағон ит», дедилар».
Изоҳ: «Фосиқ» сўзи «чегарадан чиққан», «ҳаддидан ошган» деган маъноларни англатади. Шориҳларнинг айтишича, бу ерда у икки хил маънони билдиради: ҳаддидан ошиб, одамларга зарар ва азият етказадиган жонивор; ҳарам ҳудудида ўлдирилиши тақиқланган барча жониворлардан истисно тариқасида ажраб чиққан жонивор.
Ушбу икки ривоятда номи келган жонзотлар доимо зараркунандалик қилганлари учун уларнинг ёмонлигидан сақланиш мақсадида уларни ҳарамда ҳам, ҳарамдан ташқарида ҳам, эҳромдалик чоғда ҳам, эҳромда бўлмаган чоғда ҳам ўлдиришга рухсат берилган.
Бу ерда «ҳарам» деганда Маккаи мукаррама шаҳри атрофида махсус чегара билан ўралган, шаҳар ва унинг атрофидаги маълум жойларни ўз ичига олган минтақа назарда тутилган.
871/1830 - عَنْ عَبْدِ اللهِ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: بَيْنَمَا نَحْنُ مَعَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم فِي غَارٍ بِـمِنًى، إِذْ نَزَلَ عَلَيْهِ: (وَالْمُرْسَلَات) وَإِنَّهُ لَيَتْلُوهَا، وَإِنِّي لَأَتَلَقَّاهَا مِنْ فِيهِ، وَإِنَّ فَاهُ لَرَطْبٌ بِـهَا، إِذْ وَثَبَتْ عَلَيْنَا حَيَّةٌ، فَقَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «اقْتُلُوهَا»، فَابْتَدَرْنَاهَا فَذَهَبَتْ، فَقَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «وُقِيَتْ شَرَّكُمْ، كَمَا وُقِيتُمْ شَرَّهَا».
871.1830. Абдуллоҳ розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Биз Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам билан бирга Минодаги бир ғорда эдик. Ногаҳон у зотга «Вал-мурсалот» нозил бўлиб қолди. У зот уни тиловат қилар, мен эса уни оғизларидан қабул қилиб олар эдим. Оғизлари ҳали бундан қуримай туриб, тўсатдан бир илон бизга ташланди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Уни ўлдиринглар!» дедилар. Биз уни ушлашга шошдик. У қочиб кетди. Шунда Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Сизлар унинг ёмонлигидан қутулиб қолганингиздек, у ҳам сизнинг ёмонлигингиздан қутулиб қолди», дедилар».
684/6 – بَاب: لَا يَحِلُّ الْقِتَالُ بِـمَكَّةَ
684.6-боб.
МАККАДА УРУШ ҚИЛИШ ҲАЛОЛ БЎЛМАЙДИ
873/1834 - عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: قَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم يَوْمَ افْتَتَحَ مَكَّةَ: «لَا هِجْرَةَ، وَلَكِنْ جِهَادٌ وَنِيَّةٌ، وَإِذَا اسْتُنْفِرْتُمْ فَانْفِرُوا».
873.1834. Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам Маккани фатҳ қилган кунлари: «Ҳижрат қилиш йўқ, лекин жиҳод ва ният бор. Қачонки урушга чиқишга чақирилсангиз, чиқинг! Дарҳақиқат, бу Аллоҳ таоло осмонлару ерни яратган кунда ҳарам қилган шаҳардир ва у Аллоҳнинг ҳарам қилиши ила қиёмат кунигача ҳарамдир. Албатта, унинг ичида уруш қилиш мендан олдин ҳеч кимга ҳалол қилинган эмас. Менга ҳам куннинг бир муддатидагина ҳалол қилинган, холос. Бас, у Аллоҳнинг ҳарам қилиши ила қиёмат кунигача ҳарамдир. Унинг тикани юлинмайди, ови ҳуркитилмайди, топилмасини уни эълон қилган кишидан бошқаси олмайди ва унинг ўсимликлари юлинмайди», дедилар. Аббос: «Эй Аллоҳнинг Расули, изхир мустасно (денг), чунки у (Макканинг) темирчилари ва уйлари учун (керак)», деди. У зот: «Изхир мустасно», дедилар».
685/7 – بَاب: الْحِجَامَةِ لِلْمُحْرِمِ
685.7-БОБ.
ЭҲРОМДАГИ КИШИНИНГ ҚОН ОЛДИРИШИ ҲАҚИДА
874/1836 - عَنِ ابْنِ بُحَيْنَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: احْتَجَمَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم وَهْوَ مُحْرِمٌ، بِلَحْيِ جَمَلٍ، فِي وَسَطِ رَأْسِهِ.
874.1836. Ибн Буҳайна розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам эҳромда туриб, Лаҳйи-Жамалда* бошларининг ўртасидан қон олдирдилар».
* Лаҳйи-Жамал – Макка билан Мадина ўртасидаги маълум жой, у Мадинага яқин бўлган.
686/8 – بَاب: تَزْوِيجِ الْمُحْرِمِ
686.8-БОБ.
ЭҲРОМДАГИ КИШИНИ УЙЛАНТИРИШ ҲАҚИДА
875/1837 - عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا: أَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم تَزَوَّجَ مَيْمُونَةَ وَهْوَ مُحْرِمٌ.
875.1837. Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам эҳромдалик ҳолларида Маймуна розияллоҳу анҳога уйландилар».
687/9 – بَاب: الْاِغْتِسَالِ لِلْمُحْرِمِ
687.9-БОБ.
ЭҲРОМДАГИ КИШИНИНГ ҒУСЛ ҚИЛИШИ ҲАҚИДА
876/1840 – عَنْ أبِي أيُّوبَ الأنْصَارِيِّ رَضِيَ الله عَنْهُ أنَّهُ قِيلَ لَهُ: كَيْفَ كَانَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم يَغْسِلُ رَأْسَهُ وَهْوَ مُحْرِمٌ؟ فَوَضَعَ أَبُو أَيُّوبَ يَدَهُ عَلَى الثَّوْبِ فَطَأْطَأَهُ حَتَّى بَدَا لِي رَأْسُهُ، ثُمَّ قَالَ لِإِنْسَانٍ يَصُبُّ عَلَيْهِ: اصْبُبْ، فَصَبَّ عَلَى رَأْسِهِ، ثُمَّ حَرَّكَ رَأْسَهُ بِيَدَيْهِ فَأَقْبَلَ بِـهِمَا وَأَدْبَرَ، وَقَالَ: هَكَذَا رَأَيْتُهُ صلى الله عليه وسلم يَفْعَلُ.
876.1840. Иброҳим ибн Абдуллоҳ ибн Ҳунайн отасидан ривоят қилади:
«Абдуллоҳ ибн Аббос ва Мисвар ибн Махрама Абвода тортишиб қолишди. Абдуллоҳ ибн Аббос: «Эҳромдаги киши бошини юваверади», деди. Мисвар эса: «Эҳромдаги киши бошини ювмайди», деди. Шунда Абдуллоҳ ибн Аббос мени Абу Айюб Ансорийнинг ҳузурига юборди. Мен уни (қудуқ лабидаги) икки устуннинг ўртасида бир мато билан тўсилиб олиб, ғусл қилаётган ҳолида топдим. Унга салом бердим. У: «Ким бу?» деди. «Мен Абдуллоҳ ибн Ҳунайнман. Абдуллоҳ ибн Аббос мени сиздан Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам эҳромдаликларида бошларини қандай ювар эдилар, деб сўрашга юборди», дедим. Абу Айюб қўлини ҳалиги матога қўйиб, уни пасайтирди ва менга унинг боши кўринди. Сўнг унга сув қуйиб турган кишига: «Қуй», деди. У бошига қуйди. Кейин у икки қўли билан сочини ишқалади: уларни олдиндан орқага, орқадан олдинга юргизди ва «У зот соллаллоҳу алайҳи васалламнинг шундай қилаётганларини кўрганман», деди».
688/10- بَاب: دُخُولِ الْحَرَمِ وَمَكَّةَ بِغَيْرِ إِحْرَامٍ
688.10-БОБ.
ҲАРАМ ВА МАККАГА ЭҲРОМСИЗ КИРИШ ҲАҚИДА
877/1846 - عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍرَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم دَخَلَ عَامَ الْفَتْحِ وَعَلَى رَأْسِهِ الْمِغْفَرُ، فَلَمَّا نَزَعَهُ جَاءَ رَجُلٌ فَقَالَ: إِنَّ ابْنَ خَطَلٍ مُتَعَلِّقٌ بِأَسْتَارِ الْكَعْبَةِ، فَقَالَ: «اقْتُلُوهُ».
877.1846. Анас ибн Молик розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Фатҳ йилида бошларида дубулға билан (Маккага) кирдилар. Уни бошларидан ечганларида, бир киши келиб: «Ибн Хатал каъбапўшга осилиб олибди», деди. Шунда у зот: «Уни қатл қилинглар», дедилар».
Изоҳ: Ибн Хатал аввал мусулмон бўлган. Бир куни Набий алайҳиссалом уни бир ансорий билан бирга закот тўплашга юборганлар. Бироқ Ибн Хатал йўлда ансорий шеригини ўлдириб, ўзи мушрик бўлиб кетган. Шунингдек, унинг Набий алайҳиссаломни ҳажв қилиб, қўшиқ айтувчи икки чўриси ҳам бўлган. Шунинг учун Набий алайҳиссалом Макка фатҳида уни қатл қилишни буюрган эдилар.
689/11- بَاب: الْحَجِّ وَالنُّذُورِ عَنِ الْمَيِّتِ وَالرَّجُلُ يَحُجُّ عَنِ الْمَرْأَةِ
689.11-БОБ.
ўлганнинг номиДАН ҲАЖ ВА НАЗРЛАРни адо этиш ҲАҚИДА.
ЭРКАК КИШИ АЁЛ КИШИнинг номиДАН ҲАЖ ҚИЛса бўлади
878/1852 - عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا: أَنَّ امْرَأَةً مِنْ جُهَيْنَةَ جَاءَتْ إِلَى النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم فَقَالَتْ: إِنَّ أُمِّي نَذَرَتْ أَنْ تَحُجَّ، فَلَمْ تَحُجَّ حَتَّى مَاتَتْ، أَفَأَحُجُّ عَنْهَا؟ قَالَ: «نَعَمْ، حُجِّي عَنْهَا، أَرَأَيْتِ لَوْ كَانَ عَلَى أُمِّكِ دَيْنٌ أَكُنْتِ قَاضِيَةً عَنْهَا؟ اقْضُوا اللهَ، فَاللهُ أَحَقُّ بِالْوَفَاءِ».
878.1852. Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Жуҳайналик* бир аёл Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига келиб: «Онам ҳаж қилишни назр қилган эди, лекин ҳаж қила олмай, вафот этди. Унинг номидан ҳаж қилсам бўладими?» деб сўради. У зот: «Ҳа, унинг номидан ҳаж қил. Айт-чи, агар онангнинг зиммасида қарзи бўлса, адо қилган бўлармидинг? Аллоҳнинг ҳаққини адо қилинглар! Аллоҳ вафога энг ҳақли Зотдир!» дедилар».
* Жуҳайна – арабларнинг Қузоъа қабиласи таркибидаги бир қабила бўлиб, Жуҳайна ибн Зайд ибн Лайс ибн Асвад ибн Аслам ибн Алҳоф ибн Қузоъага мансуб.
690/12 – بَاب: حَجِّ الصِّبْيَانِ
690.12-БОБ.
ГЎДАКЛАРнинг ҲАЖИ ҲАҚИДА
Изоҳ: Гўдак бола ҳаж қилса, ҳажи нафл бўлади. Балоғатга етгандан кейин яна бир марта ҳаж қилиши фарз бўлади. Чунки у ўзига вожиб бўлмаган амални бажарган эди. Имом Ҳоким Ибн Аббос розияллоҳу анҳудан қилган ривоятда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Гўдак ҳаж қилса, ақл топгунича (балоғатга етгунича) бу унинг учун ҳаж бўлади, ақл топгач, бошқа ҳаж қилиш зиммасига тушади», деганлар.
Ал-Мавсуъа ал-фиқҳийя ал-кувайтийя. Визаротул-авқоф ваш-шуунил исламийя.
879/1858 - عَنِ السَّائِبِ بْنِ يَزِيدَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: حُجَّ بِي مَعَ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم وَأَنَا ابْنُ سَبْعِ سِنِينَ.
879.1858. Соиб ибн Язид розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Етти ёшимда мени Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам билан бирга ҳаж қилдиришди».
691/13 – بَاب: حَجِّ النِّسَاءِ
691.13-БОБ.
АЁЛЛАРНИНГ ҲАЖИ ҲАҚИДА
880/1863 - عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: لَمَّا رَجَعَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم مِنْ حَجَّتِهِ، قَالَ لِأُمِّ سِنَانٍ الْأَنْصَارِيَّةِ: «مَا مَنَعَكِ مِنَ الْحَجِّ؟» قَالَتْ: أَبُو فُلَانٍ، تَعْنِي زَوْجَهَا، كَانَ لَهُ نَاضِحَانِ حَجَّ عَلَى أَحَدِهِمَا، وَالْآخَرُ يَسْقِي أَرْضًا لَنَا. قَالَ: «فَإِنَّ عُمْرَةً فِي رَمَضَانَ تَقْضِي حَجَّةً مَعِي».
880.1863. Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳажларидан қайтиб келганларида Умму Синон Ансорияга: «Ҳаждан сени нима тўсди?» дедилар. У: «Абу Фалоннинг – эрини назарда тутмоқда – иккита сув ташийдиган туяси бор эди. Бирида ҳажга кетди, бошқаси эса еримизни суғоради», деди. У зот: «Рамазондаги умра мен билан бирга қилинган ҳажнинг ўрнига ўтади», дедилар».
881/1864 – عَنْ أبِي سَعِيدٍ رَضِيَ الله عَنْهُ، وَقَدْ غَزَا مَعَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم ثِنْتَيْ عَشْرَةَ غَزْوَةً، قَالَ: أَرْبَعٌ سَـمِعْتُهُنَّ مِنْ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم، فَأَعْجَبْنَنِي وَآنَقْنَنِي: «أَنْ لَا تُسَافِرَ امْرَأَةٌ مَسِيرَةَ يَوْمَيْنِ لَيْسَ مَعَهَا زَوْجُهَا أَوْ ذُو مَحْرَمٍ، وَلَا صَوْمَ يَوْمَيْنِ: الْفِطْرِ وَالْأَضْحَى، وَلَا صَلَاةَ بَعْدَ صَلَاتَيْنِ: بَعْدَ الْعَصْرِ حَتَّى تَغْرُبَ الشَّمْسُ، وَبَعْدَ الصُّبْحِ حَتَّى تَطْلُعَ الشَّمْسُ، وَلَا تُشَدُّ الرِّحَالُ إِلَّا إِلَى ثَلَاثَةِ مَسَاجِدَ: مَسْجِدِ الْحَرَامِ، وَمَسْجِدِي، وَمَسْجِدِ الْأَقْصَى».
881.1864. Зиёднинг мавлоси Қазаъадан ривоят қилинади:
«Абу Саъиднинг – у Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам билан ўн икки бор бирга ғазот қилган – шундай деганини эшитдим: «Тўрт нарсани Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан эшитганман [ёки Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам сўзлаб берганлар]. Улар мени ажаблантирган ва қувонтирган: «Аёл киши эри ёки маҳрамисиз икки кунлик масофага сафар қилмайди; Фитр ва қурбонлик кунлари рўза тутиш йўқ; Икки намоздан кейин – асрдан кейин қуёш ботгунча, бомдоддан кейин қуёш чиққунча намоз ўқиш йўқ. Фақат учта масжид сари кўч боғланади: Масжидул Ҳаром, менинг масжидим ва Масжидул Ақсо».
692/14- بَاب: مَنْ نَذَرَ الْمَشْيَ إِلَى الْكَعْبَةِ
692.14-БОБ.
КАЪБАГА ПИЁДА ЮРИБ БОРИШНИ НАЗР ҚИЛиш ҲАҚИДА
882/1865- عَنْ أَنَسٍ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم رَأَى شَيْخًا يُهَادَى بَيْنَ ابْنَيْهِ، قَالَ: «مَا بَالُ هَذَا؟» قَالُوا: نَذَرَ أَنْ يَـمْشِيَ. قَالَ: «إِنَّ اللهَ عَنْ تَعْذِيبِ هَذَا نَفْسَهُ لَغَنِيٌّ». وَأَمَرَهُ أَنْ يَرْكَبَ.
882.1865. Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам икки ўғлининг ўртасида уларга суяниб кетаётган бир қарияни кўриб, «Бунга нима бўлди?» дедилар. «Пиёда юришни назр қилибди», дейишди. У зот: «Албатта, Аллоҳ бунинг ўз-ўзини азоблашидан беҳожатдир», дедилар ва уни уловга миниб олишга буюрдилар».
692/14- بَاب: مَنْ نَذَرَ الْمَشْيَ إِلَى الْكَعْبَةِ
692.14-БОБ.
КАЪБАГА ПИЁДА ЮРИБ БОРИШНИ НАЗР ҚИЛиш ҲАҚИДА
882/1865- عَنْ أَنَسٍ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم رَأَى شَيْخًا يُهَادَى بَيْنَ ابْنَيْهِ، قَالَ: «مَا بَالُ هَذَا؟» قَالُوا: نَذَرَ أَنْ يَـمْشِيَ. قَالَ: «إِنَّ اللهَ عَنْ تَعْذِيبِ هَذَا نَفْسَهُ لَغَنِيٌّ». وَأَمَرَهُ أَنْ يَرْكَبَ.
882.1865. Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам икки ўғлининг ўртасида уларга суяниб кетаётган бир қарияни кўриб, «Бунга нима бўлди?» дедилар. «Пиёда юришни назр қилибди», дейишди. У зот: «Албатта, Аллоҳ бунинг ўз-ўзини азоблашидан беҳожатдир», дедилар ва уни уловга миниб олишга буюрдилар».
883/1866 - عَنْ عُقْبَةَ بْنِ عَامِرٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: نَذَرَتْ أُخْتِي أَنْ تَـمْشِيَ إِلَى بَيْتِ اللهِ، وَأَمَرَتْنِي أَنْ أَسْتَفْتِيَ لَهَا النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم، فَاسْتَفْتَيْتُ لَهَا النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم، فَقَالَ: «لِتَمْشِ وَلْتَرْكَبْ».
883.1866. Уқба ибн Омир розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Синглим Байтуллоҳга пиёда боришни назр қилди ва менга Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан унинг учун фатво сўраб беришимни буюрди. Мен у зотдан фатво сўраган эдим, у зот алайҳиссалам: «Пиёда ҳам юрсин, уловга ҳам минсин», дедилар».
32 – كتاب: فَضَائِلِ الـمَدِينَة
32. МАДИНАнинг ФАЗИЛАТЛАРИ КИТОБИ
693/1- بَاب: حَرَمِ الْمَدِينَةِ
693.1-БОБ.
МАДИНА ҲАРАМИ ҲАҚИДА
884/1867 - عَنْ أَنَسٍ رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «الْمَدِينَةُ حَرَمٌ مِنْ كَذَا إِلَى كَذَا، لَا يُقْطَعُ شَجَرُهَا، وَلَا يُحْدَثُ فِيهَا حَدَثٌ، مَنْ أَحْدَثَ حَدَثًا فَعَلَيْهِ لَعْنَةُ اللهِ وَالْمَلَائِكَةِ وَالنَّاسِ أَجْمَعِينَ».
884.1867. Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Мадина фалон жойдан фалон жойгача ҳарамдир. Унинг дов-дарахти кесилмайди, унда бидъат* пайдо қилинмайди. Ким бир бидъат пайдо қилса, унга Аллоҳнинг, фаришталарнинг, инсонларнинг – барча-барчаларининг лаънати бўлсин!» дедилар».
* Ҳадисда келган «аҳдаса» сўзи «янгилик пайдо қилди» деган маънони англатиб, Ислом таълимотига, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг суннатларига зид бўлган янгилик, яъни бидъатни англатади.
885/1869 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ، أَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «حُرِّمَ مَا بَيْنَ لَابَتَيِ الْمَدِينَةِ عَلَى لِسَانِي». قَالَ: وَأَتَى النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم بَنِي حَارِثَةَ، فَقَالَ: «أَرَاكُمْ يَا بَنِي حَارِثَةَ قَدْ خَرَجْتُمْ مِنَ الْحَرَمِ»! ثُمَّ الْتَفَتَ فَقَالَ: «بَلْ أَنْتُمْ فِيهِ».
885.1869. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Мадинанинг икки тошлоғи* оралиғи менинг тилим (сўзим) билан ҳарам қилинди»,* дедилар.
Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам Бану Ҳориса қабиласига келиб: «Эй Бану Ҳориса, сизларнинг ҳарамдан чиқиб қолганингизни кўряпман», дедилар. Кейин у ён-бу ёнга қараб: «Йўқ, ичида экансиз», дедилар».
* «Тошлоқ» деб таржима қилинган сўз ҳарра деб аталадиган, қотиб қолган лавадан ҳосил бўлган, Мадинани шарқий ва ғарбий томондан ўраб турган қора тошлоқни англатади.
* «Менинг тилим билан» дегани «менинг воситамда» деганидир. Маккадаги Ҳарам Иброҳим алайҳиссалом воситасида ҳарам қилингани каби, Мадина ҳам Набий алайҳиссалом воситаларида ҳарам қилинган. Бундан «шахсан мен ҳарам қилдим» деган маъно келиб чиқмайди, чунки пайғамбарлар фақат ваҳий асосида сўзлайдилар.
886/1870 - عَنْ عَلِيٍّ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: مَا عِنْدَنَا شَيْءٌ إِلَّا كِتَابُ اللهِ تَعَالَى، وَهَذِهِ الصَّحِيفَةُ عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم: «الْمَدِينَةُ حَرَمٌ، مَا بَيْنَ عَائِرٍ إِلَى كَذَا، مَنْ أَحْدَثَ فِيهَا حَدَثًا، أَوْ آوَى مُحْدِثًا، فَعَلَيْهِ لَعْنَةُ اللهِ وَالْمَلَائِكَةِ وَالنَّاسِ أَجْمَعِينَ، لَا يُقْبَلُ مِنْهُ صَرْفٌ وَلَا عَدْلٌ»، وَقَالَ: «ذِمَّةُ الْمُسْلِمِينَ وَاحِدَةٌ، فَمَنْ أَخْفَرَ مُسْلِمًا فَعَلَيْهِ لَعْنَةُ اللهِ وَالْمَلَائِكَةِ وَالنَّاسِ أَجْمَعِينَ، لَا يُقْبَلُ مِنْهُ صَرْفٌ وَلَا عَدْلٌ، وَمَنْ تَوَلَّى قَوْمًا بِغَيْرِ إِذْنِ مَوَالِيهِ، فَعَلَيْهِ لَعْنَةُ اللهِ وَالْمَلَائِكَةِ وَالنَّاسِ أَجْمَعِينَ، لَا يُقْبَلُ مِنْهُ صَرْفٌ وَلَا عَدْلٌ».
886.1870. Алий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Бизда Аллоҳнинг Китоби ва Набий соллаллоҳу алайҳи васалламдан ушбу саҳифагина бор: «Мадина Оирдан* фалон жойгача ҳарамдир. Ким у ерда бидъат пайдо қилса ёки бидъат пайдо қилганга паноҳ берса, унга Аллоҳнинг, фаришталарнинг, инсонларнинг – барча-барчаларининг лаънати бўлсин! Ундан фарз ҳам, нафл ҳам қабул қилинмайди*.
Мусулмонларнинг аҳди кафиллиги бирдир. Ким мусулмоннинг аҳдини кафиллигини поймол қилса бузса, унга Аллоҳнинг, фаришталарнинг, инсонларнинг – барча-барчаларининг лаънати бўлсин! Ундан фарз ҳам, нафл ҳам қабул қилинмайди.
Ким мавлоларининг* изнисиз бирор қавмни ўзига валий тутса, унга Аллоҳнинг, фаришталарнинг, инсонларнинг – барча-барчаларининг лаънати бўлсин! Ундан фарз ҳам, нафл ҳам қабул қилинмайди».
Изоҳ: Ҳадисда уч марта такрорланган ушбу иборадаги «сорфун» ва «ъадлун» сўзларининг мазмуни ҳақида жуда кўп тахминлар айтилган. Шориҳларнинг таъкидлашича, жумҳур уламолар уларни биз танлаган маънода, яъни «сорфун»ни фарз, «ъадлун»ни нафл деб изоҳлаганлар. Иккинчи бир фикрга кўра, «сорф» – тавба ёки шафоат, «ъадлун» – фидядир. Жумладан, «Саҳиҳул Бухорий»нинг айрим нусхаларида муаллифнинг «ъадлун – фидядир» деган изоҳи ҳам нақл қилинган.
* «Оир» – Мадинадаги тоғ.
* «Мавло» – бу ўринда иттифоқдошлар ва қул озод қилган кишилар тушунилади. «Валий тутиш» деганда уларга ўзини мансуб тутиш, ўзига уларни эга билиш назарда тутилади. Бунга ўз отасидан бошқани отам деб, онасидан бошқани онам деб даъво қилишлар ҳам киради.
694/2 – بَاب: فَضْلِ الْمَدِينَةِ، وَأَنَّهَا تَنْفِي النَّاسَ
694.2-БОБ.
МАДИНАНИНГ ФАЗЛИ ВА УНИНГ (ЁМОН)
ОДАМЛАРНИ ЧИҚАРИБ ТАШЛАШИ ҲАҚИДА
887/1871 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «أُمِرْتُ بِقَرْيَةٍ تَأْكُلُ الْقُرَى، يَقُولُونَ: يَثْرِبُ، وَهْيَ الْمَدِينَةُ، تَنْفِي النَّاسَ كَمَا يَنْفِي الْكِيرُ خَبَثَ الْحَدِيدِ».
887.1871. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу айтади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Шаҳарларни ейдиган* (яъни мағлуб қиладиган) шаҳарда бўлишга буюрилдим. Уни Ясриб дейдилар. У Мадинадир. У (ёмон) одамларни худди босқон темирнинг кирини чиқариб ташлагани каби чиқариб ташлайди», дедилар».
Изоҳ: Мадинаи Мунаввара Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ва хулафои рошидинларнинг даврларида Ислом давлатининг маркази бўлгани, шаҳар-қишлоқлар бирин-кетин унга қарам бўлгани сабабли у «шаҳарларни ейдиган шаҳар» деб васф қилинган.
* «Ясриб» сўзи фасод, бузғунчилик деган маъноларни англатади. Шу боис Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам буни хуш кўрмай, шаҳарни Мадина деб номлаганлар. У аслида «истиқомат қилмоқ», «миннатдор бўлмоқ» мазмунларини англатувчи сўздан ясалган бўлиб, истеъмолда «шаҳар» деган маънода ишлатилади.
695/3 – بَاب: الْمَدِينَةُ طَابَةُ
695.3-БОБ.
МАДИНА ТОБАДИР*
888/1872 - عَنْ أَبِي حُمَيْدٍ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَقْبَلْنَا مَعَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم مِنْ تَبُوكَ، حَتَّى أَشْرَفْنَا عَلَى الْمَدِينَةِ، فَقَالَ: «هَذِهِ طَابَةُ».
888.1872. Абу Ҳумайд розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам билан бирга Табукдан қайтдик. Мадинага яқинлашганимизда: «Бу Тобадир», дедилар.
* «Тоба» – Мадинаи Мунавваранинг номларидан бири. «Яхши», «покиза», «олижаноб» деган маъноларни билдиради.
696/4 – بَاب: مَنْ رَغِبَ عَنِ الْمَدِينَةِ
696.4-БОБ.
МАДИНАДАН ЮЗ ЎГИРГАН КИШИ ҲАҚИДА
889/1874- عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: سَـمِعْتُ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم يَقُولُ: «يَتْرُكُونَ الْمَدِينَةَ عَلَى خَيْرِ مَا كَانَتْ، لَا يَغْشَاهَا إِلَّا الْعَوَافِ - يُرِيدُ عَوَافِيَ السِّبَاعِ وَالطَّيْرِ - وَآخِرُ مَنْ يُحْشَرُ رَاعِيَانِ مِنْ مُزَيْنَةَ، يُرِيدَانِ الْمَدِينَةَ، يَنْعِقَانِ بِغَنَمِهِمَا فَيَجِدَانِهَا وَحْشًا، حَتَّى إِذَا بَلَغَا ثَنِيَّةَ الْوَدَاعِ، خَرَّا عَلَى وُجُوهِهِمَا».
889.1874. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу айтади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг шундай деяётганларини эшитдим: «Мадинани энг яхши ҳолида ташлаб кетадилар. Унга фақат талабгорлар – ризқ ва омонлик талабидаги йиртқич ҳайвонлар ва қушларни назарда тутмоқдалар – келишади. Энг охирги ҳашр қилинадиганлар музайналик икки чўпондир. Улар қўйларини ҳайдаб, Мадинани кўзлаб келишади ва уни кимсасиз ҳолда топишади. Ниҳоят, Санийятул вадоъга* етганларида, юзтубан йиқилишади».
* «Санийятул вадоъ» – «видолашув довони» деганидир. У Мадинадан Шом тарафга чиқиш йўлидаги тепалик, йўл, довон. Одатда мадиналиклар ўзларининг бирор яқинларини сафарга кузатиб чиқадиган бўлишса, у билан шу ерда хайрлашишар эди. Шунинг учун бу жой мазкур ном билан аталиб қолган.
890/1875 - عَنْ سُفْيَانَ بْنِ أَبِي زُهَيْرٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: سَـمِعْتُ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم يَقُولُ: «تُفْتَحُ الْيَمَنُ، فَيَأْتِي قَوْمٌ يُبِسُّونَ، فَيَتَحَمَّلُونَ بِأَهْلِهِمْ وَمَنْ أَطَاعَهُمْ، وَالْمَدِينَةُ خَيْرٌ لَهُمْ لَوْ كَانُوا يَعْلَمُونَ، وَتُفْتَحُ الشَّأْمُ، فَيَأْتِي قَوْمٌ يُبِسُّونَ، فَيَتَحَمَّلُونَ بِأَهْلِيهِمْ وَمَنْ أَطَاعَهُمْ، وَالْمَدِينَةُ خَيْرٌ لَهُمْ لَوْ كَانُوا يَعْلَمُونَ. وَتُفْتَحُ الْعِرَاقُ، فَيَأْتِي قَوْمٌ يُبِسُّونَ، فَيَتَحَمَّلُونَ بِأَهْلِيهِمْ وَمَنْ أَطَاعَهُمْ، وَالْمَدِينَةُ خَيْرٌ لَهُمْ لَوْ كَانُوا يَعْلَمُونَ».
890.1875. Суфён ибн Абу Зуҳайр розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Мен Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг бундай деяётганларини эшитдим: «Яман фатҳ қилиниб, одамлар шошилганча чорваларини ҳайдаб, аҳллари ва ўзига итоат қиладиганларни олиб, кўчиб кетадилар. Ҳолбуки, агар билсалар, Мадина улар учун яхшидир. Шом фатҳ қилиниб, одамлар шошилганча чорваларини ҳайдаб, аҳллари ва ўзига итоат қиладиганларни олиб, кўчиб кетадилар. Ҳолбуки, агар билсалар, Мадина улар учун яхшидир. Ироқ фатҳ қилиниб, одамлар шошилганча чорваларини ҳайдаб, аҳллари ва ўзига итоат қиладиганларни олиб, кўчиб кетадилар. Ҳолбуки, агар билсалар, Мадина улар учун яхшидир».
697/5 – بَاب: الْإِيـمَانُ يَأْرِزُ إِلَى الْمَدِينَةِ
697.5-БОБ.
ИЙМОН МАДИНАГА ЙИҒИЛАДИ
891/1876 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «إِنَّ الْإِيمَانَ لَيَأْرِزُ إِلَى الْمَدِينَةِ، كَمَا تَأْرِزُ الْحَيَّةُ إِلَى جُحْرِهَا».
891.1876. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Албатта, иймон худди илон инига йиғилиб олгани каби Мадинага йиғилади», дедилар».
698/6 – بَاب: إِثْمِ مَنْ كَادَ أَهْلَ الْمَدِينَةِ
698.6-БОБ.
МАДИНА АҲЛИГА МАКР ҚИЛИШНИНГ ГУНОҲИ ҲАҚИДА
892/1877 – عَنْ سَعْدٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: سَـمِعْتُ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم يَقُولُ: «لَا يَكِيدُ أَهْلَ الْمَدِينَةِ أَحَدٌ إِلَّا انـْمَاعَ كَمَا يَنْمَاعُ الْمِلْحُ فِي الْمَاءِ».
892.1877. Саъд розияллоҳу анҳу айтади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «Бирор киши Мадина аҳлига макр қилгудек бўлса, худди туз сувда эриганидек эриб кетади», деяётганларини эшитдим».
699/7 – بَاب: آطَامِ الْمَدِينَةِ
699.7-БОБ.
МАДИНАНИНГ ҚЎРҒОНЛАРИ ҲАҚИДА
893/1878 - عَنْ أُسَامَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: أَشْرَفَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم عَلَى أُطُمٍ مِنْ آطَامِ الْمَدِينَةِ، فَقَالَ: «هَلْ تَرَوْنَ مَا أَرَى؟ إِنِّي لَأَرَى مَوَاقِعَ الْفِتَنِ خِلَالَ بُيُوتِكُمْ كَمَوَاقِعِ الْقَطْرِ».
893.1878. Усома розияллоҳу анҳу шундай деди:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам Мадина қўрғонларидан бирига юқоридан қараб туриб: «Мен кўраётган нарсани кўряпсизларми? Албатта, мен уйларингиз ораларида фитналар тушадиган жойларни худди ёмғир тушадиган жойлар каби кўряпман», дедилар».
700/8 – بَاب: لَا يَدْخُلُ الدَّجَّالُ الْمَدِينَةَ
700.8-БОБ.
ДАЖЖОЛ МАДИНАГА КИРМАЙДИ
894/1879 - عَنْ أَبِي بَكْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «لَا يَدْخُلُ الْمَدِينَةَ رُعْبُ الْمَسِيحِ الدَّجَّالِ، لَهَا يَوْمَئِذٍ سَبْعَةُ أَبْوَابٍ، عَلَى كُلِّ بَابٍ مَلَكَانِ».
894.1879. Абу Бакра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Мадинага Масиҳ Дажжолнинг қўрқинчи кирмайди. Ўша кунда унинг (Мадинанинг) етти дарвозаси бўлиб, ҳар бир дарвозада иккитадан фаришта бўлади», дедилар».
895/1880 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «عَلَى أَنْقَابِ الْمَدِينَةِ مَلَائِكَةٌ، لَا يَدْخُلُهَا الطَّاعُونُ وَلَا الدَّجَّالُ».
895.1880. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Мадинанинг кириш йўлларида фаришталар бор. Унга ўлат ҳам, Дажжол ҳам кира олмайди», дедилар».
896/1881 – عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «لَيْسَ مِنْ بَلَدٍ إِلَّا سَيَطَؤُهُ الدَّجَّالُ، إِلَّا مَكَّةَ وَالْمَدِينَةَ، لَيْسَ لَهُ مِنْ نِقَابِهَا نَقْبٌ إِلَّا عَلَيْهِ الْمَلَائِكَةُ صَافِّينَ يَحْرُسُونَهَا، ثُمَّ تَرْجُفُ الْمَدِينَةُ بِأَهْلِهَا ثَلَاثَ رَجَفَاتٍ، فَيُخْرِجُ اللهُ كُلَّ كَافِرٍ وَمُنَافِقٍ».
896.1881. Анас розияллоҳу анҳу бундай сўзлаб берди:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Макка ва Мадинадан ташқари Дажжол (кириб,) оёқости қилмайдиган бирор юрт йўқ. Унинг (Мадинанинг) кириш йўли борки, фаришталар унда саф бўлиб туриб, уни қўриқлайдилар. Кейин Мадина ўз аҳли билан уч марта силкинади. Шунда Аллоҳ ҳар бир кофир ва мунофиқни (ундан) чиқариб ташлайди», дедилар».
897/1882 – عَنْ أَبِي سَعِيدٍ الْخُدْرِيَّ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: حَدَّثَنَا رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم حَدِيثًا طَوِيلًا عَنِ الدَّجَّالِ، فَكَانَ فِيمَا حَدَّثَنَا بِهِ أَنْ قَالَ: «يَأْتِي الدَّجَّالُ - وَهْوَ مُحَرَّمٌ عَلَيْهِ أَنْ يَدْخُلَ نِقَابَ الْمَدِينَةِ - بَعْضَ السِّبَاخِ الَّتِي بِالْمَدِينَةِ، فَيَخْرُجُ إِلَيْهِ يَوْمَئِذٍ رَجُلٌ هُوَ خَيْرُ النَّاسِ، أَوْ مِنْ خَيْرِ النَّاسِ، فَيَقُولُ: أَشْهَدُ أَنَّكَ الدَّجَّالُ، الَّذِي حَدَّثَنَا عَنْكَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم حَدِيثَهُ، فَيَقُولُ الدَّجَّالُ: أَرَأَيْتَ إِنْ قَتَلْتُ هَذَا ثُمَّ أَحْيَيْتُهُ هَلْ تَشُكُّونَ فِي الْأَمْرِ؟ فَيَقُولُونَ: لَا، فَيَقْتُلُهُ ثُمَّ يُحْيِيهِ، فَيَقُولُ حِينَ يُحْيِيهِ: وَاللهِ مَا كُنْتُ قَطُّ أَشَدَّ بَصِيرَةً مِنِّي الْيَوْمَ، فَيَقُولُ الدَّجَّالُ: أَقْتُلُهُ؛ فَلَا أُسَلَّطُ عَلَيْهِ».
897.1882. Абу Саъид Худрий розияллоҳу анҳу бундай деди:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Дажжол ҳақида бизга узун ҳадис айтиб бердилар. Бизга айтиб берганларининг ичида шундай деганлари ҳам бор эди: «Дажжол Мадинадаги шўрхоклардан бирига келади – ҳолбуки, унинг Мадинанинг (кириш) йўлларига кириши ҳаром қилингандир. – Ўша куни унинг олдига одамларнинг энг яхшиси [ёки одамларнинг энг яхшиларидан бири] бўлмиш бир киши чиқиб: «Гувоҳлик бераманки, албатта, сен Дажжолсан. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам сен ҳақингда бизларга ҳадисларини айтиб берганлар», дейди. Шунда Дажжол (бир одамни кўрсатиб): «Агар буни ўлдириб, сўнгра тирилтирсам, нима дейсан? Бу ишга шак қиласизларми?» дейди. Улар: «Йўқ», дейишади. У уни ўлдириб, сўнгра тирилтиради. У уни тирилтирган заҳоти (бояги яхши одам): «Аллоҳга қасамки, бугунги кунчалик аниқ ишончга ҳаргиз эга бўлган эмасман», дейди. Дажжол: «Уни ўлдирар эдим-у, менга унга ҳукм ўтказиш имкони берилмаган-да», дейди».
701/9 – بَاب: الْمَدِينَةُ تَنْفِي الْخَبَثَ
701.9-БОБ.
МАДИНА КИРЛИКНИ КЕТКАЗАДИ
898/1883 - عَنْ جَابِر ٍرَضِيَ الله عَنْهُ: جَاءَ أَعْرَابِيٌّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم فَبَايَعَهُ عَلَى الْإِسْلَامِ، فَجَاءَ مِنَ الْغَدِ مَحْمُومًا، فَقَالَ: أَقِلْنِي، فَأَبَى، ثَلَاثَ مِرَارٍ، فَقَالَ: «الْمَدِينَةُ كَالْكِيرِ تَنْفِي خَبَثَهَا، وَيَنْصَعُ طَيِّبُهَا».
898.1883. Жобир розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Бир аъробий Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг олдиларига келиб, мусулмон бўлишга байъат қилди. Эртасига у иситмалаган ҳолда келиб: «Байъатимни бекор қилинг», деди. У зот уч мартагача кўнмадилар, кейин: «Мадина худди босқонга ўхшайди, кирини (ёмон одамларини) кетказади, яхшиси мусаффо бўлади», дедилар».
702/10 - بَاب
702.10-БОБ. (такрорий)
899/1885 - عَنْ أَنَسٍ رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «اللَّهُمَّ اجْعَلْ بِالْمَدِينَةِ ضِعْفَيْ مَا جَعَلْتَ بـِمَكَّةَ مِنَ الْبَرَكَةِ».
889.1885. Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Аллоҳим, Маккага қилган баракангнинг икки баробарини Мадинага қилгин», дедилар».
703/11 - بَاب
703.11-БОБ.
900/1889 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا قَالَتْ: لَمَّا قَدِمَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم الْمَدِينَةَ وُعِكَ أَبُو بَكْرٍ وَبِلَالٌ، فَكَانَ أَبُو بَكْرٍ إِذَا أَخَذَتْهُ الْحُمَّى يَقُولُ:
كُـــلُّ امْـرِئٍ مُـــصَــبَّــحٌ فِـــي أَهْـلِــهِ وَالْمَوْتُ أَدْنَى مِنْ شِرَاكِ نَعْلِهِ
وَكَانَ بِلَالٌ إِذَا أُقْلِعَ عَنْهُ الْحُمَّى يَرْفَعُ عَقِيرَتَهُ يَقُولُ:
أَلَا لَيْتَ شِعْرِي هَلْ أَبِيتَنَّ لَيْلَةً بِـــوَادٍ وَحَـــوْلِي إِذْخِـــرٌ وَجَـــلِيـــلُ
وَهَلْ أَرِدَنْ يـــَوْمًـــا مــــِيَــــاهَ مَجَنَّــــةٍ وَهَلْ يَبْدُوَنْ لِي شَامَةٌ وَطَفِيلُ
وَقَالَ: اللَّهُمَّ الْعَنْ شَيْبَةَ بْنَ رَبِيعَةَ، وَعُتْبَةَ بْنَ رَبِيعَةَ، وَأُمَيَّةَ بْنَ خَلَفٍ، كَمَا أَخْرَجُونَا مِنْ أَرْضِنَا إِلَى أَرْضِ الْوَبَاءِ. ثُمَّ قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «اللَّهُمَّ حَبِّبْ إِلَيْنَا الْمَدِينَةَ كَحُبِّنَا مَكَّةَ أَوْ أَشَدَّ، اللَّهُمَّ بَارِكْ لَنَا فِي صَاعِنَا وَفِي مُدِّنَا، وَصَحِّحْهَا لَنَا، وَانْقُلْ حُمَّاهَا إِلَى الْجُحْفَةِ». قَالَتْ: وَقَدِمْنَا الْمَدِينَةَ وَهْيَ أَوْبَأُ أَرْضِ اللهِ، قَالَتْ: فَكَانَ بُطْحَانُ يَجْرِي نَجْلًا، تَعْنِي مَاءً آجِنًا.
900.1889. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Мадинага келганларида, Абу Бакр ва Билол қаттиқ безгакка чалиниб қолишди. Иситмаси кўтарилганда Абу Бакр бундай дер эди:
«Ҳар ким ўз аҳлида бўлсин субҳидам келса ажал,
Лек яқинроқдир ўлим шиппак ипидан ҳар маҳал».
Билол бўлса иситмаси қайтгач, овозини кўтариб:
«Кошки билсайдим, тунарманми яна мен бир кеча
Ушбу водий ичраким, атрофим изхиру жалил*?!
Ё қонарманми бирор кун ул Мажанна* сувидан?!
Ё кўрингайми манга энди яна Шома*, Тафил*?» дер эди.
У яна: «Аллоҳим, бизларни ўз еримиздан вабо ерига чиқарганлари учун Шайба ибн Робиъа, Утба ибн Робиъа ва Умайя ибн Халафларни лаънатла!» дерди. Сўнгра Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Аллоҳим, Мадинани бизга худди Маккани суйганимиз каби ёки ундан-да қаттиқроқ суюкли қилгин! Аллоҳим, бизнинг соъимизни ва муддимизни баракали қилгин. Уни (Мадинани) биз учун офият қилгин. Ундаги безгакни Жуҳфага* кўчиргин», дедилар.
Биз Мадинага келганимизда, у ер Аллоҳнинг энг ваболи ери эди. Бутҳон* сизиб оқарди». Айниган сув эди, демоқчи*.
* Изхир – Маккада ўсадиган хушбўй ҳидли машҳур ўсимлик.
* Жалил – қамишга ўхшаш нозик, одатда уйнинг атрофини ўраш учун ишлатиладиган ўсимлик.
* Мажанна – Маккадан тахминан бир барид (тахминан 22 км) узоқликдаги, Укоз бозори яқинида жойлашган сув ҳавзаси. У ерда шу ном билан аталган бозор ҳам бўлган.
* Шома ва Тафил – Макка атрофидаги, Мажанна яқинидаги тоғлар.
* Жуҳфа – Маккадан 183 км узоқликда жойлашган қишлоқ, у Шом ва Миср аҳли учун мийқот ҳисобланади.
* Бутҳон – Мадина саҳросидаги водий ва шу водийдаги ариқ.
Изоҳ: Оиша розияллоҳу анҳо Бутҳон ариғининг ёйилиб, сизиб оқиб ётиши унинг ифлосланишига ва бу ҳолат шу минтақада вабо касаллигининг тарқалишига сабаб бўлганини айтмоқчи. Ровийлардан бирининг «Айниган сув эди, демоқчи» деган изоҳи ҳам шунга далолат қилади.
33 – كتاب: الصَّومِ
704/1 – بَاب: فَضْلِ الصَّوْمِ
704.1-БОБ.
РЎЗАНИНГ фАЗЛИ ҲАҚИДА
901/1894 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «الصِّيَامُ جُنَّةٌ، فَلَا يَرْفُثْ وَلَا يَجْهَلْ، وَإِنِ امْرُؤٌ قَاتَلَهُ أَوْ شَاتَـمَهُ، فَلْيَقُلْ: إِنِّى صَائِمٌ، مَرَّتَيْنِ، وَالَّذِي نَفْسِي بِيَدِهِ، لَخُلُوفُ فَمِ الصَّائِمِ أَطْيَبُ عِنْدَ اللهِ تَعَالَى مِنْ رِيحِ الْمِسْكِ، يَتْرُكُ طَعَامَهُ وَشَرَابَهُ وَشَهْوَتَهُ مِنْ أَجْلِي، الصِّيَامُ لِي وَأَنَا أَجْزِي بِهِ، وَالْحَسَنَةُ بِعَشْرِ أَمْثَالِهَا».
901.1894. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам дедилар: «Рўза қалқондир. (Рўзадор) фаҳш сўз айтмасин, жоҳиллик ҳам қилмасин. Агар бирор киши у билан уришмоқчи ёки сўкишмоқчи бўлса, икки марта «Мен рўзадорман», десин. Жоним қўлида бўлган Зотга қасамки, албатта, рўзадорнинг оғзидан келган ҳид Аллоҳ таолонинг наздида мушкнинг бўйидан яхшироқдир».
(Аллоҳ таоло айтади:) «(Бандам) таоми, ичимлиги ва шаҳватини Мени деб тарк қилади. Рўза Мен учундир ва унинг мукофотини Ўзим бераман. Бир яхшиликка унинг ўн баробари бор».
705/2 – بَاب: الرَّيَّانُ لِلصَّائِمِينَ
705.2-БОБ.
РАЙЙОН РЎЗАДОРЛАР УЧУНДИР
902/1896 - عَنْ سَهْلٍ رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «إِنَّ فِي الْجَنَّةِ بَابًا يُقَالُ لَهُ الرَّيَّانُ، يَدْخُلُ مِنْهُ الصَّائِمُونَ يَوْمَ الْقِيَامَةِ، لَا يَدْخُلُ مِنْهُ أَحَدٌ غَيْرُهُمْ، يُقَالُ: أَيْنَ الصَّائِمُونَ؟ فَيَقُومُونَ، لَا يَدْخُلُ مِنْهُ أَحَدٌ غَيْرُهُمْ، فَإِذَا دَخَلُوا أُغْلِقَ فَلَمْ يَدْخُلْ مِنْهُ أَحَدٌ».
902.1896. Саҳл розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Жаннатда бир эшик бор. У «Раййон» дейилади. Қиёмат куни ундан рўзадорлар киришади, улардан бошқа ҳеч ким ундан кирмайди. «Рўзадорлар қани?» дейилади. Шунда улар туришади. Улардан бошқа ҳеч ким ундан кирмайди. Улар киргач, у беркитилади. Кейин ундан ҳеч ким кирмайди», дедилар».
903/1897 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «مَنْ أَنْفَقَ زَوْجَيْنِ فِي سَبِيلِ اللهِ نُودِيَ مِنْ أَبْوَابِ الْجَنَّةِ: يَا عَبْدَ اللهِ هَذَا خَيْرٌ، فَمَنْ كَانَ مِنْ أَهْلِ الصَّلَاةِ دُعِيَ مِنْ بَابِ الصَّلَاةِ، وَمَنْ كَانَ مِنْ أَهْلِ الْجِهَادِ دُعِيَ مِنْ بَابِ الْجِهَادِ، وَمَنْ كَانَ مِنْ أَهْلِ الصِّيَامِ دُعِيَ مِنْ بَابِ الرَّيَّانِ، وَمَنْ كَانَ مِنْ أَهْلِ الصَّدَقَةِ دُعِيَ مِنْ بَابِ الصَّدَقَةِ». فَقَالَ أَبُو بَكْرٍ رَضِيَ الله عَنْهُ: بِأَبِي أَنْتَ وَأُمِّي يَا رَسُولَ اللهِ، مَا عَلَى مَنْ دُعِيَ مِنْ تِلْكَ الْأَبْوَابِ مِنْ ضَرُورَةٍ، فَهَلْ يُدْعَى أَحَدٌ مِنْ تِلْكَ الْأَبْوَابِ كُلِّهَا؟ قَالَ: «نَعَمْ، وَأَرْجُو أَنْ تَكُونَ مِنْهُمْ».
903.1897. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ким Аллоҳнинг йўлида бир жуфт нарса нафақа қилса, унга жаннат эшикларидан: «Эй Аллоҳнинг бандаси, бу яхшиликдир», дея нидо қилинади. Ким намоз аҳлидан бўлса, намоз эшигидан чақирилади. Ким жиҳод аҳлидан бўлса, жиҳод эшигидан чақирилади. Ким рўза аҳлидан бўлса, Раййон эшигидан чақирилади. Ким садақа аҳлидан бўлса, садақа эшигидан чақирилади», дедилар.
Шунда Абу Бакр розияллоҳу анҳу: «Ота-онам сизга фидо бўлсин, эй Аллоҳнинг Расули! Ўша эшиклардан (бирортасидан) чақирилган кишига ҳеч бир зарар йўқ-ку?! Бирор киши ўша эшикларнинг ҳаммасидан ҳам чақириладими?» деди. У зот: «Ҳа. Умид қиламанки, сен ҳам ўшалардан бўласан», дедилар».
904/1898 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «إِذَا جَاءَ رَمَضَانُ فُتِحَتْ أَبْوَابُ الْجَنَّةِ».
904.1898. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Рамазон келса, жаннат эшиклари очилади», дедилар».
904أ/ 1899 – وَفِي رِوَايَةٍ عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «إِذَا دَخَلَ شَهْرُ رَمَضَانَ فُتِّحَتْ أَبْوَابُ السَّمَاءِ، وَغُلِّقَتْ أَبْوَابُ جَهَنَّمَ، وَسُلْسِلَتِ الشَّيَاطِينُ».
904А.1899. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу айтади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Рамазон ойи кирса, осмон эшиклари очиб юборилади, дўзах эшиклари эса ёпиб ташланади ва шайтонлар занжирбанд этилади», дедилар».
706/3 – باب: هَلْ يُقَالُ رَمَضَانُ، أوْ شَهْرُ رَمَضَانَ، وَمَنْ رَأى ذَلكَ كُلَّه
905/1900 - عَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: سَـمِعْتُ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم يَقُولُ: «إِذَا رَأَيْتُمُوهُ فَصُومُوا، وَإِذَا رَأَيْتُمُوهُ فَأَفْطِرُوا، فَإِنْ غُمَّ عَلَيْكُمْ فَاقْدُرُوا لَهُ».يَعْنِي: هِلَالَ رَمَضَانَ.
905.1900. Ибн Умар розияллоҳу анҳумо айтади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг шундай деяётганларини эшитдим: «Уни (ҳилолни) кўрсангиз, рўза тутинг. Уни кўрсангиз, рўзани очинг. Агар у сизлардан тўсилиб қолса, ҳисобини қилинглар».
(Ровийлардан) Уқайл ва Юнус: «Рамазон ҳилолини» дейишган.
707/4- بَاب: مَنْ لَمْ يَدَعْ قَوْلَ الزُّورِ وَالْعَمَلَ بِهِ فِي رَمَضَانَ
707.4-БОБ.
КИМ РЎЗАДА ЁЛҒОН ГАПИРИШНИ ВА УНГА АМАЛ ҚИЛИШНИ ҚЎЙМАСА...
906/1903- عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «مَنْ لَمْ يَدَعْ قَوْلَ الزُّورِ وَالْعَمَلَ بِهِ، فَلَيْسَ ِللهِ حَاجَةٌ فِي أَنْ يَدَعَ طَعَامَهُ وَشَرَابَهُ».
906.1903. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ким ёлғон гапиришни ва унга амал қилишни қўймаса, Аллоҳ унинг таоми ва ичимлигини тарк этишига муҳтож эмас», дедилар».
708/5- بَاب: هَلْ يَقُولُ: إِنِّى صَائِمٌ إِذَا شُتِمَ
708.5-БОБ.
АГАР ҲАҚОРАТ ҚИЛИНСА, «МЕН РЎЗАДОРМАН» ДЕЙДИМИ?
907/1904- وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ الـحَدِيثُ الـمتَقَدِّمُ، كُلُّ عَمَلِ ابْنِ آدَمَ لَهُ إِلَّا الصِّيَامَ، فَإِنَّهُ لِي وَأَنَا أَجْزِي بِهِ، وَقَالَ فِي آخِرِهِ: لِلصَّائِمِ فَرْحَتَانِ يَفْرَحُهُمَا: إِذَا أَفْطَرَ فَرِحَ، وَإِذَا لَقِيَ رَبَّهُ فَرِحَ بِصَوْمِهِ».
907.1904. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу айтади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам дедилар: «Аллоҳ: «Одам боласининг ҳамма амали ўзи учун, фақат рўза мустасно. Чунки у Мен учундир ва унинг мукофотини Ўзим бераман», деди.
Рўза қалқондир. Бирортангиз рўза тутган куни фаҳш сўз айтмасин ва бақир-чақир қилмасин. Агар бирортаси у билан сўкишмоқчи ёки уришмоқчи бўлса: «Мен рўзадор одамман», десин. Муҳаммаднинг жони қўлида бўлган Зотга қасамки, албатта, рўзадорнинг оғзидан келган ҳид Аллоҳнинг наздида мушкнинг бўйидан яхшироқдир. Рўзадорни хурсанд қиладиган икки хурсандчилик бор: ифтор қилганида хурсанд бўлади ва Роббига йўлиққанида рўза тутганига хурсанд бўлади».
709/6- بَاب: الصَّوْمِ لِمَنْ خَافَ عَلَى نَفْسِهِ الْعُزُوبَةَ
709.6-БОБ.
БЎЙДОҚЛИГИ(ТУФАЙЛИ ГУНОҲ ҚИЛИШ)ДАН
ҚЎРҚҚАН КИШИНИНГ РЎЗА ТУТИШИ ҲАҚИДА
908/1905- عَنْ عَبْدِ اللهِ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: كُنَّا مَعَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم فَقَالَ: «مَنِ اسْتَطَاعَ الْبَاءَةَ فَلْيَتَزَوَّجْ، فَإِنَّهُ أَغَضُّ لِلْبَصَرِ وَأَحْصَنُ لِلْفَرْجِ، وَمَنْ لَمْ يَسْتَطِعْ فَعَلَيْهِ بِالصَّوْمِ، فَإِنَّهُ لَهُ وِجَاءٌ».
908.1905. Алқамадан ривоят қилинади:
«Абдуллоҳ розияллоҳу анҳу билан кетаётган эдим, у бундай деди: «Биз Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам билан бирга эдик. Шунда у зот: «Кимнинг уйланишга имкони бўлса, уйлансин. Чунки у (никоҳ) кўзни энг тиювчи ва фаржни энг сақловчидир. Ким имкон топмаса, рўза тутсин, чунки бу унинг учун бичилиш(каби)дир», дедилар».
710/7- بَاب: قَوْلِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم: إِذَا رَأَيْتُمُ الْهِلَالَ فَصُومُوا، وَإِذَا رَأَيْتُمُوهُ فَأَفْطِرُوا
710.7-БОБ.
НАБИЙ СОЛЛАЛЛОҲУ АЛАЙҲИ ВАСАЛЛАМНИНГ
«ҚАЧОН ҲИЛОЛНИ КЎРСАНГИЗ, РЎЗА ТУТИНГ, ҚАЧОН
УНИ КЎРСАНГИЗ, РЎЗАНИ ОЧИНГ» ДЕГАН СЎЗЛАРИ ҲАҚИДА
909/1907- عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «الشَّهْرُ تِسْعٌ وَعِشْرُونَ لَيْلَةً، فَلَا تَصُومُوا حَتَّى تَرَوْهُ، فَإِنْ غُمَّ عَلَيْكُمْ فَأَكْمِلُوا الْعِدَّةَ ثَلَاثِينَ».
909.1907. Абдуллоҳ ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ой йигирма тўққиз кечадир. Бинобарин, уни кўрмагунингизча рўза тутманглар. Агар у сизларга кўринмай қолса, (Шаъбон кунларининг) ададини ўттизтага етказинглар», дедилар».
910/1910- عَنْ أُمِّ سَلَمَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا: أَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم آلَى مِنْ نِسَائِهِ شَهْرًا، فَلَمَّا مَضَى تِسْعَةٌ وَعِشْرُونَ يَوْمًا غَدَا أَوْ رَاحَ، فَقِيلَ لَهُ: إِنَّكَ حَلَفْتَ أَنْ لَا تَدْخُلَ شَهْرًا! فَقَالَ: «إِنَّ الشَّهْرَ يَكُونُ تِسْعَةً وَعِشْرِينَ يَوْمًا».
910.1910. Умму Салама розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам ўз аёлларидан бир ойга ийло* қилдилар. Йигирма тўққиз кун ўтгач, эрталаб келдилар [ёки кечки пайт келдилар]. Шунда у зотга: «Сиз (аёлларингиз олдига) бир ой кирмасликка қасам ичган эдингиз-ку?» дейилди. У зот: «Албатта, ой йигирма тўққиз кун ҳам бўлади», дедилар».
* «Ийло» луғатда қасам ичиш маъносини англатади. Шаръий истилоҳда эса «эрнинг ўз хотини билан тўрт ой ёки ундан кўп муддат яқинлик қилмасликка қасам ичишидир». Демак, бундан ози фиқҳий истилоҳдаги ийло бўлмайди. Чунки Аллоҳ таоло: «Аёлларидан ийло қилганларга тўрт ой кутиш бор», деган. Шунинг учун уламолар ушбу ҳадисдаги ийло сўзи шаръий маънода эмас, луғавий маънода ишлатилган, деганлар.
711/8- بَاب: شَهْرَا عِيدٍ لَا يَنْقُصَانِ
711.8-БОБ.
ИККИ ҲАЙИТ ОЙИ НОҚИС БЎЛМАЙДИ
* Ойнинг ноқис бўлиши деганда унинг 29 кунлик келиши тушунилади.
* Яъни икки ҳайит ойлари гарчи ноқис келса ҳам, уларнинг савоби, хайру баракаси тугал бўлади.
* Яъни бир йилда икки ҳайит ойи – Рамазон ва Зулҳижжа ойлари ноқис келмайди. Бири ноқис, 29 кунлик келса, иккинчиси тўла, 30 кунлик бўлади.
911/1912- عَنْ أبِي بَكْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «شَهْرَانِ لَا يَنْقُصَانِ، شَهْرَا عِيدٍ: رَمَضَانُ وَذُو الْحَجَّةِ».
911.1912. Абдурраҳмон ибн Абу Бакра отасидан ривоят қилади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Икки ҳайит ойи – Рамазон ва Зулҳижжа ноқис бўлмайди», дедилар».
712/9 – بَاب: قَوْلِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم: لَا نَكْتُبُ وَلَا نَحْسُبُ
712.9-БОБ.
НАБИЙ СОЛЛАЛЛОҲУ АЛАЙҲИ ВАСАЛЛАМНИНГ «ЁЗМАЙМИЗ ҲАМ, ҲИСОБЛАМАЙМИЗ ҲАМ» ДЕГАН СЎЗЛАРИ ҲАҚИДА
912/1913- عَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم أَنَّهُ قَالَ: «إِنَّا أُمَّةٌ أُمِّيَّةٌ، لَا نَكْتُبُ وَلَا نَحْسُبُ، الشَّهْرُ هَكَذَا وَهَكَذَا». يَعْنِي مَرَّةً تِسْعَةً وَعِشْرِينَ، وَمَرَّةً ثَلَاثِينَ.
912.1913. Ибн Умар розияллоҳу анҳумо айтади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Албатта, биз уммий умматмиз, ёзмаймиз ҳам, ҳисобламаймиз ҳам. Ой мана бундай, мана бундайдир», дедилар».
Бир сафар йигирма тўққиз, бир сафар ўттиз (кун) бўлади, демоқчилар.
Изоҳ: Уммий – онадан туғилгандек, яъни ўқиш-ёзишни ўрганмаган одам. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бу ерда ўша даврдаги араблардаги мавжуд ҳолатни, уларнинг кўпчилиги саводсиз бўлиб, ўқиш-ёзишни, фалакиёт илмидаги ҳисоб-китобларни билмаслигини назарда тутмоқдалар. Шу боис, уларга ибодатларнинг вақти ва муддатини белгилашда энг қулай йўлни ўргатмоқдалар.
713/10- بَاب لَا يَتَقَدَّمَنَّ رَمَضَانَ بِصَوْمِ يَوْمٍ وَلَا يَوْمَيْنِ
713.10-БОБ.
РАМАЗОН ЗИНҲОР БИР ЁКИ ИККИ
КУНЛИК РЎЗА БИЛАН КУТИБ ОЛИНМАЙДИ
913/1914 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «لَا يَتَقَدَّمَنَّ أَحَدُكُمْ رَمَضَانَ بِصَوْمِ يَوْمٍ أَوْ يَوْمَيْنِ، إِلَّا أَنْ يَكُونَ رَجُلٌ كَانَ يَصُومُ صَوْمًا، فَلْيَصُمْ ذَلِكَ الْيَوْمَ».
913.1914. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Бирортангиз Рамазонни зинҳор бир ёки икки кунлик рўза билан кутиб олмасин. Фақат бир киши ўз рўзасини тутаётган бўлса, ўша кун ҳам рўза тутаверсин», дедилар».
714/11- بَاب: قَوْلِ اللهِ جَلَّ ذِكْرُه: (أُحِلَّ لَكُمْ لَيْلَةَ الصِّيَامِ الرَّفَثُ إِلَى نِسَائِكُمْ) هُنَّ لِبَاسٌ لَكُمْ وَأَنْتُمْ لِبَاسٌ لَهُنَّ...
714.11-БОБ.
АЛЛОҲ ЖАЛЛА ЗИКРУҲУНИНГ «СИЗЛАРГА РЎЗА КЕЧАСИДА ХОТИНЛАРИНГИЗГА ЯҚИНЛИК ҚИЛИШ ҲАЛОЛ ҚИЛИНДИ. УЛАР
СИЗГА ЛИБОСДИР, СИЗ УЛАРГА ЛИБОСДИРСИЗ. АЛЛОҲ ЎЗИНГИЗГА
ХИЁНАТ ҚИЛАЁТГАНИНГИЗНИ БИЛДИ, ТАВБАНГИЗНИ ҚАБУЛ ҚИЛДИ
ВА СИЗЛАРНИ АФВ ЭТДИ. ЭНДИ УЛАРГА ЯҚИНЛАШАВЕРИНГ ВА АЛЛОҲ СИЗГА ЁЗГАН НАРСАНИ ТАЛАБ ҚИЛИНГ...» ДЕГАН СЎЗИ ҲАҚИДА
914/1915- عَنِ الْبَرَاءِ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: كَانَ أَصْحَابُ مُحَمَّدٍ صلى الله عليه وسلم إِذَا كَانَ الرَّجُلُ صَائِمًا، فَحَضَرَ الْإِفْطَارُ، فَنَامَ قَبْلَ أَنْ يُفْطِرَ، لَمْ يَأْكُلْ لَيْلَتَهُ وَلَا يَوْمَهُ حَتَّى يُـمْسِيَ، وَإِنَّ قَيْسَ بْنَ صِرْمَةَ الْأَنْصَارِيَّ كَانَ صَائِمًا، فَلَمَّا حَضَرَ الْإِفْطَارُ أَتَى امْرَأَتَهُ فَقَالَ لَهَا: أَعِنْدَكِ طَعَامٌ؟ قَالَتْ: لَا، وَلَكِنْ أَنْطَلِقُ فَأَطْلُبُ لَكَ، وَكَانَ يَوْمَهُ يَعْمَلُ، فَغَلَبَتْهُ عَيْنَاهُ، فَجَاءَتْهُ امْرَأَتُهُ، فَلَمَّا رَأَتْهُ قَالَتْ: خَيْبَةً لَكَ، فَلَمَّا انْتَصَفَ النَّهَارُ غُشِيَ عَلَيْهِ، فَذُكِرَ ذَلِكَ لِلنَّبيِّ صلى الله عليه وسلم فَنَزَلَتْ هَذِهِ الآيَةُ: (أُحِلَّ لَكُمْ لَيْلَةَ الصِّيَامِ الرَّفَثُ إِلَى نِسَائِكُمْ) [البقرة: 187] فَفَرِحُوا بِهَا فَرَحًا شَدِيدًا، وَنَزَلَتْ: (وَكُلُوا وَاشْرَبُوا حَتَّى يَتَبَيَّنَ لَكُمُ الْخَيْطُ الْأَبْيَضُ مِنَ الْخَيْطِ الْأَسْوَدِ) [البقرة: 187].
914.1915. Баро розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васалламнинг асҳоблари шундай эдики, улардан бирор киши рўзадор бўлса-ю, ифторлик вақти бўлганда, ифтор қилмай ухлаб қолса, ўша кечаси ва кейинги куни то кеч киргунча таом емас эди.
Қайс ибн Сирма Ансорий рўзадор эди. Ифтор вақти бўлганда хотинига келиб: «Бирор егулигинг борми?» деди. Хотини: «Йўқ. Лекин бориб, сиз учун қидириб кўраман», деди. У (Қайс) куни билан ишлар эди, шунинг учун кўзи илиниб қолди. Аёли қайтиб келиб, уни кўриб: «Маҳрум бўлибсиз-ку?!» деди. Кейин куннинг ярмига бориб, у ҳушидан кетиб қолди. Бу ҳақда Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга айтилган эди, ушбу оят нозил бўлди: «Сизларга рўза кечасида аёлларингизга яқинлик қилиш ҳалол қилинди...». Бундан ғоятда хурсанд бўлишди. Шунингдек, «...Сизга оқ ип қора ипдан ойдинлашгунча еб-ичаверинг» ҳам нозил бўлди».
715/12 – بَاب: قَوْلِ اللهِ تَعَالَى: (وَكُلُوا وَاشْرَبُوا حَتَّى يَتَبَيَّنَ لَكُمُ الْخَيْطُ الْأَبْيَضُ مِنَ الْخَيْطِ الْأَسْوَدِ مِنَ الْفَجْرِ)
715.12-БОБ.
АЛЛОҲ ТАОЛОНИНГ «Тонг пайтида сизга оқ ип қора
ипдан ойдинлашгунча еб-ичаверинг. Сўнгра рўзани
кечгача батамом қилинг» ДЕГАН СЎЗИ ҲАҚИДА
915/1916- عَنْ عَدِيِّ بْنِ حَاتِمٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: لَمَّا نَزَلَتْ: (حَتَّى يَتَبَيَّنَ لَكُمُ الْخَيْطُ الْأَبْيَضُ مِنَ الْخَيْطِ الْأَسْوَد) [البقرة: 187] عَمَدْتُ إِلَى عِقَالٍ أَسْوَدَ وَإِلَى عِقَالٍ أَبْيَضَ، فَجَعَلْتُهُمَا تَحْتَ وِسَادَتِي، فَجَعَلْتُ أَنْظُرُ فِي اللَّيْلِ فَلَا يَسْتَبِينُ لِي، فَغَدَوْتُ عَلَى رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم فَذَكَرْتُ لَهُ ذَلِكَ، فَقَالَ: «إِنّـَمَا ذَلِكَ سَوَادُ اللَّيْلِ وَبَيَاضُ النَّهَارِ».
915.1916. Адий ибн Ҳотим розияллоҳу анҳу айтади:
«Сизга оқ ип қора ипдан ойдинлашгунча...» ояти нозил бўлганда атайлаб бир қора ип билан бир оқ ип олиб, ёстиғимнинг остига қўйиб олдим. Тунда қараб-қараб турдим, у менга ажралиб кўринмади. Эрталаб Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг олдиларига бориб, у зотга буни айтиб бердим. Шунда у зот: «У туннинг қоралигию, кундузнинг оқлиги, холос», дедилар».
716/13 – بَاب: قَدْرِ كَمْ بَيْنَ السَّحُورِ وَصَلَاةِ الْفَجْرِ
716.13-БОБ.
САҲАРЛИК БИЛАН БОМДОД НАМОЗИНИНГ
ОРАСИДА ҚАНЧА МУДДАТ БОРЛИГИ ҲАҚИДА
916/1921- عَنْ زَيْدِ بْنِ ثَابِتٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: تَسَحَّرْنَا مَعَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم، ثُمَّ قَامَ إِلَى الصَّلَاةِ، فَقِيلَ لَهُ: كَمْ كَانَ بَيْنَ الْأَذَانِ وَالسَّحُورِ؟ قَالَ: قَدْرُ خَمْسِينَ آيَةً.
916.1921. Анас ибн Молик розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Зайд ибн Собит розияллоҳу анҳу: «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам билан бирга саҳарлик қилдик. Кейин у зот намозга турдилар», деди. Мен: «Саҳарлик билан азоннинг ораси қанча эди?» дедим. У: «Эллик оят (ўқиш) миқдорича», деди».
Изоҳ: Бу ерда саҳарликнинг тугаши билан бомдоднинг фарз намозига айтиладиган иқоманинг ораси назарда тутилган.
717/14- بَاب: بَرَكَةِ السَّحُورِ مِنْ غَيْرِ إِيجَابٍ
717.14-БОБ.
САҲАРЛИК ВОЖИБ БЎЛМАСА ҲАМ БАРАКА ЭКАНИ ҲАҚИДА
917/1923 – عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «تَسَحَّرُوا، فَإِنَّ فِي السَّحُورِ بَرَكَةً».
917.1923. Анас ибн Молик розияллоҳу анҳу айтди:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Саҳарлик қилинглар, чунки саҳарликда барака бор», дедилар».
718/15 – باب: إذَا نَوَى بِالنَّهَار صَوْمًا
918/1924 – عَنْ سَلَمَةَ بْنِ الأَكْوَعِ رَضِيَ الله عَنْهُ: أنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم بَعَث رَجُلًا يُنَادِي في النَّاسِ يَوْمَ عَاشُورَاء: إنَّ مَنْ أكَلَ فَلْيُتِمَّ، أوْ فَلْيَصُمْ، وَمَنْ لَمْ يَأْكُل فَلا يَأْكُلْ.
719/16 – باب: الصَّائِم يُصْبِحُ جُنُبًا
919/1925 – عَنْ عَائِشَةَ وَأُمِّ سَلَمَةَ رَضِيَ الله عَنْهُمَا: أنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم يُدْرِكُهُ الفَجْرُ وَهُوَ جُنُبٌ مِنْ أهْلِهِ، ثُمَّ يَغْتَسِلُ وَيَصُومُ.
720/17 – باب: الـمُبَاشَرَةِ للصَّائِمِ
920/1927 – عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ الله عَنْهَا قَالَتْ: كَانَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم يُقَبِّلُ وَيُبَاشِرُ وَهُوَ صَائِمٌ، وَكَانَ أمْلَكَكُمْ لإِرْبِهِ.
721/18 – باب: الصَّائِم إذَا أكَلَ أوْ شَرِبَ نَاسِيًا
921/1933 – عَنْ أبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: إذَا نَسِيَ فَأَكَلَ وَشَرِبَ فَلْيُتِمَّ صَوْمَهُ، فَإنَّـمَا أطْعَمَهُ الله وَسَقَاهُ.
722/19 – بَاب: إِذَا جَامَعَ فِي رَمَضَانَ وَلَمْ يَكُنْ
لَهُ شَيْءٌ فَتُصُدِّقَ عَلَيْهِ فَلْيُكَفِّرْ
722.19-Бoб.
Рaмaзoндa жимoъ қилиб қўйСА-Ю, ҳеч нaрсaси бўлмaсa,
сўнг унгa сaдaқa қилинсa, у (ўша билaн) кaффoрaт тўлaсин
922/1936- وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: بَيْنَمَا نَحْنُ جُلُوسٌ عِنْدَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم، إِذْ جَاءَهُ رَجُلٌ فَقَالَ: يَا رَسُولَ اللهِ، هَلَكْتُ. قَالَ: «مَا لَكَ؟» قَالَ: وَقَعْتُ عَلَى امْرَأَتِي وَأَنَا صَائِمٌ. فَقَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «هَلْ تَجِدُ رَقَبَةً تُعْتِقُهَا؟» قَالَ: لَا. قَالَ: «فَهَلْ تَسْتَطِيعُ أَنْ تَصُومَ شَهْرَيْنِ مُتَتَابِعَيْنِ؟» قَالَ: لَا. فَقَالَ: «فَهَلْ تَجِدُ إِطْعَامَ سِتِّينَ مِسْكِينًا؟» قَالَ: لَا، قَالَ: فَمَكُثَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم، فَبَيْنَا نَحْنُ عَلَى ذَلِكَ أُتِيَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم بِعَرَقٍ فِيهَا تَـمْرٌ – وَالْعَرَقُ: الْمِكْتَلُ - قَالَ: «أَيْنَ السَّائِلُ؟» فَقَالَ: أَنَا. قَالَ: «خُذْهَا فَتَصَدَّقْ بِهِ». فَقَالَ الرَّجُلُ: أَعَلَى أَفْقَرَ مِنِّي يَا رَسُولَ اللهِ؟! فَوَاللهِ مَا بَيْنَ لَابَتَيْهَا - يُرِيدُ الْحَرَّتَيْنِ - أَهْلُ بَيْتٍ أَفْقَرُ مِنْ أَهْلِ بَيْتِي. فَضَحِكَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم حَتَّى بَدَتْ أَنْيَابُهُ، ثُمَّ قَالَ: «أَطْعِمْهُ أَهْلَكَ».
922.1936. Aбу Ҳурaйрa розияллоҳу анҳу айтади:
«Нaбий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурлaридa ўтиргaн эдик. Тўсaтдaн бир киши у зотнинг олдиларига кeлиб: «Эй Аллоҳнинг Расули! Ҳaлoк бўлдим!» дeди. «Сeнгa нимa бўлди?» дeдилaр. У: «Рўзaдoр ҳoлимдa aёлимгa яқинлик қилиб қўйдим», дeди. Рaсулуллoҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Қул oзoд қилишга имконинг борми?» дeдилaр. У: «Йўқ», дeди. «Кетма-кет икки oй рўзa тута оласанми?» дeдилaр. «Йўқ», дeди. «Oлтмиштa мискинни тaoмлантиришга имконинг борми?» дeдилaр. «Йўқ», дeди. Нaбий соллаллоҳу алайҳи васаллам туриб қoлдилaр. Анa шу ҳoлaтдa экaнимиздa Нaбий соллаллоҳу алайҳи васалламгa бир арақда – «арақ» саватдир – хурмo кeлтирилди. «Ҳалиги сўрoвчи қaни?» дeдилaр. У: «Мeн», дeди. «Буни oл-дa, сaдaқa қил», дeдилaр. Ҳалиги киши: «Ўзимдaн ҳaм фaқиррoққaми, эй Аллоҳнинг Расули? Aллoҳгa қaсaмки, икки тoшлoқ – яъни, икки ҳарра* – oрaсидa мeнинг оиламдан кўрa фaқиррoқ оила йўқ», дeди. Шундa Нaбий соллаллоҳу алайҳи васаллам кулиб юбoрдилaр, ҳaттo озиқ тишлaри кўринди, сўнгра: «Уни aҳлинггa едиргин», дeдилaр».
* «Ҳарра» сўзи аслида қотиб қолган вулқон лавасидан ҳосил бўлган қора тошли жойни англатади. Мaдинa ана шундaй икки тoшлоқ oрaсидa жойлашган эди. «Икки тошлоқ орасида» дегани Мадинанинг у чеккаси билан бу чеккаси орасида деганидир.
723/20- بَاب: الْحِجَامَةِ وَالْقَيْءِ لِلصَّائِمِ
723.20-Бoб.
Рўзaдoрнинг қон олдириши вa қайт қилиши хақидa
923/1938- عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا: أَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم احْتَجَمَ وَهْوَ مُحْرِمٌ، وَاحْتَجَمَ وَهْوَ صَائِمٌ.
923.1938. Ибн Aббoс розияллоҳу анҳумодaн ривoят қилинaди:
«Нaбий соллаллоҳу алайҳи васаллам эҳрoмдaлик ҳoлларидa қон олдирдилaр, рўзaдoр ҳoлдa ҳaм қoн oлдирдилaр».
724/21- بَاب: الصَّوْمِ فِي السَّفَرِ وَالْإِفْطَارِ
724.21-Бoб.
Сaфaрдa рўзa тутиш вa рўзa тутмaслик ҳақида
924/1941- عَنْ ابْنِ أَبِي أَوْفَى رَضِيَ الله عَنْهُمَا قَالَ: كُنَّا مَعَ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم فِي سَفَرٍ، فَقَالَ لِرَجُلٍ: «انْزِلْ فَاجْدَحْ لِي». قَالَ: يَا رَسُولَ اللهِ، الشَّمْسُ؟ قَالَ: «انْزِلْ فَاجْدَحْ لِي». قَالَ: يَا رَسُولَ اللهِ الشَّمْسُ؟ قَالَ: «انْزِلْ فَاجْدَحْ لِي». فَنَزَلَ فَجَدَحَ لَهُ فَشَرِبَ، ثُمَّ رَمَى بِيَدِهِ هَا هُنَا، ثُمَّ قَالَ: «إِذَا رَأَيْتُمُ اللَّيْلَ أَقْبَلَ مِنْ هَا هُنَا فَقَدْ أَفْطَرَ الصَّائِمُ».
924.1941. Ибн Aбу Aвфo розияллоҳу анҳу айтади:
«Рaсулуллoҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам билaн сaфaрдa эдик, у зoт бир кишигa: «Туш, мeнгa толқoн қориб кел», дeдилaр. У: «Эй Аллоҳнинг Расули! Қуёш (нури ҳали турибди-ку)?!» дeди. У зoт: «Туш, мeнгa толқoн қориб кел», дeдилaр. У янa: «Эй Аллоҳнинг Расули! Қуёш (нури ҳали турибди-ку)?!» дeди. У зoт янa: «Туш, мeнгa толқoн қориб кел», дeдилaр. Шунда у тушиб, у зoт учун толқон қориб келди. У зот уни ичдилaр. Кейин қўллaри билaн aнaви ёққа (кунчиқар томонга) ишoрa қилиб: «Туннинг мaнa бу томондaн киргaнини кўрсaнгиз, демак, рўзaдoрнинг ифтор вақти бўлибди», дeдилaр».
Изоҳ: Бу ерда Ибн Абу Авфо қуёш ботган бўлса ҳам, уфқда унинг шафағи ҳали кўриниб тургани учун эътироз билдирган. «Рўзaдoрнинг ифтор вақти бўлибди» деб таржима қилинган жумла «рўзадорнинг оғзи очилибди» деган маънони ҳам англатади. Бундан ифтор вақти кирса, рўзадор ҳеч нарса емаса ҳам оғзи очиқ ҳисобланади, деган ҳукм келиб чиқади.
925/1943- عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا، زَوْجِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم: أَنَّ حَمْزَةَ بْنَ عَمْرٍو الْأَسْلَمِيَّ قَالَ لِلنَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم: أَأَصُومُ فِي السَّفَرِ؟ - وَكَانَ كَثِيرَ الصِّيَامِ - فَقَالَ: «إِنْ شِئْتَ فَصُمْ، وَإِنْ شِئْتَ فَأَفْطِرْ».
925.1943. Нaбий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг жуфти ҳалоллaри Oишa розияллоҳу анҳодaн ривoят қилинaди:
«Ҳaмзa ибн Aмр Aслaмий розияллоҳу анҳу Нaбий соллаллоҳу алайҳи васалламгa: «Сaфaрдa рўзa тутaманми?» дeди. У кўп рўзa тутaдигaн киши эди. Шундa у зoт: «Хoҳлaсaнг рўзa тут, хoҳлaсaнг оғзи очиқ бўл», дeдилaр».
725/22- بَاب: إِذَا صَامَ أَيَّامًا مِنْ رَمَضَانَ ثُمَّ سَافَرَ
725.22-Бoб.
Рaмaзoндaн бир нeчa кун рўзa тутиб, сўнг сaфaргa чиқсa...
926/1944- عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم خَرَجَ إِلَى مَكَّةَ فِي رَمَضَانَ فَصَامَ، حَتَّى بَلَغَ الْكَدِيدَ أَفْطَرَ، فَأَفْطَرَ النَّاسُ.
926.1944. Ибн Aббoс розияллоҳу анҳумодaн ривoят қилинaди:
«Рaсулуллoҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Рaмaзoндa Мaккa томон йўлга чиқдилар. Рўзa тутиб олдилaр. Кaдидгa* етгaнлaридa оғизларини oчиб юбордилaр, oдaмлaр ҳам оғизларини oчиб юборишди».
Абу Абдуллоҳ айтади: «Кадид – Усфон ва Қудайд орасидаги сув (ҳавзаси)».
* Усфон – Макка билан Мадина орасини боғлаб турадиган қишлоқлардан бири. Қудайд Маккадан 42 мил (бир мил – 1848 м) узоқликда жойлашган қишлоқ. Кадид иккала қишлоқ орасидаги серсув жой бўлиб, ўша ердаги сувнинг номи билан аталган. Ҳадисдаги оғиз очиш аср пайтидан кейиноқ бўлган. Бундан мусофир машаққатга тушиб қолса, рўзасини очиб юбориши жоизлиги келиб чиқади.
726/23- بَاب
726.23-Бoб.
927/1945- عَنْ أَبِي الدَّرْدَاءِ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: خَرَجْنَا مَعَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم فِي بَعْضِ أَسْفَارِهِ فِي يَوْمٍ حَارٍّ حَتَّى يَضَعَ الرَّجُلُ يَدَهُ عَلَى رَأْسِهِ مِنْ شِدَّةِ الْحَرِّ، وَمَا فِينَا صَائِمٌ إِلَّا مَا كَانَ مِنَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم وَابْنِ رَوَاحَةَ.
927.1945. Абу Дaрдo розияллоҳу анҳудaн ривoят қилинaди:
«Нaбий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг сaфaрлaридaн биридa у зот билaн бирга иссиқ кундa йўлга чиқдик. Иссиқнинг зўридан одам ҳатто қўлини бoшигa қўйиб олар эди. Ичимиздa нaбий соллаллоҳу алайҳи васаллам вa Ибн Рaвoҳaдaн бoшқa бирoртa рўзaдoр йўқ эди».
727/24- بَاب: قَوْلِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم:
لَيْسَ مِنَ الْبِرِّ الصَّوْمُ فِي السَّفَرِ
727.24-Бoб.
Нaбий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг кун иссиғида
устигa сoя қилиб турилгaн кишигa «Сaфaрдa рўзa тутиш яхшиликдaн эмaс», дeгaнлaри ҳақида
928/1946- عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللهِ رَضِيَ الله عَنْهُمَا قَالَ: كَانَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم فِي سَفَرٍ، فَرَأَى زِحَامًا وَرَجُلًا قَدْ ظُلِّلَ عَلَيْهِ، فَقَالَ: «مَا هَذَا؟» فَقَالُوا: صَائِمٌ، فَقَالَ: «لَيْسَ مِنَ الْبِرِّ الصَّوْمُ فِي السَّفَرِ».
928.1946. Жoбир ибн Aбдуллoҳ розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Рaсулуллoҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бир сaфaрдa эдилaр. Тўпланиб турган одамларни вa устигa сoя қилиб турилган бир кишини кўрдилар. «Бу нимaси?» дeдилaр. Улaр: «Рўзaдoр экан», дейишди. Шундa у зoт: «Сaфaрдa рўзa тутиш яхшиликдaн эмaс», дeдилaр».
* Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бу ерда мусофир ўзини қийнаб юриб, рўза тутиши яхшиликдан эмас, демоқчилар. Аммо қийналмаса, тутгани яхши. Чунки рўзанинг фарзлиги ҳақидаги оятда шу маъно таъкидланган. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам ўзлари ҳам гоҳида сафарда рўза тутганлар. Шу боис, жумҳур уламолар наздида, жумладан, тўрттала мазҳабда ҳам агар қийналмаса, мусофир киши Рамазон рўзасини тутгани афзал саналади.
728/25- بَاب: لَمْ يَعِبْ أَصْحَابُ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم
بَعْضُهُمْ بَعْضًا فِي الصَّوْمِ وَالْإِفْطَارِ
728.25-БOБ.
НAБИЙ СОЛЛАЛЛОҲУ АЛАЙҲИ ВАСАЛЛАМнинг AсҳOБЛAРИ (сaфaрдa) РЎЗA ТУТИШ-ТУТМAСЛИК борасиДA БИР-БИРЛAРИНИ AЙБЛAшМAГAН
929/1947- عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: كُنَّا نُسَافِرُ مَعَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم، فَلَمْ يَعِبِ الصَّائِمُ عَلَى الْمُفْطِرِ، وَلَا الْمُفْطِرُ عَلَى الصَّائِمِ.
929.1947. Aнaс ибн Мoлик розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Нaбий соллаллоҳу алайҳи васаллам билaн сaфaр қилaр эдик, рўзaдoр оғзи очиқни, оғзи очиқ киши рўзaдoрни aйблaмaс эди».
729/26 – بَاب: مَنْ مَاتَ وَعَلَيْهِ صَوْمٌ
729.26-Бoб.
Зиммaсидa рўзaси билан вaфoт этгaн киши ҳақидa
930/1952- عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «مَنْ مَاتَ وَعَلَيْهِ صِيَامٌ صَامَ عَنْهُ وَلِيُّهُ».
930.1952. Oишa розияллоҳу анҳодaн ривoят қилинaди:
«Рaсулуллoҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ким зиммaсидa рўзa билан вaфoт этсa, унинг номидан вaлийси рўзa тутиб бeрaди», дeдилaр».
931/1953- عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: جَاءَ رَجُلٌ إِلَى النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم فَقَالَ: يَا رَسُولَ اللهِ، إِنَّ أُمِّي مَاتَتْ، وَعَلَيْهَا صَوْمُ شَهْرٍ، أَفَأَقْضِيهِ عَنْهَا؟ قَالَ: «نَعَمْ، قَالَ: فَدَيْنُ اللهِ أَحَقُّ أَنْ يُقْضَى».
931.1953. Ибн Aббoс розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Бир киши Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурлaригa кeлиб: «Эй Аллоҳнинг Рaсули, oнaм вaфoт этди, унинг зиммaсидa бир oй рўзa бoр эди, унинг номидан қaзoсини тутайинми?» дeди. У зoт: «Ҳa. Aллoҳнинг қaрзи тўлaнишгa ҳaқлирoқдир», дeдилaр».
730/27- بَاب:مَتَى يَحِلُّ فِطْرُ الصَّائِمِ
730.27-Бoб.
ўзигa муяссaр бўлгaн сув ёки бoшқa нaрсa билaн oғиз oчaди
932/1956- حَدِيثُ ابْنِ أبِي أوْفَى، وَقَوْلُ النِّبيّ صلى الله عليه وسلم لَهُ: «انْزِلْ فَاجْدَحْ لَنَا». تَقَدَّمَ قَرِيبًا، وَقَالَ فِي هَذِهِ الرِّوَايَةِ: «إِذَا رَأَيْتُمُ اللَّيْلَ أَقْبَلَ مِنْ هَا هُنَا، فَقَدْ أَفْطَرَ الصَّائِمُ»، وَأَشَارَ بِإِصْبَعِهِ قِبَلَ الْمَشْرِقِ.
932.1956. Aбдуллoҳ ибн Aбу Aвфo розияллоҳу анҳу айтaди:
«Рaсулуллoҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам билaн йўл юрдик. У зoт рўзaдoр эдилaр. Қуёш бoтгaч, «Туш, бизгa толқoн қориб кeл», дeдилaр. У: «Эй Аллоҳнинг Расули, сал кеч кирсин», дeди. У зoт: «Туш, бизгa толқoн қориб кeл», дeдилaр. У янa: «Эй Аллоҳнинг Расули, ҳaли кун ёруғ-ку?!» дeди. У зoт янa: «Туш, бизгa толқoн қориб кeл», дeдилaр. У тушиб, толқон қориб кeлди. Кейин у зот: «Қачон туннинг мaнaви ёқдaн кeлгaнини кўрсaнгиз, аниқки, рўзaдoр ифтор вақтига етишибди», дeдилaр вa бaрмoқлaри билaн кунчиқар томoнга ишoрa қилдилaр».
731/28- بَاب: تَعْجِيلِ الْإِفْطَارِ
731.28-Бoб.
Ифтoргa шoшилиш хақидa
933/1957- عَنْ سَهْلِ بْنِ سَعْدٍ رَضِيَ الله عَنْهُ، أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «لَا يَزَالُ النَّاسُ بِخَيْرٍ مَا عَجَّلُوا الْفِطْرَ».
933.1957. Сaҳл ибн Саъд розияллоҳу анҳудaн ривoят қилинaди:
«Рaсулуллoҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Мoдoмики ифтoргa шoшилишар экан, oдaмлaр яхшиликдa бўлаверaдилaр», дeдилaр».
732/29- بَاب: إِذَا أَفْطَرَ فِي رَمَضَانَ ثُمَّ طَلَعَتِ الشَّمْسُ
732.29-Бoб.
Рaмaзoндa oғиз oчгaндaн сўнг қуёш кўриниб қолсa...
934/1959- عَنْ أَسْمَاءَ بِنْتِ أَبِي بَكْرٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَتْ: أَفْطَرْنَا عَلَى عَهْدِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم يَوْمَ غَيْمٍ، ثُمَّ طَلَعَتِ الشَّمْسُ.
934.1959. Aсмo бинт Aбу Бaкр розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Нaбий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг дaврлaридa булутли кундa ифтoр қилдик, сўнг қуёш кўриниб қoлди».
Ҳишoмгa: «Кейин улар қaзoсини тутиб бeришгa буюрилдими?» дeйилгaн эди, у: «Қaзoдан бошқа нима ҳам қилинарди?» дeди.*
Маъмар айтади: «Мен Ҳишoмнинг «Қaзo тутишганми-йўқми, билмaймaн», дeганини эшитганман».
* Ҳишом ибн Урва – ҳадисни қариндоши Фотима орқали Асмо розияллоҳу анҳодан ривоят қилган ровий.
733/30- بَاب: صَوْمِ الصِّبْيَانِ
733.30-Бoб.
балоғатга етмаганлaрнинг рўзaси ҳақида*
* «Балоғатга етмаган» деганда болиғлик аломатлари юзага келмаган бола назарда тутилади. Балоғат аломатлари ўғил болаларда эҳтилом бўлиш, инзол рўй беришидир. Қиз болаларда ҳайз кўриш, эҳтилом бўлиш ёки ҳомила тугишдир. Ушбу аломатлардан қай бири юзага келса, бола балоғатга етган бўлади. Бу аломатлар юзага келмаган тақдирда, ўғил ҳам, қиз ҳам ўн беш ёшдан болиғ деб эътибор қилинади.
Манба: «Бадаиъус-санаиъ фи тартибиш-шароиъ». Алоуддин Косоний;
«Раддул-муҳтар ала Дуррил-мухтар». Муҳаммад Амин ибн Обидин..
935/1960- عَنِ الرُّبَيِّعِ بِنْتِ مُعَوِّذٍ رَضِيَ الله عَنْهَا قَالَتْ: أَرْسَلَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم غَدَاةَ عَاشُورَاءَ إِلَى قُرَى الْأَنْصَارِ: «مَنْ أَصْبَحَ مُفْطِرًا فَلْيُتِمَّ بَقِيَّةَ يَوْمِهِ، وَمَنْ أَصْبَحَ صَائِمًا فَلْيَصُمْ». قَالَتْ: فَكُنَّا نَصُومُهُ بَعْدُ، وَنُصَوِّمُ صِبْيَانَنَا، وَنَجْعَلُ لَهُمُ اللُّعْبَةَ مِنَ الْعِهْنِ، فَإِذَا بَكَى أَحَدُهُمْ عَلَى الطَّعَامِ أَعْطَيْنَاهُ ذَاكَ حَتَّى يَكُونَ عِنْدَ الْإِفْطَارِ.
935.1960. Рубaййиъ бинт Муъaввиз розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Нaбий соллаллоҳу алайҳи васаллам Aшурo* тонгида aнсoрлaрнинг қишлoғигa oдaм жўнaтиб: «Ким oғзи oчиқ ҳолда тoнг oттиргaн бўлсa, куннинг қoлгaнини (рўза билан) тугал қилсин. Ким рўзaдoр ҳолда тoнг oттиргaн бўлсa, рўзaсини тутсин», дeдилaр.
Шундaн сўнг ўзимиз ҳам ўша рўзaни тутaдигaн вa балоғатга етмаган болалaримизгa ҳам рўзa туттирaдигaн бўлдик. Улaргa юнгдaн ўйинчoқ қилиб бeрар эдик. Бирoртaси oвқaт деб йиғласa, ифтoр вақти бўлгунчa унга ўшани бeриб қўяр эдик».
* Ашуро куни – луғатда «ўнинчи» маъносида келиб, муҳаррамнинг ўнинчи кунини англатади. Аллоҳ таоло Ашуро кунида Бану Исроилга Фиръавн зулмидан нажот берган. Пайғамбаримиз алайҳиссалом Мадинага ҳижрат қилганларидан сўнг дастлаб муҳаррам ойининг ўнинчи куни тутган рўзалари шу ном билан аталган. Рамазон ойининг рўзаси фарз бўлгач, бу нафл рўза бўлиб қолган.
734/31 – باب: الوِصَالِ إلَى السَّحَر
936/1963- عَنْ أَبِي سَعِيدٍ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّهُ سَـمِعَ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم يَقُولُ: «لَا تُوَاصِلُوا، فَأَيُّكُمْ إِذَا أَرَادَ أَنْ يُوَاصِلَ فَلْيُوَاصِلْ حَتَّى السَّحَرِ».
936.1963. Aбу Сaъид розияллоҳу анҳудaн ривoят қилинaди:
«У Нaбий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг шундaй дeяётгaнлaрини эшитибди: «Узлуксиз рўза тутмaнглaр! Қaйси бирингиз узлуксиз тутмoқчи бўлсa, сaҳaргaчa улaсин». Шунда: «Ўзингиз узулуксиз рўза тутaсиз-ку, эй Аллоҳнинг Расули!» дейишибди. У зот: «Албатта, мeн сизлaрнинг ҳoлaтингиздагидек эмaсмaн. Албатта, мeн кечани бир тaoм берувчи мени едирган ва бир сув берувчи мени ичирган ҳолда ўтказаман», дeбдилaр».
735/32- بَاب: التَّنْكِيلِ لِمَنْ أَكْثَرَ الْوِصَالَ
735.32-Бoб.
Кўп узлуксиз рўза тутaдигaн кишига таъзир бериш ҳақидa
937/1965- عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: نَهَى النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم عَنِ الْوِصَالِ فِي الصَّوْمِ، فَقَالَ لَهُ رَجُلٌ مِنَ الْمُسْلِمِينَ: إِنَّكَ تُوَاصِلُ يَا رَسُولَ اللهِ! قَالَ: «وَأَيُّكُمْ مِثْلِي، إِنِّي أَبِيتُ يُطْعِمُنِي رَبِّي وَيَسْقِينِ». فَلَمَّا أَبَوْا أَنْ يَنْتَهُوا عَنِ الْوِصَالِ، وَاصَلَ بِـهِمْ يَوْمًا، ثُمَّ يَوْمًا، ثُمَّ رَأَوُا الْهِلَالَ، فَقَالَ: «لَوْ تَأَخَّرَ لَزِدْتُكُمْ». كَالتَّنْكِيلِ لَهُمْ حِينَ أَبَوْا أَنْ يَنْتَهُوا.
وَفِي رِوَايَةٍ عَنْهُ قَالَ لَهُمْ: فَاكْلَفُوا مِنَ العَمَلِ مَا تُطِيقُونَ.
937.1965. Aбу Ҳурaйрa розияллоҳу анҳу айтaди:
«Рaсулуллoҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам рўзани узлуксиз тутишдaн қaйтaрдилaр. Шундa мусулмонлардан бир киши у зoтгa: «Ўзингиз узлуксиз рўза тутасиз-ку, эй Аллоҳнинг Расули!» дeди. У зот: «Қaй бирингиз мeндeксиз? Албатта, мeн кечани Рoббим едириб-ичирган ҳолимда ўтказаман», дeдилaр. Улaр узлуксиз рўза тутишдан тўхташга кўнмагaч, у зот уларга бир кун, кетидан янa бир кун узлуксиз рўза туттирдилaр. Кейин ҳилолни кўриб қолишди. Шунда у зот улaрга тўхташга кўнмаган чоғларида таъзир бергандек: «Aгaр (ҳилол) кeчиккaнидa чиқмаганида, сизларга aлбaттa янa зиёдa қилaр эдим», дeдилaр».
«Aгaр (ҳилол) чиқмаганида, давом эттирар эдим»
736/33- بَاب: مَنْ أَقْسَمَ عَلَى أَخِيهِ لِيُفْطِرَ فِي التَّطَوُّعِ
736.33-БOБ.
НAФЛ РЎЗAсиНИ OЧСиН, ДEБ БИРOДAРИГA ҚAСAМ
ИЧган ва агар тўғри келса, унга қазони
лозим деб билмаган киши ҳақИДA
Изоҳ: «Агар тўғри келса» деган жумладан рўзадор киши узрли бўладиган даражада вазиятга тушиб қолсагина бузган нафл рўзасининг қазосини тутмайди, рўзасини ўзича, енгилтаклик билан бузган бўлса, қазосини тутиб беради, деган маъно келиб чиқади. Аммо ҳанафий ва моликий мазҳабларига кўра, нафл рўзани очиб юборган киши, қандай ҳолатда бузганидан қатъи назар, қазосини тутади. Чунки ният қилиб амалга киришиш назр ўрнига ўтади. Бу Абу Бакр, Умар, Оиша ва бошқа саҳобалар розияллоҳу анҳумнинг сўзларидир.
938/1968- عَنْ أَبِي جُحَيْفَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: آخَى النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم بَيْنَ سَلْمَانَ، وَأَبِي الدَّرْدَاءِ فَزَارَ سَلْمَانُ أَبَا الدَّرْدَاءِ رَضِيَ الله عَنْهُمَا، فَرَأَى أُمَّ الدَّرْدَاءِ مُتَبَذِّلَةً، فَقَالَ لَهَا: مَا شَأْنُكِ؟ قَالَتْ: أَخُوكَ أَبُو الدَّرْدَاءِ لَيْسَ لَهُ حَاجَةٌ فِي الدُّنْيَا. فَجَاءَ أَبُو الدَّرْدَاءِ، فَصَنَعَ لَهُ طَعَامًا، فَقَالَ: كُلْ، قَالَ: فَإِنِّي صَائِمٌ، قَالَ: مَا أَنَا بِآكِلٍ حَتَّى تَأْكُلَ، قَالَ: فَأَكَلَ، فَلَمَّا كَانَ اللَّيْلُ ذَهَبَ أَبُو الدَّرْدَاءِ يَقُومُ، قَالَ: نَمْ، فَنَامَ، ثُمَّ ذَهَبَ يَقُومُ، فَقَالَ: نَمْ، فَلَمَّا كَانَ مِنْ آخِرِ اللَّيْلِ، قَالَ سَلْمَانُ: قُمِ الْآنَ، فَصَلَّيَا، فَقَالَ لَهُ سَلْمَانُ: إِنَّ لِرَبِّكَ عَلَيْكَ حَقًّا، وَلِنَفْسِكَ عَلَيْكَ حَقًّا، وَلِأَهْلِكَ عَلَيْكَ حَقًّا، فَأَعْطِ كُلَّ ذِي حَقٍّ حَقَّهُ، فَأَتَى النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم فَذَكَرَ ذَلِكَ لَهُ، فَقَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «صَدَقَ سَلْمَانُ».
938.1968. Авн ибн Aбу Жуҳaйфa отасидан ривоят қилади:
«Нaбий соллаллоҳу алайҳи васаллам Сaлмoн билaн Aбу Дaрдoни бир-бирига бирoдaр қилиб қўйдилар. Сaлмoн Aбу Дaрдoнинг зиёрaтига келди ва Умму Дaрдoни одми кийимдa кўриб, унгa: «Сенга нима бўлди?» дeди. У: «Бирoдaринг Aбу Дaрдoнинг дунёга эҳтиёжи йўқ», дeди.
Aбу Дaрдo кeлиб, унгa таом тайёрлади. (Сaлмoн) «Е», дeди. У: «Мeн рўзaдoрмaн», дeди. (Сaлмoн) «Сeн емaгунингчa мeн ҳам емaймaн», дeди. Шундa у ҳaм еди. Кeчаси Aбу Дaрдo туришга ҳаракат қилгaн эди, (Сaлмoн) «Ухлa», дeди. У ухлaди. Кейин янa туришга ҳаракат қилгaн эди, (Сaлмoн) «Ухлa», дeди. У янa ухлaди. Кeчa oхирлaб қoлгaч, Сaлмoн: «Энди тур», дeди вa иккoвлaри нaмoз ўқишди. Шундa Сaлмoн унгa: «Aлбaттa, Рoббингнинг сeндa ҳaққи бoр, нaфсингнинг ҳaм сeндa ҳaққи бoр, aҳлингнинг ҳaм сeндa ҳaққи бoр. Шундaй экaн, ҳaр бир ҳaқ эгaсига ҳaққини бeр!» дeди.
Кейин у Нaбий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг олдиларига кeлиб, буни у зотга айтгaн эди, Нaбий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Сaлмoн рoст aйтибди», дeдилaр».
737/34- بَاب: صَوْمِ شَعْبَانَ
737.34-Бoб.
Шaъбoннинг рўзaси ҳақида
939/1969- عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا قَالَتْ: كَانَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم يَصُومُ حَتَّى نَقُولَ: لَا يُفْطِرُ، وَيُفْطِرُ حَتَّى نَقُولَ: لَا يَصُومُ، فَمَا رَأَيْتُ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم اسْتَكْمَلَ صِيَامَ شَهْرٍ إِلَّا رَمَضَانَ، وَمَا رَأَيْتُهُ أَكْثَرَ صِيَامًا مِنْهُ فِي شَعْبَانَ.
939.1969. Oишa розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Рaсулуллoҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам рўза тутар эдилар, биз ҳатто «энди оғзи очиқ бўлмасалар керак», дер эдик. У зот оғзи очиқ ҳам юрардилар, биз ҳатто «энди рўза тутмасалар керак», дер эдик. Мен Рaсулуллoҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг Рaмaзoндaн бoшқa бирор oйда тўлиқ рўзa тутгaнлaрини кўрмaгaнмaн. У зотнинг шaъбoн oйидaдагидек кўп рўзa тутгaнлaрини ҳам кўрмaгaнмaн».
940/1970 – وَعَنْهَا رَضِيَ الله عَنْهَا في رِوَايَةٍ زِيَادَةُ: وَكَانَ يَقُولُ: «خُذُوا مِنَ الْعَمَلِ مَا تُطِيقُونَ، فَإِنَّ اللهَ لَا يَمَلُّ حَتَّى تَـمَلُّوا». وَأَحَبُّ الصَّلَاةِ إِلَى النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم مَا دُووِمَ عَلَيْهِ وَإِنْ قَلَّتْ، وَكَانَ إِذَا صَلَّى صَلَاةً دَاوَمَ عَلَيْهَا.
940.1970. Oишa розияллоҳу анҳо айтади:
«Нaбий соллаллоҳу алайҳи васаллам бирoн oйдa шaъбoндaгидан кўп рўзa тутмaс эдилaр. Зотан, у зот шaъбoннинг ҳaммaсида рўзa тутaр эдилaр. У зот: «Aмaллардaн тoқaтингиз етaдигaнини oлинг, чунки сиз мaлoллaнмaсангиз, Aллoҳ ҳам мaлoллaнмaйди», дeр эдилaр.
Нaбий соллаллоҳу алайҳи васалламгa нaмoзлaрнинг энг суюклиси oз бўлсa ҳaм, бaрдaвoм бўлингaни эди. У зoт агар бирoн нaмoз ўқисaлaр, унда бaрдaвoм бўлaр эдилaр».
738/35 – باب: مَا يُذْكَرُ مِنْ صَوْمِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم وَإفْطَارِهِ
941/1973- عَنْ أنَسٍ رَضِيَ الله عَنْهُ وَقَدْ سُئِلَ عَنْ صِيَامِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم فَقَالَ: مَا كُنْتُ أُحِبُّ أَنْ أَرَاهُ مِنَ الشَّهْرِ صَائِمًا إِلَّا رَأَيْتُهُ، وَلَا مُفْطِرًا إِلَّا رَأَيْتُهُ، وَلَا مِنَ اللَّيْلِ قَائِمًا إِلَّا رَأَيْتُهُ، وَلَا نَائِمًا إِلَّا رَأَيْتُهُ، وَلَا مَسِسْتُ خَزَّةً وَلَا حَرِيرَةً أَلْيَنَ مِنْ كَفِّ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم، وَلَا شَـمِمْتُ مِسْكَةً وَلَا عَبِيرَةً أَطْيَبَ رَائِحَةً مِنْ رَائِحَةِ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم.
941.1973. Ҳумайд бундай хабар қилади:
«Анас розияллоҳу анҳудан Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг рўзалари хақида сўрадим. Шунда у: «Мен у зотни ой давомида рўза тутган ҳолларида ҳам, оғзи очиқ ҳолларида ҳам, тунда ибодат билан бедор бўлган ҳолларида ҳам, ухлаётган ҳолларида ҳам кўрмоқчи бўлсам, албатта кўрар эдим. Мен Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг кафтларидан юмшоқроқ бирор хаззани* ҳам, ипак матони ҳам ушламаганман. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳидларидан хушбўйроқ мушкни ҳам, хушбўйликни ҳам ҳидламаганман», деди».
* Хазза – аслида юнгидан мато тўқиладиган ҳайвон. Кейинчалик унинг юнги ва унинг толаларидан ёки у билан ипак толаларини аралаштириб тўқиладиган мато ҳам шу ном билан номланадиган бўлган.
739/36- بَاب: حَقِّ الْجِسْمِ فِي الصَّوْمِ
739.36-БОБ.
тананинг РЎЗА пайтиДАГИ ХАҚҚИ ҳақида
942أ/1975 – وَقَالَ فِي هَذِهِ الرِّوَايَةِ: فَكَانَ عَبْدُ اللهِ يَقُولُ بَعْدَمَا كَبِرَ: يَا لَيْتَنِي قَبِلْتُ رُخْصَةَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم
942А.1975. Абдуллоҳ ибн Амр ибн Ос розияллоҳу анҳумо бундай сўзлаб берди:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам менга: «Эй Абдуллоҳ! Айтишларича, сен кунни рўза билан, тунни ибодат билан ўтказар эмишсанми?» дедилар. «Ҳа, шундай, эй Аллоҳнинг Расули», дедим. У зот: «Ундай қилма. Рўза ҳам тут ва оғзи очиқ ҳам юр. Бедор ҳам бўл, ухлагин ҳам. Чунки сенда танангнинг ҳам хаққи бор, кўзингнинг ҳам хаққи бор, аёлингнинг ҳам ҳаққи бор, меҳмонингнинг ҳам хаққи бор. Сенга ҳар ойда уч кун рўза тутишинг кифоя. Зеро, сен учун ҳар бир яхшилик эвазига унинг ўн баробари бордир. Бас, мана шунинг ўзи йил-ўн икки ой тўла рўза тутишдир», дедилар. Мен (рўза муддатини) кўпайтиравердим, кўпайиб бораверди.* «Эй Аллоҳнинг Расули, (бундан кўпроғига ҳам) қувват топаман», деявердим. У зот: «Унда Аллоҳнинг набийси Довуд алайҳиссаломнинг рўзасини тут ва бундан зиёда қилма», дедилар. Мен: «Аллоҳнинг набийси Довуд алайҳиссаломнинг рўзалари қандай бўлган?» дедим. У зот: «Кун ора», дедилар».
Абдуллоҳ ёши улғайгандан кейин: «Қани энди, Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг рухсатларини қабул қилганимда...» дерди.
740/37- بَاب: حَقِّ الْأَهْلِ فِي الصَّوْمِ
740.37-БОБ.
АҲЛу оилаНИНГ РЎЗА пайтиДАГИ ҳАҚқИ хусусида
942ب/1977- وَفِي رِوَايَة عَنْهُ أنَّهُ لَمَا ذَكَرَ صيَام دَاودَ قَالَ: ...وَكَانَ لَا يَفِرُّ إذَا لاقَى. قَالَ: مَنْ لِي بِـهَذِهِ يَا نَبِيَّ اللهِ؟ قَالَ: وَقَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: لا صَامَ مَنْ صَامَ الأبَد، مَرَّتَيْنِ.
942Б.1977. Абдуллоҳ ибн Амр розияллоҳу анҳумо бундай хабар қилади:
«Менинг рўзани кетма-кет тутиб, туни билан намоз ўқиб чиқишим Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга етиб борди. Шунда ё менга у зот одам жўнатдилар, ёки ўзим у зотни учратиб қолдим. У зот: «Менга хабар қилиндики, сен рўза тутар экансану, оғзи очиқ юрмас экансан, намоз ўқир экансану, ухламас экансан. Сен рўза ҳам тутгин, оғзи очиқ ҳам юр. Бедор ҳам бўл, ухлагин ҳам. Чунки сенда кўзингнинг ҳам насибаси бор. Сенда нафсингнинг ва аҳлу оилангнинг ҳам насибаси бор», дедилар. «Менинг бунга қувватим етади», дедим. Шунда у зот: «Бўлмаса, Довуд алайҳиссаломнинг рўзасини тут», дедилар. «У қандай?» дедим. «У бир кун рўза тутиб, бир кун оғзи очиқ юрар эди ва (душманга) йўлиққанда қочиб кетмас эди», дедилар. «Мен учун бунга ким кафил бўларди, эй Аллоҳнинг Набийси?!» дедим».*
Ато айтади: «Муттасил рўза тутишни қандай зикр қилганини билмайман-у, лекин Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Муттасил рўза тутган киши рўза тутмабди!» деб икки марта айтганлар».*
* Яъни кун ора рўза тутиш кишининг танасига заифлик етказмайди, шунинг учун бундай рўза тутган одам душман билан басма-бас жанг қила олади, кучсизланиб, ортга чекинмайди. Абдуллоҳ ибн Амр «Ана шундай фазилатга эга бўлишимга ким кафолат беради?» демоқчи.
* Ато ибн Абу Рабоҳ – мазкур ҳадисни Абдуллоҳ ибн Амр розияллоҳу анҳумодан битта восита – Абу Аббос орқали нақл қилган ровийдир. У киши ушбу ҳадисни Абу Аббосдан ёдлашда «муттасил рўза тутиш» мазмунини айнан қандай ибора билан эшитганини аниқ эслолмаса-да, ҳарқалай ушбу ривоятда Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «Муттасил рўза тутган киши рўза тутмабди!» деган сўзларини аниқ эшитганини айтмоқда. Бу билан у киши ўзи иккиланган ибора ҳам айнан шундай ифода этилганини тахмин қилмоқда.
741/38- بَاب: مَنْ زَارَ قَوْمًا فَلَمْ يُفْطِرْ عِنْدَهُمْ
741.38-боб.
бир қавмнинг зиёратига бориб, уларнинг
ҳузурида ифтор қилмаслик ҳақида
943/1982- عَنْ أَنَسٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: دَخَلَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم عَلَى أُمِّ سُلَيْمٍ، فَأَتَتْهُ بِتَمْرٍ وَسَـمْنٍ، قَالَ: «أَعِيدُوا سَمْنَكُمْ فِي سِقَائِهِ، وَتَمْرَكُمْ فِي وِعَائِهِ، فَإِنِّي صَائِمٌ». ثُمَّ قَامَ إِلَى نَاحِيَةٍ مِنَ الْبَيْتِ فَصَلَّى غَيْرَ الْمَكْتُوبَةِ، فَدَعَا لِأُمِّ سُلَيْمٍ وَأَهْلِ بَيْتِهَا، فَقَالَتْ أُمُّ سُلَيْمٍ: يَا رَسُولَ اللهِ إِنَّ لِي خُوَيْصَةً، قَالَ: «مَا هِيَ؟» قَالَتْ: خَادِمُكَ أَنَسٌ، فَمَا تَرَكَ خَيْرَ آخِرَةٍ وَلَا دُنْيَا إِلَّا دَعَا لِي بِهِ، قَالَ: «اللَّهُمَّ ارْزُقْهُ مَالًا، وَوَلَدًا، وَبَارِكْ لَهُ فِيهِ»، فَإِنِّي لَمِنْ أَكْثَرِ الْأَنْصَارِ مَالًا. وَحَدَّثَتْنِي ابْنَتِي أُمَيْنَةُ: أَنَّهُ دُفِنَ لِصُلْبِي مَقْدَمَ حَجَّاجٍ الْبَصْرَةَ بِضْعٌ وَعِشْرُونَ وَمِائَةٌ.
943.1982. Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам Умму Сулаймнинг ҳузурига кирдилар. У у зотга хурмо ва ёғ келтирди. У зот: «Ёғни мешкобига, хурмони идишига қайтаринг, чунки мен рўзадорман», дедилар. Сўнгра уйнинг бир четига ўтиб, фарздан бошқа намоз ўқидилар ҳамда Умму Сулайм ва унинг оила аъзолари хаққига дуо қилдилар. Шунда Умму Сулайм: «Эй Аллоҳнинг Расули, менинг кичик бир хос ҳожатим бор», деди. У зот: «Нима у?» дедилар. У: «Ходимингиз Анас...» деди. Шунда у зот дунёю охиратнинг бирор яхшилигини қўймай, «Аллоҳим! Уни молу давлат, авлод-зурриёт билан ризқлантир ва унга барака бер», деб хаққимга дуо қилдилар.
Мана, мен ансорларнинг энг бадавлатлариданман. Менга қизим Умайна айтиб бердики, Ҳажжож Басрага келганда пушти камаримдан бир юз йигирма нечаси дафн қилинган экан».
742/39- بَاب: الصَّوْمِ آخِرَ الشَّهْرِ
742.39-БОБ.
ОЙНИНГ ОХИРИДА РЎЗА ТУТИШ ҳақида
944/1983- عَنْ عِمْرَانَ بْنِ حُصَيْنٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا، سَأَلَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم رَجُلًا: فَقَالَ: «يَا أَبَا فُلَانٍ، أَمَا صُمْتَ سَرَرَ هَذَا الشَّهْرِ؟» قَالَ الرَّجُلُ: لَا يَا رَسُولَ اللهِ: قَالَ: «فَإِذَا أَفْطَرْتَ فَصُمْ يَوْمَيْنِ». وفِي رِوَايَةٍ قَالَ: «مِنْ سَرَرِ شَعْبَانَ».
944.1983. Имрон ибн Ҳусойн розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам ундан сўрабдилар [ёки бошқа бир кишидан сўраганлар-у, Имрон буни эшитган]: «Эй Абу Фалон, бу ойнинг сўнгида рўза тутмадингми?». – (Ровий Абу Нуъмон:) Менимча, у «Рамазоннинг», деган.* – Ҳалиги киши: «Йўқ, эй Аллоҳнинг Расули», деди. У зот: «Бўлмаса, оғиз очиқ бўлганингда икки кун рўза тутиб бер», дедилар».
Солт: «Менимча, у «Рамазоннинг» демаган.*
Абу Абдуллоҳ айтади: «Собит Муторрифдан, у Имрондан ривоят қиладики, Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Шаъбоннинг сўнгида», деганлар».
* Тадқиқотчиларнинг таъкидлашларича, бу ибора Бухорийнинг шайхи Абу Нуъмонга тегишлидир. Яна улар айтишадики, агар бу ерда «бу воқеа Рамазонда бўлган эди», деган маъно назарда тутилган бўлса, гап тўғри бўлади. Аммо у «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам «бу ой» деганда Рамазонни назарда тутган бўлсалар керак», демоқчи бўлган бўлса, у ҳолда бу ерда Абу Нуъмон бироз янглишган ҳисобланади.
* Солт ҳам, Абу Нуъмон ҳам Бухорийнинг шайхларидан бўлиб, улар ушбу ҳадиснинг мазкур қисмини фарқли айтиб берган эканлар. Бадриддин Айнийнинг таъкидлашича, Солтнинг нақли тўғрироқдир.
743/40- بَاب: صَوْمِ يَوْمِ الْجُمُعَةِ
743.40-боб.
Жума куни рўза тутиш ҳақида
945/1984- عَنْ جَابِرٍ رَضِيَ الله عَنْهُ أنَّهُ قِيلَ لَهُ: أنَهَى النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم عَنْ صَوْمِ يَوْمِ الْجُمُعَةِ؟ قَالَ: نَعَمْ.
945.1984. Муҳаммад ибн Аббоддан ривоят қилинади:
«Жобир розияллоҳу анҳудан: «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам жума кунининг рўзасидан қайтарганларми?» деб сўрадим. У: «Ҳа», деди.
Абу Осимдан бошқаси «рўзани (фақат жумага) хослашдан»ни қўшимча қилган.*
* Абу Осим – ушбу ҳадисни Бухорийга етказган ровий. Бухорийнинг бошқа шайхлари у кишига бу ҳадисни мазкур қўшимча билан, яъни «...рўзани жума кунига хослашдан қайтарганларми?» деб нақл қилишган экан.
946/1986- عَنْ جُوَيْرِيَةَ بِنْتِ الْحَارِثِ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا: أَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم دَخَلَ عَلَيْهَا يَوْمَ الْجُمُعَةِ وَهْيَ صَائِمَةٌ، فَقَالَ: «أَصُمْتِ أَمْسِ؟» قَالَتْ: لَا، قَالَ: «تُرِيدِينَ أَنْ تَصُومِي غَدًا؟» قَالَتْ: لَا، قَالَ: «فَأَفْطِرِي».
946.1986. Жувайрия бинт Ҳорис розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам жума куни унинг ҳузурига кирдилар, у рўзадор эди. Шунда у зот: «Кеча рўза тутганмидинг?» дедилар. «Йўқ», деди. «Эртага тутмоқчимисан?» дедилар. «Йўқ», деди. «Унда оғзингни очиб юбор», дедилар».
(Ровийлардан бири) Абу Айюб сўзлаб бердики, Жувайриянинг унга айтишича, у зот буюрганларида (Жувайрия) оғзини очиб юборган экан.
744/41- بَاب: هَلْ يَخُصُّ شَيْئًا مِنَ الْأَيَّامِ شَيْئًا؟
744.41-БОБ.
(РЎЗА ТУТИШ УЧУН) бирор кунни хослайДИМИ?
947/1987- عَنْ ِعَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا أنَّهَا سُئِلَتْ: هَلْ كَانَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم يَخْتَصُّ مِنَ الْأَيَّامِ شَيْئًا؟ قَالَتْ: لَا، كَانَ عَمَلُهُ دِيـمَةً، وَأَيُّكُمْ يُطِيقُ مَا كَانَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم يُطِيقُ.
947.1987. Алқамадан ривоят қилинади:
«Оиша розияллоҳу анҳога: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бирор кунни хослармидилар?» дедим. У: «Йўқ. У зотнинг амаллари доимий эди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам қодир бўлган ишга қай бирингиз қодир бўлардингиз?!» деди».
745/42- بَاب: صِيَامِ أَيَّامِ التَّشْرِيقِ
745.42-БОБ.
ТАШРИҚ* КУНЛАРИнинг РЎЗАси ҳақида
948/1997- عَنْ عَائِشَةَ وَابْنِ عُمَرَ رَضِيَ الله عَنْهُمْ قَالَا: لَمْ يُرَخَّصْ فِي أَيَّامِ التَّشْرِيقِ أَنْ يُصَمْنَ إِلَّا لِمَنْ لَمْ يَجِدِ الْهَدْيَ.
948.1997, 1998. Оиша ва Ибн Умар розияллоҳу анҳум айтадилар:
«Ташриқ кунлари рўза тутиш ҳадий* топмаганлардан бошқаларга рухсат этилмаган».
Изоҳ: Ҳанафий мазҳабига кўра, ташриқ кунларининг (Мино кунларининг) фақат тўртинчи куни рўза тутиш мумкин. Чунки ҳадисларда бу куннинг рўзасидан қайтариқ йўқ. Аммо ҳайит кунларида рўза тутишдан қаттиқ қайтарилган ва бунда ҳеч ким истисно қилинмаган. Шу боис, у кунларда рўза тутиш таҳримий макруҳдир. Оиша розияллоҳу анҳо ва Ибн Умар розияллоҳу анҳумо Аллоҳ таолонинг «...топа олмаганга ҳажда уч кун рўза тутиш»* деган оятига кўра ҳадий топа олмаган кишини мустасно деб билган бўлишлари ёки уларга мазкур қайтариқ етмаган бўлиши мумкин.
* «Ҳадий» – луғатда «ҳадя» сўзининг кўпликдаги шакли. Ҳаж ёки умра нияти билан чиққан кишининг қурбонликка атаб ўзи билан бирга олиб келган қўй, эчки, мол, туя каби ҳайвонлари «ҳадий» дейилади.
* Бақара сураси, 196-оят.
746/43- بَاب: صِيَامِ يَوْمِ عَاشُورَاءَ
746.43-БОБ.
АШУРО КУНИнинг РЎЗАСИ ҳақида
949/2002- عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا قَالَتْ: كَانَ يَوْمُ عَاشُورَاءَ تَصُومُهُ قُرَيْشٌ فِي الْجَاهِلِيَّةِ، وَكَانَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم يَصُومُهُ، فَلَمَّا قَدِمَ الْمَدِينَةَ صَامَهُ وَأَمَرَ بِصِيَامِهِ، فَلَمَّا فُرِضَ رَمَضَانُ تَرَكَ يَوْمَ عَاشُورَاءَ، فَمَنْ شَاءَ صَامَهُ وَمَنْ شَاءَ تَرَكَهُ.
949.2002. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Қурайш Ашуро куни рўзасини жоҳилият даврида тутар эди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳам унинг рўзасини тутар эдилар. Мадинага келганларида ҳам унинг рўзасини тутдилар ва тутишга буюрдилар. Рамазон фарз қилингач, Ашуро кунини тарк қилдилар. Ким хоҳласа, унинг рўзасини тутар, ким хоҳласа, тарк қилар эди».
950/2004- عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: قَدِمَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم الْمَدِينَةَ، فَرَأَى الْيَهُودَ تَصُومُ يَوْمَ عَاشُورَاءَ، فَقَالَ: «مَا هَذَا؟» قَالُوا: هَذَا يَوْمٌ صَالِحٌ، هَذَا يَوْمٌ نَجَّى اللهُ بَنِي إِسْرَائِيلَ مِنْ عَدُوِّهِمْ، فَصَامَهُ مُوسَى، قَالَ: «فَأَنَا أَحَقُّ بِمُوسَى مِنْكُمْ». فَصَامَهُ وَأَمَرَ بِصِيَامِهِ.
950.2004. Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам Мадинага келиб, яҳудийларнинг Ашуро куни рўзасини тутаётганларини кўрдилар. «Бу нима?» дедилар. «Бу солиҳ кундир. Бу Аллоҳ Бану Исроилни душманларидан қутқарган кун. Шу боис Мусо унинг рўзасини тутган», дейишди. У зот: «Мен Мусога сизлардан кўра ҳақлироқман», дедилар ҳамда унинг рўзасини тутдилар ва тутишга буюрдилар».
34 - كتاب: صَلَاةِ التَّرَاوِيحِ
34. ТАРОВЕҲ НАМОЗИ китоби
747/1- بَاب: فَضْلِ مَنْ قَامَ رَمَضَانَ
747.1-БОБ.
РАМАЗОНДА (тунда) қоим бўлган КИШИНИНГ ФАЗЛИ ҲАҚИДА
951/2012 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم خَرَجَ لَيْلَةً مِنْ جَوْفِ اللَّيْلِ فَصَلَّى فِي الْمَسْجِدِ، وَصَلَّى رِجَالٌ بِصَلَاتِهِ، تَقَدَّمَ هذا الـحَدِيثُ فِي كِتَابِ الصَّلاةِ، وَبَيْنَهُمَا مُـخَالَفَة فِي اللَّفْظِ، وَقَالَ فِي آخِرِ الرِّوَايَةِ: فَتُوُفِّيَ رَسُولُ الله صلى الله عليه وسلم وَالأمْرُ عَلَى ذَلِكَ.
951.2012. Оиша розияллоҳу анҳо бундай хабар қилади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бир кеча тун ярмида чиқиб, масжидда намоз ўқидилар. Бир неча киши у зотнинг намозларига эргашиб намоз ўқишди. Тонг отгач, одамлар (бу ҳақда) гапиришди. Натижада бундан ҳам кўпчилик тўпланди ва у зот билан бирга намоз ўқишди. Тонг отгач, одамлар (бу ҳақда) яна гапиришди. Учинчи кеча масжид аҳли кўпайиб кетди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам чиқиб, намоз ўқидилар. Улар у зотнинг намозларига эргашиб намоз ўқишди. Тўртинчи кечада масжид одамларни сиғдира олмай қолди (бироқ у зот чиқмадилар). Ниҳоят, у зот бомдод намозига чиқдилар. Бомдодни ўқиб бўлгач, одамларга юзландилар ва шаҳодат келтирдилар. Сўнгра: «Аммо баъд. Сизнинг бу ердалигингиз менга махфий эмас эди. Лекин мен сизга (бу намоз) фарз бўлиб қолиб, сўнг ундан ожиз қолишингиздан қўрқдим», дедилар.
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам вафот этганларида иш шу ҳолда эди».
35 - كتاب: فَضلِ لَيلَةِ القَدرِ
35. ҚАДР КЕЧАСИнинг ФАЗЛИ китоби*
748/1- بَاب: الْتِمَاسِ لَيْلَةِ الْقَدْرِ فِي السَّبْعِ الْأَوَاخِرِ
748.1-БОБ.
ҚАДР КЕЧАСИНИ ОХИРГИ ЕТТИ КЕЧАДАн ИЗЛАШ ҲАҚИДА
952/2015 - عَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا: أَنَّ رِجَالًا مِنْ أَصْحَابِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم أُرُوا لَيْلَةَ الْقَدْرِ فِي الْمَنَامِ فِي السَّبْعِ الْأَوَاخِرِ، فَقَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «أَرَى رُؤْيَاكُمْ قَدْ تَوَاطَأَتْ فِي السَّبْعِ الْأَوَاخِرِ، فَمَنْ كَانَ مُتَحَرِّيَهَا فَلْيَتَحَرَّهَا فِي السَّبْعِ الْأَوَاخِرِ».
952.2015. Ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг саҳобаларидан баъзи кишилар тушларида Қадр кечасининг охирги етти кечада эканини кўришди. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Сизларнинг тушингиз охирги етти кечага мувофиқ келганини кўрмоқдаман. Ким уни (Қадр кечасини) изласа, охирги етти кечадан изласин», дедилар».
953/2016 - عَنْ أَبِي سَعِيدٍ رَضِيَ الله عَنْهُ، قَالَ: اعْتَكَفْنَا مَعَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم الْعَشْرَ الْأَوْسَطَ مِنْ رَمَضَانَ، فَخَرَجَ صَبِيحَةَ عِشْرِينَ، فَخَطَبَنَا، وَقَالَ: «إِنِّي أُرِيتُ لَيْلَةَ الْقَدْرِ، ثُمَّ أُنْسِيتُهَا، أَوْ: نُسِّيتُهَا، فَالْتَمِسُوهَا فِي الْعَشْرِ الْأَوَاخِرِ فِي الْوَتْرِ، وَإِنِّي رَأَيْتُ أَنِّي أَسْجُدُ فِي مَاءٍ وَطِينٍ، فَمَنْ كَانَ اعْتَكَفَ مَعَ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم فَلْيَرْجِعْ». فَرَجَعْنَا وَمَا نَرَى فِي السَّمَاءِ قَزَعَةً، فَجَاءَتْ سَحَابَةٌ فَمَطَرَتْ حَتَّى سَالَ سَقْفُ الْمَسْجِدِ، وَكَانَ مِنْ جَرِيدِ النَّخْلِ، وَأُقِيمَتِ الصَّلَاةُ، فَرَأَيْتُ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم يَسْجُدُ فِي الْمَاءِ وَالطِّينِ، حَتَّى رَأَيْتُ أَثَرَ الطِّينِ فِي جَبْهَتِهِ صلى الله عليه وسلم.
953.2016. Абу Саламадан ривоят қилинади:
«Абу Саъиддан (Қадр кечаси хусусида) сўрадим, у менинг дўстим эди. У деди: «Рамазондаги ўрта ўн кунликда Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам билан бирга эътикоф ўтирдик. Йигирманчи куннинг тонгида ташқарига чиқиб, бизга хутба қилдилар ва: «Албатта, менга Қадр кечаси кўрсатилди, сўнг у менга унуттирилди [ёки унуттирилдим]. Уни охирги ўн кунликнинг тоқ кечаларида изланглар. Мен ўзимнинг сув ва лойга сажда қилаётганимни кўрдим. Ким Аллоҳнинг Расули – соллаллоҳу алайҳи васаллам – билан бирга эътикоф ўтирган бўлса, қайтсин», дедилар.
Биз қайтдик. Осмонда бирон парча булут кўрмас эдик. Шунда бир булут келиб, ёмғир ёғди, ҳатто масжиднинг шифтидан сув оқди. У (шифт) хурмо новдаларидан қилинган эди. Намозга иқома айтилди. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг сув ва лойга сажда қилаётганларини кўрдим, ҳатто пешоналарида лойнинг асарини кўрдим».
749/2 – باب: تَحَرِّي لَيْلَةِ القَدْرِ فِي الوِتْرِ مِنَ العَشْرِ الأوَاخِرِ
954/2021 - عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا: أَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «الْتَمِسُوهَا فِي الْعَشْرِ الْأَوَاخِرِ مِنْ رَمَضَانَ، لَيْلَةَ الْقَدْرِ، فِي تَاسِعَةٍ تَبْقَى، فِي سَابِعَةٍ تَبْقَى، فِي خَامِسَةٍ تَبْقَى».
954.2021. Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Уни (Қадр кечасини) Рамазоннинг охирги ўн кунлигида ахтаринглар: тўққиз кеча қолганда, етти кеча қолганда ва беш кеча қолганда», дедилар».
954أ/2022 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ فِي رِوَايَةٍ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «هِيَ فِي الْعَشْرِ الأوَاخِرِ، هِيَ فِي تِسْعٍ يـَمْضِينَ، أَوْ فِي سَبْعٍ يَبْقَيْنَ»، يَعْنِي: لَيْلَةَ الْقَدْرِ.
954А.2022. Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «У – яъни Қадр кечаси – ўн кунликдадир. У тўққиз кеча ўтганда ёки етти кеча қолгандадир», дедилар».
Бошқа ривоятда: «Йигирма тўртинчисида ахтаринглар», дейилган.
750/3- بَاب: الْعَمَلِ فِي الْعَشْرِ الْأَوَاخِرِ مِنْ رَمَضَانَ
750.3-БОБ.
РАМАЗОННИНГ ОХИРГИ ЎН КУНЛИГИДАГИ АМАЛ ҲАҚИДА
955/2024 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا قَالَتْ: كَانَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم إِذَا دَخَلَ الْعَشْرُ شَدَّ مِئْزَرَهُ، وَأَحْيَا لَيْلَهُ، وَأَيْقَظَ أَهْلَهُ.
955.2024. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам қачон (охирги) ўн кунлик кирса, изорларини маҳкам боғлаб, кечани бедор ўтказар ва аҳлларини уйғотар эдилар».
Изоҳ: Ҳадисдаги «изорларини маҳкам боғлаб» деган жумлани икки хил тушуниш мумкин: а) ибодатга бел боғлаш, астойдил киришиш; б) аёллардан четланиш. Ибн Ҳажар раҳматуллоҳи алайҳи бошқа бир ривоятда «ва аёллардан четланардилар», деган ибора алоҳида таъкидланганидан келиб чиқиб, биринчи маънони мўътабарроқ, деб айтган.
بسم الله الرّحمن الرّحيم
36 – كتاب: الاِعْتِكَافِ
ЭЪТИКОФ китоби
751/1- بَاب: الْاِعْتِكَافِ فِي الْعَشْرِ الْأَوَاخِرِ
وَالْاِعْتِكَافِ فِي الْمَسَاجِدِ كُلِّهَا
751.1-боб.
ОХИРГИ ЎН кунЛИкДА ЭЪТИКОФ ВА барча масжидларда
ЭЪТИКОФ ЎТИРИШ мумкинлиги ҲАҚИДА.
956//2026 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا، زَوْجِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم: أَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم كَانَ يَعْتَكِفُ الْعَشْرَ الْأَوَاخِرَ مِنْ رَمَضَانَ حَتَّى تَوَفَّاهُ اللهُ، ثُمَّ اعْتَكَفَ أَزْوَاجُهُ مِنْ بَعْدِهِ.
956.2026. Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг жуфти ҳалоллари Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам то Аллоҳ у кишини вафот эттиргунича Рамазоннинг охирги ўн кунлигида эътикоф ўтирган эдилар. Сўнгра жуфти ҳалоллари у зотдан кейин ҳам эътикоф ўтиришди».
752/2- بَاب: لَا يَدْخُلُ الْبَيْتَ إِلَّا لِحَاجَةٍ
752.2-БОБ.
(Эътикоф ўтирган одам) УЙГА бирор эҲтиёЖ юзасидангина кИРАди
957/2029 – وَعَنْهَا رَضِيَ الله عَنْهَا، قَالَتْ: وَإِنْ كَانَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم لَيُدْخِلُ عَلَيَّ رَأْسَهُ، وَهْوَ فِي الْمَسْجِدِ، فَأُرَجِّلُهُ، وَكَانَ لَا يَدْخُلُ الْبَيْتَ إِلَّا لِحَاجَةٍ إِذَا كَانَ مُعْتَكِفًا.
957.2029. Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг жуфти ҳалоллари Оиша розияллоҳу анҳо айтади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ўзлари масжидда туриб, бошларини мен томонга киргизар эдилар, мен сочларини тараб қўяр эдим. У зот эътикофда бўлганларида уйга бирор эҳтиёж юзасидангина кирар эдилар».
753/3- بَاب: الْاِعْتِكَافِ لَيْلًا
753.3-БОБ.
ТУНДА ЭЪТИКОФ ЎТИРиш ҳақида
958/2032 – عَنْ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ أنَّهُ سَألَ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: كُنْتُ نَذَرْتُ فِي الْجَاهِلِيَّةِ أَنْ أَعْتَكِفَ لَيْلَةً فِي الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ، قَالَ: «فَأَوْفِ بِنَذْرِكَ».
958.2032. Ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Умар Набий соллаллоҳу алайҳи васалламдан: «Мен жоҳилият даврида Масжидул-Ҳаромда бир кеча эътикоф ўтиришни назр қилган эдим», деб сўради. У зот: «Назрингга вафо қил», дедилар».
754/4- بَاب: الْأَخْبِيَةِ فِي الْمَسْجِدِ
754.4-БОБ.
МАСЖИДДАги капалар ҳақида
959/2034 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا: أَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم أَرَادَ أَنْ يَعْتَكِفَ، فَلَمَّا انْصَرَفَ إِلَى الْمَكَانِ الَّذِي أَرَادَ أَنْ يَعْتَكِفَ، إِذَا أَخْبِيَةٌ: خِبَاءُ عَائِشَةَ، وَخِبَاءُ حَفْصَةَ، وَخِبَاءُ زَيْنَبَ، فَقَالَ: «آلْبِرَّ تَقُولُونَ بِـهِنَّ؟». ثُمَّ انْصَرَفَ فَلَمْ يَعْتَكِفْ، حَتَّى اعْتَكَفَ عَشْرًا مِنْ شَوَّالٍ.
959.2034. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам эътикоф ўтирмоқчи бўлдилар. Ўзлари эътикоф ўтирмоқчи бўлган жойга борган эдилар, қарасалар, капалар – Оишанинг капаси, Ҳафсанинг капаси ва Зайнабнинг капаси турибди. Шунда у зот: «Буларда яхшилик бор деяпсизми?!» дедилар-да, қайтиб кетдилар, эътикоф ўтирмадилар. Ниҳоят, шавволда ўн кун эътикоф ўтирдилар».
755/5- بَاب: هَلْ يَخْرُجُ الْمُعْتَكِفُ لِحَوَائِجِهِ إِلَى بَابِ الْمَسْجِدِ؟
755.5-БОБ.
ЭЪТИКОФ ЎТИРган киши эҳтиёжлари юзасидан
МАСЖИДнинг ЭШИГИ олдиГА ЧИҚсА бўлаДИМИ?
960/2035 - عَنْ صَفِيَّةَ رَضِيَ الله عَنْهَا زَوْجَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم: أنَّهَا جَاءَتْ رَسُولَ الله صلى الله عليه وسلم تَزُورُهُ فِي اعْتِكَافِهِ فِي الْمَسْجِدِ، فِي الْعَشْرِ الْأَوَاخِرِ مِنْ رَمَضَانَ، فَتَحَدَّثَتْ عِنْدَهُ سَاعَةً، ثُمَّ قَامَتْ تَنْقَلِبُ، فَقَامَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم مَعَهَا يَقْلِبُهَا، حَتَّى إِذَا بَلَغَتْ بَابَ الْمَسْجِدِ عِنْدَ بَابِ أُمِّ سَلَمَةَ، مَرَّ رَجُلَانِ مِنَ الْأَنْصَارِ، فَسَلَّمَا عَلَى رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم، فَقَالَ لَهُمَا النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «عَلَى رِسْلِكُمَا، إِنَّمَا هِيَ صَفِيَّةُ بِنْتُ حُيَىٍّ». فَقَالَا: سُبْحَانَ اللهِ يَا رَسُولَ اللهِ، وَكَبُرَ عَلَيْهِمَا، فَقَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «إِنَّ الشَّيْطَانَ يَبْلُغُ مِنَ الْإِنْسَانِ مَبْلَغَ الدَّمِ، وَإِنِّي خَشِيتُ أَنْ يَقْذِفَ فِي قُلُوبِكُمَا شَيْئًا».
960.2035. Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг жуфти ҳалоллари Сафийя розияллоҳу анҳо бундай хабар қилади:
«У Рамазоннинг охирги ўн кунлигида Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам масжидда эътикоф ўтирганларида у зотни зиёрат қилгани келди. Ҳузурларида бир муддат гаплашиб, сўнг қайтиш учун турди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳам уни кузатиб қўйиш учун у билан бирга турдилар. У Умму Саламанинг эшиги олдидаги масжид эшигига етганида ансорлардан икки киши ўтиб қолиб, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга салом беришди. Шунда Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам икковларига: «Шошманглар, ахир бу Сафийя бинт Ҳуяй-ку!» дедилар. Улар: «Субҳаналлоҳ, эй Аллоҳнинг Расули!» дейишди ва бу уларга оғир ботди. Шунда Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Албатта, шайтон инсоннинг қони етган жойигача етиб боради. Мен унинг қалбингизга бирон нарса ташлашидан қўрқдим», дедилар».
756/6- بَاب: الْاِعْتِكَافِ فِي الْعَشْرِ الْأَوْسَطِ مِنْ رَمَضَانَ
756.6-БОБ.
РАМАЗОННИнг ЎРТА ЎН КУНЛИГИДА ЭЪТИКОФ ЎТИРИШ ҳақида
961/2044 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: كَانَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم يَعْتَكِفُ فِي كُلِّ رَمَضَانَ عَشَرَةَ أَيَّامٍ، فَلَمَّا كَانَ الْعَامُ الَّذِي قُبِضَ فِيهِ اعْتَكَفَ عِشْرِينَ يَوْمًا.
961.2044. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳар Рамазонда ўн кун эътикоф ўтирар эдилар. Вафот этган йиллари эса йигирма кун эътикоф ўтирдилар».
بسم الله الرّحمن الرّحيم
37 – كتاب: البيوع
37.. Савдо китоби
757/1- بَاب: مَا جَاءَ فِي قَوْلِ اللهِ تَعَالَى:
ﮋﭨﭩﭪﭫﭬﭭﮊ
757.1-БОБ.
АЛЛОҲ ТАОЛОНИНГ «БАС, НАМОЗ ТУГАГАНИДАН СЎНГ ЕР ЮЗИ БЎЙЛАБ ТАРҚАЛИНГ » ДЕГАН СЎЗИ ХУСУСИДА КЕЛГАН ХАБАРЛАР ҲАҚИДА
962/2048 – عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ عَوْفٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: لَمَّا قَدِمْنَا الْمَدِينَةَ آخَى رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم بَيْنِي وَبَيْنَ سَعْدِ بْنِ الرَّبِيعِ، فَقَالَ سَعْدُ بْنُ الرَّبِيعِ: إِنِّي أَكْثَرُ الْأَنْصَارِ مَالًا، فَأَقْسِمُ لَكَ نِصْفَ مَالِي، وَانْظُرْ أَيَّ زَوْجَتَيَّ هَوِيتَ نَزَلْتُ لَكَ عَنْهَا، فَإِذَا حَلَّتْ تَزَوَّجْتَهَا، قَالَ: فَقَالَ عَبْدُ الرَّحْمَنِ: لَا حَاجَةَ لِي فِي ذَلِكَ، هَلْ مِنْ سُوقٍ فِيهِ تِجَارَةٌ؟ قَالَ: سُوقُ قَيْنُقَاعَ. فَغَدَا إِلَيْهِ عَبْدُ الرَّحْمَنِ، فَأَتَى بِأَقِطٍ وَسَـمْنٍ، ثُمَّ تَابَعَ الْغُدُوَّ، فَمَا لَبِثَ أَنْ جَاءَ عَبْدُ الرَّحْمَنِ عَلَيْهِ أَثَرُ صُفْرَةٍ، فَقَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «تَزَوَّجْتَ؟» قَالَ: نَعَمْ، قَالَ: «وَمَنْ؟» قَالَ: امْرَأَةً مِنَ الْأَنْصَارِ، قَالَ: «كَمْ سُقْتَ إلَيْهَا؟» قَالَ: زِنَةَ نَوَاةٍ مِنْ ذَهَبٍ، أَوْ نَوَاةً مِنْ ذَهَبٍ، فَقَالَ لَهُ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «أَوْلِمْ وَلَوْ بِشَاةٍ».
962.2048. Абдурраҳмон ибн Авф розияллоҳу анҳу айтади:
«Мадинага келганимизда, Расулуллоҳ cоллaллoҳy алайҳи васаллам мен билан Саъд ибн Робийъни бир-биримизга биродар қилиб қўйдилар. Саъд ибн Робийъ: «Мен ансорларнинг энг бадавлатиман. Молимнинг ярмини сенга бўлиб бераман. Қара, иккита аёлимдан қай бирини хоҳласанг, сен учун ундан кечай, (иддаси тугаб) ҳалол бўлгач, унга уйланиб оласан», деди. Абдурраҳмон унга: «Менинг бунга эҳтиёжим йўқ. Тижорат қилинадиган бирон бозор борми?» деди. У: «Қайнуқоъ бозори бор», деди.
(Ровий) айтади: «Абдурраҳмон эрталаб у ерга бориб, ақит* ва сариёғ олиб келди. Сўнг ҳар куни эрталаб борадиган бўлди. Кўп ўтмай, Абдурраҳмон устига сариқ доғ* теккан ҳолда келди. Расулуллоҳ cоллaллoҳy алайҳи васаллам: «Уйландингми?» дедилар. У: «Ҳа», деди. У зот: «Кимга?» дедилар. У: «Ансорлардан бир аёлга», деди. У зот: «Қанча бердинг?» дедилар. У: «Данак оғирлигича тилла [ёки данакдек тилла]», деди. Шунда Набий cоллaллoҳy алайҳи васаллам унга: «Битта қўй билан бўлса ҳам тўй қил», дедилар».
* Ақит – қўй ёки эчки сутини қуруқ кукун ҳолига келгунича қайнатиб тайёрланадиган таом. Араблар уни одатда баҳор кунларининг охирида тайёрлаб, қуритиб, ёзгача сақлаб қўйишган. Ёзда эса уни сувда эритиб, бироз ширинлик аралаштириб ичишган. Уни ҳозирги кундаги қуритилган сут ёки қурутга ўхшатиш мумкин.
* Ўша пайтдаги бир хушбўйликнинг ранги сариқ бўлган экан. Уни одатда келин-куёвлар ишлатишар экан. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Абдурраҳмон ибн Авфнинг уйланганини кийимидаги ўша доғдан билган эканлар.
758/2- بَاب: الْحَلَالُ بَيِّنٌ وَالْحَرَامُ بَيِّنٌ وَبَيْنَهُمَا مُشَبَّهَاتٌ
758.2-БОБ.
«ҲАЛОЛ ҲАМ АНИҚ, ҲАРОМ ҲАМ АНИҚ,
буларнинг ОРАСИДА ШУБҲАЛИ НАРСАЛАР БОР»
963/2051 - عَنْ النُّعْمَانِ بْنِ بَشِيرٍ رَضِيَ الله عَنْهُمَا قَالَ: سَـمِعْتُ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم: «الْحَلَالُ بَيِّنٌ وَالْحَرَامُ بَيِّنٌ، وَبَيْنَهُمَا أُمُورٌ مُشْتَبِهَةٌ، فَمَنْ تَرَكَ مَا شُبِّهَ عَلَيْهِ مِنَ الْإِثْمِ كَانَ لِمَا اسْتَبَانَ أَتْرَكَ، وَمَنِ اجْتَرَأَ عَلَى مَا يَشُكُّ فِيهِ مِنَ الْإِثْمِ أَوْشَكَ أَنْ يُوَاقِعَ مَا اسْتَبَانَ، وَالْمَعَاصِي حِمَى اللهِ، مَنْ يَرْتَعْ حَوْلَ الْحِمَى يُوشِكْ أَنْ يُوَاقِعَهُ».
963.2051. Нуъмон ибн Башир розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам дедилар: «Ҳалол ҳам аниқ, ҳаром ҳам аниқ. Буларнинг орасида шубҳали нарсалар бор. Ким ўзига шубҳали туюлган гуноҳни тарк этса, аниқ бўлганини яна ҳам тарк этадиган бўлади. Ким ўзи иккиланган гуноҳга журъат қилса, аниқ бўлганига тушиши яқиндир. Маъсиятлар Аллоҳнинг қўриғидир. Ким чорвасини қўриқ атрофида ўтлатса, унга ўтиб кетиши яқин бўлади».
759/3- بَاب: تَفْسِيرِ الْمُشَبَّهَاتِ
759.3-БОБ.
ШУБҲАЛИ нарсаЛАРнинг ТАвСИФИ ҳақида
964/2054 – عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا قَالَتْ: كَانَ عُتْبَةُ بْنُ أبِي وَقَّاصٍ عَهِدَ إلَى أخِيهِ سَعْدِ بْنِ أبِي وَقَّاصٍ رَضِيَ الله عَنْهُ، أنَّ ابْنَ وَلِيدَةِ زَمْعَةَ مِنِّي فَاقْبِضْهُ، قَالَتْ: فَلَمَّا كَانَ عَامَ الفَتْحِ أخَذَهُ سَعْدُ بْنُ أبِي وَقَّاصٍ رَضِيَ الله عَنْهُ وَقَالَ: ابْنُ أخِي، قَدْ عَهِدَ إلَيَّ فِيهِ، فَقَامَ عَبْدُ بْنُ زَمْعَةَ فَقَالَ: أخِي وَابْنُ وَلِيدَةِ أبِي، وُلِدَ ى فِرَاشِهِ، فَقَالَ رَسُولَ الله صلى الله عليه وسلم: هُوَ لَكَ يَا عَبْدُ بْنَ زَمْعَةَ. ثُمَّ قَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: الوَلَدُ لِلفِرَاشِ وَلِلعَاهِرِ الحَجَرُ. ثُمَّ قَالَ لِسَوْدَةَ بِنْتِ زَمْعَةَ، زَوْجِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم: احْتَجِبِي مِنْهُ يَا سَوْدَةُ لـِمَا رَأَى مِنْ شَبَهِهِ بِعُتْبَةَ، فَمَا رَآهَا حَتَّى لَقِيَ الله عَزَّ وَجَلَّ.
964.2054. Адий ибн Ҳотим розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан миъроз* (билан ов қилиш) ҳақида сўрадим. У зот: «Тиғи (учи) билан теккан бўлса, еявер, ёни билан теккан бўлса, ема, чунки у уриб ўлдирилган бўлади», дедилар. Мен: «Эй Аллоҳнинг Расули, итимни тасмия айтиб, қўйиб юбораман. Кейин у билан бирга ов устида бошқа бир итни кўриб қоламан, мен унга тасмия айтмаган бўламан ва (ўлжани) иккаласидан қайси бири тутганини билмай қоламан», дедим. У зот: «Ема, сен фақат ўз итингга тасмия айтгансан, бошқасига тасмия айтмагансан», дедилар».
* Миъроз – кетига пат қадалмаган камон ўқи, учи ўткирланган ёки темир тиғли ёғоч.
* Тасмия айтиш – Аллоҳнинг исмини айтиш. Тасмия «бисмиллаҳ», «бисмиллаҳи Аллоҳу акбар», «бисмиллаҳир-роҳманир-роҳим» ёки бошқача лафзлар билан бўлиши ҳам мумкин.
760/4- بَاب: مَنْ لَمْ يَرَ الْوَسَاوِسَ وَنَحْوَهَا مِنَ الْمُشَبَّهَاتِ
760.4-БОБ.
ВАСВАСА ВА ШУ КАБИЛАРНИ
ШУБҲАЛИ НАРСА ДЕБ билмаслик ҲАҚИДА
965/2057 – وَعَنْهَا رَضِيَ الله عَنْهَا قَالَتْ: إنَّ قَوْمًا قَالُوا: يَا رَسُولَ اللهِ، إِنَّ قَوْمًا يَأْتُونَنَا بِاللَّحْمِ، لَا نَدْرِي: أَذَكَرُوا اسْمَ اللهِ عَلَيْهِ، أَمْ لَا؟ فَقَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «سـَمُّوا اللهَ عَلَيْهِ وَكُلُوهُ».
965.2057. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Одамлар: «Эй Аллоҳнинг Расули, бир қавм бизга гўшт олиб келади. Унга Аллоҳнинг исмини зикр қилишганми ёки йўқми, билмаймиз», дейишди. Шунда Расулуллоҳ cоллaллoҳy алайҳи васаллам: «Унга Аллоҳнинг исмини айтиб еяверинг», дедилар».
Изоҳ: Бу ҳадисдан тасмиясиз сўйилган жонлиқни ейиш пайтида тасмия айтса, сўйиш пайтидагининг ўрнига ўтар экан, деган маъно чиқмаслиги керак. Балки бу ерда «Ўзга мусулмон жонлиқни сўяётган пайтда биз унинг сўйишига гувоҳ бўлмаганмиз. Мабодо у унутган ҳолда тасмия айтмаган бўлса, биз унинг тасмияни зикр қилгани ёки унутганини аниқ билмай туриб есак бўладими?» деган савол берилмоқда. Бунга жавобан Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам «Сиз ўзингизга буюрилган суннатни бажариб еяверинг, бошқа мусулмонлар ҳақида ёмон гумонда бўлманг», демоқдалар.
761/5- بَاب: مَنْ لَمْ يُبَالِ مِنْ حَيْثُ كَسَبَ الْمَالَ
761.5-БОБ.
МОЛ-Дунёни ҚАердАН ТОПГАНИГА парво ҚИЛМАЙДИГАН киши ҲАҚИДА
966/2059 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ االه عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «يَأْتِي عَلَى النَّاسِ زَمَانٌ لَا يُبَالِي الْمَرْءُ مَا أَخَذَ مِنْهُ،ـ أَمِنَ الْحَلَالِ أَمْ مِنَ الْحَرَامِ».
966.2059. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Одамларнинг бошига бир замон келади, киши (молини) ҳалолданми ёки ҳаромданми – қаердан топганига парво қилмай қўяди», дедилар».
762/6- بَاب: التِّجَارَةِ فِي الْبَرِّ
762.6-БОБ.
ҚУРУҚЛИКДАги ТИЖОРАТ ҲАҚИДА
967/2060 – عَنْ البَرَاءِ بْنِ عَازِبٍ وَزَيْدِ بْنِ أرْقَمَ رَضِيَ الله عَنْهُمَا قالا: كُنَّا تَاجِرَيْنِ عَلَى عَهْدِ رَسُولِ الله صلى الله عليه وسلم، فَسَألْنَا رَسُولَ الله صلى الله عليه وسلم عَنِ الصَّرْفِ، فَقَالَ: إنْ كَانَ يَدا فَلا بَأْس، وَإنْ كَانَ نَسَاءً فَلا يَصْلُحُ.
967.2060. Абу Минҳолдан ривоят қилинади:
«Саррофлик билан* тижорат қилар эдим. Бу ҳақда Зайд ибн Арқам розияллоҳу анҳудан сўрадим. У: «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам айтганлар...» деди».
763/7- بَاب: الْخُرُوجِ فِي التِّجَارَةِ
763.7-БОБ.
ТИЖОРАТГА ЧИҚИШ ҲАҚИДА
968/2062 – عَنْ أبِي مُوسَى رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: اسْتَأْذَنْتُ عَلَى عُمَرَ بْنِ الْخَطَّابِ رَضِيَ الله عَنْهُ فَلَمْ يُؤْذَنْ لِي، وَكَأَنَّهُ كَانَ مَشْغُولًا، فَرَجَعْتُ، فَفَرَغَ عُمَرُ فَقَالَ: أَلَمْ أَسْـمَعْ صَوْتَ عَبْدِ اللهِ بْنِ قَيْسٍ، ائْذَنُوا لَهُ. قِيلَ: قَدْ رَجَعَ، فَدَعَانِي، فَقُلْتُ: كُنَّا نُؤْمَرُ بِذَلِكَ، فَقَالَ: تَأْتِينِي عَلَى ذَلِكَ بِالْبَيِّنَةِ، فَانْطَلَقْتُ إِلَى مَجْلِسِ الْأَنْصَارِ فَسَأَلْتُهُمْ،. فَقَالُوا: لَا يَشْهَدُ لَكَ عَلَى هَذَا إِلَّا أَصْغَرُنَا أَبُو سَعِيدٍ الْخُدْرِيُّ، فَذَهَبَ بِأَبِي سَعِيدٍ الْخُدْرِيِّ، فَقَالَ عُمَرُ: أَخَفِيَ عَلَيَّ مِنْ أَمْرِ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم؟ أَلْهَانِي الصَّفْقُ بِالْأَسْوَاقِ. يَعْنِي الْخُرُوجَ إِلَى التِّجَارَةٍ.
968.2062. Убайд ибн Умайрдан ривоят қилинади:
«Абу Мусо Ашъарий Умар ибн Хаттоб розияллоҳу анҳунинг ҳузурига (киришга) изн сўраган эди, унга изн берилмади. У банддек кўринди. Абу Мусо ортига қайтди. Умар фориғ бўлгач: «Абдуллоҳ ибн Қайснинг овозини эшитдимми? Унга изн беринглар», деди. «У қайтиб кетиб бўлди», дейилди. (Умар) уни чақирди. У (Абу Мусо): «Биз шунга буюрилар эдик», деди. У (Умар): «Менга бу ҳақда ҳужжат келтирасан!» деди. У ансорларнинг мажлисига бориб, улардан сўради. Улар: «Сен учун бунга фақат энг кичигимиз Абу Саъид Худрий гувоҳлик беради», дейишди. У Абу Саъид Худрийни олиб борди. Умар: «Расулуллоҳ cоллaллoҳy алайҳи васалламнинг ишларидан бири менга махфий қолибдими?! Бозорлардаги «бор барака»лар – яъни тижоратга чиқиш – мени чалғитиб қўйибди-да», деди».
764/8- بَاب: مَنْ أَحَبَّ الْبَسْطَ فِي الرِّزْقِ
764.8-БОБ.
РИЗҚда КЕНГлик истаШ ҲАҚИДА
969/2067 - عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: سَـمِعْتُ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم يَقُولُ: «مَنْ سَرَّهُ أَنْ يُبْسَطَ لَهُ فِي رِزْقِهِ، أَوْ يُنْسَأَ لَهُ فِي أَثَرِهِ، فَلْيَصِلْ رَحِمَهُ».
969.2067. Анас ибн Молик розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ cоллaллoҳy алайҳи васалламнинг «Кимни ризқининг кенг қилиб берилиши ёки ажали кечга сурилиши хурсанд қилса, силаи раҳм қилсин», деяётганларини эшитдим».
765/9- بَاب: شِرَاءِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم بِالنَّسِيئَةِ
765.9-БОБ.
НАБИЙ СОЛЛАЛЛОҲУ АЛАЙҲИ ВАСАЛЛАМНИНГ
НАСИЯга СОтиб олганЛАРИ ҲАҚИДА
970/2069 - عَنْ أَنَسٍرَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّهُ مَشَى إِلَى النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم بِخُبْزِ شَعِيرٍ، وَإِهَالَةٍ سَنِخَةٍ، قَالَ: وَلَقَدْ رَهَنَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم دِرْعًا لَهُ بِالْمَدِينَةِ عِنْدَ يَهُودِيٍّ، وَأَخَذَ مِنْهُ شَعِيرًا لِأَهْلِهِ، وَلَقَدْ سـَمِعْتُهُ يَقُولُ: «مَا أَمْسَى عِنْدَ آلِ مُحَمَّدٍ صلى الله عليه وسلم صَاعُ بُرٍّ، وَلَا صَاعُ حَبٍّ، وَإِنَّ عِنْدَهُ لَتِسْعَ نِسْوَةٍ».
970.2069. Қатода айтади:
«Анас розияллоҳу анҳу арпа нон ва сал ҳидланган эритилган ёғ олиб, Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига борибди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам Мадинада бир яҳудийга совутларини гаровга қўйиб, ундан аҳллари учун арпа олган эканлар. Мен унинг «Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васалламнинг аҳллари оиласи ҳузурида на бир соъ буғдой, на бир соъ (бошқа) дон бир кеча турмаган. Ҳолбуки у зотнинг қарамоғларида тўққизта аёл бор эди», деяётганини эшитганман».
766/10- بَاب: كَسْبِ الرَّجُلِ وَعَمَلِهِ بِيَدِهِ
766.10-БОБ.
КИШИНИНГ КАСБ-кор қилиши ВА ҚЎЛ МЕҲНАТИ ҲАҚИДА
971/2072 - عَنِ الْمِقْدَامِ رَضِيَ الله عَنْهُ عَنْ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «مَا أَكَلَ أَحَدٌ طَعَامًا قَطُّ خَيْرًا مِنْ أَنْ يَأْكُلَ مِنْ عَمَلِ يَدِهِ، وَإِنَّ نَبِيَّ اللهِ دَاوُدَ عليه السلام كَانَ يَأْكُلُ مِنْ عَمَلِ يَدِهِ».
971.2072. Миқдом розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ cоллaллoҳy алайҳи васаллам: «Ҳеч ким қўл меҳнати билан топиб еганидан яхши таом еган эмас. Аллоҳнинг набийси Довуд алайҳиссалом қўл меҳнати билан кун кўрар эди», дедилар».
767/11 – باب: السُّهُولَةِ وَالسَّمَاحَةِ فِي الشِّرَاءِ وَالبَيْعِ
972/2076 – عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ الله رَضِيَ الله عَنْهُمَا: أنَّ رَسُولَ الله صلى الله عليه وسلم قَالَ: رَحِمَ اللهُ رَجُلًا سـَمْحًا إذَا بَاعَ، وَإِذَا اشْتَرَى، وَإِذَا اقْتَضَى.
768/12- بَابُ: مَنْ أَنْظَرَ مُوسِرًا
768.12-БОБ.
БОЙГА МУҲЛАТ берган КИШИ ҲАҚИДА
973/2077 - عَنْ حُذَيْفَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ، قَالَ: قَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «تَلَقَّتِ الْمَلَائِكَةُ رُوحَ رَجُلٍ مـمَّنْ كَانَ قَبْلَكُمْ، قَالُوا: أَعَمِلْتَ مِنَ الْخَيْرِ شَيْئًا؟ قَالَ: كُنْتُ آمُرُ فِتْيَانِي أَنْ يُنْظِرُوا وَيَتَجَاوَزُوا عَنِ الْمُوسِرِ، قَالَ: قَالَ فَتَجَاوَزُوا عَنْهُ».
973.2077. Мансур шундай сўзлаб берди:
«Бизга Рибъий ибн Ҳирош сўзлаб берди: «Ҳузайфа розияллоҳу анҳу унга шундай сўзлаб берибди: «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам дедилар: «Фаришталар сизлардан олдин ўтганлардан бир кишининг руҳини қарши олиб: «Бирон яхши амал қилганмисан?» дейишди. У: «Хизматкорларимга (камбағалга) муҳлат беришни ва бойга енгиллик беришни буюрар эдим», деди. Шунда (Аллоҳ) айтди: «Уни(нг гуноҳларини) кечиб юборинглар».
Рибъийдан Абу Молик қилган ривоят: «Бойга енгиллик берар эдим, камбағалга муҳлат берар эдим».
Рибъийдан Абдулмалик қилган ривоят: «Бойга муҳлат берар эдим, камбағалдан кечиб юборар эдим».
Рибъийдан Нуъайм ибн Абу Ҳинд қилган ривоят: «Бойдан (берганини) олар эдим, камбағалдан кечиб юборар эдим».
769/13- بَاب: إِذَا بَيَّنَ الْبَيِّعَانِ وَلَمْ يَكْتُمَا وَنَصَحَا
769.13-БОБ.
СОТУВЧИ ва олувчи (молнинг айбини) очиқ айтишса, яширишмаса ва холис бўлишса...
974/2079 - عَنْ حَكِيمِ بْنِ حِزَامٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «الْبَيِّعَانِ بِالْخِيَارِ مَا لَمْ يَتَفَرَّقَا، أَوْ قَالَ: حَتَّى يَتَفَرَّقَا، فَإِنْ صَدَقَا وَبَيَّنَا بُورِكَ لَهُمَا فِي بَيْعِهِمَا، وَإِنْ كَتَمَا وَكَذَبَا مُحِقَتْ بَرَكَةُ بَيْعِهِمَا».
974.2079. Ҳаким ибн Ҳизом розияллоҳу анҳу айтади:
«Расулуллоҳ cоллaллoҳy алайҳи васаллам: «Сотувчи ва олувчи ажралмагунларича [ёки ажралгунларича] ихтиёрлидир. Агар рост сўзласалар ва (молнинг айбини) очиқ айтсалар, савдоларида уларга барака берилади. Агар яширсалар ва ёлғон сўзласалар, савдоларининг баракаси ўчирилади», дедилар».
770/14- بَاب: بَيْعِ الْخِلْطِ مِنَ التَّمْرِ
770.14-БОБ.
АРАЛАШ ХУРМО САВДОСИ ҲАҚИДА
975/2080 - عَنْ أَبِي سَعِيدٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: كُنَّا نُرْزَقُ تَمْرَ الْجَمْعِ، وَهْوَ الْخِلْطُ مِنَ التَّمْرِ، وَكُنَّا نَبِيعُ صَاعَيْنِ بِصَاعٍ، فَقَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم : «لَا صَاعَيْنِ بِصَاعٍ، وَلَا دِرْهَمَيْنِ بِدِرْهَمٍ».
975.2080. Абу Саъид розияллоҳу анҳу айтади:
«Сараланмаган хурмо билан ризқланар эдик. У эса аралаш хурмодир. Биз икки соъни* бир соъга сотар эдик. Шунда Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Икки соъни бир соъга, икки дирҳамни бир дирҳамга алмаштириш йўқ», дедилар».
* Соъ – ёғочдан қилинган идиш бўлиб, у ўша даврда ўлчов вазифасини бажарган. Соъдан сув идиши сифатида ҳам фойдаланилган. Ҳанафий мазҳабига кўра, бир соъ ҳажмда 3 литр 330 мл, оғирликда 3 кг 250 граммга тўғри келади. Жумҳур уламолар наздида эса бир соъ ҳажмда 2 литр 750 мл, оғирликда эса 2 кг 040 граммга тўғри келади.
771/15- بَاب: مُوكِلِ الرِّبَا
771.15-БОБ.
РИБО берувчи ҲАҚИДА
976/2086 - عَنْ أَبِي جُحَيْفَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: رَأَيْتُ أَبِي اشْتَرَى عَبْدًا حَجَّامًا، فَأمَرَ بِـمَحَاجِمِهِ فَكُسِرَتْ، فَسَأَلْتُهُ فَقَالَ: نَهَى النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم عَنْ ثَـمَنِ الْكَلْبِ، وَثَـمَنِ الدَّمِ، وَنَهَى عَنِ الْوَاشِـمَةِ وَالْمَوْشُومَةِ، وَآكِلِ الرِّبَا وَمُوكِلِهِ، وَلَعَنَ الْمُصَوِّرَ.
976.2086. Авн ибн Абу Жуҳайфадан ривоят қилинади:
«Отамнинг қон олувчи қул сотиб олганини кўрдим (Отам буюрди, қулнинг қон оладиган асбоблари синдирилди). Ундан сўраган эдим, у: «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам итнинг пулидан ва қоннинг пулидан қайтарганлар. Вашм* қилиш ва вашм қилдиришдан, рибо ейишдан ва уни едиришдан қайтарганлар ҳамда сураткашни лаънатлаганлар», деди».
Изоҳ: Ҳадисда итнинг савдоси ва бундан келадиган даромаддан қайтарилмоқда. Баъзи уламолар шунга кўра итнинг пули мутлақо ҳаром, дейишган. Аммо аксар уламолар, жумладан, ҳанафийлар овчи ва қўриқчи итлар каби керакли итларнинг савдоси жоиз, дейишган. Улар юқоридаги ҳадисга қуйидагича жавоб берадилар: «Исломнинг аввалида ит боқиш, қайси шаклда бўлмасин, ҳаром қилинган эди. Шунинг учун унинг савдоси ҳам ҳаром эди. Кейин ов ва бошқа эҳтиёжлар юзасидан ит боқишга рухсат берилди. Бинобарин, унинг савдоси ҳам ҳалол қилинди».
«Сураткаш» деганда ҳар қандай рассом эмас, жонзотнинг суратини қўл билан чизувчи ёки ҳайкал қилиб ясовчи назарда тутилган.
* «Вашм» деб танага игна ёки бошқа восита билан расм ёки сўзни ўйиб, нақш солиш (татуировка) тушунилади.
772/16- بَاب: ﮋﮄﮅﮆﮇﮈﮊ
772.16-БОБ.
«Аллоҳ рибони нобуд қилур ва садақаларни ўстирур.»*
977/2087 – عَنْ أبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: سـَمِعْتُ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم يَقُولُ: «الْحَلِفُ مُنَفِّقَةٌ لِلسِّلْعَةِ، مُـمْحِقَةٌ لِلْبَرَكَةِ».
977.2087. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу айтади:
«Расулуллоҳ cоллaллoҳy алайҳи васалламнинг «Қасам молни ўтказувчи, баракани кетказувчидир», деганларини эшитганман».
773/17- بَاب: ذِكْرِ الْقَيْنِ وَالْحَدَّادِ
773.17-БОБ.
ЗАРГАР ва ТЕМИРЧИ ҳақида
978/2091 - عَنْ خَبَّابٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: كُنْتُ قَيْنًا فِي الْجَاهِلِيَّةِ، وَكَانَ لِي عَلَى الْعَاصِ بْنِ وَائِلٍ دَيْنٌ، فَأَتَيْتُهُ أَتَقَاضَاهُ، قَالَ: لَا أُعْطِيكَ حَتَّى تَكْفُرَ بِـمُحَمَّدٍ صلى الله عليه وسلم. فَقُلْتُ: لَا أَكْفُرُ حَتَّى يـُمِيتَكَ اللهُ ثُمَّ تُبْعَثَ. قَالَ: دَعْنِي حَتَّى أَمُوتَ وَأُبْعَثَ، فَسَأُوتَى مَالًا وَوَلَدًا فَأَقْضِيَكَ. فَنَزَلَتْ: (أَفَرَأَيْتَ الَّذِي كَفَرَ بِآيَاتِنَا وَقَالَ لَأُوتَيَنَّ مَالًا وَوَلَدًا (77) أَطَّلَعَ الْغَيْبَ أَمِ اتَّخَذَ عِنْدَ الرَّحْمَنِ عَهْدًا) [مريم: 77/78].
978.2091. Хаббоб розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Жоҳилият даврида темирчи эдим. Ос ибн Воилнинг зиммасида ҳаққим бор эди. (Қарзини) тўлатиш учун унинг олдига бордим. У: «То Муҳаммадга – cоллaллoҳy алайҳи васаллам – кофир бўлмас экансан, сенга бермайман», деди. Мен: «Аллоҳ сени ўлдириб, сўнг тирилтирилмагунингча кофир бўлмайман», дедим. У: «(Унда) ўлиб, тирилгунимча мени тек қўй. Ўшанда менга мол-давлат ҳамда бола-чақа берилади ва сенга ҳаққингни тўлайман», деди. Шунда «Оятларимизга куфр келтирган ва: «Албатта, (охиратда) менга мол-дунё ҳамда бола-чақа берилажак», деганни кўрдингми? У ғайбни билдимикан ёки Роҳманнинг ҳузуридан аҳду паймон олдимикан?» (ояти) нозил бўлди».
774/18- بَاب: ذِكْرِ الْخَيَّاطِ
774.18-БОБ.
чевар тикувчи ҳақида
979/2092 - عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ رَضِيَ الله عَنْهُ: يَقُولُ: أنَّ خَيَّاطًا دَعَا رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم لِطَعَامٍ صَنَعَهُ، قَالَ أَنَسُ بْنُ مَالِكٍ: فَذَهَبْتُ مَعَ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم إِلَى ذَلِكَ الطَّعَامِ، فَقَرَّبَ إِلَى رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم خُبْزًا وَمَرَقًا، فِيهِ دُبَّاءٌ وَقَدِيدٌ، فَرَأَيْتُ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم يَتَتَبَّعُ الدُّبَّاءَ مِنْ حَوَالَيِ الْقَصْعَةِ، قَالَ: فَلَمْ أَزَلْ أُحِبُّ الدُّبَّاءَ مِنْ يَوْمِئِذٍ.
979.2092. Анас ибн Молик розияллоҳу анҳу айтади:
«Бир чевар тикувчи Расулуллоҳ cоллaллoҳy алайҳи васалламни ўзи тайёрлаган таомга таклиф қилди. Мен ҳам Расулуллоҳ cоллaллoҳy алайҳи васаллам билан бирга ўша таомга бордим. У Расулуллоҳ cоллaллoҳy алайҳи васалламга нон билан қовоқ ва сур гўшт солинган шўрва келтирди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам ёғоч товоқнинг ҳар ер-ҳар еридан қовоқни териб еяётганларини кўрдим. Ўша кундан бери қовоқни яхши кўраман».
775/29- بَاب: شِرَاءِ الدَّوَابِّ وَالْحَمِيرِ
775.29-БОБ.
ҳайвонларни ВА ЭШАКларни СОТИБ ОЛИШ ҲАҚИДА
980/2097 - عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللهِ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: كُنْتُ مَعَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم فِي غَزَاةٍ، فَأَبْطَأَ بِي جَمَلِي وَأَعْيَا، فَأَتَى عَلَيَّ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم فَقَالَ: «جَابِرٌ». فَقُلْتُ: نَعَمْ، قَالَ: «مَا شَأْنُكَ؟» قُلْتُ: أَبْطَأَ عَلَيَّ جَمَلِي وَأَعْيَا فَتَخَلَّفْتُ، فَنَزَلَ يَحْجُنُهُ بِـمِحْجَنِهِ، ثُمَّ قَالَ: «ارْكَبْ». فَرَكِبْتُ، فَلَقَدْ رَأَيْتُهُ أَكُفُّهُ عَنْ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم، قَالَ: «تَزَوَّجْتَ؟» قُلْتُ: نَعَمْ: قَالَ: «بِكْرًا أَمْ ثَيِّبًا؟» قُلْتُ: بَلْ ثَيِّبًا، قَالَ: «أَفَلَا جَارِيَةً تُلَاعِبُهَا وَتُلَاعِبُكَ». قُلْتُ: إِنَّ لِي أَخَوَاتٍ، فَأَحْبَبْتُ أَنْ أَتَزَوَّجَ امْرَأَةً تَجْمَعُهُنَّ وَتَـمْشُطُهُنَّ، وَتَقُومُ عَلَيْهِنَّ، قَالَ: «أَمَّا إِنَّكَ قَادِمٌ، فَإِذَا قَدِمْتَ فَالْكَيْسَ الْكَيْسَ». ثُمَّ قَالَ: «أَتَبِيعُ جَمَلَكَ؟» قُلْتُ: نَعَمْ، فَاشْتَرَاهُ مِنِّي بِأُوقِيَّةٍ، ثُمَّ قَدِمَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَبْلِي، وَقَدِمْتُ بِالْغَدَاةِ، فَجِئْنَا إِلَى الْمَسْجِدِ، فَوَجَدْتُهُ عَلَى بَابِ الْمَسْجِدِ. قَالَ: «الْآنَ قَدِمْتَ؟» قُلْتُ: نَعَمْ. قَالَ: «فَدَعْ جَمَلَكَ، فَادْخُلْ فَصَلِّ رَكْعَتَيْنِ». فَدَخَلْتُ فَصَلَّيْتُ، فَأَمَرَ بِلَالًا أَنْ يَزِنَ لَهُ أُوقِيَّةً، فَوَزَنَ لِي بِلَالٌ فَأَرْجَحَ فِي الْمِيزَانِ، فَانْطَلَقْتُ حَتَّى وَلَّيْتُ، فَقَالَ: «ادْعُ لِي جَابِرًا». قُلْتُ: الْآنَ يَرُدُّ عَلَيَّ الْجَمَلَ، وَلَمْ يَكُنْ شَيْءٌ أَبْغَضَ إِلَيَّ مِنْهُ، قَالَ: «خُذْ جَمَلَكَ وَلَكَ ثَـمَنُهُ».
980.2097. Жобир ибн Абдуллоҳ розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам билан бирга бир ғазотда эдим, бўрам чарчаб қолиб, мени секинлатиб юборди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам олдимга келиб, «Жобир!» дедилар. Мен: «Ҳа», дедим. У зот: «Ҳолинг қалай?» дедилар. Мен: «Бўрам чарчаб қолиб, мени секинлатиб юборди, орқада қолдим», дедим. Шунда у зот тушиб, миҳжанлари* билан уни туртдилар. Кейин «Энди минавер», дедилар. Мен миндим. Энди мен уни Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан (ўтиб кетмасин деб) тийиб турар эдим.
У зот: «Уйландингми?» дедилар. Мен: «Ҳа», дедим. «Бокирагами, жувонгами?» дедилар. Мен: «Жувонга», дедим. У зот: «Бокирага эмасми? У билан ўйнашар эдинг, у ҳам сен билан ўйнашар эди», дедилар. Мен: «Менинг сингилларим бор. Уларнинг бошини бир қилиб, ювиб-тараб, устларида турадиган аёлга уйланишни истадим», дедим. У зот: «Сен (Мадинага) келадигансан. Келганингда (аҳлингга) назокатли бўл, назокатли бўл!» дедилар.
Кейин: «Бўрангни сотасанми?» дедилар. Мен: «Ҳа», дедим. Шунда уни мендан бир увқияга* сотиб олдилар. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам мендан олдин етиб келдилар. Мен эртасига етиб келдим. Масжидга келдик. Мен у зотни масжиднинг эшиги олдида топдим. У зот: «Энди келдингми?» дедилар. Мен: «Ҳа», дедим. У зот: «Бўрангни қўй. Кириб, икки ракат намоз ўқи», дедилар. Кириб, намоз ўқидим. У зот Билолга бир увқия ўлчаб беришни буюрдилар. Билол менга тарозини оғир қилиб ўлчаб берди. Мен кетмоқчи бўлиб ўгирилган эдим ҳамки, у зот: «Менга Жобирни чақир», дедилар. (Ичимда) «Энди бўрамни ўзимга қайтарадилар», дедим. Мен учун бундан ёмони йўқ эди. У зот: «Бўрангни ол, пули ҳам сенга», дедилар».
* Миҳжан – бир учи қайрилган, илмоқли ҳасса.
* Увқия – кумуш пул ўлчови. Бир увқия қирқ дирҳамга, аниқроғи 29,75 граммга тенг. Бу ўлчов бирлиги араб тилида вақия деб ҳам келади, биз ҳамма жойда увқия деб келтирдик.
776/20- بَاب: شِرَاءِ الْإِبِلِ الْهِيمِ
776.20-БОБ.
ЧАНҚоқ КАСАЛИГА УЧРАГАН ТУЯНИ СОТИБ ОЛИШ ҳақида
981/2099 – عَنْ عَبْدِ الله بْنِ عُمَرَ بْنِ الـخَطَّابِ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا، أنَّهُ اشْتَرَى إبلًا هِيمًا مِنْ رَجُلٍ وَلَهُ فِيهَا شَرِيكٌ، فَجَاءَ شَرِيكُهُ إلى ابْنِ عُمَرَ فَقَالَ له: إِنَّ شَرِيكِي بَاعَكَ إِبِلًا هِيمًا، وَلَمْ يُعَرِّفْكَ. قَالَ: فَاسْتَقْهَا، قَالَ: فَلَمَّا ذَهَبَ يَسْتَاقُهَ،ا فَقَالَ: دَعْهَا، رَضِينَا بِقَضَاءِ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم: لَا عَدْوَى.
981.2099. Бизга Алий сўзлаб берди. У айтади: «Бизга Суфён сўзлаб берди. У айтади: «Амр бундай деди:
«Бу ерда (Маккада) Наввос исмли бир киши бор эди. Унда чанқоқ касалига учраган туя бор эди, Ибн Умар розияллоҳу анҳумо бориб, унинг шеригидан ўша туяни сотиб олди. Шериги унинг олдига келиб: «Анави туяни сотиб юбордик», деди. У: «Уни кимга сотдинг?» деди. «Бир қарияга, (белгилари) шундай-шундай», деди. У: «Шўринг қургур, Аллоҳга қасамки, у Ибн Умар-ку!» деди. Кейин унинг (Ибн Умарнинг) олдига бориб: «Шеригим сизни танимай, сизга чанқоқ касалига учраган* туяни сотиб юборибди», деди. У: «Унда уни ҳайдаб кет», деди. У уни олиб кетмоқчи бўлганда, (Ибн Умар): «Уни қўй, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «Юқиш йўқ», деган ҳукмларига рози бўлдик», деди».
(Буни) Амрдан Суфённинг ўзи эшитган.
* Таржимада «чанқоқ касалига учраган туя» деб берилган ибора арабча матнда «ал-ҳийм» шаклида келган. Бу сўз кўпликдаги калима бўлиб, унинг бирлиги «ал-ҳоим»дир. Муаллифнинг таъкидлашича, арабларда нима бўлмасин, қайси соҳада бўлмасин, кўзлаган мақсадига терс ҳаракат қилган кишини «ал-ҳоим» дейилади. Чанқоқ касалига учраган туя ҳам юриш-туришида ана шундай нотўғри ҳаракат қиладиган бўлиб қолгани учун уни шундай номлашган. Бу касал юқумли бўлиб, унга чалинган туя сув ичиб қонмайдиган ва иситмалайдиган бўлиб қолади. Имом Бухорий бу ерда мазкур сўзнинг асл келиб чиқишига, чанқоқ касалига учраган туянинг аломат ва сифатига ишора қилиш билан бирга, «ал-ҳийм» калимасининг бирлиги «ал-ҳоим» эмас деб қараганларга раддия бермоқда.
Изоҳ: Суфён ушбу ҳадисни Амрдан бевосита ўзи эшитган. Бошқача қилиб айтганда, у ҳадисни тинглаш йўли билан ривоят қилган. Бу жумлани имом Бухорий ўз устози Алий ибн Абдуллоҳдан нақл қилган.
777/21- بَاب: ذِكْرِ الْحَجَّامِ
777.21-БОБ.
ҚОртиқчи ҳақида
982/2102 - عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: حَجَمَ أَبُو طَيْبَةَ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم فَأَمَرَ لَهُ بِصَاعٍ مِنْ تَـمْرٍ، وَأَمَرَ أَهْلَهُ أَنْ يُخَفِّفُوا مِنْ خَرَاجِهِ.
982.2102. Анас ибн Молик розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Абу Тойба Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан қон олди. Унга бир соъ хурмо (беришни) буюрдилар ва аҳлига унинг солиғини* енгиллатишларини буюрдилар».
Изоҳ: Абу Тойба қортиқчи, яъни қон олувчи қул бўлган.
* Қул солиғи деганда қулнинг бирор касб билан шуғулланиб топган даромадидан хожасига тўлайдиган кунлик тўлови тушунилади.
983/2103 - عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: احْتَجَمَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم وَأَعْطَى الَّذِي حَجَمَهُ، وَلَوْ كَانَ حَرَامًا لَمْ يُعْطِهِ.
983.2103. Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Набий cоллaллoҳy алайҳи васаллам қон олдирдилар. Қон олган кишига нарса бердилар. Агар бу ҳаром бўлганида, унга ҳеч нарса бермасдилар».
778/22- بَاب: التِّجَارَةِ فِيمَا يُكْرَهُ كَبْسُهُ
778.22-БОБ.
ЭРКАКЛАР ёки АЁЛЛАР УЧУН КИЙИШ МАКРУҲ
саналГАН НАРСАЛАРнинг ТИЖОРАТи ҳақида
.
984/2105 - عَنْ عَائِشَةَ أُمِّ الْمُؤْمِنِينَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا: أَنَّهَا اشْتَرَتْ نُـمْرُقَةً فِيهَا تَصَاوِيرُ، فَلَمَّا رَآهَا رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَامَ عَلَى الْبَابِ فَلَمْ يَدْخُلْهُ، فَعَرَفْتُ فِي وَجْهِهِ الْكَرَاهِيَةَ، فَقُلْتُ: يَا رَسُولَ اللهِ، أَتُوبُ إِلَى اللهِ وَإِلَى رَسُولِهِ صلى الله عليه وسلم، مَاذَا أَذْنَبْتُ؟ فَقَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «مَا بَالُ هَذِهِ النُّمْرُقَةِ؟» قُلْتُ: اشْتَرَيْتُهَا لَكَ لِتَقْعُدَ عَلَيْهَا وَتَوَسَّدَهَا، فَقَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «إِنَّ أَصْحَابَ هَذِهِ الصُّوَرِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ يُعَذَّبُونَ، فَيُقَالُ لَهُمْ: أَحْيُوا مَا خَلَقْتُمْ». وَقَالَ: «إِنَّ الْبَيْتَ الَّذِي فِيهِ الصُّوَرُ لَا تَدْخُلُهُ الْمَلَائِكَةُ».
984.2105. Мўминларнинг онаси Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Мен суратлари бор ёстиқ сотиб олган эдим. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам уни кўргач, эшик олдида туриб қолдилар, ундан кирмадилар. Юзларида норозилик пайқадим. «Эй Аллоҳнинг Расули, Аллоҳга ва Унинг Расули соллаллоҳу алайҳи васалламга тавба қиламан! Нима гуноҳ қилдим?» дедим. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Бу ёстиққа нима бор?» дедилар. «Уни сиз учун, унда ўтиришингиз ва уни ёстиқ қилиб тутишингиз учун сотиб олдим», дедим. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Албатта, ушбу суратларнинг эгалари қиёмат куни азобланадилар. Уларга: «Яратган нарсаларингизни тирилтиринг!» дейилади», дедилар ва: «Суратлар бор уйга фаришталар кирмайди», деб айтдилар».
779/23- بَاب: إِذَا اشْتَرَى شَيْئًا فَوَهَبَ مِنْ سَاعَتِهِ قَبْلَ أَنْ يَتَفَرَّقَا
779.23-БОБ.
БИР НАРСА СОТИБ ОЛса ва ЎША ЗАҲОТИ, Ажралмай туриб, ҲИБА ҚИЛИБ ЮБОРСА...
985/2115 - عَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: كُنَّا مَعَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم فِي سَفَرٍ، فَكُنْتُ عَلَى بَكْرٍ صَعْبٍ لِعُمَرَ، فَكَانَ يَغْلِبُنِي فَيَتَقَدَّمُ أَمَامَ الْقَوْمِ، فَيَزْجُرُهُ عُمَرُ وَيَرُدُّهُ، ثُمَّ يَتَقَدَّمُ، فَيَزْجُرُهُ عُمَرُ وَيَرُدُّهُ، فَقَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم لِعُمَرَ: «بِعْنِيهِ». فَبَاعَهُ مِنْ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم، فَقَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «هُوَ لَكَ يَا عَبْدَ اللهِ بْنَ عُمَرَ، تَصْنَعُ بِهِ مَا شِئْتَ».
985.2115. Ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам билан сафарда бирга эдик. Мен Умарнинг минилмаган асов ёш туяси устида эдим. У менга бўйсунмай, қавмнинг олдига ўтиб кетар эди. Умар пўписа қилиб, уни қайтарар эди. Кейин у яна ўтиб кетар ва Умар уни яна пўписа қилиб қайтарар эди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам Умарга: «Уни менга сот», дедилар. Умар: «У сизга, эй Аллоҳнинг Расули», деди. У зот: «Уни менга сот», дедилар. У Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга уни сотди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «У сенга, эй Абдуллоҳ ибн Умар, хоҳлаганингни қиласан», дедилар».
780/24- بَاب: مَا يُكْرَهُ مِنَ الْخِدَاعِ فِي الْبَيْعِ
780.24-БОБ.
САВДОДА АЛДовнинг макруҳлиги ҳақида
986/2117 - وَعَنْهُ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا: أَنَّ رَجُلًا ذَكَرَ لِلنَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم أَنَّهُ يُخْدَعُ فِي الْبُيُوعِ، فَقَالَ: «إِذَا بَايَعْتَ فَقُلْ لَا خِلَابَةَ».
986.2117. Абдуллоҳ ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Бир киши Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга савдо-сотиқда алданиб қолишини зикр қилди. Шунда у зот: «Қачон савдо қилсанг, «Авраш йўқ», деб айт», дедилар».
781/25- بَاب: مَا ذُكِرَ فِي الْأَسْوَاقِ
781.25-БОБ.
БОЗОРЛАР ХУСУСИДА ЗИКР ҚИЛИНГАН хабарлар ҳақида
987/2118 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا قَالَتْ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «يَغْزُو جَيْشٌ الْكَعْبَةَ، فَإِذَا كَانُوا بِبَيْدَاءَ مِنَ الْأَرْضِ يُخْسَفُ بِأَوَّلِهِمْ وَآخِرِهِمْ». قَالَتْ: قُلْتُ: يَا رَسُولَ اللهِ، كَيْفَ يُخْسَفُ بِأَوَّلِهِمْ وَآخِرِهِمْ وَفِيهِمْ أَسْوَاقُهُمْ وَمَنْ لَيْسَ مِنْهُمْ؟ قَالَ: «يُخْسَفُ بِأَوَّلِهِمْ وَآخِرِهِمْ، ثُمَّ يُبْعَثُونَ عَلَى نِيَّاتِهِمْ».
987.2118. Оиша розияллоҳу анҳо бундай сўзлаб берди:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Бир қўшин Каъбага ғазот қилади. Сайҳонлик ерга етганларида уларнинг аввалу охири ерга юттирилади», дедилар. «Эй Аллоҳнинг Расули, қандай қилиб уларнинг аввалу охири ерга юттирилади, ахир уларнинг орасида бозорчилар ва ўшалардан бўлмаганлар ҳам бор-ку?» дедим. У зот: «Уларнинг аввалу охири ерга юттирилади, сўнгра (қиёмат куни) ниятларига қараб тирилтириладилар», дедилар».
988/2120 - عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: كَانَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم فِي السُّوقِ، فَقَالَ رَجُلٌ: يَا أَبَا الْقَاسِمِ، فَالْتَفَتَ إِلَيْهِ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم، فَقَالَ: إِنـَّمَا دَعَوْتُ هَذَا، فَقَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «سـَمُّوا بِاسْمِي، وَلَا تَكَنَّوْا بِكُنْيَتِي».
988.2120. Анас ибн Молик розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам бозорда эдилар, бир киши: «Эй Абулқосим!» деди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам унга қайрилиб қарадилар. У (бошқа кишини кўрсатиб): «Мен манавини чақиргандим», деди. Шунда Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Исмимни қўйинглар, куням билан куняланманглар», дедилар».
989/2122 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ الدَّوْسِيِّ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: خَرَجَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم فِي طَائِفَةِ النَّهَارِ لَا يُكَلِّمُنِي وَلَا أُكَلِّمُهُ، حَتَّى أَتَى سُوقَ بَنِي قَيْنُقَاعَ، فَجَلَسَ بِفِنَاءِ بَيْتِ فَاطِمَةَ، فَقَالَ: «أَثَمَّ لُكَعُ، أَثَمَّ لُكَعُ؟» فَحَبَسَتْهُ شَيْئًا، فَظَنَنْتُ أَنَّهَا تُلْبِسُهُ سِخَابًا أَوْ تُغَسِّلُهُ، فَجَاءَ يَشْتَدُّ حَتَّى عَانَقَهُ وَقَبَّلَهُ وَقَالَ: «اللَّهُمَّ أَحْبِبْهُ وَأَحِبَّ مَنْ يُحِبُّهُ».
989.2122. Абу Ҳурайра Давсий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам кундузнинг бир қисмида ташқарига чиқдилар. У зот менга гапирмас, мен ҳам у зотга гапирмас эдим. Ниҳоят, Бану Қайнуқоънинг бозорига келдилар. Кейин Фотиманинг уйи ҳовлисида ўтириб: «Кичкинтой шу ердами?! Кичкинтой шу ердами?!» дедилар. (Фотима) уни бироз ушлаб қолди. Унга мунчоқ тақяпти ёки уни ювинтиряпти, деб ўйладим. У югургилаб келди. У зот уни қучоқладилар, ўпдилар ва: «Аллоҳим, уни яхши кўргин, уни яхши кўрганни ҳам яхши кўргин!» дедилар».
Суфён айтади: «Убайдуллоҳ менга Нофеъ ибн Жубайрнинг бир ракат витр ўқиганини кўрганини хабар қилди».
Изоҳ: Имом Бухорий бу охирги илова билан юқоридаги ҳадиснинг ровийларидан бири бўлган Убайдуллоҳнинг Нофеъ ибн Жубайрни кўрганини, у билан кўришганини таъкидламоқчи бўлган.
990/2123 - عَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ الله عَنْهُمَا أَنَّهُمْ كَانُوا يَشْتَرُونَ الطَّعَامَ مِنَ الرُّكْبَانِ عَلَى عَهْدِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم، فَيَبْعَثُ عَلَيْهِمْ مَنْ يـَمْنَعُهُمْ أَنْ يَبِيعُوهُ حَيْثُ اشْتَرَوْهُ، حَتَّى يَنْقُلُوهُ حَيْثُ يُبَاعُ الطَّعَامُ.
وَقَالَ ابْنُ عُمَرَ: نَـهى النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم أنْ يُبَاعَ الطعامُ إِذَا اشْتَرَاهُ حَتَّى يَسْتَوْفِيَهُ.
990.2123. Нофеъдан ривоят қилинади:
«Ибн Умар бизга айтиб бердики, улар Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг даврларида карвондан егулик сотиб олишар экан. Шунда у зот уларни (саҳобаларни) уни (сотиб олинган егуликни) егулик сотиладиган жойга кўчириб ўтмагунларича сотиб олган жойларида сотишдан қайтаришга одам жўнатар эканлар».
782/26- بَاب: كَرَاهِيَةِ السَّخَبِ فِي السُّوقِ
782.26-БОБ.
БОЗОРДА шовқин солишнинг МАКРУҲЛИГИ ҳақида
991/2125 - عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ عَمْرِو بْنِ الْعَاصِ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا: أنَّهُ سُئِلَ عَنْ صِفَةِ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم فِي التَّوْرَاةِ، قَالَ: أَجَلْ، وَاللهِ إِنَّهُ لَمَوْصُوفٌ فِي التَّوْرَاةِ بِبَعْضِ صِفَتِهِ فِي الْقُرْآنِ: (يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ إِنَّا أَرْسَلْنَاكَ شَاهِدًا وَمُبَشِّرًا وَنَذِيرًا) [الأحزاب: 45] وَحِرْزًا لِلْأُمِّيِّينَ، أَنْتَ عَبْدِي وَرَسُولِي، سَمَّيْتُكَ الْمُتَوَكِّلَ، لَيْسَ بِفَظٍّ وَلَا غَلِيظٍ، وَلَا سَخَّابٍ فِي الْأَسْوَاقِ، وَلَا يَدْفَعُ بِالسَّيِّئَةِ السَّيِّئَةَ، وَلَكِنْ يَعْفُو وَيَغْفِرُ، وَلَنْ يَقْبِضَهُ اللهُ حَتَّى يُقِيمَ بِهِ الْمِلَّةَ الْعَوْجَاءَ بِأَنْ يَقُولُوا: لَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ، وَيَفْتَحُ بِـهَا أَعْيُنًا عُمْيًا، وَآذَانًا صُمًّا، وَقُلُوبًا غُلْفًا.
991.2125. Ато ибн Ясордан ривоят қилинади:
«Абдуллоҳ ибн Амр ибн Ос розияллоҳу анҳумо билан кўришиб қолдим. «Менга Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг Тавротдаги сифатларидан хабар беринг», дедим. У: «Ҳа, Аллоҳга қасамки, у зот Қуръондаги баъзи сифатлари билан Тавротда ҳам сифатланганлар: «Эй Набий, албатта, Биз сени гувоҳ, хушхабар берувчи, огоҳлантирувчи ва уммийлар учун ҳимоя қўрғони қилиб юбордик. Сен бандамсан ва Расулимсан. Сени Мутаваккил деб номладим. У бадхулқ ҳам, қўпол ҳам, бозорларда шовқин солувчи ҳам эмас. У ёмонликни ёмонлик билан қайтармас, балки афв қилур ва кечирур. Аллоҳ унинг воситасида эгри (йўлдаги) миллатни «Лаа илаҳа иллаллоҳ» дейдиган қилиб тўғриламагунча уни асло қабз қилмас. У билан кўр кўзларни, гунг қулоқларни ва берк қалбларни очади», деди».
Ибн Саломдан ривоят қилинади: «Ҳар бир ғилофдаги нарса ғулф (берк) бўлади. «Сайфун ағлафу» (қиндаги қилич), «Қавсун ғолфаау» (ғилофдаги камон), киши хатна қилинмаган бўлса, «рожулун ағлафу» бўлади».
Изоҳ: Бу ерда ҳадисдаги «берк» деб ўгирилган «ғулф» калимаси маънодош сўзлар ёрдамида тушунтирилмоқда.
783/27- بَاب: الْكَيْلِ عَلَى الْبَائِعِ وَالْمُعْطِي
783.27-БОБ.
ЎЛЧАб бериш СОТУВЧИ ВА БЕРУВЧИнинг ЗИММАСИДА экани ҳақида
992/2127 - عَنْ جَابِرٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: تُوُفِّيَ عَبْدُ اللهِ بْنُ عَمْرِو بْنِ حَرَامٍ وَعَلَيْهِ دَيْنٌ، فَاسْتَعَنْتُ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم عَلَى غُرَمَائِهِ أَنْ يَضَعُوا مِنْ دَيْنِهِ، فَطَلَبَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم إِلَيْهِمْ فَلَمْ يَفْعَلُوا، فَقَالَ لِيَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «اذْهَبْ فَصَنِّفْ تَمْرَكَ أَصْنَافًا، الْعَجْوَةَ عَلَى حِدَةٍ، وَعَذْقَ زَيْدٍ عَلَى حِدَةٍ، ثُمَّ أَرْسِلْ إِلَيَّ». فَفَعَلْتُ، ثُمَّ أَرْسَلْتُ إِلَى النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم، فَجَلَسَ عَلَى أَعْلَاهُ، أَوْ فِي وَسَطِهِ، ثُمَّ قَالَ: «كِلْ لِلْقَوْمِ». فَكِلْتُهُمْ حَتَّى أَوْفَيْتُهُمُ الَّذِي لَهُمْ، وَبَقِيَ تـَمْرِي كَأَنَّهُ لَمْ يَنْقُصْ مِنْهُ شَيْءٌ.
992.2127. Жобир розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Абдуллоҳ ибн Амр ибн Ҳаром зиммасида қарзи билан вафот этди. Ҳақдорлари унинг қарзидан бир қисмини кечиб юборишсин, деб Набий соллаллоҳу алайҳи васалламдан ёрдам сўрадим. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам улардан (буни) талаб қилган эдилар, қилишмади. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам менга: «Бориб, хурмоларингни ажвасини алоҳида, азқи Зайдини алоҳида қилиб, навларга ажрат. Сўнгра менга одам жўнат», дедилар. Мен ўшандай қилиб, сўнг Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга одам жўнатдим. У зот унинг тепасига ёки ўртасига ўтирдилар. Кейин: «Одамларга тортиб бер», дедилар. Уларга тортиб бердим, ҳатто ҳақларини тўлиқ қилиб бердим. Хурмойим эса ортиб қолди. Гўё ундан ҳеч нарса камаймагандек эди».
Фирос айтади: «Шаъбийдан ривоят қилинади: «Бизга Жобир розияллоҳу анҳу сўзлаб берди: «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам уларга тортиб-тортиб беравердилар, ниҳоят уни адо қилдилар».
Ҳишом айтади: «Ваҳбдан ривоят қилинади: «Жобирдан ривоят қилинадики, Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Унга (ҳақдорга) бўлиб-бўлиб бер ва тўлиқ қилиб бер», дедилар».
784/28- بَاب: مَا يُسْتَحَبُّ مِنَ الْكَيْلِ
784.28-БОБ.
тортишнинг МУСТАҲАБлиги ҳақида
993/2128 - عَنِ الْمِقْدَامِ بْنِ مَعْدِ يكَرِبَ رَضِيَ الله عَنْهُ،: عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «كِيلُوا طَعَامَكُمْ يُبَارَكْ لَكُمْ».
993.2128. Миқдом ибн Маъдийкариб розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Егуликларингизни (олди-сотдида) тортинглар, сизларга барака берилади», дедилар».
785/29- بَاب: بَرَكَةِ صَاعِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم وَمُدِّهِمْ
785.29-БОБ.
НАБИЙ СОЛЛАЛЛОҲУ АЛАЙҲИ ВАСАЛЛАМНИНГ
СОЪ ВА МУДДЛАРИНИНГ* БАРАКАСИ
994/2129 - عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ زَيْدٍ، رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم: «أَنَّ إِبْرَاهِيمَ حَرَّمَ مَكَّةَ وَدَعَا لَهَا، وَحَرَّمْتُ الْمَدِينَةَ كَمَا حَرَّمَ إِبْرَاهِيمُ مَكَّةَ، وَدَعَوْتُ لَهَا فِي مُدِّهَا وَصَاعِهَا، مِثْلَ مَا دَعَا إِبْرَاهِيمُ عليه السلام لِمَكَّةَ».
994.2129. Абдуллоҳ ибн Зайд розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Албатта, Иброҳим Маккани ҳарам қилди ва унинг ҳаққига дуо қилди. Иброҳим Маккани ҳарам қилганидек, мен Мадинани ҳарам қилдим ва Иброҳим алайҳиссалом Макка ҳаққига дуо қилганидек, унинг мудди ва соъининг* ҳаққига дуо қилдим», дедилар».
Изоҳ: «Ҳарам» сўзи аслида «тақиқланган», «ман қилинган» деган маъноларни англатади. Маълум ой, кун ёки жойнинг «ҳаром» дейилиши араб тили балоғатидаги «эркин мажоз» қоидасига кўрадир. «Ҳарам» – муқаддас деб эълон қилинган махсус ҳудуд ёки нарса бўлиб, уни улуғлаш, эъзозлаш мақсадида унга боғлиқ ўринларда одатда жоиз бўлган баъзи ишларни қилиш унинг шарафи учун тақиқланади, ҳаром қилинади.
* Ҳанафийларга кўра, бир мудд ҳажмда 0,84 литр, оғирликда 812,5 граммга, жумҳур наздида эса ҳажмда 0,6875 литр ва оғирликда 544 граммга тўғри келади. Соъ – ёғочдан қилинган идиш бўлиб, у ўша даврда ўлчов вазифасини бажарган. Соъдан сув идиши сифатида ҳам фойдаланилган. Ҳанафий мазҳабига кўра, бир соъ ҳажмда 3 литр 330 мл, оғирликда 3 кг 250 граммга тўғри келади. Жумҳур уламолар наздида эса бир соъ ҳажмда 2 литр 750 мл, оғирликда эса 2 кг 040 граммга тўғри келади.
786/30- بَاب: مَا يُذْكَرُ فِي بَيْعِ الطَّعَامِ وَالْحُكْرَةِ
786.30-БОБ.
ЕГУЛИК САВДОСИ ВА СОТМАЙ УШЛАБ ТУРИШ
хусуСИДА ЗИКР ҚИЛИНГАН хабарлар ҲАҚИДА
995/2131 – عَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ الله عَنْهُمَا قَالَ: رَأَيْتُ الَّذِينَ يَشْتَرُونَ الطَّعَامَ مُجَازَفَةً يُضْرَبُونَ عَلَى عَهْدِ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم أَنْ يَبِيعُوهُ حَتَّى يُؤْوُوهُ إِلَى رِحَالِهِمْ.
995.2131. Солим отаси розияллоҳу анҳудан ривоят қилади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг даврларида егуликни кўтарасига* сотиб оладиганларнинг уни манзилларига олиб бормай сотганлари учун калтакланганини кўрганман».
Изоҳ: Биз «кўтарасига сотиб олиш» деб таржима қилган калима ҳадисда «мужазафатан» деб келган. Байънинг бу тури фиқҳда «жузоф савдоси» ёки «жизоф савдоси» деб ҳам юритилади. Истилоҳда «жузоф савдоси» деб ўлчанадиган, тортиладиган ёки саналадиган нарсани ҳеч қандай ўлчаш, тортиш ва санашсиз улгуржи сотишга айтилади.
996/2132 - عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا: أَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم نَهَى أَنْ يَبِيعَ الرَّجُلُ طَعَامًا حَتَّى يَسْتَوْفِيَهُ. قُلْتُ لاِبْنِ عَبَّاسٍ: كَيْفَ ذَاكَ؟ قَالَ: ذَاكَ دَرَاهِمُ بِدَرَاهِمَ، وَالطَّعَامُ مُرْجَأٌ.
996.2132. Ибн Товус отасидан ривоят қилади:
«Ибн Аббос розияллоҳу анҳумо: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам кишининг егуликни тўлиқ қўлга киритмагунча сотишидан қайтардилар», деди.
Ибн Аббосга: «Қандай қилиб?» дедим. У: «Бу – егулик қўлга кирмай туриб дирҳамни дирҳамга уриштириш-да», деди».
997/2134 - عَنْ عُمَرَ بْنِ الْخَطَّابِ رَضِيَ الله عَنْهُ، يُخْبِرُ عَنْ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «الذَّهَبُ بِالذَّهَبِ رِبًا إِلَّا هَاءَ وَهَاءَ، وَالْبُرُّ بِالْبُرِّ رِبًا إِلَّا هَاءَ وَهَاءَ، وَالتَّمْرُ بِالتَّمْرِ رِبًا إِلَّا هَاءَ وَهَاءَ، وَالشَّعِيرُ بِالشَّعِيرِ رِبًا إِلَّا هَاءَ وَهَاءَ».
997.2134. Молик ибн Авсдан ривоят қилинади:
«У: «Пул айирбошлайдиган ким бор?» деди. Талҳа: «Мен. Хазинабонмиз ўрмондан келсин», деди.
Суфён: «Зуҳрийдан ёд олганимиз шу, қўшимчаси йўқ», дейди. У айтади: «Молик ибн Авс менга Умар ибн Хаттоб розияллоҳу анҳунинг Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан хабар айтганини эшитганини айтди. У зот: «Қўлдан қўлга бўлмаса, тиллага тилла рибодир. Қўлдан қўлга бўлмаса, буғдойга буғдой рибодир. Қўлдан қўлга бўлмаса, хурмога хурмо рибодир. Қўлдан қўлга бўлмаса, арпага арпа рибодир», деган эканлар».
787/31- بَاب: لَا يَبِيعُ عَلَى بَيْعِ أَخِيهِ، وَلَا يَسُومُ عَلَى سَوْمِ أَخِيهِ،
حَتَّى يَأْذَنَ لَهُ أَوْ يَتْرُكَ
787.31-БОБ.
ИЗН БЕРмагунича ЁКИ ТАРК ҚИЛМАГУНиЧА
БИРОДАРИнинг САВДОСИ УСТИГА САВДО ҚИЛМАЙДИ
ВА БИРОДАРИнинг БАҲОЛАШИШИ УСТИГА БАҲОЛАШМАЙДИ
998/2140 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: نَهَى رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم أَنْ يَبِيعَ حَاضِرٌ لِبَادٍ، وَلَا تَنَاجَشُوا، وَلَا يَبِيعُ الرَّجُلُ عَلَى بَيْعِ أَخِيهِ، وَلَا يَخْطُبُ عَلَى خِطْبَةِ أَخِيهِ، وَلَا تَسْأَلُ الْمَرْأَةُ طَلَاقَ أُخْتِهَا لِتَكْفَأَ مَا فِي إِنَائِهَا.
998.2140. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ерлик одамнинг четдан келганга сотиб беришидан қайтардилар. Нажш* қилманглар. Киши биродарининг савдоси устига савдо қилмайди, унинг совчилиги устига совчи қўймайди ва аёл ўз дугонасининг идишидагини ағдариб олиш учун унинг талоғини сўрамайди».
* «Нажш» сўзи луғатда «қўзғатиш», «авраш», «шишириб кўрсатиш» маъносини англатади. Савдода эса бошқаларни қизиқтириш учун молни баланд баҳога савдолашишдир. Бунда харидор бўлиб кўринаётган шахс сотувчи билан келишиб олган бўлади. Молни мақтаб, баланд нархга савдолашади. Уларнинг қизғин савдосини кўрган бошқа кишилар ҳам молни ўша нархга сотиб ола бошлайдилар. Бу иш қатъиян мумкин эмас, бу тарзда топилган маблағ ҳаром бўлади.
Изоҳ: «Дугонасининг идишидагини ағдариб олиш» деганда эрига ёлғиз хотин бўлиб, нафақанинг фақат ўзига бўлиши учун эридан кундошини талоқ қилишни сўраш тушунилади. Шунингдек, эр иккинчи ёки учинчи хотин қилиш учун бир аёлга совчи қўйса, ўша кундош билан яшашни истамай, талоқ сўрашидир.
788/32- بَاب: بَيْعِ الْمُزَايَدَةِ
788.32-БОБ.
КИМОШДИ САВДОСИ ҲАҚИДА
999/2141 - عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللهِ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا: أَنَّ رَجُلًا أَعْتَقَ غُلَامًا لَهُ عَنْ دُبُرٍ، فَاحْتَاجَ، فَأَخَذَهُ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم فَقَالَ: «مَنْ يَشْتَرِيهِ مِنِّي؟» فَاشْتَرَاهُ نُعَيْمُ بْنُ عَبْدِ اللهِ بِكَذَا وَكَذَا، فَدَفَعَهُ إِلَيْهِ.
999.2141. Жобир ибн Абдуллоҳ розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Бир киши қулини ўзидан кейин озод бўладиган қилиб қўйган эди, ўзи муҳтож бўлиб қолди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам уни (ғуломни) олиб: «Буни мендан ким сотиб олади?» дедилар. Уни Нуъайм ибн Абдуллоҳ фалончага сотиб олди. У зот уни (пулни) унга (қулнинг эгасига) бердилар».
789/33- بَاب: بَيْعِ الْغَرَرِ وَحَبَلِ الْحَبَلَةِ
789.33-БОБ.
ҒАРАР* ВА «ҲОМИЛАНИНГ ҲОМИЛАСИ» САВДОси ҲАҚИДА
* «Ғарар» сўзи алдов ва хатар маъноларини билдиради. Бор-йўқлиги, оз-кўплиги ёки қўлга киритиш имконияти маълум бўлмаган нарсанинг савдоси ғарар савдодир.
1000/2143 - عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم نَهَى عَنْ بَيْعِ حَبَلِ الْحَبَلَةِ، وَكَانَ بَيْعًا يَتَبَايَعُهُ أَهْلُ الْجَاهِلِيَّةِ، كَانَ الرَّجُلُ يَبْتَاعُ الْجَزُورَ إِلَى أَنْ تُنْتَجَ النَّاقَةُ، ثُمَّ تُنْتَجُ الَّتِي فِي بَطْنِهَا.
1000.2143. Нофеъдан ривоят қилинади:
«Абдуллоҳ ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам «ҳомиланинг ҳомиласи» савдодан қайтардилар».
Бу жоҳилият аҳли қиладиган савдо эди. Киши бир туяни урғоси туя болалаб, кейин унинг қорнидаги ҳам болалагунича муддатга деб сотиб олар эди».
Изоҳ: Жоҳилият даврида ҳаётнинг бошқа жабҳалари қатори савдо соҳасида ҳам турли бўлмағур, номаъқул одатлар бор эди. Шулардан бири, ушбу ҳадисда келган «ҳомиланинг ҳомиласи» деб номланган савдодир. Уламолар Ибн Умар розияллоҳу анҳумонинг «ҳомиланинг ҳомиласи» деган иборасини асосан икки хил тушунтиришган:
а) Туянинг болалашини муддат қилиб тайинлаш. Бирон нарсани маълум муддатга савдолашишда молни топшириш вақтини «бўғоз туянинг ҳомиласи болалагунича», деб белгилаш. Мисол учун, биров бир туяни сотиб олмоқчи бўлади-да, унинг пулини сотувчига бераётиб, маълум бир бўғоз туяни кўрсатиб, «мана шу бўғоз туянинг қорнидаги боласи болалаганида туя менга ўтади», дейди. Бу изоҳ ҳадиснинг давомида очиқ айтилмоқда. Аммо 2256-ҳадисда ушбу ҳадисни Ибн Умар розияллоҳу анҳумодан нақл қилаётган шогирди Нофеъ: «Ҳомиланинг ҳомиласи» дегани «бўғоз туянинг ўз қорнидагини болалаши» деганидир», деб изоҳлаган. Кейинроқ «Жоҳилият аҳли кунлари» ҳақидаги бобда Ибн Умар розияллоҳу анҳумо ушбу савдони «бўғоз туянинг ҳомиласи ҳомиладор бўлгунича» деб тушунтиради. Ҳар учала изоҳ ҳам тўғри келади ва ҳаммасида ҳам муддат аниқ эмас. Шу боис, бу тур салам савдо ман қилинган.
Айрим шориҳлар ҳар учала изоҳ ҳам Нофеъ раҳматуллоҳи алайҳга тегишли бўлиши ҳам мумкин, дейдилар.
б) «Ҳомиланинг ҳомиласи»ни савдолашиш одати ҳам бўлган. Бу бўғоз туянинг ҳомиласининг ҳомиласини олди-сотди қилишдир. Бундай салам савдо ҳам мумкин эмас, чунки бу етказиб берилишига кафолат бўлмаган нарсани савдолашишдир. Бўғоз туянинг қорнидаги ҳомила эркакми, урғочими, у ҳали соғ туғиладими ёки ўлиб қоладими, агар соғ туғилса, у болалайдими, йўқми – ҳеч бири аниқ эмас. Шунинг учун бундай савдодан қайтарилган. Мазкур икки савдо тури ҳам жоҳилият даврида мажуд бўлган ва Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бунга чек қўйганлар.
790/34- بَاب:
1001/2151 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «مَنِ اشْتَرَى غَنَمًا مُصَرَّاةً فَاحْتَلَبَهَا، فَإِنْ رَضِيَهَا أَمْسَكَهَا، وَإِنْ سَخِطَهَا فَفِي حَلْبَتِهَا صَاعٌ مِنْ تَـمْرٍ».
1001.2151. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу айтади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ким елини бўғилган қўй сотиб олиб, уни соққан бўлса, агар унга рози бўлса, олиб қолади, рози бўлмаса, соғилган сути учун бир соъ хурмо бор», дедилар».
791/35- بَاب: بَيْعِ الْعَبْدِ الزَّانِي
791.35-БОБ.
ЗИНОКОР ҚУЛНИНГ САВДОСИ ҲАҚИДА
1002/2152 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ، قَالَ: قَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «إِذَا زَنَتِ الْأَمَةُ فَتَبَيَّنَ زِنَاهَا فَلْيَجْلِدْهَا وَلَا يُثَرِّبْ، ثُمَّ إِنْ زَنَتْ فَلْيَجْلِدْهَا وَلَا يُثَرِّبْ، ثُمَّ إِنْ زَنَتِ الثَّالِثَةَ فَلْيَبِعْهَا وَلَوْ بِحَبْلٍ مِنْ شَعَرٍ».
1002.2152. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Агар чўри зино қилса-ю, зино қилгани аниқланса, уни дарраласин, лекин ҳақоратламасин. Яна зино қилса, уни дарраласин, лекин ҳақоратламасин. Яна учинчи бор зино қилса, жун арқон эвазига бўлса ҳам сотиб юборсин», дедилар».
792/36- بَابٌ: هَلْ يَبِيعُ حَاضِرٌ لِبَادٍ بِغَيْرِ أَجْرٍ؟ وَهَلْ يُعِينُهُ أَوْ يَنْصَحُهُ؟
792.36-БОБ.
ЕРЛИК ОДАМ четдан келганга ҳақ олмай мол СОТИб бераДИМИ ва УНГА ЁРДАМ БЕРиб, холис маслаҳат бераДИМИ?
1003/2158 - عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «لَا تَلَقَّوُا الرُّكْبَانَ، وَلَا يَبِيعُ حَاضِرٌ لِبَادٍ». فَقِيلَ لابْنِ عَبَّاسٍ: مَا قَوْلُهُ «لَا يَبِيعُ حَاضِرٌ لِبَادٍ»؟ قَالَ: لَا يَكُونُ لَهُ سِـمْسَارًا.
1003.2158. Абдуллоҳ ибн Товус отасидан ривоят қилади:
«Ибн Аббос розияллоҳу анҳумо деди: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Карвондагиларни (бозорга етиб келмасидан) тўсиб чиқманглар. Ерлик одам четдан келганга мол сотиб бермайди», дедилар». Мен Ибн Аббосга: «У зотнинг «Ерлик одам четдан келганга мол сотиб бермайди», деганлари нимаси?» дедим. «Унга даллол бўлмайди», деди».
Изоҳ: «Карвондагилар» деганда бозорга ташқаридан мол олиб келганлар тушунилади. Яна 2149-ҳадиснинг изоҳига қаранг.
793/37- بَاب: النَّهْيِ عَنْ تَلَقِّي الرُّكْبَانِ
793.37-БОБ.
КАРВОНдагилаРНИ ТЎСИБ ЧИҚИШДАН ҚАЙТАРИШ ҳақида
1004/2165 - عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «لَا يَبِيعُ بَعْضُكُمْ عَلَى بَيْعِ بَعْضٍ، وَلَا تَلَقَّوُا السِّلَعَ حَتَّى يُهْبَطَ بِهَا إِلَى السُّوقِ».
1004.2165. Абдуллоҳ ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Бирингиз бирингизнинг савдоси устига савдо қилмайди. Савдо моли бозорга туширилмагунча уни тўсиб чиқманглар», дедилар».
794/38- بَاب: بَيْعِ الزَّبِيبِ بِالزَّبِيبِ وَالطَّعَامِ بِالطَّعَامِ
794.38-БОБ.
МАЙИЗНИ МАЙИЗГА ВА егуликни егуликка айирбошлаШ ҳақида
1005/2171 - وَعَنْهُ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم نَهَى عَنِ الْمُزَابَنَةِ. وَالْمُزَابَنَةُ: بَيْعُ الثَّمَرِ بِالتَّمْرِ كَيْلًا، وَبَيْعُ الزَّبِيبِ بِالْكَرْمِ كَيْلًا.
1005.2171. Абдуллоҳ ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам музобанадан қайтардилар. Музобана – ҳўл хурмони қуруқ хурмога ва майизни узумга ўлчаб сотишдир».
Изоҳ: Музобана савдоси – шохида турган ҳўл хурмони чамалаб, шу миқдордаги қуруқ хурмога сотиш. Масалан, бир сўриток узумни юз кило майиз қилади деб тахмин қилиб, юз кило майизга алмаштириш. Баъзи уламолар хурмо ва узумдан бошқа ҳар қандай ҳўл мевани ҳам қуритилган жинсдошига сотиш мумкин эмас, дейдилар.
795/39- بَاب: بَيْعِ الشَّعِيرِ بِالشَّعِيرِ
795.39-БОБ.
АРПАНИ АРПАГА айирбошлаш ҳақида
1006/2174 - عَنْ مَالِكِ بْنِ أَوْسٍ رَضِيَ الله عَنْهُ أَنَّهُ الْتَمَسَ صَرْفًا بِـمِائَةِ دِينَارٍ، فَدَعَانِي طَلْحَةُ بْنُ عُبَيْدِ اللهِ، فَتَرَاوَضْنَا حَتَّى اصْطَرَفَ مِنِّي، فَأَخَذَ الذَّهَبَ يُقَلِّبُهَا فِي يَدِهِ ثُمَّ قَالَ: حَتَّى يَأْتِيَ خَازِنِي مِنَ الْغَابَةِ، وَعُمَرُ رَضِيَ الله عَنْهُ يَسْمَعُ ذَلِكَ، فَقَالَ: وَاللهِ لَا تُفَارِقُهُ حَتَّى تَأْخُذَ مِنْهُ، قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «الذَّهَبُ بِالذَّهَبِ رِبًا إِلَّا هَاءَ وَهَاءَ، وَذَكَرَ بَقِيَ الـحَدِيثِ وَقَدْ تَقَدَمَ.
1006.2174. Молик ибн Авс бундай хабар қилади:
«Мен юз динорни алмаштирмоқчи бўлдим. Шунда Талҳа ибн Убайдуллоҳ мени чақирди. Иккимиз савдолашдик, у менга алмаштириб берадиган бўлди. Тиллани олиб, қўлида айлантириб кўрди. Кейин: «Хазинабоним ғобадан* келсин», деди. Умар буни эшитиб турган эди, бундай деди: «Аллоҳга қасамки, ундан олмагунингча ажрамайсан. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Қўлдан қўлга бўлмаса, тиллага тилла рибодир. Қўлдан қўлга бўлмаса, буғдойга буғдой рибодир. Қўлдан қўлга бўлмаса, арпага арпа рибодир. Қўлдан қўлга бўлмаса, хурмога хурмо рибодир», деганлар».
* Ғоба – луғатда асли дарахтзор, ўрмон деган маънони билдириб, бу ерда Мадинадан тўққиз мил (бир мил 1848 м) узоқликда, Шом йўлида жойлашган ўрмон кўзда тутилган.
796/40- بَاب: بَيْعِ الذَّهَبِ بِالذَّهَبِ
796.40-БОБ.
ТИЛЛАНИ ТИЛЛАГА СОтИШ ҳақида
1007/2175 - عَنْ أَبِي بَكْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «لَا تَبِيعُوا الذَّهَبَ بِالذَّهَبِ إِلَّا سَوَاءً بِسَوَاءٍ، وَالْفِضَّةَ بِالْفِضَّةِ إِلَّا سَوَاءً بِسَوَاءٍ، وَبِيعُوا الذَّهَبَ بِالْفِضَّةِ، وَالْفِضَّةَ بِالذَّهَبِ كَيْفَ شِئْتُمْ».
1007.2175. Абу Бакра розияллоҳу анҳу айтади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Тиллани тиллага фақат тенгма-тенг, кумушни кумушга ҳам фақат тенгма-тенг сотинглар. Тиллани кумушга, кумушни тиллага эса қандай хоҳласангиз, сотаверинглар», дедилар».
796/40- بَاب: بَيْعِ الْفِضَّةِ بِالْفِضَّةِ
796.40-БОБ.
КУМУШНИ КУМУШГА СОтИШ ҲАҚИДА
1008/2177 - عَنْ أَبِي سَعِيدٍ الْخُدْرِيِّ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «لَا تَبِيعُوا الذَّهَبَ بِالذَّهَبِ إِلَّا مِثْلًا بِـمِثْلٍ، وَلَا تُشِفُّوا بَعْضَهَا عَلَى بَعْضٍ، وَلَا تَبِيعُوا الْوَرِقَ بِالْوَرِقِ إِلَّا مِثْلًا بِـمِثْلٍ، وَلَا تُشِفُّوا بَعْضَهَا عَلَى بَعْضٍ، وَلَا تَبِيعُوا مِنْهَا غَائِبًا بِنَاجِزٍ».
1008.2177. Абу Саъид Худрий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Тиллани тиллага фақат мислга мисл қилиб сотинглар. Бирини бошқасидан кўп қилманглар. Кумуш тангани кумуш тангага фақат мислга мисл қилиб сотинглар. Бирини бошқасидан кўп қилманглар. Уларнинг ҳозир бўлмаганини (насиясини) нақд турганига сотманглар», дедилар».
798/42- بَاب: بَيْعِ الدِّينَارِ بِالدِّينَارِ نَسَاءً
798.42-БОБ.
ДИНОРНИ ДИНОРГА НАСИЯГА СОТИШ ҲАҚИДА
1009/2178 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: الدِّينَارُ بِالدِّينَارِ، وَالدِّرْهَمُ بِالدِّرْهَمِ. فَقِيلَ لَهُ: فَإِنَّ ابْنَ عَبَّاسٍ لَا يَقُولُهُ! فَقَالَ أَبُو سَعِيدٍ لابْنِ عَبَّاسٍ: سَـمِعْتَهُ مِنَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم، أَوْ وَجَدْتَهُ فِي كِتَابِ اللهِ؟ قَالَ: كُلُّ ذَلِكَ لَا أَقُولُ، وَأَنْتُمْ أَعْلَمُ بِرَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم مِنِّي، وَلَكِنَّنِي أَخْبَرَنِي أُسَامَةُ: أَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «لَا رِبًا إِلَّا فِي النَّسِيئَةِ».
1009.2178, 2179. Абу Солиҳ Зайёт бундай хабар қилади:
«У Абу Саъид Худрий розияллоҳу анҳунинг «Динор динор билан, дирҳам дирҳам билан» деяётганини эшитиб қолиб, унга: «Ибн Аббос бундай демайди-ку?» дебди. Шунда Абу Саъид айтибди: «Унга савол бериб: «Буни сен Набий соллаллоҳу алайҳи васалламдан эшитдингми ёки Аллоҳнинг Китобида топдингми?» дедим. У (Ибн Аббос) деди: «Уларнинг бирортасидан демайман. Сизлар Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламни мендан кўра яхшироқ биласиз. Лекин Усома менга «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам «Рибо фақат насияда бўлади» деганлар, деб айтган эди».
799/43- بَاب: بَيْعِ الْوَرِقِ بِالذَّهَبِ نَسِيئَةً
799.43-БОБ.
КУМУШ тангаНИ ТИЛЛАГА НАСИЯга сотиш ҳақида
1010/2180 و2181 – عَنِ البَرَاءِ بْنِ عَازِبٍ وَزَيْدِ بْنِ أرْقَمَ رَضِيَ الله عَنْهُمَا: أنَّهُمَا سُئِلَا عَنِ الصَّرْفِ، فَكُلُّ وَاحِدٍ مِنْهُمَا يَقُولُ: هَذَا خَيْرٌ مِنِّي، فَكِلَاهُمَا يَقُولُ: نَهَى رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم عَنْ بَيْعِ الذَّهَبِ بِالْوَرِقِ دَيْنًا.
1010.2180, 2181. Абу Минҳол айтади:
«Мен Баро ибн Озиб ва Зайд ибн Арқам розияллоҳу анҳумдан саррофлик ҳақида сўрадим. Уларнинг ҳар бири (иккинчиси ҳақида): «Бу мендан яхшироқ», дер эди. Бас, икковлари ҳам: «Набий cоллaллoҳy алайҳи васаллам тиллани кумуш тангага қарзга сотишдан қайтарганлар», дейишди».
800/44- بَاب: بَيْعِ الْمُزَابَنَةِ
800.44-БОБ.
МУЗОБАНА САВДОСИ ҳақида.
1011/2183 - عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «لَا تَبِيعُوا الثَّمَرَ حَتَّى يَبْدُوَ صَلَاحُهُ، وَلَا تَبِيعُوا الثَّمَرَ بِالتَّمْرِ».
1012/2189 - عَنْ جَابِرٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: نَهَى النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم عَنْ بَيْعِ الثَّمَرِ حَتَّى يَطِيبَ، وَلَا يُبَاعُ شَيْءٌ مِنْهُ إِلَّا بِالدِّينَارِ وَالدِّرْهَمِ إِلَّا الْعَرَايَا.
1012.2189. Жобир розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам мевани то маза кирмагунча сотишдан қайтардилар. Ундан ҳеч нарса динор ва дирҳамдан бошқага сотилмайди. Фақат арийялар мустаснодир».
801/45- بَاب: بَيْعِ الثَّمَرِ عَلَى رُؤُوسِ النَّخْلِ بِالذَّهَبِ وَالْفِضَّةِ
801.45-БОБ.
ХУРМОнинг шохИДА турган мевасиНИ
ТИЛЛА ВА КУМУШГА СОТиш ҳақида
1013/2190 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم رَخَّصَ فِي بَيْعِ الْعَرَايَا فِي خَمْسَةِ أَوْسُقٍ، أَوْ دُونَ خَمْسَةِ أَوْسُقٍ.
1013.2190. Бизга Абдуллоҳ ибн Абдулваҳҳоб бундай сўзлаб берди:
«Убайдуллоҳ ибн Рабиъ Моликдан: «Довуд Абу Суфёндан ривоят қилиб, Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳунинг «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам беш васақда* [ёки беш васақдан озда] арийяларнинг савдосига рухсат берганлар», деганини сенга сўзлаб берганми?» деб сўраганида, унинг (Моликнинг) «Ҳа!» деганини эшитдим».
* Васақ – ўлчов бирлиги бўлиб, жумҳур уламонинг наздида ҳажмда 165 литр, оғирликда 130,560 кг га тенг. Бир васақ деб туяга юклаш мумкин бўлган энг оғир юкнинг миқдорига айтилган. Бунда туяга бели қийшайиб қоладиган даражада кўп юк ортилмай, балки жониворга жабр бўлмайдиган даражада, унинг сафарда узоқ, давомли юришини эътиборга олган ҳолда юк юкланади. Ана шу юк бир васақ дейилган. Фуқаҳолар бир васақнинг 60 соъга тенг эканига иттифоқ қилишган. Ҳанафий мазҳабига кўра, бир соъ ҳажмда 3,330 литрга, оғирликда 3,250 килограммга тўғри келади. Жумҳур уламо наздида эса бир соъ ҳажмда 2,750 литрга, оғирликда эса 2,040 килограммга тўғри келади.
802/46- بَاب: بَيْعِ الثِّمَارِ قَبْلَ أَنْ يَبْدُوَ صَلَاحُهَا
802.46-БОБ.
МЕВАЛАРНИ салоҳияти КЎРИНмай туриб СОтИШ ҳақида
1014/2193 - عَنْ زَيْدِ بْنِ ثَابِتٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: كَانَ النَّاسُ فِي عَهْدِ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم يَتَبَايَعُونَ الثِّمَارَ، فَإِذَا جَدَّ النَّاسُ وَحَضَرَ تَقَاضِيهِمْ، قَالَ الْمُبْتَاعُ: إِنَّهُ أَصَابَ الثَّمَرَ الدُّمَانُ، أَصَابَهُ مُرَاضٌ، أَصَابَهُ قُشَامٌ؛ عَاهَاتٌ يَحْتَجُّونَ بِهَا، فَقَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم لَمَّا كَثُرَتْ عِنْدَهُ الْخُصُومَةُ فِي ذَلِكَ: «فَإِمَّا لَا، فَلَا يَتَبَايَعُوا حَتَّى يَبْدُوَ صَلَاحُ الثَّمَرِ»، كَالْمَشُورَةِ يُشِيرُ بِهَا لِكَثْرَةِ خُصُومَتِهِمْ.
1014.2193. Зайд ибн Собит розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг даврларида одамлар ҳўл меваларни олди-сотди қилишар эди. Одамлар мева шохини кесиб, бир-бирларидан ҳақларини тўлашни талаб қилганларида, харидор: «Меванинг гулдони ириб қолибди, унга касал тегибди, қовжираб қолибди», дер эди – Бу улар ҳужжат қиладиган касалликлардир – Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларида бу хусусда даъволашувлар кўпайиб кетгач: «Бўлмаса, меванинг салоҳияти кўринмагунча олди-сотди қилишмасин», дедилар. Бу гўё бир маслаҳат бўлиб, уларнинг даъволари кўпайиб кетгани учун шу йўлни кўрсатган эдилар».
Абу Зинод айтади: «Хорижа ибн Зайд ибн Собитнинг менга хабар қилишича, Зайд ибн Собит ўз ерининг меваларини Сурайё* чиқиб, сариғи сариқ, қизили қизил бўлиб аниқ ажрамагунча сотмас экан».
2193 (такрорий). Абу Абдуллоҳ айтади: «Буни Алий ибн Баҳр ҳам ривоят қилган».
* Бу ерда Сурайё юлдузининг тонг маҳалда кўриниши назарда тутилган. Араб ярим оролида бу ҳолат ёзнинг бошида кузатилар экан. Бу меваларнинг ўзини тутиб, пишишга киришишининг белгиси ҳисобланган. Гапнинг давоми ҳам шу маънони таъкидламоқда.
1015/2196 - عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللهِ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: نَهَى النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم أَنْ تُبَاعَ الثَّمَرَةُ حَتَّى تُشَقِّحَ. فَقِيلَ: مَا تُشَقِّحُ؟ قَالَ: تَحْمَارُّ وَتَصْفَارُّ وَيُؤْكَلُ مِنْهَا.
1015.2196. Салим ибн Ҳайёндан ривоят қилинади:
«Саъид ибн Мийно: «Мен Жобир ибн Абдуллоҳ розияллоҳу анҳумонинг «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам ранг югурмагунча мевани сотишдан қайтардилар», деганини эшитдим», деб сўзлаб берди. Шунда: «Ранг югуриши нимаси?» дейилди. У: «Қизариши, сарғайиши ва ейиладиган бўлишидир», деди».
803/47- بَاب: إِذَا بَاعَ الثِّمَارَ قَبْلَ أَنْ يَبْدُوَ صَلَاحُهَا ثُمَّ أَصَابَتْهُ عَاهَةٌ
803.47-БОБ.
АГАР МЕВАНИ салоҳияти КЎРИНмай туриб СОТСА,
кейин УНГА офат тегСА, бУ СОТУВЧИнинг ҳисобидан бўлади
1016/2198 - عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم نَهَى عَنْ بَيْعِ الثِّمَارِ حَتَّى تُزْهِيَ، فَقِيلَ لَهُ: وَمَا تُزْهِي؟ قَالَ: حَتَّى تَحْمَرَّ. فَقَالَ رَسُولُ الله صلى الله عليه وسلم: «أَرَأَيْتَ إِذَا مَنَعَ اللهُ الثَّمَرَةَ، بِمَ يَأْخُذُ أَحَدُكُمْ مَالَ أَخِيهِ».
1016.2198. Ҳумайддан ривоят қилинади:
«Анас ибн Молик розияллоҳу анҳу: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам мевани то ранг кирмагунча сотишдан қайтардилар», деди. Шунда унга: «Ранг кириши нимаси?» дейилди. У: «То қизаргунча (дегани)», деди. (Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам) «Ахир Аллоҳ мевасига талафот етказиб қолса, бирингиз биродарининг молини қандай қилиб олади?» деганлар».
804/48- بَاب: إِذَا أَرَادَ بَيْعَ تَـمْرٍ بِتَمْرٍ خَيْرٍ مِنْهُ
804.48-БОБ.
бир ХУРМОНИ УНДАН ЯХШИроқ
ХУРМОГА СОТмоқчи бўЛСА...
1017/2201 و2202 - عَنْ أَبِي سَعِيدٍ الْخُدْرِيِّ وَ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم اسْتَعْمَلَ رَجُلًا عَلَى خَيْبَرَ فَجَاءَهُ بِتَمْرٍ جَنِيبٍ، فَقَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «أَكُلُّ تَمْرِ خَيْبَرَ هَكَذَا؟» قَالَ: لَا، وَاللهِ يَا رَسُولَ اللهِ، إِنَّا لَنَأْخُذُ الصَّاعَ مِنْ هَذَا بِالصَّاعَيْنِ، وَالصَّاعَيْنِ بِالثَّلَاثَةِ. فَقَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «لَا تَفْعَلْ، بِعِ الْجَمْعَ بِالدَّرَاهِمِ، ثُمَّ ابْتَعْ بِالدَّرَاهِمِ جَنِيبًا».
1017.2201, 2202. Абу Саъид Худрий ва Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бир кишини Хайбарга омил* этиб тайинладилар. У сара хурмо келтирди. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Хайбарнинг ҳамма хурмоси ҳам шунақами?» дедилар. У: «Йўқ! Аллоҳга қасам, эй Аллоҳнинг Расули! Биз мана шунинг бир соъини икки соъга ва икки соъини уч соъ эвазига оламиз», деди. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ундай қилма. Сараланмаганини дирҳамга сотгин-да, кейин сарасини дирҳамга сотиб ол», дедилар».
* Омил – аслида «ишчи» дегани бўлиб, авваллари маълум соҳа бўйича масъул раҳбар, амирга нисбатан ишлатилган. Омиллар молиявий ишларга ҳам раҳбар бўлишган. Бу ерда омил деганда закот йиғувчи назарда тутилган.
805/49- بَاب: بَيْعِ الْمُخَاضَرَةِ
805.49-БОБ.
МУХОзаРА САВДОСИ ҳақида
1018/2207 - عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ رَضِيَ الله عَنْهُ أَنَّهُ قَالَ: نَهَى رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم عَنِ الْمُحَاقَلَةِ، وَالْمُخَاضَرَةِ، وَالْمُلَامَسَةِ، وَالْمُنَابَذَةِ، وَالْمُزَابَنَةِ.
1018.2207. Анас ибн Молик розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам муҳоқала*, мухозара*, муломаса, мунобаза ва музобанадан* қайтардилар».
* Муҳоқала – бошоқдаги буғдойни тозаланган буғдойга айирбошлаш.
* Мухозара – мева ва донни салоҳияти кўринмай туриб, ғўралигида, хомлигида сотишдир.
806/50- بَاب: مَنْ أَجْرَى أَمْرَ الْأَمْصَارِ عَلَى مَا يَتَعَارَفُونَ بَيْنَهُمْ فِي الْبُيُوع وَالْإِجَارَةِ وَالْمِكْيَالِ وَالْوَزْنِ
806.50-БОБ.
ШАҲАр ишлариНИ аҳолининг САВДО, ИЖАРА, ҳажм ВА вазн ўлчовларидаги УРФ-одатларИ, НИЯТларИ ВА МАШҲУР
йўлларига кўра ЖОРИЙ ҚИЛиш ҳақида
1019/2211 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا: قَالَتْ هِنْدٌ أُمُّ مُعَاوِيَةَ لِرَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم: إِنَّ أَبَا سُفْيَانَ رَجُلٌ شَحِيحٌ، فَهَلْ عَلَيَّ جُنَاحٌ أَنْ آخُذَ مِنْ مَالِهِ سِرًّا؟ قَالَ: «خُذِي أَنْتِ وَبَنُوكِ مَا يَكْفِيكِ بِالْمَعْرُوفِ».
1019.2211. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Муовиянинг онаси Ҳинд Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга: «Абу Суфён хасис одам. Унинг молидан яширинча олишим менга гуноҳ бўладими?» деди. У зот: «Сен ва болаларинг ўзингизга кифоя қиладиганини маъруф ила олаверинг», дедилар».
807/51- بَاب: بَيْعِ الشَّرِيكِ مِنْ شَرِيكِهِ
807.51-БОБ.
шерикнинг шериги билан савдо қилиши ҳақида
1020/2213 - عَنْ جَابِرٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: جَعَلَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم الشُّفْعَةَ فِي كُلِّ مَالٍ لَمْ يُقْسَمْ، فَإِذَا وَقَعَتِ الْحُدُودُ، وَصُرِّفَتِ الطُّرُقُ، فَلَا شُفْعَةَ.
1020.2213. Жобир розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳар бир тақсимланмаган молда шуфъани* жорий қилганлар. Ҳудудлар Чегаралар тайин қилиниб, кўчалар белгилангач, шуфъа йўқдир».
* Шуфъа – имтиёзли сотиб олиш ҳуқуқи. Кўчмас мулкда шерик ёки ҳиссадор бўлган шерикларнинг бири ўз ҳиссасини сотадиган бўлса, уни сотиб олишга биринчи бўлиб шериги ҳақдор бўлади, унинг рухсатисиз бошқага сотиши мумкин эмас. Бордию сотиб юборган бўлса, шерикнинг савдони бузишга ҳаққи бор. Мана шу имтиёз «шуфъа» дейилади. Аммо Жобир розияллоҳу анҳунинг айтишича, мулк аниқ тақсимланган бўлиб, ҳар кимнинг улуши алоҳида бўлса, у ҳолда шуфъа йўқ. Ҳанафийлар шуфъа ҳуқуқи ён қўшнига ҳам берилади, дейдилар.
808/52- بَاب: شِرَاءِ الْمَمْلُوكِ مِنَ الْحَرْبِيِّ وَهِبَتِهِ وَعِتْقِهِ
808.52-БОБ.
Аҳли ҳарбдан ҳарбийдан* қул сотиб олиш ҳамда уни
Совға қилиш ва озод этиш ҳақида
1021/2217 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «هَاجَرَ إِبْرَاهِيمُ عليه السلام بِسَارَةَ، فَدَخَلَ بِهَا قَرْيَةً فِيهَا مَلِكٌ مِنَ الْمُلُوكِ، أَوْ جَبَّارٌ مِنَ الْجَبَابِرَةِ، فَقِيلَ: دَخَلَ إِبْرَاهِيمُ بِامْرَأَةٍ، هِيَ مِنْ أَحْسَنِ النِّسَاءِ، فَأَرْسَلَ إِلَيْهِ: أَنْ يَا إِبْرَاهِيمُ مَنْ هَذِهِ الَّتِي مَعَكَ؟ قَالَ: أُخْتِي، ثُمَّ رَجَعَ إِلَيْهَا فَقَالَ: لَا تُكَذِّبِي حَدِيثِي، فَإِنِّي أَخْبَرْتُهُمْ أَنَّكِ أُخْتِي، وَاللهِ إِنْ عَلَى الْأَرْضِ مُؤْمِنٌ غَيْرِي وَغَيْرُكِ، فَأَرْسَلَ بِهَا إِلَيْهِ فَقَامَ إِلَيْهَا، فَقَامَتْ تَوَضَّأُ وَتُصَلِّي، فَقَالَتِ: اللَّهُمَّ إِنْ كُنْتُ آمَنْتُ بِكَ وَبِرَسُولِكَ وَأَحْصَنْتُ فَرْجِي إِلَّا عَلَى زَوْجِي فَلَا تُسَلِّطْ عَلَيَّ الْكَافِرَ، فَغُطَّ حَتَّى رَكَضَ بِرِجْلِهِ».
قَالَ أبُو هُرَيْرَةَ: فَقَالَتِ: اللَّهُمَّ إِنْ يَمُتْ يُقَالُ: هِيَ قَتَلَتْهُ، فَأُرْسِلَ في الثَّانِيَةِ، أوْ فِي الثَّالِثَةِ، فَقَالَ: وَاللهِ مَا أَرْسَلْتُمْ إِلَيَّ إِلَّا شَيْطَانًا، ارْجِعُوهَا إِلَى إِبْرَاهِيمَ، وَأَعْطُوهَا آجَرَ، فَرَجَعَتْ إِلَى إِبْرَاهِيمَ عليه السلام فَقَالَتْ: أَشَعَرْتَ أَنَّ اللهَ كَبَتَ الْكَافِرَ وَأَخْدَمَ وَلِيدَةً.
1021.2217. Бизга Абу Ямон сўзлаб берди. У айтади: «Бизга Шуъайб хабар қилди. У айтади: «Бизга Абу Зинод Аъраждан, у Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилиб, сўзлаб берди:
«Набий cоллaллoҳy алайҳи васаллам дедилар: «Иброҳим алайҳиссалом Сора билан бирга ҳижрат қилиб, бир шаҳарга кириб келишди. У ерда подшоҳлардан бири [ёки золим ҳукмдорлардан бири] бор эди. (Унга) «Иброҳим энг гўзал аёллардан бири билан кириб келибди», дейишди. Шунда (подшоҳ) унга элчи жўнатиб: «Эй Иброҳим! Сен билан бирга юрган мана бу аёл ким?» деди. У: «Синглим»,* деди. Кейин у(Сора)нинг олдига қайтиб кириб: «Гапимни ёлғонга чиқарма, мен уларга сени синглим деб айтдим. Аллоҳга қасамки, ер юзида мен ва сендан бошқа мўмин йўқ», деди. Кейин уни (подшоҳ) ҳузурига жўнатди. Подшоҳ туриб, унинг олдига келди. Шунда (Сора) туриб, таҳорат олиб, намоз ўқиди ва: «Аллоҳим, агар Сенга ва Расулингга иймон келтирган бўлсам ва фаржимни эримдан бошқадан сақлаган бўлсам, бу кофирни менга эга қилма!» деди. Шунда у бўғилиб, хириллаб қолди, ҳатто оёғи билан ерни титиб ташлади».
Аъраж айтади: «Абу Салама ибн Абдурраҳмон деди: «Абу Ҳурайра бундай деди: «(Сора) «Аллоҳим, агар (ҳозир у) ўлиб қолса, анави ўлдирди, дейишади», деди. Шунда у қўйиб юборилди. Кейин у яна туриб, унинг олдига келди. Шунда (Сора) туриб, таҳорат олиб, намоз ўқиди ва: «Аллоҳим, агар Сенга ва Расулингга иймон келтирган бўлсам ва фаржимни эримдан бошқадан сақлаган бўлсам, бу кофирни менга эга қилма!» деди. Шунда у бўғилиб, хириллаб қолди, ҳатто оёғи билан ерни титиб ташлади. (Сора): «Аллоҳим, агар (ҳозир у) ўлиб қолса, уни анави ўлдирди, дейишади», деди. Шунда у иккинчи сафар ҳам [ёки учинчисида ҳам] қўйиб юборилди. У: «Аллоҳга қасамки, менга бир шайтонни жўнатибсизлар. Уни Иброҳимга қайтаринглар, унга Ожарни* ҳам бериб юборинглар!» деди. У Иброҳим алайҳиссаломнинг олдига қайтиб келиб: «Кўрдингизми, Аллоҳ кофирни хор қилди ва менга бир қизни хизматкор қилиб берди», деди».
Изоҳ: Ҳадиснинг аввалги қисми марфуъ шаклда ривоят қилинган. Қолганини Абу Зинод Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳуга мавқуф ҳолда ривоят қилган («марфуъ» ва «мавқуф» атамаларининг изоҳи 1934-ҳадисда). Муҳаддис уламоларимиз «Шахсий фикр бўлмаган мавқуф ҳадислар марфуъ ҳукмини олади», деб таъкидлашган. Аммо у айнан Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг оғизларидан эшитилгани саҳобий томонидан аниқ айтилмагани учун таржимада марфуъ ҳадислардан фарқли равишда тўқ ҳарф билан белгиламадик.
* Иброҳим алайҳиссалом завжалари Сорани синглим деб таништирганда «диндаги синглим» деган маънони назарда тутган. У киши нега ўз аёлини сингил деб таништирди, деган саволга уламолар турли хил жавоблар топишган. Жумладан, Ибн Жавзий раҳматуллоҳи алайҳи бу савол ўзини кўпдан буён қийнаб юришини, унга қуйидаги жавобни топгачгина кўнгли хотиржам бўлганини айтади: «Мазкур золим подшоҳ эътиқод қилган динда турмушга чиқадиган аёл учун эр бўлишга энг ҳақли киши унинг акаси бўлган, агар у рози бўлмаса, унга бошқаси уйланган. Иброҳим алайҳиссалом Сорани синглим деб таништириш билан золим подшоҳни ўз динига амал қилар, деган умидда аёлини ўзида олиб қолишга ҳаракат қилган. Шу билан бирга, агар хотиним деб айтса, подшоҳ Сорага етишиш учун Иброҳим алайҳиссаломни ўлдириши ҳам мумкин эди. Буюк пайғамбар ҳам аёлини, ҳам ўзини ҳимоя қилиш учун мазкур тадбирни қўллаган.
* Ожар – Ҳожар. Бу сурёнийча исм бўлиб, икки хил айтилган. Ҳожарнинг чўри ёки ҳур бўлгани ҳақида икки хил фикр бор. Кўпгина исроилиётларда чўри бўлган, деб берилса-да, айрим қадимий китобларда Ҳожарнинг амира – подшоҳнинг қизи, яъни малика бўлгани таъкидланган. «Ибтидо» китобининг қадимий нусхаларида унинг Миср фиръавнининг қизи дейилган. Ибн Касир унинг асл араб подшоҳларининг қизи бўлиб, фиръавн уни асир қилиб, ўзига қиз қилиб олган, деган маълумотни беради. Аллома, муҳаққиқ олим, таниқли тадқиқотчи Муҳаммад Сулаймон Мансурфурий чуқур изланишлар натижасида Ҳожарнинг ҳур, малика бўлганини энг тўғри хулоса деб берган.
809/53- بَاب: قَتْلِ الْخِنْزِيرِ
809.53-БОБ.
чўчқани ўлдириш ҳақида
1022/2222 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «وَالَّذِي نَفْسِي بِيَدِهِ، لَيُوشِكَنَّ أَنْ يَنْزِلَ فِيكُمُ ابْنُ مَرْيَمَ حَكَمًا مُقْسِطًا، فَيَكْسِرَ الصَّلِيبَ، وَيَقْتُلَ الْخِنْزِيرَ، وَيَضَعَ الْجِزْيَةَ، وَيَفِيضَ الْمَالُ حَتَّى لَا يَقْبَلَهُ أَحَدٌ».
1022.2222. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу айтади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Жоним қўлида бўлган Зотга қасамки, яқинда орангизга Ибн Марям адолатли ҳакам бўлиб тушиб, хочни синдиради, чўчқани ўлдиради ва жизяни бекор қилади. Мол-дунё ошиб-тошиб кетади, ҳаттоки ҳеч ким уни қабул қилмай қўяди», дедилар».
810/54- بَاب: بَيْعِ التَّصَاوِيرِ الَّتِي لَيْسَ فِيهَا رُوحٌ، وَمَا يُكْرَهُ مِنْ ذَلِكَ
810.54-БОБ.
жони йўқ нарсаларнинг суратларини олди-сотди қилиш ва шунга оид макруҳ саналган ишлар ҳақида
1023/2225 – عَنِ عبد الله ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا: إِذْ أَتَاهُ رَجُلٌ فَقَالَ: يَا أَبَا عَبَّاسٍ، إِنِّي إِنْسَانٌ، إِنـَّمَا مَعِيشَتِي مِنْ صَنْعَةِ يَدِي، وَإِنِّي أَصْنَعُ هَذِهِ التَّصَاوِيرَ. فَقَالَ ابْنُ عَبَّاسٍ: لَا أُحَدِّثُكَ إِلَّا مَا سَمِعْتُ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم يَقُولُ سَمِعْتُهُ يَقُولُ: «مَنْ صَوَّرَ صُورَةً فَإِنَّ اللهَ مُعَذِّبُهُ، حَتَّى يَنْفُخَ فِيهَا الرُّوحَ، وَلَيْسَ بِنَافِخٍ فِيهَا أَبَدًا». فَرَبَا الرَّجُلُ رَبْوَةً شَدِيدَةً وَاصْفَرَّ وَجْهُهُ، فَقَالَ: وَيْحَكَ، إِنْ أَبَيْتَ إِلَّا أَنْ تَصْنَعَ، فَعَلَيْكَ بِهَذَا الشَّجَرِ، كُلِّ شَيْءٍ لَيْسَ فِيهِ رُوحٌ.
1023.2225. Саъид ибн Абу Ҳасан айтади:
«Ибн Аббос розияллоҳу анҳумонинг ҳузурида эдим. Тўсатдан бир киши келиб: «Эй Абу Аббос!* Мен ҳам бир инсонман, тирикчилигим фақат қўл меҳнатидан, мен мана бу суратларни чизаман», деди. Шунда Ибн Аббос: «Мен сенга фақат Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам сўзлаётганларини эшитганимнигина айтиб бераман. У зотнинг «Ким бирор сурат чизса, то унга жон киритмагунича Аллоҳ уни азоблайди. Ҳолбуки у ҳеч қачон унга жон кирита олмайди», деяётганларини эшитганман», деди.
Ҳалиги киши қаттиқ ҳансираб, юзи сарғайиб кетди. Шунда у (Ибн Аббос): «Шўринг қурсин! Агар шуни қилишдан бошқага кўнмасанг, сенга мана бу дарахт, ҳар қандай жони йўқ нарсалар(ни чизиш мумкин)», деди».*
* Абу Аббос – Абдуллоҳ ибн Аббос розияллоҳу анҳумонинг куняси.
811/55- بَاب: إِثْمِ مَنْ بَاعَ حُرًّا
811.55-БОБ.
ҲУРНИ СОТГАН кишиНИНГ ГУНОҲИ ҳақида
1024/2227 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «قَالَ اللهُ عَزَّ وَجَلَّ: ثَلَاثَةٌ أَنَا خَصْمُهُمْ يَوْمَ الْقِيَامَةِ: رَجُلٌ أَعْطَى بِي ثُمَّ غَدَرَ، وَرَجُلٌ بَاعَ حُرًّا فَأَكَلَ ثَـمَنَهُ، وَرَجُلٌ اسْتَأْجَرَ أَجِيرًا فَاسْتَوْفَى مِنْهُ وَلَمْ يُعْطِ أَجْرَهُ».
1024.2227. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам дедилар: «Аллоҳ деди: «Уч (киши) борки, Қиёмат куни Мен уларга хусуматчиман: Менинг номим билан (аҳд) бериб, кейин хиёнат қилган киши; ҳур одамни сотиб, пулини еган киши; ишчи ёллаб, ундан (ишни) тўла талаб қилиб олиб, ҳақини бермаган киши».
812/56- بَاب: بَيْعِ الْمَيْتَةِ وَالْأَصْنَامِ
812.56-БОБ.
ЎЛИМТИК ВА бутЛАР САВДОСИ ҳақида
1025/2236 - عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللهِ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا: أَنَّهُ سـَمِعَ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم يَقُولُ عَامَ الْفَتْحِ وَهُوَ بِـمَكَّةَ: «إِنَّ اللهَ وَرَسُولَهُ حَرَّمَ بَيْعَ الْخَمْرِ وَالْمَيْتَةِ وَالْخِنْزِيرِ وَالْأَصْنَامِ». فَقِيلَ: يَا رَسُولَ اللهِ، أَرَأَيْتَ شُحُومَ الْمَيْتَةِ، فَإِنَّهَا يُطْلَى بِـهَا السُّفُنُ، وَيُدْهَنُ بِـهَا الْجُلُودُ، وَيَسْتَصْبِحُ بِـهَا النَّاسُ؟ فَقَالَ: «لَا، هُوَ حَرَامٌ». ثُمَّ قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم عِنْدَ ذَلِكَ: «قَاتَلَ اللهُ الْيَهُودَ، إِنَّ اللهَ لَمَّا حَرَّمَ شُحُومَهَا جَمَلُوهُ، ثُمَّ بَاعُوهُ، فَأَكَلُوا ثَـمَنَهُ».
1025.2236. Жобир ибн Абдуллоҳ розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«У фатҳ йили Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Маккадаликларида у зотнинг «Албатта, Аллоҳ ва Унинг Расули хамр, ўлимтик, чўчқа ва бутлар савдосини ҳаром қилди», деяётганларини эшитган экан. Шунда: «Эй Аллоҳнинг Расули! Ўлимтик ёғи ҳақида нима дейсиз? Чунки у кемаларга суртилади, у билан терилар мойланади ва одамлар уни чироқларига ишлатишади», дейилди. Шунда у зот: «Йўқ! У ҳаромдир», дедилар. Шундан кейин Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Аллоҳ яҳудийларни ҳалок яксон қилсин! Албатта, Аллоҳ унинг* ёғини уларга ҳаром қилган эди, улар эса уни эритишди, сўнгра сотиб, пулини ейишди», дедилар».
Изоҳ: Шориҳларнинг таъкидлашича, «унинг ёғини» деганда икки хил маънони тушуниш мумкин: а) ўлимтикнинг ёғи. Бу айни сўралган масалага мос келади; б) мол ва қўйнинг айрим ёғларидан бошқа ёғлар. Ушбу мазмундаги бошқа ҳадисларда ҳам умумий равишда ҳайвон ёғи деб айтилган, ўлимтик ёғи деб қайдланмаган. Бунда ҳаром қилинган ёғ эритиш билан ҳалол бўлмаслиги ҳамда унинг савдоси ва ҳар қандай истеъмоли дуруст эмаслиги назарда тутилган бўлади.
813/57- بَاب: ثَـمَنِ الْكَلْبِ
813.57-БОБ.
ИТНИНГ пули ҳақида
1026/2237 - عَنْ أَبِي مَسْعُودٍ الْأَنْصَارِيِّ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم نَهَى عَنْ ثَـمَنِ الْكَلْبِ، وَمَهْرِ الْبَغِيِّ، وَحُلْوَانِ الْكَاهِنِ.
1026.2237. Абу Масъуд Ансорий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулулоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ит сотиб, зино қилиб ва коҳинлик қилиб топилган пулдан қайтардилар».
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам итнинг пулидан, коҳиннинг чой‑чақасидан ва зинокорнинг маҳридан қайтардилар».
بسم الله الرّحمن الرّحيم
38 - كتاب: السَّلَم
38.. САЛАМ савдоси* КИТОБИ
* «Салам» сўзи «топшириш», «тақдим этиш» деган маъноларни англатади. Истилоҳда эса салам деб маълум келишилган молнинг пулини олдиндан бериб, молни кейинроқ, белгиланган вақтда топшириш шарти билан қилинган савдога айтилади. Бошқача қилиб айтганда, салам савдоси насия савдонинг тескарисидир, яъни насияда мол нақд, пул насия бўлса, саламда пул нақд, мол насия бўлиб, кейинроқ топширилади. Ҳанафийларга кўра, саламнинг еттита шарти бўлиб, улар тўлиқ бажарилгандагина салам савдоси дуруст бўлади, акс ҳолда рибога айланиб кетиши мумкин.
Савдо битимининг бу тури молнинг пули келишув вақтида тақдим этилгани учун «салам» деб номланган. Шунингдек, пул олдиндан топширилгани учун «салаф» («олдин бўлиб ўтмоқ», «ўтмиш») деб ҳам юритилади. Таржимада ҳар иккиси ҳам «салам» деб берилди.
814/1- بَاب: السَّلَمِ فِي كَيْلٍ مَعْلُومٍ
814.1-БОБ.
САЛАМнинг МАЪЛУМ ЎЛЧОВДА бўлиши ҲАҚИДА
1027/2239 - عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: قَدِمَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم الْمَدِينَةَ، وَالنَّاسُ يُسْلِفُونَ فِي الثَّمَرِ الْعَامَ وَالْعَامَيْنِ، فَقَالَ: «مَنْ سَلَّفَ فِي تَمْرٍ، فَلْيُسْلِفْ فِي كَيْلٍ مَعْلُومٍ، وَوَزْنٍ مَعْلُومٍ».
1027.2239. Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Мадинага келганларида одамлар мевада бир йил-икки йилга [Исмоил: «ёки «икки ё уч йилга» деган», деб иккиланган*] – салам савдо қилишарди. Шунда у зот: «Ким хурмода салам савдо қилса, маълум ўлчовда ва маълум вазнда салам қилсин», дедилар».
* Исмоил ибн Улайя, ҳадис ровийларидан бири.
Изоҳ: Яъни ҳажм ё сиғим билан келишиладиган бўлса маълум ўлчовда, оғирлик асосида келишилса, маълум вазнда бўлиши керак. Бу ҳам салам савдосининг шартларидан бири ҳисобланади.
815/2- بَاب: السَّلَمِ إلَى مَنْ لَيسَ عِنْدَهُ أصْلٌ
815.2-БОБ.
Қўлида ҳосилнинг асли* бўлмаган киши билан салам савдо қилиш ҳақида
1028/2242 - عَنِ ابْنِ أَبِي أَوْفَى رَضِيَ الله عَنْهُمَا قَالَ: إِنَّا كُنَّا نُسْلِفُ عَلَى عَهْدِ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم وَأَبِي بَكْرٍ وَعُمَرَ فِي الْحِنْطَةِ وَالشَّعِيرِ وَالزَّبِيبِ وَالتَّمْرِ.
1028.2242, 2243. Абдуллоҳ ибн Абу Мужолид айтади:
«Абдуллоҳ ибн Шаддод ибн Ҳод ва Абу Бурда салам савдоси тўғрисида ихтилоф қилиб қолишиб, мени Ибн Абу Авфо розияллоҳу анҳунинг олдига жўнатишди. Ундан сўраган эдим, «Биз Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам, Абу Бакр ва Умарнинг даврида буғдой, арпа, майиз ва хурмода салам савдо қилар эдик», деди.
Ибн Абзодан ҳам сўраган эдим, у ҳам шундай деди».
1028أ/2244 – وَعَنْهُ فِي رِوَايَةٍ قَالَ: كُنَّا نُسْلِفُ نَبِيطَ أَهْلِ الشَّأْمِ فِي الْحِنْطَةِ وَالشَّعِيرِ وَالزَّيْتِ، فِي كَيْلٍ مَعْلُومٍ، إِلَى أَجَلٍ مَعْلُومٍ. قِيلَ لَهُ: إِلَى مَنْ كَانَ أَصْلُهُ عِنْدَهُ؟ قَالَ: مَا كُنَّا نَسْأَلُهُمْ عَنْ ذَلِكَ.
1028А.2244, 2245. Муҳаммад ибн Абу Мужолид айтади:
«Абдуллоҳ ибн Шаддод ва Абу Бурдалар мени Абдуллоҳ ибн Абу Авфо розияллоҳу анҳумонинг олдига жўнатиб, «Ундан сўра-чи, Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг асҳоблари у зотнинг даврларида буғдойда салам савдо қилишганмикан?» дейишди. Абдуллоҳ: «Шом аҳлининг набатийлари* билан буғдой, арпа ва ўсимлик ёғида маълум ўлчовда, маълум муддатга салам савдо қилар эдик», деди. Мен: «Қўлида ҳосилнинг асли борлар биланми?» дедим. У «Бу ҳақда улардан сўрамас эдик», деди.
Кейин икковлари мени Абдуллоҳ ибн Абзонинг ҳузурига юборишди. Ундан сўраган эдим, «Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг асҳоблари Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг даврларида салам савдо қилишарди. Экинлари борми-йўқми, улардан сўрамас эдик», деди».
* Набатийлар – асли араб бўлиб, кейин ажамлар, румликлар билан қўшилиб кетиб, насаблари ҳам аралашиб, тиллари бузилиб кетган, Шом ва Ироқ ҳудудидаги водийларда яшаган элат. Улар асосан деҳқончилик билан шуғулланишган ва шу боисдан, қудуқ қазиб, сув тортишда етарли билим ва малакага эга бўлганлари учун «набатий» – «қудуқчи», «сув тортувчи» деб номланиб қолишган.
39 – كتاب: الشُّفعَة
816/1- بَاب: عَرْضِ الشُّفْعَةِ عَلَى صَاحِبِهَا
816.1. БОБ.
ШУФЪАНИ УНИНГ эгасиГА САВДОДАН
ОЛДИН ТАКЛИФ ҚИЛИШ ҲАҚИДА
1029/2258 – عَنْ أبِي رَافِع رَضِيَ الله عَنْهُ مَوْلَى النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم أنَّهُ جَاءَ إلَى سَعْدِ بْنِ أبِي وَقَّاصٍ فَقَالَ لَهُ: ابْتَعْ مِنِّي بَيْتَيَّ فِي دَارِكَ، فَقَالَ سَعْدٌ: وَاللهِ لَا أَزِيدُكَ عَلَى أَرْبَعَةِ آلَافٍ مُنَجَّمَةٍ، أَوْ مُقَطَّعَةٍ، قَالَ أَبُو رَافِعٍ: لَقَدْ أُعْطِيتُ بِـهَا خَمْسَ مِئَةِ دِينَارٍ، وَلَوْلَا أَنِّي سَـمِعْتُ رَسُول الله صلى الله عليه وسلم يَقُولُ: «الْجَارُ أَحَقُّ بِسَقَبِهِ» مَا أَعْطَيْتُكَهَا بِأَرْبَعَةِ آلَافٍ وَأَنَا أُعْطَى بِـهَا خَمْسَ مِئَةِ دِينَارٍ، فأَعْطَاهَا إِيَّاهُ.
1029.2258. Амр ибн Шариддан ривоят қилинади:
«Саъд ибн Абу Ваққоснинг олдида турган эдим. Мисвар ибн Махрама келиб, икки елкамнинг бирига қўлини қўйди. Бирдан Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг мавлолари Абу Рофеъ келиб қолиб, «Эй Саъд, ҳовлингдаги икки хонамни мендан сотиб ол», деди. Саъд: «Аллоҳга қасамки, уларни сотиб олмайман», деди. Мисвар: «Аллоҳга қасамки, уларни албатта сотиб оласан», деди. Саъд: «Аллоҳга қасамки, сенга бўлиб-бўлиб бериладиган [ёки майдалаб бериладиган] тўрт минг (дирҳам)дан ортиқ нарса бермайман», деди. Абу Рофеъ: «Дарҳақиқат, менга улар учун беш юз динор (нарх) беришди таклиф қилишди. Агар Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «Қўшни яқинлиги туфайли ҳақлироқдир» деяётганларини эшитмаганимда, менга улар учун беш юз динор берилаётган ҳолда, сенга уни тўрт минг(дирҳам)га бермас эдим», деди ва буни унга берди».
817/3- بَاب: أَيُّ الْجِوَارِ أَقْرَبُ
817.3-БОБ.
ҚЎШНИЛАРНИНГ ҚАЙСИниСИ ЯҚИНРОҚ?
1030/2259 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا قُلْتُ: يَا رَسُولَ اللهِ، إِنَّ لِي جَارَيْنِ، فَإِلَى أَيِّهِمَا أُهْدِي؟ قَالَ: «إِلَى أَقْرَبِهِمَا مِنْكِ بَابًا».
1030.2259. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Эй Аллоҳнинг Расули! Менинг иккита қўшним бор, уларнинг қайси бирига ҳадя берай?» дедим. У зот: «Эшиги сенга яқинроғига», дедилар».
بسم الله الرّحمن الرّحيم
40 - كتاب: الإِجَارة
40.. ИЖАРА* китоби
* Ижара «хизмат ҳақи бермоқ», «ҳақ тўламоқ», «ажр-мукофот бермоқ» деган маъноларни англатади. Шариат истилоҳида ижара деб маълум ҳақ эвазига маълум манфаатни сотиб олишга айтилади. Бу сўз ўзбек тилида ҳам шу мазмунда ишлатилади, аммо шаръий истилоҳда янада кенгроқ маъно касб этади.
818/1 – بَاب: فِي الْإِجَارَةِ
818.1-БОБ.
ижара ҳақида.
1031/2261 - عَنْ أَبِي مُوسَى رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: أَقْبَلْتُ إِلَى النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم وَمَعِي رَجُلَانِ مِنَ الْأَشْعَرِيِّينَ، فَقُلْتُ: مَا عَلِمْتُ أَنَّهُمَا يَطْلُبَانِ الْعَمَلَ، فَقَالَ: «لَنْ – أَوْ: لَا - نَسْتَعْمِلُ عَلَى عَمَلِنَا مَنْ أَرَادَهُ».
1031.2261. Абу Мусо розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига келдим. Мен билан бирга ашъарийлардан икки киши бор эди. Шунда: «Мен у икковининг амал талаб қилаётганини билмаган эдим», дедим. У зот: «Биз ишимизга уни истаган кишини тайин қилмаймиз [ёки «ҳаргиз тайин қилмаймиз»]», дедилар».
819/2- بَاب: رَعْيِ الْغَنَمِ عَلَى قَرَارِيطَ
819,2-БОБ.
қийротлар* эвазига қўй боқиш ҳақида
1032/2262 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «مَا بَعَثَ اللهُ نَبِيًّا إِلَّا رَعَى الْغَنَمَ». فَقَالَ أَصْحَابُهُ: وَأَنْتَ؟ فَقَالَ: «نَعَمْ، كُنْتُ أَرْعَاهَا عَلَى قَرَارِيطَ لِأَهْلِ مَكَّةَ».
1032.2262. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Аллоҳ бирор набий юборган бўлса, у албатта қўй боққан», дедилар. У зотнинг асҳоблари: «Сиз ҳамми?» дейишди. Шунда у зот: «Ҳа. Мен Макка аҳли учун қийротлар эвазига қўй боқиб берар эдим», дедилар».
* Луғатшунослар «қийрот» деб майда пулга, дониқнинг ярми, яъни бир дирҳамнинг ўн иккидан бирига айтишади. Аслида унинг миқдори турли ўлкаларда турлича бўлган. Масалан, маккаликларда қийрот динорнинг йигирма тўртдан бир улуши ҳисобланса, аксар юртларда, хусусан фуқаҳолар наздида, йигирмадан бири бўлган. Аммо «қийрот» калимаси кейинчалик бир нарсанинг бўлакларини, жузларини ифода этиш учун ва шундан келиб чиқиб, бирор нарсанинг кўплигини, чексизлигини англатиш учун ҳам қўлланадиган бўлиб кетган. Ибн Можа ўзининг айрим шайхларидан нақл қилиб, Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг битта қўйни бир қийрот эвазига боққанларини айтган.
Иккинчи бир фикрга кўра, ҳадисда келган «қийрот» калимасининг кўплиги, яъни «қорорит» сўзи Маккадаги жойнинг номидир. Бунда бобнинг сарлавҳаси «Қароритда қўй боқиш», ҳадиснинг таржимаси «Ҳа. Мен Макка аҳли учун Қароритда қўй боқиб берар эдим» бўлади.
820/3- بَاب: الْإِجَارَةِ مِنَ الْعَصْرِ إِلَى اللَّيْلِ
820.3-БОБ.
асрдан кечқурунгача ёллаш ҳақида
1033/2271- عَنْ أَبِي مُوسَى رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «مَثَلُ الْمُسْلِمِينَ وَالْيَهُودِ وَالنَّصَارَى كَمَثَلِ رَجُلٍ اسْتَأْجَرَ قَوْمًا يَعْمَلُونَ لَهُ عَمَلًا يَوْمًا إِلَى اللَّيْلِ عَلَى أَجْرٍ مَعْلُومٍ فَعَمِلُوا لَهُ إِلَى نِصْفِ النَّهَارِ، فَقَالُوا: لَا حَاجَةَ لَنَا إِلَى أَجْرِكَ الَّذِي شَرَطْتَ لَنَا، وَمَا عَمِلْنَا بَاطِلٌ، فَقَالَ لَهُمْ: لَا تَفْعَلُوا، أَكْمِلُوا بَقِيَّةَ عَمَلِكُمْ، وَخُذُوا أَجْرَكُمْ كَامِلًا، فَأَبَوْا وَتَرَكُوا، وَاسْتَأْجَرَ أَجِيرَيْنِ بَعْدَهُمْ، فَقَالَ لَهُمَا: أَكْمِلَا بَقِيَّةَ يَوْمِكُمَا هَذَا، وَلَكُمَا الَّذِي شَرَطْتُ لَهُمْ مِنَ الْأَجْرِ، فَعَمِلُوا، حَتَّى إِذَا كَانَ حِينُ صَلَاةِ الْعَصْرِ قَالَا: لَكَ مَا عَمِلْنَا بَاطِلٌ، وَلَكَ الْأَجْرُ الَّذِي جَعَلْتَ لَنَا فِيهِ. فَقَالَ لَهُمَا: أَكْمِلَا بَقِيَّةَ عَمَلِكُمَا، فَإِنَّ مَا بَقِيَ مِنَ النَّهَارِ شَيْءٌ يَسِيرٌ، فَأَبَيَا، وَاسْتَأْجَرَ قَوْمًا أَنْ يَعْمَلُوا لَهُ بَقِيَّةَ يَوْمِهِمْ، فَعَمِلُوا بَقِيَّةَ يَوْمِهِمْ حَتَّى غَابَتِ الشَّمْسُ، وَاسْتَكْمَلُوا أَجْرَ الْفَرِيقَيْنِ كِلَيْهِمَا، فَذَلِكَ مَثَلُهُمْ وَمَثَلُ مَا قَبِلُوا مِنْ هَذَا النُّورِ».
1033.2271. Абу Мусо розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам дедилар: «Мусулмонлар, яҳудийлар ва насоролар бир киши маълум ҳақ эвазига бир кун кечгача унинг учун бирор иш қилиб беришга ёллаган одамларга ўхшайдилар. Улар унга куннинг ярмигача ишлаб бериб, кейин: «Бизга шарт қилган иш ҳақингга эҳтиёжимиз йўқ. Қилган ишимиз ҳам бекор», дейишди. У уларга: «Ундай қилманглар, қолган ишингизни ҳам охирига етказиб, ҳақларингизни тўлиқ олинглар», деди. Улар эса бош тортиб, ташлаб кетишди. У улардан кейин икки кишини ёллади. Уларга: «Шу куннинг қолганини охирига етказинг. Сизларга анавиларга мен шарт қилиб қўйган иш ҳақи бўлади», деди. Улар ҳам ишлашди. Ниҳоят, аср намози вақти бўлганда икковлари: «Қилган ишимиз сенга, у бекордир. Биз учун тайин қилган иш ҳақинг ҳам ўзингга», дейишди. У эса икковига: «Қолган ишингизни ҳам охирига етказинг, чунки куннинг жуда ози қолди», деган эди, улар юз ўгиришди. У ўша куннинг қолган қисмида ишлаб бериш учун бир гуруҳ одамларни ёллади. Улар куннинг қолган қисмида қуёш ботгунча ишлашди ва нариги иккала гуруҳнинг ҳақини тўла қилиб олишди. Мана шу уларнинг (мусулмонларнинг) ушбу нурни қабул қилганига ўхшайди».
821/4- بَاب: مَنِ اسْتَأْجَرَ أَجِيرًا فَتَرَكَ أَجْرَهُ،
فَعَمِلَ فِيهِ الْمُسْتَأْجِرُ فَزَادَ
821.4-БОБ.
ишчи ёлласа-ю, у ҲАҚИНИ ТАШЛАБ КЕТса, ёллаган одам УНи ИШга тикканда кўпайгани ЁКИ бировнинг МОЛИни бир ишга тикиб,
(бир нарса) орттирган киши ҳақида
1034/2272 – عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: سَـمِعْتُ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم يَقُولُ: «انْطَلَقَ ثَلَاثَةُ رَهْطٍ مِـمَّنْ كَانَ قَبْلَكُمْ حَتَّى أَوَوُا الْمَبِيتَ إِلَى غَارٍ فَدَخَلُوهُ، فَانْحَدَرَتْ صَخْرَةٌ مِنَ الْجَبَلِ فَسَدَّتْ عَلَيْهِمُ الْغَارَ، فَقَالُوا: إِنَّهُ لَا يُنْجِيكُمْ مِنْ هَذِهِ الصَّخْرَةِ إِلَّا أَنْ تَدْعُوا اللهَ بِصَالِحِ أَعْمَالِكُمْ، فَقَالَ رَجُلٌ مِنْهُمُ: اللَّهُمَّ كَانَ لِي أَبَوَانِ شَيْخَانِ كَبِيرَانِ، وَكُنْتُ لَا أَغْبِقُ قَبْلَهُمَا أَهْلًا وَلَا مَالًا، فَنَأَى بِي فِي طَلَبِ شَيْءٍ يَوْمًا، فَلَمْ أُرِحْ عَلَيْهِمَا حَتَّى نَامَا، فَحَلَبْتُ لَهُمَا غَبُوقَهُمَا فَوَجَدْتُهُمَا نَائِمَيْنِ، وَكَرِهْتُ أَنْ أَغْبِقَ قَبْلَهُمَا أَهْلًا أَوْ مَالًا، فَلَبِثْتُ وَالْقَدَحُ عَلَى يَدَيَّ أَنْتَظِرُ اسْتِيقَاظَهُمَا حَتَّى بَرَقَ الْفَجْرُ، فَاسْتَيْقَظَا فَشَرِبَا غَبُوقَهُمَا، اللَّهُمَّ إِنْ كُنْتُ فَعَلْتُ ذَلِكَ ابْتِغَاءَ وَجْهِكَ فَفَرِّجْ عَنَّا مَا نَحْنُ فِيهِ مِنْ هَذِهِ الصَّخْرَةِ، فَانْفَرَجَتْ شَيْئًا لَا يَسْتَطِيعُونَ الْخُرُوجَ». قَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «وَقَالَ الْآخَرُ: اللَّهُمَّ كَانَتْ لِي بِنْتُ عَمٍّ كَانَتْ أَحَبَّ النَّاسِ إِلَيَّ، فَأَرَدْتُهَا عَنْ نَفْسِهَا، فَامْتَنَعَتْ مِنِّي، حَتَّى أَلَمَّتْ بِهَا سَنَةٌ مِنَ السِّنِينَ، فَجَاءَتْنِي فَأَعْطَيْتُهَا عِشْرِينَ وَمِائَةَ دِينَارٍ عَلَى أَنْ تُخَلِّيَ بَيْنِي وَبَيْنَ نَفْسِهَا، فَفَعَلَتْ حَتَّى إِذَا قَدَرْتُ عَلَيْهَا قَالَتْ: لَا أُحِلُّ لَكَ أَنْ تَفُضَّ الْخَاتَمَ إِلَّا بِـحَقِّهِ، فَتَحَرَّجْتُ مِنَ الْوُقُوعِ عَلَيْهَا، فَانْصَرَفْتُ عَنْهَا وَهْيَ أَحَبُّ النَّاسِ إِلَيَّ وَتَرَكْتُ الذَّهَبَ الَّذِي أَعْطَيْتُهَا، اللَّهُمَّ إِنْ كُنْتُ فَعَلْتُ ذَلِكَ ابْتِغَاءَ وَجْهِكَ فَافْرُجْ عَنَّا مَا نَحْنُ فِيهِ، فَانْفَرَجَتِ الصَّخْرَةُ، غَيْرَ أَنَّهُمْ لَا يَسْتَطِيعُونَ الْخُرُوجَ مِنْهَا»، قَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «وَقَالَ الثَّالِثُ: اللَّهُمَّ إِنِّي اسْتَأْجَرْتُ أُجَرَاءَ فَأَعْطَيْتُهُمْ أَجْرَهُمْ غَيْرَ رَجُلٍ وَاحِدٍ تَرَكَ الَّذِي لَهُ وَذَهَبَ، فَثَمَّرْتُ أَجْرَهُ حَتَّى كَثُرَتْ مِنْهُ الْأَمْوَالُ، فَجَاءَنِي بَعْدَ حِينٍ، فَقَالَ: يَا عَبْدَ اللهِ أَدِّ إِلَيَّ أَجْرِي، فَقُلْتُ لَهُ: كُلُّ مَا تَرَى مِنْ أَجْرِكَ، مِنَ الْإِبِلِ وَالْبَقَرِ وَالْغَنَمِ وَالرَّقِيقِ، فَقَالَ: يَا عَبْدَ اللهِ لَا تَسْتَهْزِئْ بِي، فَقُلْتُ: إِنِّي لَا أَسْتَهْزِئُ بِكَ، فَأَخَذَهُ كُلَّهُ فَاسْتَاقَهُ فَلَمْ يَتْرُكْ مِنْهُ شَيْئًا، اللَّهُمَّ فَإِنْ كُنْتُ فَعَلْتُ ذَلِكَ ابْتِغَاءَ وَجْهِكَ فَافْرُجْ عَنَّا مَا نَحْنُ فِيهِ، فَانْفَرَجَتِ الصَّخْرَةُ فَخَرَجُوا يَـمْشُونَ».
1034.2272. Абдуллоҳ ибн Умар розияллоҳу анҳумо айтади:
«Мен Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг бундай деяётганларини эшитдим:
«Сизлардан олдинги кишилардан уч нафари йўлга тушди. Тунаш учун бошпана излаб бир ғорга киришди. Шу пайт тоғдан бир харсанг тушиб, ғорни тўсиб қўйди. Улар: «Солиҳ амалларингиз ила Аллоҳга дуо қилишингизгина сизларни ушбу харсангдан қутқара олади», дейишди. Шунда улардан бир киши: «Аллоҳим! Менинг ёши улуғ, кекса ота-онам бор эди. Кечки(сут)ни улардан олдин аҳли-оиламга ҳам, қул-чўриларимга ҳам ичирмас эдим. Бир куни бир нарса излаб узоқроққа кетиб қолган эдим, қайтиб келгунимча (ота-онам) ухлаб қолишибди. Кейин уларга кечки сутларини соғиб келдим, лекин икковлари ҳам ухлаб қолишган экан. Кечки сутни улардан олдин аҳли-оиламга ёки қул-чўриларимга ичиргим келмади. Икки қўлимда қадаҳ тутганча уларнинг уйғонишларини кутдим. Ниҳоят, тонг ёришди. Уйғонишгач, кечки сутларини ичишди. Аллоҳим! Агар буни Сенинг розилигингни истаб қилган бўлсам, мана бу харсанг сабабли бошимизга тушиб турган ҳолатни биздан кўтаргин!» деди. Шунда (харсанг) бир оз очилди. Лекин (улар) чиқа олмасдилар.
Бошқаси: «Аллоҳим! Амакимнинг қизи бор эди, у мен учун энг севикли инсон эди. Мен уни(нг нафсимни қондиришини) истадим, у эса мендан ўзини олиб қочди. Унинг бошига қаҳатчилик тушиб, олдимга келган эди, менга ўзини топшириш шарти билан унга бир юз йигирма динор бердим. У шундай қилди. Ниҳоят, уни тўла қўлга олганимда: «Муҳрни ноҳақ очсанг, ҳалол бўлмайман», деди. Унга (никоҳсиз) яқинлик қилиб гуноҳкор бўлишдан қўрқиб, устидан туриб кетдим. Ваҳоланки, у менинг учун энг севикли инсон эди. Унга берган тилламни ҳам ўзига қолдирдим. Аллоҳим! Агар буни Сенинг розилигингни истаб қилган бўлсам, бошимизга тушиб турган ҳолатни кўтаргин!» деди. Шунда харсанг очилди, бироқ улар ундан (ғордан) чиқа олмасдилар.
Учинчиси: «Аллоҳим! Мен бир неча мардикор ёллаган эдим. Уларга ҳақларини бердим. Фақат бир киши ўзиникини ташлаб, кетиб қолди. Мен унинг иш ҳақини сармоя қилган эдим, ундан мол-бойлик кўпайди. Маълум вақтдан кейин келиб: «Эй Аллоҳнинг бандаси, менга ҳаққимни тўла», деди. Мен унга: «Сен кўриб турган туя, сигир, қўй ва қулларнинг ҳаммаси сенинг ҳаққингдандир», дедим. У: «Эй Аллоҳнинг бандаси, мени масхара қилма!» деди. «Мен сени масхара қилаётганим йўқ», дедим. Шунда у уларнинг барчасини олиб, ҳайдаб кетди, ҳеч нарса қолдирмади. Аллоҳим! Агар буни Сенинг розилигингни истаб қилган бўлсам, бошимизга тушиб турган ҳолатни кўтаргин!» деди. Шунда харсанг очилди ва улар чиқиб кетишди».
823/6- بَاب: عَسْبِ الْفَحْلِ
823.6-БОБ.
қочирадиган эркак ҳайвон(нинг эгаси)га тўланадиган ҳақ ҳақида
1036/2284 - عَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: نَهَى النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم عَنْ عَسْبِ الْفَحْلِ.
1036.2284. Ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам қочиргани учун эркак ҳайвон (нинг эгаси)га тўланадиган ҳақдан қайтардилар».
بسم الله الرّحمن الرّحيم
41 – كتاب: الـحَوَالاتِ
41. ҲАВОЛАЛАР* китоби
* Ҳавола – аслида нарсани бир жойдан бошқа жойга кўчириш, ўтказиш дегани. Шаръий истилоҳда эса ҳавола деб бировнинг зиммасидаги қарзни бошқа одамнинг зиммасига ўтказишга айтилади. Бунда қарз аввалги одамнинг зиммасидан соқит бўлади.
824/1- بَاب: إذَا أحَالَ عَلَى مَليءٍ فَلَيسَ لَهُ رَدٌّ
824.1-боб.
(қарзини) БОЙ одамГА ҲАВОЛА ҚИЛСА,
РАД ҚИЛИШга Унинг ҳаққи ЙЎҚ
1037/2287 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «مَطْلُ الْغَنِيِّ ظُلْمٌ، فَإِذَا أُتْبِعَ أَحَدُكُمْ عَلَى مَلِيٍّ فَلْيَتْبَعْ».
1037.2287. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Имкони бор одамнинг қарзни бермай, чўзиши зулмдир. Бирортангизнинг қарзи ўзига тўқ одамга ҳавола қилинса, (ҳақдор) ўшанга борсин», дедилар».
825/2- بَاب: إِنْ أَحَالَ دَيْنَ الْمَيِّتِ عَلَى رَجُلٍ جَازَ
825.2-БОБ.
маййитнинг қарзини бирор кишига ҳавола қилиш жоиз
1038/2289 - عَنْ سَلَمَةَ بْنِ الْأَكْوَعِ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: كُنَّا جُلُوسًا عِنْدَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم إِذْ أُتِيَ بِـجَنَازَةٍ، فَقَالُوا: صَلِّ عَلَيْهَا، فَقَالَ: «هَلْ عَلَيْهِ دَيْنٌ؟» قَالُوا: لَا، قَالَ: «فَهَلْ تَرَكَ شَيْئًا؟» قَالُوا: لَا، فَصَلَّى عَلَيْهِ. ثُمَّ أُتِيَ بِجَنَازَةٍ أُخْرَى، فَقَالُوا: يَا رَسُولَ اللهِ، صَلِّ عَلَيْهَا، قَالَ: «هَلْ عَلَيْهِ دَيْنٌ؟» قِيلَ: نَعَمْ، قَالَ: «فَهَلْ تَرَكَ شَيْئًا؟» قَالُوا: ثَلَاثَةَ دَنَانِيرَ، فَصَلَّى عَلَيْهَا، ثُمَّ أُتِيَ بِالثَّالِثَةِ، فَقَالُوا: صَلِّ عَلَيْهَا، قَالَ: «هَلْ تَرَكَ شَيْئًا؟» قَالُوا: لَا، قَالَ: «فَهَلْ عَلَيْهِ دَيْنٌ؟» قَالُوا: ثَلَاثَةُ دَنَانِيرَ، قَالَ: «صَلُّوا عَلَى صَاحِبِكُمْ». قَالَ أَبُو قَتَادَةَ: صَلِّ عَلَيْهِ يَا رَسُولَ اللهِ وَعَلَيَّ دَيْنُهُ، فَصَلَّى عَلَيْهِ.
1038.2289. Салама ибн Акваъ розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларида ўтирган эдик. Бир пайт бир жаноза келтирилди ва: «Унга жаноза ўқиб беринг», дейишди. Шунда у зот: «Зиммасида қарз борми?» дедилар. «Йўқ», дейишди. «Бирор нарса қолдирганми?» дедилар. «Йўқ», дейишди. Шунда у зот унга жаноза ўқидилар.
Кейин бошқа бир жаноза келтирилди ва: «Эй Аллоҳнинг Расули! Унга жаноза ўқиб беринг», дейишди. У зот: «Зиммасида қарз борми?» дедилар. «Ҳа», дейилди. «Бирор нарса қолдирганми?» дедилар. «Уч динор (қолдирган)», дейишди. У зот унга жаноза ўқидилар.
Кейинроқ учинчиси келтирилди ва: «Унга жаноза ўқиб беринг», дейишди. У зот: «Бирор нарса қолдирганми?» дедилар. «Йўқ», дейишди. «Зиммасида қарз борми?» дедилар. «Уч динор», дейишди. «Биродарингизга жаноза ўқиб қўйинглар», дедилар. Шунда Абу Қатода: «Унга жаноза ўқиб беринг, эй Аллоҳнинг Расули! Қарзи менинг зиммамга бўлсин», деган эди, у зот унга жаноза ўқидилар».
826/3- بَاب: قَوْلِ اللهِ تَعَالَى:
ﮋﯨعَاقَدَتْ ﯪﯫﯬﯭﮊ
[النساء: 33]
826.3-БОБ.
Аллоҳ таолонинг «қасамингиз ила боғланганларга насибасини беринг»* деган сўзи ҳақида
Изоҳ: Ушбу «عَاقَدَتْ» калимасида Осим, Ҳамза ва Кисоий қироатларида «ъайн» ҳарфидан кейин «алиф» йўқ («عَقَدَتْ»). Бошқа қироатларда эса «ъайн» ҳарфидан кейин «алиф» ҳарфи бор бўлиб, имом Бухорий бу калимани ана шу қироатларга мувофиқ келтирган.
1039/2294 – عَنْ أنَسِ بْنِ مَالِكٍ رَضِيَ الله عَنْهُ: أنَّهُ قِيلَ لَهُ: أَبَلَغَكَ أَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «لَا حِلْفَ فِي الْإِسْلَامِ»؟ فَقَالَ: قَدْ حَالَفَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم بَيْنَ قُرَيْشٍ وَالْأَنْصَارِ فِي دَارِي.
1039.2294. Осим бундай сўзлаб берди:
«Мен Анас розияллоҳу анҳуга: «Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «Исломда иттифоқдошлик йўқ» деганлари сизга етиб келганми?» дедим. Шунда у: «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам менинг уйимда Қурайш билан ансорлар ўртасида иттифоқдошлик битимини тузганлар», деди».
Изоҳ: Осим айтган ушбу ҳадисда аслида Исломга зид бўлган, жоҳилият пайтидаги ўзаро аҳдлашувлар назарда тутилган.
827/4- بَاب: مَنْ تَكَفَّلَ عَنْ مَيِّتٍ دَيْنًا فَلَيْسَ لَهُ أَنْ يَرْجِعَ
827.4-БОБ.
Ким маййитнинг қарзига кафил бўлса, ортга қайтишга ҳаққи йўқ
1040/2296 - عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللهِ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «لَوْ قَدْ جَاءَ مَالُ الْبَحْرَيْنِ قَدْ أَعْطَيْتُكَ هَكَذَا وَهَكَذَا وَهَكَذَا». فَلَمْ يَجِئْ مَالُ الْبَحْرَيْنِ حَتَّى قُبِضَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم، فَلَمَّا جَاءَ مَالُ الْبَحْرَيْنِ أَمَرَ أَبُو بَكْرٍ فَنَادَى: مَنْ كَانَ لَهُ عِنْدَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم عِدَةٌ، أَوْ دَيْنٌ فَلْيَأْتِنَا، فَأَتَيْتُهُ فَقُلْتُ: إِنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم قَالَ لِي كَذَا وَكَذَا، فَحَثَى لِي حَثْيَةً، وَقَالَ: عُدَّهَا، فَعَدَدْتُهَا، فَإِذَا هِيَ خَمْسُ مِئَةٍ، وَقَالَ: خُذْ مِثْلَيْهَا.
1040.2296. Жобир ибн Абдуллоҳ розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Агар Баҳрайннинг моли келган бўлганида, сенга шунча, шунча ва шунча берган бўлардим», дедилар. Бироқ Баҳрайннинг моли Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам қабзи руҳ қилингунларича келмади. Кейин, Баҳрайннинг моли келганда Абу Бакр буюрган эди, «Кимнинг Набий соллаллоҳу алайҳи васалламда ваъдаси ва қарзи бўлса, бизга келсин», дея жар солишди. Шунда мен унинг олдига бориб: «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам менга шундай, шундай дегандилар», дедим. Шунда у менга ҳовучлаб бир ҳовуч нарса берди. Мен уни санадим, қарасам, беш юз (танга) экан. У: «Яна шунинг икки баробарини ол», деди».
42 – كتاب: الوَكَالَةِ
828/1 – باب: فِي وَكَالَةِ الشَّرِيكِ
1041/2300 - عَنْ عُقْبَةَ بْنِ عَامِرٍ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم أَعْطَاهُ غَنَمًا يَقْسِمُهَا عَلَى صَحَابَتِهِ، فَبَقِيَ عَتُودٌ، فَذَكَرَهُ لِلنَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم فَقَالَ: «ضَحِّ أَنْتَ».
1041.2300. Уқба ибн Омир розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам унга саҳобаларига тақсимлаш учун қўй-эчки бердилар. Шунда биргина улоқ ортиб қолди. У буни Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга айтган эди, у зот: «Ўзинг қурбонлик қилавер!» дедилар».
829/2- بَاب: إِذَا أَبْصَرَ الرَّاعِي أَوِ الْوَكِيلُ شَاةً تَـمُوتُ أَوْ شَيْئًا يَفْسُدُ، ذَبَحَ وَأَصْلَحَ مَا يَخَافُ عَلَيْهِ الْفَسَادَ
829.2-БОБ.
Чўпон ёки вакил ўлаётган қўйни ёки яроқсизланаётган нарсани кўрса, (қўйни) сўяди ва яроқсизланишидан қўрққанини тузатади
1042/2304 - عَنْ كَعْبِ بْنِ مَالِكٍ رَضِيَ الله عَنْهُ أنَّهُ كَانَتْ لَهُمْ غَنَمٌ تَرْعَى بِسَلْعٍ، فَأَبْصَرَتْ جَارِيَةٌ لَنَا بِشَاةٍ مِنْ غَنَمِنَا مَوْتًا، فَكَسَرَتْ حَجَرًا فَذَبَحَتْهَا بِهِ، فَقَالَ لَهُمْ: لَا تَأْكُلُوا حَتَّى أَسْأَلَ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم، عَنْ ذَلِكَ أَوْ أُرْسِلَ إِلَى النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم مَنْ يَسْأَلُهُ، وَأَنَّهُ سَأَلَ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم عَنْ ذَاكَ، أَوْ أَرْسَلَ، فَأَمَرَهُ بِأَكْلِهَا.
1042.2304. Ибн Каъб ибн Молик отасидан ривоят қилиб сўзлаб берди:
«Уларнинг суруви Салъда* ўтлаб юрарди. Бизнинг бир жориямиз отаримиздаги бир қўйнинг ўлаётганини кўриб қолибди. Бир тошни синдириб, ўша билан уни сўйибди. Шунда (Каъб ибн Молик) уларга: «Набий соллаллоҳу алайҳи васалламдан сўрамагунимча [ёки Набий соллаллоҳу алайҳи васалламдан сўраб берадиган одам юборгунимча] емай туринглар», дебди. У Набий соллаллоҳу алайҳи васалламдан бу ҳақда сўрабди [ёки одам юборибди]. У зот уни еяверишни буюрибдилар».
Убайдуллоҳ (ровийлардан бири): «Унинг чўри бўла туриб, сўйиб ташлагани мени қойил қолдирди», дейди.
* Салъ – Мадинадаги тоғ.
830/3 – بَاب: الْوَكَالَةِ فِي قَضَاءِ الدُّيُونِ
830.3-БОБ.
Қарзларни тўлашда вакил бўлиш ҳақида
1043/2306 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ رَجُلًا أَتَى النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم يَتَقَاضَاهُ فَأَغْلَظَ، فَهَمَّ بِهِ أَصْحَابُهُ، فَقَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «دَعُوهُ، فَإِنَّ لِصَاحِبِ الْحَقِّ مَقَالًا»، ثُمَّ قَالَ: «أَعْطُوهُ سِنًّا مِثْلَ سِنِّهِ». قَالُوا: يَا رَسُولَ اللهِ، لَا نَجِدُ إِلَّا أَمْثَلَ مِنْ سِنِّهِ، فَقَالَ: «أَعْطُوهُ فَإِنَّ مِنْ خَيْرِكُمْ أَحْسَنَكُمْ قَضَاءً».
1043.2306. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Бир киши Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига ҳаққини талаб қилиб келиб, қўполлик қилди. У зотнинг саҳобалари унга қараб хезланишди. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Уни тек қўйинг, чунки ҳақ эгасининг ўз гапи бўлади», дедилар. Сўнгра: «Унга ўшанинг (туясининг) ёшидагисини беринглар», дедилар. Улар: «Эй Аллоҳнинг Расули, биз каттароқ ёшлисидан бошқа туя топа олмаяпмиз», дейишди. У зот: «Ўшани беринглар. Зотан, сизларнинг яхшиларингиз ҳақни гўзал ўтагувчиларингиздир», дедилар».
831/4- بَاب: إِذَا وَهَبَ شَيْئًا لِوَكِيلٍ أَوْ شَفِيعِ قَوْمٍ جَازَ
831.4-БОБ.
ВАКИЛГА ЁКИ ҚАВМНИНГ ШАФОАТЧИСИГА ҲИБА берсА ЖОИЗ
1044/2307 و2308 - عَنْ الْمِسْوَرِ بْنِ مَـخْرَمَةَ رَضِيَ الله عَنْهُمَا أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَامَ حِينَ جَاءَهُ وَفْدُ هَوَازِنَ مُسْلِمِينَ، فَسَأَلُوهُ أَنْ يَرُدَّ إِلَيْهِمْ أَمْوَالَهُمْ وَسَبْيَهُمْ، فَقَالَ لَهُمْ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «أَحَبُّ الْحَدِيثِ إِلَيَّ أَصْدَقُهُ. فَاخْتَارُوا إِحْدَى الطَّائِفَتَيْنِ: إِمَّا السَّبْيَ وَإِمَّا الْمَالَ، وَقَدْ كُنْتُ اسْتَأْنَيْتُ بِهِمْ». وَقَدْ كَانَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم انْتَظَرَهُمْ بِضْعَ عَشْرَةَ لَيْلَةً حِينَ قَفَلَ مِنَ الطَّائِفِ، فَلَمَّا تَبَيَّنَ لَهُمْ أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم غَيْرُ رَادٍّ إِلَيْهِمْ إِلَّا إِحْدَى الطَّائِفَتَيْنِ، قَالُوا: فَإِنَّا نَخْتَارُ سَبْيَنَا، فَقَامَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم فِي الْمُسْلِمِينَ، فَأَثْنَى عَلَى اللهِ بـِمَا هُوَ أَهْلُهُ، ثُمَّ قَالَ: «أَمَّا بَعْدُ، فَإِنَّ إِخْوَانَكُمْ هَؤُلَاءِ قَدْ جَاءُونَا تَائِبِينَ، وَإِنِّي قَدْ رَأَيْتُ أَنْ أَرُدَّ إِلَيْهِمْ سَبْيَهُمْ، فَمَنْ أَحَبَّ مِنْكُمْ أَنْ يُطَيِّبَ بِذَلِكَ فَلْيَفْعَلْ، وَمَنْ أَحَبَّ مِنْكُمْ أَنْ يَكُونَ عَلَى حَظِّهِ حَتَّى نُعْطِيَهُ إِيَّاهُ مِنْ أَوَّلِ مَا يُفِيءُ اللهُ عَلَيْنَا فَلْيَفْعَلْ». فَقَالَ النَّاسُ: قَدْ طَيَّبْنَا ذَلِكَ لِرَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم لَهم، فَقَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «إِنَّا لَا نَدْرِي مَنْ أَذِنَ مِنْكُمْ فِي ذَلِكَ مِـمَّنْ لَمْ يَأْذَنْ، فَارْجِعُوا حَتَّى يَرْفَعُوا إِلَيْنَا عُرَفَاؤُكُمْ أَمْرَكُمْ». فَرَجَعَ النَّاسُ، فَكَلَّمَهُمْ عُرَفَاؤُهُمْ، ثُمَّ رَجَعُوا إِلَى رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم فَأَخْبَرُوهُ أَنَّهُمْ قَدْ طَيَّبُوا وَأَذِنُوا.
1044.2307, 2308. Марвон ибн Ҳакам ва Мисвар ибн Махрама шундай хабар қилишади:
«Ҳавозин вафди мусулмон бўлиб келишган пайтда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ўринларидан турдилар. Улар у зотдан мол-мулклари ва асирларининг ўзларига қайтарилишини сўрашди. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам уларга: «Мен учун сўзларнинг энг севимлиси энг ростидир. Икки тўпдан бирини – ё асирларни, ё молни танланглар. (Сўнг саҳобаларга) Мен буларга қараб турган эдим», дедилар. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Тоифдан қайтганларида уларни ўн нечаям кеча кутган эдилар. Уларга Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг икки тўпдан биттасинигина қайтаришлари равшан бўлгач, «Асирларимизни танлаймиз», дейишди. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам мусулмонлар орасида туриб, Аллоҳга У Зотнинг Ўзига муносиб сано айтдилар, сўнгра: «Аммо баъд. Мана бу биродарларингиз олдимизга тавба қилиб келишди. Мен уларга асирларини қайтарсам, деяпман. Сизлардан ким чин кўнгилдан шундай қилишни истаса, қилсин! Ким ўз насибасига ҳақдор қолиб, буни Аллоҳ бизларга берадиган илк файдан* беришимизни истаса, шундай қилсин!» дедилар. Одамлар: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам учун чин кўнгилдан шундай қилдик», дейишди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Биз бунга сизлардан ким изн берди-ю, ким изн бермади, билмаймиз. Қайтинглар, токи ишларингизни бизга оқсоқолларингиз олиб чиқсин», дедилар. Одамлар қайтишди. Оқсоқоллар улар билан гаплашишди. Кейин Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг олдиларига қайтиб, улар ҳақиқатда (ўша ишни) чин кўнгилдан қилганлари ва изн берганларини у зотга хабар қилишди».
* Фай – жангсиз қўлга киритилган ўлжа.
832/5- بَاب: إِذَا وَكَّلَ رَجُلًا، فَتَرَكَ الْوَكِيلُ شَيْئًا فَأَجَازَهُ الْمُوَكِّلُ فَهُوَ جَائِزٌ
832.5-БОБ.
Бир кишини вакил қилганда вакил бирон нарсани тарк қилса-ю, вакил қилувчи бунга ижозат берса, бу ўтади.
Уни маълум муддатга қарзга берса ҳам жоиз
1045/2311 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: وَكَّلَنِي رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم بِحِفْظِ زَكَاةِ رَمَضَانَ، فَأَتَانِي آتٍ، فَجَعَلَ يَحْثُو مِنَ الطَّعَامِ، فَأَخَذْتُهُ وَقُلْتُ: وَاللهِ لَأَرْفَعَنَّكَ إِلَى رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم، قَالَ: إِنِّي مُحْتَاجٌ وَعَلَيَّ عِيَالٌ وَلِي حَاجَةٌ شَدِيدَةٌ، قَالَ: فَخَلَّيْتُ عَنْهُ، فَأَصْبَحْتُ، فَقَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «يَا أَبَا هُرَيْرَةَ مَا فَعَلَ أَسِيرُكَ الْبَارِحَةَ؟». قَالَ: قُلْتُ: يَا رَسُولَ اللهِ، شَكَا حَاجَةً شَدِيدَةً، وَعِيَالًا، فَرَحِمْتُهُ فَخَلَّيْتُ سَبِيلَهُ، قَالَ: «أَمَا إِنَّهُ قَدْ كَذَبَكَ، وَسَيَعُودُ». فَعَرَفْتُ أَنَّهُ سَيَعُودُ، لِقَوْلِ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم: إِنَّهُ سَيَعُودُ. فَرَصَدْتُهُ، فَجَاءَ يَحْثُو مِنَ الطَّعَامِ، فَأَخَذْتُهُ فَقُلْتُ: لَأَرْفَعَنَّكَ إِلَى رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم، قَالَ: دَعْنِي فَإِنِّي مُحْتَاجٌ وَعَلَيَّ عِيَالٌ، لَا أَعُودُ، فَرَحِمْتُهُ فَخَلَّيْتُ سَبِيلَهُ، فَأَصْبَحْتُ، فَقَالَ لِي رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «يَا أَبَا هُرَيْرَةَ مَا فَعَلَ أَسِيرُكَ؟» قُلْتُ: يَا رَسُولَ اللهِ شَكَا حَاجَةً شَدِيدَةً وَعِيَالًا، فَرَحِمْتُهُ فَخَلَّيْتُ سَبِيلَهُ، قَالَ: «أَمَا إِنَّهُ قَدْ كَذَبَكَ، وَسَيَعُودُ». فَرَصَدْتُهُ الثَّالِثَةَ، فَجَاءَ يَحْثُو مِنَ الطَّعَامِ، فَأَخَذْتُهُ فَقُلْتُ: لَأَرْفَعَنَّكَ إِلَى رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم، وَهَذَا آخِرُ ثَلَاثِ مَرَّاتٍ أَنَّكَ تَزْعُمُ لَا تَعُودُ ثُمَّ تَعُودُ، قَالَ: دَعْنِي أُعَلِّمْكَ كَلِمَاتٍ يَنْفَعُكَ اللهُ بِهَا، قُلْتُ: مَا هُنَّ؟ قَالَ: إِذَا أَوَيْتَ إِلَى فِرَاشِكَ، فَاقْرَأْ آيَةَ الْكُرْسِيِّ: (اللَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ الْحَيُّ الْقَيُّومُ) [البقرة: 255]. حَتَّى تَخْتِمَ الْآيَةَ، فَإِنَّكَ لَنْ يَزَالَ عَلَيْكَ مِنَ اللهِ حَافِظٌ، وَلَا يَقْرَبَنَّكَ شَيْطَانٌ حَتَّى تُصْبِحَ، فَخَلَّيْتُ سَبِيلَهُ، فَأَصْبَحْتُ، فَقَالَ لِي رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «مَا فَعَلَ أَسِيرُكَ الْبَارِحَةَ؟» قُلْتُ: يَا رَسُولَ اللهِ، زَعَمَ أَنَّهُ يُعَلِّمُنِي كَلِمَاتٍ يَنْفَعُنِي اللهُ بِـهَا فَخَلَّيْتُ سَبِيلَهُ، قَالَ: «مَا هِيَ؟» قُلْتُ: قَالَ لِي: إِذَا أَوَيْتَ إِلَى فِرَاشِكَ فَاقْرَأْ آيَةَ الْكُرْسِيِّ مِنْ أَوَّلِهَا حَتَّى تَخْتِمَ: (اللَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ الْحَيُّ الْقَيُّومُ). وَقَالَ لِي: لَنْ يَزَالَ عَلَيْكَ مِنَ اللهِ حَافِظٌ، وَلَا يَقْرَبَكَ شَيْطَانٌ حَتَّى تُصْبِحَ - وَكَانُوا أَحْرَصَ شَيْءٍ عَلَى الْخَيْرِ - فَقَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «أَمَا إِنَّهُ قَدْ صَدَقَكَ وَهُوَ كَذُوبٌ، تَعْلَمُ مَنْ تُخَاطِبُ مُنْذُ ثَلَاثِ لَيَالٍ يَا أَبَا هُرَيْرَةَ؟» قُلْتُ: لَا، قَالَ: «ذَاكَ شَيْطَانٌ».
1045.2311. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам мени Рамазон закотини қўриқлашга вакил қилдилар. Биров келиб, егуликдан ҳовучлаб ола бошлади. Мен уни тутиб олдим-да, «Аллоҳга қасамки, сени албатта Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга олиб чиқаман», дедим. У: «Мен ҳожатмандман, бола-чақам бор. Қаттиқ муҳтожлигим бор», деди. Мен уни қўйиб юбордим.
Тонг отди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Эй Абу Ҳурайра, бу кеча асиринг нима қилди?» дедилар. «Эй Аллоҳнинг Расули, қаттиқ муҳтожлиги ва бола-чақаси борлигидан шикоят қилган эди, раҳмим келиб, қўйиб юбордим», дедим. У зот: «Билиб қўй, у сени алдабди. Ҳали яна келади», дедилар. Мен Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «Ҳали яна келади» деган сўзларидан унинг қайтиб келишини билиб, уни пойладим. Келиб, егуликдан ҳовучлаб ола бошлаган эди, уни тутиб олдим. «Сени албатта Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга олиб чиқаман», дедим. У: «Мени қўйиб юбор, чунки мен муҳтожман, бола-чақам бор. Энди қайтиб келмайман», деди. Унга раҳмим келиб, қўйиб юбордим.
Тонг отди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам менга: «Эй Абу Ҳурайра, асиринг нима қилди?» дедилар. Мен: «Эй Аллоҳнинг Расули, қаттиқ муҳтожлиги ва бола-чақаси борлигидан шикоят қилган эди, яна раҳмим келиб, қўйиб юбордим», дедим. У зот: «Билиб қўй, у сени алдабди. Ҳали яна келади», дедилар. Уни учинчи марта пойладим. Келиб, егуликдан ҳовучлаб ола бошлаган эди, уни тутиб олдим. «Сени албатта Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга олиб чиқаман. Бу охиргиси. Сен қайтиб келмайман деб, учинчи марта қайтиб келяпсан», дедим. У: «Мени қўйиб юбор, Аллоҳ сенга манфаат берадиган калималарни ўргатаман», деди. «Нима у?» дедим. У: «Қачон тўшагингга кирсанг, Оятул-Курсийни – «Аллоҳу лаа илаҳа илла ҳувал-Ҳайюл-Қойюм»ни* оятни тугатгунингча ўқи. Шунда тонг оттиргунингча Аллоҳ томонидан устингда бир қўриқчи бўлади ва шайтон сенга ҳаргиз яқинлаша олмайди», деди. Уни қўйиб юбордим.
Тонг отди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам менга: «Бу кеча асиринг нима қилди?» дедилар. Мен: «Эй Аллоҳнинг Расули, Аллоҳ менга манфаат берадиган калималарни ўргатишини айтган эди, қўйиб юбордим», дедим. У зот: «Улар нима экан?» дедилар. «У менга: «Қачон тўшагингга кирсанг, Оятул-Курсийни – «Аллоҳу лаа илаҳа илла ҳувал-Ҳайюл-Қойюм»ни бошидан бошлаб, тугатгунингча ўқи», деди ва менга: «Тонг оттиргунингча Аллоҳ томонидан устингда бир қўриқчи бўлади ва шайтон сенга яқинлаша олмайди», деб айтди», дедим. – Улар (саҳобалар) яхшиликка энг ўч кишилар эди – Шунда Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Билиб қўй, ўзи ғирт ёлғончи бўлса ҳам, сенга рост айтибди. Уч кечадан бери ким билан гаплашаётганингни биласанми, эй Абу Ҳурайра?» дедилар. «Йўқ», дедим. У зот: «У шайтон эди», дедилар».
833/6- بَاب: إِذَا بَاعَ الْوَكِيلُ شَيْئًا فَاسِدًا، فَبَيْعُهُ مَرْدُودٌ
833.6-БОБ.
Вакил яроқсиз нарсани сотса, унинг савдоси рад қилинади
1046/2312 - عَنْ أَبِي سَعِيدٍ الْـخُدْرِيَّ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: جَاءَ بِلَالٌ إِلَى النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم بِتَمْرٍ بَرْنِيٍّ، فَقَالَ لَهُ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «مِنْ أَيْنَ هَذَا؟» قَالَ بِلَالٌ: كَانَ عِنْدَنَا تَـمْرٌ رَدِيٌّ، فَبِعْتُ مِنْهُ صَاعَيْنِ بِصَاعٍ، لِنُطْعِمَ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم، فَقَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم عِنْدَ ذَلِكَ: «أَوَّهْ أَوَّهْ، عَيْنُ الرِّبَا عَيْنُ الرِّبَا، لَا تَفْعَلْ، وَلَكِنْ إِذَا أَرَدْتَ أَنْ تَشْتَرِيَ فَبِعِ التَّمْرَ بِبَيْعٍ آخَرَ، ثُمَّ اشْتَرِهِ».
1046.2312. Абу Саъид Худрий розияллоҳу анҳу айтади:
«Билол Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг олдиларига барний* хурмо келтирди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам унга: «Бу қаердан?» дедилар. Билол: «Бизда сифатсиз хурмо бор эди. Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга едирайлик, деб унинг икки соъини* бир соъга сотдим», деди. Шунда Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Бай-бай! Айни рибо-ку, айни рибо-ку! Ундай қилма! Сотиб олмоқчи бўлсанг, хурмони бошқа савдо билан сотиб, кейин уни (барний хурмони) сотиб ол», дедилар».
* Барний хурмо олий навли хурмолардан бўлиб, сарғиш, юмалоқ бўлади.
834/7- بَاب: الْوَكَالَةِ فِي الْحُدُودِ
834.7-БОБ.
Ҳадлардаги вакиллик ҳақида
1047/2316 - عَنْ عُقْبَةَ بْنِ الْحَارِثِ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: جِيءَ بِالنُّعَيْمَانِ، أَوِ ابْنِ النُّعَيْمَانِ شَارِبًا، فَأَمَرَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم مَنْ كَانَ فِي الْبَيْتِ أَنْ يَضْرِبُوا، قَالَ: فَكُنْتُ أَنَا فِيمَنْ ضَرَبَهُ، فَضَرَبْنَاهُ بِالنِّعَالِ وَالْجَرِيدِ.
1047.2316. Уқба ибн Ҳорисдан ривоят қилинади:
«Нуъаймон [ёки Ибн Нуъаймон] ичиб олган ҳолида келтирилди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам уйдагиларга уни калтаклашни буюрдилар. Мен ҳам уни калтаклаганлар орасида эдим. Биз уни шиппаклар ва хурмо шохи билан калтакладик».
بسم الله الرّحمن الرّحيم
43 - كتاب: الـحَرثِ الـمُزَارَعَة
43. Музораъа* китоби
Экиш ва музораъа ҳақида келган хабарлар
* «Музораъа» – зироатда шерикчилик қилиш дегани. Фиқҳ истилоҳига кўра, «музораъа – ҳосилнинг бир қисми эвазига зироат қилиш асосида битим тузишдир».
835/1- بَاب: فَضْلِ الزَّرْعِ وَالْغَرْسِ
835.1-БОБ.
Зироат ва кўчат ўтқазишнинг фазли улардан ейилгандадир
1048/2320 - عَنْ أَنَسٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «مَا مِنْ مُسْلِمٍ يَغْرِسُ غَرْسًا أَوْ يَزْرَعُ زَرْعًا، فَيَأْكُلُ مِنْهُ طَيْرٌ، أَوْ إِنْسَانٌ، أَوْ بَهِيمَةٌ، إِلَّا كَانَ لَهُ بِهِ صَدَقَةٌ».
1048.2320. Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Қайси бир мусулмон бир кўчат ўтқазса ёки бир экин экса-ю, ундан қушми, инсонми, ҳайвонми еса, бу ундан садақа бўлади», дедилар».
836/2- بَاب: مَا يُحْذَرُ مِنْ عَوَاقِبِ الْاِشْتِغَالِ بِآلَةِ الزَّرْعِ
أَوْ مُجَاوَزَةِ الْحَدِّ الَّذِي أُمِرَ بِهِ
836.2-БОБ.
Зироат асбоб-ускуналари билан овора бўлиб қолиш оқибатларидан ҳамда буюрилган чегарадан ошишдан ҳазир бўлиш ҳақида
1049/2321 - عَنْ أَبِي أُمَامَةَ الْبَاهِلِيِّ رَضِيَ الله عَنْهُ: أنَّهُ رَأَى سِكَّةً وَشَيْئًا مِنْ آلَةِ الْحَرْثِ، فَقَالَ: سَـمِعْتُ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم يَقُولُ: «لَا يَدْخُلُ هَذَا بَيْتَ قَوْمٍ إِلَّا أُدْخِلَهُ الذُّلُّ».
1049.2321. Абу Умома Боҳилийдан ривоят қилинади:
«У омочни ва зироат асбоб-ускуналаридан ниманидир кўриб: «Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «Бу нарса бирор қавмнинг уйига кирар экан, унга албатта хорлик киритилади», деяётганларини эшитганман», деди».
Изоҳ: Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ушбу ҳадисларидан қуйидагича маънони англаш мумкин: қайси бир халқ фақат деҳқончиликка муккасидан кетиб, қорин ғами билан овора бўлса, дин, илм-маърифат, давлат бошқаруви ва мудофаа ишлари каби муҳим вазифалардан чалғийди ва душман уларни мустамлака қилади, бу халқ хорликка юз тутади.
837/3- بَاب: اقْتِنَاءِ الْكَلْبِ لِلْحَرْثِ
837.3-БОБ.
Экин учун ит боқиш ҳақида
1050/2322 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «مَنْ أَمْسَكَ كَلْبًا، فَإِنَّهُ يَنْقُصُ كُلَّ يَوْمٍ مِنْ عَمَلِهِ قِيرَاطٌ، إِلَّا كَلْبَ حَرْثٍ أَوْ مَاشِيَةٍ».
1050أ/ 2322 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ فِي رِوَايَةٍ: «إِلَّا كَلْبَ غَنَمٍ أَوْ حَرْثٍ أَوْ صَيْدٍ».
1050ب/ 2322 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ فِي رِوَايَةٍ أخْرَى: «إلا كَلْبَ صَيْدٍ أَوْ مَاشِيَةٍ».
1050.2322. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ким ит боқса, амалидан ҳар куни бир қийрот* камаяди. Экин ва чорва (қўриқловчи) ит мустасно», дедилар».
Ибн Сирин ва Абу Солиҳлар Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан, у Набий соллаллоҳу алайҳи васалламдан қилган ривоятда «...қўй, экин (қўриқловчи ит) ва ов ити мустасно» дейишган.
Абу Ҳозим Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан, у Набий соллаллоҳу алайҳи васалламдан қилган ривоятда: «Ов ити ва чорва (қўриқловчи) ит...» деган.
* Қийротнинг изоҳи 2262-ҳадисда. Аммо ажр-савоб каби моддий бўлмаган нарсаларда Аллоҳ таолонинг ҳузуридаги маълум миқдорни ҳам билдиради. Унинг миқдорини Аллоҳ таолонинг Ўзи билади. Ушбу ҳадисда эса кишининг амалидан маълум бир қисм камайиши назарда тутилган.
838/4 – باب: اسْتِعْمَالِ البَقَر لِلـحَارِثَة
838.4-БОБ.
Қорамолни ер ҳайдашга ишлатиш ҳақида
1051/2324 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «بَيْنَمَا رَجُلٌ رَاكِبٌ عَلَى بَقَرَةٍ الْتَفَتَتْ إِلَيْهِ فَقَالَتْ: لَمْ أُخْلَقْ لِهَذَا، خُلِقْتُ لِلْحِرَاثَةِ، قَالَ: آمَنْتُ بِهِ أَنَا وَأَبُو بَكْرٍ وَعُمَرُ، وَأَخَذَ الذِّئْبُ شَاةً فَتَبِعَهَا الرَّاعِي، فَقَالَ الذِّئْبُ: مَنْ لَهَا يَوْمَ السَّبُعِ، يَوْمَ لَا رَاعِيَ لَهَا غَيْرِي، قَالَ: آمَنْتُ بِهِ أَنَا وَأَبُو بَكْرٍ وَعُمَرُ».
1051.2324. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам дедилар: «Бир киши сигирнинг устига миниб олган эди, у унга ўгирилиб қараб: «Мен бунинг учун яратилганим йўқ, ер ҳайдаш учун яратилганман», деди. Бунга мен, Абу Бакр ва Умар иймон келтирдик. Бўри бир қўйни олган эди, чўпон унинг ортидан тушди. Бўри унга: «Йиртқичлар* кунида, унинг мендан бошқа чўпони бўлмаган кунда унга ким (эгалик қилади)?!» деди. Бунга мен, Абу Бакр ва Умар иймон келтирдик».
Абу Салама айтади: «Ўша куни икковлари қавмнинг ичида йўқ эди».
Изоҳ: Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ушбу сўзни айтган пайтлари ўтирганларнинг ичида Абу Бакр Сиддиқ ҳам, Умар ибн Хаттоб ҳам бўлмаган. Аммо уларнинг ишонч ва иймонлари, ихлосу эътиқодларини билган Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам улар учун ҳам гувоҳлик берганлар. Тилсиз ҳайвонларнинг гапириши гарчи одатга хилоф бўлиб, кишиларга ғаройиб кўринса ҳам, бунга инсонларнинг ишониши қийин бўлса ҳам, Аллоҳ таолонинг қудратига, пайғамбарларнинг мўъжизаларига иймон келтирган киши учун бу оддий ҳолат ҳисобланади.
* «Йиртқичлар куни» деганда нима назарда тутилгани ҳақида икки-уч хил қараш бор. Аввало иборанинг ўзида икки хиллик бор. Баъзилар «явмус-сабъи» деса, кўпчилик муҳаддислар ривоятида «явмус-сабуъи» деб айтилган. «Явмус-сабъи» деганлар ҳам бу жумладан нима кўзда тутилганида ихтилоф қилишган. Баъзилар қиёмат кунги маҳшар жойининг номи, деса, бошқалар бу арабларнинг жоҳилиятдаги байрамлари бўлиб, унда ўйин-кулги билан банд бўлиб, чорваларини ҳам эътиборсиз қолдиришар эди, бу сўзнинг йиртқичларга алоқаси йўқ, дейди. «Явмус-сабуъи» деб айтадиганлар ҳам бу иборадан нима тушунилишини турлича изоҳлаганлар. Кучлироқ гапга кўра, охир замонда фитна авж олиб, қиёмат соати келиб қолганда одамлар ўзлари билан ўзлари овора бўлиб, чорваларига ҳам қарамай қўйишади, шунда ҳайвонлар йиртқичлар билан қолишади. Ана ўша кунни «йиртқичлар куни» деб аталади. Ибн Манзур ўзининг оламга машҳур «Лисанул-ъароб» асарида «сабъ» калимаси «сабуъ»нинг бир кўриниши, яъни иккаласи бир сўзнинг икки хил айтилиши, деб айтган. Биз шунинг учун кўпчиликнинг фикрига биноан «йиртқичлар куни» деб таржима қилдик.
839/5- بَاب: إِذَا قَالَ: اكْفِنِي مَئُونَةَ النَّخْلِ
839.5-БОБ.
«ҳосилда менга шерик бўлиб, хурмо боғи ёки ундан бошқа бирор нарсанинг меҳнатини қўлимдан ол», деса...
1052/2325 - وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ: قَالَتِ الْأَنْصَارُ لِلنَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم: اقْسِمْ بَيْنَنَا وَبَيْنَ إِخْوَانِنَا النَّخِيلَ. قَالَ: «لَا». فَقَالُوا: تَكْفُونَا الْمَئُونَةَ، وَنُشْرِكْكُمْ فِي الثَّمَرَةِ، قَالُوا: سَـمِعْنَا وَأَطَعْنَا.
1052.2325. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Ансорийлар Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга: «Биз билан (муҳожир) биродарларимиз орасида хурмо боғларини бўлиб беринг», дейишди. У зот: «Йўқ», дедилар. Шунда (муҳожирларга): «Сизлар меҳнатини қўлимиздан оласиз, биз эса сизларни ҳосилда шерик қиламиз», дейишди. Улар: «Эшитдик ва итоат қилдик», дейишди».
1053/2327 - عَنْ رَافِعِ بْنِ خَدِيجٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: كُنَّا أَكْثَرَ أَهْلِ الْمَدِينَةِ مُزْدَرَعًا، كُنَّا نُكْرِي الْأَرْضَ بِالنَّاحِيَةِ مِنْهَا مُسَمًّى لِسَيِّدِ الْأَرْضِ، قَالَ: فَمِمَّا يُصَابُ ذَلِكَ وَتَسْلَمُ الْأَرْضُ، وَمِـمَّا يُصَابُ الْأَرْضُ وَيَسْلَمُ ذَلِكَ، فَنُهِينَا، وَأَمَّا الذَّهَبُ وَالْوَرِقُ فَلَمْ يَكُنْ يَوْمَئِذٍ.
1053.2327. Рофеъ ибн Хадиж айтади:
«Мадина аҳли орасида экинзори энг кўп кишилар биз эдик. Биз ерни бир чети ер эгасига бўлиши шарти билан ижарага берардик. Ҳали унга (эгаси учун ажратилган қисмга) офат етиб, қолган ер саломат қолар, ҳали қолган ерга офат етиб, у саломат қолар эди. Шу боис (бундан) қайтарилдик. Тилла ва кумуш эса ўша пайтларда бўлмаган».
Изоҳ: «Тилла ва кумуш эса ўша пайтларда бўлмаган» дегани ўша пайтларда тилла ва кумушга ижарага бериш бўлмаган, деганидир. Уни тилла ва кумуш умуман бўлмаган деб тушунмаслик керак.
840/6- بَاب: الْمُزَارَعَةِ بِالشَّطْرِ
840.6-БОБ.
ЯРМи ВА ШУ каби ҳисса эвазига МУЗОРАЪА ҚИЛИШ ҳақида
1054/2328 - عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا: أنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم عَامَلَ خَيْبَرَ بِشَطْرِ مَا يَخْرُجُ مِنْهَا مِنْ ثَـمَرٍ أَوْ زَرْعٍ، فَكَانَ يُعْطِي أَزْوَاجَهُ مِائَةَ وَسْقٍ، ثَمَانُونَ وَسْقَ تَـمْرٍ، وَعِشْرُونَ وَسْقَ شَعِيرٍ.
1054.2328. Абдуллоҳ ибн Умар розияллоҳу анҳумо шундай хабар қилади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам Хайбар (аҳли) билан чиққан мева ва экиннинг ярми эвазига мусоқот ва музораъа қилдилар.
Жуфти ҳалолларига юз васақ: саксон васақ хурмо ва йигирма васақ* арпа берар эдилар. Кейинроқ Умар Хайбарни тақсимлади ва Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг жуфти ҳалолларига улар учун ер-сувдан ажратиб бериш ёки ўзлариникини давом эттириш ихтиёрини берди. Улардан кимдир ерни ихтиёр қилди, кимдир васақни ихтиёр қилди. Оиша ерни ихтиёр қилган эди».
1055/2330 - عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا: أَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم لَمْ يَنْهَ عَنِ الكِرَاءِ، وَلَكِنْ قَالَ: «أَنْ يَـمْنَحَ أَحَدُكُمْ أَخَاهُ خَيْرٌ لَهُ مِنْ أَنْ يَأْخُذَ عَلَيْهِ خَرْجًا مَعْلُومًا».
1055.2330. Амр айтади:
«Товусга: «Мухобарани* тарк қилсанг бўларди, чунки Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам бундан қайтарганлар, деб айтишяпти», дедим. У: «Эй Амр, албатта, мен уларга ато бераман ва уларни бой қилиб қўяман. Менга уларнинг энг билимдони – Ибн Аббос розияллоҳу анҳумони назарда тутмоқда – хабар берганки, Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам бундан қайтармаганлар, балки «Бировингизнинг ўз биродарига (ерни) бериб туриши бунинг эвазига маълум харж олганидан яхшидир», деганлар», деди».
* Мухобара ҳам музораъанинг бир тури. Аммо бунда уруғ ишчидан бўлади.
841/7- بَاب: أَوْقَافِ أَصْحَابِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم وَأَرْضِ الْخَرَاجِ،
وَمُزَارَعَتِهِمْ وَمُعَامَلَتِهِمْ
841.7-БОБ.
НАБИЙ СОЛЛАЛЛОҲУ АЛАЙҲИ ВАСАЛЛАМ САҲОБАЛАРИнинг ВАҚФЛАРИ, ХИРОЖ ЕРларИ, музораъалари ВА ҳамкорликлари ҳақида
1056/2334 – عَنْ عُمَرَ رَضِيَ الله عَنْهُ أنَّهُ قَالَ: لَوْلَا آخِرُ الْمُسْلِمِينَ، مَا فَتَحْتُ قَرْيَةً إِلَّا قَسَمْتُهَا بَيْنَ أَهْلِهَا، كَمَا قَسَمَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم خَيْبَرَ.
1056.2334. Умар розияллоҳу анҳу айтади:
«Кейинги мусулмонлар бўлмаганида, қайси бир шаҳарни фатҳ этмай, Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам Хайбарни бўлиб берганларидек, уни ўз аҳли орасида бўлиб берган бўлар эдим».
Изоҳ: Бу ерда «ўз аҳли» деганда шаҳарни фатҳ қилган кишилар назарда тутилган. «Бўлиб бериш» деганда эса ердан олинадиган харожни тақсимлаб бериш тушунилади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Хайбар ерларининг бир қисмини уни фатҳ қилишда иштирок этган кишиларга бўлиб берганлар. Ўша ерларнинг хирожини мазкур фотиҳлар оладиган бўлишган. Бироқ, Умар розияллоҳу анҳу фатҳ бўлган ерларнинг хирожини, яъни солиғини тўлалигича давлат хазинасига йўналтириб, шундай қилинмаса, маълум ерларга бир гуруҳ одамлар эга бўлиб қолиб, кейинги авлод мусулмонларининг катта қисми ундан бенасиб бўлиб қолиши мумкинлигини айтганлар. У киши «кейинги мусулмонлар бўлмаганида» деб, шуни назарда тутганлар. Бунга Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг Хайбар ерлари хирожининг қолган қисмини давлат хазинасига олганлари асос бўлган.
842/8- بَاب: مَنْ أَحْيَا أَرْضًا مَوَاتًا
842.8-БОБ.
қўриқ ерни очиш ҳақида
1057/2335 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «مَنْ أَعْمَرَ أَرْضًا لَيْسَتْ لِأَحَدٍ فَهْوَ أَحَقُّ».
1057.2335. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ким бировники бўлмаган ерни обод қилса, (ўша ерга) энг ҳақли киши ўшадир», дедилар».
Урва: «Умар розияллоҳу анҳу ҳам ўз халифалик даврида шунга ҳукм қилган», дейди.
1058/2338 - عَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: أَجْلَى عُمَرَ بْنَ الْخَطَّابِ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا الْيَهُودَ وَالنَّصَارَى مِنْ أَرْضِ الْحِجَازِ، وَكَانَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم، لَمَّا ظَهَرَ عَلَى خَيْبَرَ أَرَادَ إِخْرَاجَ الْيَهُودِ مِنْهَا، وَكَانَتِ الْأَرْضُ حِينَ ظَهَرَ عَلَيْهَا لِلَّهِ وَلِرَسُولِهِ صلى الله عليه وسلم وَلِلْمُسْلِمِينَ، وَأَرَادَ إِخْرَاجَ الْيَهُودِ مِنْهَا، فَسَأَلَتِ الْيَهُودُ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم لِيُقِرَّهُمْ بِـهَا أَنْ يَكْفُوا عَمَلَهَا وَلَهُمْ نِصْفُ الثَّمَرِ، فَقَالَ لَهُمْ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «نُقِرُّكُمْ بِهَا عَلَى ذَلِكَ مَا شِئْنَا». فَقَرُّوا بِهَا حَتَّى أَجْلَاهُمْ عُمَرُ إِلَى تَيْمَاءَ وَأَرِيحَاءَ.
1058.2338. Ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Умар ибн Хаттоб розияллоҳу анҳу яҳудий ва насронийларни Ҳижоз ерларидан сургун қилди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Хайбар устидан ғалаба қилгач, яҳудийларни ундан чиқариб юбормоқчи бўлган эдилар. У зот ўша ерни олганларида у Аллоҳ ва Унинг Расули соллаллоҳу алайҳи васалламники ҳамда мусулмонларники бўлди. У зот яҳудийларни ундан чиқариб юбормоқчи бўлган эдилар, яҳудийлар Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан у ернинг меҳнатини ўзларига олиб, ҳосилнинг ярми уларга бўлиши шарти билан ўзларини шу ерда қолдиришни сўрашди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Шу (шарт) асосида бу ерда сизларни хоҳлаганимизча қолдирамиз», дедилар. Умар уларни Таймо ва Ариҳога сургун қилгунича улар ўша ерда қолишди».
843/9- بَاب: مَا كَانَ مِنْ أَصْحَابِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم يُوَاسِي بَعْضُهُمْ بَعْضًا
فِي الزِّرَاعَةِ وَالثَّمَرَةِ
843.9-БОБ.
НАБИЙ СОЛЛАЛЛОҲУ АЛАЙҲИ ВАСАЛЛАМ САҲОБАЛАРИнинг ЭКИН-тикин ва мева-чевада
бир-бирларига кўмаклашишлари ҳақида
1059/2339 – عَنْ رَافِعِ بْنِ خَدِيجِ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ عَمِّي ظُهَيْرُ بْنُ رَافِعٍ: لَقَدْ نَهَانَا رَسُول الله صلى الله عليه وسلم عَنْ أمْرٍ كَانَ بِنَا رَافِقًا، قُلْتُ: ما قَالَ رَسُول الله صلى الله عليه وسلم فَهْوَ حَقٌّ، قَالَ: دَعَانِي رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «مَا تَصْنَعُونَ بِـمَحَاقِلِكُمْ؟» قُلْتُ: نُؤَاجِرُهَا عَلَى الرَّبِيعِ، وَعَلَى الْأَوْسُقِ مِنَ التَّمْرِ وَالشَّعِيرِ، قَالَ: «لَا تَفْعَلُوا، ازْرَعُوهَا، أَوْ أَزْرِعُوهَا، أَوْ أَمْسِكُوهَا».
1059.2339. Рофеъ ибн Хадиж ибн Рофеъ амакиси Зуҳайр ибн Рофеъдан ривоят қилиб айтади:
«Зуҳайр: «Биздаги бир қулай ишдан Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бизларни қайтардилар», деди. Мен: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам нима десалар, у ҳақдир», дедим. У: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам мени чақириб: «Экиладиган ерларингизни нима қиласизлар?» дедилар. Мен: «Уларни тўртдан бирга ёки бир неча васақ хурмо ва арпа эвазига ижарага берамиз», дедим. У зот: «Ундай қилманглар. Уларга ё ўзингиз экинг, ё экишга беринг, ё ушлаб туринг», дедилар. Мен: «Бош устига», дедим», деди».
1060/2343 - عَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا: كَانَ يُكْرِي مَزَارِعَهُ عَلَى عَهْدِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم وَأَبِي بَكْرٍ وَعُمَرَ وَعُثْمَانَ، وَصَدْرًا مِنْ إِمَارَةِ مُعَاوِيَةَ، ثُمَّ حُدِّثَ عَنْ رَافِعِ بْنِ خَدِيجٍ: أَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم نَهَى عَنْ كِرَاءِ الْمَزَارِعِ، فَذَهَبَ ابْنُ عُمَرَ إِلَى رَافِعٍ فَسَألَهُ، فَقَالَ: نَهَى النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم عَنْ كِرَاءِ الْمَزَارِعِ، فَقَالَ ابْنُ عُمَرَ: قَدْ عَلِمْتَ أَنَّا كُنَّا نُكْرِي مَزَارِعَنَا عَلَى عَهْدِ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم بـِمَا عَلَى الْأَرْبِعَاءِ، وَبِشَيْءٍ مِنَ التِّبْنِ.
1060.2343, 2344. Нофеъдан ривоят қилинади:
«Ибн Умар розияллоҳу анҳумо Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг, Абу Бакр, Умар, Усмоннинг даврларида ҳамда Муовия амирлигининг аввалида экинзорларини ижарага берар эди».
Сўнгра Рофеъ ибн Хадиждан Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг экинзорларни ижарага беришдан қайтарганлари айтилди. Шунда Ибн Умар Рофеънинг олдига борди. Мен ҳам у билан бирга бордим. Ундан сўраган эди, у: «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам экинзорларни ижарага беришдан қайтарганлар-да», деди. Ибн Умар: «Ўзинг билар эдинг-ку, биз Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг даврларида анҳорларнинг бўйидаги нарсалар ва бирмунча сомон эвазига экинзорларимизни ижарага берар эдик», деди».
Изоҳ: Ибн Умар розияллоҳу анҳу «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ерни ижарага беришдан мутлақо қайтарган эмаслар, балки анҳорларнинг бўйидаги экинлар ҳамда бирмунча сомон ёки шу каби ноаниқ мол эвазига ижарага беришдан қайтарганлар, холос», демоқчи.
1060أ/2345 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ أنَّهُ قَالَ: كُنْتُ أَعْلَمُ فِي عَهْدِ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم أَنَّ الْأَرْضَ تُكْرَى. ثُمَّ خَشِيَ عَبْدُ اللهِ أَنْ يَكُونَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم قَدْ أَحْدَثَ فِي ذَلِكَ شَيْئًا لَمْ يَكُنْ يَعْلَمُهُ، فَتَرَكَ كِرَاءَ الْأَرْضِ.
1060А.2345. Солим шундай хабар қилади:
«Абдуллоҳ ибн Умар розияллоҳу анҳумо: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг даврларида ер ижарага берилишини билар эдим», деди. Кейин Абдуллоҳ Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам бу тўғрида у билмаган бирор янги нарсани жорий қилган бўлишларидан қўрқиб, ер ижарасини тарк қилди».
844/10- بَاب
844.10-БОБ.
1061/2348 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم كَانَ يَوْمًا يُحَدِّثُ، وَعِنْدَهُ رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ الْبَادِيَةِ: «أَنَّ رَجُلًا مِنْ أَهْلِ الْجَنَّةِ اسْتَأْذَنَ رَبَّهُ فِي الزَّرْعِ، فَقَالَ لَهُ: أَلَسْتَ فِيمَا شِئْتَ؟ قَالَ: بَلَى، وَلَكِنِّي أُحِبُّ أَنْ أَزْرَعَ، قَالَ: فَبَذَرَ، فَبَادَرَ الطَّرْفَ نَبَاتُهُ وَاسْتِوَاؤُهُ وَاسْتِحْصَادُهُ، فَكَانَ أَمْثَالَ الْجِبَالِ، فَيَقُولُ اللهُ: دُونَكَ يَا ابْنَ آدَمَ، فَإِنَّهُ لَا يُشْبِعُكَ شَيْءٌ». فَقَالَ الْأَعْرَابِيُّ: وَاللهِ لَا تَجِدُهُ إِلَّا قُرَشِيًّا أَوْ أَنْصَارِيًّا، فَإِنَّهُمْ أَصْحَابُ زَرْعٍ، وَأَمَّا نَحْنُ فَلَسْنَا بِأَصْحَابِ زَرْعٍ. فَضَحِكَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم.
1061.2348. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Бир куни Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Жаннат аҳлидан бир киши Роббидан экин экишга изн сўради. У Зот: «Ахир хоҳлаганинг муҳайё эмасми?» деди. У: «Шундай, лекин мен экин экишни яхши кўраман-да», деди. У уруғ сепди. Кўз юмиб-очгунча улар униб, қад кўтариб, ўрадиган бўлиб, тоғлардек бўлиб кетди. Шунда Аллоҳ: «Ол, эй Одам боласи! Ўзи сени ҳеч нарса тўйдира олмайди!» деди», деб айтдилар. Олдиларида бир саҳройи киши бор эди. Ўша аъробий: «Аллоҳга қасамки, у ё қурайшлик, ё ансорий бўлади. Чунки ўшалар деҳқон, биз эса деҳқон эмасмиз», деди. Шунда Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам кулиб юбордилар».
44 – كتاب: الـمُسَاقَاة
845/1 باب: في الشُّرب
1062/2351 - عَنْ سَهْلِ بْنِ سَعْدٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: أُتِيَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم بِقَدَحٍ فَشَرِبَ مِنْهُ، وَعَنْ يَمِينِهِ غُلَامٌ أَصْغَرُ الْقَوْمِ، وَالْأَشْيَاخُ عَنْ يَسَارِهِ، فَقَالَ: «يَا غُلَامُ، أَتَأْذَنُ لِي أَنْ أُعْطِيَهُ الْأَشْيَاخَ؟» قَالَ: مَا كُنْتُ لِأُوثِرَ بِفَضْلِي مِنْكَ أَحَدًا يَا رَسُولَ اللهِ، فَأَعْطَاهُ إِيَّاهُ.
1062.2351. Саҳл ибн Саъд розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга қадаҳ келтирилди. Ундан ичдилар. Ўнг томонларида қавмнинг энг кичиги бўлган бир бола бўлиб, ёши катталар эса чап томонларида эди. Шунда у зот: «Эй бола, буни ёши катталарга беришимга изн берасанми?» дедилар. У: «Сиздан қолган нарсамда ҳеч кимни (ўзимдан) устун кўра олмайман, эй Аллоҳнинг Расули», деди. Уни ўшанга бердилар».
1063/2352 - عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ رَضِيَ الله عَنْهُ أنَّهُ قَالَ: حُلِبَتْ لِرَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم شَاةٌ دَاجِنٌ، فِي دَارِي، وَشِيبَ لَبَنُهَا بـِمَاءٍ مِنَ الْبِئْرِ الَّتِي فِي دَارِي، فَأُعْطَى رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم الْقَدَحَ فَشَرِبَ مِنْهُ، حَتَّى إِذَا نَزَعَ الْقَدَحَ مِنْ فِيهِ، وَعَلَى يَسَارِهِ أَبُو بَكْرٍ، وَعَنْ يـَمِينِهِ أَعْرَابِيٌّ، فَقَالَ عُمَرُ، وَخَافَ أَنْ يُعْطِيَهُ الْأَعْرَابِيَّ: أَعْطِ أَبَا بَكْرٍ يَا رَسُولَ اللهِ عِنْدَكَ، فَأَعْطَاهُ الْأَعْرَابِيَّ الَّذِي عَلَى يَـمِينِهِ، ثُمَّ قَالَ: «الْأَيْـمَنَ فَالْأَيـْمَنَ».
1063.2352. Анас ибн Молик розияллоҳу анҳу шундай сўзлаб берди:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам учун Анас ибн Моликнинг ҳовлисида турган хонаки қўй соғилиб, сути Анаснинг ҳовлисидаги қудуқ сувига аралаштирилди. (Анас розияллоҳу анҳу) Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга қадаҳ берди. Ундан ичдилар. Қадаҳни оғизларидан олар эканлар, чап томонларида Абу Бакр, ўнг томонларида бир аъробий бор эди, Умар уни аъробийга бериб юборишларидан қўрқиб: «Олдингиздаги Абу Бакрга беринг, эй Аллоҳнинг Расули», деди. У зот уни ўнг томонларидаги аъробийга бердилар, кейин: «Ўнг томондан», деб қўйдилар».
846/2- بَاب: مَنْ قَالَ: إِنَّ صَاحِبَ الْمَاءِ أَحَقُّ بِالْمَاءِ حَتَّى يَرْوَى
846.2-БОБ.
НАБИЙ СОЛЛАЛЛОҲУ АЛАЙҲИ ВАСАЛЛАМНИНГ
«ортиқча сувдан тўсилмайди» деган СЎЗЛАРИГА биноан
СУВ ЭГАСИ то ҚОНГУНИЧА СУВГА энг ҳақли экани хусусида
1064/2353 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «لَا يُـمْنَعُ فَضْلُ الْمَاءِ لِيُمْنَعَ بِهِ الْكَلَأُ».
1064.2353. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ўт-ўланни ман қилиш учун ортиқча сувдан ман қилинмайди», дедилар».
Изоҳ: Масалан, ҳамма чорвасини боқадиган далада бир кишининг қудуғи бор, бу атрофда шундан бошқа қудуқ йўқ. Агар ўша киши ўзининг чорвасидан ортган сувни ҳеч кимга бермаса, қолганлар сув қидириб, чорвасини бошқа ерга ҳайдаб кетади. Демак, бу одам ўз мулки бўлган сувни ман қиламан деб, ўз мулки бўлмаган яйловни ҳам ман қилиб қўймоқда. Ҳадисда мана шу ишдан қайтарилмоқда.
1064أ/2354 – وَعَنْهُ فِي رِوَايَةٍ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «لَا تَـمْنَعُوا فَضْلَ الْمَاءِ لِتَمْنَعُوا بِهِ فَضْلَ الْكَلَإِ».
1064А.2354. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ўт-ўланни ман қилиш учун ортиқча сувдан ман қилманглар», дедилар».
847/3- بَاب: الْخُصُومَةِ فِي الْبِئْرِ وَالْقَضَاءِ فِيهَا
847.3-БОБ.
ҚУДУҚ хусусида даъволашиш
ҳамда ҲУКМ чиқариш ҳақида
1065/2356 - عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ مَسْعُودٍ رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «مَنْ حَلَفَ عَلَى يَمِينٍ يَقْتَطِعُ بِهَا مَالَ امْرِئٍ، هُوَ عَلَيْهَا فَاجِرٌ، لَقِيَ اللهَ وَهْوَ عَلَيْهِ غَضْبَانُ، فَأَنْزَلَ اللهُ تَعَالَى: (إِنَّ الَّذِينَ يَشْتَرُونَ بِعَهْدِ اللَّهِ وَأَيْمَانِهِمْ ثَمَنًا قَلِيلًا) [آل عمران:77]، فَجَاءَ الْأَشْعَثُ فَقَالَ: مَا حَدَّثَكُمْ أَبُو عَبْدِ الرَّحْمَنِ؟ فِيَّ أُنْزِلَتْ هَذِهِ الْآيَةُ، كَانَتْ لِي بِئْرٌ فِي أَرْضِ ابْنِ عَمٍّ لِي، فَقَالَ لِي: «شُهُودَكَ». قُلْتُ: مَا لِي شُهُودٌ، قَالَ: «فَيَمِينَهُ». قُلْتُ: يَا رَسُولَ، اللهِ إِذًا يَحْلِفَ، فَذَكَرَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم هَذَا الْحَدِيثَ، فَأَنْزَلَ اللهُ ذَلِكَ تَصْدِيقًا لَهُ.
1065.2356, 2357. Шақикдан ривоят қилинади:
«Абдуллоҳ розияллоҳу анҳу шундай деди: «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ким бирор кишининг мол-мулкидан ўзлаштириб олиш учун фожирларча* қасам ичса, Аллоҳга У Зот ундан ғазабнок бўлган ҳолда йўлиқади», дедилар. Шунда Аллоҳ таоло «Аллоҳнинг аҳдини ва ўз қасамларини озгина баҳога сотадиганлар…»* оятини нозил қилди». Шу пайт Ашъас келиб: «Абу Абдурраҳмон сизларга нима айтиб берди? Бу оят мен ҳақимда нозил бўлган. Амакиваччамнинг ерида менга тегишли бир қудуқ бор эди. У зот соллаллоҳу алайҳи васаллам менга: «Гувоҳларингни (келтир)», дедилар. «Гувоҳлар йўқ менда», дедим. У зот соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Унда бунга қасам (ичир)», дедилар. Мен: «Эй Аллоҳнинг Расули, ундай бўлса бу қасам ичаверади-да!» дедим. Шунда Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам шу ҳадисни айтдилар. Аллоҳ у зотни тасдиқлаб, ўша(оят)ни нозил қилди».
* Фожирларча қасам ичиш ёлғондан қасамхўрлик қилишдир.
* Оли Имрон сураси, 77-оят. Оятнинг тўлиқ матни қуйидагича: «Аллоҳнинг аҳдини ва ўз қасамларини озгина баҳога сотадиганлар – албатта, ана ўшаларга охиратда насиба йўқдир, қиёмат куни Аллоҳ уларга гапирмас, назар солмас ва уларни покламас. Уларга аламли азоб бор».
848/4- بَاب: إِثْمِ مَنْ مَنَعَ ابْنَ السَّبِيلِ مِنَ الْمَاءِ
848.4-БОБ.
Йўқсил йўлчига СУВ бермаганНИНГ ГУНОҲИ ҳақида
1066/2358 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «ثَلَاثَةٌ لَا يَنْظُرُ اللهُ إِلَيْهِمْ يَوْمَ الْقِيَامَةِ وَلَا يُزَكِّيهِمْ وَلَهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ: رَجُلٌ كَانَ لَهُ فَضْلُ مَاءٍ بِالطَّرِيقِ فَمَنَعَهُ مِنِ ابْنِ السَّبِيلِ، وَرَجُلٌ بَايَعَ إِمَامًا لَا يُبَايِعُهُ إِلَّا لِدُنْيَا، فَإِنْ أَعْطَاهُ مِنْهَا رَضِيَ وَإِنْ لَمْ يُعْطِهِ مِنْهَا سَخِطَ، وَرَجُلٌ أَقَامَ سِلْعَتَهُ بَعْدَ الْعَصْرِ فَقَالَ: وَاللهِ الَّذِي لَا إِلَهَ غَيْرُهُ، لَقَدْ أَعْطَيْتُ بِهَا كَذَا وَكَذَا، فَصَدَّقَهُ رَجُلٌ». ثُمَّ قَرَأَ هَذِهِ الْآيَةَ: (إِنَّ الَّذِينَ يَشْتَرُونَ بِعَهْدِ اللَّهِ وَأَيْمَانِهِمْ ثَمَنًا قَلِيلًا) [آل عمران: 77].
1066.2358. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу айтади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам дедилар: «Уч киши борки, Аллоҳ қиёмат куни уларга қарамайди ҳам, покламайди ҳам; уларга аламли азоб бор:
– йўлда ортиқча суви бўла туриб, уни йўқсил йўлчига бермаган киши;
– имомга фақат мол-дунё учун байъат қилиб, ўшандан бериб турса, рози бўлиб, бермаса, норози бўлган киши;
– асрдан кейин: «Ўзидан бошқа илоҳ бўлмаган Аллоҳга қасамки, шубҳасиз, мен булар учун шунча-шунча берганман», деганда (харидор) одам унга ишонгач, савдо молини ўтказиб олган киши».
Кейин ушбу оятни ўқидилар: «Аллоҳнинг аҳдини ва ўз қасамларини озгина баҳога сотадиганлар»*.
Изоҳ: Кўпинча савдогарлар молни қайтариб кетмай деб, қасам ичиб бўлса ҳам кечки бозорда сотиб кетишга одатланганлари учун ҳадисда «асрдан кейин» деб таъкидланмоқда.
849/5- بَاب: فَضْلِ سَقْيِ الْمَاءِ
849.5-БОБ.
СУВ билан СУҒОРИШНИНГ ФАЗли ҳақида
1067/2363 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «بَيْنَا رَجُلٌ يَمْشِي، فَاشْتَدَّ عَلَيْهِ الْعَطَشُ، فَنَزَلَ بِئْرًا فَشَرِبَ مِنْهَا، ثُمَّ خَرَجَ فَإِذَا هُوَ بِكَلْبٍ يَلْهَثُ، يَأْكُلُ الثَّرَى مِنَ الْعَطَشِ، فَقَالَ: لَقَدْ بَلَغَ هَذَا مِثْلُ الَّذِي بَلَغَ بِي، فَنَزَلَ بِئْرًا فَمَلَأَ خُفَّهُ ثُمَّ أَمْسَكَهُ بِفِيهِ، ثُمَّ رَقِيَ فَسَقَى الْكَلْبَ، فَشَكَرَ اللهُ لَهُ فَغَفَرَ لَهُ». قَالُوا: يَا رَسُولَ اللهِ، وَإِنَّ لَنَا فِي الْبَهَائِمِ أَجْرًا؟ قَالَ: «فِي كُلِّ كَبِدٍ رَطْبَةٍ أَجْرٌ».
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Бир киши юриб кетаётган эди. Чанқоқ уни қийнаб юборди. Бир қудуққа тушиб, ундан ичди. Кейин чиқди. Қараса, бир ит турибди, ҳарсиллаб тили осилган, чанқоқдан нам тупроқни ялаяпти. У: «Менинг бошимга тушган бунинг ҳам бошига тушибди-ку», деди-да, қудуққа тушиб махсисини тўлдирди, кейин уни оғзида тишлаб юқорига чиқди ва итни суғорди. Аллоҳ уни тақдирлади ва уни мағфират қилди», дедилар. «Эй Аллоҳнинг Расули, бизга ҳайвонларда ҳам ажр борми?» дейишди. У зот: «Жони борки нарсада ажр бор», дедилар».
Изоҳ: «Жони борки нарсада ажр бор» дегани ҳар қандай жонзотга сув ичириш, ем бериш, унга бирор яхшилик етказишда савоб бор, демакдир.
850/6- بَاب: مَنْ رَأَى أَنَّ صَاحِبَ الْحَوْضِ وَالْقِرْبَةِ أَحَقُّ بِـمَائِهِ
850.6-БОБ.
ҲОВУЗ ВА МЕШ ЭГАСИ УНдаги СУВГА
энг ҲАҚЛИДИР, деб билиш ҳақида
1068/2367 – عَنْ أبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ: عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «وَالَّذِي نَفْسِي بِيَدِهِ، لَأَذُودَنَّ رِجَالًا عَنْ حَوْضِي كَمَا تُذَادُ الْغَرِيبَةُ مِنَ الْإِبِلِ عَنِ الْحَوْضِ».
1068.2367. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу деди:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Жоним қўлида бўлган Зотга қасамки, бегона туялар ҳовуздан ҳайдалганидек, ҳовузимдан (баъзи) кишиларни албатта ҳайдайман», дедилар».
1069/2369 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «ثَلَاثَةٌ لَا يُكَلِّمُهُمُ اللهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ، وَلَا يَنْظُرُ إِلَيْهِمْ: رَجُلٌ حَلَفَ عَلَى سِلْعَةٍ لَقَدْ أَعْطَى بِهَا أَكْثَرَ مِمَّا أَعْطَى وَهْوَ كَاذِبٌ، وَرَجُلٌ حَلَفَ عَلَى يَمِينٍ كَاذِبَةٍ بَعْدَ الْعَصْرِ لِيَقْتَطِعَ بِهَا مَالَ رَجُلٍ مُسْلِمٍ، وَرَجُلٌ مَنَعَ فَضْلَ مَائِهِ، فَيَقُولُ اللهُ: الْيَوْمَ أَمْنَعُكَ فَضْلِي كَمَا مَنَعْتَ فَضْلَ مَا لَمْ تَعْمَلْ يَدَاكَ».
1069.2369. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам дедилар: «Уч киши борки, Аллоҳ қиёмат куни уларга гапирмайди ҳам, қарамайди ҳам:
– савдо моли устида унинг учун берганидан кўра кўпроқ бергани ҳақида ёлғон қасам ичган киши;
– бир мусулмон кишининг мол-мулкидан уриб қолиш учун асрдан кейин ёлғон қасам ичган киши;
– ортиқча сувни бермаган киши. Аллоҳ: «Сенинг қўлинг яратмаган нарсанинг ортиқчасини бермаганингдек, Мен ҳам бугун сенга фазлимдан бермайман», дейди».
851/7- بَاب: لَا حِمَى إِلَّا لِلَّهِ وَلِرَسُولِهِ
851.7-БОБ.
АЛЛОҲ ВА УНИНГ РАСУЛИ СОЛЛАЛЛОҲУ
АЛАЙҲИ ВАСАЛЛАМдан бошқа учун Қўриқхона йўқ
1070/2370 - عَنِ الصَّعْبِ بْنِ جَثَّامَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: إِنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «لَا حِمَى إِلَّا لِلَّهِ وَلِرَسُولِهِ».
1070.2370. Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Саъб ибн Жассома айтади: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Аллоҳ ва Унинг Расулидан бошқа учун қўриқхона йўқ», дедилар».
(Ровийлардан Ибн Шиҳоб) «Бизга Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг Нақиъни қўриқхона қилганлари, Умарнинг Сараф ва Рабазани қўриқхона қилгани етиб келган», дейди.
Изоҳ: Нақиъ – Мадинаи Мунавварадан йигирма фарсах (110,880 км) узоқликдаги жой. «Сараф» сўзи нусхаларда кўпроқ Шараф деб берилган. Бу сўз «Султония»нинг асл матнида Сараф деб берилиб, ҳошияда уни Шараф дейиш тавсия қилинган. Шуниси тўғрироқ, чунки Сараф Маккаи мукаррамага қарашли ноҳиялардан бири, Шараф эса Мадинаи мунавварага қарашли ноҳиялардан бири. Рабаза – Мадинадан уч марҳала (132,975 км) узоқликда жойлашган қишлоқ.
852/8- بَاب: شُرْبِ النَّاسِ وَالدَّوَابِّ مِنَ الْأَنْهَارِ
852.8-БОБ.
ИНСОНЛАР ВА ҲАЙВОНЛАРНИНГ
анҳорларДАН ИЧИШи ҳақида
1071/2371 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «الْخَيْلُ لِرَجُلٍ أَجْرٌ، وَلِرَجُلٍ سِتْرٌ، وَعَلَى رَجُلٍ وِزْرٌ: فَأَمَّا الَّذِي لَهُ أَجْرٌ، فَرَجُلٌ رَبَطَهَا فِي سَبِيلِ اللهِ، فَأَطَالَ بِهَا فِي مَرْجٍ أَوْ رَوْضَةٍ، فَمَا أَصَابَتْ فِي طِيَلِهَا ذَلِكَ مِنَ الْمَرْجِ أَوِ الرَّوْضَةِ كَانَتْ لَهُ حَسَنَاتٍ، وَلَوْ أَنَّهُ انْقَطَعَ طِيَلُهَا، فَاسْتَنَّتْ شَرَفًا أَوْ شَرَفَيْنِ، كَانَتْ آثَارُهَا وَأَرْوَاثُهَا حَسَنَاتٍ لَهُ، وَلَوْ أَنَّهَا مَرَّتْ بِنَهَرٍ فَشَرِبَتْ مِنْهُ، وَلَمْ يُرِدْ أَنْ يَسْقِيَ كَانَ ذَلِكَ حَسَنَاتٍ لَهُ، فَهِيَ لِذَلِكَ أَجْرٌ. وَرَجُلٌ رَبَطَهَا تَغَنِّيًا وَتَعَفُّفًا، ثُمَّ لَمْ يَنْسَ حَقَّ اللهِ فِي رِقَابِهَا، وَلَا ظُهُورِهَا، فَهِيَ لِذَلِكَ سِتْرٌ. وَرَجُلٌ رَبَطَهَا فَخْرًا وَرِيَاءً وَنِوَاءً لِأَهْلِ الْإِسْلَامِ، فَهِيَ عَلَى ذَلِكَ وِزْرٌ». وَسُئِلَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم عَنِ الْحُمُرِ، فَقَالَ: «مَا أُنْزِلَ عَلَيَّ فِيهَا شَيْءٌ إِلَّا هَذِهِ الْآيَةُ الْجَامِعَةُ الْفَاذَّةُ: (فَمَنْ يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ خَيْرًا يَرَهُ (7) وَمَنْ يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ شَرًّا يَرَهُ) [الزلزلة: 7-8].
1071.2371. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам дедилар: «От бир киши учун ажр, бир киши учун парда, яна бир киши учун гуноҳдир.
Ажр оладигани уни Аллоҳ йўлида боққан киши бўлиб, яйлов ёки ўтлоққа унинг арқонини узун ташлаб қўяди. У ўша узун арқонида яйлов ёки ўтлоқда нимага тегмасин, унинг (эгаси) учун ҳасанот бўлади. Агар арқони узилиб, бир-икки қир оша ўйноқлаб, югурса, унинг изи ҳам, тезаги ҳам унинг (эгаси) учун ҳасанот бўлади. Агар суғормоқчи бўлмаган тақдирда ҳам у дарёдан ўтиб, ундан ичса, мана шу ҳам унинг (эгаси) учун ҳасанот бўлади. Хуллас, булар унинг учун ажрдир.
Бири уни (отни) беҳожат ва иффатли бўлиш учун боққан, кейин унинг бўйни ва белидаги Аллоҳнинг ҳаққини* унутмаган киши бўлиб, бу унинг учун пардадир.
Яна бири уни (отни) фахрланиш, риё ҳамда Ислом аҳлига ёвлик учун боққан киши бўлиб, бу унинг учун гуноҳдир», дедилар.
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан эшак (боқиш) ҳақида сўралди. Шунда у зот: «Менга улар ҳақида мана бу оятдан ноёб ва қамровли нарса нозил қилинмади: «Бас, ким зарра вазнича яхшилик қилса ҳам кўради. Ва ким зарра вазнича ёмонлик қилса ҳам кўради»,* дедилар».
Изоҳ: Аллоҳ таолонинг отнинг бўйнидаги ҳаққи нисобга етганида закотини беришдир. Белидаги ҳаққи эса унга ортиқча юк ортиб, жабр қилмаслик ҳамда уни Аллоҳ рози бўладиган ишларга минишдир.
* От ҳақидаги гапларни эшитган одамлар энди эшак боқиш ҳақида сўрашган. Шунда Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам умумий маънодаги оятларни келтириб, яхшилик учун боққан одам савоб олиши, ёмонлик учун боққан одам гуноҳкор бўлишини тушунтирганлар.
853/9- بَاب: بَيْعِ الْحَطَبِ وَالْكَلَإِ
853.9-БОБ.
ЎТИН ВА ЎТ-ЎЛАННИ СОТИШ ҳақида
1072/2375 - عَنْ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ رَضِيَ الله عَنْهُ أَنَّهُ قَالَ: أَصَبْتُ شَارِفًا مَعَ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم فِي مَغْنَمٍ يَوْمَ بَدْرٍ، قَالَ: وَأَعْطَانِي رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم شَارِفًا أُخْرَى، فَأَنَخْتُهُمَا يَوْمًا عِنْدَ بَابِ رَجُلٍ مِنَ الْأَنْصَارِ، وَأَنَا أُرِيدُ أَنْ أَحْمِلَ عَلَيْهِمَا إِذْخِرًا لِأَبِيعَهُ، وَمَعِي صَائِغٌ مِنْ بَنِي قَيْنُقَاعَ، فَأَسْتَعِينَ بِهِ عَلَى وَلِيمَةِ فَاطِمَةَ، وَحَمْزَةُ بْنُ عَبْدِ الْمُطَّلِبِ يَشْرَبُ فِي ذَلِكَ الْبَيْتِ مَعَهُ قَيْنَةٌ، فَقَالَتْ:
أَلَا يَا حَمْزَةَ لِلشُّرُفِ النِّوَاءِ
فَثَارَ إِلَيْهِمَا حَمْزَةُ بِالسَّيْفِ، فَجَبَّ أَسْنِمَتَهُمَا وَبَقَرَ خَوَاصِرَهُمَا، ثُمَّ أَخَذَ مِنْ أَكْبَادِهِمَا. قُلْتُ لاِبْنِ شِهَابٍ: وَمِنَ السَّنَامِ؟ قَالَ: قَدْ جَبَّ أَسْنِمَتَهُمَا فَذَهَبَ بِـهَا، قَالَ ابْنُ شِهَابٍ: قَالَ عَلِيٌّ رَضِيَ الله عَنْهُ: فَنَظَرْتُ إِلَى مَنْظَرٍ أَفْظَعَنِي، فَأَتَيْتُ نَبِيَّ اللهِ صلى الله عليه وسلم وَعِنْدَهُ زَيْدُ بْنُ حَارِثَةَ، فَأَخْبَرْتُهُ الْخَبَرَ، فَخَرَجَ وَمَعَهُ زَيْدٌ، فَانْطَلَقْتُ مَعَهُ، فَدَخَلَ عَلَى حَمْزَةَ، فَتَغَيَّظَ عَلَيْهِ، فَرَفَعَ حَمْزَةُ بَصَرَهُ وَقَالَ: هَلْ أَنْتُمْ إِلَّا عَبِيدٌ لِآبَائِي. فَرَجَعَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم يُقَهْقِرُ حَتَّى خَرَجَ عَنْهُمْ، وَذَلِكَ قَبْلَ تَحْرِيمِ الْخَمْرِ.
1072.2375. Алий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Бадр куни ўлжа(тақсимоти)да Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам билан бирга қари туяга эга бўлдим. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам менга бошқа бир қари туя ҳам бердилар. Бир куни иккаласини бир ансорийнинг эшиги олдига чўктирдим. Мен билан бирга Бану Қайнуқоълик бир заргар ҳам бор эди. Сотмоқчи бўлган изхиримни (туяларга) юкламоқчи эдим. Буни Фотиманинг валиймасига ишлатмоқчи эдим. Ҳамза ибн Абдулмутталиб ўша уйда ичиб ўтирар, ёнида бир ашулачи чўри ҳам бор эди. У: «Ҳой Ҳамза! Ёши катта, семизгина туялар-а...!» деди. Ҳамза иккаласининг олдига ирғиб келди-да, уларнинг ўркачларини кесиб, биқинларини ёриб ташлади. Кейин уларнинг жигарларидан олди».
(Ровийлардан бири Ибн Журайж айтади:) Ибн Шиҳобга: «Ўркачларидан-чи?» дедим. У: «Ўркачларини ҳам кесиб, олиб кетган», деди.
Ибн Шиҳоб айтади: «Алий розияллоҳу анҳу шундай деди: «Кўрган манзарам мени даҳшатга солди. Набиюллоҳ Аллоҳнинг Набийси соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига бордим. Олдиларида Зайд ибн Хориса ҳам бор экан. У зотга хабарни айтдим. У зот Зайд билан бирга йўлга чиқдилар. Мен ҳам у зот билан бирга юрдим. Ҳамзанинг олдига кириб, унга аччиқ қилдилар. Ҳамза нигоҳини кўтарар экан: «Сизлар ота-боболаримнинг қулларисиз, холос», деди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам тисарилганча уларнинг олдидан қайтиб чиқдилар. Бу хамр ҳаром қилинишидан олдин эди».
854/10- بَاب: الْقَطَائِعِ
854.10-БОБ.
бўлтакЛАР* ҳақида
* Бўлтак – ажратиб берилган ер. Бу ерда раҳбар ёки подшоҳ томонидан бирор кишига ажратиб берилган ерлар назарда тутилган.
1073/2376 عَنْ أنَسِ بْنِ مَالِكٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: أَرَادَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم أَنْ يُقْطِعَ مِنَ الْبَحْرَيْنِ، فَقَالَتِ الْأَنْصَارُ: حَتَّى تُقْطِعَ لِإِخْوَانِنَا مِنَ الْمُهَاجِرِينَ مِثْلَ الَّذِي تُقْطِعُ لَنَا، قَالَ: «سَتَرَوْنَ بَعْدِي أَثَرَةً، فَاصْبِرُوا حَتَّى تَلْقَوْنِي».
1073.2376. Анас розияллоҳу анҳу айтади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам Баҳрайндан ер бўлиб бермоқчи бўлдилар. Шунда ансорийлар: «Муҳожир биродарларимизга ҳам бизга бўлиб берганингизчалик бўлиб бермагунингизча (бизга бўлиб берманг)», дейишди. У зот: «Яқинда мендан кейин худбинлик* кўрасиз. Шунда менга йўлиққунингизча сабр қилинг», дедилар».
Изоҳ: Биз «худбинлик» деб таржима қилган сўз ҳадисда «асаротун» калимаси бўлиб, ўзгадан ўзини олдинга қўйиш, ўз манфаатларини ўзгаларнинг манфаатларидан устун кўриш маъноларини билдиради.
855/11- بَاب: الرَّجُلِ يَكُونُ لَهُ مَـمَرٌّ أَوْ شِرْبٌ فِي حَائِطٍ أَوْ فِي نَخْلٍ
855.11-БОБ.
КИШИНИНГ чорБОҒДА, ХУРМОзорДА ЮРИШ ёки
СУВ ИЧИШ Ҳуқуқи бўлиши ҳақида
1074/2379 - عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ عُمَرَ رَضِيَ الله عَنْهُمَا قَالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم يَقُولُ: «مَنِ ابْتَاعَ نَخْلًا بَعْدَ أَنْ تُؤَبَّرَ فَثَمَرَتُهَا لِلْبَائِعِ إِلَّا أَنْ يَشْتَرِطَ الْمُبْتَاعُ، وَمَنِ ابْتَاعَ عَبْدًا وَلَهُ مَالٌ فَمَالُهُ لِلَّذِي بَاعَهُ إِلَّا أَنْ يَشْتَرِطَ الْمُبْتَاعُ».
1074.2379. Солим ибн Абдуллоҳ отаси розияллоҳу анҳудан ривоят қилади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «Ким бир хурмозорни чанглатилгандан кейин сотиб олса, ҳосили сотганникидир, фақат сотиб олувчи шарт қўйган бўлса, мустасно. Ким мол-мулки бор қулни сотиб олса, унинг мол-мулки сотганникидир, фақат сотиб олувчи шарт қўйган бўлса, мустасно», деяётганларини эшитганман».
45 – كتاب: الاسْتِقْرَاضِ
وَأدَاءِ الدُّيُونِ وَالـحَجْرِ وَالتَّفْلِيسِ
856/1- بَاب: مَنْ أَخَذَ أَمْوَالَ النَّاسِ يُرِيدُ أَدَاءَهَا أَوْ إِتْلَافَهَا
856.1-БОБ.
КИМ одамларнинг пул-молларини қайтариб
бериш ёки талафот етказиш ниятида олса...
1075/2387 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «مَنْ أَخَذَ أَمْوَالَ النَّاسِ يُرِيدُ أَدَاءَهَا أَدَّى اللهُ عَنْهُ، وَمَنْ أَخَذَ يُرِيدُ إِتْلَافَهَا أَتْلَفَهُ اللهُ».
1075.2387. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ким одамларнинг мол-пулларини қайтариб бериш ниятида олса, Аллоҳ унинг учун адо этиб (қайтариб) беради, ким зарар етказиш ниятида олса, Аллоҳ унга зарар етказади», дедилар».
857/2- بَاب: أَدَاءِ الدُّيُونِ
857.2-БОБ.
ҚарзЛАРНИ АДО этиш ҳақида
1076/2388 - عَنْ أَبِي ذَرٍّ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: كُنْتُ مَعَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم، فَلَمَّا أَبْصَرَ - يَعْنِي أُحُدًا - قَالَ: «مَا أُحِبُّ أَنَّهُ يُحَوَّلُ لِي ذَهَبًا يَمْكُثُ عِنْدِي مِنْهُ دِينَارٌ فَوْقَ ثَلَاثٍ، إِلَّا دِينَارًا أُرْصِدُهُ لِدَيْنٍ». ثُمَّ قَالَ: «إِنَّ الْأَكْثَرِينَ هُمُ الْأَقَلُّونَ، إِلَّا مَنْ قَالَ بِالْمَالِ هَكَذَا وَهَكَذَا، وَقَلِيلٌ مَا هُمْ». وَقَالَ: «مَكَانَكَ»، وَتَقَدَّمَ غَيْرَ بَعِيدٍ، فَسَمِعْتُ صَوْتًا، فَأَرَدْتُ أَنْ آتِيَهُ، ثُمَّ ذَكَرْتُ قَوْلَهُ: مَكَانَكَ حَتَّى آتِيَكَ. فَلَمَّا جَاءَ قُلْتُ: يَا رَسُولَ اللهِ، الَّذِي سَـمِعْتُ، أَوْ قَالَ: الصَّوْتُ الَّذِي سَمِعْتُ؟ قَالَ: «وَهَلْ سَمِعْتَ؟» قُلْتُ: نَعَمْ، قَالَ: «أَتَانِي جِبْرِيلُ عليه السلام، فَقَالَ: مَنْ مَاتَ مِنْ أُمَّتِكَ لَا يُشْرِكُ بِاللهِ شَيْئًا دَخَلَ الْجَنَّةَ». قُلْتُ: وَإِنْ فَعَلَ كَذَا وَكَذَا، قَالَ: «نَعَمْ».
1076.2388. Абу Зарр розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам билан бирга эдим. Уҳудни кўрганларида: «Шу мен учун тиллага айланса, ҳузуримда қарзга ажратадиган диноримдан ташқари бирор динор ҳам уч(кун)дан ортиқ қолишини истамайман», дедилар. Кейин: «Албатта, (бу дунёда мол-дунёси) кўплар (охиратда савоби) камлардир, мол-дунёни бундай-бундай қилганлардан ташқари – Абу Шиҳоб (ровийлардан бири) олдига ва ўнг-чап томонларига ишора қилди* – аммо улар жуда ҳам оз», дедилар. Сўнг: «Жойингда тур», дедилар-да, бироз олдига юрдилар. Қандайдир овоз эшитдим. Олдиларига бормоқчи бўлдим-у, кейин «Ўзим олдингга келгунимча жойингда тур» деган гапларини эслаб қолдим. У зот келгач: «Эй Аллоҳнинг Расули, эшитганим...? [ёки мен эшитган овоз...?]» дедим. «Эшитдингми?» дедилар. «Ҳа», дедим. «Олдимга Жаброил алайҳиссалом келиб: «Умматингиздан ким Аллоҳга ширк келтирмай вафот этса, жаннатга киради», деди», дедилар. Мен: «Фалон-фалон ишларни қилса ҳам-а?» дедим. У зот: «Ҳа», дедилар».
Изоҳ: Бу ҳадисни Имом Бухорий раҳматуллоҳи алайҳ Аҳмад ибн Юнусдан, у Абу Шиҳобдан, у Аъмашдан, у Зайд ибн Ваҳбдан, у Ваҳбдан, у Абу Зарр Ғифорийдан ривоят қилган. Санаддаги Абу Шиҳоб Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «мол-дунёни бундай-бундай қилганлардан ташқари» деган гапларини устозларидан олган илми асосида изоҳлаб бермоқчи бўлиб, қўлларини олдинга, ўнг ва чап тарафларига узатган. Бу билан мол-дунёни хайру эҳсон қилиш, турли тарафларга инфоқ қилишга ишора қилган.
858/3- بَاب: حُسْنِ الْقَضَاءِ
858.3-БОБ.
ҳақни гўзал ўташ ҳақида
1077/2394 - عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللهِ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: أَتَيْتُ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم وَهْوَ فِي الْمَسْجِدِ ضُحًى، فَقَالَ: «صَلِّ رَكْعَتَيْنِ». وَكَانَ لِي عَلَيْهِ دَيْنٌ، فَقَضَانِي وَزَادَنِي.
1077.2394. Жобир ибн Абдуллоҳ розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг олдиларига масжиддаликларида бордим. – Мисъар (ровийлардан бири): «Менимча, чошгоҳда, деган», деди – Шунда у зот: «Икки ракат намоз ўқи», дедилар. У зотда ҳаққим бор эди, уни менга тўладилар ва қўшиб ҳам бердилар».*
859/4- بَاب: الصَّلَاةِ عَلَى مَنْ تَرَكَ دَيْنًا
859.4-БОБ.
ҚАРЗ ҚОЛДИРГАН КИШИГА ЖАНОЗА ЎҚИШ ҳақида
1078/2399 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «مَا مِنْ مُؤْمِنٍ إِلَّا وَأَنَا أَوْلَى بِهِ فِي الدُّنْيَا وَالْآخِرَةِ، اقْرَءُوا إِنْ شِئْتُمْ (النَّبِيُّ أَوْلَى بِالْمُؤْمِنِينَ مِنْ أَنْفُسِهِمْ) [الأحزاب: 6]، فَأَيـُّمَا مُؤْمِنٍ مَاتَ وَتَرَكَ مَالًا فَلْيَرِثْهُ عَصَبَتُهُ مَنْ كَانُوا، وَمَنْ تَرَكَ دَيْنًا أَوْ ضَيَاعًا فَلْيَأْتِنِي، فَأَنَا مَوْلَاهُ».
1078.2399. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Мўмин борки, мен дунёю охиратда унга энг ҳақли кишиман. Хоҳласангиз, «Набий мўминлар учун ўзларидан кўра ҳақлидир...»ни* ўқинг. Қайси бир мўмин вафот этса ва мол-мулк қолдирса, уни, ким бўлишларидан қатъи назар, ўз асабалари мерос қилиб олаверсин. Ким қарз ёки қаровчиси йўқ оила қолдирса, менга келсин, унинг валийси менман», дедилар».
Изоҳ: «Асаба» – кишининг ўғиллари ва отақариндошлари. Бу сўз аслида маҳкам боғлаш маъносидаги калимадан олинган бўлиб, одатда кишига ўғиллар ва отақариндошлар ҳимоячи, қўллаб-қувватловчи бўлгани боис уларни шундай аташган. Истилоҳда: «Мерос олишига иттифоқ қилинган, фариза эгаси бўлмаган ҳолда мол-мулкнинг ҳаммасини, акс ҳолда ортганини оладиган кишидир».
«Унинг валийси менман» деганлари «Ҳомийсиман, ҳимоячисиман, қарзи бўлса, тўлайман», деганларидир.
860/5- بَاب: مَا يُنهَى عَنْ إِضَاعَةِ الْمَالِ
860.5-БОБ.
МОЛНИ ЗОЕ қилИШДАН* қайтарилгани ҳақида
* «Молни зое қилиш» деганда уни мақсадсиз, беҳудага сарфлаш, совуриш тушунилади. Шунингдек, ҳаром-ҳариш ишларга, шариатга тўғри келмайдиган нарсаларга, ёмон мақсадларга пул сарфлаш ҳам молни зое қилиш ҳисобланади.
Изоҳ: Асл матнда кейинги уч оят ҳам бобнинг тарожумига киради. Яъни боб мана шу, мана шу оятлар хусусида, дейилган. Аммо биз қулай ва тушунарли бўлиши учун уларни ажратдик.
Аллоҳ таоло Нисо сурасининг 5-оятида шундай дейди: «Аллоҳ сизларга (ҳаёт) тиргаги қилиб қўйган молларингизни эси пастларга берманг». Ушбу оятда жамият иқтисодининг маёғи, тутқичи бўлган мол-пулларни ақли тўлмаган, мол-мулкни тўғри тасарруф эта олмайдиган кишиларга – эси пастларга бермаслик буюрилган. Шунга кўра, Ислом шариатида бундай кимсаларга нисбатан ҳажр қўлланади. Ҳажрнинг батафсил изоҳи 2385-ҳадисдан аввалги бобда берилган.
Аллоҳ таоло Бақара сурасидаги мазкур оятда мунофиқ кимсани қуйидагича тасвирлайди: «Ва бурилиб кетганда, ер юзида бузғунчилик қилиш ҳамда экин ва наслни ҳалок этиш учун ҳаракат этади. Аллоҳ эса бузғунчиликни суймас» (205-оят.) Ушбу оятда молни зое қилишнинг бир кўриниши – экин ва наслни ҳалок этиш ер юзида бузғунчилик қилиш деб уқтирилмоқда ва Аллоҳ таоло бузғунчиликни, бошқача қилиб айтганда, молни зое қилишни суймаслиги таъкидланмоқда. Муаллиф бошқа бир оятда «Зеро, Аллоҳ бузғунчиларнинг ишини ўнгламас»* дея марҳамат этилганини айтиб, молни зое қилиб, бузғунчилик қилишнинг оқибати ёмон эканини эслатмоқда.
Ҳуд сурасининг 87-оятидан олинган ушбу жумлаларда Шуъайб алайҳиссалом қавмининг гапи ҳикоя қилинган. Улар тарозидан уриб қолишга, тилла тангаларни олди-берди қилишда хиёнат қилишга, мол-мулкни беҳуда сарфлашга одатланишган эди. Шуъайб алайҳиссалом уларни бу каби тасарруфлардан қайтаради. Шунда улар ўз пайғамбарларини мазах қилиб, унинг кўп намоз ўқишига ишора қилиб: «...намозинг сенга бизнинг ота-боболаримиз ибодат қиладиган нарсани тарк қилмоғимизни ёки молларимизда хоҳлаганимизни қилмаслигимизни амр қилмоқдами?» дейишади. Яъни «Агар сенга эргашиб, иймон келтириб, намоз ўқийдиган бўлсак, биз ҳам ота-боболаримиз ибодат қилган буту санамлардан юз ўгиришимиз, ўз мол-мулкимизни ўзимиз истагандек ишлатишни тўхтатишимиз керакми?!» дейишмоқчи.
Оятнинг боб мавзусига тааллуқли жойи «ёки молларимизда хоҳлаганимизни қилмаслигимизни амр қилмоқдами?!» деган қисмидир. Демак, Аллоҳнинг пайғамбари Шуъайб алайҳиссалом кишиларни молларини беҳудага сарф этишдан қайтарган экан ҳамда у кишининг бу кўрсатмалари Қуръони каримда зикр қилинган ва маъқулланган экан.
1079/2408 - عَنِ الْمُغِيرَةِ بْنِ شُعْبَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «إِنَّ اللهَ حَرَّمَ عَلَيْكُمْ: عُقُوقَ الْأُمَّهَاتِ، وَوَأْدَ الْبَنَاتِ، وَمَنَعَ وَهَاتِ، وَكَرِهَ لَكُمْ: قِيلَ وَقَالَ، وَكَثْرَةَ السُّؤَالِ، وَإِضَاعَةَ الْمَالِ».
1079.2408. Муғийра ибн Шуъба розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам дедилар: «Аллоҳ сизларга оналарга оқ бўлишни, қизларни тириклайин кўмишни, (ҳақни) бермасликни ва (ҳаққи бўлмаган нарсани) талаб қилишни ҳаром қилди. У Зот сизларга қийлу қолни, кўп савол беришни ва молни зое қилишни кариҳ кўради», дедилар».
بسم الله الرّحمن الرّحيم
46 - كتاب: في الخصومات
46. хусуматЛАР китоби
Изоҳ: «Хусумат» сўзи араб тилида икки томоннинг бирор нарсага ўзини ҳақдор деб даъво қилиб, ўзаро тортишиб, бир-бирларига нисбатан ёвлашиб қолишини билдиради. Аслида даъволашувдан тортиб, ёвлашишгача бўлган жараённи англатган ушбу сўз ўзбек тилида фақат охирги маъносини – ёвлашиш, душманлик маъносини сақлаб қолган. Ўзбек тилида уни тўлиқ ифода этадиган сўз топилмагани сабабли таржимада унинг ўзини ишлатиш маъқул кўрилди. Шу боис, таржимада «хусуматлашув» деганда даъволашиб, тортишиб, ўзаро ёвлашиш ҳолатига келиш назарда тутилишини унутмаслик лозим.
861/1- بَاب: مَا يُذْكَرُ فِي الْإِشْخَاصِ وَالْخُصُومَةِ
بَيْنَ الْمُسْلِمِ وَالْيَهُودِ
861.1-БОБ.
Қарши томонни ҳозир қилиш ҳамда МУСУЛМОН билан ЯҲУДИЙ ўртаСИДАги хусуматлашув ҳақида айтилган хабарлар ҳақида
1080/2410 – عَنْ عَبْد الله بْنِ مَسْعُودٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: سَمِعْتُ رَجُلًا قَرَأَ آيَةً، سَمِعْتُ مِنَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم خِلَافَهَا، فَأَخَذْتُ بِيَدِهِ، فَأَتَيْتُ بِهِ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم، فَقَالَ: «كِلَاكُمَا مُحْسِنٌ، لَا تَخْتَلِفُوا، فَإِنَّ مَنْ كَانَ قَبْلَكُمُ اخْتَلَفُوا فَهَلَكُوا».
1080.2410. Абдуллоҳ розияллоҳу анҳу айтади:
«Бир кишининг бир оятни ўқиганини эшитдим, мен Набий соллаллоҳу алайҳи васалламдан бунинг хилофини эшитган эдим. Уни қўлидан ушлаб, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга олиб бордим. Шунда у зот: «Иккингиз ҳам тўғри қилгансиз», дедилар».
Шуъба* айтади: «Менимча, у зот: «Ихтилоф қилманглар, чунки сизлардан олдингилар ихтилоф қилиб, ҳалокатга учраган», деганлар».
* Шуъба ибн Ҳажжож, ҳадис ровийларидан бири.
1081/2411 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: اسْتَبَّ رَجُلَانِ: رَجُلٌ مِنَ الْمُسْلِمِينَ، وَرَجُلٌ مِنَ الْيَهُودِ، قَالَ الْمُسْلِمُ: وَالَّذِي اصْطَفَى مُحَمَّدًا عَلَى الْعَالَمِينَ، فَقَالَ الْيَهُودِيُّ: وَالَّذِي اصْطَفَى مُوسَى عَلَى الْعَالَمِينَ، فَرَفَعَ الْمُسْلِمُ يَدَهُ عِنْدَ ذَلِكَ فَلَطَمَ وَجْهَ الْيَهُودِيِّ، فَذَهَبَ الْيَهُودِيُّ إِلَى النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم فَأَخْبَرَهُ بِـمَا كَانَ مِنْ أَمْرِهِ وَأَمْرِ الْمُسْلِمِ، فَدَعَا النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم الْمُسْلِمَ، فَسَأَلَهُ عَنْ ذَلِكَ فَأَخْبَرَهُ، فَقَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «لَا تُخَيِّرُونِي عَلَى مُوسَى، فَإِنَّ النَّاسَ يَصْعَقُونَ يَوْمَ الْقِيَامَةِ، فَأَصْعَقُ مَعَهُمْ، فَأَكُونُ أَوَّلَ مَنْ يُفِيقُ، فَإِذَا مُوسَى بَاطِشٌ جَانِبَ الْعَرْشِ، فَلَا أَدْرِي: أَكَانَ فِيمَنْ صَعِقَ فَأَفَاقَ قَبْلِي، أَوْ كَانَ مِمَّنِ اسْتَثْنَى اللهُ».
1081.2411. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Икки киши: мусулмонлардан бир киши ва яҳудийлардан бир киши бир-бирлари билан сўкишиб қолишди. Мусулмон: «Муҳаммадни оламлар узра сайлаб олган Зотга қасам!» деди. Яҳудий эса: «Мусони оламлар узра сайлаб олган Зотга қасам!» деди. Шу пайт мусулмон қўлини кўтариб, яҳудийнинг юзига тарсаки туширди. Яҳудий Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига бориб, ўзи билан мусулмон ўртасида бўлиб ўтган ишни айтиб берди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам мусулмонни чақириб, бу ҳақда ундан сўраган эдилар, у ҳам (ўшани) айтди. Шунда Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Мени Мусодан яхши деб айтманглар.* Зеро, одамлар қиёмат куни беҳуш йиқиладилар, мен ҳам улар билан бирга беҳуш йиқиламан. Шунда биринчи ҳушига келадиган мен бўламан. Қарасам, Мусо Аршнинг бир томонини маҳкам тутиб турган бўлади. У ҳам беҳуш йиқилганлардан бўлиб, мендан олдин ўзига келганми ёки Аллоҳ истисно қилганлардан* бўлганми, билмайман», дедилар».
* Буни Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам тавозе ва камтарлик юзасидан, пайғамбарларнинг барчалари иймону ихлосда, иззат-ҳурматда баробар эканларини англатиш учун, уларни ўзаро тортишув ва фахрланиш мавзуси қилишнинг олдини олиш мақсадида айтганлар. Аслини олганда, бошқа ҳадисларда айтилганидек, Муҳаммад алайҳиссалом барча пайғамбарлардан афзал эканлари, балки бутун инсониятнинг саййиди, барча махлуқотларнинг энг улуғи эканлари кундек равшан. Барча ақлий ва нақлий далиллар ҳам шуни тақозо қилади. Қуръони каримда ҳам пайғамбарларнинг бир-бирларидан устунлик ва афзалликлари борлиги айтилган (Бақара сурасининг 253-ояти). Айрим уламоларимизнинг таъкидлашларича, Пайғамбаримиз Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васалламнинг барча пайғамбарлардан афзал эканларини билиш ва эътироф этиш эътиқодга тааллуқлидир. У зотни бошқа пайғамбарлардан устун қўймаслик ҳақидаги кўрсатма эса амалий ишларга, ўзаро муносабатларга оид ҳисобланади.
* Бу ерда Зумар сурасининг 68-оятидаги маънога ишора бор. Унда Аллоҳ таоло шундай дейди: «Ва сурга пуфланди. Осмонлару ерда ким бўлса, беҳуш йиқилди. Аллоҳ хоҳлаганларгина мустасно». Ушбу оятда мазкур сур чалинишидан беҳушлик Аллоҳ хоҳлаган зотларга таъсир этмаслиги айтилган. Кўпчилик муфассирлар бу ерда тўрт буюк фаришта ёки Аршни кўтариб турган фаришталар ҳам назарда тутилганини таъкидлашган. Ҳадисда мана шу истисно назарда тутилган.
1082/2413 - عَنْ أَنَسٍ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ يَهُودِيًّا رَضَّ رَأْسَ جَارِيَةٍ بَيْنَ حَجَرَيْنِ، قِيلَ: مَنْ فَعَلَ هَذَا بِكِ، أَفُلَانٌ، أَفُلَانٌ؟ حَتَّى سُـمِّيَ الْيَهُودِيُّ، فَأَوْمَتْ بِرَأْسِهَا، فَأُخِذَ الْيَهُودِيُّ فَاعْتَرَفَ، فَأَمَرَ بِهِ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم فَرُضَّ رَأْسُهُ بَيْنَ حَجَرَيْنِ.
1082.2413. Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Бир яҳудий бир чўрининг қизчанинг бошини икки тош орасига олиб ёрди икки тош орасида ёриб қўйди.* Унга: «Сенга буни ким қилди? Фалончими?, Пистончими?» дейилди, ниҳоят, яҳудийнинг исми айтилганда, у боши билан имо қилди. Шунда яҳудий ушлаб келинди ва у эътироф этди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам буюрдилар, унинг боши икки тош орасига олиб ёрилди».
* Тош отган эди, қизчанинг бошига тегиб, сўнг боши бошқа тошга урилиб, ёрилди.
862/2- بَاب: كَلَامِ الْخُصُومِ بَعْضِهِمْ فِي بَعْضٍ
862.2-БОБ.
даъволашганларнинг бир-бири тўғрисидаги гаплари ҳақида
1083/2416 – حَدِيثُ الأَشْعَبِ تَقَدَّمَ قَرِيبًا، وَذَكَرَ فِيهِ أنَّهُ اخْتَصَمَ هُوَ وَرَجُلٌ مِنْ أهْلِ حَضْرَمَوْتَ، وَفِي هَذِهِ الرِّوَايَةِ قَالَ: إنَّهُ هُوَ وَيَهُوزدِيٌّ.
1083.2416, 2417. Абдуллоҳ розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ким бир мусулмон кишининг молидан бир бўлагини ўзлаштириб олиш учун фожирларча қасам ичса, Аллоҳга У Зот ундан ғазабнок бўлган ҳолда йўлиқади», дедилар».
Ашъас айтади: «Аллоҳга қасамки, бу мен ҳақимда бўлган эди. Мен билан бир яҳудий кишининг ўртасида ер бор эди. У мени инкор этди. Мен буни Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга арз қилдим. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам менга: «Ҳужжатинг борми?» дедилар. Мен: «Йўқ», дедим. Шунда у зот ҳалиги яҳудийга: «Қасам ич!» дедилар. Мен: «Эй Аллоҳнинг Расули, у ҳолда бу қасам ичади-да, молимни олиб кетаверади», дедим. Шунда Аллоҳ таоло: «Аллоҳнинг аҳдини ва ўз қасамларини озгина баҳога сотадиганлар, – албатта, ана ўшаларга охиратда насиба йўқдир, қиёмат куни Аллоҳ уларга гапирмайди ҳам, назар ҳам солмайди ва уларни покламайди ҳам. Уларга аламли азоб бор»(ояти)ни нозил қилди».
بسم الله الرّحمن الرّحيم
47 – كتاب: في اللُّقَطَة
ТОПИлмалар ҳақидаги КИТОБ
Изоҳ: Бу ерда «топилма» деганда кўча-кўй, йўл-ариқ, бозору масжид ва бошқа жойларда топиб олинган мол-мулк назарда тутилади.
863/1- بَاب: إِذَا أَخْبَرَهُ رَبُّ اللُّقَطَةِ بِالْعَلَامَةِ دَفَعَ إِلَيْهِ
863.1-БОБ.
ТОПИлманинг эгаси УНИНГ БЕЛГИСИни айтиб БЕРСА, (топган киши уни) УНГА қайтарАДИ
1084/2426 - عَنْ أُبَيِّ بْنِ كَعْبٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: وَجَدْتُ صُرَّةً مِئَةَ دِينَارٍ، فَأَتَيْتُ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم، فَقَالَ: «عَرِّفْهَا حَوْلًا». فَعَرَّفْتُهَا حَوْلًا، فَلَمْ أَجِدْ مَنْ يَعْرِفُهَا، ثُمَّ أَتَيْتُهُ، فَقَالَ: «عَرِّفْهَا حَوْلًا»، فَعَرَّفْتُهَا، فَلَمْ أَجِدْ مَنْ يَعْرِفُهَا، ثُمَّ أَتَيْتُهُ ثَالثًا، فَقَالَ: «احْفَظْ وِعَاءَهَا، وَعَدَدَهَا، وَوِكَاءَهَا، فَإِنْ جَاءَ صَاحِبُهَا، وَإِلَّا فَاسْتَمْتِعْ بِـهَا».
1084.2426. Шуъба Саламадан ривоят қилиб, сўзлаб берди:
«Сувайд ибн Ғофаланинг бундай деганини эшитдим: «Убай ибн Каъб розияллоҳу анҳуни учратиб қолдим. Шунда у: «Ичида юз динори бор бир кармонни олиб, Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг олдиларига келган эдим: «Уни бир йил эълон қил», дедилар. Мен уни бир йил эълон қилдим, лекин уни танийдиган киши тополмадим. Кейин яна у зотнинг олдиларига келган эдим: «Уни бир йил эълон қил», дедилар. Мен уни эълон қилдим, бироқ ҳеч кимса тополмадим. Сўнгра учинчи бор у зотнинг олдиларига келган эдим: «Унинг идишини, ададини ва боғичини сақлаб қўй. Агар эгаси келса келди, бўлмаса ундан фойдаланавер», дедилар. Мен ундан фойдаландим», деди».*
Кейинроқ мен уни Маккада учратиб қолганимда, у: «Уч йилмиди ёки бир йилмиди, аниқ билмайман», деди».*
* Йўқолган нарсани топган киши фақир бўлсагина бу иш мумкин. Бой киши уни камбағал, муҳтож кишиларга садақа қилиб юборади.
* Бу гап Шуъбага тегишли. У Маккада мазкур ҳадисни айтиб берган Салама ибн Куҳайлни учратиб қолган.
864/2- بَاب: إِذَا وَجَدَ تَـمْرَةً فِي الطَّرِيقِ
864.2-БОБ.
АГАР ЙЎЛДА ХУРМО ТОПИБ ОЛСА...
1085/2432 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «إِنِّي لَأَنْقَلِبُ إِلَى أَهْلِي، فَأَجِدُ التَّمْرَةَ سَاقِطَةً عَلَى فِرَاشِي، فَأَرْفَعُهَا لِآكُلَهَا، ثُمَّ أَخْشَى أَنْ تَكُونَ صَدَقَةً فَأُلْقِيهَا».
1085.2432. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Мен аҳлим томон ўгирила туриб, тўшагимга тушиб қолган бир хурмони топиб оламан. Шунда уни ейиш учун қўлимга оламан-да, кейин унинг садақа бўлишидан қўрқиб, уни отиб юбораман», дедилар».
بسم الله الرّحمن الرّحيم
48 – كتاب: الـمَظَالـِمِ
48. зулмЛАР КИТОБИ
Изоҳ: «Зулм» луғатда бир ҳақни ўз жойидан бошқа жойга қўйишни англатади. Шаръий истилоҳда эса зулм деб ҳақ эгасига нисбатан ноҳақ тасарруф қилишга, тортиб олинган ҳаққа айтилади. Бировнинг ҳаққини ейиш, азият, исканжа ва босим кўрсатиш, адолатсизлик қилиш, ҳаддан ошиш, сўз ва феълда чуқур кетиш ҳам зулмдир. Бинобарин, зулм сўзи ҳар қандай ноҳақликни ҳам ўз ичига олади. Шу боис ўрни келганда «зулм» сўзи «ноҳақлик» деб ҳам берилди. Шу билан бирга, ҳадислардаги «золим», «мазлум» сўзларини фақат жабр-ситам маъносида эмас, балки ҳар қандай ноҳақлик қилган ёки ноҳақлик кўрган томонлар деб тушуниш лозим.
865/1- بَاب: قِصَاصِ الْمَظَالِمِ
865.1-БОБ.
зулмнинг ҚАСОСИ ҳақида
1086/2440 - عَنْ أَبِي سَعِيدٍ الْخُدْرِيِّ رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنْ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «إِذَا خَلَصَ الْمُؤْمِنُونَ مِنَ النَّارِ حُبِسُوا بِقَنْطَرَةٍ بَيْنَ الْجَنَّةِ وَالنَّارِ، فَيَتَقَاصُّونَ مَظَالِمَ كَانَتْ بَيْنَهُمْ فِي الدُّنْيَا، حَتَّى إِذَا نُقُّوا وَهُذِّبُوا أُذِنَ لَهُمْ بِدُخُولِ الْجَنَّةِ، فَوَالَّذِي نَفْسُ مُحَمَّدٍ صلى الله عليه وسلم بِيَدِهِ، لَأَحَدُهُمْ بِـمَسْكَنِهِ فِي الْجَنَّةِ أَدَلُّ بِـمَنْزِلِهِ كَانَ فِي الدُّنْيَا».
1086.2440. Абу Саъид Худрий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам дедилар: «Мўминлар дўзахдан халос бўлгач, жаннат билан дўзах ўртасидаги кўприкда тутиладилар ва дунёда ўрталарида бўлиб ўтган зулмларнинг қасосини бир-бирларидан оладилар. Ниҳоят, тозаланиб, мусаффо бўлишгач, уларга жаннатга кириш учун изн берилади. Муҳаммаднинг – соллаллоҳу алайҳи васаллам – жони қўлида бўлган Зотга қасамки, албатта уларнинг бирлари учун жаннатдаги масканини топиш дунёдаги манзилини топишдан кўра осонроқ бўлади*».
* Яъни жаннат аҳллари жаннатга биринчи бор кираётган бўлишса ҳам, у ердаги масканларини худди ўз уйини топгандек осонгина топиб олар эканлар.
866/2- بَاب: قَوْلِ اللهِ تَعَالَى: ﮋ ﯹ ﯺ ﯻ ﯼ ﯽﮊ
866.2-БОБ.
Аллоҳ таолонинг «огоҳ бўлингким, Аллоҳнинг
лаънати золимларгадир!»* деган сўзи ҳақида
1087/2441 - عَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: سـَمِعْتُ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم يَقُولُ: «إِنَّ اللهَ يُدْنِي الْمُؤْمِنَ، فَيَضَعُ عَلَيْهِ كَنَفَهُ، وَيَسْتُرُهُ، فَيَقُولُ: أَتَعْرِفُ ذَنْبَ كَذَا؟ أَتَعْرِفُ ذَنْبَ كَذَا؟ فَيَقُولُ: نَعَمْ أَيْ رَبِّ، حَتَّى إِذَا قَرَّرَهُ بِذُنُوبِهِ، وَرَأَى فِي نَفْسِهِ أَنَّهُ هَلَكَ، قَالَ: سَتَرْتُهَا عَلَيْكَ فِي الدُّنْيَا، وَأَنَا أَغْفِرُهَا لَكَ الْيَوْمَ، فَيُعْطَى كِتَابَ حَسَنَاتِهِ. وَأَمَّا الْكَافِرُ وَالْمُنَافِقُ، فَيَقُولُ الْأَشْهَادُ: (هَؤُلَاءِ الَّذِينَ كَذَبُوا عَلَى رَبِّهِمْ أَلَا لَعْنَةُ اللهِ عَلَى الظَّالِمِينَ)» [هود: 18].
1087.2441. Сафвон ибн Муҳриз Мозинийдан ривоят қилинади:
«Ибн Умар розияллоҳу анҳумо билан юриб кетаётган эдим. Мен унинг қўлини ушлаб олган эдим. Тўсатдан рўпарадан бир киши чиқиб: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан «сирли махфий суҳбат» хусусида нима эшитгансан?» деди. Шунда у деди: «Мен Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг бундай деяётганларини эшитганман: «Албатта, Аллоҳ мўминга яқинлашиб, унинг устидан (ҳимоя) қанотини тўшайди ва уни яширади-да: «Фалон гуноҳни танияпсанми, фалон гуноҳни танияпсанми?» дейди. Шунда у: «Ҳа, эй Роббим», дейди. Ниҳоят, уни гуноҳларига иқрор қилгач ва у ичида ҳалок бўлдим, деб турганда, У Зот: «Мен уларни дунёда яширган эдим, бугун эса уларни мағфират қиламан», дейди. Кейин унга яхшиликлари китоби берилади. Аммо кофир ва мунофиқларга келсак, гувоҳлар: «Манавилар Роббларига нисбатан ёлғон тўқиганлардир. Огоҳ бўлингким, Аллоҳнинг лаънати золимларгадир!» дейдилар».*
* «Сирли суҳбат» – Қиёмат куни Аллоҳ билан банда ўртасида бўладиган суҳбат.
* Ҳадиснинг ушбу охирги қисми Ҳуд сурасининг 18-оятидан иқтибос қилинган.
867/3- بَاب: لَا يَظْلِمُ الْمُسْلِمُ الْمُسْلِمَ وَلَا يُسْلِمُهُ
867.3-БОБ.
МУСУЛМОН МУСУЛМОНГА ЗУЛМ ҚИЛМАЙДИ
ВА УНИ ТАШЛАБ ҳам ҚЎЙМАЙДИ
1088/2442 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «الْمُسْلِمُ أَخُو الْمُسْلِمِ، لَا يَظْلِمُهُ وَلَا يُسْلِمُهُ، وَمَنْ كَانَ فِي حَاجَة أَخِيهِ كَانَ اللهُ فِي حَاجَتِهِ، وَمَنْ فَرَّجَ عَنْ مُسْلِمٍ كُرْبَةً فَرَّجَ اللهُ عَنْهُ كُرْبَةً مِنْ كُرُبَاتِ يَوْمِ الْقِيَامَةِ، وَمَنْ سَتَرَ مُسْلِمًا سَتَرَهُ اللهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ».
1088.2442. Абдуллоҳ ибн Умар розияллоҳу анҳумо бундай хабар қилади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Мусулмон мусулмоннинг биродаридир. Унга зулм ҳам қилмайди, уни ташлаб ҳам қўймайди. Ким биродарининг ҳожатида бўлса, Аллоҳ унинг ҳожатида бўлади. Ким биродарининг ҳожатини раво қилса, Аллоҳ унинг ҳожатини раво қилади Ким мусулмондан бир ташвишни аритса, Аллоҳ ундан Қиёмат кунининг ташвишларидан бирини аритади. Ким бир мусулмоннинг айбини беркитса, Аллоҳ Қиёмат кунида унинг айбини беркитади», дедилар».
868/4- بَاب: أَعِنْ أَخَاكَ ظَالِمًا أَوْ مَظْلُومًا
868.4-БОБ.
Биродарингга ЗОЛИМ бўлганида ҳам, МАЗЛУМ бўлганида ҳам кўмак БЕР
1089/2444 - عَنْ أَنَسٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «انْصُرْ أَخَاكَ ظَالِمًا أَوْ مَظْلُومًا». قَالُوا: يَا رَسُولَ اللهِ، هَذَا نَنْصُرُهُ مَظْلُومًا، فَكَيْفَ نَنْصُرُهُ ظَالِمًا؟ قَالَ: «تَأْخُذُ فَوْقَ يَدَيْهِ».
1089.2444. Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Биродарингга золим бўлганида ҳам, мазлум бўлганида ҳам ёрдам бер», дедилар. «Эй Аллоҳнинг Расули, мазлум бўлганида-ку бунга ёрдам берамиз, золим бўлганида қандай ёрдам берамиз?» дейишди. У зот: «Унинг қўлини (зулмдан) тутасан», дедилар».
Золим бўлса ҳам, мазлум бўлса ҳам биродарингга ёрдам бер
869/5- بَاب: الظُّلْمُ ظُلُمَاتٌ يَوْمَ الْقِيَامَةِ
869.5-БОБ.
ЗУЛМ ҚИЁМАТ КУНИ ЗУЛумотдир
1090/2447 - عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «الظُّلْمُ ظُلُمَاتٌ يَوْمَ الْقِيَامَةِ».
1090.2447. Абдуллоҳ ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Зулм қиёмат куни зулумотдир», дедилар».
870/6- بَاب: مَنْ كَانَتْ لَهُ مَظْلَمَةٌ عِنْدَ الرَّجُلِ فَحَلَّلَهَا لَهُ،
هَلْ يُبَيِّنُ مَظْلَمَتَهُ؟
870.6-БОБ.
КИШИНИНГ БИРОВГА НОҲАҚЛИК ҚИЛГАН ЖОЙИ БЎЛИБ, КЕЙИН
УНИ РОЗИ ҚИЛАДИГАН БЎЛСА, ҚИЛГАН НОҲАҚЛИГИНИ
ОЧИҚ-ОЙДИН АЙТИБ БЕРАДИМИ?*
1091/2449 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «مَنْ كَانَتْ لَهُ مَظْلَمَةٌ لِأَحَدٍ مِنْ عِرْضِهِ أَوْ شَيْءٍ فَلْيَتَحَلَّلْهُ مِنْهُ الْيَوْمَ، قَبْلَ أَنْ لَا يَكُونَ دِينَارٌ وَلَا دِرْهَمٌ، إِنْ كَانَ لَهُ عَمَلٌ صَالِحٌ أُخِذَ مِنْهُ بِقَدْرِ مَظْلَمَتِهِ، وَإِنْ لَمْ تَكُنْ لَهُ حَسَنَاتٌ أُخِذَ مِنْ سَيِّئَاتِ صَاحِبِهِ فَحُمِلَ عَلَيْهِ».
1091.2449. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Ким бировнинг шаънига ёки бирор нарсасига зулм қилган бўлса, уни бугун – динор ҳам, дирҳам ҳам бўлмай қолишидан олдин – рози қилиб олсин. Агар солиҳ амали бўлса, ундан қилган зулми миқдорида олинади; яхшиликлари бўлмаса, ҳақ эгасининг ёмонликларидан олиниб, бунга юклатилади».
* Агар киши бировнинг шаънига туҳмат, иғво ёки ғийбат қилиш орқали футур етказса, ундан розилик сўраб қўйиши керак бўлади. Шунингдек, агар икки кишининг ўртасида гап-сўз ўтган бўлса, улар ҳам бир-бирларидан рози-ризолик сўрашлари лозим. Хусусан, бировга моддий зиён етказган киши етказилган зарарни тўлаш билан унинг эгасини рози қилиши даркор. Аммо ана шундай розилик олаётган киши розилик ҳисобга ўтиши учун бўлиб ўтган ноҳақликнинг нима эканини, миқдорини, кўламини очиқ-ойдин айтиши шартми ёки шарт эмасми, деган саволга уламолар турлича жавоб берганлар: баъзилар шарт, деса, бошқалар шарт эмас, дейди. Шунинг учун ҳам муаллиф сарлавҳани савол билан якунлаган. Бироқ, келтирилган ҳадис иккинчи гуруҳнинг фикрини қувватлайди.
871/7- بَاب: إِثْمِ مَنْ ظَلَمَ شَيْئًا مِنَ الْأَرْضِ
871.7-боб.
бир парча Ерни ноҳақ ўзлаштиришнинг гуноҳи ҳақида
1092/2452 - عَنْ سَعِيدِ بْنِ زَيْدٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: سَـمِعْتُ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم يَقُولُ: «مَنْ ظَلَمَ مِنَ الْأَرْضِ شَيْئًا طُوِّقَهُ مِنْ سَبْعِ أَرَضِينَ».
1092.2452. Саъид ибн Зайд розияллоҳу анҳу айтади:
«Мен Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «Ким бир парча ерни ноҳақ ўзлаштириб олса, унинг бўйнига етти қават ер осиб қўйилади», деяётганларини эшитдим».
1093/2454 – عَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ الله عَنْهُمَا قَالَ: قَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «مَنْ أَخَذَ مِنَ الْأَرْضِ شَيْئًا بِغَيْرِ حَقِّهِ، خُسِفَ بِهِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ إِلَى سَبْعِ أَرَضِينَ».
1093.2454. Солим отаси розияллоҳу анҳудан ривоят қилади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ким озгина ерни ҳақсиз равишда олса, Қиёмат куни етти қават ерга юттирилади», дедилар».
Абу Абдуллоҳ айтади: «Бу ҳадис Ибн Муборакнинг Хуросондаги ёзувларида йўқ. У буни уларга Басрада ёздирган».*
* Абдуллоҳ ибн Муборак ушбу ҳадиснинг ровийларидан бўлиб, имом Бухорийнинг устозларидан эди. У ўз даврида тенги йўқ муҳаддислардан саналган. У киши асли хуросонлик бўлиб, шу ерда кишиларга ҳадис айтиб берар, улар эса ёзиб олишар эди. Имом Бухорийнинг айтишича, ушбу ҳадис Ибн Муборакнинг Хуросонда ёздирган ҳадислари ичида йўқ экан, буни у Басрадалик чоғида айтиб берган экан. Бу «Саҳиҳул-Бухорий»даги нодир маълумотлардан ҳисобланади.
872/8- بَاب: إِذَا أَذِنَ إِنْسَانٌ لِآخَرَ شَيْئًا جَازَ
872.8-БОБ.
КИШИ БИРОВГА БИР НАРСАГА РУХСАТ БЕРСА, ЎТАДИ
1094/2455 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ أنَّهُ مَرَّ بِقَوْم يأكلون تـمرًا فَقَالَ: إنَّ رَسُول الله صلى الله عليه وسلم نَهَى عَنِ الْإِقْرَانِ، إِلَّا أَنْ يَسْتَأْذِنَ الرَّجُلُ مِنْكُمْ أَخَاهُ.
1094.2455. Жабаладан ривоят қилинади:
«Мадинада айрим ироқликлар билан бирга эдик, бизга қаҳатчилик етди. Ибн Зубайр бизга хурмо улашиб турар эди. Ибн Умар розияллоҳу анҳумо олдимиздан ўтар экан: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам хурмони иккита-иккитадан ейишдан қайтарганлар. Лекин бирортангиз биродаридан изн сўраган бўлса, мустасно», дер эди».
873/9- بَاب: قَوْلِ اللهِ تَعَالَى: ﮋ ﭽ ﭾ ﭿﮊ
[البقرة: 204]
873.9-боб.
Аллоҳ таолонинг «Ҳолбуки, у ашаддий хусуматчидир»,* деган сўзи ҳақида
1095/2457 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «إِنَّ أَبْغَضَ الرِّجَالِ إِلَى اللهِ الْأَلَدُّ الْخَصِمُ».
1095.2457. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Одамларнинг Аллоҳга энг ёқимсизи ашаддий хусуматчидир», дедилар».
874/10- بَاب: إِثْمِ مَنْ خَاصَمَ فِي بَاطِلٍ وَهْوَ يَعْلَمُهُ
874.10-боб.
Билатуриб ботил нарса учун тортишган кишининг гуноҳи ҳақида
1096/2458 - عَنْ أُمَّ سَلَمَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا، زَوْجَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم، أنَّهُ صلى الله عليه وسلم سَمِعَ خُصُومَةً بِبَابِ حُجْرَتِهِ، فَخَرَجَ إِلَيْهِمْ، فَقَالَ: «إِنَّـمَا أَنَا بَشَرٌ، وَإِنَّهُ يَأْتِينِي الْخَصْمُ، فَلَعَلَّ بَعْضَكُمْ أَنْ يَكُونَ أَبْلَغَ مِنْ بَعْضٍ، فَأَحْسِبُ أَنَّهُ صَدَقَ، فَأَقْضِيَ لَهُ بِذَلِكَ، فَمَنْ قَضَيْتُ لَهُ بِحَقِّ مُسْلِمٍ، فَإِنـَّمَا هِيَ قِطْعَةٌ مِنَ النَّارِ، فَلْيَأْخُذْهَا أَوْ فَلْيَتْرُكْهَا».
1096.2458. Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг жуфти ҳалоллари Умму Салама розияллоҳу анҳо бундай хабар қилади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳужралари эшиги олдидаги тортишувни эшитиб, уларнинг олдига чиқдилар ва: «Мен бир башарман, холос. Менинг олдимга даъволашганлар келади. Баъзингиз баъзингиздан сўзамолроқ бўлишингиз мумкин. Натижада мен уни тўғри айтди, деб ҳисоблаб, ўша нарсани унинг фойдасига ҳукм қиламан. Лекин кимнинг фойдасига бир мусулмоннинг ҳаққини ҳукм қилгудек бўлсам, бу дўзахдан бир бўлакдир. (Истаса) уни олсин ёки ташласин», дедилар».
875/11- بَاب: قِصَاصِ الْمَظْلُومِ إِذَا وَجَدَ مَالَ ظَالِمِهِ
875.11-боб.
мазлумнинг ўзига зулм қилган кишининг
молини топганда қасос олиши ҳақида
Изоҳ: Моли ноҳақ тортиб олинган ёки ўғирланган кишининг қўлига унинг молини ноҳақ тортиб олган ёки ўғирлаган кишининг моли тушиб қолса, ундан ўшанча миқдорини тортиб олиши мумкин. Аммо ундан заррача ҳам ортиқ олмаслиги ва бошқа турдаги зарар етказмаслиги лозим. Бу ерда қасос деганда айнан шу нарсалар назарда тутилган.
1097/2461 - عَنْ عُقْبَةَ بْنِ عَامِرٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قُلْنَا لِلنَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم: إِنَّكَ تَبْعَثُنَا، فَنَنْزِلُ بِقَوْمٍ لَا يَقْرُونَا، فَمَا تَرَى فِيهِ؟ فَقَالَ لَنَا: «إِنْ نَزَلْتُمْ بِقَوْمٍ، فَأُمِرَ لَكُمْ بِمَا يَنْبَغِي لِلضَّيْفِ فَاقْبَلُوا، فَإِنْ لَمْ يَفْعَلُوا، فَخُذُوا مِنْهُمْ حَقَّ الضَّيْفِ».
1097.2461. Уқба ибн Омирдан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга: «Сиз бизни (у ёқ-бу ёққа) юборасиз. Баъзан меҳмон қилмайдиган қавмга бориб қоламиз. Бу борада нима дейсиз?» дедик. Шунда у зот бизга: «Агар бирор қавмга тушсангиз, сизлар учун меҳмонга керак бўладиган нарсаларга буюрилса, қабул қилинг. Бордию ундай қилишмаса, улардан меҳмон ҳаққини олаверинг», дедилар».
Бир қавмнинг ҳузурига тушганингизда сизлар учун меҳмонга бериладиган нарсани беришса, қабул қилинглар, ундай қилишмаса, зиммаларидаги меҳмоннинг ҳаққини олаверинглар», дедилар».
876/12- بَاب: لَا يَمْنَعُ جَارٌ جَارَهُ أَنْ يَغْرِزَ خَشَبَهُ فِي جِدَارِهِ
876.12-БОБ.
ҚЎШНИ ўз ДЕВОРИГА ҚЎШНИСИНИнг ЁҒОЧИНИ суқиШИга тўсқинлик қилмайДИ
1098/2463 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «لَا يَمْنَعُ جَارٌ جَارَهُ أَنْ يَغْرِزَ خَشَبَهُ فِي جِدَارِهِ». ثُمَّ يَقُولُ أَبُو هُرَيْرَةَ: مَا لِي أَرَاكُمْ عَنْهَا مُعْرِضِينَ، وَاللهِ لَأَرْمِيَنَّ بِهَا بَيْنَ أَكْتَافِكُمْ.
1098.2463. Аъраждан ривоят қилинади:
«Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу деди: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Қўшни ўз деворига қўшнисининг ёғоч суқишига тўсқинлик қилмайди», дедилар».
Сўнгра Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу: «Не бўлдики, бундан юз ўгирганингизни кўряпман? Аллоҳга қасамки, мен бу (сўз) билан куракларингиз ўртасига тушираман*», деди».
* Араб тилида «икки куракнинг ўртасига тушириш» деган ибора «уйқусираётган, ғафлат олган одамни ҳушёр торттириш» деган маънони англатади. Бу вожиб маъносида эмас, тарғиб мақсадида айтилган ҳукм бўлиб, бунинг шарти қўшнининг ўта муҳтож бўлиши, девор эгасининг эса бундан зарар кўрмаслигидир.
877/13- بَاب: أَفْنِيَةِ الدُّورِ وَالْجُلُوسِ فِيهَا
وَالْجُلُوسِ عَلَى الصُّعُدَاتِ
877.13-боб.
ҳовлиларнинг саҳнилари ва уларда ўтириш ҳамда кўчаларда ўтириш ҳақида
1099/2465 - عَنْ أَبِي سَعِيدٍ الْخُدْرِيِّ رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «إِيَّاكُمْ وَالْجُلُوسَ عَلَى الطُّرُقَاتِ». فَقَالُوا: مَا لَنَا بُدٌّ، إِنَّمَا هِيَ مَجَالِسُنَا نَتَحَدَّثُ فِيهَا. قَالَ: «فَإِذَا أَبَيْتُمْ إِلَّا الْمَجَالِسَ، فَأَعْطُوا الطَّرِيقَ حَقَّهَا». قَالُوا: وَمَا حَقُّ الطَّرِيقِ؟ قَالَ: «غَضُّ الْبَصَرِ، وَكَفُّ الْأَذَى، وَرَدُّ السَّلَامِ، وَأَمْرٌ بِالْمَعْرُوفِ، وَنَهْيٌ عَنِ الْمُنْكَرِ».
1099.2465. Абу Саъид Худрий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Йўлларда ўтиришдан сақланинглар!» дедилар. Шунда: «Бошқа иложимиз йўқ, чунки бу гаплашиб ўтирадиган жойларимиздир», дейишди. У зот: «Агар ўтиришдан бошқага кўнмасангиз, у ҳолда йўлнинг ҳаққини беринглар», дедилар. Улар: «Йўлнинг ҳаққи нима?» дейишди. У зот: «Кўзни тийиш, озор етказишдан тийилиш, саломга алик олиш, маъруфга буюриш ва мункардан қайтариш», дедилар».
878/14- بَاب: إِذَا اخْتَلَفُوا فِي الطَّرِيقِ الْمِيتَاءِ
878.14-БОБ.
Агар катта йўл – У ЙЎЛ оралиғидаги кенгликдир – хусусиДА тортишиб қолиб, кейин УНИНГ АҲЛИ БИНОЛАР ҚУРИШНИ истАСА, УНДАН ЕТТИ ЗИРОЪ* ЙЎЛ ТАШЛАНади
1100/2473 – عَنْ أبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَضَى النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم إِذَا تَشَاجَرُوا فِي الطَّرِيقِ بِسَبْعَةِ أَذْرُعٍ.
1100.2473. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу айтади:
«Одамлар йўл хусусида талашиб қолишганда Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам етти зироъга ҳукм қилдилар».
* Зироъ – қадимги узунлик ўлчовларидан бўлиб, ўрта бўйли одамнинг тирсагидан бармоқ учигача бўлган оралиққа қиёсан олинган. Зироъ бугунги ўлчовда 46,2 см. га тўғри келади.
Изоҳ: Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам уй ва бошқа бинолар қурилганда пиёда ва улов-араваларнинг ўтиши учун керак бўлган кенгликда йўл ташлашни тавсия қилганлар ва бу борада келишолмай, тортишиб қолган маҳалла аҳлига ўша давр шароитидан келиб чиқиб, 7 зироъ (3,22 м) йўл ташлашни буюрганлар. Бундан келиб чиқадики, бино қуришда, шаҳарсозликда йўловчилар учун керакли кенглик ва узунликда йўл ташлаш динимизнинг талабларидандир.
879/15- بَاب: النَّهْبُى عَنْ النُّهْبَى وَالـمُثْلَة
879.15-БОБ.
Мол ЭГАСИНИНГ хоҳишига қарши талон-тарож қилиш* ҳақида
* Биз «талон-тарож қилиш» деб таржима қилган сўз матнда «нуҳба» деб келган бўлиб, мол эгасининг бунга изн бериш-бермаслигига қараб ҳалол ёки ҳаром бўлади. Боб тарожумидан кўриниб турибдики, «Мол эгасининг рухсатисиз талончилик қилиш мумкин эмас», деган жумладан унинг рухсати билан талончилик қилиш мумкинлиги келиб чиқади. Бунга бировнинг камбағалларга ўзининг бир қисм мол-мулкини тақсимлаб ўтирмай, ҳар ким истаганча, қўлига сиққанча олишига рухсат бериши, янги юрган бола, келин-куёвлар устидан қанд-қурс ва шунга ўхшаш нарсаларни сочиш каби ҳолатлар мисол бўлади.
1101/2474 - عَنْ عَبْدَ اللهِ بْنِ يَزِيدَ الْأَنْصَارِيَّ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: نَهَى النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم عَنِ النُّهْبَى وَالْمُثْلَةِ.
1101.2474. Абдуллоҳ ибн Язид Ансорийдан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам талончиликдан ва мусла* қилишдан қайтардилар».
* Мусла – азоблаш, хўрлаш ва шу каби мақсадларда тирик ёки ўлик инсон ва бошқа жонзотларнинг аъзоларини кесиш, узиб олиш.
880/16- بَاب: مَنْ قَاتَلَ دُونَ مَالِهِ
880.16-боб.
Ким молининг ҳимоясида жанг қилса...
1102/2480 - عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ عَمْرٍو رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: سَـمِعْتُ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم يَقُولُ: «مَنْ قُتِلَ دُونَ مَالِهِ فَهُوَ شَهِيدٌ».
1102.2480. Абдуллоҳ ибн Амр розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Мен Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «Ким молининг ҳимоясида ўлдирилса, у шаҳиддир», деяётганларини эшитдим».
881/17- بَاب: إِذَا كَسَرَ قَصْعَةً أَوْ شَيْئًا لِغَيْرِهِ
881.17-БОБ.
АГАР бировнинг ёғоч товоғиНИ
ЁКИ бирор НАРСАСИНИ СИНДИРСА...
1103/2481 - عَنْ أَنَسٍ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم كَانَ عِنْدَ بَعْضِ نِسَائِهِ، فَأَرْسَلَتْ إِحْدَى أُمَّهَاتِ الْمُؤْمِنِينَ مَعَ خَادِمٍ بِقَصْعَةٍ فِيهَا طَعَامٌ، فَضَرَبَتْ بِيَدِهَا فَكَسَرَتِ الْقَصْعَةَ، فَضَمَّهَا وَجَعَلَ فِيهَا الطَّعَامَ، وَقَالَ: «كُلُوا». وَحَبَسَ الرَّسُولَ وَالْقَصْعَةَ حَتَّى فَرَغُوا، فَدَفَعَ الْقَصْعَةَ الصَّحِيحَةَ وَحَبَسَ الْمَكْسُورَةَ.
1103.2481. Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам аёлларидан бирининг олдида эдилар. Мўминларнинг оналаридан бири бир хизматчидан таом солинган ёғоч товоқ бериб юборди. Шунда аёл қўли билан уриб, ёғоч товоқни синдирди. (Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам) уни улаб, унга таомни солдилар ва «Енглар», дедилар. Улар (еб) бўлгунича элчини ва ёғоч товоқни тутиб турдилар. Кейин бутун ёғоч товоқни бериб, синганини олиб қолдилар».
بسم الله الرّحمن الرّحيم
50 – كتاب: الشَّركَةِ
50.. ШЕРИКЧИЛИК КИТОБИ
882/1- بَاب: الشَّرِكَةِ فِي الطَّعَامِ وَالنَّهْدِ وَالْعُرُوضِ
882.1-БОБ.
егуликДА, ҳалфанада ВА товарларда ШЕРИКЧИЛИК қилиш
ҳамда Ўлчанадиган ва тортиладиган нарсаларни чамалаб
ёки ҳовучлаб-ҳовучлаб тақсимлаш қандай бўлиши ҳақида
1104/2484 - عَنْ سَلَمَةَ بْنِ الأَكْوَعِ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: خَفَّتْ أَزْوَادُ الْقَوْمِ وَأَمْلَقُوا، فَأَتَوُا النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم فِي نَحْرِ إِبِلِهِمْ فَأَذِنَ لَهُمْ، فَلَقِيَهُمْ عُمَرُ فَأَخْبَرُوهُ، فَقَالَ: مَا بَقَاؤُكُمْ بَعْدَ إِبِلِكُمْ؟! فَدَخَلَ عَلَى النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم فَقَالَ: يَا رَسُولَ اللهِ، مَا بَقَاؤُهُمْ بَعْدَ إِبِلِهِمْ؟ فَقَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «نَادِ فِي النَّاسِ، يَأْتُونَ بِفَضْلِ أَزْوَادِهِمْ». فَبُسِطَ لِذَلِكَ نِطَعٌ وَجَعَلُوهُ عَلَى النِّطَعِ، فَقَامَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم فَدَعَا وَبَرَّكَ عَلَيْهِ، ثُمَّ دَعَاهُمْ بِأَوْعِيَتِهِمْ، فَاحْتَثَى النَّاسُ حَتَّى فَرَغُوا، ثُمَّ قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ، وَأَنِّي رَسُولُ اللهِ».
1104.2484. Салама розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Одамларнинг емишлари озайиб, тортилиб қолишди. Шунда улар Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига туяларини сўйиш масаласида келишган эди, уларга изн бердилар. Кейин Умар уларни учратиб қолган эди, унга бор гапни айтишди. Шунда у: «Туяларингиздан кейин нимангиз қолади?» деди. Сўнг Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига кириб: «Эй Аллоҳнинг Расули, буларнинг туяларидан кейин нимаси қолади?» деди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Одамлар орасида жар сол, ортган емишларини олиб келишсин», дедилар. Кейин ўша нарсалар учун чарм тўшама ёзилди ва нарсаларни ўша тўшаманинг устига қўйишди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ўринларидан туриб, дуо қилдилар, унга барака сўрадилар. Сўнг уларга идишларини опкелтирдилар. Одамлар охирлагунча ҳовучлаб олишди. Сўнгра Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Гувоҳлик бераманки, Аллоҳдан Ўзга илоҳ йўқ ва албатта, мен Аллоҳнинг Расулидирман», дедилар».
1105/2486 - عَنْ أَبِي مُوسَى رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُول الله صلى الله عليه وسلم: «إِنَّ الْأَشْعَرِيِّينَ إِذَا أَرْمَلُوا فِي الْغَزْوِ، أَوْ قَلَّ طَعَامُ عِيَالِهِمْ بِالْمَدِينَةِ، جَمَعُوا مَا كَانَ عِنْدَهُمْ فِي ثَوْبٍ وَاحِدٍ، ثُمَّ اقْتَسَمُوهُ بَيْنَهُمْ فِي إِنَاءٍ وَاحِدٍ بِالسَّوِيَّةِ، فَهُمْ مِنِّي وَأَنَا مِنْهُمْ».
1105.2486. Абу Мусо розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам дедилар: «Ашъарийлар ғазотда озиқ-овқат танқислигига учрашса ёки Мадинада оилаларининг егулиги озайиб қолса, ўзларидаги бор нарсаларини бир матога тўплаб, кейин уни ўрталарида бир идишда баб-баробар тақсимлашади. Бас, улар мендан ва мен уларданман».
883/2- بَاب: قِسْمَةِ الْغَنَمِ
883.2-БОБ.
ҚЎЙ-эчкиларНИНГ ТАҚСИМОТИ ҳақида
1106/2488 - عَنْ رَافِعِ بْنِ خَدِيجٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: كُنَّا مَعَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم بِذِي الْحُلَيْفَةِ، فَأَصَابَ النَّاسَ جُوعٌ، فَأَصَابُوا إِبِلًا وَغَنَمًا، فَأصَابُوا إبلًا وَغَنَمًا، قَالَ: وَكَانَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم فِي أُخْرَيَاتِ الْقَوْمِ، فَعَجِلُوا وَذَبَحُوا وَنَصَبُوا الْقُدُورَ، فَأَمَرَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم بِالْقُدُورِ فَأُكْفِئَتْ، ثُمَّ قَسَمَ، فَعَدَلَ عَشْرَةً مِنَ الْغَنَمِ بِبَعِيرٍ، فَنَدَّ مِنْهَا بَعِيرٌ، فَطَلَبُوهُ فَأَعْيَاهُمْ، وَكَانَ فِي الْقَوْمِ خَيْلٌ يَسِيرَةٌ، فَأَهْوَى رَجُلٌ مِنْهُمْ بِسَهْمٍ فَحَبَسَهُ اللهُ، ثُمَّ قَالَ: «إِنَّ لِهَذِهِ الْبَهَائِمِ أَوَابِدَ كَأَوَابِدِ الْوَحْشِ، فَمَا غَلَبَكُمْ مِنْهَا فَاصْنَعُوا بِهِ هَكَذَا». فَقُلْتُ: إِنَّا نَرْجُو الْعَدُوَّ غَدًا وَلَيْسَتْ مَعَنَا مُدًى، أَفَنَذْبَحُ بِالْقَصَبِ؟ قَالَ: «مَا أَنْهَرَ الدَّمَ، وَذُكِرَ اسْمُ اللهِ عَلَيْهِ فَكُلُوهُ، لَيْسَ السِّنَّ وَالظُّفُرَ، وَسَأُحَدِّثُكُمْ عَنْ ذَلِكَ: أَمَّا السِّنُّ فَعَظْمٌ، وَأَمَّا الظُّفُرُ فَمُدَى الْحَبَشَةِ».
1106.2488. Абоя ибн Рифоъа ибн Рофеъ ибн Хадиж бобосидан ривоят қилади:
«(Бобом шундай деб айтиб берди) «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам билан бирга Зулҳулайфада эдик. Одамларга очлик етди. Бир қанча туя ва қўй-эчкиларни қўлга киритишган эди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам одамларнинг охирроғида (келар) эдилар. Улар шошилиб, ҳайвонларни сўйишди ва қозонларни осишди. Кейин Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам қозонларни ағдариб ташлашни буюрдилар.* Сўнгра тақсимладилар ва ўнта қўй-эчкини битта туяга тенгладилар. Шунда бир туя қочиб кетди. Уни қувишган эди, ета олишмади. Қавм ичида бир неча отлиқ бор эди. Улардан бир киши уни бир ўқ билан нишонга олган эди, Аллоҳ уни (туяни) йиқитди. Сўнгра у зот: «Ёввойи ҳайвонларнинг асовлари бўлганидек, манави чорваларнинг ҳам асовлари бўлади. Улардан бирортаси сизга бўйсунмаса, уни мана шундай қилинг», дедилар».
Ўшанда бобом: «Биз эрта-индин душман(га учраш)дан хавотирланиб [ёки қўрқиб] турибмиз, бир дона ҳам пичоғимиз йўқ, энди қамиш билан сўямизми?» дебди. У зот: «Қони оқизилган, устида Аллоҳнинг исми зикр қилинган нарса борки, еяверинглар. Тиш ва тирноқ (билан сўйилгани) бўлмайди. Бу ҳақда сизларга айтадиган бўлсам, тиш суякдир, тирноқ эса ҳабашларнинг пичоғидир», дебдилар».
Изоҳ: Уламоларимиз Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам нима учун гўшти ҳалол ҳайвоннинг шўрвасини тўкиб юборишни буюрганлар, деган саволга бир неча хил жавоб берганлар. Жумладан, имом Нававий ўзининг «Саҳиҳи Муслим»га ёзган шарҳида: «Чунки улар Ислом диёрига, муштарак ўлжа молдан ейиш жоиз бўлмайдиган жойга етиб келишган эди. Зеро, ўлжани тақсимдан олдин ейиш дорул-ҳарбдагина мумкиндир», деган.
Рофеъ ибн Хадиж: «Биз эрта-индинги душмандан хавотирланиб турибмиз, ёнимизда бир дона ҳам пичоқ йўқ», деганда «Биз шу кунларда душман билан жанг қиламиз, бунинг учун қуролларимиз ўткир бўлиши лозим. Шу боис, биз уларни ҳайвон сўйишга ишлата олмаймиз. Шу билан бирга, ёнимизда қассоб пичоқ ҳам йўқ», демоқчи.
Ҳадиснинг давомида бу икки восита билан ҳайвон сўйиш ножоизлигининг сабаби айтилмоқда. Ўша вақтда ҳайвонни бирор жониворнинг тиши ёки тирноғи билан сўйиш одати бўлган. Ҳар иккиси ҳам жонлиқни шариатда талаб қилингандек сўйишга ярамайди, ҳайвонни азоблайди. Қолаверса, суяк жинларнинг таомидир, у билан жонлиқ сўйилса, нажосат тегади. Тирноқ билан сўйиш эса ғайримуслим халқларнинг одатидир.
884/3- بَاب: تَقْوِيمِ الْأَشْيَاءِ بَيْنَ الشُّرَكَاءِ بِقِيمَةِ عَدْلٍ
884.3-БОБ.
шериклик НАРСАЛАРНИ ўртача нархда баҳолаш ҳақида
1107/2492 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «مَنْ أَعْتَقَ شَقِيصًا مِنْ مَمْلُوكِهِ فَعَلَيْهِ خَلَاصُهُ فِي مَالِهِ، فَإِنْ لَمْ يَكُنْ لَهُ مَالٌ، قُوِّمَ الْمَمْلُوكُ قِيمَةَ عَدْلٍ، ثُمَّ اسْتُسْعِيَ غَيْرَ مَشْقُوقٍ عَلَيْهِ».
1107.2492. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ким мамлукидаги* ўз ҳиссасини озод қилса, уни (мамлукни) ўз моли ҳисобидан озод қилиш унга лозимдир. Агар унинг моли бўлмаса, қул ўртача нархда баҳоланади-да, кейин қулнинг ўзини қийнамай, ишлаб бериши талаб қилинади», дедилар».
* Мамлук – бировнинг қўлида мулк бўлиб турган қул ёки чўри.
Изоҳ: Ўртада шериклик қули бўлган кишилардан бири ўзидаги ҳиссасидан кечиб, уни озод қилса, шерикларининг ҳиссасини ҳам ёнидан бериши лозим бўлади. Агар бунга имкони бўлмаса, қулнинг ўртача нархини белгилаб, ўша кийматни ишлаб топиш қулга юкланади, лекин бунда қул машаққатга солинмайди.
885/4- بَاب: هَلْ يُقْرَعُ فِي الْقِسْمَةِ
885.4-БОБ.
ТАҚСИМлашДА ВА ундан УЛУШ олишда ҚУРЪА ТАШЛАНАДИМИ?
1108/2493 – عَنِ النُّعْمَان بْنِ بَشِيرٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «مَثَلُ الْقَائِمِ عَلَى حُدُودِ اللهِ وَالْوَاقِعِ فِيهَا، كَمَثَلِ قَوْمٍ اسْتَهَمُوا عَلَى سَفِينَةٍ، فَأَصَابَ بَعْضُهُمْ أَعْلَاهَا وَبَعْضُهُمْ أَسْفَلَهَا، فَكَانَ الَّذِينَ فِي أَسْفَلِهَا إِذَا اسْتَقَوْا مِنَ الْمَاءِ مَرُّوا عَلَى مَنْ فَوْقَهُمْ، فَقَالُوا: لَوْ أَنَّا خَرَقْنَا فِي نَصِيبِنَا خَرْقًا وَلَمْ نُؤْذِ مَنْ فَوْقَنَا، فَإِنْ يَتْرُكُوهُمْ وَمَا أَرَادُوا هَلَكُوا جَمِيعًا، وَإِنْ أَخَذُوا عَلَى أَيْدِيهِمْ نَجَوْا وَنَجَوْا جَمِيعًا».
1108.2493. Нуъмон ибн Башир розияллоҳу анҳумо айтади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам дедилар: «Аллоҳ белгилаган чегарада турадиган киши билан ундан (чегарадан) чиқадиган киши кемага чиқиш учун қуръа ташлаган одамларга ўхшайди. Уларнинг айримлари унинг юқорисига, айримлари пастига жойлашди. Пастдагилар сув олмоқчи бўлишса, тепадагиларнинг олдидан ўтишар эди. Шунда улар: «Агар биз ўз тегишимиздан бир тешик очиб олганимизда, тепадагиларга озор бермасдик», дейишди. Бордию (тепадагилар) уларни ўз истакларига қўйиб беришса, ҳаммалари ҳалок бўлишади. Агар уларнинг қўлларидан тутишса, омон қолишади ва барчалари омон қоладилар».
886/5- بَاب: الشَّرِكَةِ فِي الطَّعَامِ وَغَيْرِهِ
886.5-БОБ.
Егулик ВА БОШҚА нарсалардаги ШЕРИКчиЛИК ҳақида
1109/2501 - عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ هِشَامٍ رَضِيَ الله عَنْهُ، وَكَانَ قَدْ أَدْرَكَ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم، وَذَهَبَتْ بِهِ أُمُّهُ زَيْنَبُ بِنْتُ حُمَيْدٍ إِلَى رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم، فَقَالَتْ: يَا رَسُولَ اللهِ بَايِعْهُ، فَقَالَ: «هُوَ صَغِيرٌ»، فَمَسَحَ رَأْسَهُ وَدَعَا لَهُ. وَكَانَ يَخْرُجُ بِهِ إِلَى السُّوقِ فَيَشْتَرِي الطَّعَامَ، فَيَلْقَاهُ ابْنُ عُمَرَ وَابْنُ الزُّبَيْرِ رَضِيَ الله عَنْهُمْ، فَيَقُولَانِ لَهُ: أَشْرِكْنَا، فَإِنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم قَدْ دَعَا لَكَ بِالْبَرَكَةِ، فَيَشْرَكُهُمْ، فَرُبـَّمَا أَصَابَ الرَّاحِلَةَ كَمَا هِيَ، فَيَبْعَثُ بِهَا إِلَى الْمَنْزِلِ.
1109.2501. Абдуллоҳ ибн Ҳишомдан – у Набий соллаллоҳу алайҳи васалламни кўрган эди – ривоят қилинади:
«Онаси Зайнаб бинт Ҳумайд уни Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига олиб келиб: «Эй Аллоҳнинг Расули, ундан байъат олинг», дебди. Шунда у зот «Бу кичкина-ку», дебдилар-да, бошини силаб, ҳаққига дуо қилибдилар».
Зуҳра ибн Маъбаддан ривоят қилинади:
«Бобоси Абдуллоҳ ибн Ҳишом уни бозорга олиб чиқиб, егулик сотиб олаётганда Ибн Умар ва Ибн Зубайр розияллоҳу анҳум учраб қолиб, унга: «Бизни шерик қил, чунки Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам сенга барака тилаб дуо қилган эдилар», дейишибди. У уларни шерик қилибди. У баъзан юкдан теппа-тенг фойда кўрар ва уни (фойдани) манзилига жўнатар экан».
بسم الله الرّحمن الرّحيم
50 – كتاب: الرَّهنِ فِي الـحَضَر
50.. ГАРОВ КИТОБИ
887/1- بَاب: الرَّهْنُ مَرْكُوبٌ وَمَحْلُوبٌ
887.1-БОБ.
Гаров минилаверади, соғилаверади
1110/2512 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «الرَّهْنُ يُرْكَبُ بِنَفَقَتِهِ إِذَا كَانَ مَرْهُونًا، وَلَبَنُ الدَّرِّ يُشْرَبُ بِنَفَقَتِهِ إِذَا كَانَ مَرْهُونًا، وَعَلَى الَّذِي يَرْكَبُ وَيَشْرَبُ النَّفَقَةُ».
1110.2512. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «(Улов) гаровга қўйилган бўлса, харажати эвазига минилаверади. Соғин ҳайвон гаровга қўйилганда харажати эвазига сути ичилаверади. Харажати миниб, ичиб юрган кишининг зиммасидадир», дедилар».
888/2- بَاب: إِذَا اخْتَلَفَ الرَّاهِنُ وَالْمُرْتَـهِنُ
888.2-БОБ.
ГАРОВГАр билан ГАРОВдор ёки шу кабилар тортишиб
ҚОЛИШСА, далил келтириш ДАЪВОГАРнинг зиммасига,
қасам ичиш айбланувчининг зиммасига тушади
1111/2514 - عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ الله عَنْهُمَا: أَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم قَضَى أَنَّ الْيَمِينَ عَلَى الْمُدَّعَى عَلَيْهِ.
1111.2514. Ибн Абу Мулайкадан ривоят қилинади:
«Ибн Аббосга (даъволашувчилар хусусида савол сўраб) хат ёздим. У менга «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам қасам ичиш айбланувчининг зиммасига тушишига ҳукм қилганлар», деб ёзди».
بسم الله الرّحمن الرّحيم
51 – كتاب: العِتقِ
51. ҚУЛ ОЗОД ҚИЛИШ КИТОБИ
889/1 – بَابُ: فَضْلَ العِتْقِ
889.1-БОБ.
ҚУЛ ОЗОД ҚИЛИШ ВА УНИНГ
ФАЗилати ҳақида
1112/2517 – عَنْ أبِي هُرَيْرَةَرَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَال رَسُولُ الله صلى الله عليه وسلم: «أَيّـُمَا رَجُلٍ أَعْتَقَ امْرَأً مُسْلِمًا، اسْتَنْقَذَ اللهُ بِكُلِّ عُضْوٍ مِنْهُ عُضْوًا مِنْهُ مِنَ النَّارِ».
1112.2517. Алий ибн Ҳусайннинг соҳиби Саъид ибн Маржона айтади:
«Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу менга деди: «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Қай бир киши мусулмон одамни озод қилса, унинг ҳар бир аъзоси эвазига Аллоҳ бунинг бир аъзосини дўзахдан қутқариб олади», деганлар».
Саъид ибн Маржона айтади: «Сўнгра мен Алий ибн Ҳусайннинг олдига бордим. Шунда Алий ибн Ҳусайн розияллоҳу анҳумо Абдуллоҳ ибн Жаъфар ўн минг дирҳамга [ёки минг динорга] баҳолаган қулининг олдига атайлаб бориб, уни озод қилиб юборди».
890/2- بَاب: أَيُّ الرِّقَابِ أَفْضَلُ؟
890.2-БОБ.
Қайси қул(ни озод қилиш) афзал?
1113/2518 - عَنْ أَبِي ذَرٍّ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: سَأَلْتُ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم: أَيُّ الْعَمَلِ أَفْضَلُ؟ قَالَ: «إِيـمَانٌ بِاللهِ، وَجِهَادٌ فِي سَبِيلِهِ». قُلْتُ: فَأَيُّ الرِّقَابِ أَفْضَلُ؟ قَالَ: «أَغْلَاهَا ثَمَنًا، وَأَنْفَسُهَا عِنْدَ أَهْلِهَا». قُلْتُ: فَإِنْ لَمْ أَفْعَلْ. قَالَ: «تُعِينُ صَانِعًا، أَوْ تَصْنَعُ لِأَخْرَقَ». قَالَ: فَإِنْ لَمْ أَفْعَلْ. قَالَ: «تَدَعُ النَّاسَ مِنَ الشَّرِّ، فَإِنَّهَا صَدَقَةٌ تَصَدَّقُ بِهَا عَلَى نَفْسِكَ».
1113.2518. Абу Зарр розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламдан: «Қайси амал афзал?» деб сўрадим. «Аллоҳга иймон келтириш ва Унинг йўлида жиҳод қилиш», дедилар. «Қайси қул(ни озод килиш) афзал?» дедим. «Баҳоси энг қиммати ва ўз аҳли наздида энг қадрли бўлгани», дедилар. «Буни қила олмасам-чи?» дедим. «Ҳунарлига ёрдам берасан ёки ҳунарсизга иш қилиб берасан», дедилар. «Буни ҳам қила олмасам-чи?» дедим. «Одамларга ёмонлик қилишни тарк қиласан, шунинг ўзи ҳам ўзингга қиладиган садақангдир», дедилар».
891/3- بَاب: إِذَا أَعْتَقَ عَبْدًا بَيْنَ اثْنَيْنِ،
أَوْ أَمَةً بَيْنَ الشُّرَكَاءِ
891.3-БОБ.
(ўзи билан шериги) иккови ЎРТАСИДАГИ ҚУЛНИ ЁКИ
ШЕРИКЛАР ОРАСИДАГИ ЧЎРИНИ ОЗОД ҚИЛСА...
1114/2522 - عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «مَنْ أَعْتَقَ شِرْكًا لَهُ فِي عَبْدٍ، فَكَانَ لَهُ مَالٌ يَبْلُغُ ثَمَنَ الْعَبْدِ، قُوِّمَ الْعَبْدُ قِيمَةَ عَدْلٍ، فَأَعْطَى شُرَكَاءَهُ حِصَصَهُمْ، وَعَتَقَ عَلَيْهِ، وَإِلَّا فَقَدْ عَتَقَ مِنْهُ مَا عَتَقَ».
1114.2522. Абдуллоҳ ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ким бир қулдаги улушини озод қилса, қулнинг нархига етадиган маблағи бўлса, қул ўртача нархда баҳоланади ва у шерикларига ҳиссаларини бериб, уни озод қилади. Бўлмаса, озод қилганча қисмини озод қилган бўлади», дедилар».
892/4- بَاب: الْخَطَإِ وَالنِّسْيَانِ فِي الْعَتَاقَةِ وَالطَّلَاقِ وَنَحْوِهِ
892.4-БОБ.
ҚУЛ ОЗОД ҚИЛИШ, ТАЛОҚ ВА ШУНГА ЎХШАШ ишЛАРДА янглишиш
ёки унутиш ҳақида. ҚУЛ ОЗОД ҚИЛИШ АЛЛОҲ УЧУНгина бўлади.
1115/2528 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ الله صلى الله عليه وسلم: «إِنَّ اللهَ تَجَاوَزَ لِي عَنْ أُمَّتِي مَا وَسْوَسَتْ بِهِ صُدُورُهَا، مَا لَمْ تَعْمَلْ أَوْ تَكَلَّمْ».
1115.2528. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Модомики умматим қалблари васваса қилган нарсаларни амалга оширмаса ёки гапирмаса, Аллоҳ буни мен учун кечиб юборди», дедилар».
893/5- بَاب: إِذَا قَالَ رَجُلٌ لِعَبْدِهِ: هُوَ لِلَّهِ، وَنَوَى الْعِتْقَ،
وَالْإِشْهَادُ فِي الْعِتْقِ
893.5-Боб.
Киши қулини озод қилишни ният қилиб, «бу Аллоҳникидир», деса... Озод қилишда гувоҳ келтириш ҳақида
1116/2530 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّهُ لَمَّا أَقْبَلَ يُرِيدُ الْإِسْلَامَ، وَمَعَهُ غُلَامُهُ، ضَلَّ كُلُّ وَاحِدٍ مِنْهُمَا مِنْ صَاحِبِهِ، فَأَقْبَلَ بَعْدَ ذَلِكَ وَأَبُو هُرَيْرَةَ جَالِسٌ مَعَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم، فَقَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «يَا أَبَا هُرَيْرَةَ، هَذَا غُلَامُكَ قَدْ أَتَاكَ». فَقَالَ: أَمَا إِنِّي أُشْهِدُكَ أَنَّهُ حُرٌّ، قَالَ: فَهُوَ حِينَ يَقُولُ:
يَا لَيْلَةً مِنْ طُولِهَا وَعَنَائِهَا عَلَى أَنَّهَا مِنْ دَارَةِ الْكُفْرِ نَجَّتِ
1116.2530. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«У мусулмон бўлмоқчи бўлиб, ғуломи билан келганда иккови бир-бирини йўқотиб қўйишибди. Абу Ҳурайра Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам билан бирга ўтирган экан, у келиб қолибди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Эй Абу Ҳурайра, бу ғуломинг сенинг олдингга келибди», дебдилар. Шунда у: «Мен сизни гувоҳ қиламанки, бу озоддир», дебди. У ўшанда айтар экан:
Оҳ, нақадар узун, сермашаққат тун!
Аммо нажот берди куфр уйидин!
894/6- بَاب: عِتْقِ الْمُشْرِكِ
894.6-БОБ.
МУШРИКНИНГ ҚУЛ ОЗОД ҚИЛИШИ ҳақида
1117//2538 - عَنْ حَكِيمِ بْنِ حِزَامٍ رَضِيَ الله عَنْهُ أَعْتَقَ فِي الْجَاهِلِيَّةِ مِئَةَ رَقَبَةٍ، وَحَمَلَ عَلَى مِئَةِ بَعِيرٍ، فَلَمَّا أَسْلَمَ حَمَلَ عَلَى مِئَةِ بَعِيرٍ، وَأَعْتَقَ مِئَةَ رَقَبَةٍ، قَالَ: فَسَأَلْتُ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم، وذَكَرَ الـحَدِيثَ. وَقَدْ تَقَدَّمَ فِي الزَّكَاةِ.
1117.2538. Ҳишомдан ривоят қилинади:
«Отам менга шундай хабар қилди: «Ҳаким ибн Ҳизом розияллоҳу анҳу жоҳилиятда юзта қул озод қилган ва юзта (одамга) туя миндирган эди. Мусулмон бўлгач, яна юзта (одамга) туя миндириб, юзта қул озод қилди. У деди: «Мен Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан: «Эй Аллоҳнинг Расули, жоҳилиятда қилиб юрган ишларим ҳақида нима дейсиз? Мен шулар билан таҳаннус – яъни яхшилик – қилар эдим», деб сўрадим. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ўтган яхшиликларинг асосида мусулмон бўлгансан», дедилар».
895/7- بَاب: مَنْ مَلَكَ مِنَ الْعَرَبِ رَقِيقًا
895.7-БОБ.
АРАБлардан бирортасини ҚУЛ (ёки чўри) қилиб оЛиб, УНИ ҲИБА ҚИЛиш, СОТиш, ЖИМОЪ ҚИЛИШ, ундан товон ОЛИШ ҳамда БОЛАЛАРИНИ АСИР ҚИЛИШ ҳақида
1118/2541 – عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ عُمَرَ رَضِيَ الله عنهما: أنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم أَغَارَ عَلَى بَنِي الْمُصْطَلِقِ وَهُمْ غَارُّونَ، وَأَنْعَامُهُمْ تُسْقَى عَلَى الْمَاءِ، فَقَتَلَ مُقَاتِلَتَهُمْ، وَسَبَى ذَرَارِيَّهُمْ، وَأَصَابَ يَوْمَئِذٍ جُوَيْرِيَةَ رَضِيَ الله عَنْهَا.
1118.2541. Ибн Авн шундай хабар қилади:
«Нофеъга мактуб ёздим. У менга: «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам Бану Мусталиққа уларнинг чорвалари сув бўйида суғорилаётган, ўзлари бепарво юрган ҳолда тўсатдан ҳужум қилганлар. Жангчиларини ўлдирганлар, бола-чақаларини асир олганлар. Ўша куни Жувайрияни ҳам қўлга киритганлар. Буни менга Абдуллоҳ ибн Умар айтиб берган. У ўша қўшиннинг ичида бўлган экан», деб ёзиб юборди».
Изоҳ: Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Бану Мусталиқнинг раиси Ҳорис ибн Абу Зирор ўз қавми ва бошқа араб қабилалари билан мусулмонларга қарши юришга тайёрланаётганининг хабарини эшитгач, ушбу хабарни аниқлаштириш учун Бурайда ибн Ҳосиб ал-Асламий розияллоҳу анҳуни юбордилар. У Бану Мусталиқ раиси Ҳорис ибн Абу Зирор билан гаплашиб қайтгач, хабарнинг ростлигини тасдиқлади ва дарҳол душман хавфини бартараф этиш учун уларга қарши жангга киришилди.
Манба: Далаилун-нубувваҳ. Имом Байҳақий. Таҳқиқ: Абдул-Муътий Қалъачи. Дорул-кутуб ал-илмийя. 1988.
1119/2543 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ:مَا زِلْتُ أُحِبُّ بَنِي تَـمِيمٍ ثَلاثٍ، سَـمِعْتُ مِنْ رَسُول الله صلى الله عليه وسلم يَقُولُ فِيهِمْ:: «هُمْ أَشَدُّ أُمَّتِي عَلَى الدَّجَّالِ». قَالَ: وَجَاءَتْ صَدَقَاتُهُمْ، فَقَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «هَذِهِ صَدَقَاتُ قَوْمِنَا». وَكَانَتْ سَبِيَّةٌ مِنْهُمْ عِنْدَ عَائِشَةَ فَقَالَ: «أَعْتِقِيهَا فَإِنَّهَا مِنْ وَلَدِ إِسْـمَاعِيلَ».
1119.2543. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг Бану Тамим ҳақида уч(хислат)ни айтаётганларини эшитганимдан бери уларни яхши кўраман. У зотнинг «Улар умматимнинг дажжолга қарши энг қаттиқ турадиганларидир», деяётганларини эшитганман. Уларнинг садақалари келганда, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Бу бизнинг қавмнинг садақаларидир», деганлар. Оишанинг ҳузурида улардан бир асира бор эди. У зот: «Уни озод қилиб юбор, чунки у Исмоилнинг авлодидандир», деганлар».
896/8- بَاب: كَرَاهِيَةِ التَّطَاوُلِ عَلَى الرَّقِيقِ
896.8-боб.
ҚУЛГА кеккайишнинг ҳамда «ҚУЛИМ» ЁКИ
«ЧЎРИМ» ДЕйишнинг макруҳлиги ҳақида
1120/2552 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم أَنَّهُ قَالَ: «لَا يَقُلْ أَحَدُكُمْ: أَطْعِمْ رَبَّكَ، وَضِّئْ رَبَّكَ، اسْقِ رَبَّكَ، وَلْيَقُلْ: سَيِّدِي مَوْلَايَ، وَلَا يَقُلْ أَحَدُكُمْ: عَبْدِي، أَمَتِي، وَلْيَقُلْ: فَتَايَ وَفَتَاتِي وَغُلَامِي».
1120.2552. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу шундай сўзлаб берди:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Ҳеч қайсингиз «роббингга егулик келтир», «роббингни таҳорат қилдир», «роббингга сув қуй» демасин, «хожам», «хўжайиним» десин. Бирортангиз «қулим», «чўрим» демасин, «ўғлим», «қизим», «ғуломим» десин».
Изоҳ: Аслида «робб» сўзи араб тилида хўжайин, тарбиячи маъноларида ишлатилган. Ҳадисда бу сўзни фақат Аллоҳ таолога нисбатан ишлатиш кераклиги, бошқалар учун қўлламаслик лозимлиги таъкидланиб, бунинг ўрнига бошқа маънодош сўзлар тавсия қилинмоқда.
897/9- بَاب: إِذَا أَتَى أحَدُكُمْ خَادِمهُ بِطَعَامِهِ
897.9-БОБ.
ХИЗМАТкори таомини КЕЛТИРСА...
1121/2557 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم: «إِذَا أَتَى أَحَدَكُمْ خَادِمُهُ بِطَعَامِهِ، فَإِنْ لَمْ يُجْلِسْهُ مَعَهُ، فَلْيُنَاوِلْهُ لُقْمَةً أَوْ لُقْمَتَيْنِ، أَوْ أُكْلَةً أَوْ أُكْلَتَيْنِ، فَإِنَّهُ وَلِيَ عِلَاجَهُ».
1121.2557. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу айтади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Қачон бирортангизнинг хизматкори таомини келтирса-ю, уни ўзи билан бирга ўтирғизмайдиган бўлса, бир-икки луқма ёки бир-икки ошам едириб қўйсин, чунки буни ўша тайёрлаган», дедилар».
898/10- بَاب: إِذَا ضَرَبَ الْعَبْدَ فَلْيَجْتَنِبِ الْوَجْهَ
898.10-Боб.
Қулни урса, юзига эҳтиёт бўлсин
1122/2559 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «إِذَا قَاتَلَ أَحَدُكُمْ فَلْيَجْتَنِبِ الْوَجْهَ».
1122.2559. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Биронтангиз уришса, юзга эҳтиёт бўлсин», дедилар».
بسم الله الرّحمن الرّحيم
52 – كتاب: الـمُكَاتَبِ
52. МУКОТАБ* китоби*
899/1- بَاب: مَا يَجُوزُ مِنْ شُرُوطِ الْمُكَاتَبِ
899.1-боб.
МУКОТАБНИНГ ЖОИЗ БЎЛГАН ШАРТЛАРИ ҳақида. КИМ АЛЛОҲНИНГ КИТОБИДА БЎЛМАГАН ШАРТНИ ШАРТ ҚИЛИБ ҚЎЙСА...
1123/2561 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا: أَنَّ بَرِيرَةَ جَاءَتْ تَسْتَعِينُهَا فِي كِتَابَتِهَا، وَلَمْ تَكُنْ قَضَتْ مِنْ كِتَابَتِهَا شَيْئًا، قَالَتْ لَهَا عَائِشَةُ: ارْجِعِي إِلَى أَهْلِكِ، فَإِنْ أَحَبُّوا أَنْ أَقْضِيَ عَنْكِ كِتَابَتَكِ، وَيَكُونَ وَلَاؤُكِ لِي فَعَلْتُ، فَذَكَرَتْ ذَلِكَ بَرِيرَةُ لِأَهْلِهَا فَأَبَوْا وَقَالُوا: إِنْ شَاءَتْ أَنْ تَحْتَسِبَ عَلَيْكِ فَلْتَفْعَلْ، وَيَكُونَ وَلَاؤُكِ لَنَا، فَذَكَرَتْ ذَلِكَ لِرَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم، فَقَالَ لَهَا رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «ابْتَاعِي، فَأَعْتِقِي، فَإِنَّمَا الْوَلَاءُ لِمَنْ أَعْتَقَ». ثُمَّ قَامَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم فَقَالَ: «مَا بَالُ أُنَاسٍ يَشْتَرِطُونَ شُرُوطًا لَيْسَتْ فِي كِتَابِ اللهِ، مَنِ اشْتَرَطَ شَرْطًا لَيْسَ فِي كِتَابِ اللهِ فَلَيْسَ لَهُ وَإِنْ شَرَطَ مِئَةَ مَرَّةٍ، شَرْطُ اللهِ أَحَقُّ وَأَوْثَقُ».
1123.2561. Оиша розияллоҳу анҳо шундай хабар беради:
«Барира унинг олдига мукотабасига ёрдам сўраб келибди. У ҳали мукотабасидан ҳеч нарса тўламаган экан. Оиша унга: «Аҳлингга қайтиб бор. Мукотабангни тўлашим ва валойинг меники бўлишини исташса, шундай қиламан», дебди. Барира буни ўз аҳлига зикр қилган экан, улар кўнишмабди ва: «Агар сен туфайли савоб олмоқчи бўлса ва валойинг бизники бўлса, шундай қилаверсин», дейишибди. (Оиша) буни Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга зикр қилган экан, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам унга: «Сотиб олиб, озод қилавер, чунки вало фақат озод қилганникидир», дебдилар. Кейин Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам туриб: «Одамларга нима бўлдики, Аллоҳнинг Китобида йўқ шартларни қўядилар?! Ким Аллоҳнинг Китобида йўқ шартни қўйса, юз марта шарт қилса ҳам ҳақли эмасдир! Аллоҳнинг шарти энг ҳақли ва ишончлидир!» дедилар».
بسم الله الرّحمن الرّحيم
53 – كتاب: الـهِبَةِ
Ҳиба китобИ
900/1- بَاب:
900.1-боб.
1124/2566 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «يَا نِسَاءَ الْمُسْلِمَاتِ، لَا تَحْقِرَنَّ جَارَةٌ لِجَارَتِهَا، وَلَوْ فِرْسِنَ شَاةٍ».
1124.2566. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Эй муслима аёллар! Қўшни аёл қўшни аёл учун қўйнинг пойчасини ҳам арзимас санамасин», дедилар».
1125/2567 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا أَنَّهَا قَالَتْ لِعُرْوَةَ: يَا ابْنَ أُخْتِي، إِنْ كُنَّا لَنَنْظُرُ إِلَى الْهِلَالِ، ثُمَّ الْهِلَالِ، ثَلَاثَةَ أَهِلَّةٍ فِي شَهْرَيْنِ، وَمَا أُوقِدَتْ فِي أَبْيَاتِ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم نَارٌ. فَقُلْتُ: يَا خَالَةُ، مَا كَانَ يُعِيشُكُمْ؟ قَالَتِ الْأَسْوَدَانِ: التَّمْرُ وَالْمَاءُ، إِلَّا أَنَّهُ قَدْ كَانَ لِرَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم جِيرَانٌ مِنَ الْأَنْصَارِ، كَانَتْ لَهُمْ مَنَائِحُ، وَكَانُوا يَـمْنَحُونَ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم مِنْ أَلْبَانِهِمْ، فَيَسْقِينَا.
1125.2567. Урвадан ривоят қилинади:
«Оиша розияллоҳу анҳо менга: «Эй опамнинг ўғли! Ҳилол ортидан ҳилол кўриб, икки ойда учта ҳилол кўрар эдик ҳамки, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг уйларида ўчоққа ўт қаланмас эди», деди. Мен: «Тирикчиликларинг нима бўларди, хола?» дедим. У: «Икки қора нарса – хурмо ва сув. Аммо Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ансорий қўшниларида маниҳалар бўларди. Улар Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга ўшаларнинг сутидан беришар, у зот бизга ичирар эдилар», деди».
Изоҳ: Бу ерда хурмо билан сувни «қора нарса» деб ифода этишда тангликкда қолишга ишора қилинмоқда.
Маниҳа – бировга сутини соғиб ичиш учун бериб турилган соғин ҳайвондир. Кейинчалик ҳар қандай тортиқ ҳам маниҳа дейиладиган бўлиб кетган. Истилоҳда ҳосилидан фойдаланиш учун вақтинча берилган боғ-роғ, туя, қўй ва шу кабилар маниҳа дейилади.
1126/2568 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «لَوْ دُعِيتُ إِلَى ذِرَاعٍ، أَوْ كُرَاعٍ، لَأَجَبْتُ، وَلَوْ أُهْدِيَ إِلَيَّ ذِرَاعٌ أَوْ كُرَاعٌ لَقَبِلْتُ».
1126.2568. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Пойча ёки туёққа таклиф қилинсам ҳам, бораман. Менга пойча ёки туёқ ҳадя қилинса ҳам, қабул қиламан», дедилар».
901/2- بَاب: قَبُولِ هَدِيَّةِ الصَّيْدِ
901.2-БОБ.
ҲАДЯ овни қабул қилиш ҳақида
1127/2572 - عَنْ أَنَسٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: أَنْفَجْنَا أَرْنَبًا بِـمَرِّ الظَّهْرَانِ، فَسَعَى الْقَوْمُ فَلَغِبُوا، فَأَدْرَكْتُهَا فَأَخَذْتُهَا، فَأَتَيْتُ بِهَا أَبَا طَلْحَةَ فَذَبَحَهَا، وَبَعَثَ بِهَا إِلَى رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم بِوَرِكِهَا أَوْ فَخِذَيْهَا، فَقَبِلَهُ. وَفِي رِوَايَةٍ: وأكَلَ مِنْهُ.
1127.2572. Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Марруз-заҳронда* бир қуённи жойидан қочирдик. Одамлар қувавериб, ҳолдан тойишди. Мен етиб олиб, уни ушладим. Уни Абу Талҳага олиб келган эдим, сўйиб, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга тосини [ёки икки сонини] юборди. У зот уни қабул қилдилар».
(Шуъба) «Шак-шубҳасиз, икки сонини», деган.
(Сулаймон ибн Ҳарб* айтади) «Ундан еганлар ҳамми?» дедим. «Еганлар ҳам», деди. Кейин яна: «У зот уни қабул қилганлар», деб қўйди».
* Марруз-заҳрон – Маккаи мукаррамадан Мадинаи мунавварага юриш йўлидаги жой.
* Имом Бухорий раҳматуллоҳи алайҳ бу ҳадисни Сулаймон ибн Ҳарбдан, у Шуъбадан, у Ҳишом ибн Язид ибн Анас ибн Моликдан, у бобоси Анас ибн Молик розияллоҳу анҳудан ривоят қилган. Ушбу ривоятда Шуъба Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга юборилган ҳадянинг қуённинг тоси ёки сони эканида аввал иккиланиб, кейин иккиланиши кетиб, сон бўлгани аниқ эканини таъкидлаб қўйяпти. Сулаймон ибн Ҳарб ҳам «Ундан еганлар ҳамми? Ёки фақат қабул қилиб қўйиб, кейин бошқасига бериб юборганмилар?» деб, масаланинг яна бир муҳим жиҳатини сўраб оляпти. Шуъба унга жавобан «Еганлар ҳам» деб айтиш билан бирга, «У зот уни қабул қилганлар» деб, масаланинг асосий жиҳатини қайта уқтиряпти. Шу билан бирга, у зотнинг мазкур ҳадяни қабул қилганлари тўғрисидаги ўзида мавжуд бўлган хабарнинг аниқлигини яна бир бор таъкидлаб қўймоқда. Ҳадис ривоятида кўп учрайдиган бу каби ҳоллар Ислом уламолари ўзларидан кейинги авлодларга илмни нақадар омонатдорлик билан етказганларининг жонли исботидир.
902/3- بَاب: قَبُولِ الْهَدِيَّةِ
902.3-БОБ.
ҲАДЯНИ ҚАБУЛ ҚИЛИШ ҳақида
1128/2575 - عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: أَهْدَتْ أُمُّ حُفَيْدٍ - خَالَةُ ابْنِ عَبَّاسٍ - إِلَى النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم أَقِطًا وَسَـمْنًا وَأَضُبًّا، فَأَكَلَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم مِنَ الْأَقِطِ وَالسَّمْنِ، وَتَرَكَ الضَّبَّ تَقَذُّرًا. قَالَ ابْنُ عَبَّاسٍ: فَأُكِلَ عَلَى مَائِدَةِ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم، وَلَوْ كَانَ حَرَامًا مَا أُكِلَ عَلَى مَائِدَةِ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم.
1128.2575. Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Ибн Аббоснинг холаси Умму Ҳуфайд Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга қурут, ёғ ва бир неча зобб* ҳадя қилди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам қурут ва ёғдан едилар, зоббни кўнгиллари тортмай тарк қилдилар».
Ибн Аббос: «Демак, у Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг дастурхонларида ейилди. Агар у ҳаром бўлганида, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг дастурхонларида ейилмас эди», дейди.
* Зобб судралиб юрувчи ўтхўр ҳайвонлардан бўлиб, иссиқ ўлкаларда яшайди. Эчкемарга ўхшаш бўлгани учун унинг номи баъзи таржималарда хато равишда эчкемар ёки калтакесак деб ўгирилган. Зобб Арабистон ярим оролида кўп учрайди. Узунлиги ярим метр атрофида бўлади. Кўриниши ва шакли хунук, боши кичкина, бўйни калта, думи узун. Ранги қорамтир кулранг. Семирса, кўкраги сарғаяди. Тухумини қумга кўяди. Тухум қўйганидан қирқ кун ўтиб, бола очади. Ўсимликлар билан озиқланади. Араблар уни овлашга ва тановул қилишга ўч бўлишади. Ҳозирда Арабистон ярим оролидаги баъзи бозорларда зобб тиригича килолаб сотилади.
1129/2576 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: كَانَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم إِذَا أُتِيَ بِطَعَامٍ سَأَلَ عَنْهُ: أَهَدِيَّةٌ أَمْ صَدَقَةٌ؟ فَإِنْ قِيلَ: صَدَقَةٌ، قَالَ لِأَصْحَابِهِ: «كُلُوا». وَلَمْ يَأْكُلْ، وَإِنْ قِيلَ: هَدِيَّةٌ، ضَرَبَ بِيَدِهِ صلى الله عليه وسلم فَأَكَلَ مَعَهُمْ.
1129.2576. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга бирор егулик келтирилса, «Ҳадями ё садақами?» деб сўрар эдилар. Агар садақа дейилса, саҳобаларига: «Енглар», дердилар, ўзлари емас эдилар. Агар ҳадя дейилса, у зот соллаллоҳу алайҳи васаллам қўлларини узатиб, улар билан бирга ердилар».
1130/2577 - عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: أُتِيَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم بِلَحْمٍ، فَقِيلَ: تُصُدِّقَ عَلَى بَرِيرَةَ، قَالَ: «هُوَ لَهَا صَدَقَةٌ، وَلَنَا هَدِيَّةٌ».
1130.2577. Анас ибн Молик розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга гўшт келтирилди. «Барирага садақа қилинган», дейилди. У зот: «Бу унга садақа, бизга эса ҳадя», дедилар».
903/4- بَاب: مَنْ أَهْدَى إِلَى صَاحِبِهِ وَتَحَرَّى بَعْضَ نِسَائِهِ دُونَ بَعْضٍ
903.4-боб.
Дўстига унинг аёлларидан бирини бошқасидан афзал кўриб, (унинг навбати куни) ҳадя бериш ҳақида
1131/2581 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا: أَنَّ نِسَاءَ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم كُنَّ حِزْبَيْنِ: فَحِزْبٌ فِيهِ عَائِشَةُ وَحَفْصَةُ وَصَفِيَّةُ وَسَوْدَةُ، وَالْحِزْبُ الْآخَرُ أُمُّ سَلَمَةَ وَسَائِرُ نِسَاءِ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم، وَكَانَ الْمُسْلِمُونَ قَدْ عَلِمُوا حُبَّ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم عَائِشَةَ، فَإِذَا كَانَتْ عِنْدَ أَحَدِهِمْ هَدِيَّةٌ يُرِيدُ أَنْ يُهْدِيَهَا إِلَى رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم أَخَّرَهَا، حَتَّى إِذَا كَانَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم فِي بَيْتِ عَائِشَةَ، بَعَثَ صَاحِبُ الْهَدِيَّةِ إِلَى رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم فِي بَيْتِ عَائِشَةَ، فَكَلَّمَ حِزْبُ أُمِّ سَلَمَةَ، فَقُلْنَ لَهَا: كَلِّمِي رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم يُكَلِّمُ النَّاسَ، فَيَقُولُ: مَنْ أَرَادَ أَنْ يُهْدِيَ إِلَى رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم هَدِيَّةً فَلْيُهْدِهِ إِلَيْهِ حَيْثُ كَانَ مِنْ بُيُوتِ نِسَائِهِ، فَكَلَّمَتْهُ أُمُّ سَلَمَةَ بـِمَا قُلْنَ فَلَمْ يَقُلْ لَهَا شَيْئًا، فَسَأَلْنَهَا، فَقَالَتْ: مَا قَالَ لِي شَيْئًا، فَقُلْنَ لَهَا: فَكَلِّمِيهِ، قَالَتْ: فَكَلَّمَتْهُ حِينَ دَارَ إِلَيْهَا أَيْضًا فَلَمْ يَقُلْ لَهَا شَيْئًا، فَسَأَلْنَهَا فَقَالَتْ: مَا قَالَ لِي شَيْئًا، فَقُلْنَ لَهَا: كَلِّمِيهِ حَتَّى يُكَلِّمَكِ، فَدَارَ إِلَيْهَا فَكَلَّمَتْهُ، فَقَالَ لَهَا: «لَا تُؤْذِينِي فِي عَائِشَةَ، فَإِنَّ الْوَحْيَ لَمْ يَأْتِنِي وَأَنَا فِي ثَوْبِ امْرَأَةٍ إِلَّا عَائِشَةَ». قَالَتْ: فَقَالَتْ: أَتُوبُ إِلَى اللهِ مِنْ أَذَاكَ يَا رَسُولَ اللهِ، ثُمَّ إِنَّهُنَّ دَعَوْنَ فَاطِمَةَ بِنْتَ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم، فَأَرْسَلَتْ إِلَى رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم تَقُولُ: إِنَّ نِسَاءَكَ يَنْشُدْنَكَ اللهَ الْعَدْلَ فِي بِنْتِ أَبِي بَكْرٍ، فَكَلَّمَتْهُ. فَقَالَ: «يَا بُنَيَّةُ، أَلَا تُحِبِّينَ مَا أُحِبُّ؟» قَالَتْ: بَلَى، فَرَجَعَتْ إِلَيْهِنَّ فَأَخْبَرَتْهُنَّ، فَقُلْنَ: ارْجِعِي إِلَيْهِ، فَأَبَتْ أَنْ تَرْجِعَ، فَأَرْسَلْنَ زَيْنَبَ بِنْتَ جَحْشٍ، فَأَتَتْهُ فَأَغْلَظَتْ، وَقَالَتْ: إِنَّ نِسَاءَكَ يَنْشُدْنَكَ اللهَ الْعَدْلَ فِي بِنْتِ ابْنِ أَبِي قُحَافَةَ، فَرَفَعَتْ صَوْتَهَا حَتَّى تَنَاوَلَتْ عَائِشَةَ وَهْيَ قَاعِدَةٌ فَسَبَّتْهَا، حَتَّى إِنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم لَيَنْظُرُ إِلَى عَائِشَةَ هَلْ تَكَلَّمُ، قَالَ: فَتَكَلَّمَتْ عَائِشَةُ تَرُدُّ عَلَى زَيْنَبَ حَتَّى أَسْكَتَتْهَا، قَالَتْ: فَنَظَرَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم إِلَى عَائِشَةَ، وَقَالَ: «إِنَّهَا بِنْتُ أَبِي بَكْرٍ».
1131.2581. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг аёллари икки гуруҳ эдилар. Бир гуруҳда Оиша, Ҳафса, Сафийя ва Савда, бошқа гуруҳда Умму Салама ва Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг бошқа аёллари бор эди. Мусулмонлар Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Оишани яхши кўришларини аниқ билишар эди. Бирорталарида Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга ҳадя қилинадиган нарса бўлса, уни кечиктириб, қачон Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Оишанинг уйида бўлсалар, ҳадя эгаси (ҳадясини) Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга деб Оишанинг уйига жўнатар эди. Умму Саламанинг гуруҳи гаплашиб олиб, унга: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга айтгин, одамларга «Ким Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга бирор ҳадя бермоқчи бўлса, қайси аёлларининг уйида бўлса ҳам, ҳадясини бераверсин», деб айтиб қўйсинлар», дейишди. Умму Салама у зотга уларнинг айтганини етказди. У зот унга ҳеч нарса демадилар. Улар ундан сўрашган эди, «Менга ҳеч нарса демадилар», деди. Улар унга: «У зотга гапиравер», дейишди. У зот айланиб, яна унинг навбатига кирганларида яна гапирди. Унга яна бирор нарса демадилар. Улар ундан яна сўрашган эди, «Менга ҳеч нарса демадилар», деди. Улар: «То сенга гапиргунларича у зотга айтавер», дейишди. Айланиб, яна унинг навбатига кирганларида у зотга яна гапирди. Шунда унга: «Оиша борасида менга озор берма, чунки Оишадан бошқа бирор аёлникида эканимда менга ваҳий келган эмас», дедилар. У: «Эй Аллоҳнинг Расули, сизга озор беришдан Аллоҳга тавба қиламан», деди. Кейин улар Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг қизлари Фотимани чақириб, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга «Аёлларингиз Аллоҳни ўртага қўйиб, Абу Бакрнинг қизи хусусида адолат қилишингизни сўрашяпти», деб айтгани жўнатишди. У у зотга айтди. Шунда у зот: «Қизалоғим, яхши кўрганимни яхши кўрмайсанми?» дедилар. У: «Албатта», деди-ю, уларнинг олдига қайтиб, хабарни айтди. Улар: «У зотнинг олдига қайтиб бор», дейишди. У қайтиб боришга кўнмади. Шунда улар Зайнаб бинт Жаҳшни жўнатишди. У у зотнинг олдиларига келиб, қўполлик қилди: «Аёлларингиз Аллоҳни ўртага қўйиб, Ибн Абу Қуҳофанинг қизи хусусида адолат қилишингизни сўрашяпти» деб, овозини кўтариб юборди. Ҳатто ўтирган Оишага ҳам гап ташлаб, уни койиди. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам гапирармикин, деган маънода Оишага қараб қўйдилар. Оиша ҳам Зайнабга жавоб қайтариб, ҳатто уни жим қилиб қўйди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам Оишага қарадилар ва: «Бу Абу Бакрнинг қизи-да», дедилар».
Бухорий айтади: «Охирги гап – Фотиманинг қиссаси Ҳишом ибн Урвадан ривоят қилинган бўлиб, у бир кишидан, у эса Зуҳрийдан, у эса Муҳаммад ибн Абдурраҳмондан ривоят қилган».
Абу Марвон Ҳишомдан, у Урвадан ривоят қилади: «Одамлар ҳадялари учун Оишанинг кунини мўлжаллашар эди».
Ҳишом бир қурайшлик киши ва мавлоларидан бири орқали Зуҳрийдан, у Муҳаммад ибн Абдурраҳмон ибн Ҳорис ибн Ҳишомдан ривоят қилади: «Оиша розияллоҳу анҳо айтади: «Мен Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларида эдим, Фотима изн сўраб қолди…»
Изоҳ: Мазкур ҳадис аслида икки-уч бўлак ҳадиснинг жамланмаси бўлиб, ровийлар тарафидан бирлаштириб юборилган. Имом Бухорий бу ерда ҳадиснинг қайси қисми қайси йўл, санад билан ривоят қилинганини ёритиб бермоқда.
904/5- بَاب: مَا لَا يُرَدُّ مِنَ الْهَدِيَّةِ
904.5-боб.
ҚАЙТАРИЛМАЙДИГАН ҳадя ҳақида
1132/2582 – عَنْ أنَسٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: كَانَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم لَا يَرُدُّ الطِّيبَ.
1132.2582. Азра ибн Собит Ансорий айтади:
«Сумома ибн Абдуллоҳнинг олдига кирдим. У менга хушбўйлик узатиб, «Анас розияллоҳу анҳу хушбўйликни қайтармас эди, у: «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам хушбўйликни қайтармас эдилар», деб айтган», деди».
905/6- بَاب: الْمُكَافَأَةِ فِي الْهِبَةِ
905.6-боб.
Ҳибага яраша қайтариш ҳақида
1133/2585 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا قَالَتْ: كَانَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم يَقْبَلُ الْهَدِيَّةَ وَيُثِيبُ عَلَيْهَا.
1133.2585. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳадяни қабул қилар ва эвазига (тенг ёки афзал нарса) қайтарар эдилар».
906/7- بَاب: الْإِشْهَادِ فِي الْهِبَةِ
906.7-боб.
Ҳибада гувоҳ қилиш ҳақида
1134/2587 - عَن النُّعْمَانِ بْنِ بَشِيرٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: أَعْطَانِي أَبِي عَطِيَّةً، فَقَالَتْ عَمْرَةُ بِنْتُ رَوَاحَةَ: لَا أَرْضَى حَتَّى تُشْهِدَ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم، فَأَتَى رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم فَقَالَ: إِنِّي أَعْطَيْتُ ابْنِي مِنْ عَمْرَةَ بِنْتِ رَوَاحَةَ عَطِيَّةً، فَأَمَرَتْنِي أَنْ أُشْهِدَكَ يَا رَسُولَ اللهِ، قَالَ: «أَعْطَيْتَ سَائِرَ وَلَدِكَ مِثْلَ هَذَا؟» قَالَ: لَا، قَالَ: «فَاتَّقُوا اللهَ وَاعْدِلُوا بَيْنَ أَوْلَادِكُمْ». قَالَ: فَرَجَعَ فَرَدَّ عَطِيَّتَهُ.
1134.2587. Омирдан ривоят қилинади:
«Нуъмон ибн Башир розияллоҳу анҳумонинг минбарда туриб, шундай деяётганини эшитдим: «Отам менга совға берди. Шунда Амра бинт Равоҳа: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламни гувоҳ қилмагунингча рози бўлмайман», деди. У Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга бориб: «Эй Аллоҳнинг Расули! Мен Амра бинт Равоҳадан бўлган ўғлимга совға берган эдим, у мени сизни гувоҳ қилишга буюрди», деди. У зот: «Бошқа фарзандларингга ҳам шундай совға бердингми?» дедилар. У: «Йўқ», деди. У зот: «Аллоҳга тақво қилинглар ва фарзандларингиз ўртасида адолат қилинглар», дедилар. Шунда у қайтиб келиб, совғасини қайтариб олди».
907/8- بَاب: هِبَةِ الرَّجُلِ لاِمْرَأَتِهِ وَالْمَرْأَةِ لِزَوْجِهَا
907.8-боб.
КИШИНИНГ ўз АЁЛИГА, АЁЛНИНГ ўз ЭРИГА ҲИБА бериши ҳақида
1135/2589 - عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: قَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «الْعَائِدُ فِي هِبَتِهِ كَالْكَلْبِ يَقِيءُ ثُمَّ يَعُودُ فِي قَيْئِهِ».
1135.2589. Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ҳибасини қайтиб олган киши қусиб, кейин қусуғини қайтиб олган ит кабидир», дедилар».
908/9- بَاب: هِبَةِ الْمَرْأَةِ لِغَيْرِ زَوْجِهَا
وَعِتْقُهَا إِذَا كَانَ لَهَا زَوْجٌ
908.9-боб.
Аёлнинг эридан бошқага ҳиба бериши ҳақида.
1136/2592 - عَنْ مَيْمُونَةَ بِنْتِ الـْحَارِثِ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا أنَّهَا أعْتَقَتْ وَلِيدَةً، وَلَمْ تَسْتَأْذِنِ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم، فَلَمَّا كَانَ يَوْمُهَا الَّذِي يَدُورُ عَلَيْهَا فِيهِ، قَالَتْ: أَشَعَرْتَ يَا رَسُولَ اللهِ أَنِّي أَعْتَقْتُ وَلِيدَتِي؟ قَالَ: «أَوَفَعَلْتِ؟» قَالَتْ: نَعَمْ، قَالَ: «أَمَا إِنَّكِ لَوْ أَعْطَيْتِيهَا أَخْوَالَكِ كَانَ أَعْظَمَ لِأَجْرِكِ».
1136.2592. Маймуна бинт Ҳорис розияллоҳу анҳо шундай хабар беради:
«У бир чўрини Набий соллаллоҳу алайҳи васалламдан изн сўрамай озод қилиб юборибди. Унинг куни келганда у зотга: «Билдингизми, эй Аллоҳнинг Расули, мен чўримни озод қилдим?» дебди. У зот: «Шундай қилдингми?» дебдилар. У: «Ҳа», дебди. У зот: «Уни тоғаларингга берганингда эди, ажринг янада улуғ бўларди», дебдилар».
1137/2593 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا قَالَتْ: كَانَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم إِذَا أَرَادَ سَفَرًا أَقْرَعَ بَيْنَ نِسَائِهِ، فَأَيَّتُهُنَّ خَرَجَ سَهْمُهَا خَرَجَ بِهَا مَعَهُ، وَكَانَ يَقْسِمُ لِكُلِّ امْرَأَةٍ مِنْهُنَّ يَوْمَهَا وَلَيْلَتَهَا، غَيْرَ أَنَّ سَوْدَةَ بِنْتَ زَمْعَةَ وَهَبَتْ يَوْمَهَا وَلَيْلَتَهَا لِعَائِشَةَ زَوْجِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم، تَبْتَغِي بِذَلِكَ رِضَا رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم.
1137.2593. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам сафар қилмоқчи бўлсалар, аёлларининг ўртасида қуръа ташлар эдилар. Қайси бирларининг чекига чиқса, уни ўзлари билан бирга олиб чиқар эдилар. Улардан ҳар бирига ўзига хос кун ва кечани тақсим қилардилар. Фақатгина Савда бинт Замъа ўз куни ва тунини Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг жуфти ҳалоллари Оиша розияллоҳу анҳога тортиқ қилган эди. У бу билан Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг розиликларини истаган эди».
909/10- بَاب: كَيْفَ يُقْبَضُ الْعَبْدُ وَالْمَتَاعُ؟
909.10-БОБ.
ҚУЛ ВА МАТО ҚАНДАЙ қўлга киритилади?
1138/2599 - عَنِ الْمِسْوَرِ بْنِ مَخْرَمَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: قَسَمَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم أَقْبِيَةً، وَلَمْ يُعْطِ مَخْرَمَةَ مِنْهَا شَيْئًا، فَقَالَ مَخْرَمَةُ: يَا بُنَيَّ انْطَلِقْ بِنَا إِلَى رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم، فَانْطَلَقْتُ مَعَهُ، فَقَالَ: ادْخُلْ فَادْعُهُ لِي، قَالَ: فَدَعَوْتُهُ لَهُ فَخَرَجَ إِلَيْهِ وَعَلَيْهِ قَبَاءٌ مِنْهَا، فَقَالَ: «خَبَأْنَا هَذَا لَكَ». قَالَ: فَنَظَرَ إِلَيْهِ، فَقَالَ: رَضِيَ مَخْرَمَةُ.
1138.2599. Мисвар ибн Махрама розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам қаболарни* тақсим қилдилар, Махрамага ундан ҳеч нима бермадилар», деди. Шунда Махрама: «Эй ўғилчам, бизни Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига олиб бор», деди. Мен у билан бирга бордим. У: «Кириб, у зотни менга чақир», деди. Мен у зотни унга чақириб берган эдим, чиқдилар. Устиларида ўшандагидан бир қабо бор эди. У зот: «Буни сен учун олиб қўйган эдик», дедилар. У унга (ҳадяга) қараб: «Махрама рози бўлди», деди».
* Қабо – олди очиқ, узун, сафарда ва жангда кийиладиган, чакмонга ўхшаш хипча устки кийим. Биздаги румча тўнга ўхшайди.
1139/2612 - عَنْ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: أَتَى النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم بَيْتَ فَاطِمَةَ فَلَمْ يَدْخُلْ عَلَيْهَا، وَجَاءَ عَلِيٌّ فَذَكَرَتْ لَهُ ذَلِكَ، فَذَكَرَهُ لِلنَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «إِنِّي رَأَيْتُ عَلَى بَابِهَا سِتْرًا مَوْشِيًّا». فَقَالَ: «مَا لِي وَلِلدُّنْيَا». فَأَتَاهَا عَلِيٌّ فَذَكَرَ ذَلِكَ لَهَا، فَقَالَتْ: لِيَأْمُرْنِي فِيهِ بِـمَا شَاءَ، قَالَ: تُرْسِلُ بِهِ إِلَى فُلَانٍ، أَهْلِ بَيْتٍ بِهِمْ حَاجَةٌ.
1139.2613. Ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам Фотиманинг уйига келдилар, лекин кирмадилар. Алий келганида (Фотима) буни унга айтди. У буни Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга зикр қилди. У зот: «Мен унинг эшигида нақшинкор парда кўрдим. Мен қаерда-ю, мол-дунё қаерда?!» дедилар. Алий унинг (Фотиманинг) олдига келиб, буни унга айтиб берди. Шунда у: «Бу ҳақда нима хоҳласалар, менга буюрсинлар», деди. У зот: «Уни фалончига, ўшанга эҳтиёжи бор хонадон аҳлига юборсин», дедилар».
1140/2614 - عَنْ عَلِيٍّ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: أَهْدَى إِلَيَّ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم حُلَّةً سِيَرَاءَ فَلَبِسْتُهَا، فَرَأَيْتُ الْغَضَبَ فِي وَجْهِهِ، فَشَقَقْتُهَا بَيْنَ نِسَائِي.
1140.2614. Алий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам менга ипак йўлли ҳулла ҳадя қилдилар. Мен уни кийиб олдим. Кейин юзларидаги ғазабни кўриб, уни (ўзимга яқин) аёлларимга бўлиб бердим».
911/12- بَاب: قَبُولِ الْهَدِيَّةِ مِنَ الْمُشْرِكِينَ
911.12-боб.
Мушриклардан ҳадя қабул қилиш ҳақида
1141/2618 - عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِي بَكْرٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: كُنَّا مَعَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم ثَلَاثِينَ وَمِئَةً، فَقَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «هَلْ مَعَ أَحَدٍ مِنْكُمْ طَعَامٌ؟» فَإِذَا مَعَ رَجُلٍ صَاعٌ مِنْ طَعَامٍ أَوْ نَحْوُهُ، فَعُجِنَ، ثُمَّ جَاءَ رَجُلٌ مُشْرِكٌ، مُشْعَانٌّ طَوِيلٌ، بِغَنَمٍ يَسُوقُهَا، فَقَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «بَيْعًا أَمْ عَطِيَّةً، أَوْ قَالَ: أَمْ هِبَةً». قَالَ: لَا، بَلْ بَيْعٌ، فَاشْتَرَى مِنْهُ شَاةً، فَصُنِعَتْ، وَأَمَرَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم بِسَوَادِ الْبَطْنِ أَنْ يُشْوَى، وَايْمُ اللهِ، مَا فِي الثَّلَاثِينَ وَالْمِائَةِ إِلَّا قَدْ حَزَّ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم لَهُ حُزَّةً مِنْ سَوَادِ بَطْنِهَا، إِنْ كَانَ شَاهِدًا أَعْطَاهَا إِيَّاهُ، وَإِنْ كَانَ غَائِبًا خَبَأَ لَهُ، فَجَعَلَ مِنْهَا قَصْعَتَيْنِ، فَأَكَلُوا أَجْمَعُونَ وَشَبِعْنَا، فَفَضَلَتِ الْقَصْعَتَانِ، فَحَمَلْنَاهُ عَلَى الْبَعِيرِ، أَوْ كَمَا قَالَ.
1141.2618. Абдурраҳмон ибн Абу Бакр розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам билан бир юз ўттиз киши бирга эдик. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Бирортангизда егулик борми?» дедилар. Қарасак, бир кишида бир соъ ёки шунга яқин егулик бор экан. (Ўшани) қоришди. Кейин жуда новча, баланд бўйли бир мушрик киши сурув ҳайдаб келиб қолди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Сотганими ёки совғагами [ёки ҳибагами]?» дедилар. У: «Йўқ, сотгани», деди. Ундан бир қўй сотиб олдилар. (Уни сўйиб,) тайёрлашди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам унинг жигар-талоғини қовуришни буюрдилар. Аллоҳга қасамки, бир юз ўттиз кишининг ичида унинг жигар-талоғидан Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам бир кесим бермаган киши қолмади. Борларнинг ўзига берардилар, йўқ бўлса, унинг учун олиб қўяр эдилар. Хуллас, уни икки ёғоч товоққа бўлиб қўйдилар. Ҳаммалари ейишди. Биз тўйгач, ўша икки товоқ ортиб қолди. Сўнгра уни туяга ортиб олдик».
Ёки шунга ўхшаш сўз айтди.*
912/13- بَاب: الْهَدِيَّةِ لِلْمُشْرِكِينَ
912.13-БОБ.
МУШРИКЛАРГА ҲАДЯ бериш ҲАҚИДА
1142/2620 - عَنْ أَسْـمَاءَ بِنْتِ أَبِي بَكْرٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَتْ: قَدِمَتْ عَلَيَّ أُمِّي وَهْيَ مُشْرِكَةٌ فِي عَهْدِ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم، فَاسْتَفْتَيْتُ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم، قُلْتُ: إِنَّ أُمِّي قَدِمَتْ وَهْيَ رَاغِبَةٌ، أَفَأَصِلُ أُمِّي؟ قَالَ: «نَعَمْ، صِلِي أُمَّكِ».
1142.2620. Асмо бинт Абу Бакр розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Ҳузуримга онам келди. У Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг даврларида мушрика эди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан фатво сўраб: «Ҳузуримга онам рағбат қилиб келибди. Онамга силаи раҳм қилаверайми?» дедим. У зот: «Ҳа, онангга силаи раҳм қил», дедилар».
Изоҳ: Асмо розияллоҳу анҳонинг онасининг исми Қутайла Қойла бинт Абдулуззо бўлган. Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳу бу аёлни жоҳилият пайтидаёқ талоқ қилганлар. Қутайла кейинроқ муслима бўлган. Оиша онамизнинг оналари эса Зайнаб бинт Омир бўлиб, кунялари Умму Рувмон бўлган.
913/14- بَاب:
913.14-БОБ.
1143/2624 – عَنْ عَبْدِ الله بْنِ عُمَرَ رَضِيَ الله عَنْهُمَا: أنَّهُ شَهِدَ عِنْدَ مَرْوَانَ لِبَنِي صُهَيْبٍ أنَّ رَسُولَ الله صلى الله عليه وسلم أَعْطَى ذَلِكَ صُهَيْبًا بَيْتَينِ، وَحُجْرَةً، فَقَضَى مَرْوَانُ بِشَهَادَتِهِ لَهُمْ.
1143.2624. Абдуллоҳ ибн Убайдуллоҳ ибн Абу Мулайка шундай хабар қилади:
«Ибн Жудъоннинг мавлоси Суҳайбнинг фарзандлари Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам буни Суҳайбга берганлар, деб икки уй ва бир ҳужрага даъвогарлик қилишди. Марвон: «Икковингизга бунинг учун ким гувоҳлик беради?» деди. Улар: «Ибн Умар», дейишди. Уни чақирган эди, ҳақиқатдан Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Суҳайбга икки уй ва бир ҳужра берганларига гувоҳлик берди. Шунда Марвон унинг гувоҳлиги билан уларнинг фойдасига ҳукм қилди».
914/15- بَاب: مَا قِيلَ فِي الْعُمْرَى وَالرُّقْبَى
914.15-БОБ.
УМРО* ВА РУҚБО* ХУСУСИДА айтилган гаплар ҳақида
1144/2625 - عَنْ جَابِرٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَضَى النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم بِالْعُمْرَى أَنَّهَا لِمَنْ وُهِبَتْ لَهُ.
1144.2625. Жобир розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам умрони ҳиба берилган кишига ҳукм қилдилар».
915/16- بَاب: الْاِسْتِعَارَةِ لِلْعَرُوسِ عِنْدَ الْبِنَاءِ
915.16-БОБ.
Никоҳ кечаси КЕЛИН УЧУН иора сўраш ҳақида
1145/2628 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا، أنَّهُ دَخَلَ عَلَيهَا أيـمَنُ وَعَلَيْهَا دِرْعُ قِطْرٍ – وَفي رِوَايَةٍ: مِنْ قُطْنٍ - ثـَمَنُ خَمْسَةِ دَرَاهِمَ، فَقَالَتِ: ارْفَعْ بَصَرَكَ إِلَى جَارِيَتِي انْظُرْ إِلَيْهَا فَإِنَّهَا تُزْهَى أَنْ تَلْبَسَهُ فِي الْبَيْتِ، وَقَدْ كَانَ لِي مِنْهُنَّ دِرْعٌ عَلَى عَهْدِ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم، فَمَا كَانَتِ امْرَأَةٌ تُقَيَّنُ بِالْمَدِينَةِ إِلَّا أَرْسَلَتْ إِلَيَّ تَسْتَعِيرُهُ.
1145.2628. Абдулвоҳид ибн Айман айтади:
«Отам айтди: «Оиша розияллоҳу анҳонинг олдига кирдим. Эгнида беш дирҳамлик пахтали кўйлак бор эди. У: «Жориямни кўрмайсанми, қара, буни уйда кийишни эп кўрмаяпти. Ҳолбуки, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг даврларида менинг шундай бир кўйлагим бор эди. Мадинада бирор аёл (келинликка) ясанадиган бўлса, уни иорага сўраб, менга одам юборар эди», деди».
916/17- بَاب: فَضْلِ الْمَنِيحَةِ
916.17-БОБ.
МАНИҲАНИНГ* ФАЗли ҳақида
1146/2630 - عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: لَمَّا قَدِمَ الْمُهَاجِرُونَ الْمَدِينَةَ مِنْ مَكَّةَ وَلَيْسَ بِأَيْدِيهِمْ - يَعْنِي شَيْئًا - وَكَانَتِ الْأَنْصَارُ أَهْلَ الْأَرْضِ وَالْعَقَارِ، فَقَاسَمَهُمُ الْأَنْصَارُ عَلَى أَنْ يُعْطُوهُمْ ثِـمَارَ أَمْوَالِهِمْ كُلَّ عَامٍ، وَيَكْفُوهُمُ الْعَمَلَ وَالْمَئُونَةَ، وَكَانَتْ أُمُّهُ أُمُّ أَنَسٍ أُمُّ سُلَيْمٍ، كَانَتْ أُمَّ عَبْدِ اللهِ بْنِ أَبِي طَلْحَةَ، فَكَانَتْ أَعْطَتْ أُمُّ أَنَسٍ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم عِذَاقًا لَهَا، فَأَعْطَاهُنَّ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم أُمَّ أَيْمَنَ مَوْلَاتَهُ أُمَّ أُسَامَةَ بْنِ زَيْدٍ. قَالَ أنَسُ بْنُ مَالِكٍ: فَلَمَّا فَرَغَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم مِنْ قَتْلِ أَهْلِ خَيْبَرَ، فَانْصَرَفَ إِلَى الْمَدِينَةِ، رَدَّ الْمُهَاجِرُونَ إِلَى الْأَنْصَارِ مَنَائِحَهُمُ الَّتِي كَانُوا مَنَحُوهُمْ مِنْ ثِـمَارِهِمْ، فَرَدَّ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم إِلَى أُمِّهِ عِذَاقَهَا، وَأَعْطَى رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم أُمَّ أَيْمَنَ مَكَانَهُنَّ مِنْ حَائِطِهِ.
1146.2630. Ибн Шиҳобдан ривоят қилинади:
«Анас ибн Молик розияллоҳу анҳу деди: «Муҳожирлар Маккадан Мадинага қўлларида ҳеч нарсасиз келишганида ансорийлар ер ва кўчмас мулк эгаси эдилар. Ансорийлар уларга ҳар йили мулкларининг ҳосилидан бериб туриш, улар эса иш-меҳнатни зиммаларига олишга шартлашиб ишни бўлишиб олишди – Унинг онаси Умму Анас Умму Сулайм бўлиб, Абдуллоҳ ибн Абу Талҳанинг онаси эди. – Умму Анас Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга хурмо берган эди, Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам буни озод қилган чўрилари, Усома ибн Зайднинг онаси Умму Айманга бердилар».
Анас ибн Молик розияллоҳу анҳу менга шундай хабар қилди:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам Хайбар аҳли билан бўлган урушдан бўшаб, Мадинага қайтгач, муҳожирлар ансорийларнинг ҳосилдан бериб турган маниҳаларини ўзларига қайтариб беришибди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳам унинг (Анаснинг) онасига хурмосини қайтариб берибдилар. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Умму Айманга уларнинг ўрнига ўз чорбоғларидан берибдилар».
Аҳмад ибн Шабиб айтади: «Отам бизга Юнусдан худди шу хабарни ривоят қилган ва «уларнинг ўрнига ўз хусусий мулкларидан...» деб айтган.
1147/2631 - عَنْ عَبْدَ اللهِ بْنِ عَمْرٍو رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «أَرْبَعُونَ خَصْلَةً، أَعْلَاهُنَّ مَنِيحَةُ الْعَنْزِ، مَا مِنْ عَامِلٍ يَعْمَلُ بِخَصْلَةٍ مِنْهَا رَجَاءَ ثَوَابِهَا، وَتَصْدِيقَ مَوْعُودِهَا،ـ إِلَّا أَدْخَلَهُ اللهُ بِهَا الْجَنَّةَ».
1147.2631. Абдуллоҳ ибн Амр розияллоҳу анҳумо айтади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Қирқта хислат бор, энг олийси маниҳага эчки беришдир. Ким ўша хислатлардан бирортасининг савобини умид, ваъдасини тасдиқ этиб қиладиган бўлса, Аллоҳ уни ўша сабабли албатта жаннатга киритади», дедилар».
Ҳассон (ровийлардан бири): «Биз маниҳага эчки беришдан беридаги саломга алик олиш, акса урганга жавоб айтиш, йўлдан азиятни аритиш ва шу каби нарсаларни санаб, ўн бешта хислатга ета олмадик», дейди.
بسم الله الرّحمن الرّحيم
54 - كتاب: الشَّهَادَاتِ
54. ГУВОҲЛИКЛАР КИТОБИ
917/1- بَاب: لَا يَشْهَدُ عَلَى شَهَادَةِ جَوْرٍ إِذَا أُشْهِدَ
917.1-БОБ.
НОҲАҚ ГУВОҲЛИККА ГУВОҲ ҚИЛИНСА, ГУВОҲЛИК БЕРМАЙДИ
1148/2652 - عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ مَسْعُودٍ رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «خَيْرُ النَّاسِ قَرْنِي، ثُمَّ الَّذِينَ يَلُونَهُمْ، ثُمَّ الَّذِينَ يَلُونَهُمْ، ثُمَّ يَجِيءُ أَقْوَامٌ تَسْبِقُ شَهَادَةُ أَحَدِهِمْ يـَمِينَهُ وَيَـمِينُهُ شَهَادَتَهُ».
1148.2652. Абдуллоҳ розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Одамларнинг энг яхшилари менинг замондошларимдир. Сўнгра улардан кейин келганлар, сўнгра улардан кейин келганлар. Кейин шундай бир қавмлар келадики, баъзи бирларининг гувоҳлиги қасамидан, қасами эса гувоҳлигидан ўзиб кетади»,* дедилар».
Иброҳим айтади: «Улар бизни гувоҳлик ва аҳд туфайли уришар эди».
Изоҳ: Яъни улар гувоҳлик беришга, қасам ичишга шошилишади. Улар ўзлари гувоҳ бўлмаган нарсаларга қасам ичишади. Гоҳида қасам ичмай гувоҳлик беришса, гоҳида гувоҳлик бермай туриб, қасам ичишади. Буюк тобеъин Иброҳим Нахаъий ёшлик даврларини эслаб, ўзларининг тарбияткунандалари – саҳобаи киромлар уларни гувоҳлик бериш ва аҳду паймон қилишда эҳтиёткор бўлишларини таъкидлаб, ўрни келганда калтак билан қўрқитишларини, агар бу борада хато қилишса, керак бўлса, калтак билан тарбия қилганларини айтмоқда.
918/2- بَاب: مَا قِيلَ فِي شَهَادَةِ الزُّورِ
918.2-БОБ.
ЁЛҒОН ГУВОҲЛИК бериш ва гувоҳликни беркитиш хусусида айтилган гаплар ҲАҚИДА
1149/2654 – عَنْ أَبِي بَكْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ: قَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «أَلَا أُنَبِّئُكُمْ بِأَكْبَرِ الْكَبَائِرِ» ثَلَاثًا، قَالُوا: بَلَى يَا رَسُولَ اللهِ، قَالَ: «الْإِشْرَاكُ بِاللهِ، وَعُقُوقُ الْوَالِدَيْنِ» - وَجَلَسَ وَكَانَ مُتَّكِئًا، فَقَالَ: «أَلَا وَقَوْلُ الزُّورِ». قَالَ: فَمَا زَالَ يُكَرِّرُهَا حَتَّى قُلْنَا: لَيْتَهُ سَكَتَ.
1149.2654. Абдурраҳмон ибн Абу Бакра отаси розияллоҳу анҳудан ривоят қилади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам уч марта: «Сизларга катта гуноҳларнинг энг каттасини айтиб берайми?» дедилар. Улар: «Ҳа, эй Аллоҳнинг Расули!» дейишди. У зот: «Аллоҳга ширк келтириш, ота-онага оқ бўлиш», дедилар. Суяниб ўтирган эдилар, ўтириб олдилар-да, «Огоҳ бўлинг, ёлғон гувоҳлик бериш ҳам», дедилар. У зот буни такрорлайвердилар, ҳатто биз «Тўхтасалар эди», деб қолдик».
919/3- بَاب: شَهَادَةِ الْأَعْمَى وَأَمْرِهِ وَنِكَاحِهِ وَإِنْكَاحِهِ وَمُبَايَعَتِهِ وَقَبُولِهِ
فِي التَّأْذِينِ وَغَيْرِهِ وَمَا يُعْرَفُ بِالْأَصْوَاتِ
919.3-БОБ.
КЎРНИНГ ГУВОҲЛИГИ, ишИ, НИКОҲИ, НИКОҲЛАБ ҚЎЙИШИ, ОЛДИ-СОТДИСИ. ундан азон айтиш ВА БОШҚА ишЛАРнинг* ҚАБУЛ ҚИЛИниШИ ҲАМДА ОВОЗдАН БИЛИНАДИГАН НАРСАЛАР ҲАҚИДА
1150/2655 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا قَالَتْ: سَـمِعَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم رَجُلًا يَقْرَأُ فِي الْمَسْجِدِ، فَقَالَ: «رَحِمَهُ اللهُ، لَقَدْ أَذْكَرَنِي كَذَا وَكَذَا آيَةً، أَسْقَطْتُهُنَّ مِنْ سُورَةِ كَذَا وَكَذَا».
1150.2655. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам бир кишининг масжидда Қуръон ўқиётганини эшитдилар-да: «Аллоҳ унга раҳм қилсин, дарҳақиқат, фалон, фалон оятларни ёдимга солди. Уларни фалон, фалон суралардан фаромуш қилган эканман», дедилар».
1150أ/2655 – وَعَنْهَا رَضِيَ الله عَنْهَا فِي رِوَايَةٍ قَالَتْ: تَهَجَّدَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم فِي بَيْتِي، فَسَمِعَ صَوْتَ عَبَّادٍ يُصَلِّي فِي الْمَسْجِدِ، فَقَالَ: «يَا عَائِشَةُ، أَصَوْتُ عَبَّادٍ هَذَا؟» قُلْتُ: نَعَمْ، قَالَ: «اللَّهُمَّ ارْحَمْ عَبَّادًا».
1150А.2655. Аббод ибн Абдуллоҳ Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилиб қуйидагини қўшимча қилган: «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам менинг уйимда таҳажжуд ўқидилар. Шунда масжидда намоз ўқиётган Аббоднинг овозини эшитдилар-да: «Эй Оиша, Аббоднинг овозими бу?» дедилар. Мен: «Ҳа», дедим. У зот: «Аллоҳим, Аббодга раҳм қил», дедилар».
920/4- بَاب: تَعْدِيلِ النِّسَاءِ بَعْضِهِنَّ بَعْضًا
920.4-БОБ.
АЁЛЛАРНИНГ БИР-БИРЛАРИНИ АДОЛАТЛИ ДЕБ ГУВОҲЛИК БЕРИШларИ ҲАҚИДА
1151/2661 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا قَالَتْ: كَانَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم إِذَا أَرَادَ أَنْ يَخْرُجَ سَفَرًا أَقْرَعَ بَيْنَ أَزْوَاجِهِ، فَأَيَّتُهُنَّ خَرَجَ سَهْمُهَا خَرَجَ بِهَا مَعَهُ، فَأَقْرَعَ بَيْنَنَا فِي غَزَاةٍ غَزَاهَا، فَخَرَجَ سَهْمِي، فَخَرَجْتُ مَعَهُ بَعْدَ مَا أُنْزِلَ الْحِجَابُ، فَأَنَا أُحْمَلُ فِي هَوْدَجٍ وَأُنْزَلُ فِيهِ، فَسِرْنَا حَتَّى إِذَا فَرَغَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم مِنْ غَزْوَتِهِ تِلْكَ وَقَفَلَ، وَدَنَوْنَا مِنَ الْمَدِينَةِ، آذَنَ لَيْلَةً بِالرَّحِيلِ، فَقُمْتُ حِينَ آذَنُوا بِالرَّحِيلِ، فَمَشَيْتُ حَتَّى جَاوَزْتُ الْجَيْشَ، فَلَمَّا قَضَيْتُ شَأْنِي، أَقْبَلْتُ إِلَى الرَّحْلِ، فَلَمَسْتُ صَدْرِي، فَإِذَا عِقْدٌ لِي مِنْ جَزْعِ أَظْفَارٍ قَدِ انْقَطَعَ، فَرَجَعْتُ فَالْتَمَسْتُ عِقْدِي فَحَبَسَنِي ابْتِغَاؤُهُ، فَأَقْبَلَ الَّذِينَ يَرْحَلُونَ لِي، فَاحْتَمَلُوا هَوْدَجِي فَرَحَلُوهُ عَلَى بَعِيرِي الَّذِي كُنْتُ أَرْكَبُ، وَهُمْ يَحْسِبُونَ أَنِّي فِيهِ، وَكَانَ النِّسَاءُ إِذْ ذَاكَ خِفَافًا لَمْ يَثْقُلْنَ، وَلَمْ يَغْشَهُنَّ اللَّحْمُ، وَإِنَّمَا يَأْكُلْنَ الْعُلْقَةَ مِنَ الطَّعَامِ، فَلَمْ يَسْتَنْكِرِ الْقَوْمُ حِينَ رَفَعُوهُ ثِقَلَ الْهَوْدَجِ فَاحْتَمَلُوهُ، وَكُنْتُ جَارِيَةً حَدِيثَةَ السِّنِّ، فَبَعَثُوا الْجَمَلَ وَسَارُوا، فَوَجَدْتُ عِقْدِي بَعْدَ مَا اسْتَمَرَّ الْجَيْشُ، فَجِئْتُ مَنْزِلَهُمْ وَلَيْسَ فِيهِ أَحَدٌ، فَأَمَـمْتُ مَنْزِلِي الَّذِي كُنْتُ بِهِ، فَظَنَنْتُ أَنَّهُمْ سَيَفْقِدُونِي فَيَرْجِعُونَ إِلَيَّ، فَبَيْنَا أَنَا جَالِسَةٌ غَلَبَتْنِي عَيْنَايَ فَنِمْتُ، وَكَانَ صَفْوَانُ بْنُ الْمُعَطَّلِ السُّلَمِيُّ ثُمَّ الذَّكْوَانِيُّ مِنْ وَرَاءِ الْجَيْشِ، فَأَصْبَحَ عِنْدَ مَنْزِلِي، فَرَأَى سَوَادَ إِنْسَانٍ نَائِمٍ فَأَتَانِي، وَكَانَ يَرَانِي قَبْلَ الْحِجَابِ، فَاسْتَيْقَظْتُ بِاسْتِرْجَاعِهِ حِينَ أَنَاخَ رَاحِلَتَهُ، فَوَطِئَ يَدَهَا فَرَكِبْتُهَا، فَانْطَلَقَ يَقُودُ بِي الرَّاحِلَةَ، حَتَّى أَتَيْنَا الْجَيْشَ بَعْدَ مَا نَزَلُوا مُعَرِّسِينَ فِي نَحْرِ الظَّهِيرَةِ، فَهَلَكَ مَنْ هَلَكَ، وَكَانَ الَّذِي تَوَلَّى الْإِفْكَ عَبْدُ اللهِ بْنُ أُبَيٍّ ابْنُ سَلُولَ، فَقَدِمْنَا الْمَدِينَةَ، فَاشْتَكَيْتُ بِهَا شَهْرًا، يُفِيضُونَ مِنْ قَوْلِ أَصْحَابِ الْإِفْكِ، وَيَرِيبُنِي فِي وَجَعِي أَنِّي لَا أَرَى مِنَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم اللُّطْفَ الَّذِي كُنْتُ أَرَى مِنْهُ حِينَ أَمْرَضُ، إِنَّمَا يَدْخُلُ فَيُسَلِّمُ، ثُمَّ يَقُولُ: «كَيْفَ تِيكُمْ؟» لَا أَشْعُرُ بِشَيْءٍ مِنْ ذَلِكَ حَتَّى نَقَهْتُ، فَخَرَجْتُ أَنَا وَأُمُّ مِسْطَحٍ قِبَلَ الْمَنَاصِعِ، مُتَبَرَّزُنَا، لَا نَخْرُجُ إِلَّا لَيْلًا إِلَى لَيْلٍ، وَذَلِكَ قَبْلَ أَنْ نَتَّخِذَ الْكُنُفَ قَرِيبًا مِنْ بُيُوتِنَا، وَأَمْرُنَا أَمْرُ الْعَرَبِ الْأُوَلِ فِي الْبَرِّيَّةِ، أَوْ فِي التَّنَزُّهِ، فَأَقْبَلْتُ أَنَا وَأُمُّ مِسْطَحٍ بِنْتُ أَبِي رُهْمٍ نـَمْشِي، فَعَثَرَتْ فِي مِرْطِهَا، فَقَالَتْ: تَعِسَ مِسْطَحٌ، فَقُلْتُ لَهَا: بِئْسَ مَا قُلْتِ، أَتَسُبِّينَ رَجُلًا شَهِدَ بَدْرًا؟ فَقَالَتْ: يَا هَنْتَاهْ، أَلَمْ تَسْمَعِي مَا قَالُوا؟ فَأَخْبَرَتْنِي بِقَوْلِ أَهْلِ الْإِفْكِ، فَازْدَدْتُ مَرَضًا إِلَى مَرَضِي، فَلَمَّا رَجَعْتُ إِلَى بَيْتِي، دَخَلَ عَلَيَّ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم فَسَلَّمَ فَقَالَ: «كَيْفَ تِيكُمْ؟» فَقُلْتُ: ائْذَنْ لِي إِلَى أَبَوَيَّ، قَالَتْ: وَأَنَا حِينَئِذٍ أُرِيدُ أَنْ أَسْتَيْقِنَ الْخَبَرَ مِنْ قِبَلِهِمَا، فَأَذِنَ لِي رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم فَأَتَيْتُ أَبَوَيَّ فَقُلْتُ لِأُمِّي: مَا يَتَحَدَّثُ بِهِ النَّاسُ؟ فَقَالَتْ: يَا بُنَيَّةُ، هَوِّنِي عَلَى نَفْسِكِ الشَّأْنَ، فَوَاللهِ لَقَلَّمَا كَانَتِ امْرَأَةٌ قَطُّ وَضِيئَةٌ عِنْدَ رَجُلٍ يُحِبُّهَا وَلَهَا ضَرَائِرُ إِلَّا أَكْثَرْنَ عَلَيْهَا، فَقُلْتُ: سُبْحَانَ اللهِ، وَلَقَدْ يَتَحَدَّثُ النَّاسُ بِهَذَا؟! قَالَتْ: فَبِتُّ تِلْكَ اللَّيْلَةَ حَتَّى أَصْبَحْتُ لَا يَرْقَأُ لِي دَمْعٌ، وَلَا أَكْتَحِلُ بِنَوْمٍ، ثُمَّ أَصْبَحْتُ، فَدَعَا رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم عَلِيَّ بْنَ أَبِي طَالِبٍ وَأُسَامَةَ بْنَ زَيْدٍ حِينَ اسْتَلْبَثَ الْوَحْيُ يَسْتَشِيرُهُمَا فِي فِرَاقِ أَهْلِهِ، فَأَمَّا أُسَامَةُ فَأَشَارَ عَلَيْهِ بِالَّذِي يَعْلَمُ فِي نَفْسِهِ مِنَ الْوُدِّ لَهُمْ، فَقَالَ أُسَامَةُ: أَهْلُكَ يَا رَسُولَ اللهِ، وَلَا نَعْلَمُ وَاللهِ إِلَّا خَيْرًا، وَأَمَّا عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ فَقَالَ: يَا رَسُولَ اللهِ، لَمْ يُضَيِّقِ اللهُ عَلَيْكَ، وَالنِّسَاءُ سِوَاهَا كَثِيرٌ، وَسَلِ الْجَارِيَةَ تَصْدُقْكَ، فَدَعَا رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم بَرِيرَةَ، فَقَالَ: «يَا بَرِيرَةُ، هَلْ رَأَيْتِ فِيهَا شَيْئًا يَرِيبُكِ؟» فَقَالَتْ بَرِيرَةُ: لَا وَالَّذِي بَعَثَكَ بِالْحَقِّ، إِنْ رَأَيْتُ مِنْهَا أَمْرًا أَغْمِصُهُ عَلَيْهَا أَكْثَرَ مِنْ أَنَّهَا جَارِيَةٌ حَدِيثَةُ السِّنِّ، تَنَامُ عَنِ الْعَجِينِ، فَتَأْتِي الدَّاجِنُ فَتَأْكُلُهُ. فَقَامَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم مِنْ يَوْمِهِ، فَاسْتَعْذَرَ مِنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ أُبَيٍّ ابْنِ سَلُولَ، فَقَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «مَنْ يَعْذِرُنِي مِنْ رَجُلٍ بَلَغَنِي أَذَاهُ فِي أَهْلِي؟ فَوَاللهِ مَا عَلِمْتُ عَلَى أَهْلِي إِلَّا خَيْرًا، وَقَدْ ذَكَرُوا رَجُلًا مَا عَلِمْتُ عَلَيْهِ إِلَّا خَيْرًا، وَمَا كَانَ يَدْخُلُ عَلَى أَهْلِي إِلَّا مَعِي». فَقَامَ سَعْدُ بْنُ مُعَاذٍ فَقَالَ: يَا رَسُولَ اللهِ، أَنَا وَاللهِ أَعْذِرُكَ مِنْهُ: إِنْ كَانَ مِنَ الْأَوْسِ ضَرَبْنَا عُنُقَهُ، وَإِنْ كَانَ مِنْ إِخْوَانِنَا مِنَ الْخَزْرَجِ أَمَرْتَنَا فَفَعَلْنَا فِيهِ أَمْرَكَ. فَقَامَ سَعْدُ بْنُ عُبَادَةَ، وَهُوَ سَيِّدُ الْخَزْرَجِ، وَكَانَ قَبْلَ ذَلِكَ رَجُلًا صَالِحًا، وَلَكِنِ احْتَمَلَتْهُ الْحَمِيَّةُ، فَقَالَ: كَذَبْتَ لَعَمْرُ اللهِ لَا تَقْتُلُهُ، وَلَا تَقْدِرُ عَلَى ذَلِكَ. فَقَامَ أُسَيْدُ بْنُ الْحُضَيْرِ فَقَالَ: كَذَبْتَ لَعَمْرُ اللهِ، وَاللهِ لَنَقْتُلَنَّهُ، فَإِنَّكَ مُنَافِقٌ تُجَادِلُ عَنِ الْمُنَافِقِينَ، فَثَارَ الْحَيَّانِ: الْأَوْسُ وَالْخَزْرَجُ، حَتَّى هَمُّوا وَرَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم عَلَى الْمِنْبَرِ، فَنَزَلَ فَخَفَّضَهُمْ، حَتَّى سَكَتُوا وَسَكَتَ، وَبَكَيْتُ يَوْمِي لَا يَرْقَأُ لِي دَمْعٌ وَلَا أَكْتَحِلُ بِنَوْمٍ، فَأَصْبَحَ عِنْدِي أَبَوَايَ، قَدْ بَكَيْتُ لَيْلَتَيْنِ وَيَوْمًا، حَتَّى أَظُنُّ أَنَّ الْبُكَاءَ فَالِقٌ كَبِدِي، قَالَتْ: فَبَيْنَا هُمَا جَالِسَانِ عِنْدِي وَأَنَا أَبْكِي إِذِ اسْتَأْذَنَتِ امْرَأَةٌ مِنَ الْأَنْصَارِ فَأَذِنْتُ لَهَا، فَجَلَسَتْ تَبْكِي مَعِي، فَبَيْنَا نَحْنُ كَذَلِكَ إِذْ دَخَلَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم فَجَلَسَ، وَلَمْ يَجْلِسْ عِنْدِي مِنْ يَوْمِ قِيلَ فِيَّ مَا قِيلَ قَبْلَهَا، وَقَدْ مَكُثَ شَهْرًا لَا يُوحَى إِلَيْهِ فِي شَأْنِي شَيْءٌ، قَالَتْ: فَتَشَهَّدَ، ثُمَّ قَالَ: «يَا عَائِشَةُ، فَإِنَّهُ بَلَغَنِي عَنْكِ كَذَا وَكَذَا، فَإِنْ كُنْتِ بَرِيئَةً فَسَيُبَرِّئُكِ اللهُ، وَإِنْ كُنْتِ أَلْمَمْتِ فَاسْتَغْفِرِي اللهَ وَتُوبِي إِلَيْهِ، فَإِنَّ الْعَبْدَ إِذَا اعْتَرَفَ بِذَنْبِهِ ثُمَّ تَابَ تَابَ اللهُ عَلَيْهِ». فَلَمَّا قَضَى رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم مَقَالَتَهُ قَلَصَ دَمْعِي حَتَّى مَا أُحِسُّ مِنْهُ قَطْرَةً، وَقُلْتُ لِأَبِي: أَجِبْ عَنِّي رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم، قَالَ: وَاللهِ مَا أَدْرِي مَا أَقُولُ لِرَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم، فَقُلْتُ لِأُمِّي: أَجِيبِي عَنِّي رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم فِيمَا قَالَ، قَالَتْ: وَاللهِ مَا أَدْرِي مَا أَقُولُ لِرَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم، قَالَتْ: وَأَنَا جَارِيَةٌ حَدِيثَةُ السِّنِّ لَا أَقْرَأُ كَثِيرًا مِنَ الْقُرْآنِ، فَقُلْتُ: إِنِّي وَاللهِ لَقَدْ عَلِمْتُ أَنَّكُمْ سَمِعْتُمْ مَا يَتَحَدَّثُ بِهِ النَّاسُ، وَوَقَرَ فِي أَنْفُسِكُمْ وَصَدَّقْتُمْ بِهِ، وَلَئِنْ قُلْتُ لَكُمْ: إِنِّي بَرِيئَةٌ، وَاللهُ يَعْلَمُ إِنِّي لَبَرِيئَةٌ، لَا تُصَدِّقُونِي بِذَلِكَ، وَلَئِنِ اعْتَرَفْتُ لَكُمْ بِأَمْرٍ، وَاللهُ يَعْلَمُ أَنِّي لَبَرِيئَةٌ، لَتُصَدِّقُنِّي، وَاللهِ مَا أَجِدُ لِي وَلَكُمْ مَثَلًا إِلَّا أَبَا يُوسُفَ إِذْ قَالَ: (فَصَبْرٌ جَمِيلٌ وَاللَّهُ الْمُسْتَعَانُ عَلَى مَا تَصِفُونَ) [يوسف: 18] ثُمَّ تَحَوَّلْتُ عَلَى فِرَاشِي وَأَنَا أَرْجُو أَنْ يُبَرِّئَنِي اللهُ، وَلَكِنْ وَاللهِ مَا ظَنَنْتُ أَنْ يُنْزِلَ فِي شَأْنِي وَحْيًا، وَلَأَنَا أَحْقَرُ فِي نَفْسِي مِنْ أَنْ يُتَكَلَّمَ بِالْقُرْآنِ فِي أَمْرِي، وَلَكِنِّي كُنْتُ أَرْجُو أَنْ يَرَى رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم فِي النَّوْمِ رُؤْيَا يُبَرِّئُنِي اللهُ، فَوَاللهِ مَا رَامَ مَجْلِسَهُ، وَلَا خَرَجَ أَحَدٌ مِنْ أَهْلِ الْبَيْتِ، حَتَّى أُنْزِلَ عَلَيْهِ الوَحْيُ، فَأَخَذَهُ مَا كَانَ يَأْخُذُهُ مِنَ الْبُرَحَاءِ، حَتَّى إِنَّهُ لَيَتَحَدَّرُ مِنْهُ مِثْلُ الْجُمَانِ مِنَ الْعَرَقِ فِي يَوْمٍ شَاتٍ، فَلَمَّا سُرِّيَ عَنْ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم وَهُوَ يَضْحَكُ، فَكَانَ أَوَّلَ كَلِمَةٍ تَكَلَّمَ بِهَا أَنْ قَالَ لِي: «يَا عَائِشَةُ، احْمَدِي اللهَ، فَقَدْ بَرَّأَكِ اللهُ». فَقَالَتْ لِي أُمِّي: قُومِي إِلَى رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم، فَقُلْتُ: لَا وَاللهِ لَا أَقُومُ إِلَيْهِ، وَلَا أَحْمَدُ إِلَّا اللهَ، فَأَنْزَلَ اللهُ تَعَالَى: (إِنَّ الَّذِينَ جَاءُوا بِالْإِفْكِ عُصْبَةٌ مِنْكُمْ) الْآيَاتِ [النور: 11]، فَلَمَّا أَنْزَلَ اللهُ هَذَا فِي بَرَاءَتِي، قَالَ أَبُو بَكْرٍ الصِّدِّيقُ رَضِيَ الله عَنْهُ - وَكَانَ يُنْفِقُ عَلَى مِسْطَحِ بْنِ أُثَاثَةَ لِقَرَابَتِهِ مِنْهُ-: وَاللهِ لَا أُنْفِقُ عَلَى مِسْطَحٍ شَيْئًا أَبَدًا بَعْدَ مَا قَالَ لِعَائِشَةَ، فَأَنْزَلَ اللهُ تَعَالَى: (وَلَا يَأْتَلِ أُولُو الْفَضْلِ مِنْكُمْ وَالسَّعَةِ) إِلَى قَوْلِهِ (أَلَا تُحِبُّونَ أَنْ يَغْفِرَ اللَّهُ لَكُمْ وَاللَّهُ غَفُورٌ رَحِيمٌ) [النور: 22]، فَقَالَ أَبُو بَكْرٍ: بَلَى وَاللهِ إِنِّي لَأُحِبُّ أَنْ يَغْفِرَ اللهُ لِي، فَرَجَعَ إِلَى مِسْطَحٍ الَّذِي كَانَ يُجْرِي عَلَيْهِ. وَكَانَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم يَسْأَلُ زَيْنَبَ بِنْتَ جَحْشٍ عَنْ أَمْرِي، فَقَالَ: «يَا زَيْنَبُ، مَا عَلِمْتِ، مَا رَأَيْتِ؟» فَقَالَتْ: يَا رَسُولَ اللهِ، أَحْمِي سَمْعِي وَبَصَرِي، وَاللهِ مَا عَلِمْتُ عَلَيْهَا إِلَّا خَيْرًا. قَالَتْ: وَهْيَ الَّتِي كَانَتْ تُسَامِينِي، فَعَصَمَهَا اللهُ بِالْوَرَعِ.
1151.2661. Ибн Шиҳоб Зуҳрийдан ривоят қилинади:
«Урва ибн Зубайр, Саъид ибн Мусайяб, Алқама ибн Ваққос Лайсий ва Убайдуллоҳ ибн Абдуллоҳ ибн Утбалар Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг жуфти ҳалоллари Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилиб, ифк аҳлининг у ҳақда гап айтган қилган пайтда Аллоҳ уни ўша нарсадан поклаганини айтиб беришди.
Уларнинг ҳар бири менга унинг (Оишанинг) гапидан бир қисмини айтиб берди. Уларнинг бири бошқасидан англовчироқ ва батафсилроқ ўрганган эди. Дарҳақиқат, мен уларнинг ҳар бири Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилиб айтган ҳадисни ёдлаб, англаб олдим. Уларнинг гаплари бир-бирини тасдиқлайди. Уларнинг таъкидлашларича, Оиша розияллоҳу анҳо бундай деган экан:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам қачон сафарга чиқмоқчи бўлсалар, хотинлари ўртасида қуръа ташлаб, қайси бирининг чекига тушса, ўшани ўзлари билан бирга олиб чиқар эдилар. Бир сафарги ғазотларида ўртамизда қуръа ташлаган эдилар, менинг чекимга чиқди. Мен у зот билан бирга йўлга чиқдим, бу ҳижоб (ояти) нозил қилинганидан кейин эди. Мен ҳавдажга чиқарилар ва ундан туширилар эдим.
Мени ҳавдажда* (туяга) чиқаришар ва ундан туширишар эди
Кўп йўл юрдик. Ниҳоят, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ўша ғазотларидан фориғ бўлиб, ортга қайтиб, Мадинага яқинлашганимизда, кечаси жўнашимиз ҳақида эълон қилдилар. Жўнашни эълон қилишган пайтда ўрнимдан турдим-да, қўшиндан ажраб, узоқлашгунча юриб бордим. Ишимни битиргач, манзилимиз томон қайтдим. Кўксимни пайпаслаб кўрсам, зафорий мунчоқли маржоним узилиб, тушиб қолибди. Ортимга қайтиб, маржонимни қидирдим. Уни излаб, ушланиб қолдим. Мени (ҳавдажда) олиб юрганлар келиб, ҳавдажимни кўтариб, мен миниб юрган туяга ортишибди. Улар мени унинг ичида деб ўйлашибди. У вақтларда аёллар енгил эди, тўлишмаган, уларга гўшт эт битмаган бўларди. Улар ўлмагудек миқдордагина жуда оз овқат ейишар эди. Одамлар ҳавдажни олишда унинг оғирлигига эътибор бермай, кўтариб кетаверишибди. Мен эса ёш қизча эдим. Кейин ўша туяни турғизиб, ҳайдаб кетаверишибди. Мен маржонимни қўшин кетгандан кейин топиб, улар тушган жойга келсам, у ерда ҳеч ким йўқ экан. Боя тушган жойимга қайтиб келиб турдим, улар тез орада мени топа олмай, олдимга қайтиб келишади, деб ўйладим. Кейин ўтирган жойимда кўзим илиниб, ухлаб қолибман. Сафвон ибн Муаттал Суламий – кейинчалик Заквоний бўлган – қўшин ортида қолган эди. Тонгга яқин у мен турган жойнинг олдидан ўтиб, ухлаётган кишининг қорасини кўриб қолибди. У менинг олдимга келди. Ҳижоб(ояти тушиши)дан олдин у мени кўриб юрар эди. Унинг туясини чўктиргандаги истиржоъсидан уйғониб кетдим. Кейин у (туянинг) қўлини босиб турди, мен уловга миниб олдим. У мени уловда етаклаганча йўлга тушди. Ниҳоят, қоқ туш пайтида, дам олгани тушишган пайтда қўшинга етиб олдик.
Бас, (ифк туфайли) ҳалок бўлганлар ҳалок бўлди. Ифкнинг бошида турган киши Абдуллоҳ ибн Убай ибн Салул бўлди. Кейин Мадинага келдик, у ерда бир ой хасталаниб ётдим. Одамлар ифкчиларнинг гапларини тарқатишар эди. Беморлигимда Набий соллаллоҳу алайҳи васалламдан касал бўлган чоғларимда кўрадиган лутфни кўрмаётганим мени шубҳага соларди. У зот кириб, салом берар, кейин: «Анавингиз қалай?» деб қўярдилар, холос. То бироз тузалгунимча бўлган ишлардан ҳеч бирини сезмадим.
Мен Умму Мистаҳ билан Маносиъ томонга – очиқ ҳожат жойимизга чиқдим. Биз фақат кечалари чиқар эдик. Бу уйларимизга яқин жойдан хожатхона қилиб олишимиздан олдин эди. Бизнинг ишимиз илгариги арабларнинг саҳродаги [ёки ахлатхоналаридаги] ишларидек эди. Мен Умму Мистаҳ бинт Абу Руҳм билан қайтиб келаётган эдик, у ўзининг миртига қоқилиб тушди ва «Бадбахт Мистаҳ!» деди. Мен унга: «Қандай ёмон гап айтдинг-а! Бадрда қатнашган кишини ҳам қарғайсанми?» дедим. У: «Ҳой қиз, сен уларнинг нима деганини эшитмадингми?» деди ва менга ифк аҳлининг сўзлари ҳақида хабар берди. Дардимга дард қўшилди.
Уйимга қайтиб келганимда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам олдимга кирдилар ва салом бериб: «Анавингиз қалай?» дедилар. Мен: «Ота-онамникига рухсат беринг», дедим. Ўшанда мен улардан мазкур хабарни аниқлаб олмоқчи эдим. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам менга изн бердилар, ота-онамнинг олдига келдим. Онамга: «Одамлар нима дейишяпти?» дедим. У: «Эй қизалоғим, бу ишни ўзингга олма, Аллоҳга қасамки, гоҳида жуда гўзал аёлнинг севадиган эри бўлиб, кундошлари ҳам бўлса, улар албатта у ҳақда гап-сўзни кўпайтирадилар», деди. Мен: «Субҳаналлоҳ, одамлар шундай дейишяптими?» дедим. Ўша кеча то тонггача мижжа қоқмадим, кўз ёшим ҳам тўхтамади, кўзимга уйқу ҳам келмади. Тонг ҳам отди. Кейин Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ваҳий тўхталиб қолган пайтда ўз аҳлларидан ажрашишни маслаҳат қилиш учун Алий ибн Абу Толиб ва Усома ибн Зайдни чақирдилар. Усома кўнглидаги уларга (аҳли байтга) бўлган меҳр-муҳаббати асосида маслаҳат бериб: «Бу сизнинг аҳлингиз, эй Аллоҳнинг Расули! Аллоҳга қасамки, фақат яхшилигини биламиз», деди. Аммо Алий ибн Абу Толиб: «Эй Аллоҳнинг Расули, Аллоҳ сизни танг қилиб қўймаган-ку, ундан бошқа ҳам аёллар кўп. Чўридан сўранг, сизга тўғрисини айтади», деди. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Барирани чақириб: «Эй Барира, унда сени шубҳалантирадиган бирор нарсани кўрганмисан?» дедилар. Барира: «Йўқ! Сизни ҳақ ила юборган Зотга қасамки, мен унинг ёш қизча бўлгани учун хамир устида ухлаб қолиб, қўй келиб уни еб қўйганидан ортиқ уни айблайдиган бирор иш кўрмадим», деди.
Ўша куниёқ Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам туриб, Абдуллоҳ ибн Убай ибн Салулнинг узр сўрашини талаб қилдилар. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Аҳлим борасида менга озор етказган кишидан мен учун ким ўч олади? Аллоҳга қасамки, мен аҳлимнинг фақат яхшилигини билдим. Ҳаққида фақат яхшиликни билган кишимни ҳам гап-сўз қилишди, у аҳлимнинг олдига фақат мен билан бирга кирар эди», дедилар. Шунда Саъд ибн Муъоз туриб: «Эй Аллоҳнинг Расули! Аллоҳга қасамки, сиз учун ундан мен ўч оламан. Агар у Авсдан бўлса, унинг бўйнини чопиб ташлайман, агар биродарларимиз – Хазраждан бўлса, сиз бизга амр қиласиз, унга нисбатан амрингизни бажарамиз», деди. Саъд ибн Убода туриб, – у Хазражнинг бошлиғи эди, у бундан аввал солиҳ киши эди, лекин ҳамият уни шунга ундади – «Ёлғон айтдинг, Аллоҳга қасамки, уни ўлдирмайсан, бунга қодир бўла олмайсан ҳам», деди. Усайд ибн Ҳузайр туриб: «Ёлғон айтдинг, Аллоҳга қасамки, уни ўлдирамиз. Сен мунофиқсан, мунофиқларнинг ёнини оляпсан», деди.
Иккала қавм – Авс ва Ҳазраж қўзғалиб, ҳатто бир-бирларига хезланиб қолишди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам эса минбарда эдилар, тушиб уларни тинчлантирдилар. Ниҳоят, улар жим бўлишди. У зот ҳам жим қолдилар.
Куним йиғи билан ўтди, кўз ёшим ҳам тўхтамади, кўзимга уйқу ҳам келмади. Ота-онам менинг олдимда тонг оттиришди. Роппа-роса икки кечаю бир кун йиғладим, ҳатто йиғи жигаримни ёриб юборса керак, деб қолдим. Мен йиғлаётган, улар менинг олдимда ўтиришган эди. Тўсатдан ансорлардан бир аёл изн сўради, мен изн бердим. У ҳам мен билан бирга йиғлаб ўтирди. Биз мана шу ҳолатда турганимизда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам кириб келиб, ўтирдилар. У зот бундан олдин, мен ҳақимдаги гаплар айтилган кундан бери ҳузуримда ўтирмаган эдилар. Бир ой ўтди ҳамки, у зотга менинг ишим ҳақида бирор нарса ваҳий қилинмас эди. У зот шаҳодат калималарини айтдилар, кейин: «Эй Оиша, менга сен ҳақингда бундай-бундай гаплар етиб келди. Агар пок бўлсанг, Аллоҳ сени албатта оқлайди. Агар гуноҳ иш қилган бўлсанг, Аллоҳдан мағфират сўра ва У Зотга тавба қил. Зеро, агар банда гуноҳини эътироф этиб, тавба қилса, Аллоҳ унинг тавбасини қабул қилади», дедилар. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам сўзларини тугатар эканлар, кўз ёшларим тиниб, бир қатра ҳам томмай қолди. Отамга: «Менинг номимдан Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга жавоб беринг», дедим. У: «Аллоҳга қасамки, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга нима дейишимни ҳам билмайман», деди. Мен онамга: «Менинг номимдан Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг айтган гапларига жавоб беринг», дедим. У ҳам: «Аллоҳга қасамки, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга нима дейишимни ҳам билмайман», деди.
Мен ёш қизча эдим, Қуръондан кўп нарса ўқимаган эдим. Шунинг учун шундай дедим: «Аллоҳга қасамки, сизлар одамларнинг гапини эшитганингизни, бу нарса юрагингизга қаттиқ ўрнашиб қолганини ва уни тасдиқлаганингизни яхши биламан. Агар сизларга: «Мен покман», десам ҳам, – Аллоҳ менинг пок эканимни албатта билади – сизлар мени тасдиқламайсизлар. Агар бирор ишни эътироф этсам, – Аллоҳ менинг пок эканимни албатта билади – сизлар мени тасдиқлайсизлар. Аллоҳга қасамки, мен ўзим ва сизлар учун Юсуфнинг отасидан бошқа намуна топа олмаяпман. Ўшанда у «Энди ишим – чиройли сабр. Сиз васф қилаётган нарсада ёрдам сўраладиган Зот ёлғиз Аллоҳнинг Ўзи» деган эди».
Кейин тўшагимда ўгирилиб олдим. Аллоҳ мени оқлашини умид қилардим, лекин Аллоҳга қасамки, У Зот менинг шаънимда ваҳий нозил қилишини хаёлимга ҳам келтирмаган эдим. Қасамки, ўзимни Қуръонда менинг ишим ҳақида сўз боришидан ҳақирроқ биламан. Лекин Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам уйқуларида бирор туш кўриб, Аллоҳ мени оқлашини умид қилардим. Аллоҳга қасамки, у зот ўтирган жойларидан қимирламай туриб, уй аҳлидан бирор киши ташқарига чиқмай туриб, у зотга ваҳий нозил бўлди. У кишини одатда тутадиган (ваҳий) шиддати тутди, (бундай пайтда) ҳатто қаттиқ совуқда ҳам у зотдан марварид каби тер оқарди.
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан (ваҳий) аригач, у зотнинг менга айтган биринчи сўзлари кулиб туриб: «Эй Оиша! Аллоҳга ҳамд айт! Батаҳқиқ, Аллоҳ сени оқлади», дейиш бўлди. Шунда онам менга: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга (таъзим қилиб) ўрнингдан тур», деди. Мен: «Йўқ! У зотга ўрнимдан турмайман, Аллоҳдан бошқага ҳамд ҳам айтмайман», дедим. Ўшанда Аллоҳ таоло «Албатта, ифкни келтирганлар ўзингиздан бўлган бир тўдадир...» оятларини нозил қилган эди.
Аллоҳ менинг пок эканлигим ҳақида мана шуларни нозил қилгач, Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳу – у Мистаҳ ибн Усосага қариндош бўлгани учун инфоқ қилиб турарди – «Аллоҳга қасамки, Оиша ҳақида айтган гапидан кейин Мистаҳга ҳеч қачон ҳеч нарса инфоқ қилмайман», деди. Шунда Аллоҳ таоло «Сизлардан фазл ва бойлик эгаси бўлганлар яқин қариндошларга, мискинларга ва Аллоҳнинг йўлида муҳожир бўлганларга (инфоқ) бермасликка қасам ичмасинлар, бас, афв этсинлар, ўтиб юборсинлар. Аллоҳнинг сизларни мағфират қилишини истамайсизми?! Аллоҳ ўта мағфиратлидир, ўта раҳмлидир»(ояти)ни нозил қилди. Абу Бакр: «Ҳа, Аллоҳга қасамки, Аллоҳ мени мағфират қилишини истайман», деди. Шундай қилиб, ўзи илгари ёрдам қилиб юрган Мистаҳга ёрдам қилишга қайтди.
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Зайнаб бинт Жаҳшдан менинг ишим ҳақида сўраб, «Эй Зайнаб, (у ҳақда) нима биласан? Нима деб ўйлайсан?» дедилар. У: «Эй Аллоҳнинг Расули, мен қулоғим ва кўзимни (ёлғондан) сақлайман. Аллоҳга қасамки, у ҳақда фақат яхшиликни биламан», деди. Ҳусн ва мавқеда мен билан бўйлашадиган ҳам у эди, Аллоҳ уни парҳезкорлиги сабабли сақлаб қолди».
921/5- بَاب: إِذَا زَكَّى رَجُلٌ رَجُلًا كَفَاهُ
921.5-БОБ.
БИР КИШИ БИРОВНИ покдомон деб айтСА, УНГА (шу) КИФОЯ ҚИЛАДИ
1152/2662 - عَنْ أَبِي بَكْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنْ أَبِيهِ قَالَ: أَثْنَى رَجُلٌ عَلَى رَجُلٍ عِنْدَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم فَقَالَ: «وَيْلَكَ، قَطَعْتَ عُنُقَ صَاحِبِكَ، قَطَعْتَ عُنَقَ صَاحِبِكَ» مِرَارًا، ثُمَّ قَالَ: «مَنْ كَانَ مِنْكُمْ مَادِحًا أَخَاهُ لَا مَحَالَةَ فَلْيَقُلْ: أَحْسِبُ فُلَانًا، وَاللهُ حَسِيبُهُ، وَلَا أُزَكِّي عَلَى اللهِ أَحَدًا، أَحْسِبُهُ كَذَا وَكَذَا، إِنْ كَانَ يَعْلَمُ ذَلِكَ مِنْهُ».
1152.2662. Абдурраҳмон ибн Абу Бакра отасидан ривоят қилади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларида бир киши бировни мақтади. Шунда у зот бир неча марта: «Ҳолингга вой! Дўстингнинг бўйнини кесдинг! Дўстингнинг бўйнини кесдинг!» дедилар. Сўнгра: «Сизлардан ким ўз биродарини мақташдан бошқа чораси бўлмаса, «Мен фалончини шундай деб ўйлайман, Аллоҳ унга кифоядир. Мен Аллоҳга ҳеч кимни покдомон демайман, мен уни бундай-бундай деб ўйлайман», десин. Агар унда ўша нарса борлигини аниқ билсагина», дедилар».
17- بَابُ مَا يُكْرَهُ مِنَ الْإِطْنَابِ فِي الْمَدْحِ وَلْيَقُلْ مَا يَعْلَمُ
17-БОБ.
МАдҳ этишДА ошириб юбориШНИНГ МАКРУҲЛИГИ
ҲАҚИДА. КИШИ БИЛГАНИНИ ГАПИРСИН
2663- حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ صَبَّاحٍ، حَدَّثَنَا إِسْمَاعِيلُ بْنُ زَكَرِيَّاءَ، حَدَّثَنَا بُرَيْدُ بْنُ عَبْدِ اللهِ، عَنْ أَبِي بُرْدَةَ، عَنْ أَبِي مُوسَى t قَالَ: سَمِعَ النَّبِيُّ r رَجُلًا يُثْنِي عَلَى رَجُلٍ، وَيُطْرِيهِ فِي مَدْحِهِ فَقَالَ: «أَهْلَكْتُمْ أَوْ قَطَعْتُمْ ظَهْرَ الرَّجُلِ». طرفه: 6060 - تحفة: 9056
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам бир кишининг бошқа бировни мақтаб, уни мадҳ этишда жуда ошириб юбораётганини эшитиб: «Ҳалок қилдинглар [ёки одамнинг белини уздинглар]», дедилар».
922/6- بَاب: بُلُوغِ الصِّبْيَانِ وَشَهَادَتِهِمْ
922.6-БОБ.
БОЛАЛАРНИНГ БАЛОҒАТГА ЕТИШИ ВА УЛАРНИНГ ГУВОҲЛИГИ ҲАҚИДА
1153/2664 – عَنِ ابْنِ ابْنُ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم عَرَضَهُ يَوْمَ أُحُدٍ، وَهْوَ ابْنُ أَرْبَعَ عَشْرَةَ سَنَةً، فَلَمْ يُجِزْنِي. ثُمَّ عَرَضَنِي يَوْمَ الْخَنْدَقِ، وَأَنَا ابْنُ خَمْسَ عَشْرَةَ، فَأَجَازَنِي.
1153.2664. Нофеъ бундай сўзлаб берди:
«Ибн Умар розияллоҳу анҳумо Уҳуд куни Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам уни ўн тўрт ёшида кўрикдан ўтказганларини сўзлаб, деди: «У зот менга изн бермадилар. Кейин ўн беш ёшимда Хандақ куни мени кўрикдан ўтказиб, ижозат бердилар».
Нофеъ айтади: «Умар ибн Абдулазиз халифа эканида унинг олдига келиб, унга ушбу ҳадисни айтиб бердим. У: «Албатта, кичик билан катта ўртасидаги чегара мана шудир», деди ва омилларига ўн беш ёшга етганларга улуш ажратиш ҳақида мактуб ёзди».
923/7- بَاب: إِذَا تَسَارَعَ قَوْمٌ فِي الْيَمِينِ
923.7-боб.
Одамлар қасам ичишга шошилишса...
1154/2674 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَرَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم عَرَضَ عَلَى قَوْمٍ الْيَمِينَ، فَأَسْرَعُوا، فَأَمَرَ أَنْ يُسْهَمَ بَيْنَهُمْ فِي الْيَمِينِ: أَيُّهُمْ يَحْلِفُ.
1154.2674. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам бир қавмга қасам ичишни таклиф қилган эдилар, улар шошилиб кетишди. Шунда уларнинг қайсилари (олдин) қасам ичиши борасида ўрталарида қасам учун қуръа ташлашга буюрдилар».
924/8- بَاب: كَيْفَ يُسْتَحْلَفُ؟
924.8-боб.
Қасам Қандай ичирилади?
1155/2679 - عَنْ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ الله عَنْهُمَا: أَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «مَنْ كَانَ حَالِفًا فَلْيَحْلِفْ بِاللهِ أَوْ لِيَصْمُتْ».
1155.2679. Абдуллоҳ розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ким қасам ичадиган бўлса, Аллоҳнинг номи билан қасам ичсин ёки жим турсин», дедилар».
55 – كتاب: الصُّلْحِ
925/1- بَاب: لَيْسَ الْكَاذِبُ الَّذِي يُصْلِحُ بَيْنَ النَّاسِ
925.1-боб.
Одамларнинг орасини ислоҳ қилаётган киши ёлғончи эмас
1156/2692 - عَنْ أُمِّ كُلْثُومٍ بِنْتِ عُقْبَةَ رَضِيَ الله عَنْهَا قَالَتْ: سِـمعَتْ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم يَقُولُ: «لَيْسَ الْكَذَّابُ الَّذِي يُصْلِحُ بَيْنَ النَّاسِ، فَيَنْمِي خَيْرًا أَوْ يَقُولُ خَيْرًا».
1156.2692. Умму Кулсум бинт Уқбанинг хабар беришича, у Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «Одамларнинг орасини ислоҳ қилаётган киши ёлғончи эмас, зеро у яхшиликни етказади [ёки «яхшиликни айтади»]», деяётганларини эшитган экан.
926/2- بَاب: قَوْلِ الْإِمَامِ لِأَصْحَابِه:ِ اذْهَبُوا بِنَا نُصْلِحُ
926.2-боб.
Имомнинг ўз асҳобларига «Биз билан юринглар, ислоҳ қиламиз» дейиши ҳақида
1157/2693 - عَنْ سَهْلِ بْنِ سَعْدٍ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ أَهْلَ قُبَاءٍ اقْتَتَلُوا حَتَّى تَرَامَوْا بِالْحِجَارَةِ، فَأُخْبِرَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم بِذَلِكَ، فَقَالَ: «اذْهَبُوا بِنَا نُصْلِحُ بَيْنَهُمْ».
1157.2693. Саҳл ибн Саъд розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Қубо аҳли уришиб кетиб, бир-бирларига тош отишгача боришди. Буни Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга хабар қилинган эди, у зот: «Биз билан юринглар, уларнинг орасини ислоҳ қиламиз», дедилар».
927/3- بَاب: كَيْفَ يُكْتَب:ُ هَذَا مَا صَالَحَ فُلَانُ بْنُ فُلَانٍ وَفُلَانُ بْنُ فُلَان،ٍ
وَإِنْ لَمْ يَنْسُبْهُ إِلَى قَبِيلَتِهِ أَوْ نَسَبِهِ؟
927.3-боб.
Қабила ёки насабига нисбат бермай,
«Фалончи ўғли фалончи билан фалончи ўғли
фалончи тузган сулҳ» дейилса, қандай ёзилади?
1158/2699 - عَنِ الْبَرَاءِ بْنِ عَازِب رَضِيَ الله عَنْهُمَا قَالَ: اعْتَمَرَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم فِي ذِي الْقَعْدَةِ، فَأَبَى أَهْلُ مَكَّةَ أَنْ يَدَعُوهُ يَدْخُلُ مَكَّةَ، حَتَّى قَاضَاهُمْ عَلَى أَنْ يُقِيمَ بِهَا ثَلَاثَةَ أَيَّامٍ، فَلَمَّا كَتَبُوا الْكِتَابَ كَتَبُوا: هَذَا مَا قَاضَى عَلَيْهِ مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم، فَقَالُوا: لَا نُقِرُّ بِهَا، فَلَوْ نَعْلَمُ أَنَّكَ رَسُولُ اللهِ مَا مَنَعْنَاكَ، لَكِنْ أَنْتَ مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ اللهِ، قَالَ: «أَنَا رَسُولُ اللهِ، وَأَنَا مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ اللهِ»، ثُمَّ قَالَ لِعَلِيٍّ: «امْحُ رَسُولُ اللهِ»، قَالَ: لَا وَاللهِ لَا أَمْحُوكَ أَبَدًا، فَأَخَذَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم الْكِتَابَ، فَكَتَبَ: هَذَا مَا قَاضَى عَلَيْهِ مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ اللهِ، لَا يَدْخُلُ مَكَّةَ سِلَاحٌ إِلَّا فِي الْقِرَابِ، وَأَنْ لَا يَخْرُجَ مِنْ أَهْلِهَا بِأَحَدٍ إِنْ أَرَادَ أَنْ يَتَّبِعَهُ، وَأَنْ لَا يَمْنَعَ أَحَدًا مِنْ أَصْحَابِهِ أَرَادَ أَنْ يُقِيمَ بِهَا. فَلَمَّا دَخَلَهَا وَمَضَى الْأَجَلُ، أَتَوْا عَلِيًّا فَقَالُوا: قُلْ لِصَاحِبِكَ: اخْرُجْ عَنَّا فَقَدْ مَضَى الْأَجَلُ، فَخَرَجَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم فَتَبِعَتْهُمُ ابْنَةُ حَمْزَةَ: يَا عَمِّ يَا عَمِّ، فَتَنَاوَلَهَا عَلِيٌّ فَأَخَذَ بِيَدِهَا، وَقَالَ لِفَاطِمَةَ عَلَيْهَا السَّلَامُ: دُونَكِ ابْنَةَ عَمِّكِ احْمِلِيهَا، قَالَ: فَاخْتَصَمَ فِيهَا عَلِيٌّ وَزَيْدٌ وَجَعْفَرٌ، فَقَالَ عَلِيٌّ: أَنَا أَحَقُّ بِهَا، وَهْيَ ابْنَةُ عَمِّي، وَقَالَ جَعْفَرٌ: ابْنَةُ عَمِّي وَخَالَتُهَا تَحْتِي، وَقَالَ زَيْدٌ: ابْنَةُ أَخِي، فَقَضَى بِهَا النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم لِخَالَتِهَا، وَقَالَ: «الْخَالَةُ بِـمَنْزِلَةِ الْأُمِّ»، وَقَالَ لِعَلِيٍّ: «أَنْتَ مِنِّي وَأَنَا مِنْكَ»، وَقَالَ لِجَعْفَرٍ: «أَشْبَهْتَ خَلْقِي وَخُلُقِي». وَقَالَ لِزَيْدٍ: «أَنْتَ أَخُونَا وَمَوْلَانَا».
1158.2699. Баро розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам зулқаъдада умра (қилишга ният) қилдилар. Маккаликлар у зотнинг Маккага киришларига кўнишмади. Ниҳоят, у ерда уч кун туришларига келишишди. Шартномани ёзганларида «Бу – Аллоҳнинг Расули Муҳаммад келишган нарсадир», деб ёзишди. Шунда улар: «Биз буни тан олмаймиз, агар биз сени Аллоҳнинг Расули деб билганимизда, сени тўсмаган бўлардик. Балки сен Муҳаммад ибн Абдуллоҳсан», дейишди. У зот: «Мен Аллоҳнинг Расулиман ва Муҳаммад ибн Абдуллоҳман», дедилар. Кейин Алийга: «Аллоҳнинг Расули»ни ўчир», дедилар. У: «Йўқ, Аллоҳга қасамки, мен сизни ҳеч қачон ўчирмайман», деди. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шартномани олиб, «Бу – Муҳаммад ибн Абдуллоҳ келишган нарсадир. Маккага бирорта ҳам қурол кирмайди, қинида бўлса, мустасно. Унинг (Макканинг) аҳлидан ўзига эргашишни истаган бирор кишини ҳам олиб чиқмайди. Шунингдек, ўз асҳобларидан у ерда туришни истаган ҳеч бир кишини ман қилмайди», деб ёздирдилар.
У зот у ерга кириб, белгиланган муддат ўтгач, (мушриклар) Алийга келиб: «Соҳибингга айт, еримиздан чиқиб кетсин, белгиланган муддат тугади», дейишди. Шунда Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам чиқиб кетар эканлар, Ҳамзанинг қизи «Амакижон! Амакижон!» деб, уларга эргашди. Алий уни олиб, қўлидан ушлади ва Фотима алайҳассаломга: «Амакингнинг қизини ушла», деди. (Фотима) уни кўтариб олди. Кейин Алий, Зайд ва Жаъфар унинг (қизнинг) устида тортишиб қолишди. Алий: «Унга мен ҳақлиман, у амакимнинг қизи», деди. Жаъфар эса: «У амакимнинг қизи, холаси менинг хасмим», деди. Зайд: «У акамнинг қизи», деди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам уни холасига беришга ҳукм қилдилар ва «Хола онанинг ўрнидадир», дедилар. Алийга: «Сен мендансан, мен сенданман», дедилар. Жаъфарга: «Сен менга хилқатда ҳам, хулқда ҳам ўхшайсан», дедилар. Зайдга эса: «Сен бизнинг биродаримиз ва мавломизсан», дедилар».
928/4- بَاب: قَوْلُ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم لِلْحَسَنِ بْنِ عَلِيٍّ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا: ابْنِي هَذَا سَيِّدٌ
928.4-боб.
Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг Ҳасан ибн Алий розияллоҳу анҳумо хусусида «бу ўғлим пешводир, деганлари ҳақида
1159/2704 – عَنْ أبِي بَكْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: رَأَيْتُ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم عَلَى الْمِنْبَرِ وَالْحَسَنُ بْنُ عَلِيٍّ إِلَى جَنْبِهِ، وَهْوَ يُقْبِلُ عَلَى النَّاسِ مَرَّةً وَعَلَيْهِ أُخْرَى، وَيَقُولُ: «إِنَّ ابْنِي هَذَا سَيِّدٌ، وَلَعَلَّ اللهَ أَنْ يُصْلِحَ بِهِ بَيْنَ فِئَتَيْنِ عَظِيمَتَيْنِ مِنَ الْمُسْلِمِينَ».
1159.2704. Ҳасан (Басрий) айтади:
«Аллоҳга қасамки, Ҳасан ибн Алий тоғдек қўшинлари билан Муовияга рўбарў бўлди. Амр ибн Ос: «Қасамки, мен ўзига ўхшашларни ўлдирмагунича ортга қайтмайдиган қўшинларни кўрмоқдаман», деди. Муовия – Аллоҳга қасамки, у мана шу икки кишининг яхшироғи эди – унга: «Эй Амр! Агар анавилар буларни, булар анавиларни ўлдирса, менга одамларнинг ишларини қилишга ким ёрдам беради? Уларнинг аёлларига ким қарайди? Уларнинг уй-жой, бола-чақаларига ким қарайди?» деди. Кейин Қурайшнинг Бану Абдушшамс уруғидан икки кишини – Абдурраҳмон ибн Самура ва Абдуллоҳ ибн Омир ибн Курайзларни: «Анави киши олдига бориб, унга таклифлар қилинглар, унга гапириб тушунтиринглар ва ундан қаттиқ илтимос қилинглар», дея унга (Ҳасан розияллоҳу анҳумога) юборди. Улар унинг ҳузурига келиб, олдига киришди, у билан гаплашишди, унга гапириб тушунтиришди ва ундан қаттиқ илтимос қилишди. Ҳасан ибн Алий уларга: «Биз Абдулмутталиб фарзандларимиз, дарҳақиқат, биз бу мол-мулкка эришганмиз. Ушбу уммат ҳақиқатда ўз қонига ўзи ғарқ бўлди», деди. Улар: «У сенга шу-шу нарсаларни таклиф этяпти, илтимос қиляпти, сўраяпти», дейишди. У: «Мен учун бу ишда ким кафил бўлади?» деди. Улар: «Бунда сенга биз кафилмиз», дейишди. У улардан нимани сўраса, улар: «Бунда сенга биз кафилмиз», дейишди. Шундай қилиб, у (Муовия) билан сулҳ қилди.
Абу Бакранинг бундай деяётганини эшитганман: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламни минбарда кўрдим, Ҳасан ибн Алий ёнларида эди. У зот бир одамларга, бир унга қарардилар ва: «Ушбу ўғлим пешводир, шоядки Аллоҳ у сабабли мусулмонларнинг икки катта гуруҳи ўртасини ислоҳ қилса», дердилар».
Алий ибн Абдуллоҳ менга: «Ҳасаннинг ушбу ҳадисни Абу Бакрадан эшитгани бизга аниқ бўлган», деди.*
Изоҳ: Ушбу охирги хатбоши имом Бухорийга тегишли. Алий ибн Абдуллоҳ Маданий у кишининг энг кўзга кўринган шайхларидан бўлган.
929/5- بَاب: هَلْ يُشِيرُ الْإِمَامُ بِالصُّلْحِ؟
929.5-боб.
Имом сулҳга ишора қиладими?
1160/2705 – عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا قَالَتْ: سـَمِعَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم صَوْتَ خُصُومٍ بِالْبَابِ، عَالِيَةٍ أَصْوَاتُهُمَا، وَإِذَا أَحَدُهُمَا يَسْتَوْضِعُ الْآخَرَ وَيَسْتَرْفِقُهُ فِي شَيْءٍ، وَهْوَ يَقُولُ: وَاللهِ لَا أَفْعَلُ، فَخَرَجَ عَلَيْهِمَا رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم فَقَالَ: «أَيْنَ الْمُتَأَلِّي عَلَى اللهِ لَا يَفْعَلُ الْمَعْرُوفَ؟» فَقَالَ: أَنَا يَا رَسُولَ اللهِ، وَلَهُ أَيُّ ذَلِكَ أَحَبَّ.
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам эшик олдида товушини баланд кўтариб тортишаётганларнинг овозини эшитиб қолдилар. Уларнинг бири иккинчисидан қарзидан ўтиб беришини ва бирор енгиллик қилишини сўрарди. Наригиси эса: «Аллоҳга қасамки, бундай қилмайман!» дер эди. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам уларнинг олдига чиқиб: «Маъруф ишни қилмасликка Аллоҳнинг номига онт ичаётган киши қани?» дедилар. У: «Мен, эй Аллоҳнинг Расули. Буларнинг қай бирини истаса, ўша бўлақолсин», деди».
56 – كتاب: الشُّرُوط
930/1- بَاب: الشُّرُوطِ فِي الْمَهْرِ عِنْدَ عُقْدَةِ النِّكَاحِ
930.1-боб.
Никоҳ битими вақтидаги маҳрга оид шартлар ҳақида
1161/2721 - عَنْ عُقْبَةَ بْنِ عَامِرٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «أَحَقُّ الشُّرُوطِ أَنْ تُوفُوا بِهِ مَا اسْتَحْلَلْتُمْ بِهِ الْفُرُوجَ».
1161.2721. Уқба ибн Омир розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Бажарадиган шартларингизнинг энг ҳақлиси – фаржларни ҳалол қилганингиздагисидир», дедилар».
Изоҳ: Ушбу ҳадис никоҳ ақдида қўйилган шартнинг, яъни маҳрнинг аҳамиятини таъкидламоқда.
931/2- بَاب: الشُّرُوطِ الَّتِي لَا تَحِلُّ فِي الْحُدُودِ
931.2-боб.
Ҳаддларда ҳалол бўлмайдиган шартлар ҳақида
1162/2724 و2725 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ وَزَيْدِ بْنِ خَالِدٍ الْجُهَنِيِّ رَضِيَ الله عَنْهُمَا أَنَّهُمَا قَالَا: إِنَّ رَجُلًا مِنَ الْأَعْرَابِ أَتَى رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم فَقَالَ: يَا رَسُولَ اللهِ، أَنْشُدُكَ اللهَ إِلَّا قَضَيْتَ لِي بِكِتَابِ اللهِ، فَقَالَ الْخَصْمُ الْآخَرُ، وَهْوَ أَفْقَهُ مِنْهُ: نَعَمْ فَاقْضِ بَيْنَنَا بِكِتَابِ اللهِ، وَائْذَنْ لِي، فَقَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «قُلْ». قَالَ: إِنَّ ابْنِي كَانَ عَسِيفًا عَلَى هَذَا، فَزَنَى بِامْرَأَتِهِ، وَإِنِّي أُخْبِرْتُ أَنَّ عَلَى ابْنِي الرَّجْمَ، فَافْتَدَيْتُ مِنْهُ بـِمِئَةِ شَاةٍ وَوَلِيدَةٍ، فَسَأَلْتُ أَهْلَ الْعِلْمِ، فَأَخْبَرُونِي أَنّـَمَا عَلَى ابْنِي جَلْدُ مِئَةٍ وَتَغْرِيبُ عَامٍ، وَأَنَّ عَلَى امْرَأَةِ هَذَا الرَّجْمَ، فَقَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «وَالَّذِي نَفْسِي بِيَدِهِ لَأَقْضِيَنَّ بَيْنَكُمَا بِكِتَابِ اللهِ، الْوَلِيدَةُ وَالْغَنَمُ رَدٌّ عَلَيْكَ، وَعَلَى ابْنِكَ جَلْدُ مِئَةٍ وَتَغْرِيبُ عَامٍ، اغْدُ يَا أُنَيْسُ إِلَى امْرَأَةِ هَذَا، فَإِنِ اعْتَرَفَتْ فَارْجُمْهَا». قَالَ: فَغَدَا عَلَيْهَا فَاعْتَرَفَتْ، فَأَمَرَ بِهَا رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم فَرُجِمَتْ.
1162.2724, 2725. Абу Ҳурайра ва Зайд ибн Холид Жуҳаний розияллоҳу анҳумдан ривоят қилинади:
«Аъробийлардан бир киши Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга келиб: «Эй Аллоҳнинг Расули, сиздан Аллоҳ ҳаққи сўрайман, менга фақат Аллоҳнинг Китоби билан ҳукм чиқарсангиз», деди. Шунда нариги даъвогар – буниси ундан кўра фақиҳроқ эди – «Ҳа, ўртамизда Аллоҳнинг Китоби билан ҳукм чиқаринг ва менга (сўзлашга) изн беринг», деди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Гапир», дедилар. «Менинг ўғлим мана буникида мардикор эди, унинг аёли билан зино қилиб қўйибди. Менга ўғлимни тошбўрон қилиш лозимлиги айтилди. Мен унинг ўрнига юзта қўй ва бир чўри қиз товон тўладим. Кейин аҳли илмлардан сўрасам, улар ўғлимни юз дарра уриб, бир йил сургун қилиш ва мана бунинг аёлини тошбўрон қилиш лозимлигини айтишди», деди. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Жоним қўлида бўлган Зотга қасамки, мен сизларнинг ўртангизда Аллоҳнинг Китоби билан ҳукм чиқараман: чўри қиз ва қўйлар қайтарилади, ўғлингга юз дарра ва бир йил сургун лозим бўлади. Эй Унайс, манавининг хотинининг олдига боргин-да, агар тан олса, уни тошбўрон қилгин», дедилар. У ўша аёлнинг олдига борган эди, у тан олди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам уни тошбўрон қилишга буюрдилар».
932/3- بَاب: إِذَا اشْتَرَطَ فِي الْمُزَارَعَةِ
932.3-боб.
Музораъада «қачон Хоҳласам сени чиқариб юбораман» деб шарт қўйса...
1163/2730 - عَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: لَمَّا فَدَعَ أَهْلُ خَيْبَرَ عَبْدَ اللهِ بْنَ عُمَرَ، قَامَ عُمَرُ خَطِيبًا فَقَالَ: إِنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم كَانَ عَامَلَ يَهُودَ خَيْبَرَ عَلَى أَمْوَالِهِمْ، وَقَالَ: «نُقِرُّكُمْ مَا أَقَرَّكُمُ اللهُ». وَإِنَّ عَبْدَ اللهِ بْنَ عُمَرَ خَرَجَ إِلَى مَالِهِ هُنَاكَ، فَعُدِيَ عَلَيْهِ مِنَ اللَّيْلِ، فَفُدِعَتْ يَدَاهُ وَرِجْلَاهُ، وَلَيْسَ لَنَا هُنَاكَ عَدُوٌّ غَيْرُهُمْ، هُمْ عَدُوُّنَا وَتُهَمَتُنَا، وَقَدْ رَأَيْتُ إِجْلَاءَهُمْ. فَلَمَّا أَجْمَعَ عُمَرُ عَلَى ذَلِكَ أَتَاهُ أَحَدُ بَنِي أَبِي الْحُقَيْقِ، فَقَالَ: يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ، أَتُخْرِجُنَا وَقَدْ أَقَرَّنَا مُحَمَّدٌ صلى الله عليه وسلم وَعَامَلَنَا عَلَى الْأَمْوَالِ، وَشَرَطَ ذَلِكَ لَنَا؟ فَقَالَ عُمَرُ: أَظَنَنْتَ أَنِّي نَسِيتُ قَوْلَ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «كَيْفَ بِكَ إِذَا أُخْرِجْتَ مِنْ خَيْبَرَ تَعْدُو بِكَ قَلُوصُكَ لَيْلَةً بَعْدَ لَيْلَةٍ»، فَقَالَ: كَانَتْ هَذِهِ هُزَيْلَةً مِنْ أَبِي الْقَاسِمِ، قَالَ: كَذَبْتَ يَا عَدُوَّ اللهِ، فَأَجْلَاهُمْ عُمَرُ، وَأَعْطَاهُمْ قِيمَةَ مَا كَانَ لَهُمْ مِنَ الثَّمَرِ، مَالًا وَإِبِلًا وَعُرُوضًا مِنْ أَقْتَابٍ وَحِبَالٍ وَغَيْرِ ذَلِكَ.
933/4- بَاب: الشُّرُوطِ فِي الْجِهَادِ وَالْمُصَالَحَةِ مَعَ أَهْلِ الْحَرْب،ِ
وَكِتَابَةِ الشُّرُوطِ
933.4-боб.
Жиҳоддаги шартлар ҳамда аҳли ҳарб билан сулҳ тузиш ва шартларни ёзиш ҳақида
1164/2731 و2732- عَنِ الْمِسْوَرِ بْنِ مَخْرَمَةَ وَمَرْوَانَ قَالَا: خَرَجَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم زَمَنَ الْحُدَيْبِيَةِ، حَتَّى إذا كَانُوا بِبَعْضِ الطَّرِيقِ قَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «إِنَّ خَالِدَ بْنَ الْوَلِيدِ بِالْغَمِيمِ، فِي خَيْلٍ لِقُرَيْشٍ طَلِيعَةً، فَخُذُوا ذَاتَ الْيَمِينِ»، فَوَاللهِ مَا شَعَرَ بِهِمْ خَالِدٌ حَتَّى إِذَا هُمْ بِقَتَرَةِ الْجَيْشِ، فَانْطَلَقَ يَرْكُضُ نَذِيرًا لِقُرَيْشٍ، وَسَارَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم حَتَّى إِذَا كَانَ بِالثَّنِيَّةِ الَّتِي يُهْبَطُ عَلَيْهِمْ مِنْهَا، بَرَكَتْ بِهِ رَاحِلَتُهُ، فَقَالَ النَّاسُ: حَلْ حَلْ، فَأَلَحَّتْ، فَقَالُوا: خَلَأَتِ الْقَصْوَاءُ، خَلَأَتِ الْقَصْوَاءُ، فَقَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «مَا خَلَأَتِ الْقَصْوَاءُ، وَمَا ذَاكَ لَهَا بِخُلُقٍ، وَلَكِنْ حَبَسَهَا حَابِسُ الْفِيلِ». ثُمَّ قَالَ: «وَالَّذِي نَفْسِي بِيَدِهِ، لَا يَسْأَلُونِي خُطَّةً يُعَظِّمُونَ فِيهَا حُرُمَاتِ اللهِ إِلَّا أَعْطَيْتُهُمْ إِيَّاهَا». ثُمَّ زَجَرَهَا فَوَثَبَتْ، قَالَ: فَعَدَلَ عَنْهُمْ حَتَّى نَزَلَ بِأَقْصَى الْحُدَيْبِيَةِ عَلَى ثَـمَدٍ قَلِيلِ الْمَاءِ، يَتَبَرَّضُهُ النَّاسُ تَبَرُّضًا، فَلَمْ يُلَبِّثْهُ النَّاسُ حَتَّى نَزَحُوهُ، وَشُكِيَ إِلَى رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم الْعَطَشُ، فَانْتَزَعَ سَهْمًا مِنْ كِنَانَتِهِ، ثُمَّ أَمَرَهُمْ أَنْ يَجْعَلُوهُ فِيهِ، فَوَاللهِ مَا زَالَ يَجِيشُ لَهُمْ بِالرِّيِّ حَتَّى صَدَرُوا عَنْهُ، فَبَيْنَمَا هُمْ كَذَلِكَ إِذْ جَاءَ بُدَيْلُ بْنُ وَرْقَاءَ الْخُزَاعِيُّ فِي نَفَرٍ مِنْ قَوْمِهِ مِنْ خُزَاعَةَ، وَكَانُوا عَيْبَةَ نُصْحِ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم مِنْ أَهْلِ تِهَامَةَ، فَقَالَ: إِنِّي تَرَكْتُ كَعْبَ بْنَ لُؤَيٍّ وَعَامِرَ بْنَ لُؤَيٍّ نَزَلُوا أَعْدَادَ مِيَاهِ الْحُدَيْبِيَةِ، وَمَعَهُمُ الْعُوذُ الْمَطَافِيلُ، وَهُمْ مُقَاتِلُوكَ وَصَادُّوكَ عَنِ الْبَيْتِ، فَقَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «إِنَّا لَمْ نَجِئْ لِقِتَالِ أَحَدٍ، وَلَكِنَّا جِئْنَا مُعْتَمِرِينَ، وَإِنَّ قُرَيْشًا قَدْ نَهِكَتْهُمُ الْحَرْبُ، وَأَضَرَّتْ بِهِمْ، فَإِنْ شَاءُوا مَادَدْتُهُمْ مُدَّةً، وَيُخَلُّوا بَيْنِي وَبَيْنَ النَّاسِ، فَإِنْ أَظْهَرْ، فَإِنْ شَاءُوا أَنْ يَدْخُلُوا فِيمَا دَخَلَ فِيهِ النَّاسُ فَعَلُوا، وَإِلَّا فَقَدْ جَمُّوا، وَإِنْ هُمْ أَبَوْا، فَوَالَّذِي نَفْسِي بِيَدِهِ، لَأُقَاتِلَنَّهُمْ عَلَى أَمْرِي هَذَا حَتَّى تَنْفَرِدَ سَالِفَتِي، وَلَيُنْفِذَنَّ اللهُ أَمْرَهُ». فَقَالَ بُدَيْلٌ: سَأُبَلِّغُهُمْ مَا تَقُولُ.
قَالَ: فَانْطَلَقَ حَتَّى أَتَى قُرَيْشًا، قَالَ: إِنَّا قَدْ جِئْنَاكُمْ مِنْ هَذَا الرَّجُلِ، وَسَـمِعْنَاهُ يَقُولُ قَوْلًا، فَإِنْ شِئْتُمْ أَنْ نَعْرِضَهُ عَلَيْكُمْ فَعَلْنَا، فَقَالَ سُفَهَاؤُهُمْ: لَا حَاجَةَ لَنَا أَنْ تُخْبِرَنَا عَنْهُ بِشَيْءٍ، وَقَالَ ذَوُو الرَّأْيِ مِنْهُمْ: هَاتِ مَا سَمِعْتَهُ يَقُولُ، قَالَ: سَـمِعْتُهُ يَقُولُ: كَذَا وَكَذَا، فَحَدَّثَهُمْ بـِمَا قَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم، فَقَامَ عُرْوَةُ بْنُ مَسْعُودٍ فَقَالَ: أَيْ قَوْمِ، أَلَسْتُمْ بِالْوَالِدِ؟ قَالُوا: بَلَى، قَالَ: أَوَلَسْتُ بِالْوَلَدِ؟ قَالُوا: بَلَى، قَالَ: فَهَلْ تَتَّهِمُونِي؟ قَالُوا: لَا، قَالَ: أَلَسْتُمْ تَعْلَمُونَ أَنِّي اسْتَنْفَرْتُ أَهْلَ عُكَاظٍ، فَلَمَّا بَلَّحُوا عَلَيَّ جِئْتُكُمْ بِأَهْلِي وَوَلَدِي وَمَنْ أَطَاعَنِي؟ قَالُوا: بَلَى، قَالَ: فَإِنَّ هَذَا قَدْ عَرَضَ لَكُمْ خُطَّةَ رُشْدٍ، اقْبَلُوهَا وَدَعُونِي آتِهِ، قَالُوا: ائْتِهِ، فَأَتَاهُ، فَجَعَلَ يُكَلِّمُ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم، فَقَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم نَحْوًا مِنْ قَوْلِهِ لِبُدَيْلٍ، فَقَالَ عُرْوَةُ عِنْدَ ذَلِكَ: أَيْ مُحَمَّدُ، أَرَأَيْتَ إِنِ اسْتَأْصَلْتَ أَمْرَ قَوْمِكَ، هَلْ سَمِعْتَ بِأَحَدٍ مِنَ الْعَرَبِ اجْتَاحَ أَهْلَهُ قَبْلَكَ؟ وَإِنْ تَكُنِ الْأُخْرَى، فَإِنِّي وَاللهِ لَأَرَى وُجُوهًا، وَإِنِّي لَأَرَى أَشْوَابًا مِنَ النَّاسِ خَلِيقًا أَنْ يَفِرُّوا وَيَدَعُوكَ، فَقَالَ لَهُ أَبُو بَكْرٍ: امْصُصْ بَظْرَ اللَّاتِ، أَنَحْنُ نَفِرُّ عَنْهُ وَنَدَعُهُ؟ فَقَالَ: مَنْ ذَا؟ قَالُوا: أَبُو بَكْرٍ، قَالَ: أَمَا وَالَّذِي نَفْسِي بِيَدِهِ لَوْلَا يَدٌ كَانَتْ لَكَ عِنْدِي لَمْ أَجْزِكَ بِهَا لَأَجَبْتُكَ: قَالَ: وَجَعَلَ يُكَلِّمُ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم فَكُلَّمَا تَكَلَّمَ أَخَذَ بِلِحْيَتِهِ، وَالْمُغِيرَةُ بْنُ شُعْبَةَ قَائِمٌ عَلَى رَأْسِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم، وَمَعَهُ السَّيْفُ وَعَلَيْهِ الْمِغْفَرُ، فَكُلَّمَا أَهْوَى عُرْوَةُ بِيَدِهِ إِلَى لِحْيَةِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم ضَرَبَ يَدَهُ بِنَعْلِ السَّيْفِ، وَقَالَ لَهُ: أَخِّرْ يَدَكَ عَنْ لِحْيَةِ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم، فَرَفَعَ عُرْوَةُ رَأْسَهُ، فَقَالَ: مَنْ هَذَا؟ قَالُوا: الْمُغِيرَةُ بْنُ شُعْبَةَ، فَقَالَ: أَيْ غُدَرُ، أَلَسْتُ أَسْعَى فِي غَدْرَتِكَ؟ وَكَانَ الْمُغِيرَةُ صَحِبَ قَوْمًا فِي الْجَاهِلِيَّةِ فَقَتَلَهُمْ وَأَخَذَ أَمْوَالَهُمْ، ثُمَّ جَاءَ فَأَسْلَمَ، فَقَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «أَمَّا الْإِسْلَامَ فَأَقْبَلُ، وَأَمَّا الْمَالَ فَلَسْتُ مِنْهُ فِي شَيْءٍ». ثُمَّ إِنَّ عُرْوَةَ جَعَلَ يَرْمُقُ أَصْحَابَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم بِعَيْنَيْهِ. قَالَ: فَوَاللهِ مَا تَنَخَّمَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم نُخَامَةً إِلَّا وَقَعَتْ فِي كَفِّ رَجُلٍ مِنْهُمْ، فَدَلَكَ بِهَا وَجْهَهُ وَجِلْدَهُ، وَإِذَا أَمَرَهُمُ ابْتَدَرُوا أَمْرَهُ، وَإِذَا تَوَضَّأَ كَادُوا يَقْتَتِلُونَ عَلَى وَضُوئِهِ، وَإِذَا تَكَلَّمَ خَفَضُوا أَصْوَاتَهُمْ عِنْدَهُ، وَمَا يُحِدُّونَ إِلَيْهِ النَّظَرَ تَعْظِيمًا لَهُ، فَرَجَعَ عُرْوَةُ إِلَى أَصْحَابِهِ، فَقَالَ: أَيْ قَوْمِ، وَاللهِ لَقَدْ وَفَدْتُ عَلَى الْمُلُوكِ، وَوَفَدْتُ عَلَى قَيْصَرَ وَكِسْرَى وَالنَّجَاشِيِّ، وَاللهِ إِنْ رَأَيْتُ مَلِكًا قَطُّ يُعَظِّمُهُ أَصْحَابُهُ مَا يُعَظِّمُ أَصْحَابُ مُحَمَّدٍ صلى الله عليه وسلم مُحَمَّدًا، وَاللهِ إِنْ تَنَخَّمَ نُخَامَةً إِلَّا وَقَعَتْ فِي كَفِّ رَجُلٍ مِنْهُمْ فَدَلَكَ بِهَا وَجْهَهُ وَجِلْدَهُ، وَإِذَا أَمَرَهُمُ ابْتَدَرُوا أَمْرَهُ، وَإِذَا تَوَضَّأَ كَادُوا يَقْتَتِلُونَ عَلَى وَضُوئِهِ، وَإِذَا تَكَلَّمَ خَفَضُوا أَصْوَاتَهُمْ عِنْدَهُ، وَمَا يُحِدُّونَ إِلَيْهِ النَّظَرَ تَعْظِيمًا لَهُ، وَإِنَّهُ قَدْ عَرَضَ عَلَيْكُمْ خُطَّةَ رُشْدٍ، فَاقْبَلُوهَا، فَقَالَ رَجُلٌ مِنْ بَنِي كِنَانَةَ: دَعُونِي آتِيهِ، فَقَالُوا: ائْتِهِ، فَلَمَّا أَشْرَفَ عَلَى النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم وَأَصْحَابِهِ، قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «هَذَا فُلَانٌ، وَهْوَ مِنْ قَوْمٍ يُعَظِّمُونَ الْبُدْنَ، فَابْعَثُوهَا لَهُ». فَبُعِثَتْ لَهُ، وَاسْتَقْبَلَهُ النَّاسُ يُلَبُّونَ، فَلَمَّا رَأَى ذَلِكَ قَالَ: سُبْحَانَ اللهِ، مَا يَنْبَغِي لِهَؤُلَاءِ أَنْ يُصَدُّوا عَنِ الْبَيْتِ، فَلَمَّا رَجَعَ إِلَى أَصْحَابِهِ قَالَ: رَأَيْتُ الْبُدْنَ قَدْ قُلِّدَتْ وَأُشْعِرَتْ، فَمَا أَرَى أَنْ يُصَدُّوا عَنِ الْبَيْتِ، فَقَامَ رَجُلٌ مِنْهُمْ يُقَالُ لَهُ مِكْرَزُ بْنُ حَفْصٍ، فَقَالَ: دَعُونِي آتِيهِ، فَقَالُوا: ائْتِهِ، فَلَمَّا أَشْرَفَ عَلَيْهِمْ، قَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «هَذَا مِكْرَزٌ، وَهْوَ رَجُلٌ فَاجِرٌ». فَجَعَلَ يُكَلِّمُ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم، فَبَيْنَمَا هُوَ يُكَلِّمُهُ إِذْ جَاءَ سُهَيْلُ بْنُ عَمْرٍو، قَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «لَقَدْ سَهُلَ لَكُمْ مِنْ أَمْرِكُمْ». فَقَالَ هَاتِ اكْتُبْ بَيْنَنَا وَبَيْنَكُمْ كِتَابًا، فَدَعَا النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم الْكَاتِبَ، فَقَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «اكْتُبْ: بِسْمِ اللهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ»، قَالَ سُهَيْلٌ: أَمَّا الرَّحْمَنُ فَوَاللهِ مَا أَدْرِي مَا هِيَ، وَلَكِنِ اكْتُبْ: بِاسْمِكَ اللَّهُمَّ، كَمَا كُنْتَ تَكْتُبُ، فَقَالَ الْمُسْلِمُونَ: وَاللهِ لَا نَكْتُبُهَا إِلَّا بِسْمِ اللهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ، فَقَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «اكْتُبْ بِاسْمِكَ اللَّهُمَّ». ثُمَّ قَالَ: «هَذَا مَا قَاضَى عَلَيْهِ مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللهِ». فَقَالَ سُهَيْلٌ: وَاللهِ لَوْ كُنَّا نَعْلَمُ أَنَّكَ رَسُولُ اللهِ مَا صَدَدْنَاكَ عَنِ الْبَيْتِ وَلَا قَاتَلْنَاكَ، وَلَكِنِ اكْتُبْ: مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ اللهِ، فَقَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «وَاللهِ إِنِّي لَرَسُولُ اللهِ وَإِنْ كَذَّبْتُمُونِي، اكْتُبْ مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ اللهِ». فَقَالَ لَهُ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «عَلَى أَنْ تُخَلُّوا بَيْنَنَا وَبَيْنَ الْبَيْتِ فَنَطُوفَ بِهِ». فَقَالَ سُهَيْلٌ: وَاللهِ لَا تَتَحَدَّثُ الْعَرَبُ أَنَّا أُخِذْنَا ضُغْطَةً، وَلَكِنْ ذَلِكَ مِنَ الْعَامِ الْمُقْبِلِ، فَكَتَبَ، فَقَالَ سُهَيْلٌ: وَعَلَى أَنَّهُ لَا يَأْتِيكَ مِنَّا رَجُلٌ، وَإِنْ كَانَ عَلَى دِينِكَ، إِلَّا رَدَدْتَهُ إِلَيْنَا. قَالَ الْمُسْلِمُونَ: سُبْحَانَ اللهِ، كَيْفَ يُرَدُّ إِلَى الْمُشْرِكِينَ وَقَدْ جَاءَ مُسْلِمًا؟
فَبَيْنَمَا هُمْ كَذَلِكَ إِذْ دَخَلَ أَبُو جَنْدَلِ بْنُ سُهَيْلِ بْنِ عَمْرٍو يَرْسُفُ فِي قُيُودِهِ، وَقَدْ خَرَجَ مِنْ أَسْفَلِ مَكَّةَ حَتَّى رَمَى بِنَفْسِهِ بَيْنَ أَظْهُرِ الْمُسْلِمِينَ، فَقَالَ سُهَيْلٌ: هَذَا يَا مُحَمَّدُ أَوَّلُ مَا أُقَاضِيكَ عَلَيْهِ أَنْ تَرُدَّهُ إِلَيَّ، فَقَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «إِنَّا لَمْ نَقْضِ الْكِتَابَ بَعْدُ». قَالَ: فَوَاللهِ إِذًا لَمْ أُصَالِحْكَ عَلَى شَيْءٍ أَبَدًا، قَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «فَأَجِزْهُ لِي». قَالَ: مَا أَنَا بِـمُجِيزِهِ لَكَ، قَالَ: «بَلَى فَافْعَلْ». قَالَ: مَا أَنَا بِفَاعِلٍ، قَالَ مِكْرَزٌ: بَلْ قَدْ أَجَزْنَاهُ لَكَ، قَالَ أَبُو جَنْدَلٍ: أَيْ مَعْشَرَ الْمُسْلِمِينَ، أُرَدُّ إِلَى الْمُشْرِكِينَ وَقَدْ جِئْتُ مُسْلِمًا، أَلَا تَرَوْنَ مَا قَدْ لَقِيتُ؟ وَكَانَ قَدْ عُذِّبَ عَذَابًا شَدِيدًا فِي اللهِ. قَالَ: فَقَالَ عُمَرُ بْنُ الْخَطَّابِ: فَأَتَيْتُ نَبِيَّ اللهِ صلى الله عليه وسلم فَقُلْتُ: أَلَسْتَ نَبِيَّ اللهِ حَقًّا؟ قَالَ: «بَلَى». قُلْتُ: أَلَسْنَا عَلَى الْحَقِّ وَعَدُوُّنَا عَلَى الْبَاطِلِ؟ قَالَ: «بَلَى». قُلْتُ: فَلِمَ نُعْطِي الدَّنِيَّةَ فِي دِينِنَا إِذًا؟ قَالَ: «إِنِّي رَسُولُ اللهِ، وَلَسْتُ أَعْصِيهِ، وَهْوَ نَاصِرِي». قُلْتُ: أَوَلَيْسَ كُنْتَ تُحَدِّثُنَا أَنَّا سَنَأْتِي الْبَيْتَ فَنَطُوفُ بِهِ؟ قَالَ: «بَلَى، فَأَخْبَرْتُكَ أَنَّا نَأْتِيهِ الْعَامَ؟» قَالَ: قُلْتُ: لَا، قَالَ: «فَإِنَّكَ آتِيهِ وَمُطَّوِّفٌ بِهِ». قَالَ: فَأَتَيْتُ أَبَا بَكْرٍ فَقُلْتُ: يَا أَبَا بَكْرٍ، أَلَيْسَ هَذَا نَبِيَّ اللهِ حَقًّا؟ قَالَ: بَلَى، قُلْتُ: أَلَسْنَا عَلَى الْحَقِّ وَعَدُوُّنَا عَلَى الْبَاطِلِ؟ قَالَ: بَلَى، قُلْتُ: فَلِمَ نُعْطِي الدَّنِيَّةَ فِي دِينِنَا إِذًا؟ قَالَ: أَيُّهَا الرَّجُلُ، إِنَّهُ لَرَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم، وَلَيْسَ يَعْصِي رَبَّهُ، وَهْوَ نَاصِرُهُ، فَاسْتَمْسِكْ بِغَرْزِهِ، فَوَاللهِ إِنَّهُ عَلَى الْحَقِّ، قُلْتُ: أَلَيْسَ كَانَ يُحَدِّثُنَا أَنَّا سَنَأْتِي الْبَيْتَ وَنَطُوفُ بِهِ؟ قَالَ: بَلَى، أَفَأَخْبَرَكَ أَنَّكَ تَأْتِيهِ الْعَامَ؟ قُلْتُ: لَا، قَالَ: فَإِنَّكَ آتِيهِ وَمُطَّوِّفٌ بِهِ. قَالَ عُمَرُ رَضِيَ الله عَنْهُ: فَعَمِلْتُ لِذَلِكَ أَعْمَالًا، قَالَ: فَلَمَّا فَرَغَ مِنْ قَضِيَّةِ الْكِتَابِ، قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم لِأَصْحَابِهِ: «قُومُوا فَانْحَرُوا، ثُمَّ احْلِقُوا». قَالَ: فَوَاللهِ مَا قَامَ مِنْهُمْ رَجُلٌ حَتَّى قَالَ ذَلِكَ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ، فَلَمَّا لَمْ يَقُمْ مِنْهُمْ أَحَدٌ دَخَلَ عَلَى أُمِّ سَلَمَةَ، فَذَكَرَ لَهَا مَا لَقِيَ مِنَ النَّاسِ، فَقَالَتْ أُمُّ سَلَمَةَ: يَا نَبِيَّ اللهِ، أَتُحِبُّ ذَلِكَ؟ اخْرُجْ ثُمَّ لَا تُكَلِّمْ أَحَدًا مِنْهُمْ كَلِمَةً حَتَّى تَنْحَرَ بُدْنَكَ، وَتَدْعُوَ حَالِقَكَ فَيَحْلِقَكَ، فَخَرَجَ فَلَمْ يُكَلِّمْ أَحَدًا مِنْهُمْ حَتَّى فَعَلَ ذَلِكَ، نَحَرَ بُدْنَهُ، وَدَعَا حَالِقَهُ فَحَلَقَهُ، فَلَمَّا رَأَوْا ذَلِكَ قَامُوا فَنَحَرُوا وَجَعَلَ بَعْضُهُمْ يَحْلِقُ بَعْضًا، حَتَّى كَادَ بَعْضُهُمْ يَقْتُلُ بَعْضًا غَمًّا، ثُمَّ جَاءَهُ نِسْوَةٌ مُؤْمِنَاتٌ، فَأَنْزَلَ اللهُ تَعَالَى: (يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَا جَاءَكُمُ الْمُؤْمِنَاتُ مُهَاجِرَاتٍ فَامْتَحِنُوهُنَّ) حَتَّى بَلَغَ (بِعِصَمِ الْكَوَافِرِ) [الـممتحنة: 10]. فَطَلَّقَ عُمَرُ يَوْمَئِذٍ امْرَأَتَيْنِ كَانَتَا لَهُ فِي الشِّرْكِ، فَتَزَوَّجَ إِحْدَاهُمَا مُعَاوِيَةُ بْنُ أَبِي سُفْيَانَ، وَالْأُخْرَى صَفْوَانُ بْنُ أُمَيَّةَ.
ثُمَّ رَجَعَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم إِلَى الْمَدِينَةِ فَجَاءَهُ أَبُو بَصِيرٍ، رَجُلٌ مِنْ قُرَيْشٍ وَهْوَ مُسْلِمٌ، فَأَرْسَلُوا فِي طَلَبِهِ رَجُلَيْنِ، فَقَالُوا: الْعَهْدَ الَّذِي جَعَلْتَ لَنَا، فَدَفَعَهُ إِلَى الرَّجُلَيْنِ، فَخَرَجَا بِهِ حَتَّى بَلَغَا ذَا الْحُلَيْفَةِ، فَنَزَلُوا يَأْكُلُونَ مِنْ تَـمْرٍ لَهُمْ، فَقَالَ أَبُو بَصِيرٍ لِأَحَدِ الرَّجُلَيْنِ: وَاللهِ إِنِّي لَأَرَى سَيْفَكَ هَذَا يَا فُلَانُ جَيِّدًا، فَاسْتَلَّهُ الْآخَرُ، فَقَالَ: أَجَلْ، وَاللهِ إِنَّهُ لَجَيِّدٌ، لَقَدْ جَرَّبْتُ بِهِ، ثُمَّ جَرَّبْتُ، فَقَالَ أَبُو بَصِيرٍ: أَرِنِي أَنْظُرْ إِلَيْهِ، فَأَمْكَنَهُ مِنْهُ، فَضَرَبَهُ حَتَّى بَرَدَ، وَفَرَّ الْآخَرُ، حَتَّى أَتَى الْمَدِينَةَ، فَدَخَلَ الْمَسْجِدَ يَعْدُو، فَقَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم حِينَ رَآهُ: «لَقَدْ رَأَى هَذَا ذُعْرًا». فَلَمَّا انْتَهَى إِلَى النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: قُتِلَ وَاللهِ صَاحِبِي وَإِنِّي لَمَقْتُولٌ، فَجَاءَ أَبُو بَصِيرٍ: فَقَالَ: يَا نَبِىَّ اللهِ، قَدْ وَاللهِ أَوْفَى اللهُ ذِمَّتَكَ، قَدْ رَدَدْتَنِي إِلَيْهِمْ، ثُمَّ أَنْجَانِي اللهُ مِنْهُمْ، قَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «وَيْلُ أُمِّهِ، مِسْعَرَ حَرْبٍ، لَوْ كَانَ لَهُ أَحَدٌ». فَلَمَّا سَمِعَ ذَلِكَ عَرَفَ أَنَّهُ سَيَرُدُّهُ إِلَيْهِمْ، فَخَرَجَ حَتَّى أَتَى سِيفَ الْبَحْرِ، قَالَ: وَيَنْفَلِتُ مِنْهُمْ أَبُو جَنْدَلِ بْنُ سُهَيْلٍ، فَلَحِقَ بِأَبِي بَصِيرٍ، فَجَعَلَ لَا يَخْرُجُ مِنْ قُرَيْشٍ رَجُلٌ قَدْ أَسْلَمَ إِلَّا لَحِقَ بِأَبِي بَصِيرٍ، حَتَّى اجْتَمَعَتْ مِنْهُمْ عِصَابَةٌ، فَوَاللهِ مَا يَسْمَعُونَ بِعِيرٍ خَرَجَتْ لِقُرَيْشٍ إِلَى الشَّأْمِ إِلَّا اعْتَرَضُوا لَهَا، فَقَتَلُوهُمْ وَأَخَذُوا أَمْوَالَهُمْ، فَأَرْسَلَتْ قُرَيْشٌ إِلَى النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم تُنَاشِدُهُ بِاللهِ وَالرَّحِمِ لَمَّا أَرْسَلَ فَمَنْ أَتَاهُ فَهْوَ آمِنٌ، فَأَرْسَلَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم إِلَيْهِمْ، فَأَنْزَلَ اللهُ تَعَالَى: (وَهُوَ الَّذِي كَفَّ أَيْدِيَهُمْ عَنْكُمْ وَأَيْدِيَكُمْ عَنْهُمْ بِبَطْنِ مَكَّةَ مِنْ بَعْدِ أَنْ أَظْفَرَكُمْ عَلَيْهِمْ) حَتَّى بَلَغَ (الْحَمِيَّةَ حَمِيَّةَ الْجَاهِلِيَّةِ) [الفتح: 24-26]، وَكَانَتْ حَمِيَّتُهُمْ أَنَّهُمْ لَمْ يُقِرُّوا أَنَّهُ نَبِيُّ اللهِ، وَلَمْ يُقِرُّوا بِبِسْمِ اللهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ، وَحَالُوا بَيْنَهُمْ وَبَيْنَ الْبَيْتِ.
1164.2731, 2732. (Имом Бухорий дейдилар:) «Менга Абдуллоҳ ибн Муҳаммад сўзлаб берди: «Бизга Абдурраззоқ сўзлаб берди: «Бизга Маъмар хабар қилди: «Менга Зуҳрий хабар қилди: «Менга Урва ибн Зубайр Мисвар ибн Махрама ва Марвон розияллоҳу анҳумодан – уларнинг ҳар бири шеригининг сўзини тасдиқлайди – ривоят қилиб, хабар қилди:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Ҳудайбия пайтида йўлга чиқдилар. Йўлнинг бир қисмига етганда Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Холид ибн Валид Ғамимда, Қурайш отлиқларининг олдинги бўлинмасида келяпти, ўнг томонга юринглар», дедилар. Аллоҳга қасамки, Холид қўшиннинг чанг-тўзони ичида (уларнинг ўтиб кетганини) билмай қолди. Кейин у Қурайшни огоҳлантириш учун чопганча жўнаб кетди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам йўлда давом этиб, уларнинг устига тушиладиган довонга келганларида, у зотнинг туялари чўкди. Одамлар «чуҳ-чуҳ!» дейишди, лекин у ёпишиб ётиб олди. Шунда улар: «Қасво қайсарлик ўжарлик қиляпти, Қасво қайсарлик қиляпти», дейишди. У зот: «Қасво қайсарлик ўжарлик қилаётгани йўқ, унинг бундай қилиғи йўқ, балки уни филни ушлаган Зот ушлаб қолди», дедилар. Сўнгра: «Жоним қўлида бўлган Зотга қасамки, улар мендан Аллоҳнинг ҳарамларини улуғлашларига оид нимани сўрасалар, буни уларга албатта бераман», дедилар. Кейин (туяни) ниқтаган эдилар, у дарҳол турди. Сўнг у зот улардан бошқа томонга бурилиб, Ҳудайбиянинг энг чекка жойига, саёз бир кўлмак бўйига бориб тушдилар. Одамлар ундан оз-оздан олиб, уни қуритмагунча қўйишмади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга ташналикдан шикоят қилинди. У зот ўқдонларидан бир ўқни чиқардилар-да, уни ўша жойга суқишни буюрдилар. Аллоҳга қасамки, (саҳобалар) тўйиб, у ердан қайтгунларича уларни қондирадиган даражада сув отилиб чиқаверди.
Улар шу ҳолатда турганларида, бирдан Будайл ибн Варқо Хузоъий бир гуруҳ хузоъаликлар билан келиб қолди. Улар Тиҳома аҳлидан бўлиб, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг насиҳатларини оладиган сирдошлардан эди. У: «Мен Каъб ибн Луай ва Омир ибн Луайларни ташлаб келдим. Улар Ҳудайбиянинг серсув жойига тушишган, ёнларида янги туққан, бўталоқли туялари ҳам бор. Улар сиз билан жанг қилишмоқчи, сизни Байтдан тўсишмоқчи», деди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Биз ҳеч ким билан уруш қилгани келганимиз йўқ, балки умра қилгани келганмиз. Қурайшни эса уруш ҳолдан тойдириб, хонавайрон қилган. Агар хоҳлашса, мен уларга муҳлат берай, (шарти шуки) мен билан одамларнинг ўртаси очиқ қўйилади. Агар мен ғолиб бўлиб, улар одамлар кирган нарсага (Исломга) киришни хоҳласалар, шундай қилаверадилар. Акс ҳолда (ғолиб бўлмасам), урушдан дам олган бўлишади. Агар бош тортишса, жоним қўлида бўлган Зотга қасамки, мен бу ишим учун то бўйним узилгунича уларга қарши жанг қиламан ва Аллоҳ Ўз ишини албатта амалга оширади». Будайл: «Мен айтганларингизни уларга албатта етказаман», деди.
У жўнаб кетди ва Қурайшнинг олдига бориб: «Биз сизларнинг олдингизга анави одамнинг олдидан келдик, унинг бир гапларни айтаётганини эшитдик, агар уни сизларга айтишимизни хоҳласангиз, шундай қиламиз», деди. Уларнинг эси пастлари: «У ҳақда бизга бирор нарса айтишингга эҳтиёжимиз йўқ», дейишди. Уларнинг ичидаги оқиллар: «Ундан эшитган гапларингни айт-чи», дейишди. У: «Мен унинг бундай, бундай деяётганини эшитдим» деб, Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам гапирган гапларни уларга сўзлаб берди. Шунда Урва ибн Масъуд туриб: «Эй қавм! Сизлар ота эмасмисизлар?» деди. Улар: «Ҳа (отамиз)», дейишди. У: «Мен фарзанд эмасманми?» деди. Улар: «Ҳа (фарзандсан)», дейишди. У: «Мени ёлғончи деб биласизларми?» деди. Улар: «Йўқ», дейишди. У: «Мен Укоз аҳлини сафарбарликка чорлаганимни, улар ярамагач, аҳлим, болаларим ва менга итоат қилганлар билан олдингизга келганимни билмайсизларми?» деди. Улар: «Ҳа (биламиз)», дейишди. У: «Бу одам сизларга тўғри йўлни таклиф қилибди, уни қабул қилинглар ва менга рухсат беринглар, унинг олдига бориб келай», деди. Улар: «Бориб кел», дейишди. У келиб, Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам билан гаплаша бошлади. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам унга Будайлга айтган гапларига ўхшаш гап айтдилар. Шу пайт Урва: «Эй Муҳаммад! Айт-чи, агар қавмингни таг-туги билан йўқотиб юборадиган бўлсанг, сендан олдин араблардан бирор киши ўз аҳлини қириб юборганини эшитганмисан? Агар иш бошқачага айлангудек бўлса, Аллоҳга қасамки, мен аслзодаларни ҳам кўряпман, сени ташлаб қочишга тайёр аралаш-қуралаш одамларни ҳам кўряпман», деди. Шунда Абу Бакр унга: «Лотнинг бўртиғини сўргур, биз у зотни ташлаб қочамизми?» деди. У: «Ким бу?» деди. «Абу Бакр», дейишди. У: «Жоним қўлида бўлган Зотга қасамки, агар сен менга қилиб, мен сенга қайтара олмаган яхшилигинг бўлмаганида, сенга албатта жавоб қилган бўлар эдим», деди. У Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам билан гаплашар, ҳар гапирганида у зотнинг соқолларидан ушлаб қўяр эди. Муғийра ибн Шуъба ёнида қилич билан, дубулға кийган ҳолда Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг бошлари тепасида турарди. У ҳар гал Урва Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг соқолларига қўл чўзганида қиличнинг қини билан унинг қўлига уриб: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг соқолларидан қўлингни торт», дер эди. Урва бошини кўтариб: «Бу ким?» деди. «Муғийра ибн Шуъба», дейишди. У: «Эй хоин, мен сенинг хиёнатинг сабабли елиб-югурмаганмидим?» деди. – Муғийра жоҳилиятда бир қавм билан дўстлашиб, кейин уларни ўлдириб, молларини тортиб олган эди. Кейин келиб, мусулмон бўлган эди – Шунда Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Мен ундан Исломни қабул қиламан, аммо молга келсак, менинг бунга ҳеч қандай алоқам йўқ», дедилар. Кейин Урва Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг асҳобларини бирма-бир кўздан кечира бошлади.
Аллоҳга қасамки, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам туфлагудек бўлсалар, (саҳобалардан) бирортасининг кафтига тушар ва у уни юзига, баданига суртар эди. У зот уларга бирор нарсани буюрсалар, буйруқларини бажаришга шошишарди. Таҳорат қилсалар, таҳорат сувини талашиб, уришиб кетай дейишарди. Гапирсалар, у зотнинг олдиларида овозларини пастлатишар эди. У зотни улуғлаганларидан юзларига тик боқишмас эди.
Урва ўз асҳобининг олдига қайтиб бориб: «Эй қавм, Аллоҳга қасамки, мен подшоҳларнинг ҳузурида бўлганман. Қайсар, Кисро ва Нажошийларнинг ҳузурида бўлганман. Аллоҳга қасамки, бирорта подшоҳнинг асҳоби Муҳаммаднинг – соллаллоҳу алайҳи васаллам – асҳоблари Муҳаммадни улуғлаганидек улуғлаганини асло кўрмаганман. Аллоҳга қасамки, агар у туфласа, улардан бирор кишининг кафтига тушар ва уни юзига, баданига суртар экан. У уларга бирор нарса буюрса, буйруғини бажаришга шошишар, таҳорат қилса, таҳорат сувини талашиб, уришиб кетай дейишар экан. Гапирса, унинг олдида овозларини пастлатишар, улуғлаганларидан унга тик боқишмас экан. Ҳақиқатда, у сизларга тўғри йўлни таклиф қилибди, уни қабул қилинглар», деди. Шунда Бану Кинонадан бир киши: «Келинглар, унинг олдига мен бориб келай», деди. Улар: «Бориб кел», дейишди. Унинг кўзи Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам ва у зотнинг асҳобларига тушганда, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Бу фалончи, у баданаларни улуғлайдиган қавмдан, уларни (туяларни) унга юборинглар», дедилар.
Шунда (туялар) унга юборилди ва одамлар уни талбия айтган ҳолда қарши олдилар. У буни кўриб: «Субҳаналлоҳ! Буларни Байтдан тўсмаслик керак-ку!» деди. У асҳобларининг ёнига қайтиб келиб: «Мен илги осиб қўйилган ва ўркачи ишъор қилиб қўйилган баданаларни кўрдим. Менимча, уларни Байтдан тўсиш керак эмас», деди. Шунда улардан Микраз ибн Ҳафс деган одам туриб: «Келинглар, унинг олдига мен бориб келай», деди. Улар: «Бориб кел», дейишди. У мусулмонларга яқинлашиб қолганида, Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Бу Микраз, у фожир одам», дедилар. У Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам билан гаплаша бошлади. У гапириб турган эди, бирдан Суҳайл ибн Амр келиб қолди».
Маъмар айтади: «Менга Айюб Икримадан нақл қилиб, хабар бердики, Суҳайл ибн Амр келганида Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ишингиз осон кўчадиган бўлди», деган эканлар».
Суҳайл ибн Амр келиб: «Кел, сизлар билан бизнинг ўртамизда бир шартнома ёзгин», деди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам котибни чақирдилар. Кейин Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Бисмиллаҳир роҳманир роҳийм» («Меҳрибон ва раҳмли Аллоҳ номи билан») деб ёз», дедилар. Суҳайл: «Раҳмонга келсак, Аллоҳга қасамки, мен унинг нималигини билмайман. Лекин, олдинлари ёзганингдек, «Бисмикаллоҳумма» («Сенинг номинг билан, Аллоҳим») деб ёз», деди. Мусулмонлар: «Аллоҳга қасамки, биз фақат «Бисмиллаҳир роҳманир роҳийм»ни ёзамиз», дейишди. Шунда Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Бисмикаллоҳумма»ни ёз», дедилар. Кейин: «Бу – Аллоҳнинг Расули Муҳаммад келишган нарсадир», дедилар. Шунда Суҳайл: «Аллоҳга қасамки, агар биз сени Аллоҳнинг Расули деб билганимизда, сени Байтдан тўсмаган ва сен билан уруш қилмаган бўлар эдик, «Муҳаммад ибн Абдуллоҳ» деб ёз», деди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Аллоҳга қасамки, гарчи сизлар мени ёлғончига чиқарсангиз ҳам, мен Аллоҳнинг Расулиман. «Муҳаммад ибн Абдуллоҳ» деб ёзавер», дедилар».
Зуҳрий айтади: «Бу у зотнинг «Улар мендан Аллоҳнинг ҳарамларини улуғлашларига оид нимани сўрасалар, буни уларга албатта бераман», деганлари учун эди».
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам унга: «Биз билан Байтнинг ўртасини уни тавоф қилишимиз учун очиб қўйилиши шарти билан», дедилар. Суҳайл: «Аллоҳга қасамки, йўқ! Унда араблар «Бизга босим ўтказилибди», деб гап қилишади. Лекин бу (талабингиз) келаси йил бўлади», деди. Шундай деб ёзди. Суҳайл: «Биздан бирор киши сенга борса, гарчи сенинг динингда бўлса ҳам, уни албатта бизга қайтаришинг шарти билан», деди. Мусулмонлар: «Субҳаналлоҳ! Қандай қилиб мушрикларга қайтарилади, ахир у мусулмон бўлиб келган бўлса?!» дейишди. Улар шундай деб туришган эди, бир пайт Абу Жандал ибн Суҳайл ибн Амр кишанларини судраганча кириб келди. У Макканинг қуйи томонидан чиқиб келган экан, келиб мусулмонлар ўртасига ўзини отди. Шунда Суҳайл: «Энди, эй Муҳаммад, сен билан биринчи келишадиган нарсам – уни менга қайтаришингдир», деди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Биз ҳали шартномани тузиб бўлганимизча йўқ», дедилар. У: «Аллоҳга қасамки, ундай бўлса, мен ҳеч қачон сен билан бирор нарсага сулҳ қила олмайман», деди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Уни менга қўйиб бер», дедилар. У: «Уни сенга қўйиб бермайман», деди. У зот: «Йўқ! Шундай қилгин», дедилар. У: «Мен ҳаргиз бундай қилмайман», деди. Микраз: «Биз уни сенга қўйиб бериб бўлганмиз», деди. Абу Жандал: «Эй мусулмонлар жамоаси! Мен мушрикларга қайтариламанми, ахир мусулмон бўлиб келдим-ку?! Нималарга дучор бўлганимни кўрмаяпсизларми?» деди. У Аллоҳнинг йўлида жуда қаттиқ азобланган эди.
Умар ибн Хаттоб бундай деган эди: «Шунда мен Набийюллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг олдиларига келиб: «Сиз Аллоҳнинг ҳақиқий Набийси эмасмисиз?» дедим. У зот: «Ҳа (набийсиман)», дедилар. «Биз ҳақда, душманларимиз эса ботилда эмасми?» дедим. У зот: «Ҳа (ботилда)», дедилар. «У ҳолда нега динимизда бўш келяпмиз?» дедим. У зот: «Албатта, мен Аллоҳнинг Расулиман, мен У Зотга осийлик қилмайман, У Зот менинг мададкоримдир», дедилар. «Сиз бизга: «Биз Байтуллоҳга бориб, уни тавоф қиламиз», демаганмидингиз?» дедим. У зот: «Ҳа (шундай). Мен сенга «Шу йил келамиз», деб айтдимми?» дедилар. «Йўқ!» дедим. У зот: «Албатта, сен келиб, уни тавоф қиласан», дедилар. Кейин Абу Бакрнинг олдига бориб: «Эй Абу Бакр, бу киши Аллоҳнинг ҳақиқий Набийси эмасми?» дедим. У: «Ҳа (шундай)», деди. «Биз ҳақда, душманларимиз эса ботилда эмасми?» дедим. У: «Ҳа (шундай)», деди. «У ҳолда нега динимизда бўш келяпмиз?» дедим. У: «Ҳой инсон! У зот, ҳеч шубҳасиз, Аллоҳнинг Расулидир – соллаллоҳу алайҳи васаллам – Роббларига осийлик қилмайдилар, У Зот у кишининг мададкоридир. Шунинг учун у кишининг этакларини маҳкам тут. Аллоҳга қасамки, у зот ҳақ узрадирлар», деди. Мен: «У зот бизга: «Биз Байтга бориб, уни тавоф қиламиз», деяётган эдилар-ку?» дедим. У: «Ҳа, шундай. У зот сенга шу йил келишингни айтдиларми?» деди. Мен: «Йўқ», дедим. У: «Албатта, сен у ерга келасан ва уни тавоф қиласан», деди».
Зуҳрий айтади: «Умар: «Ана шу (гуноҳимни ювиш) учун кўп амаллар қилдим», деган эди».
Шартнома масаласидан фориғ бўлгач, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ўз асҳобларига: «Туринглар, қурбонликларни сўйиб, кейин сочларингни олдиринглар», дедилар. Аллоҳга қасамки, улардан бирортаси ҳам ўрнидан турмади. Ҳатто у зот буни уч марта қайтардилар. Уларнинг ҳеч бири турмагач, Умму Саламанинг ҳузурига кирдилар ва ўзларига одамлардан етган нарсани унга айтдилар. Шунда Умму Салама: «Эй Аллоҳнинг Набийси, сиз шуни истаяпсизми? Чиқиб, баданаларингизни сўйиб, сартарошингизни чақириб, сочингизни олдирмагунингизча уларнинг ҳеч бирига бирор калима ҳам гапирманг», деди. У зот чиқиб, то ўша нарсаларни бажаргунларича уларнинг ҳеч бирига гапирмадилар. Қурбонликларини сўйдилар. Сартарошларини чақирдилар. (Сартарош) у зотнинг сочларини олди. (Саҳобалар) буни кўргач, туриб, қурбонликларини сўйишди ва бир-бирларининг сочларини ола бошлашди. Улар (буйруқни дарҳол бажармаганлари учун) аламдан бир-бирларини ўлдириб қўяй дейишарди.
Кейин у зотнинг ҳузурларига мўмина аёллар келишди. Шунда Аллоҳ таоло «Эй иймон келтирганлар! Агар сизларга мўминалар ҳижрат қилиб келсалар, уларни имтиҳон қилиб кўринглар» (оятини) «Кофираларни никоҳларингизда ушлаб турманглар»гача нозил қилди.* Умар ўша куни ўзининг ширкда бўлган иккита аёлини талоқ қилди. Улардан бирига Муовия ибн Абу Суфён, иккинчисига эса Сафвон ибн Умайя уйланди.
Сўнгра Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам Мадинага қайтдилар. Кейин у зотнинг олдиларига Абу Басир – қурайшлик одам – мусулмон бўлиб келди. Мушриклар уни сўраб, икки кишини жўнатишди. Улар: «Бизга қилган аҳдинг шу», дейишди. У зот уни ҳалиги икки кишига қайтариб бердилар. Улар уни олиб чиқиб, Зулҳулайфага етиб келишганида хурмоларидан еб олиш учун тушишди. Абу Басир уларнинг бирига: «Эй фалончи, Аллоҳга қасамки, сенинг мана бу қиличинг жуда зўр экан», деди. Шунда иккинчиси ҳам қиличини чиқариб: «Аллоҳга қасамки, бу ҳам жуда зўр, мен уни неча марталаб синаганман», деди. Шунда Абу Басир: «Кўрсат-чи, бир кўрай», деди. У (қиличини) унга берди. (Абу Басир) у билан унинг ўзини урди. У ўлди. Иккинчиси эса қочиб кетди ва Мадинага келиб, югурганча масжидга кириб келди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам уни кўрган заҳоти: «Манави ҳақиқатан бир хавф-хатар кўрибди», дедилар. У Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг олдиларига етиб келгач: «Аллоҳга қасамки, шеригим ўлдирилди, мен ҳам ўлдириламан», деди. Шу пайт Абу Басир келиб: «Эй Аллоҳнинг Набийси, Аллоҳга қасамки, Аллоҳ зиммангиздагини адо этди. Сиз мени уларга қайтариб берган эдингиз, кейин Аллоҳ мени улардан қутқарди», деди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Уруш оловини ёққаннинг онасининг шўри қурсин! Агар унга бирортаси (ёрдамчи) бўлганида... (сенга ким ёрдам берар эди?)» дедилар. (Абу Басир) буни эшитиб, у зот уни яна уларга қайтариб беришларини билди-да, чиқиб кетиб, денгиз соҳилига кетиб қолди.
Абу Жандал ибн Суҳайл ҳам улардан қутулиб чиқиб, Абу Басирга бориб қўшилди. Шу-шу Қурайшдан мусулмон бўлиб чиқққан киши борки, Абу Басирга бориб қўшила бошлади, ниҳоят улардан бир тўда ташкил топди. Аллоҳга қасамки, улар Қурайшнинг бирор карвони Шом томон йўлга чиққанини эшитишса, уларнинг йўлини тўсиб, ўлдирар ва молларини тортиб олишар эди. Шунда Қурайш Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга Аллоҳ ва қариндошлик ҳаққи (Абу Басирни тўхтатиш учун унга) одам юборишларини илтимос қилиб, энди ким у зотга борса, омонда эканини айтиб, элчи жўнатишди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам уларга одам жўнатдилар. Шунда Аллоҳ таоло «У Зот Макка водийсида сизларни уларнинг устидан зафар қозонтирганидан сўнг уларнинг қўлларини сиздан, сизнинг қўлларингизни улардан тўсган Зотдир» (ояти)ни «ҳамият»ни – «жоҳилият ҳамияти»ни жойлаганларида»гача нозил қилди.*
Уларнинг ҳамиятлари шу бўлдики, у зот Аллоҳнинг Набийси эканларига иқрор бўлмадилар ва «Бисмиллаҳир роҳманир роҳийм»га иқрор бўлмадилар ҳамда улар билан Байтнинг ўртасини тўсдилар».
Изоҳ: Ушбу ҳадисда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг тинчликка эришиш учун рақиблар тарафидан қўйилган ҳар қанча шартларга рози бўлганлари Исломнинг нақадар тинчликпарвар дин эканига яққол далилдир. Ислом тарихини ўрганар эканмиз, бунга ўхшаш мисолларга кўплаб дуч келамиз. Шунингдек, душман томонидан аҳдномага хиёнат қилинмагунча мусулмонлар ўз ваъдаларида содиқ турганлари Исломнинг вафодорлик, содиқлик дини эканини ҳам кўрсатади.
* Мумтаҳана сураси, 10-оят. Унинг тўлиқ шакли қуйидагича: «Эй иймон келтирганлар! Агар сизларга мўминалар ҳижрат қилиб келсалар, уларни имтиҳон қилиб кўринглар. Аллоҳ уларнинг иймонини яхши билувчидир. Бас, мўминаликларини билсангиз, уларни кофирларга қайтариб юборманг. Бу(аёл)лар уларга ҳалол эмас ва улар ҳам буларга ҳалол бўлмаслар. Ва у(кофир)ларга нафақа қилган нарсаларини беринглар. Ва агар уларни маҳрларини бериб, никоҳлаб олсангизлар, сизларга гуноҳ бўлмас. Кофираларни никоҳларингизда ушлаб турманглар. Ва нафақа қилган нарсаларингизни сўранглар, улар ҳам нафақа қилган нарсаларини сўрасинлар. Сизлар учун Аллоҳнинг ҳукми шундайдир. У орангизда ҳукм қиладир. Аллоҳ ўта билувчидир, ўта ҳикматлидир».
* Бу ерда Фатҳ сурасининг 24–26-оятлари назарда тутилган. Уларнинг маъно таржимасининг тўлиқ шакли қуйидагича: «У Зот Макка водийсида сизларни уларнинг устидан зафар қозонтирганидан сўнг уларнинг қўлларини сиздан, сизнинг қўлларингизни улардан тўсган Зотдир. Ва Аллоҳ қилаётган амалларингизни кўриб турувчидир. Улар куфр келтирган, сизларни Масжидул-Ҳаромдан, ҳадийни эса ушланиб, ўз жойига етишидан тўсган кишилардир. Агар сиз билмаган мўмин эркаклар ва мўмина аёллар бўлмаганида, сизга билмасдан, уларни ҳалок қилганингиз туфайли зиён етиши бўлмаганида, – Аллоҳ Ўзи хоҳлаганини Ўз раҳматига киритиши учун – агар ажралиб турганларида, улардан кофирларини аламли азоб ила азоблар эдик. Эсла, куфр келтирганлар қалбларида «ҳамият»ни – «жоҳилият ҳамияти»ни жойлаганларида, Аллоҳ Расулига ва мўминларга Ўз сакинасини нозил қилди ва уларга тақво калимасини лозим кўрди, улар бунга ҳақли ва аҳл эдилар. Ва Аллоҳ ҳар бир нарсани ўта билувчидир».
933/4- بَاب: الشُّرُوطِ فِي الْجِهَادِ وَالْمُصَالَحَةِ مَعَ أَهْلِ الْحَرْب،ِ
وَكِتَابَةِ الشُّرُوطِ
933.4-боб.
Жиҳоддаги шартлар ҳамда аҳли ҳарб билан сулҳ тузиш ва шартларни ёзиш ҳақида
1164/2731 و2732- عَنِ الْمِسْوَرِ بْنِ مَخْرَمَةَ وَمَرْوَانَ قَالَا: خَرَجَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم زَمَنَ الْحُدَيْبِيَةِ، حَتَّى إذا كَانُوا بِبَعْضِ الطَّرِيقِ قَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «إِنَّ خَالِدَ بْنَ الْوَلِيدِ بِالْغَمِيمِ، فِي خَيْلٍ لِقُرَيْشٍ طَلِيعَةً، فَخُذُوا ذَاتَ الْيَمِينِ»، فَوَاللهِ مَا شَعَرَ بِهِمْ خَالِدٌ حَتَّى إِذَا هُمْ بِقَتَرَةِ الْجَيْشِ، فَانْطَلَقَ يَرْكُضُ نَذِيرًا لِقُرَيْشٍ، وَسَارَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم حَتَّى إِذَا كَانَ بِالثَّنِيَّةِ الَّتِي يُهْبَطُ عَلَيْهِمْ مِنْهَا، بَرَكَتْ بِهِ رَاحِلَتُهُ، فَقَالَ النَّاسُ: حَلْ حَلْ، فَأَلَحَّتْ، فَقَالُوا: خَلَأَتِ الْقَصْوَاءُ، خَلَأَتِ الْقَصْوَاءُ، فَقَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «مَا خَلَأَتِ الْقَصْوَاءُ، وَمَا ذَاكَ لَهَا بِخُلُقٍ، وَلَكِنْ حَبَسَهَا حَابِسُ الْفِيلِ». ثُمَّ قَالَ: «وَالَّذِي نَفْسِي بِيَدِهِ، لَا يَسْأَلُونِي خُطَّةً يُعَظِّمُونَ فِيهَا حُرُمَاتِ اللهِ إِلَّا أَعْطَيْتُهُمْ إِيَّاهَا». ثُمَّ زَجَرَهَا فَوَثَبَتْ، قَالَ: فَعَدَلَ عَنْهُمْ حَتَّى نَزَلَ بِأَقْصَى الْحُدَيْبِيَةِ عَلَى ثَـمَدٍ قَلِيلِ الْمَاءِ، يَتَبَرَّضُهُ النَّاسُ تَبَرُّضًا، فَلَمْ يُلَبِّثْهُ النَّاسُ حَتَّى نَزَحُوهُ، وَشُكِيَ إِلَى رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم الْعَطَشُ، فَانْتَزَعَ سَهْمًا مِنْ كِنَانَتِهِ، ثُمَّ أَمَرَهُمْ أَنْ يَجْعَلُوهُ فِيهِ، فَوَاللهِ مَا زَالَ يَجِيشُ لَهُمْ بِالرِّيِّ حَتَّى صَدَرُوا عَنْهُ، فَبَيْنَمَا هُمْ كَذَلِكَ إِذْ جَاءَ بُدَيْلُ بْنُ وَرْقَاءَ الْخُزَاعِيُّ فِي نَفَرٍ مِنْ قَوْمِهِ مِنْ خُزَاعَةَ، وَكَانُوا عَيْبَةَ نُصْحِ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم مِنْ أَهْلِ تِهَامَةَ، فَقَالَ: إِنِّي تَرَكْتُ كَعْبَ بْنَ لُؤَيٍّ وَعَامِرَ بْنَ لُؤَيٍّ نَزَلُوا أَعْدَادَ مِيَاهِ الْحُدَيْبِيَةِ، وَمَعَهُمُ الْعُوذُ الْمَطَافِيلُ، وَهُمْ مُقَاتِلُوكَ وَصَادُّوكَ عَنِ الْبَيْتِ، فَقَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «إِنَّا لَمْ نَجِئْ لِقِتَالِ أَحَدٍ، وَلَكِنَّا جِئْنَا مُعْتَمِرِينَ، وَإِنَّ قُرَيْشًا قَدْ نَهِكَتْهُمُ الْحَرْبُ، وَأَضَرَّتْ بِهِمْ، فَإِنْ شَاءُوا مَادَدْتُهُمْ مُدَّةً، وَيُخَلُّوا بَيْنِي وَبَيْنَ النَّاسِ، فَإِنْ أَظْهَرْ، فَإِنْ شَاءُوا أَنْ يَدْخُلُوا فِيمَا دَخَلَ فِيهِ النَّاسُ فَعَلُوا، وَإِلَّا فَقَدْ جَمُّوا، وَإِنْ هُمْ أَبَوْا، فَوَالَّذِي نَفْسِي بِيَدِهِ، لَأُقَاتِلَنَّهُمْ عَلَى أَمْرِي هَذَا حَتَّى تَنْفَرِدَ سَالِفَتِي، وَلَيُنْفِذَنَّ اللهُ أَمْرَهُ». فَقَالَ بُدَيْلٌ: سَأُبَلِّغُهُمْ مَا تَقُولُ.
قَالَ: فَانْطَلَقَ حَتَّى أَتَى قُرَيْشًا، قَالَ: إِنَّا قَدْ جِئْنَاكُمْ مِنْ هَذَا الرَّجُلِ، وَسَـمِعْنَاهُ يَقُولُ قَوْلًا، فَإِنْ شِئْتُمْ أَنْ نَعْرِضَهُ عَلَيْكُمْ فَعَلْنَا، فَقَالَ سُفَهَاؤُهُمْ: لَا حَاجَةَ لَنَا أَنْ تُخْبِرَنَا عَنْهُ بِشَيْءٍ، وَقَالَ ذَوُو الرَّأْيِ مِنْهُمْ: هَاتِ مَا سَمِعْتَهُ يَقُولُ، قَالَ: سَـمِعْتُهُ يَقُولُ: كَذَا وَكَذَا، فَحَدَّثَهُمْ بـِمَا قَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم، فَقَامَ عُرْوَةُ بْنُ مَسْعُودٍ فَقَالَ: أَيْ قَوْمِ، أَلَسْتُمْ بِالْوَالِدِ؟ قَالُوا: بَلَى، قَالَ: أَوَلَسْتُ بِالْوَلَدِ؟ قَالُوا: بَلَى، قَالَ: فَهَلْ تَتَّهِمُونِي؟ قَالُوا: لَا، قَالَ: أَلَسْتُمْ تَعْلَمُونَ أَنِّي اسْتَنْفَرْتُ أَهْلَ عُكَاظٍ، فَلَمَّا بَلَّحُوا عَلَيَّ جِئْتُكُمْ بِأَهْلِي وَوَلَدِي وَمَنْ أَطَاعَنِي؟ قَالُوا: بَلَى، قَالَ: فَإِنَّ هَذَا قَدْ عَرَضَ لَكُمْ خُطَّةَ رُشْدٍ، اقْبَلُوهَا وَدَعُونِي آتِهِ، قَالُوا: ائْتِهِ، فَأَتَاهُ، فَجَعَلَ يُكَلِّمُ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم، فَقَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم نَحْوًا مِنْ قَوْلِهِ لِبُدَيْلٍ، فَقَالَ عُرْوَةُ عِنْدَ ذَلِكَ: أَيْ مُحَمَّدُ، أَرَأَيْتَ إِنِ اسْتَأْصَلْتَ أَمْرَ قَوْمِكَ، هَلْ سَمِعْتَ بِأَحَدٍ مِنَ الْعَرَبِ اجْتَاحَ أَهْلَهُ قَبْلَكَ؟ وَإِنْ تَكُنِ الْأُخْرَى، فَإِنِّي وَاللهِ لَأَرَى وُجُوهًا، وَإِنِّي لَأَرَى أَشْوَابًا مِنَ النَّاسِ خَلِيقًا أَنْ يَفِرُّوا وَيَدَعُوكَ، فَقَالَ لَهُ أَبُو بَكْرٍ: امْصُصْ بَظْرَ اللَّاتِ، أَنَحْنُ نَفِرُّ عَنْهُ وَنَدَعُهُ؟ فَقَالَ: مَنْ ذَا؟ قَالُوا: أَبُو بَكْرٍ، قَالَ: أَمَا وَالَّذِي نَفْسِي بِيَدِهِ لَوْلَا يَدٌ كَانَتْ لَكَ عِنْدِي لَمْ أَجْزِكَ بِهَا لَأَجَبْتُكَ: قَالَ: وَجَعَلَ يُكَلِّمُ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم فَكُلَّمَا تَكَلَّمَ أَخَذَ بِلِحْيَتِهِ، وَالْمُغِيرَةُ بْنُ شُعْبَةَ قَائِمٌ عَلَى رَأْسِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم، وَمَعَهُ السَّيْفُ وَعَلَيْهِ الْمِغْفَرُ، فَكُلَّمَا أَهْوَى عُرْوَةُ بِيَدِهِ إِلَى لِحْيَةِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم ضَرَبَ يَدَهُ بِنَعْلِ السَّيْفِ، وَقَالَ لَهُ: أَخِّرْ يَدَكَ عَنْ لِحْيَةِ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم، فَرَفَعَ عُرْوَةُ رَأْسَهُ، فَقَالَ: مَنْ هَذَا؟ قَالُوا: الْمُغِيرَةُ بْنُ شُعْبَةَ، فَقَالَ: أَيْ غُدَرُ، أَلَسْتُ أَسْعَى فِي غَدْرَتِكَ؟ وَكَانَ الْمُغِيرَةُ صَحِبَ قَوْمًا فِي الْجَاهِلِيَّةِ فَقَتَلَهُمْ وَأَخَذَ أَمْوَالَهُمْ، ثُمَّ جَاءَ فَأَسْلَمَ، فَقَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «أَمَّا الْإِسْلَامَ فَأَقْبَلُ، وَأَمَّا الْمَالَ فَلَسْتُ مِنْهُ فِي شَيْءٍ». ثُمَّ إِنَّ عُرْوَةَ جَعَلَ يَرْمُقُ أَصْحَابَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم بِعَيْنَيْهِ. قَالَ: فَوَاللهِ مَا تَنَخَّمَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم نُخَامَةً إِلَّا وَقَعَتْ فِي كَفِّ رَجُلٍ مِنْهُمْ، فَدَلَكَ بِهَا وَجْهَهُ وَجِلْدَهُ، وَإِذَا أَمَرَهُمُ ابْتَدَرُوا أَمْرَهُ، وَإِذَا تَوَضَّأَ كَادُوا يَقْتَتِلُونَ عَلَى وَضُوئِهِ، وَإِذَا تَكَلَّمَ خَفَضُوا أَصْوَاتَهُمْ عِنْدَهُ، وَمَا يُحِدُّونَ إِلَيْهِ النَّظَرَ تَعْظِيمًا لَهُ، فَرَجَعَ عُرْوَةُ إِلَى أَصْحَابِهِ، فَقَالَ: أَيْ قَوْمِ، وَاللهِ لَقَدْ وَفَدْتُ عَلَى الْمُلُوكِ، وَوَفَدْتُ عَلَى قَيْصَرَ وَكِسْرَى وَالنَّجَاشِيِّ، وَاللهِ إِنْ رَأَيْتُ مَلِكًا قَطُّ يُعَظِّمُهُ أَصْحَابُهُ مَا يُعَظِّمُ أَصْحَابُ مُحَمَّدٍ صلى الله عليه وسلم مُحَمَّدًا، وَاللهِ إِنْ تَنَخَّمَ نُخَامَةً إِلَّا وَقَعَتْ فِي كَفِّ رَجُلٍ مِنْهُمْ فَدَلَكَ بِهَا وَجْهَهُ وَجِلْدَهُ، وَإِذَا أَمَرَهُمُ ابْتَدَرُوا أَمْرَهُ، وَإِذَا تَوَضَّأَ كَادُوا يَقْتَتِلُونَ عَلَى وَضُوئِهِ، وَإِذَا تَكَلَّمَ خَفَضُوا أَصْوَاتَهُمْ عِنْدَهُ، وَمَا يُحِدُّونَ إِلَيْهِ النَّظَرَ تَعْظِيمًا لَهُ، وَإِنَّهُ قَدْ عَرَضَ عَلَيْكُمْ خُطَّةَ رُشْدٍ، فَاقْبَلُوهَا، فَقَالَ رَجُلٌ مِنْ بَنِي كِنَانَةَ: دَعُونِي آتِيهِ، فَقَالُوا: ائْتِهِ، فَلَمَّا أَشْرَفَ عَلَى النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم وَأَصْحَابِهِ، قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «هَذَا فُلَانٌ، وَهْوَ مِنْ قَوْمٍ يُعَظِّمُونَ الْبُدْنَ، فَابْعَثُوهَا لَهُ». فَبُعِثَتْ لَهُ، وَاسْتَقْبَلَهُ النَّاسُ يُلَبُّونَ، فَلَمَّا رَأَى ذَلِكَ قَالَ: سُبْحَانَ اللهِ، مَا يَنْبَغِي لِهَؤُلَاءِ أَنْ يُصَدُّوا عَنِ الْبَيْتِ، فَلَمَّا رَجَعَ إِلَى أَصْحَابِهِ قَالَ: رَأَيْتُ الْبُدْنَ قَدْ قُلِّدَتْ وَأُشْعِرَتْ، فَمَا أَرَى أَنْ يُصَدُّوا عَنِ الْبَيْتِ، فَقَامَ رَجُلٌ مِنْهُمْ يُقَالُ لَهُ مِكْرَزُ بْنُ حَفْصٍ، فَقَالَ: دَعُونِي آتِيهِ، فَقَالُوا: ائْتِهِ، فَلَمَّا أَشْرَفَ عَلَيْهِمْ، قَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «هَذَا مِكْرَزٌ، وَهْوَ رَجُلٌ فَاجِرٌ». فَجَعَلَ يُكَلِّمُ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم، فَبَيْنَمَا هُوَ يُكَلِّمُهُ إِذْ جَاءَ سُهَيْلُ بْنُ عَمْرٍو، قَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «لَقَدْ سَهُلَ لَكُمْ مِنْ أَمْرِكُمْ». فَقَالَ هَاتِ اكْتُبْ بَيْنَنَا وَبَيْنَكُمْ كِتَابًا، فَدَعَا النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم الْكَاتِبَ، فَقَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «اكْتُبْ: بِسْمِ اللهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ»، قَالَ سُهَيْلٌ: أَمَّا الرَّحْمَنُ فَوَاللهِ مَا أَدْرِي مَا هِيَ، وَلَكِنِ اكْتُبْ: بِاسْمِكَ اللَّهُمَّ، كَمَا كُنْتَ تَكْتُبُ، فَقَالَ الْمُسْلِمُونَ: وَاللهِ لَا نَكْتُبُهَا إِلَّا بِسْمِ اللهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ، فَقَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «اكْتُبْ بِاسْمِكَ اللَّهُمَّ». ثُمَّ قَالَ: «هَذَا مَا قَاضَى عَلَيْهِ مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللهِ». فَقَالَ سُهَيْلٌ: وَاللهِ لَوْ كُنَّا نَعْلَمُ أَنَّكَ رَسُولُ اللهِ مَا صَدَدْنَاكَ عَنِ الْبَيْتِ وَلَا قَاتَلْنَاكَ، وَلَكِنِ اكْتُبْ: مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ اللهِ، فَقَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «وَاللهِ إِنِّي لَرَسُولُ اللهِ وَإِنْ كَذَّبْتُمُونِي، اكْتُبْ مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ اللهِ». فَقَالَ لَهُ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «عَلَى أَنْ تُخَلُّوا بَيْنَنَا وَبَيْنَ الْبَيْتِ فَنَطُوفَ بِهِ». فَقَالَ سُهَيْلٌ: وَاللهِ لَا تَتَحَدَّثُ الْعَرَبُ أَنَّا أُخِذْنَا ضُغْطَةً، وَلَكِنْ ذَلِكَ مِنَ الْعَامِ الْمُقْبِلِ، فَكَتَبَ، فَقَالَ سُهَيْلٌ: وَعَلَى أَنَّهُ لَا يَأْتِيكَ مِنَّا رَجُلٌ، وَإِنْ كَانَ عَلَى دِينِكَ، إِلَّا رَدَدْتَهُ إِلَيْنَا. قَالَ الْمُسْلِمُونَ: سُبْحَانَ اللهِ، كَيْفَ يُرَدُّ إِلَى الْمُشْرِكِينَ وَقَدْ جَاءَ مُسْلِمًا؟
فَبَيْنَمَا هُمْ كَذَلِكَ إِذْ دَخَلَ أَبُو جَنْدَلِ بْنُ سُهَيْلِ بْنِ عَمْرٍو يَرْسُفُ فِي قُيُودِهِ، وَقَدْ خَرَجَ مِنْ أَسْفَلِ مَكَّةَ حَتَّى رَمَى بِنَفْسِهِ بَيْنَ أَظْهُرِ الْمُسْلِمِينَ، فَقَالَ سُهَيْلٌ: هَذَا يَا مُحَمَّدُ أَوَّلُ مَا أُقَاضِيكَ عَلَيْهِ أَنْ تَرُدَّهُ إِلَيَّ، فَقَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «إِنَّا لَمْ نَقْضِ الْكِتَابَ بَعْدُ». قَالَ: فَوَاللهِ إِذًا لَمْ أُصَالِحْكَ عَلَى شَيْءٍ أَبَدًا، قَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «فَأَجِزْهُ لِي». قَالَ: مَا أَنَا بِـمُجِيزِهِ لَكَ، قَالَ: «بَلَى فَافْعَلْ». قَالَ: مَا أَنَا بِفَاعِلٍ، قَالَ مِكْرَزٌ: بَلْ قَدْ أَجَزْنَاهُ لَكَ، قَالَ أَبُو جَنْدَلٍ: أَيْ مَعْشَرَ الْمُسْلِمِينَ، أُرَدُّ إِلَى الْمُشْرِكِينَ وَقَدْ جِئْتُ مُسْلِمًا، أَلَا تَرَوْنَ مَا قَدْ لَقِيتُ؟ وَكَانَ قَدْ عُذِّبَ عَذَابًا شَدِيدًا فِي اللهِ. قَالَ: فَقَالَ عُمَرُ بْنُ الْخَطَّابِ: فَأَتَيْتُ نَبِيَّ اللهِ صلى الله عليه وسلم فَقُلْتُ: أَلَسْتَ نَبِيَّ اللهِ حَقًّا؟ قَالَ: «بَلَى». قُلْتُ: أَلَسْنَا عَلَى الْحَقِّ وَعَدُوُّنَا عَلَى الْبَاطِلِ؟ قَالَ: «بَلَى». قُلْتُ: فَلِمَ نُعْطِي الدَّنِيَّةَ فِي دِينِنَا إِذًا؟ قَالَ: «إِنِّي رَسُولُ اللهِ، وَلَسْتُ أَعْصِيهِ، وَهْوَ نَاصِرِي». قُلْتُ: أَوَلَيْسَ كُنْتَ تُحَدِّثُنَا أَنَّا سَنَأْتِي الْبَيْتَ فَنَطُوفُ بِهِ؟ قَالَ: «بَلَى، فَأَخْبَرْتُكَ أَنَّا نَأْتِيهِ الْعَامَ؟» قَالَ: قُلْتُ: لَا، قَالَ: «فَإِنَّكَ آتِيهِ وَمُطَّوِّفٌ بِهِ». قَالَ: فَأَتَيْتُ أَبَا بَكْرٍ فَقُلْتُ: يَا أَبَا بَكْرٍ، أَلَيْسَ هَذَا نَبِيَّ اللهِ حَقًّا؟ قَالَ: بَلَى، قُلْتُ: أَلَسْنَا عَلَى الْحَقِّ وَعَدُوُّنَا عَلَى الْبَاطِلِ؟ قَالَ: بَلَى، قُلْتُ: فَلِمَ نُعْطِي الدَّنِيَّةَ فِي دِينِنَا إِذًا؟ قَالَ: أَيُّهَا الرَّجُلُ، إِنَّهُ لَرَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم، وَلَيْسَ يَعْصِي رَبَّهُ، وَهْوَ نَاصِرُهُ، فَاسْتَمْسِكْ بِغَرْزِهِ، فَوَاللهِ إِنَّهُ عَلَى الْحَقِّ، قُلْتُ: أَلَيْسَ كَانَ يُحَدِّثُنَا أَنَّا سَنَأْتِي الْبَيْتَ وَنَطُوفُ بِهِ؟ قَالَ: بَلَى، أَفَأَخْبَرَكَ أَنَّكَ تَأْتِيهِ الْعَامَ؟ قُلْتُ: لَا، قَالَ: فَإِنَّكَ آتِيهِ وَمُطَّوِّفٌ بِهِ. قَالَ عُمَرُ رَضِيَ الله عَنْهُ: فَعَمِلْتُ لِذَلِكَ أَعْمَالًا، قَالَ: فَلَمَّا فَرَغَ مِنْ قَضِيَّةِ الْكِتَابِ، قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم لِأَصْحَابِهِ: «قُومُوا فَانْحَرُوا، ثُمَّ احْلِقُوا». قَالَ: فَوَاللهِ مَا قَامَ مِنْهُمْ رَجُلٌ حَتَّى قَالَ ذَلِكَ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ، فَلَمَّا لَمْ يَقُمْ مِنْهُمْ أَحَدٌ دَخَلَ عَلَى أُمِّ سَلَمَةَ، فَذَكَرَ لَهَا مَا لَقِيَ مِنَ النَّاسِ، فَقَالَتْ أُمُّ سَلَمَةَ: يَا نَبِيَّ اللهِ، أَتُحِبُّ ذَلِكَ؟ اخْرُجْ ثُمَّ لَا تُكَلِّمْ أَحَدًا مِنْهُمْ كَلِمَةً حَتَّى تَنْحَرَ بُدْنَكَ، وَتَدْعُوَ حَالِقَكَ فَيَحْلِقَكَ، فَخَرَجَ فَلَمْ يُكَلِّمْ أَحَدًا مِنْهُمْ حَتَّى فَعَلَ ذَلِكَ، نَحَرَ بُدْنَهُ، وَدَعَا حَالِقَهُ فَحَلَقَهُ، فَلَمَّا رَأَوْا ذَلِكَ قَامُوا فَنَحَرُوا وَجَعَلَ بَعْضُهُمْ يَحْلِقُ بَعْضًا، حَتَّى كَادَ بَعْضُهُمْ يَقْتُلُ بَعْضًا غَمًّا، ثُمَّ جَاءَهُ نِسْوَةٌ مُؤْمِنَاتٌ، فَأَنْزَلَ اللهُ تَعَالَى: (يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَا جَاءَكُمُ الْمُؤْمِنَاتُ مُهَاجِرَاتٍ فَامْتَحِنُوهُنَّ) حَتَّى بَلَغَ (بِعِصَمِ الْكَوَافِرِ) [الـممتحنة: 10]. فَطَلَّقَ عُمَرُ يَوْمَئِذٍ امْرَأَتَيْنِ كَانَتَا لَهُ فِي الشِّرْكِ، فَتَزَوَّجَ إِحْدَاهُمَا مُعَاوِيَةُ بْنُ أَبِي سُفْيَانَ، وَالْأُخْرَى صَفْوَانُ بْنُ أُمَيَّةَ.
ثُمَّ رَجَعَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم إِلَى الْمَدِينَةِ فَجَاءَهُ أَبُو بَصِيرٍ، رَجُلٌ مِنْ قُرَيْشٍ وَهْوَ مُسْلِمٌ، فَأَرْسَلُوا فِي طَلَبِهِ رَجُلَيْنِ، فَقَالُوا: الْعَهْدَ الَّذِي جَعَلْتَ لَنَا، فَدَفَعَهُ إِلَى الرَّجُلَيْنِ، فَخَرَجَا بِهِ حَتَّى بَلَغَا ذَا الْحُلَيْفَةِ، فَنَزَلُوا يَأْكُلُونَ مِنْ تَـمْرٍ لَهُمْ، فَقَالَ أَبُو بَصِيرٍ لِأَحَدِ الرَّجُلَيْنِ: وَاللهِ إِنِّي لَأَرَى سَيْفَكَ هَذَا يَا فُلَانُ جَيِّدًا، فَاسْتَلَّهُ الْآخَرُ، فَقَالَ: أَجَلْ، وَاللهِ إِنَّهُ لَجَيِّدٌ، لَقَدْ جَرَّبْتُ بِهِ، ثُمَّ جَرَّبْتُ، فَقَالَ أَبُو بَصِيرٍ: أَرِنِي أَنْظُرْ إِلَيْهِ، فَأَمْكَنَهُ مِنْهُ، فَضَرَبَهُ حَتَّى بَرَدَ، وَفَرَّ الْآخَرُ، حَتَّى أَتَى الْمَدِينَةَ، فَدَخَلَ الْمَسْجِدَ يَعْدُو، فَقَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم حِينَ رَآهُ: «لَقَدْ رَأَى هَذَا ذُعْرًا». فَلَمَّا انْتَهَى إِلَى النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: قُتِلَ وَاللهِ صَاحِبِي وَإِنِّي لَمَقْتُولٌ، فَجَاءَ أَبُو بَصِيرٍ: فَقَالَ: يَا نَبِىَّ اللهِ، قَدْ وَاللهِ أَوْفَى اللهُ ذِمَّتَكَ، قَدْ رَدَدْتَنِي إِلَيْهِمْ، ثُمَّ أَنْجَانِي اللهُ مِنْهُمْ، قَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «وَيْلُ أُمِّهِ، مِسْعَرَ حَرْبٍ، لَوْ كَانَ لَهُ أَحَدٌ». فَلَمَّا سَمِعَ ذَلِكَ عَرَفَ أَنَّهُ سَيَرُدُّهُ إِلَيْهِمْ، فَخَرَجَ حَتَّى أَتَى سِيفَ الْبَحْرِ، قَالَ: وَيَنْفَلِتُ مِنْهُمْ أَبُو جَنْدَلِ بْنُ سُهَيْلٍ، فَلَحِقَ بِأَبِي بَصِيرٍ، فَجَعَلَ لَا يَخْرُجُ مِنْ قُرَيْشٍ رَجُلٌ قَدْ أَسْلَمَ إِلَّا لَحِقَ بِأَبِي بَصِيرٍ، حَتَّى اجْتَمَعَتْ مِنْهُمْ عِصَابَةٌ، فَوَاللهِ مَا يَسْمَعُونَ بِعِيرٍ خَرَجَتْ لِقُرَيْشٍ إِلَى الشَّأْمِ إِلَّا اعْتَرَضُوا لَهَا، فَقَتَلُوهُمْ وَأَخَذُوا أَمْوَالَهُمْ، فَأَرْسَلَتْ قُرَيْشٌ إِلَى النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم تُنَاشِدُهُ بِاللهِ وَالرَّحِمِ لَمَّا أَرْسَلَ فَمَنْ أَتَاهُ فَهْوَ آمِنٌ، فَأَرْسَلَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم إِلَيْهِمْ، فَأَنْزَلَ اللهُ تَعَالَى: (وَهُوَ الَّذِي كَفَّ أَيْدِيَهُمْ عَنْكُمْ وَأَيْدِيَكُمْ عَنْهُمْ بِبَطْنِ مَكَّةَ مِنْ بَعْدِ أَنْ أَظْفَرَكُمْ عَلَيْهِمْ) حَتَّى بَلَغَ (الْحَمِيَّةَ حَمِيَّةَ الْجَاهِلِيَّةِ) [الفتح: 24-26]، وَكَانَتْ حَمِيَّتُهُمْ أَنَّهُمْ لَمْ يُقِرُّوا أَنَّهُ نَبِيُّ اللهِ، وَلَمْ يُقِرُّوا بِبِسْمِ اللهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ، وَحَالُوا بَيْنَهُمْ وَبَيْنَ الْبَيْتِ.
1164.2731, 2732. (Имом Бухорий дейдилар:) «Менга Абдуллоҳ ибн Муҳаммад сўзлаб берди: «Бизга Абдурраззоқ сўзлаб берди: «Бизга Маъмар хабар қилди: «Менга Зуҳрий хабар қилди: «Менга Урва ибн Зубайр Мисвар ибн Махрама ва Марвон розияллоҳу анҳумодан – уларнинг ҳар бири шеригининг сўзини тасдиқлайди – ривоят қилиб, хабар қилди:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Ҳудайбия пайтида йўлга чиқдилар. Йўлнинг бир қисмига етганда Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Холид ибн Валид Ғамимда, Қурайш отлиқларининг олдинги бўлинмасида келяпти, ўнг томонга юринглар», дедилар. Аллоҳга қасамки, Холид қўшиннинг чанг-тўзони ичида (уларнинг ўтиб кетганини) билмай қолди. Кейин у Қурайшни огоҳлантириш учун чопганча жўнаб кетди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам йўлда давом этиб, уларнинг устига тушиладиган довонга келганларида, у зотнинг туялари чўкди. Одамлар «чуҳ-чуҳ!» дейишди, лекин у ёпишиб ётиб олди. Шунда улар: «Қасво қайсарлик ўжарлик қиляпти, Қасво қайсарлик қиляпти», дейишди. У зот: «Қасво қайсарлик ўжарлик қилаётгани йўқ, унинг бундай қилиғи йўқ, балки уни филни ушлаган Зот ушлаб қолди», дедилар. Сўнгра: «Жоним қўлида бўлган Зотга қасамки, улар мендан Аллоҳнинг ҳарамларини улуғлашларига оид нимани сўрасалар, буни уларга албатта бераман», дедилар. Кейин (туяни) ниқтаган эдилар, у дарҳол турди. Сўнг у зот улардан бошқа томонга бурилиб, Ҳудайбиянинг энг чекка жойига, саёз бир кўлмак бўйига бориб тушдилар. Одамлар ундан оз-оздан олиб, уни қуритмагунча қўйишмади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга ташналикдан шикоят қилинди. У зот ўқдонларидан бир ўқни чиқардилар-да, уни ўша жойга суқишни буюрдилар. Аллоҳга қасамки, (саҳобалар) тўйиб, у ердан қайтгунларича уларни қондирадиган даражада сув отилиб чиқаверди.
Улар шу ҳолатда турганларида, бирдан Будайл ибн Варқо Хузоъий бир гуруҳ хузоъаликлар билан келиб қолди. Улар Тиҳома аҳлидан бўлиб, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг насиҳатларини оладиган сирдошлардан эди. У: «Мен Каъб ибн Луай ва Омир ибн Луайларни ташлаб келдим. Улар Ҳудайбиянинг серсув жойига тушишган, ёнларида янги туққан, бўталоқли туялари ҳам бор. Улар сиз билан жанг қилишмоқчи, сизни Байтдан тўсишмоқчи», деди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Биз ҳеч ким билан уруш қилгани келганимиз йўқ, балки умра қилгани келганмиз. Қурайшни эса уруш ҳолдан тойдириб, хонавайрон қилган. Агар хоҳлашса, мен уларга муҳлат берай, (шарти шуки) мен билан одамларнинг ўртаси очиқ қўйилади. Агар мен ғолиб бўлиб, улар одамлар кирган нарсага (Исломга) киришни хоҳласалар, шундай қилаверадилар. Акс ҳолда (ғолиб бўлмасам), урушдан дам олган бўлишади. Агар бош тортишса, жоним қўлида бўлган Зотга қасамки, мен бу ишим учун то бўйним узилгунича уларга қарши жанг қиламан ва Аллоҳ Ўз ишини албатта амалга оширади». Будайл: «Мен айтганларингизни уларга албатта етказаман», деди.
У жўнаб кетди ва Қурайшнинг олдига бориб: «Биз сизларнинг олдингизга анави одамнинг олдидан келдик, унинг бир гапларни айтаётганини эшитдик, агар уни сизларга айтишимизни хоҳласангиз, шундай қиламиз», деди. Уларнинг эси пастлари: «У ҳақда бизга бирор нарса айтишингга эҳтиёжимиз йўқ», дейишди. Уларнинг ичидаги оқиллар: «Ундан эшитган гапларингни айт-чи», дейишди. У: «Мен унинг бундай, бундай деяётганини эшитдим» деб, Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам гапирган гапларни уларга сўзлаб берди. Шунда Урва ибн Масъуд туриб: «Эй қавм! Сизлар ота эмасмисизлар?» деди. Улар: «Ҳа (отамиз)», дейишди. У: «Мен фарзанд эмасманми?» деди. Улар: «Ҳа (фарзандсан)», дейишди. У: «Мени ёлғончи деб биласизларми?» деди. Улар: «Йўқ», дейишди. У: «Мен Укоз аҳлини сафарбарликка чорлаганимни, улар ярамагач, аҳлим, болаларим ва менга итоат қилганлар билан олдингизга келганимни билмайсизларми?» деди. Улар: «Ҳа (биламиз)», дейишди. У: «Бу одам сизларга тўғри йўлни таклиф қилибди, уни қабул қилинглар ва менга рухсат беринглар, унинг олдига бориб келай», деди. Улар: «Бориб кел», дейишди. У келиб, Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам билан гаплаша бошлади. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам унга Будайлга айтган гапларига ўхшаш гап айтдилар. Шу пайт Урва: «Эй Муҳаммад! Айт-чи, агар қавмингни таг-туги билан йўқотиб юборадиган бўлсанг, сендан олдин араблардан бирор киши ўз аҳлини қириб юборганини эшитганмисан? Агар иш бошқачага айлангудек бўлса, Аллоҳга қасамки, мен аслзодаларни ҳам кўряпман, сени ташлаб қочишга тайёр аралаш-қуралаш одамларни ҳам кўряпман», деди. Шунда Абу Бакр унга: «Лотнинг бўртиғини сўргур, биз у зотни ташлаб қочамизми?» деди. У: «Ким бу?» деди. «Абу Бакр», дейишди. У: «Жоним қўлида бўлган Зотга қасамки, агар сен менга қилиб, мен сенга қайтара олмаган яхшилигинг бўлмаганида, сенга албатта жавоб қилган бўлар эдим», деди. У Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам билан гаплашар, ҳар гапирганида у зотнинг соқолларидан ушлаб қўяр эди. Муғийра ибн Шуъба ёнида қилич билан, дубулға кийган ҳолда Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг бошлари тепасида турарди. У ҳар гал Урва Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг соқолларига қўл чўзганида қиличнинг қини билан унинг қўлига уриб: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг соқолларидан қўлингни торт», дер эди. Урва бошини кўтариб: «Бу ким?» деди. «Муғийра ибн Шуъба», дейишди. У: «Эй хоин, мен сенинг хиёнатинг сабабли елиб-югурмаганмидим?» деди. – Муғийра жоҳилиятда бир қавм билан дўстлашиб, кейин уларни ўлдириб, молларини тортиб олган эди. Кейин келиб, мусулмон бўлган эди – Шунда Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Мен ундан Исломни қабул қиламан, аммо молга келсак, менинг бунга ҳеч қандай алоқам йўқ», дедилар. Кейин Урва Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг асҳобларини бирма-бир кўздан кечира бошлади.
Аллоҳга қасамки, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам туфлагудек бўлсалар, (саҳобалардан) бирортасининг кафтига тушар ва у уни юзига, баданига суртар эди. У зот уларга бирор нарсани буюрсалар, буйруқларини бажаришга шошишарди. Таҳорат қилсалар, таҳорат сувини талашиб, уришиб кетай дейишарди. Гапирсалар, у зотнинг олдиларида овозларини пастлатишар эди. У зотни улуғлаганларидан юзларига тик боқишмас эди.
Урва ўз асҳобининг олдига қайтиб бориб: «Эй қавм, Аллоҳга қасамки, мен подшоҳларнинг ҳузурида бўлганман. Қайсар, Кисро ва Нажошийларнинг ҳузурида бўлганман. Аллоҳга қасамки, бирорта подшоҳнинг асҳоби Муҳаммаднинг – соллаллоҳу алайҳи васаллам – асҳоблари Муҳаммадни улуғлаганидек улуғлаганини асло кўрмаганман. Аллоҳга қасамки, агар у туфласа, улардан бирор кишининг кафтига тушар ва уни юзига, баданига суртар экан. У уларга бирор нарса буюрса, буйруғини бажаришга шошишар, таҳорат қилса, таҳорат сувини талашиб, уришиб кетай дейишар экан. Гапирса, унинг олдида овозларини пастлатишар, улуғлаганларидан унга тик боқишмас экан. Ҳақиқатда, у сизларга тўғри йўлни таклиф қилибди, уни қабул қилинглар», деди. Шунда Бану Кинонадан бир киши: «Келинглар, унинг олдига мен бориб келай», деди. Улар: «Бориб кел», дейишди. Унинг кўзи Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам ва у зотнинг асҳобларига тушганда, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Бу фалончи, у баданаларни улуғлайдиган қавмдан, уларни (туяларни) унга юборинглар», дедилар.
Шунда (туялар) унга юборилди ва одамлар уни талбия айтган ҳолда қарши олдилар. У буни кўриб: «Субҳаналлоҳ! Буларни Байтдан тўсмаслик керак-ку!» деди. У асҳобларининг ёнига қайтиб келиб: «Мен илги осиб қўйилган ва ўркачи ишъор қилиб қўйилган баданаларни кўрдим. Менимча, уларни Байтдан тўсиш керак эмас», деди. Шунда улардан Микраз ибн Ҳафс деган одам туриб: «Келинглар, унинг олдига мен бориб келай», деди. Улар: «Бориб кел», дейишди. У мусулмонларга яқинлашиб қолганида, Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Бу Микраз, у фожир одам», дедилар. У Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам билан гаплаша бошлади. У гапириб турган эди, бирдан Суҳайл ибн Амр келиб қолди».
Маъмар айтади: «Менга Айюб Икримадан нақл қилиб, хабар бердики, Суҳайл ибн Амр келганида Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ишингиз осон кўчадиган бўлди», деган эканлар».
Суҳайл ибн Амр келиб: «Кел, сизлар билан бизнинг ўртамизда бир шартнома ёзгин», деди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам котибни чақирдилар. Кейин Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Бисмиллаҳир роҳманир роҳийм» («Меҳрибон ва раҳмли Аллоҳ номи билан») деб ёз», дедилар. Суҳайл: «Раҳмонга келсак, Аллоҳга қасамки, мен унинг нималигини билмайман. Лекин, олдинлари ёзганингдек, «Бисмикаллоҳумма» («Сенинг номинг билан, Аллоҳим») деб ёз», деди. Мусулмонлар: «Аллоҳга қасамки, биз фақат «Бисмиллаҳир роҳманир роҳийм»ни ёзамиз», дейишди. Шунда Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Бисмикаллоҳумма»ни ёз», дедилар. Кейин: «Бу – Аллоҳнинг Расули Муҳаммад келишган нарсадир», дедилар. Шунда Суҳайл: «Аллоҳга қасамки, агар биз сени Аллоҳнинг Расули деб билганимизда, сени Байтдан тўсмаган ва сен билан уруш қилмаган бўлар эдик, «Муҳаммад ибн Абдуллоҳ» деб ёз», деди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Аллоҳга қасамки, гарчи сизлар мени ёлғончига чиқарсангиз ҳам, мен Аллоҳнинг Расулиман. «Муҳаммад ибн Абдуллоҳ» деб ёзавер», дедилар».
Зуҳрий айтади: «Бу у зотнинг «Улар мендан Аллоҳнинг ҳарамларини улуғлашларига оид нимани сўрасалар, буни уларга албатта бераман», деганлари учун эди».
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам унга: «Биз билан Байтнинг ўртасини уни тавоф қилишимиз учун очиб қўйилиши шарти билан», дедилар. Суҳайл: «Аллоҳга қасамки, йўқ! Унда араблар «Бизга босим ўтказилибди», деб гап қилишади. Лекин бу (талабингиз) келаси йил бўлади», деди. Шундай деб ёзди. Суҳайл: «Биздан бирор киши сенга борса, гарчи сенинг динингда бўлса ҳам, уни албатта бизга қайтаришинг шарти билан», деди. Мусулмонлар: «Субҳаналлоҳ! Қандай қилиб мушрикларга қайтарилади, ахир у мусулмон бўлиб келган бўлса?!» дейишди. Улар шундай деб туришган эди, бир пайт Абу Жандал ибн Суҳайл ибн Амр кишанларини судраганча кириб келди. У Макканинг қуйи томонидан чиқиб келган экан, келиб мусулмонлар ўртасига ўзини отди. Шунда Суҳайл: «Энди, эй Муҳаммад, сен билан биринчи келишадиган нарсам – уни менга қайтаришингдир», деди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Биз ҳали шартномани тузиб бўлганимизча йўқ», дедилар. У: «Аллоҳга қасамки, ундай бўлса, мен ҳеч қачон сен билан бирор нарсага сулҳ қила олмайман», деди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Уни менга қўйиб бер», дедилар. У: «Уни сенга қўйиб бермайман», деди. У зот: «Йўқ! Шундай қилгин», дедилар. У: «Мен ҳаргиз бундай қилмайман», деди. Микраз: «Биз уни сенга қўйиб бериб бўлганмиз», деди. Абу Жандал: «Эй мусулмонлар жамоаси! Мен мушрикларга қайтариламанми, ахир мусулмон бўлиб келдим-ку?! Нималарга дучор бўлганимни кўрмаяпсизларми?» деди. У Аллоҳнинг йўлида жуда қаттиқ азобланган эди.
Умар ибн Хаттоб бундай деган эди: «Шунда мен Набийюллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг олдиларига келиб: «Сиз Аллоҳнинг ҳақиқий Набийси эмасмисиз?» дедим. У зот: «Ҳа (набийсиман)», дедилар. «Биз ҳақда, душманларимиз эса ботилда эмасми?» дедим. У зот: «Ҳа (ботилда)», дедилар. «У ҳолда нега динимизда бўш келяпмиз?» дедим. У зот: «Албатта, мен Аллоҳнинг Расулиман, мен У Зотга осийлик қилмайман, У Зот менинг мададкоримдир», дедилар. «Сиз бизга: «Биз Байтуллоҳга бориб, уни тавоф қиламиз», демаганмидингиз?» дедим. У зот: «Ҳа (шундай). Мен сенга «Шу йил келамиз», деб айтдимми?» дедилар. «Йўқ!» дедим. У зот: «Албатта, сен келиб, уни тавоф қиласан», дедилар. Кейин Абу Бакрнинг олдига бориб: «Эй Абу Бакр, бу киши Аллоҳнинг ҳақиқий Набийси эмасми?» дедим. У: «Ҳа (шундай)», деди. «Биз ҳақда, душманларимиз эса ботилда эмасми?» дедим. У: «Ҳа (шундай)», деди. «У ҳолда нега динимизда бўш келяпмиз?» дедим. У: «Ҳой инсон! У зот, ҳеч шубҳасиз, Аллоҳнинг Расулидир – соллаллоҳу алайҳи васаллам – Роббларига осийлик қилмайдилар, У Зот у кишининг мададкоридир. Шунинг учун у кишининг этакларини маҳкам тут. Аллоҳга қасамки, у зот ҳақ узрадирлар», деди. Мен: «У зот бизга: «Биз Байтга бориб, уни тавоф қиламиз», деяётган эдилар-ку?» дедим. У: «Ҳа, шундай. У зот сенга шу йил келишингни айтдиларми?» деди. Мен: «Йўқ», дедим. У: «Албатта, сен у ерга келасан ва уни тавоф қиласан», деди».
Зуҳрий айтади: «Умар: «Ана шу (гуноҳимни ювиш) учун кўп амаллар қилдим», деган эди».
Шартнома масаласидан фориғ бўлгач, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ўз асҳобларига: «Туринглар, қурбонликларни сўйиб, кейин сочларингни олдиринглар», дедилар. Аллоҳга қасамки, улардан бирортаси ҳам ўрнидан турмади. Ҳатто у зот буни уч марта қайтардилар. Уларнинг ҳеч бири турмагач, Умму Саламанинг ҳузурига кирдилар ва ўзларига одамлардан етган нарсани унга айтдилар. Шунда Умму Салама: «Эй Аллоҳнинг Набийси, сиз шуни истаяпсизми? Чиқиб, баданаларингизни сўйиб, сартарошингизни чақириб, сочингизни олдирмагунингизча уларнинг ҳеч бирига бирор калима ҳам гапирманг», деди. У зот чиқиб, то ўша нарсаларни бажаргунларича уларнинг ҳеч бирига гапирмадилар. Қурбонликларини сўйдилар. Сартарошларини чақирдилар. (Сартарош) у зотнинг сочларини олди. (Саҳобалар) буни кўргач, туриб, қурбонликларини сўйишди ва бир-бирларининг сочларини ола бошлашди. Улар (буйруқни дарҳол бажармаганлари учун) аламдан бир-бирларини ўлдириб қўяй дейишарди.
Кейин у зотнинг ҳузурларига мўмина аёллар келишди. Шунда Аллоҳ таоло «Эй иймон келтирганлар! Агар сизларга мўминалар ҳижрат қилиб келсалар, уларни имтиҳон қилиб кўринглар» (оятини) «Кофираларни никоҳларингизда ушлаб турманглар»гача нозил қилди.* Умар ўша куни ўзининг ширкда бўлган иккита аёлини талоқ қилди. Улардан бирига Муовия ибн Абу Суфён, иккинчисига эса Сафвон ибн Умайя уйланди.
Сўнгра Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам Мадинага қайтдилар. Кейин у зотнинг олдиларига Абу Басир – қурайшлик одам – мусулмон бўлиб келди. Мушриклар уни сўраб, икки кишини жўнатишди. Улар: «Бизга қилган аҳдинг шу», дейишди. У зот уни ҳалиги икки кишига қайтариб бердилар. Улар уни олиб чиқиб, Зулҳулайфага етиб келишганида хурмоларидан еб олиш учун тушишди. Абу Басир уларнинг бирига: «Эй фалончи, Аллоҳга қасамки, сенинг мана бу қиличинг жуда зўр экан», деди. Шунда иккинчиси ҳам қиличини чиқариб: «Аллоҳга қасамки, бу ҳам жуда зўр, мен уни неча марталаб синаганман», деди. Шунда Абу Басир: «Кўрсат-чи, бир кўрай», деди. У (қиличини) унга берди. (Абу Басир) у билан унинг ўзини урди. У ўлди. Иккинчиси эса қочиб кетди ва Мадинага келиб, югурганча масжидга кириб келди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам уни кўрган заҳоти: «Манави ҳақиқатан бир хавф-хатар кўрибди», дедилар. У Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг олдиларига етиб келгач: «Аллоҳга қасамки, шеригим ўлдирилди, мен ҳам ўлдириламан», деди. Шу пайт Абу Басир келиб: «Эй Аллоҳнинг Набийси, Аллоҳга қасамки, Аллоҳ зиммангиздагини адо этди. Сиз мени уларга қайтариб берган эдингиз, кейин Аллоҳ мени улардан қутқарди», деди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Уруш оловини ёққаннинг онасининг шўри қурсин! Агар унга бирортаси (ёрдамчи) бўлганида... (сенга ким ёрдам берар эди?)» дедилар. (Абу Басир) буни эшитиб, у зот уни яна уларга қайтариб беришларини билди-да, чиқиб кетиб, денгиз соҳилига кетиб қолди.
Абу Жандал ибн Суҳайл ҳам улардан қутулиб чиқиб, Абу Басирга бориб қўшилди. Шу-шу Қурайшдан мусулмон бўлиб чиқққан киши борки, Абу Басирга бориб қўшила бошлади, ниҳоят улардан бир тўда ташкил топди. Аллоҳга қасамки, улар Қурайшнинг бирор карвони Шом томон йўлга чиққанини эшитишса, уларнинг йўлини тўсиб, ўлдирар ва молларини тортиб олишар эди. Шунда Қурайш Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга Аллоҳ ва қариндошлик ҳаққи (Абу Басирни тўхтатиш учун унга) одам юборишларини илтимос қилиб, энди ким у зотга борса, омонда эканини айтиб, элчи жўнатишди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам уларга одам жўнатдилар. Шунда Аллоҳ таоло «У Зот Макка водийсида сизларни уларнинг устидан зафар қозонтирганидан сўнг уларнинг қўлларини сиздан, сизнинг қўлларингизни улардан тўсган Зотдир» (ояти)ни «ҳамият»ни – «жоҳилият ҳамияти»ни жойлаганларида»гача нозил қилди.*
Уларнинг ҳамиятлари шу бўлдики, у зот Аллоҳнинг Набийси эканларига иқрор бўлмадилар ва «Бисмиллаҳир роҳманир роҳийм»га иқрор бўлмадилар ҳамда улар билан Байтнинг ўртасини тўсдилар».
Изоҳ: Ушбу ҳадисда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг тинчликка эришиш учун рақиблар тарафидан қўйилган ҳар қанча шартларга рози бўлганлари Исломнинг нақадар тинчликпарвар дин эканига яққол далилдир. Ислом тарихини ўрганар эканмиз, бунга ўхшаш мисолларга кўплаб дуч келамиз. Шунингдек, душман томонидан аҳдномага хиёнат қилинмагунча мусулмонлар ўз ваъдаларида содиқ турганлари Исломнинг вафодорлик, содиқлик дини эканини ҳам кўрсатади.
* Мумтаҳана сураси, 10-оят. Унинг тўлиқ шакли қуйидагича: «Эй иймон келтирганлар! Агар сизларга мўминалар ҳижрат қилиб келсалар, уларни имтиҳон қилиб кўринглар. Аллоҳ уларнинг иймонини яхши билувчидир. Бас, мўминаликларини билсангиз, уларни кофирларга қайтариб юборманг. Бу(аёл)лар уларга ҳалол эмас ва улар ҳам буларга ҳалол бўлмаслар. Ва у(кофир)ларга нафақа қилган нарсаларини беринглар. Ва агар уларни маҳрларини бериб, никоҳлаб олсангизлар, сизларга гуноҳ бўлмас. Кофираларни никоҳларингизда ушлаб турманглар. Ва нафақа қилган нарсаларингизни сўранглар, улар ҳам нафақа қилган нарсаларини сўрасинлар. Сизлар учун Аллоҳнинг ҳукми шундайдир. У орангизда ҳукм қиладир. Аллоҳ ўта билувчидир, ўта ҳикматлидир».
* Бу ерда Фатҳ сурасининг 24–26-оятлари назарда тутилган. Уларнинг маъно таржимасининг тўлиқ шакли қуйидагича: «У Зот Макка водийсида сизларни уларнинг устидан зафар қозонтирганидан сўнг уларнинг қўлларини сиздан, сизнинг қўлларингизни улардан тўсган Зотдир. Ва Аллоҳ қилаётган амалларингизни кўриб турувчидир. Улар куфр келтирган, сизларни Масжидул-Ҳаромдан, ҳадийни эса ушланиб, ўз жойига етишидан тўсган кишилардир. Агар сиз билмаган мўмин эркаклар ва мўмина аёллар бўлмаганида, сизга билмасдан, уларни ҳалок қилганингиз туфайли зиён етиши бўлмаганида, – Аллоҳ Ўзи хоҳлаганини Ўз раҳматига киритиши учун – агар ажралиб турганларида, улардан кофирларини аламли азоб ила азоблар эдик. Эсла, куфр келтирганлар қалбларида «ҳамият»ни – «жоҳилият ҳамияти»ни жойлаганларида, Аллоҳ Расулига ва мўминларга Ўз сакинасини нозил қилди ва уларга тақво калимасини лозим кўрди, улар бунга ҳақли ва аҳл эдилар. Ва Аллоҳ ҳар бир нарсани ўта билувчидир».
934/5- بَاب: مَا يَجُوزُ مِنَ الْاِشْتِرَاطِ وَالثُّنْيَا فِي الْإِقْرَارِ
934.5-боб.
Жоиз бўлган шартлар ва иқрор бўлишда истисно қилиш ҳамда одамлар ўртасида урф бўлган шартлар ҳақида.
Агар «бир кам юз» ёки «икки кам юз» деб айтса...*
1165/2736 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «إِنَّ ِللهِ تِسْعَةً وَتِسْعِينَ اسْمَا، مِئَةً إِلَّا وَاحِدًا، مَنْ أَحْصَاهَا دَخَلَ الْجَنَّةَ».
1165.2736. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Албатта, Аллоҳнинг тўқсон тўққизта – бир кам юзта исми бор. Ким уларни бирма-бир ёдлаб чиқса,* жаннатга киради», дедилар».
* Ушбу «бирма-бир ёдлаб чиқса» деб таржима қилинган сўзда нима назарда тутилгани ҳақида уламолар асосан тўртта фикрни илгари сурганлар: а) бирма-бир санаб, бирортасини ҳам қўймай айтиб чиқиш, яъни Аллоҳ таолони ўша исмларнинг ҳар бири билан зикр қилиб, мақташ; б) бирма-бир ёдлаб чиқиш. Кўпчилик, жумладан, имом Бухорий ҳам шу маънони танлаган, чунки ҳадиснинг бошқа ривоятида шу жойда айнан «ёд олиш» сўзи ишлатилган; в) уларнинг мазмун-маъноларини англаш; г) уларга кўра амал қилиш. Масалан, У Зотнинг эшитувчи, кўрувчи экани эътиборидан гуноҳ ишлардан сақланиш ёки У Зотнинг ҳалимлик ва кечиримлилик каби сифатлари билан сифатланишга ҳаракат қилиш. Муҳаққиқ уламоларимиз ҳар тўрттала маънони ҳам жамлаш мақсадга мувофиқ, деб айтганлар.
بِسْمِ اللهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ
57 - كِتَابُ الْوَصَايَا
ВАСИЯТЛАР китоби
* «Васият» арабча сўз бўлиб, аслида таъкидли буйруқ, амру фармон деган маънони билдиради. Унинг оддий буйруқдан асосий фарқи шундаки, ундан англашилган буйруқ феъли буйруқ айтилган ўриндан бошқа жойда бажарилади. Бошқача қилиб айтганда, бирор ишни буйруқ айтилган ўриндан бошқа жойда бажарилиши кўзда тутилса, «амр» ўрнига «васият» сўзи ишлатилади. Шунинг учун ҳам кишининг вафотидан кейин бажариладиган буйруғи васият деб аталган. Шариат истилоҳида васият деб бирор нарсани ўлимдан кейин мулк қилиб беришга айтилади. Васият қилиш аслида мустаҳаб амаллардандир. Ушбу китобда васият ва унга боғлиқ бўлган вақф масалалари ўрганилади.
935/1 – بَاب: الْوَصَايَا
935.1
ВАСИЯТЛАР ва НАБИЙ СОЛЛАЛЛОҲУ АЛАЙҲИ
ВАСАЛЛАМНИНГ «КИШИНИНГ ВАСИЯТИ ҳузурида
ЁЗИЛГАН (бўлиши лозим)» ДЕГАН сўзлАРИ ҳақида
1166/2738 - عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: مَا حَقُّ امْرِئٍ مُسْلِمٍ، لَهُ شَيْءٌ يُوصِي فِيهِ، يَبِيتُ لَيْلَتَيْنِ، إِلَّا وَوَصِيَّتُهُ مَكْتُوبَةٌ عِنْدَهُ.
1166.2738. Абдуллоҳ ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Васият қиладиган нарсаси бор мусулмон кишининг ҳузурида васияти ёзилмаган ҳолда икки кеча тунашга ҳаққи йўқ», дедилар».
1167/2739 - عَنْ عَمْرِو بْنِ الْحَارِثِ رَضِيَ الله عَنْهُ - خَتَنِ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم، أَخِي جُوَيْرِيَةَ بِنْتِ الْحَارِثِ – قَالَ: مَا تَرَكَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم عِنْدَ مَوْتِهِ دِرْهَمًا، وَلَا دِينَارًا، وَلَا عَبْدًا، وَلَا أَمَةً، وَلَا شَيْئًا، إِلَّا بَغْلَتَهُ الْبَيْضَاءَ وَسِلَاحَهُ، وَأَرْضًا جَعَلَهَا صَدَقَةً.
1167.2739. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг қайнилари, Жувайрия бинт Ҳориснинг укаси Амр ибн Ҳорис розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам вафот этганларида оқ хачир, қурол ва садақа қилган ерларидан бошқа на дирҳам, на динор, на қул, на чўри, на бошқа нарса қолдирдилар».
1168/2740 - عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ أَبِي أَوْفَى رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا: أنَّهُ سُئِلَ: هَلْ كَانَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم أَوْصَى؟ فَقَالَ: لَا، فَقِلَ لَه: كَيْفَ كُتِبَ عَلَى النَّاسِ الْوَصِيَّةُ، أَوْ أُمِرُوا بِالْوَصِيَّةِ؟ قَالَ: أَوْصَى بِكِتَابِ اللهِ.
1168.2740. Талҳа ибн Мусарриф бундай сўзлаб берди:
«Абдуллоҳ ибн Абу Авфо розияллоҳу анҳумодан: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам васият қилганмидилар?» деб сўрадим. Шунда у: «Йўқ», деди. «Васият қилиш одамларга қандай қилиб фарз бўлиб қолди [ёки қандай қилиб васият қилишга буюрилдилар]?» дедим. «У зот Аллоҳнинг Китобини васият қилдилар», деди».
936/2 – بَاب: الصَّدَقَةِ عِنْدَ الْمَوْتِ
936.2-БОБ.
ЎЛИМ чоғиДА САДАҚА ҚИЛИШ ҲАҚИДА
1169/2748 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَجُلٌ لِلنَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم يَا رَسُولَ اللهِ، أَيُّ الصَّدَقَةِ أَفْضَلُ؟ قَالَ: أَنْ تَصَدَّقَ وَأَنْتَ صَحِيحٌ حَرِيصٌ، تَأْمُلُ الْغِنَى، وَتَخْشَى الْفَقْرَ، وَلَا تُمْهِلْ، حَتَّى إِذَا بَلَغَتِ الْحُلْقُومَ، قُلْتَ: لِفُلَانٍ كَذَا، وَلِفُلَانٍ كَذَا، وَقَدْ كَانَ لِفُلَانٍ.
1169.2748. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Бир киши Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга: «Эй Аллоҳнинг Расули, қайси садақа афзал?» деди. У зот: «Бойликни орзу қилиб, фақирликдан қўрқа туриб, соғ-саломат ва ҳарис бўлган ҳолингда садақа қилишинг. Лекин буни жон ҳалқумга етгунгача чўзма. Сен «фалончига унча, пистончига бунча», дейсану, ҳолбуки у аллақачон фалончиники бўлиб бўлган», дедилар».
937/3 – بَاب: هَلْ يَدْخُلُ النِّسَاءُ وَالْوَلَدُ فِي الْأَقَارِبِ؟
937.3-БОБ.
АЁЛЛАР ВА фарзанд ҲАМ ҚАРИНДОШЛАРГА КИРАДИМИ?
1170/2753 - وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَامَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم حِينَ أَنْزَلَ اللهُ عَزَّ وَجَلَّ: ﮋﭿ ﮀ ﮁﮊ [الشعراء: 214] قَالَ: يَا مَعْشَرَ قُرَيْشٍ - أَوْ كَلِمَةً نَحْوَهَا - اشْتَرُوا أَنْفُسَكُمْ، لَا أُغْنِي عَنْكُمْ مِنَ اللهِ شَيْئًا، يَا بَنِي عَبْدِ مَنَافٍ لَا أُغْنِي عَنْكُمْ مِنَ اللهِ شَيْئًا، يَا عَبَّاسُ بْنَ عَبْدِ الْمُطَّلِبِ لَا أُغْنِي عَنْكَ مِنَ اللهِ شَيْئًا، وَيَا صَفِيَّةُ عَمَّةَ رَسُولِ اللهِ لَا أُغْنِي عَنْكِ مِنَ اللهِ شَيْئًا، وَيَا فَاطِمَةُ بِنْتَ مُحَمَّدٍ، سَلِينِي مَا شِئْتِ مِنْ مَالِي، لَا أُغْنِي عَنْكِ مِنَ اللهِ شَيْئًا.
1170.2753. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу айтади:
«Аллоҳ азза ва жалла «Ва яқин қариндош-уруғларингни огоҳлантир» оятини нозил қилганида Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам туриб: «Эй Қурайш жамоаси! – ёки шунга ўхшаш сўз айтганлар – Ўз жонларингизни сотиб олинг. Мен Аллоҳдан келадиган ҳеч бир нарсани (азобни) сиздан қайтара олмайман. Эй Бану Абдуманоф! Мен Аллоҳдан келадиган ҳеч бир нарсани (азобни) сиздан қайтара олмайман! Эй Аббос ибн Абдулмутталиб! Мен Аллоҳдан келадиган ҳеч бир нарсани (азобни) сендан қайтара олмайман! Эй Аллоҳнинг Расулининг аммаси Сафийя! Мен Аллоҳдан келадиган ҳеч бир нарсани (азобни) сендан қайтара олмайман! Эй Муҳаммаднинг қизи Фотима! Молимдан хоҳлаганингни сўра! Бироқ мен Аллоҳдан келадиган ҳеч бир нарсани (азобни) сендан қайтара олмайман!» дедилар».
938/4 – بَاب: قَوْلِ اللهِ تَعَالَى:
938.4-боб.
АЛЛОҲ ТАОЛОНИНГ «Етимларни то никоҳ(ёши)га
етгунларича синаб туринглар», ДЕГАН СЎЗИ[1] ҲАҚИДА
1171/2764 - عَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا: أَنَّ أبَاهُ تَصَدَّقَ بِـمَالٍ لَهُ عَلَى عَهْدِ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم، وَكَانَ يُقَالُ لَهُ: ثَـمْغٌ، وَكَانَ نَخْلًا، فَقَالَ عُمَرُ: يَا رَسُولَ اللهِ إِنِّي اسْتَفَدْتُ مَالًا، وَهْوَ عِنْدِي نَفِيسٌ، فَأَرَدْتُ أَنْ أَتَصَدَّقَ بِهِ، فَقَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: تَصَدَّقْ بِأَصْلِهِ، لَا يُبَاعُ وَلَا يُوهَبُ وَلَا يُورَثُ، وَلَكِنْ يُنْفَقُ ثَـمَرُهُ. فَتَصَدَّقَ بِهِ عُمَرُ، فَصَدَقَتُهُ ذَلِكَ فِي سَبِيلِ اللهِ، وَفِي الرِّقَابِ، وَالْمَسَاكِينِ، وَالضَّيْفِ، وَابْنِ السَّبِيلِ، وَلِذِي الْقُرْبَى، وَلَا جُنَاحَ عَلَى مَنْ وَلِيَهُ أَنْ يَأْكُلَ مِنْهُ بِالْمَعْرُوفِ، أَوْ يُوكِلَ صَدِيقَهُ غَيْرَ مُتَمَوِّلٍ بِهِ.
1171.2764. Ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг даврларида Умар ўзининг бир мулкини садақа қилди. У Самғ деб аталарди. У хурмозор эди. Умар: «Эй Аллоҳнинг Расули, мен бир мулкка эга бўлдим, у мендаги энг яхши нарса. Мен шуни садақа қилмоқчиман», деди. Шунда Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Унинг аслини садақа (яъни вақф)* қил. У сотилмайди, совға қилинмайди ва мерос қилиб ҳам олинмайди, лекин меваси нафақа қилинади», дедилар. Умар уни садақа қилди. Унинг бу садақаси Аллоҳнинг йўлида қул озод қилишга, мискинларга, меҳмонга, йўқсил йўлчига ва қариндошларга бўлди. Уни тасарруф қилиб турган кишига даромад манбаи қилиб олмаган ҳолда ундан маъруф ила ейишида ёки дўстига едиришида гуноҳ йўқ».
* Вақф ҳам аслида садақанинг бир тури бўлгани учун шундай дейилган.
939/5 – بَاب: قَوْلِ اللهِ تَعَالَى: ﮋﮄ ﮅ ﮆ ﮇ ﮈ
ﮉ ﮊ ﮋ ﮌ ﮍ ﮎﮏ ﮐ ﮑﮊ
939.5-боб.
АЛЛОҲ ТАОЛОНИНГ «Албатта, етимларнинг молларини зулм ила ейдиганлар қоринларига
ўт-оловни ейдилар, холос. Ва тезда ловуллаган дўзахга кирурлар», ДЕГАН сўзи ҲАҚИДА
1172/2766 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: اجْتَنِبُوا السَّبْعَ الْمُوبِقَاتِ. قَالُوا: يَا رَسُولَ اللهِ، وَمَا هُنَّ؟ قَالَ: الشِّرْكُ بِاللهِ، وَالسِّحْرُ، وَقَتْلُ النَّفْسِ الَّتِي حَرَّمَ اللهُ إِلَّا بِالْحَقِّ، وَأَكْلُ الرِّبَا وَأَكْلُ مَالِ الْيَتِيمِ، وَالتَّوَلِّي يَوْمَ الزَّحْفِ، وَقَذْفُ الْمُحْصَنَاتِ الْمُؤْمِنَاتِ الْغَافِلَاتِ.
1172.2766. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Етти ҳалок қилувчидан узоқ бўлинглар!» дедилар. «Эй Аллоҳнинг Расули, улар нималар?» дейишди. «Аллоҳга ширк келтириш; сеҳр қилиш; Аллоҳ (ўлдиришни) ҳаром қилган жонни ноҳақ ўлдириш; рибо ейиш; етимнинг молини ейиш; қўшин бостириб келганда ортга қочиш; ўзини сақлаган, мўмина, покдомон аёлларга туҳмат қилиш», дедилар».
940/6 – بَاب: نَفَقَةِ الْقَيِّمِ لِلْوَقْفِ
940.6-боб.
ВАҚФда ИШ ЮРИТУВЧИНИНГ НАФАҚАСИ ҲАҚИДА
1173/2776 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: لَا يَقْتَسِمْ وَرَثَتِي دِينَارًا وَلا دِرْهَمًا، مَا تَرَكْتُ بَعْدَ نَفَقَةِ نِسَائِي وَمَئُونَةِ عَامِلِي، فَهْوَ صَدَقَةٌ.
1173.2776. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Меросхўрларим бир динорни ҳам тақсимлаб олишмасин. Аёлларимнинг нафақаси ва омилимнинг таъминотидан ташқари нима қолдирган бўлсам, садақадир», дедилар».
941/7- بَاب: إِذَا وَقَفَ أَرْضًا أَوْ بِئْرًا،
وَاشْتَرَطَ لِنَفْسِهِ مِثْلَ دِلَاءِ الْمُسْلِمِينَ
941.7-БОБ.
ЕР ЁКИ ҚУДУҚни ВАҚФ ҚИЛИБ, БОШҚА
МУСУЛМОНЛАР неча қовға олса, ўзи
учун ҳам ўшанча бўлишини ШАРТ ҚИЛСА...
1174/2778 - عَنْ عُثْمَانَ رَضِيَ الله عَنْهُ أنَّهُ قَالَ حَيْثُ حُوصِرَ: أَنْشَدُكُمْ اللهُ، وَلَا أَنْشُدُ إِلَّا أَصْحَابَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم، أَلَسْتُمْ تَعْلَمُونَ أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: مَنْ حَفَرَ رُومَةَ فَلَهُ الْجَنَّةُ، فَحَفَرْتُهَا، أَلَسْتُمْ تَعْلَمُونَ أَنَّهُ قَالَ: مَنْ جَهَّزَ جَيْشَ الْعُسْرَةِ فَلَهُ الْجَنَّةُ، فَجَهَّزْتُهُمْ؟ قَالَ: فَصَدَّقُوهُ بِـمَا قَالَ.
1174.2778. Абу Абдурраҳмондан ривоят қилинади:
«Усмон розияллоҳу анҳу қамал қилинганида уларнинг (қамал қилганларнинг) олдига чиқиб: «Сизлардан Аллоҳни ўртага қўйиб сўрайман, – ҳолбуки мен Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг саҳобаларидан бошқалардан Аллоҳни ўртага қўйиб сўрамайман, – Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ким Румани* қазиса, унга жаннат бўлади», деганларида, уни мен қазиганимни билмайсизларми? У зот: «Ким Жайшул-ъусрани* жиҳозласа, унга жаннат бўлади», деганларида, уни мен жиҳозлаганимни билмайсизларми?» деди. Айтган нарсаларини тасдиқлашди».
Умар ўз вақфида: «Уни тасарруф қилиб турган кишига ундан ейишида гуноҳ йўқ», деган.
Гоҳида вақф қилувчининг ўзи ҳам, ундан бошқа одам ҳам уни тасарруф қилаверади, бу ҳар ким учун ҳам мумкин.
* Рума – Мадинадаги булоқ ёки қудуқнинг номи. Рума аслида булоқ бўлган. Мусулмонлар Мадинага келганларида бу ернинг суви уларга ёқмаган. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам мусулмонларни мана шу булоқни сотиб олишга чақирганларида Усмон розияллоҳу анҳу уни 35000 дирҳамга сотиб олган. Кейин уни қазиб, кенгайтирган («Умдатул-қорий»).
* Жайшул-ъусра «қийинчилик лашкари» дегани. Табук ғазотига чиққан лашкар шундай номланган, чунки бу ғазот ёзнинг жазирма кунларида, оғир бир вазиятда ўтган. Ўшанда Усмон розияллоҳу анҳу ана шу лашкарни тўлиқ жиҳозлаганлар.
942/8 – بَاب: قَوْلُ اللهِ عَزَّ وَجَلَّ: ﮋﮁ ﮂ ﮃ ﮄ ﮅ ﮆ ﮇ
ﮈ ﮉ ﮊ ﮋ ﮌ ﮍ ﮎ ﮏ ﮐ ﮑ ﮒ ﮓ ﮊ
942.8-боб.
АЛЛОҲ ТАОЛОНИНГ «Эй иймон келтирганлар!
Бирортангизга ўлим келганда...», ДЕГАН сўзи* ҲАҚИДА
Оятнинг тўлиқ шакли: «Эй иймон келтирганлар! Бирортангизга ўлим келганда – васият чоғида ўзингиздан бўлган икки адолатли киши, агар ер юзида кезиб юрган бўлсангиз-у, сизга ўлим мусибати етса, ўзгалардан икки киши ўртангизда гувоҳ бўлсин. Агар шубҳа қилсангиз, икковларини намоздан кейин ушлаб турасиз ва улар: «Гарчи қариндош (учун) бўлса ҳам, у(қасам)ни ҳеч бир баҳога сотмасмиз ва Аллоҳнинг (буюрган) гувоҳлигини беркитмасмизки, у ҳолда, албатта, гуноҳкорлардан бўлиб қоламиз», деб Аллоҳ номи ила қасам ичарлар. Агар икковларининг гуноҳга борганлари билиниб қолса, ўринларига устиларига ноҳақлик тушганлардан иккита яқинроқлари турурлар ва: «Шубҳасиз, бизнинг гувоҳлигимиз уларнинг гувоҳликларидан тўғрироқ ва биз тажовуз қилмадикки, у ҳолда, албатта, золимлардан бўлиб қолурмиз», деб Аллоҳ номи ила қасам ичарлар. Мана шу гувоҳликни ҳаққоний адо этишларига ёки қасамларидан сўнг қасамлар қайтарилишидан қўрқишларига яқинроқдир. Аллоҳга тақво қилинглар ва қулоқ осинглар. Аллоҳ фосиқ қавмларни ҳидоят қилмас».
1175/2780 - عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: خَرَجَ رَجُلٌ مِنْ بَنِي سَهْمٍ مَعَ تَمِيمٍ الدَّارِيِّ وَعَدِيِّ بْنِ بَدَّاءٍ، فَمَاتَ السَّهْمِيُّ بِأَرْضٍ لَيْسَ بِهَا مُسْلِمٌ، فَلَمَّا قَدِمَا بِتَرِكَتِهِ فَقَدُوا جَامًا مِنْ فِضَّةٍ مُخَوَّصًا مِنْ ذَهَبٍ، فَأَحْلَفَهُمَا رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم، ثُمَّ وُجِدَ الْجَامُ بِـمَكَّةَ، فَقَالُوا: ابْتَعْنَاهُ مِنْ تَـمِيمٍ وَعَدِيٍّ، فَقَامَ رَجُلَانِ مِنْ أَوْلِيَائِهِ، فَحَلَفَا: لَشَهَادَتُنَا أَحَقُّ مِنْ شَهَادَتِهِمَا، وَإِنَّ الْجَامَ لِصَاحِبِهِمْ. قَالَ: وَفِيهِمْ نَزَلَتْ هَذِهِ الْآيَةُ ﮋﮁ ﮂ ﮃ ﮄ ﮅﮊ
[الـمائدة: 106]
1175.2780. Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Бану Саҳмлик бир киши Тамим Дорий ва Адий ибн Баддолар билан йўлга чиқди. Саҳмий бирорта мусулмон бўлмаган бир ерда вафот этди. Иккови унинг қолдирган нарсасини олиб келишганда тилла билан гул солинган бир кумуш жомни йўқотишган эди. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам икковига қасам ичирдилар. Кейин жом Маккадан топилди. Улар: «Биз буни Тамим ва Адийдан сотиб олганмиз», дейишди. Шунда унинг (Саҳмийнинг) дўстларидан икки киши туриб: «Бизнинг гувоҳлигимиз манави икковининг гувоҳлигидан ҳақлироқ, ҳақиқатан ҳам жом ҳамроҳлариники (яъни Саҳмийники)», деб қасам ичишди. Улар ҳақида ушбу оят нозил бўлди: «Эй иймон келтирганлар! ...ўртангизда гувоҳ бўлсин...».
بِسْمِ اللهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ
58 - كِتَابُ الْجِهَادِ
Жиҳод ва юришлар китоби
Изоҳ: «Жиҳод» сўзи луғатда инсон томонидан ўзидаги жамики имкониятни ишга солиб ҳаракат қилиш маъносини англатади. Алоҳида таъкидлаб айтиш лозимки, жиҳод сўзи луғатда уруш маъносини англатмайди. Урушни араб тилида бошқа сўзлар билан ифода этилади. Уруш маъносини англатиш учун араб тилида «қитол», «ҳарб», «муқотала», «ғазот» сўзлари ишлатилади.
Дарсини ўзлаштириш учун барча имкониятларини ишга солиб ҳаракат қилаётган толиби илмни мужтаҳид талаба деб аталади. Бинобарин, уни илмий жиҳод қиляпти, деса бўлади. Шаръий масалаларни ечишда бор имконини ишга солиб ҳаракат қилган улкан олимлар ҳам мужтаҳид деб аталган. Бундай кишилар шаръий илмларда жиҳод қилишган.
Хулоса қилиб айтадиган бўлсак, жиҳод сўзининг луғатдаги хусусиятидан келиб чиқиб жиҳоднинг турлари ҳам кўпайган ва ўшалар ичида душманга қарши жон-жаҳди билан жанг қилиш ҳам «жиҳод» дейилган. Аммо ушбу охирги маъно бошқаларидан устун келиб, кейинчалик жиҳод деганда фақат қитол тушуниладиган бўлиб қолган.
Исломнинг дастлабки ўн уч йили давомида Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бошлиқ саҳобалар Маккаи мукаррамада юқорида зикр қилинган қитол – уруш маъноси бўлмаган жиҳодни олиб бордилар. Ўша вақтда Аллоҳ таоло мушрикларга қарши куч ишлатишни мусулмонларга ман қилган эди. Шу билан бирга, улардан етган азоб-уқубат ва озорларга сабр қилишга амр қилган ҳам эди. Фақат, ҳижратнинг иккинчи санасида Қуръони Карим таъбири билан айтилганда «Ўзларига қарши уруш очганларга уларга зулм қилингани учун (урушга) изн берилди».
Ана шундай қилиб, ҳижрати набавиянинг иккинчи санасидагина Аллоҳ таоло мусулмонларга ўзларини ҳимоя қилиш ва зулман тортиб олинган мол-мулкларини Макка мушрикларидан қайтариб олиш учун қўлларига қурол олишга изн берди. Жиҳод ҳақидаги оятларнинг барчасини ўрганиб чиққандан сўнг маълум бўладики, Исломда жиҳод ҳукми шароитга қараб ўзгариб туради.
Жиҳод – Исломни куч билан ёйиш, қурол ёрдамида тарқатиш воситаси эмас. Аксинча, душманликни кетказиш, зулмни бартараф этиш ва заифларни ҳимоя қилиш йўлидир (Ваҳба Мустафо Зуҳайлий. Ал-алақат ад-дувалия фил Ислам. Дорул мактабий, 2000 й. 26-б). Бошқа эътиқод вакилларини мажбуран динга киритиш жиҳод ҳисобланмайди. Аллоҳ таоло бундай ҳаракатдан қайтаради. Қуръони Каримнинг Бақара сурасида: «Динга мажбур қилиш йўқ. Батаҳқиқ, тўғрилик эгриликдан ажради» деб марҳамат қилинади (256-оят). Уламолар бирор шахс ёки мусулмон жамоаси жиҳодни ўзича эълон қилиб, уруш бошлаши мумкин эмаслигини алоҳида уқтирадилар. Уруш маъносида талқин қилинадиган жиҳод сиёсий масала бўлгани, ўзига хос оқибатларни келтириб чиқаргани сабабли, Ислом шариати фақат давлат раҳбаригина бундай жиҳодни эълон қилиш ва амалга ошириш ҳуқуқига эга эканини қатъий таъкидлайди (2010 йил 27-28 март кунлари Мардин шаҳрида бўлиб ўтган Мусулмон уламоларининг Мардин-Доруссалом конференциясидаги фатвоси).
Огоҳ бўлиш лозимки, қуйида келадиган жиҳод мазмунидаги ҳадислардан бузғунчи ва жиноий ҳаракатларни асослаш, қон тўкишни оқлаш ҳамда мусулмонлар орасида фитна чиқариш мақсадида зинҳор фойдаланиб бўлмайди. Бинобарин, Қуръон ва Суннатдаги далилларга асосан айтишимиз мумкинки, муқаддас эътиқодимиз бундай амалларни бутунлай қоралайди. Китобхон ушбу ҳадисларни тушунишда қийинчиликка дуч келса, ҳақиқий олимга мурожаат этиши лозим.
943/1 – بَاب: فَضْلِ الْجِهَادِ وَالسِّيَرِ
943.1‑боб.
Жиҳод ва юришларнинг фазли ҳақида
1176/2785 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: جَاءَ رَجُلٌ إِلَى رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم فَقَالَ: دُلَّنِي عَلَى عَمَلٍ يَعْدِلُ الْجِهَادَ، قَالَ: لَا أَجِدُهُ قَالَ: هَلْ تَسْتَطِيعُ إِذَا خَرَجَ الْمُجَاهِدُ أَنْ تَدْخُلَ مَسْجِدَكَ، فَتَقُومَ وَلَا تَفْتُرَ، وَتَصُومَ وَلَا تُفْطِرَ؟ قَالَ: وَمَنْ يَسْتَطِيعُ ذَلِكَ؟
1176.2785. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу сўзлаб берди:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига бир киши келиб: «Мени жиҳодга тенг келадиган амалга йўлланг», деди. У зот: «Топа олмаяпман... Мужоҳид йўлга чиққанидан бошлаб масжидингга кириб, узлуксиз қоим бўлиб, оғиз очмай рўза тута оласанми?» дедилар. У: «Буни ким ҳам қила оларди?» деди».
Абу Ҳурайра айтади: «Мужоҳиднинг оти арқонида туриб ўйноқласа ҳам ҳасанот ёзилаверади».
944/2 – بَاب: أَفْضَلُ النَّاسِ مُؤْمِنٌ يُجَاهِدُ بِنَفْسِهِ وَمَالِهِ فِي سَبِيلِ اللهِ
944.2-боб.
Одамларнинг энг афзали Аллоҳнинг йўлида
жону моли билан жиҳод қиладиган мўминдир
1177/2786 - عَنْ أبِي سَعِيدٍ الْخُدْرِيَّ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قِيلَ: يَا رَسُولَ اللهِ، أَيُّ النَّاسِ أَفْضَلُ؟ فَقَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: مُؤْمِنٌ يُجَاهِدُ فِي سَبِيلِ اللهِ بِنَفْسِهِ وَمَالِهِ. قَالُوا: ثُمَّ مَنْ؟ قَالَ: مُؤْمِنٌ فِي شِعْبٍ مِنَ الشِّعَابِ، يَتَّقِي اللهَ، وَيَدَعُ النَّاسَ مِنْ شَرِّهِ.
1177.2786. Абу Саъид Худрий розияллоҳу анҳу сўзлаб берди:
«Эй Аллоҳнинг Расули, одамларнинг қайсиси афзал?» дейилди. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Аллоҳнинг йўлида жону моли билан жиҳод қиладиган мўмин», дедилар. «Кейин ким?» дейишди. «Аллоҳга тақво қилиб, ўз ёмонлигидан одамларни тинч қўйиб, бирор дарада юрган мўмин», дедилар».
1178/2787 - عَنْأبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم يَقُولُ: مَثَلُ الْمُجَاهِدِ فِي سَبِيلِ اللهِ - وَاللهُ أَعْلَمُ بِمَنْ يُجَاهِدُ فِي سَبِيلِهِ - كَمَثَلِ الصَّائِمِ الْقَائِمِ، وَتَوَكَّلَ اللهُ لِلْمُجَاهِدِ فِي سَبِيلِهِ بِأَنْ يَتَوَفَّاهُ أَنْ يُدْخِلَهُ الْجَنَّةَ، أَوْ يَرْجِعَهُ سَالِمًا مَعَ أَجْرٍ أَوْ غَنِيمَةٍ.
1178.2787. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу айтади:
«Мен Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «Аллоҳнинг йўлида жиҳод қиладиган киши – Аллоҳ ким Унинг йўлида жиҳод қилаётганини Ўзи билади – доимий рўза тутиб, (ибодатда) қоим бўлган киши кабидир. Аллоҳ Ўз йўлида жиҳод қилган кишига ё уни вафот эттириб, жаннатга киритишга, ё ажр ёки ғанимат билан соғ-омон қайтаришга кафолат берган», деяётганларини эшитдим».*
945/3 – بَاب: دَرَجَاتِ الْمُجَاهِدِينَ فِي سَبِيلِ اللهِ
945.3-боб.
Аллоҳ йўлида жиҳод қилувчиларнинг даражалари ҳақида
1179/2790 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: مَنْ آمَنَ بِاللهِ وَبِرَسُولِهِ، وَأَقَامَ الصَّلَاةَ، وَصَامَ رَمَضَانَ، كَانَ حَقًّا عَلَى اللهِ أَنْ يُدْخِلَهُ الْجَنَّةَ، جَاهَدَ فِي سَبِيلِ اللهِ، أَوْ جَلَسَ فِي أَرْضِهِ الَّتِي وُلِدَ فِيهَا». فَقَالُوا: يَا رَسُولَ اللهِ، أَفَلَا نُبَشِّرُ النَّاسَ؟ قَالَ: إِنَّ فِي الْجَنَّةِ مِائَةَ دَرَجَةٍ، أَعَدَّهَا اللهُ لِلْمُجَاهِدِينَ فِي سَبِيلِ اللهِ، مَا بَيْنَ الدَّرَجَتَيْنِ كَمَا بَيْنَ السَّمَاءِ وَالْأَرْضِ، فَإِذَا سَأَلْتُمُ اللهَ فَاسْأَلُوهُ الْفِرْدَوْسَ، فَإِنَّهُ أَوْسَطُ الْجَنَّةِ، وَأَعْلَى الْجَنَّةِ - أُرَاهُ قَالَ – وَفَوْقَهُ عَرْشُ الرَّحْمَنِ، وَمِنْهُ تَفَجَّرُ أَنْهَارُ الْجَنَّةِ.
1179.2790. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ким Аллоҳга ва Унинг Расулига иймон келтирса, намозни тўкис адо этса ва Рамазон рўзасини тутса, Аллоҳ йўлида жиҳод қиладими ёки ўз туғилган ерида ўтирадими, уни жаннатга киритиш Аллоҳнинг зиммасидаги ҳақ бўлади», дедилар. Шунда: «Эй Аллоҳнинг Расули, унда одамларга хушхабар бермайликми?» дейишди. У зот: «Жаннатда юзта даража бор бўлиб, Аллоҳ уларни Аллоҳ йўлида жиҳод қилувчиларга тайёрлаб қўйган. Ҳар бир даражанинг ораси осмон билан ер орасича. Аллоҳдан сўрасангиз, Фирдавсни сўранглар, чунки у жаннатнинг қоқ маркази, жаннатнинг энг олийсидир», дедилар».
(Ровийлардан Яҳё ибн Солиҳ айтади:) «Менимча, «Унинг тепаси Раҳмоннинг Аршидир. Жаннат анҳорлари ўшандан отилиб чиқади», (ҳам деганлар)».
(Ровийлардан бири) Муҳаммад ибн Фулайҳ отасидан ривоят қилиб: «…унинг тепаси Раҳмоннинг Аршидир», деб айтган.
946/4- بَاب: الْغَدْوَةِ وَالرَّوْحَةِ فِي سَبِيلِ اللهِ،
وَقَابُ قَوْسِ أَحَدِكُمْ مِنَ الْجَنَّةِ
946.4-боб.
Аллоҳнинг йўлида эртаю кеч чиқиш ҳамда «Бировингизнинг жаннатдаги камон узунлигича жойи...» ҳақида
1180/2792 - عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: لَغَدْوَةٌ فِي سَبِيلِ اللهِ أَوْ رَوْحَةٌ خَيْرٌ مِنَ الدُّنْيَا وَمَا فِيهَا.
1180.2792. Анас ибн Молик розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Эртаю кеч Аллоҳнинг йўлида чиқиш дунё ва ундаги бор нарсадан яхшироқдир», дедилар».
1181/2793 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: لَقَابُ قَوْسٍ فِي الْجَنَّةِ خَيْرٌ مِمَّا تَطْلُعُ عَلَيْهِ الشَّمْسُ وَتَغْرُبُ، وَقَالَ: لَغَدْوَةٌ أَوْ رَوْحَةٌ فِي سَبِيلِ اللهِ خَيْرٌ مِمَّا تَطْلُعُ عَلَيْهِ الشَّمْسُ وَتَغْرُبُ.
1181.2793. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Жаннатдаги камон узунлигича жой қуёш чиқиб-ботадиган жойларнинг ҳаммасидан яхшироқдир», дедилар. Ва яна: «Аллоҳнинг йўлида эртаю кеч чиқиш ҳам қуёш чиқиб-ботадиган ҳамма жойдан яхшироқдир», дедилар».
947/5- بَاب: الْحُورِ الْعِينِ
947.5-боб.
шаҳлокўз ҳурлар ва уларнинг сифатлари
1182/2796 - عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: لَوْ أَنَّ امْرَأَةً مِنْ أَهْلِ الْجَنَّةِ اطَّلَعَتْ إِلَى أَهْلِ الْأَرْضِ لَأَضَاءَتْ مَا بَيْنَهُمَا، وَلَمَلَأَتْهُ رِيحًا، وَلَنَصِيفُهَا عَلَى رَأْسِهَا خَيْرٌ مِنَ الدُّنْيَا وَمَا فِيهَا.
1182.2795, 2796. Ҳумайддан ривоят қилинади:
«Анас ибн Молик розияллоҳу анҳудан эшитдим: «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ўлиб, Аллоҳнинг ҳузурида яхшиликка эришган ҳеч бир банда йўқки, дунёга қайтишни ҳамда дунё ва ундаги бор нарса ўзиники бўлишини хоҳламаса. Шаҳидгина мустасно, чунки у шаҳидликнинг фазилатини кўргани учун дунёга қайтиб, яна бир марта ўлдирилишни хоҳлайди», дедилар».
Ва яна Анас ибн Моликнинг шундай деганини эшитдим: «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Аллоҳнинг йўлида эртаю кеч чиқиш дунё ва ундаги бор нарсадан яхшидир. Бирингизнинг жаннатдаги камон узунлигича жойи [ёки бир қамчи – яъни қамчичалик – ўрни] дунё ва ундаги бор нарсадан яхшидир. Агар жаннат аҳлидан бир аёл ер аҳлига қараса, иккаласининг (ер билан осмоннинг) орасини ёритиб, хуш бўйга тўлдириб юборган бўлар эди. Унинг бошидаги рўмоли дунё ва ундаги бор нарсадан яхшидир», дедилар».
948/6 – بَاب: مَنْ يُنْكَبُ أوْ يُطْعَنُ وْأوفِي سَبِيلِ اللهِ
948.6‑боб.
Аллоҳ йўлида талафот етган киши ҳақида
1183/2801 - وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: بَعَثَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم أَقْوَامًا مِنْ بَنِي سُلَيْمٍ إِلَى بَنِي عَامِرٍ فِي سَبْعِينَ، فَلَمَّا قَدِمُوا قَالَ لَهُمْ خَالِي: أَتَقَدَّمُكُمْ، فَإِنْ أَمَّنُونِي حَتَّى أُبَلِّغَهُمْ عَنْ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم، وَإِلَّا كُنْتُمْ مِنِّي قَرِيبًا، فَتَقَدَّمَ فَأَمَّنُوهُ، فَبَيْنَمَا يُحَدِّثُهُمْ عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم إِذْ أَوْمَئُوا إِلَى رَجُلٍ مِنْهُمْ فَطَعَنَهُ فَأَنْفَذَهُ، فَقَالَ: اللهُ أَكْبَرُ، فُزْتُ وَرَبِّ الْكَعْبَة،ِ ثُمَّ مَالُوا عَلَى بَقِيَّةِ أَصْحَابِهِ فَقَتَلُوهُمْ إِلَّا رَجُلًا أَعْرَجَ صَعِدَ الْجَبَلَ، فَأَخْبَرَ جِبْرِيلُ عليه السلام النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم: أَنَّهُمْ قَدْ لَقُوا رَبَّهُمْ، فَرَضِيَ عَنْهُمْ وَأَرْضَاهُمْ، فَكُنَّا نَقْرَأُ: أَنْ بَلِّغُوا قَوْمَنَا، أَنْ قَدْ لَقِينَا رَبَّنَا، فَرَضِيَ عَنَّا وَأَرْضَانَا، ثُمَّ نُسِخَ بَعْدُ، فَدَعَا عَلَيْهِمْ أَرْبَعِينَ صَبَاحًا، عَلَى رِعْلٍ، وَذَكْوَانَ، وَبَنِي لِحْيَانَ، وَبَنِي عُصَيَّةَ، الَّذِينَ عَصَوُا اللهَ تَعَالَى وَرَسُولَهُ.
1183.2801. Анас розияллоҳу анҳу айтади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам Бану Сулаймлик етмиш кишини Бану Омирга юбордилар. Улар етиб келишгач, тоғам уларга: «Мен сизлардан олдинроқ чиқаман. Уларга Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан хабар етказгунимча мени омон қўйишса хўп, бўлмаса сизлар яқинимдасизлар‑ку», деди. У олдинроқ чиқди. Уни омон қўйишди. У Набий соллаллоҳу алайҳи васалламдан сўзлаб турган бир пайтда ичларидан бир кишига имо қилишган эди, унга тиғ санчиб, у ёғидан тешиб чиқарди. (Тоғам): «Аллоҳу акбар! Каъбанинг Роббига қасамки, зафар топдим!» деди. Кейин унинг қолган шерикларига ҳам ҳужум қилиб, уларни ўлдиришди. Фақат битта оқсоқ киши тоққа чиқиб олди – (ровийлардан бири) Ҳаммам айтади: «Менимча, у билан бирга яна бошқаси ҳам бўлган». – Жаброил алайҳиссалом Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга уларнинг Роббларига йўлиққанлари, У Зот улардан рози бўлгани ва уларни рози қилганининг хабарини берди. Биз «Қавмимизга етказинглар, биз Роббимизга йўлиқдик, У Зот бизлардан рози бўлди ва бизларни рози қилди»ни қироат қилиб юрар эдик, кейин насх* қилинди.
Шундан кейин у зот уларни – Аллоҳ ва Унинг Расулига осий бўлган Риъл, Заквон, Бану Лиҳён ва Бану Усайяни қирқ (кун) тонгда дуоибад қилдилар».
* «Насх» сўзи луғатда «ўзгартириш», «бекор қилиш» деган маъноларни билдиради. Бу ерда мазкур оятнинг қироати бекор қилингани назарда тутилмоқда.
1184/2802 - عَنْ جُنْدُبِ بْنِ سُفْيَانَ:رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم كَانَ فِي بَعْضِ الْمَشَاهِدِ، وَقَدْ دَمِيَتْ إِصْبَعُهُ، فَقَالَ: هَلْ أَنْتِ إِلَّا إِصْبَعٌ دَمِيتِ، وَفِي سَبِيلِ اللهِ مَا لَقِيتِ.
1184.2802. Жундуб ибн Суфён розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам жанглардан бирида эдилар, бармоқлари қонаган эди. Шунда:
«Бир қонаган бармоқсан, билсанг,
Аллоҳ йўлидадир нега йўлиқсанг», дедилар».
949/7 – باب: مَنْ يُجْرَحُ فِي سَبِيلِ اللهِ عَزَّ وَجَلَّ
949.7‑боб.
Аллоҳ азза ва жалланинг йўлида жароҳатланган киши ҳақида
1185/2803 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: وَالَّذِي نَفْسِي بِيَدِهِ، لَا يُكْلَمُ أَحَدٌ فِي سَبِيلِ اللهِ، وَاللهُ أَعْلَمُ بِمَنْ يُكْلَمُ فِي سَبِيلِهِ إِلَّا جَاءَ يَوْمَ الْقِيَامَةِ، وَاللَّوْنُ لَوْنُ الدَّمِ، وَالرِّيحُ رِيحُ الْمِسْكِ.
1185.2803. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Жоним қўлида бўлган Зотга қасамки, ким Аллоҳ йўлида яраланса – Аллоҳ ким У Зотнинг йўлида яраланаётганини Ўзи билади, – қиёмат куни келар экан, (жароҳатдаги) ранг қон ранги, ҳид мушк ҳиди бўлади», дедилар».
950/8- بَاب: قَوْلِ اللهِ تَعَالَى: ﮋﭑ ﭒ ﭓ ﭔ
ﭕ ﭖ ﭗ ﭘﭙ ﭚ ﭛ ﭜ ﭝ ﭞ ﭟ ﭠﭡ ﭢ ﭣ ﭤﮊ
950.8-боб.
АЛлоҳ таолонинг «Мўминлар ичида Аллоҳга берган
аҳдларига содиқ қолган эранлар бор. Бас, уларнинг
аҳдига вафо қилганлари ҳам, мунтазир бўлиб турганлари
ҳам бор. Улар асло алмаштирмадилар», деган сўзи ҳақида
1186/2805 - عَنْ أَنَسٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: غَابَ عَمِّي أَنَسُ بْنُ النَّضْرِ عَنْ قِتَالِ بَدْرٍ، فَقَالَ: يَا رَسُولَ اللهِ، غِبْتُ عَنْ أَوَّلِ قِتَالٍ قَاتَلْتَ الْمُشْرِكِينَ، لَئِنِ اللهُ أَشْهَدَنِي قِتَالَ الْمُشْرِكِينَ لَيَرَيَنَّ اللهُ مَا أَصْنَعُ، فَلَمَّا كَانَ يَوْمُ أُحُدٍ، وَانْكَشَفَ الْمُسْلِمُونَ، قَالَ: اللَّهُمَّ إِنِّي أَعْتَذِرُ إِلَيْكَ مِـمَّا صَنَعَ هَؤُلَاءِ، يَعْنِي أَصْحَابَه،ُ وَأَبْرَأُ إِلَيْكَ مِـمَّا صَنَعَ هَؤُلَاءِ، يَعْنِي الْمُشْرِكِينَ. ثُمَّ تَقَدَّمَ، فَاسْتَقْبَلَهُ سَعْدُ بْنُ مُعَاذٍ، فَقَالَ: يَا سَعْدُ بْنَ مُعَاذٍ الْجَنَّةَ وَرَبِّ النَّضْرِ، إِنِّي أَجِدُ رِيحَهَا مِنْ دُونِ أُحُدٍ، قَالَ سَعْدٌ: فَمَا اسْتَطَعْتُ يَا رَسُولَ اللهِ مَا صَنَعَ. قَالَ أَنَسٌ: فَوَجَدْنَا بِهِ بِضْعًا وَثَـمَانِينَ: ضَرْبَةً بِالسَّيْفِ أَوْ طَعْنَةً بِرُمْحٍ أَوْ رَمْيَةً بِسَهْمٍ، وَوَجَدْنَاهُ قَدْ قُتِلَ وَقَدْ مَثَّلَ بِهِ الْمُشْرِكُونَ، فَمَا عَرَفَهُ أَحَدٌ إِلَّا أُخْتُهُ بِبَنَانِهِ، قَالَ أَنَسٌ: كُنَّا نَرَى، أَوْ نَظُنُّ: أَنَّ هَذِهِ الْآيَةَ نَزَلَتْ فِيهِ وَفِي أَشْبَاهِهِ: ﮋﭑ ﭒ ﭓ ﭔ ﭕ ﭖ ﭗ ﭘﮊ [ الأحزاب: 23]، إِلَى آخِرِ الْآيَةِ.
«Амаким Анас ибн Назр Бадр жангида бўлмади. Кейин у: «Эй Аллоҳнинг Расули, сиз мушриклар билан қилган илк жангда бўла олмадим. Агар Аллоҳ мени мушриклар билан бўладиган жангда ҳозир қилса, қасамки, менинг нималар қилишимни Аллоҳ кўражак», деди. Уҳуд куни мусулмонлар чекинганида, у: «Аллоҳим! Мен мана булар – яъни шериклари – қилган ишдан Сенга узр айтаман, анавилар – яъни мушриклар – қилган ишга алоқам йўқлигини Сенга изҳор қиламан», деди. Кейин олдинга чиқди. Унга Саъд ибн Муъоз йўлиқиб қолди. Шунда у: «Эй Саъд ибн Муъоз! Жаннат! Назрнинг Роббига қасамки, мен унинг бўйини Уҳуд тарафидан туймоқдаман!» деди.
Саъд: «Эй Аллоҳнинг Расули, мен унинг қилганини қила олмадим», деди.
Биз унда қилич, найза ёки ўқ теккан саксон нечтаям жароҳат кўрдик. Уни ўлдирилган ҳолда топдик. Мушриклар уни мусла* қилиб юборишган экан. Уни ҳеч ким танимади, фақат синглиси бармоғидан (таниб қолди).
Биз ушбу «Мўминлар ичида Аллоҳга берган аҳдларига содиқ қолган эранлар бор...» ояти у ва унга ўхшаганлар ҳақида нозил бўлган деб билар [ёки ўйлар] эдик.
Унинг (Анас ибн Назрнинг) Рубаййиъ исмли синглиси бир аёлнинг курак тишларини синдириб қўйди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам қасос олишга буюрдилар. Шунда Анас: «Эй Аллоҳнинг Расули, сизни ҳақ ила юборган Зотга қасамки, бунинг (синглимнинг) курак тишлари синдирилмайди», деди. Кейин улар товонга* рози бўлишди ва қасосдан воз кечишди. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Аллоҳнинг бандалари орасида шундай кишилар борки, агар Аллоҳга қасам ичса, У Зот буни рўёбга чиқаради», дедилар».
* Мусла – маййитнинг жасадини қиймалаш, аъзоларини кесиб, пажмурда қилиш.
* Биз «товон» деб ўгирган сўз арабчада «аршун» дейилади. Бу аслида жондан бошқа барча турдаги тан жароҳатлари учун тўланадиган товондир. Жон товони, яъни хун эса «дийатун» дейилади. Фиқҳий манбаларда ҳам бу атамалар худди шундай фарқланади. Таржимада «арш» товон, «дия» эса хун деб қабул қилинди.
1187/2806 وَقَالَ: إِنَّ أُخْتَهُ - وَهْيَ تُسَمَّى الرُّبَيِّعَ - كَسَرَتْ ثَنِيَّةَ امْرَأَةٍ، فَأَمَرَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم بِالْقِصَاصِ، فَقَالَ أَنَسٌ: يَا رَسُولَ اللهِ، وَالَّذِي بَعَثَكَ بِالْحَقِّ، لَا تُكْسَرُ ثَنِيَّتُهَا، فَرَضُوا بِالْأَرْشِ وَتَرَكُوا الْقِصَاصَ، فَقَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: إِنَّ مِنْ عِبَادِ اللهِ مَنْ لَوْ أَقْسَمَ عَلَى اللهِ لَأَبَرَّهُ.
1188/2807 - عَنْ زَيْدِ بْنِ ثَابِتٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: نَسَخْتُ الصُّحُفَ فِي الْمَصَاحِفِ، فَفَقَدْتُ آيَةً مِنْ سُورَةِ الْأَحْزَابِ، كُنْتُ أَسـْمَعُ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم يَقْرَأُ بِهَا، فَلَمْ أَجِدْهَا إِلَّا مَعَ خُزَيْـمَةَ بْنِ ثَابِتٍ الْأَنْصَارِيِّ، الَّذِي جَعَلَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم شَهَادَتَهُ شَهَادَةَ رَجُلَيْنِ، وَهْوَ قَوْلُهُ: ﮋﭑ ﭒ ﭓ ﭔ ﭕ ﭖ ﭗ ﭘﮊ.
1188.2807. Зайд ибн Собит розияллоҳу анҳу айтади:
«Саҳифаларни мусҳафларга кўчирдим. Аҳзоб сурасидан бир оятни йўқотиб қўйдим. Уни Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ўқиганларини эшитар эдим. Кейин уни Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам гувоҳлигини икки кишининг гувоҳлигига тенглаб қўйган Хузайма ибн Собит Ансорийдагина топдим. Бу Аллоҳ таолонинг «Мўминлар орасида Аллоҳга берган аҳдларига содиқ қолган кишилар бордир...» деган сўзи эди».
951/9 – بَاب: عَمَلٌ صَالِحٌ قَبْلَ الْقِتَالِ
951.9‑боб.
Солиҳ амал жангдан олдиндир
1189/2808 - عَنِ الْبَرَاءَرَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: أَتَى النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم رَجُلٌ مُقَنَّعٌ بِالْحَدِيدِ، فَقَالَ: يَا رَسُولَ اللهِ، أُقَاتِلُ وَأُسْلِمُ؟ قَالَ: أَسْلِمْ ثُمَّ قَاتِلْ. فَأَسْلَمَ ثُمَّ قَاتَلَ فَقُتِلَ، فَقَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم عَمِلَ قَلِيلًا وَأُجِرَ كَثِيرًا.
1189.2808. Баро розияллоҳу анҳу айтади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига темир ниқобли бир киши келиб: «Эй Аллоҳнинг Расули, жанг қилмоқчиман ва мусулмон бўлмоқчиман», деди. У зот: «Мусулмон бўл, кейин жанг қил», дедилар. У мусулмон бўлди, кейин жанг қилди ва ўлдирилди. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Оз амал қилди ва кўп ажр олди», дедилар».
952/10 – بَاب: مَنْ أَتَاهُ سَهْمٌ غَرْبٌ فَقَتَلَهُ
952.10-боб.
Дайди ўқ келиб ўлдирган киши ҳақида
1190/2809 - عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ:رَضِيَ الله عَنْهُ أَنَّ أُمَّ الرُّبَيِّعِ بِنْتَ الْبَرَاءِ رَضِيَ الله عَنْهَا، وَهْيَ أُمُّ حَارِثَةَ بْنِ سُرَاقَةَ، أَتَتِ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم فَقَالَتْ: يَا نَبِيَّ اللهِ، أَلَا تُحَدِّثُنِي عَنْ حَارِثَةَ - وَكَانَ قُتِلَ يَوْمَ بَدْرٍ، أَصَابَهُ سَهْمٌ غَرْبٌ - فَإِنْ كَانَ فِي الْجَنَّةِ صَبَرْتُ، وَإِنْ كَانَ غَيْرَ ذَلِكَ اجْتَهَدْتُ عَلَيْهِ فِي الْبُكَاءِ؟ قَالَ: يَا أُمَّ حَارِثَةَ، إِنَّهَا جِنَانٌ فِي الْجَنَّةِ، وَإِنَّ ابْنَكِ أَصَابَ الْفِرْدَوْسَ الْأَعْلَى.
1190.2809. Анас ибн Молик розияллоҳу анҳу шундай сўзлаб берди:
«Баронинг қизи Рубаййиъ – у Ҳориса ибн Суроқанинг онаси эди – Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг олдиларига келиб: «Эй Аллоҳнинг Набийси, менга Ҳориса ҳақида сўзлаб бермайсизми? – У Бадр куни дайди ўқ тегиб ўлдирилган эди. – Агар у жаннатда бўлса, сабр қиламан, бошқача бўлса, унга йиғлашни кучайтираман», деди. У зот: «Эй Ҳорисанинг онаси, жаннатда ҳам жаннатлар бор. Ўғлинг эса Фирдавси аълога етишди», дедилар».
953/11 - بَاب: مَنْ قَاتَلَ لِتَكُونَ كَلِمَةُ اللهِ هِيَ الْعُلْيَا
953.11-боб.
Аллоҳнинг калимаси олий бўлиши учун жанг қилган киши ҳақида
1191/2810 - عَنْ أَبِي مُوسَى رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: جَاءَ رَجُلٌ إِلَى النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم فَقَالَ: الرَّجُلُ يُقَاتِلُ لِلْمَغْنَمِ، وَالرَّجُلُ يُقَاتِلُ لِلذِّكْرِ، وَالرَّجُلُ يُقَاتِلُ لِيُرَى مَكَانُهُ، فَمَنْ فِي سَبِيلِ اللهِ؟ قَالَ: مَنْ قَاتَلَ لِتَكُونَ كَلِمَةُ اللهِ هِيَ الْعُلْيَا، فَهْوَ فِي سَبِيلِ اللهِ.
1191.2810. Абу Мусо розияллоҳу анҳу айтади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг олдиларига бир киши келиб: «Биров ўлжа учун жанг қилади, биров оғизга тушиш учун жанг қилади, яна биров (шижоатдаги) мартабаси кўриниши учун жанг қилади. Шунда қай бири Аллоҳнинг йўлида?» деди. У зот: «Ким Аллоҳнинг калимаси олий бўлиши учун жанг қилса, ўша Аллоҳнинг йўлидадир», дедилар».
954/12 – بَاب: الْغَسْلِ بَعْدَ الْحَرْبِ وَالْقِتَالِ
954.12‑боб.
Урушдан сўнг ғусл қилиш ҳамда чанг ҳақида
1192/2813 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم لَمَّا رَجَعَ يَوْمَ الْخَنْدَقِ، وَوَضَعَ السِّلَاحَ وَاغْتَسَلَ، فَأَتَاهُ جِبْرِيلُ وَقَدْ عَصَبَ رَأْسَهُ الْغُبَارُ، فَقَالَ: وَضَعْتَ السِّلَاحَ، فَوَاللهِ مَا وَضَعْتُهُ. فَقَالَ رَسُولُ اللهِ: فَأَيْنَ؟ قَالَ: هَا هُنَا، وَأَوْمَأَ إِلَى بَنِي قُرَيْظَةَ. قَالَتْ: فَخَرَجَ إِلَيْهِمْ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم.
1192.2813. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Хандақ* куни Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам қайтиб келиб, қуролларини қўйиб, ғусл қилгач, у зотнинг олдиларига Жаброил бошини чанг қоплаган ҳолда келди ва: «Сиз қуролни қўйдингиз, Аллоҳга қасамки, мен эса уни қўйганимча йўқ», деди. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Унда қаерга?» дедилар. У: «Ҳув анави ерга», деди ва Бану Қурайзага имо қилди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам улар томон йўлга чиқдилар».
* «Хандақ» – «чуқур» дегани. Араб қабилалари тўпланиб, Мадинаи Мунавварадаги мусулмонларни ер юзидан супуриб ташлаш мақсадида шаҳар томон йўлга чиқишган. Бунинг хабарини эшитган мусулмонлар уларнинг шаҳарга бостириб киришига қаршилик кўрсатиш учун унинг кириш тарафларига кенг Хандақ қазишган. Шу боис бу ғазот «Хандақ ғазоти» деб ном олган. Хандақ ғазоти ҳижрий 5 йилда, шаъбон ойида (милодий 626/12 – 627/01) рўй берган. Бу уруш тўда‑тўда араб қабилалари тўпланиб келгани учун «Аҳзоб (тўдалар) уруши» деб ҳам аталади.
955/13 – بَاب: الْكَافِرِ يَقْتُلُ الْمُسْلِمَ، ثُمَّ يُسْلِمُ فَيُسَدِّدُ بَعْدُ وَيُقْتَلُ
955.13-боб.
Кофирлигида мусулмонни ўлдириб, сўнг мусулмон бўлиб, кейин тўғри яшаган ва ўлдирилган киши ҳақида
1193/2826 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم: يَضْحَكُ اللهُ إِلَى رَجُلَيْنِ، يَقْتُلُ أَحَدُهُمَا الْآخَرَ، يَدْخُلَانِ الْجَنَّةَ: يُقَاتِلُ هَذَا فِي سَبِيلِ اللهِ فَيُقْتَلُ، ثُمَّ يَتُوبُ اللهُ عَلَى الْقَاتِلِ، فَيُسْتَشْهَدُ.
1193.2826. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам дедилар: «Аллоҳ бири бошқасини ўлдириб, иккаласи ҳам жаннатга кирадиган икки кишига кулади: буниси Аллоҳнинг йўлида жанг қилиб, ўлдирилади, кейин Аллоҳ қотилнинг тавбасини қабул қилиб, у ҳам шаҳид бўлади».
Изоҳ: «Кулиш» Аллоҳ таолога нисбатан ишлатилганда инсонларда содир бўладиган кулги, табассум назарда тутилмайди, балки бу Аллоҳ таолога хос сифат бўлиб, бундай кулиш розилик, хушнуд бўлиш, яхши қабул қилиш маъноларини билдиради. Зотан, ҳадисда келган кулиш маъносини билдирувчи «диҳк» калимасининг араб тилидаги асл маъноси ҳам «очиқ юз билан қабул қилиш»дир.
1194/2827 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: أَتَيْتُ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم وَهْوَ بِخَيْبَرَ بَعْدَ مَا افْتَتَحُوهَا، فَقُلْتُ: يَا رَسُولَ اللهِ، أَسْهِمْ لِي، فَقَالَ بَعْضُ بَنِي سَعِيدِ بْنِ الْعَاصِ: لَا تُسْهِمْ لَهُ يَا رَسُولَ اللهِ، فَقَالَ أَبُو هُرَيْرَةَ: هَذَا قَاتِلُ ابْنِ قَوْقَلٍ، فَقَالَ ابْنُ سَعِيدِ بْنِ الْعَاصِ: وَاعَجَبًا لِوَبْرٍ، تَدَلَّى عَلَيْنَا مِنْ قَدُومِ ضَأْنٍ، يَنْعَى عَلَيَّ قَتْلَ رَجُلٍ مُسْلِمٍ، أَكْرَمَهُ اللهُ عَلَى يَدَيَّ، وَلَمْ يُهِنِّي عَلَى يَدَيْهِ.
1194.2827. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Хайбардаликларида уни фатҳ қилишганидан кейин олдиларига бориб: «Эй Аллоҳнинг Расули, менга улуш ажратинг», дедим. Шунда Саъид ибн Оснинг болаларидан бири: «Эй Аллоҳнинг Расули, унга улуш ажратманг», деди.
Абу Ҳурайра: «Бу Ибн Қавқалнинг қотили-ку!» деди. Саъид ибн Оснинг ўғли: «Во ажабо! Орамизга Қадуми заъндан* келиб қолган вабрни* қаранглар! У мени Аллоҳ менинг қўлимда икром қилган, лекин унинг қўлида мени хор қилмаган бир мусулмон кишининг қатлида айблаяпти!» деди».
(Ровийлардан бири:) «Унга улуш ажратдиларми ёки ажратмадиларми, билмадим», дейди.
* Қадуми заън – Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу мансуб бўлган Давс қабиласи еридаги тоғнинг номи.
* Вабр – қуёнга ўхшаш, тоғда юрадиган ёввойи ҳайвон.
956/14 – بَاب: مَنِ اخْتَارَ الْغَزْوَ عَلَى الصَّوْمِ
956.14-боб.
Рўзанинг ўрнига ғазотни танлаган киши ҳақида
1195/2828 - عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: كَانَ أَبُو طَلْحَةَ لَا يَصُومُ عَلَى عَهْدِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم مِنْ أَجْلِ الْغَزْوِ، فَلَمَّا قُبِضَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم لَمْ أَرَهُ مُفْطِرًا إِلَّا يَوْمَ فِطْرٍ أَوْ أَضْحَى.
1195.2828. Анас ибн Молик розияллоҳу анҳу айтади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг замонларида Абу Талҳа ғазот сабабли рўза тутмас эди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам қабз қилингач, уни Фитр* ва Қурбонлик кунидан бошқа кунда оғзи очиқ кўрмадим».
957/15 – بَاب: الشَّهَادَةُ سَبْعٌ سِوَى الْقَتْلِ
957.15-боб.
Қатлдан бошқа шаҳидлик еттитадир
1196/2830 - وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: الطَّاعُونُ شَهَادَةٌ لِكُلِّ مُسْلِمٍ.
1196.2830. Анас ибн Молик розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Вабо ҳар бир мусулмон учун шаҳидликдир», дедилар».
958/16 – بَاب: قَوْلِ اللهِ عَزَّ وَجَلَّ:
958.16-боб.
Аллоҳ таолонинг «МўминларНИНГ бешикаст бўлатуриб
ўтириб олувчилари билан Аллоҳнинг йўлида моллари ва жонлари ила жиҳод қилувчилари баробар бўлмаслар.
Аллоҳ моллари ва жонлари билан жиҳод қилувчиларнинг даражасини ўтириб олувчилардан афзал қилди... ўта мағфиратлидир, ўта раҳмлидир», деган сўзи ҳақида
1197/2832 - عَنْ زَيْدِ بْنِ ثَابِتٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: إَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم أَمْلَى عَلَيَّ: (لَا يَسْتَوِي الْقَاعِدُونَ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ غَيْرُ أُولِي الضَّرَرِ) إلَى قَوْلِهِ: (غَفُورًا رَحِيمًا)، فَجَاءَهُ ابْنُ أُمِّ مَكْتُومٍ وَهْوَ يُمِلُّهَا عَلَيَّ، فَقَالَ: يَا رَسُولَ اللهِ، لَوْ أَسْتَطِيعُ الْجِهَادَ لَجَاهَدْتُ، وَكَانَ رَجُلًا أَعْمَى، فَأَنْزَلَ اللهُ تَبَارَكَ وَتَعَالَى عَلَى رَسُولِهِ صلى الله عليه وسلم، وَفَخِذُهُ عَلَى فَخِذِي، فَثَقُلَتْ عَلَيَّ حَتَّى خِفْتُ أَنْ تَرُضَّ فَخِذِي، ثُمَّ سُرِّيَ عَنْهُ، فَأَنْزَلَ اللهُ عَزَّ وَجَلَّ: ﮋﭖ ﭗ ﭘﮊ.
1197.2832. Саҳл ибн Саъд Соъидийдан ривоят қилинади:
«Марвон ибн Ҳакамнинг масжидда ўтирганини кўриб, ёнига бориб ўтирдим. Зайд ибн Собит Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам унга «Мўминлардан ўтириб олувчилари билан Аллоҳнинг йўлида моллари ва жонлари ила жиҳод қилувчилари баробар бўлмаслар»ни имло қилдирганларининг хабарини унга шундай хабар қилибди:
«У зот менга имло қилдираётган эдилар, Ибн Умму Мактум келиб: «Эй Аллоҳнинг Расули, агар жиҳод қила олганимда, албатта жиҳод қилган бўлар эдим», деди. У кўзи ожиз киши эди. Шунда Аллоҳ таборака ва таоло Ўз Расули соллаллоҳу алайҳи васалламга ваҳий нозил қилди. У зотнинг сонлари сонимга тегиб турарди. Шундай оғирлик босдики, соним мажақланиб кетармикан деб қўрқдим. Кейин ваҳий у зотдан ариди. Ўшанда Аллоҳ таоло «бешикаст бўлатуриб»ни нозил қилди».
959/17 – بَاب: التَّحْرِيضِ عَلَى الْقِتَالِ
959.17-боб.
Жангга ундаш ҳақида
1198/2834 - عَنْ أَنَسٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: خَرَجَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم إِلَى الْخَنْدَقِ، فَإِذَا الْمُهَاجِرُونَ وَالْأَنْصَارُ يَحْفِرُونَ فِي غَدَاةٍ بَارِدَةٍ، فَلَمْ يَكُنْ لَهُمْ عَبِيدٌ يَعْمَلُونَ ذَلِكَ لَهُمْ، فَلَمَّا رَأَى مَا بِهِمْ مِنَ النَّصَبِ وَالْجُوعِ، قَالَ: اللَّهُمَّ إِنَّ الْعَيْشَ عَيْشُ الْآخِرَهْ، فَاغْفِرْ لِلأَنْصَارِ وَالْمُهَاجِرَهْ. فَقَالُوا مُجِيبِينَ لَهُ:
نَحْــنُ الَّـــذِينَ بَـايَـعُــــوا مُحَـمَّـــــدًا عَلَى الْجِهَادِ مَا بَقِينَــا أَبَــدًا.
1198.2834. Анас розияллоҳу анҳу айтади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Хандаққа* чиқдилар. Қарасалар, муҳожир ва ансорлар совуқ тонгда чуқур қазишяпти. Ўринларига буни қилиб берадиган қуллари ҳам йўқ эди. У зот улардаги қийинчилик ва очликни кўриб, шундай дедилар:
«Чин ҳаёт – бу охират ҳаётидир, Аллоҳим!
Ансору муҳожирни мағфират қил, Илоҳим!»
Шунда улар у зотга жавобан шундай дейишди:
«Муҳаммадга шундай деб бизлар байъат берганмиз:
«Бизлар жиҳод қилгаймиз, токи тирик эканмиз!»
960/18- بَاب: حَفْرِ الْخَنْدَقِ
960.18-боб.
Хандақ қазиш ҳақида
1199/2837 - عَنِ الْبَرَاءِ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: رَأَيْتُ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم يَوْمَ الْأَحْزَابِ يَنْقُلُ التُّرَاب،َ وَقَدْ وَارَى التُّرَابُ بَيَاضَ بَطْنِهِ، وَهُوَ يَقُولُ:
لَوْلَا أَنْتَ مَا اهْتَدَيْنَا وَلَا تَصَدَّقْنَا وَلَا صَلَّيْنَا
فَأَنْزِلِ السَّكِينَةَ عَلَيْنَا وَثَبِّتِ الْأَقْدَامَ إِنْ لَاقَيْنَا
إِنَّ الْأُلَى قَدْ بَغَوْا عَلَيْنَا إِذَا أَرَادُوا فِــتْنَــةً أَبَيْنَــا.
1199.2837. Баро розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Аҳзоб куни* Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг тупроқ ташиётганларини кўрдим. Оппоқ қоринларини тупроқ босган эди. У зот эса шундай дер эдилар:
«Сен бўлмасанг, топмас эдик ҳидоят,
Қилмас эдик хайр, намоз, ибодат.
Устимиздан сакинатинг ёғдиргин,
Гар йўлиқсак, собитқадам қил албат.
Хоҳлар эса бизга зулм қилганлар
Фитна қилмоқ, юз ўгирдик ниҳоят».
961/19 – بَاب: مَنْ حَبَسَهُ الْعُذْرُ عَنِ الْغَزْوِ
961.19-боб.
Узри ғазотдан ушлаб қолган киши ҳақида
1200/2839 - عَنْ أَنَسٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: أَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم كَانَ فِي غَزَاةٍ، فَقَالَ: إِنَّ أَقْوَامًا بِالْمَدِينَةِ خَلْفَنَا، مَا سَلَكْنَا شِعْبًا وَلَا وَادِيًا إِلَّا وَهُمْ مَعَنَا فِيهِ، حَبَسَهُمُ الْعُذْرُ.
1200.2839. Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам бир ғазотда эдилар. «Албатта, ортимизда, Мадинада бир қавмлар борки, биз қайси бир дара ёки водийни босиб ўтмайлик, улар ҳам биз билан бирга бўлдилар. Уларни узр ушлаб қолди», дедилар».
962/20 – بَاب: فَضْلِ الصَّوْمِ فِي سَبِيلِ اللهِ
962.20‑боб.
Аллоҳнинг йўлида рўза тутишнинг фазли ҳақида
1201/2840 - عَنْ أَبِي سَعِيدٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: سـَمِعْتُ رَسُولَ الله صلى الله عليه وسلم يَقُولُ: مَنْ صَامَ يَوْمًا فِي سَبِيلِ اللهِ بَعَّدَ اللهُ وَجْهَهُ عَنِ النَّارِ سَبْعِينَ خَرِيفًا.
1201.2840. Абу Саъид розияллоҳу анҳу айтади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «Ким Аллоҳнинг йўлида бир кун рўза тутса, Аллоҳ унинг юзини дўзахдан етмиш кузлик* узоқ қилади», деганларини эшитдим».
* «Етмиш кузлик» дегани етмиш йиллик масофачалик дегани. Бу ўзбек тилидаги «Етмиш баҳорни қарши олди», деган жумлага ўхшайди.
963/21- بَاب: فَضْلِ مَنْ جَهَّزَ غَازِيًا أَوْ خَلَفَهُ بِـخَيْرٍ
963.21-боб.
Ғозийни жиҳозлаган ёки унинг ўрнида
яхшилик билан қолганнинг фазли ҳақида
1202/2843 عَنْ زَيْدِ بْنِ خَالِدٍ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: مَنْ جَهَّزَ غَازِيًا فِي سَبِيلِ اللهِ فَقَدْ غَزَا، وَمَنْ خَلَفَ غَازِيًا فِي سَبِيلِ اللهِ بِخَيْرٍ فَقَدْ غَزَا.
1202.2843. Зайд ибн Холид розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ким Аллоҳнинг йўлидаги бир ғозийни жиҳозласа, ғазот қилибди. Ким яхшилик билан Аллоҳ йўлидаги бир ғозийнинг ўрнига қолса, ғазот қилибди», дедилар».
1203/2844 - عَنْ أَنَسٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: إِنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم لَمْ يَكُنْ يَدْخُلُ بَيْتًا بِالْمَدِينَةِ غَيْرَ بَيْتِ أُمِّ سُلَيْمٍ إِلَّا عَلَى أَزْوَاجِهِ، فَقِيلَ لَهُ، فَقَالَ: إِنِّي أَرْحَمُهَا، قُتِلَ أَخُوهَا مَعِي.
1203.2844. Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам Мадинада завжаларини истисно қилганларида Умму Сулаймнинг уйидан бошқа бирорта уйга кирмаган эдилар. У зотга (бу ҳақда) сўз очилган эди, «Унга раҳмим келади, унинг акаси мен билан бирга бўлганида ўлдирилган», дедилар».
Изоҳ: Уламоларнинг таъкидлашича, бу ва бундан аввалги бир неча ҳадисларда зикри келган Умму Сулайм розияллоҳу анҳо Набий алайҳиссаломнинг оналарига эмикдош сингил бўлган.
964/22 – بَاب: التَّحَنُّطِ عِنْدَ الْقِتَالِ
964.22-боб.
Жанг олдидан ўзига ҳанут суртиш ҳақида
1204/2845 - وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ،أنَّهُ أتَى يَوْمَ الْيَمَامَةِ إلَى ثَابِتِ بْنِ قَيسٍ، وَقَدْ حَسَرَ عَنْ فَخِذَيْهِ وَهْوَ يَتَحَنَّطُ، فَقَالَ:: يَا عَمِّ، مَا يَحْبِسُكَ أَنْ لَا تَجِيءَ؟ قَالَ: الْآنَ يَا ابْنَ أَخِي، وَجَعَلَ يَتَحَنَّطُ، يَعْنِي مِنَ الْحَنُوطِ، ثُمَّ جَاءَ فَجَلَسَ، فَذَكَرَ فِي الْحَدِيثِ انْكِشَافًا مِنَ النَّاسِ، فَقَالَ: هَكَذَا عَنْ وُجُوهِنَا حَتَّى نُضَارِبَ الْقَوْمَ، مَا هَكَذَا كُنَّا نَفْعَلُ مَعَ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم، بِئْسَ مَا عَوَّدْتُمْ أَقْرَانَكُمْ.
1204.2845. Мусо ибн Анас Ямома кунини зикр қилиб туриб, деди:
«Анас Собит ибн Қайснинг олдига келди. У сонларини очиб, ҳанут* суртаётган эди. «Амаки, боришдан сизни нима тутиб турибди?» деди. У: «Ҳозир, жиян», деди-да, ўзига ҳанут сурта кетди, кейин келиб ўтирди. – (Анас ибн Молик) ҳадис давомида одамларда бир нав чекиниш бўлганини зикр қилди – Шунда (Собит ибн Қайс): «Олдимизни бўшатинглар, манави одамлар билан урушайлик! Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам билан биргалигимизда бундай қилмас эдик, рақибларингизни ёмон ўргатиб қўйибсиз-ку!» деди».
* Ҳанут – маййитга суртиладиган хушбўй аралашма.
965/23 – بَاب: فَضْلِ الطَّلِيعَةِ
965.23-боб.
пешдорнинг* фазли ҳақида
* Биз «пешдор» деб таржима қилган сўз матнда «толииъатун» деб келган бўлиб, ҳарбий ҳаракат вақтида асосий кучларнинг энг олдида турувчи ёки борувчи ҳарбий қисм, бўлинмани англатади ва ўзбек тилида авангард, илғор, ҳировил деб ҳам юритилади.
1205/2846 - عَنْ جَابِرٍرَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: مَنْ يَأْتِينِي بِخَبَرِ الْقَوْمِ؟ يَوْمَ الْأَحْزَابِ، قَالَ الزُّبَيْرُ: أَنَا، ثُمَّ قَالَ: مَنْ يَأْتِينِي بِخَبَرِ الْقَوْمِ؟ قَالَ الزُّبَيْرُ: أَنَا، فَقَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: إِنَّ لِكُلِّ نَبِيٍّ حَوَارِيًّا، وَحَوَارِيَّ الزُّبَيْرُ.
1205.2846. Жобир розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Аҳзоб куни Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ким менга мана бу қавмнинг хабарини билиб келади?» дедилар. Зубайр: «Мен», деди. Кейин яна: «Ким менга мана бу қавмнинг хабарини билиб келади?» дедилар. Зубайр: «Мен», деди. Шунда Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Албатта, ҳар бир набийнинг ҳаворийси* бўлади, менинг ҳаворийим Зубайрдир», дедилар».
* Ҳаворий – хос ёрдамчи. Одатда кўпроқ Ийсо алайҳиссаломнинг шогирдлари, асҳобларига ишлатилади.
1206/2850 - عَنْ عُرْوَةَ البَارِقِيِّ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ الله صلى الله عليه وسلم: الْخَيْلُ مَعْقُودٌ فِي نَوَاصِيهَا الْخَيْرُ إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ: الأَجْرُ وَالـمَغْنَمُ.
1206.2850. Урва ибн Жаъд розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Отларнинг қошёлларига қиёмат кунигача яхшилик боғлаб қўйилган», дедилар».
1207/2851 - عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: الْبَرَكَةُ فِي نَوَاصِي الْخَيْلِ.
1207.2851. Анас ибн Молик розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Барака отларнинг қошёлларидадир», дедилар».
967/25 – بَابُ: مَنِ احْتَبَسَ فَرَسًا لِقَوْلِهِ عَزَّ وَجَلَّ: ﮋﯞ ﯟ ﯠﮊ
967.25-боб.
Аллоҳ таолонинг «...ва боқиб қўйилган* отларни...»
деган сўзига биноан от сақлаш ҳақида
* Ватан сарҳадларининг ҳимоясига қўйилган, ҳарбий мақсадлар учун боқиб, тайёрланган отлар.
1208/2853 – عَنْ أبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ الله صلى الله عليه وسلم: مَنِ احْتَبَسَ فَرَسًا فِي سَبِيلِ اللهِ، إِيـمَانًا بِالله،ِ وَتَصْدِيقًا بِوَعْدِهِ، فَإِنَّ شِبَعَهُ وَرِيَّهُ وَرَوْثَهُ وَبَوْلَهُ فِي مِيزَانِهِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ.
1208.2853. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу айтадилар:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ким Аллоҳнинг йўлида, Аллоҳга иймон келтирган, Унинг ваъдасини тасдиқлаган ҳолда от сақласа, унинг тўйганию қонгани, тезагию пешоби қиёмат куни (эгасининг) тарозисида бўлади», дедилар».
968/26- بَاب: اسْمِ الْفَرَسِ وَالْحِمَارِ
968.26‑боб.
От ва эшакнинг номи ҳақида
1209/2855 - عَنْ سَهْلِ [بْنِ سَعْدٍ] رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: كَانَ لِلنَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم فِي حَائِطِنَا فَرَسٌ يُقَالُ لَهُ اللُّحَيْفُ، أَوِ اللُّخَيْفُ.
1209.2855. Убай ибн Аббос ибн Саҳл отасидан, у бобосидан ривоят қилади:
«Бизнинг боғда Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг Луҳайф деб аталадиган бир отлари бор эди».
1210/2856 - عَنْ مُعَاذٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: كُنْتُ رِدْفَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم عَلَى حِمَارٍ يُقَالُ لَهُ عُفَيْرٌ، فَقَالَ: يَا مُعَاذُ، هَلْ تَدْرِي حَقَّ اللهِ عَلَى عِبَادِهِ، وَقَدْ تَقَدَّمَ.
1210.2856. Муъоз розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам билан бирга «Уфайр» деб аталадиган бир эшакка мингашиб олган эдим. У зот: «Эй Муъоз, Аллоҳнинг Ўз бандаларидаги ҳаққи нимаю, бандаларнинг Аллоҳдаги ҳақлари нима, биласанми?» дедилар. Мен: «Аллоҳ ва Унинг Расули билади», дедим. У зот: «Албатта, Аллоҳнинг бандалардаги ҳаққи У Зотга ибодат қилишлари ва У Зотга бирор нарсани шерик қилмасликларидир. Бандаларнинг Аллоҳдаги ҳақлари эса У Зотга ширк келтирмаганни азобламасликдир», дедилар. Шунда мен: «Эй Аллоҳнинг Расули, бу билан одамларга хушхабар бермайми?» дедим. У зот: «Уларга хушхабар берма, яна суяниб қолишмасин», дедилар».
1211/2857 - عَنْ أَنَسٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: كَانَ فَزَعٌ بِالْمَدِينَةِ، فَاسْتَعَارَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم فَرَسًا لَنَا يُقَالُ لَهُ: مَنْدُوبٌ، فَقَالَ: مَا رَأَيْنَا مِنْ فَزَعٍ، وَإِنْ وَجَدْنَاهُ لَبَحْرًا.
1211.2857. Анас ибн Молик розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Мадинада ваҳима тарқалди. Шунда Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам бизнинг Мандуб деган отимизни олиб турдилар. Кейин: «Бирор ваҳимали нарса кўрмадик. Бу (от) ҳақиқатан денгиз экан», дедилар».
969/27 – بَاب: مَا يُذْكَرُ مِنْ شُؤْمِ الْفَرَسِ
969.27-боб.
Отдан шумланиш тўғрисида зикр қилинган нарсалар ҳақида
1212/2858 - عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنَ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: سـَمِعْتُ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم يَقُولُ: إِنـَّمَا الشُّؤْمُ فِي ثَلَاثَةٍ: فِي الْفَرَسِ، وَالْمَرْأَةِ، وَالدَّارِ.
1212.2858. Абдуллоҳ ибн Умар розияллоҳу анҳумо айтади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «Шумланиш фақат уч нарсада: от, аёл ва ҳовлида», деганларини эшитдим».
Изоҳ: Шориҳлар бу ҳадиснинг маъноси ҳақида турли фикрлар билдиришган. Жумладан, «Жоҳилият даврида мана шу уч нарсада шумланиш бор эди, лекин Исломда шумланиш йўқ. Мабодо бўлса, мана шу нарсаларда бўлар эди», дейишган.
970/28 – بَاب: سِهَامِ الْفَرَسِ
970.28-боб.
Отнинг улуши ҳақида
1213/2863 - وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم جَعَلَ لِلْفَرَسِ سَهْمَيْنِ وَلِصَاحِبِهِ سَهْمًا.
1213.2563. Ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам (ўлжадан) отга икки улуш, эгасига бир улуш белгилаганлар».
Молик: «Аллоҳ таолонинг «Отлар, хачирлар ва эшакларни минишингиз ва зийнат учун (яратди)» деган сўзига биноан, отларга, бирзавнларга* ундан улуш ажратилади ва биттадан ортиқ отга улуш ажратилмайди», деган.
* «Бирзавн» (кўпликда «барозиину») – ажамларнинг оти. Урғочиси «бирзавнатун» дейилади. Айтишларича, бундай отлар араб юртларига Рум мамлакатларидан келтирилган. Уларнинг араб отларидан фарқи тоғу тошларда, дараларда юришга чидамлилигида бўлган.
1214/2864 - عَنِ الْبَرَاءِ بْنِ عَازِبٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا أنَّهُ قَالَ لَهُ رَجُلٌ:أفَرَرْتُمْ عَنْ رَسُولِ الله صلى الله عليه وسلم يَوْمَ حُنَيْنٍ؟ قَالَ: لَكِنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم لَمْ يَفِرَّ، إِنَّ هَوَازِنَ كَانُوا قَوْمًا رُمَاةً، وَإِنَّا لَمَّا لَقِينَاهُمْ حَمَلْنَا عَلَيْهِمْ فَانْهَزَمُوا، فَأَقْبَلَ الْمُسْلِمُونَ عَلَى الْغَنَائِمِ وَاسْتَقْبَلُونَا بِالسِّهَامِ، فَأَمَّا رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم فَلَمْ يَفِرَّ، فَلَقَدْ رَأَيْتُهُ وَإِنَّهُ لَعَلَى بَغْلَتِهِ الْبَيْضَاءِ، وَإِنَّ أَبَا سُفْيَانَ آخِذٌ بِلِجَامِهَا وَالنَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم يَقُولُ: أَنَا النَّبِيُّ لَا كَذِبْ، أَنَا ابْنُ عَبْدِ الْمُطَّلِبْ.
1214.2864. Абу Исҳоқдан ривоят қилинади:
«Бир киши Баро ибн Озиб розияллоҳу анҳумога: «Сизлар Ҳунайн куни Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламни ташлаб қочганмисизлар?» деди. У шундай деди: «Лекин Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам қочмаганлар. Ҳавозинликлар ҳақиқатда мерган эдилар. Биз уларга дуч келгач, ҳамла қилдик, улар чекинишди. Шунда мусулмонлар ўлжаларга қараб кетиб қолишди, улар эса бизни ўқлар билан қарши олишди. Аммо Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам асло қочмадилар. Мен у зотни оқ хачирлари устида, Абу Суфён унинг юганини ушлаб турган ҳолда кўрганман. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам эса:
«Мен ҳақ Набийдирман, эмасдир ёлғон!
Абдулмутталибга эрурман ўғлон!» дер эдилар».
971/29 – بَاب: نَاقَةِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم
971.29-боб.
Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг МОялари* ҳақида
1215/2872 - عَنْ أَنَسٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: كَانَ لِلنَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم نَاقَةٌ تُسَمَّى الْعَضْبَاءَ، لَا تُسْبَقُ، فَجَاءَ أَعْرَابِيٌّ عَلَى قَعُودٍ فَسَبَقَهَا، فَشَقَّ ذَلِكَ عَلَى الْمُسْلِمِينَ حَتَّى عَرَفَهُ، فَقَالَ: حَقٌّ عَلَى اللهِ أَنْ لَا يَرْتَفِعَ شَيْءٌ مِنَ الدُّنْيَا إِلَّا وَضَعَهُ.
1215.2872. Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг Азбо деган ўзиб бўлмас [Ҳумайд: «Ёки етиб бўлмайдиган», деган] моялари бор эди. Бир аъробий дуркун туяда келиб, ундан ўзиб кетди. Бу эса мусулмонларга оғир ботди. Ниҳоят у зот буни кўриб: «Дунёда нимаики юксалса, уни пастлатиш Аллоҳнинг ҳаққидир», дедилар».
972/30- بَاب: حَمْلِ النِّسَاءِ الْقِرَبَ إِلَى النَّاسِ فِي الْغَزْوِ
972.30-боб.
Ғазотда аёлларнинг одамларга меш кўтариб боришлари ҳақида
1216/2881 – عَنْ عُمَرَ رَضِيَ الله عَنْهُ أنَّهُ قَسَمَ مُرُوطًا عَلى نِسَاءٍ مِنْ نِسَاءِ الْمَدِينَةِ، فَبَقِيَ مِرْطٌ جَيِّدٌ، فَقَالَ لَهُ بَعْضُ مَنْ عِنْدَهُ: يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ، أَعْطِ هَذَا ابْنَةَ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم الَّتِي عِنْدَكَ، يُرِيدُونَ أُمَّ كُلْثُومٍ بِنْتَ عَلِيٍّ، فَقَالَ عُمَرُ: أُمُّ سَلِيطٍ أَحَقُّ بِهِ. وَأُمُّ سَلِيطٍ مِنْ نِسَاءِ الْأَنْصَارِ، مِـمَّنْ بَايَعَ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم. قَالَ عُمَرُ: فَإِنَّهَا كَانَتْ تَزْفِرُ لَنَا الْقِرَبَ يَوْمَ أُحُدٍ.
1216.2881. Саълаба ибн Абу Молик айтади:
«Умар ибн Хаттоб розияллоҳу анҳу Мадина аёлларидан бир нечасига миртларни* тақсимлади. Бир дона яхши мирт қолган эди, у кишининг ҳузуридагилардан баъзилари Умму Кулсум бинт Алийни назарда тутиб: «Эй мўминларнинг амири, буни Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг сиздаги қизларига беринг», дейишди. Шунда Умар деди: «Умму Салит ҳақлироқ. – Умму Салит ансорийларнинг аёлларидан бўлиб, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга байъат қилганлардан эди. – Чунки у Уҳуд куни бизларга меш ташиб турган эди».
Абу Абдуллоҳ айтади: «Тазфиру» – «тикади» дегани».*
* Мирт – жун ёки газламадан тайёрланган, ўраниш учун кийиладиган либос.
* Абу Абдуллоҳ, яъни имом Бухорий раҳматуллоҳи алайҳ ҳадисда келган «тазфиру» («ташир эди)» деган сўзни «тахииту» деб изоҳлаяпти. «Тахииту» сўзининг масдари «хойтун» бўлиб, «тикмоқ» деганидир. Шориҳларнинг сўзига қараганда, араб тилида «тазфиру» феълининг «тикиш» маъноси учрамайди. Бинобарин, бу изоҳ хато бўлади. Аммо «Лисанул араб» луғатида келишича, «хойтун» сўзининг нодир маъноларидан бири «тез юриш», «тез ўтиб бориш» бўлиб, унга кўра имом Бухорий раҳматуллоҳи алайҳ «тазфиру» сўзини «тез юриш» деган мазмундаги яна бир нодир луғат билан изоҳлаган бўлади.
973/31 – بَاب: مُدَاوَاةِ النِّسَاءِ الْجَرْحَى فِي الْغَزْوِ
973.31-боб.
Ғазотда аёлларнинг ярадорларни даволаши ҳақида
1217/2883 - عَنِ الرُّبَيِّعِ بِنْتِ مُعَوِّذٍ رَضِيَ الله عَنْهَا قَالَتْ: كُنَّا نَغْزُو مَعَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم فَنَسْقِي الْقَوْمَ، وَنَخْدُمُهُمْ، وَنَرُدُّ الْجَرْحَى وَالْقَتْلَى إِلَى الْمَدِينَةِ.
1217.2883. Рубаййиъ бинт Муъаввиз розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам билан бирга ғазот қилар, одамларга сув берар, уларга хизмат қилар эдик. Яраланган ва ўлганларни Мадинага жўнатардик».
974/32 – بَاب: الْحِرَاسَةِ فِي الْغَزْوِ فِي سَبِيلِ اللهِ
974.32-боб.
ғазотда Аллоҳ йўлида соқчилик қилиш ҳақида
1218/2885 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا قَالَتْ: كَانَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم سَهِرَ، فَلَمَّا قَدِمَ الْمَدِينَةَ قَالَ: لَيْتَ رَجُلًا مِنْ أَصْحَابِي صَالِحًا يَحْرُسُنِي اللَّيْلَةَ، إِذْ سَمِعْنَا صَوْتَ سِلَاحٍ، فَقَالَ: مَنْ هَذَا؟ فَقَالَ: أَنَا سَعْدُ بْنُ أَبِي وَقَّاصٍ جِئْتُ لِأَحْرُسَكَ، وَنَامَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم.
1218.2885. Оиша розияллоҳу анҳо айтади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам тунлари бедор бўлардилар. Мадинага келганларида, «Қани энди, бу кеча асҳобларимдан бир солиҳ киши мени қўриқласа!» дедилар. Тўсатдан қурол овозини эшитиб қолдик. Шунда у зот: «Ким бу?» дедилар. У: «Мен, Саъд ибн Абу Ваққосман, сизни қўриқлагани келдим», деди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам уйқуга кетдилар».
1219/2887 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: تَعِسَ عَبْدُ الدِّينَارِ، وَعَبْدُ الدِّرْهَمِ، وَعَبْدُ الْخَمِيصَةِ، إِنْ أُعْطِيَ رَضِيَ، وَإِنْ لَمْ يُعْطَ سَخِطَ، تَعِسَ وَانْتَكَسَ، وَإِذَا شِيكَ فَلَا انْتَقَشَ، طُوبَى لِعَبْدٍ آخِذٍ بِعِنَانِ فَرَسِهِ فِي سَبِيلِ اللهِ، أَشْعَثَ رَأْسُهُ، مُغْبَرَّةٍ قَدَمَاهُ، إِنْ كَانَ فِي الْحِرَاسَةِ كَانَ فِي الْحِرَاسَةِ، وَإِنْ كَانَ فِي السَّاقَةِ كَانَ فِي السَّاقَةِ، إِنِ اسْتَأْذَنَ لَمْ يُؤْذَنْ لَهُ، وَإِنْ شَفَعَ لَمْ يُشَفَّعْ.
1219.2887. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам дедилар: «Динор бандаси ҳам, дирҳам бандаси ҳам, хамийса бандаси ҳам бахтиқаро бўлсин! Унга ато берилса, рози бўлади, берилмаса, норози бўлади. Бахтиқаро бўлсин! Иши чаппа кетсин! Оёғига тикан кирса, чиқара олмасин! Аллоҳ йўлида отининг юганини тутган, сочи тўзиган, оёқлари чанг бўлган кишига яхшилик бўлсин! Соқчиликда бўлса, соқчилик қилади, чингдовулда* бўлса, чингдовулда туради. Изн сўраса, изн берилмайди, ўртага тушса, воситачилиги ўтмайди».*
Абу Абдуллоҳ айтади: «Буни Исроил ва Муҳаммад ибн Жуҳолар Абу Ҳусойндан марфуъ қилмай ривоят қилишган ва «таъсан» деган, яъни Аллоҳ уни бахтиқаро қилсин, демоқчи.
«Туубаа» – «фуълаа» вазнида, ҳар қандай хуш нарса. У аслида «йа»лик бўлиб, «вав»га ўзгартирилган, «йатиибу»* (хуш бўлди) феълидан».
Изоҳ: Бу ҳадис ўзидан олдинги ҳадис билан узвий боғлиқ. Уни Абу Ҳурайрадан Абу Солиҳ, Абу Солиҳдан эса Абдуллоҳ ибн Динор ва Абу Ҳусойн ривоят қилган. Бу ерда Абу Бакрнинг Абу Ҳусойндан қилган ривояти келтирилган ва унга кўра, ҳадис марфуъдир, яъни бевосита Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга тегишлидир. Аммо уни Абу Ҳусойндан Исроил ва Муҳаммад ибн Жуҳолар марфуъ эмас, мавқуф шаклида, яъни Абу Ҳурайрага нисбат бериб нақл қилишган экан.
* Чингдовул – қўшиннинг орқа қисми (арьергард).
* «Изн сўраса, изн берилмайди, шафоат қилса, шафоати ўтмайди», дегани дунёдан воз кечиб, мол-дунёси, мансаби бўлмагани учун одамлар назарга илмайдиган, писанд қилмайдиган киши деганидир.
* Ҳадисда «яхшилик» деб ўгирилган сўз изоҳланмоқда.
975/33 – بَاب: فَضْلِ الْخِدْمَةِ فِي الْغَزْوِ
975.33-боб.
Ғазотда хизмат қилишнинг фазли ҳақида
1220/2889 - عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: خَرَجْتُ مَعَ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم إِلَى خَيْبَرَ أَخْدُمُهُ، فَلَمَّا قَدِمَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم رَاجِعًا، وَبَدَا لَهُ أُحُدٌ، قَالَ: هَذَا جَبَلٌ يُحِبُّنَا وَنُحِبُّهُ.
1220.2889. Анас ибн Молик розияллоҳу анҳу айтади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам билан бирга Хайбарга, у зотга хизмат қилгани чиқдим. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам қайтиб келгач, Уҳуд кўринганида: «Бу шундай тоғки, у бизни севади, биз ҳам уни севамиз», дедилар. Кейин қўллари билан Мадинага ишора қилиб, «Аллоҳим! Иброҳим Маккани ҳарам қилганидек, мен ҳам бунинг икки тошлоғи орасини ҳарам қиламан. Аллоҳим! Соъимизга ва муддимизга* барака бергин», дедилар».
* Яъни «Тошу тарозимизга барака бергин».
Соъ – ёғочдан қилинган идиш бўлиб, у ўша даврда ўлчов вазифасини бажарган. Соъдан сув идиши сифатида ҳам фойдаланилган. Ҳанафий мазҳабига кўра, бир соъ ҳажмда 3,330 литрга, оғирликда 3,250 килограммга тўғри келади. Жумҳур уламолар наздида эса бир соъ ҳажмда 2,750 литрга, оғирликда эса 2,040 килограммга тўғри келади. Муд (мудд) ҳажмда 0,6875 литр (≈ 0,688 литр), оғирликда 0,544 килограммга тенг.
1221/2890 - عَنْ أَنَسٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: كُنَّا مَعَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم أَكْثَرُنَا ظِلًّا الَّذِي يَسْتَظِلُّ بِكِسَائِهِ، وَأَمَّا الَّذِينَ صَامُوا فَلَمْ يَعْمَلُوا شَيْئًا، وَأَمَّا الَّذِينَ أَفْطَرُوا فَبَعَثُوا الرِّكَابَ وَامْتَهَنُوا وَعَالَجُوا، فَقَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه و سلم: ذَهَبَ الْمُفْطِرُونَ الْيَوْمَ بِالْأَجْرِ.
1221.2890. Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам билан бирга эдик. Сояси энг кўпимиз ўзининг кийими билан сояланганимиз эди. Рўза тутганларга келсак, улар ҳеч нарса қилишмасди. Оғзи очиқлар эса туяларни (сувга) жўнатишар, бор-будлари билан хизмат қилишар, емак-ичмак тайёрлашар эди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Бугун ажрни оғзи очиқлар олиб кетишди», дедилар».
* Дуонинг маъноси: «Аллоҳим! Мен ташвишдан, ғамдан, ожизликдан, дангасаликдан, бахилликдан, қўрқоқликдан, қарз юкидан ва кишиларнинг (мендан) устун келишидан Сендан паноҳ сўрайман».
* Саҳбо тўғони – ҳозирда Саудия Арабистонининг Хайбар вилоятида жойлашган тўғон. Кейинроқ ўша атроф шундай номланган.
* Ҳайс – хурмо, пишлоқ ва сариёғни аралаштириб тайёрланадиган таом.
* Абоа - жундан тикилган, чопонга ўхшаш устки кийим.
976/34 – بَاب: فَضْلِ رِبَاطِ يَوْمٍ فِي سَبِيلِ اللهِ
976.34-боб.
Аллоҳ йўлида бир кунлик посбонликнинг фазли ҳақида
1222/2892 - عَنْ سَهْلِ بْنِ سَعْدٍ السَّاعِدِيِّ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: رِبَاطُ يَوْمٍ فِي سَبِيلِ اللهِ خَيْرٌ مِنَ الدُّنْيَا وَمَا عَلَيْهَا، وَمَوْضِعُ سَوْطِ أَحَدِكُمْ مِنَ الْجَنَّةِ خَيْرٌ مِنَ الدُّنْيَا وَمَا عَلَيْهَا، وَالرَّوْحَةُ يَرُوحُهَا الْعَبْدُ فِي سَبِيلِ اللهِ، أَوِ الْغَدْوَةُ، خَيْرٌ مِنَ الدُّنْيَا وَمَا عَلَيْهَا.
1222.2892. Саҳл ибн Саъд Соидий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Аллоҳ йўлида бир кунлик посбонлик дунё ва ундаги нарсалардан яхшидир. Жаннатнинг қамчингизчалик жойи дунё ва ундаги нарсалардан яхшидир. Банданинг Аллоҳ йўлида эртаю кеч чиқиши дунё ва ундаги нарсалардан яхшидир», дедилар».
977/35 – بَاب: مَنِ اسْتَعَانَ بِالضُّعَفَاءِ وَالصَّالِحِينَ فِي الْحَرْبِ
977.35-боб.
Урушда заифлар ва солиҳларни восита қилиб, ёрдам сўраш ҳақида
1223/2896 – عَنْ سَعْدِ بْنِ أَبِي وَقَّاصٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ الله صلى الله عليه وسلم: هَلْ تُنْصَرُونَ وَتُرْزَقُونَ إِلَّا بِضُعَفَائِكُمْ.
1223.2896. Мусъаб ибн Саъддан ривоят қилинади:
«Саъд розияллоҳу анҳу ўзида бошқалардан устун фазл бор, деб ўйлади. Шунда Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Сизларга фақат заифларингиз сабабли нусрат ва ризқ берилади!» дедилар».
1224/2897 - عَنْ أَبِي سَعِيدٍ رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: يَأْتِي زَمَانٌ يَغْزُو فِئَامٌ مِنَ النَّاسِ، فَيُقَالُ: هَلْ فِيكُمْ مَنْ صَحِبَ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم؟ فَيُقَالُ: نَعَمْ، فَيُفْتَحُ عَلَيْهِ، ثُمَّ يَأْتِي زَمَانٌ فَيُقَالُ: فِيكُمْ مَنْ صَحِبَ أَصْحَابَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم؟ فَيُقَالُ: نَعَمْ، فَيُفْتَحُ.
1224.2897. Абу Саъид Худрий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам дедилар: «Бир замонлар келадики, одамлардан бир жамоа ғазот қилади. «Ичингизда Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам билан ҳамнафас бўлган борми?» дейилади. «Ҳа», дейилади. Ўшанинг сабабидан фатҳ бўлади. Кейин бир замонлар келадики, «Ичингизда Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг саҳобалари билан ҳамнафас бўлган борми?» дейилади. «Ҳа», дейилади. Фатҳ бўлади. Кейин бир замонлар келадики, «Ичингизда Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг саҳобалари билан ҳамнафас бўлганлар билан ҳамнафас бўлган борми?» дейилади. «Ҳа», дейилади. Фатҳ бўлади».
978/36 – بَاب: التَّحْرِيضِ عَلَى الرَّمْيِ
978.36-боб.
Ўқ отишга чорлаш ҳақида
1225/2900 - عَنْ أَبِي أُسَيْدٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ الله صلى الله عليه وسلم يَوْمَ بَدْرٍ حِينَ صَفَفْنَا لِقُرَيْشٍ وَصَفُّوا لَنَا: إِذَا أَكْثَبُوكُمْ فَعَلَيْكُمْ بِالنَّبْلِ.
1225.2900. Ҳамза ибн Абу Усайд отасидан ривоят қилади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам Бадр куни биз Қурайшга қарши, улар бизга қарши саф тортиб турган пайтда: «Қачон сизларга яқинлашишса, ўққа тутинглар», дедилар».
979/37 – بَاب: الْمِجَنِّ وَمَنْ يَتَتَرَّسُ بِتُرْسِ صَاحِبِهِ
979.37‑боб.
қалқон ҳамда шеригининг сипари* билан ҳимояланиш ҳақида
1226/2904 - عَنْ عُمَرَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: كَانَتْ أَمْوَالُ بَنِي النَّضِيرِ مِـمَّا أَفَاءَ اللهُ عَلَى رَسُولِهِ صلى الله عليه وسلم، مِـمَّا لَمْ يُوجِفِ الْمُسْلِمُونَ عَلَيْهِ بِخَيْلٍ وَلَا رِكَابٍ، فَكَانَتْ لِرَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم خَاصَّةً، وَكَانَ يُنْفِقُ عَلَى أَهْلِهِ نَفَقَةَ سَنَتِهِ، ثُمَّ يَجْعَلُ مَا بَقِيَ فِي السِّلَاحِ وَالْكُرَاعِ عُدَّةً فِي سَبِيلِ اللهِ.
1226.2904. Умар розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Бану Назирнинг мол-мулки Аллоҳ Ўз Расули соллаллоҳу алайҳи васалламга фай* қилиб берган, мусулмонлар унинг учун от ҳам, туя ҳам сурмаган нарсалардан бўлиб, хоссатан Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламники эди. У зот ўз аҳлларига йиллик нафақасини бериб қўяр, кейин ортиб қолганини Аллоҳнинг йўлида ҳарбий тайёргарлик маъносида қурол‑аслаҳа ва йилқига ажратар эдилар».
1227/2905 – عَنْ عَلِيٍّ رَض ِيَ الله عَنْهُ قَالَ: مَا رَأَيْتُ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم يُفَدِّي رَجُلًا بَعْدَ سَعْدٍ، سَمِعْتُهُ يَقُولُ: ارْمِ فِدَاكَ أَبِي وَأُمِّي.
1227.2905. Алий розияллоҳу анҳу айтади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг Саъддан кейин бирор кишига фидолик изҳор қилганларини кўрмадим. У зотнинг (Саъдга): «Отавер, ота‑онам сенга фидо бўлсин!» деяётганларини эшитганман».
980/38 – بَاب: مَا جَاءَ حِلْيَةِ السُّيُوفِ
980.38‑боб.
Қиличларнинг безаги ҳақида
1228/2909 – عَنْ أبِي أُمَامَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ: لَقَدْ فَتَحَ الْفُتُوحَ قَوْمٌ، مَا كَانَتْ حِلْيَةُ سُيُوفِهِمِ الذَّهَبَ وَلَا الْفِضَّةَ، إِنّـَمَا كَانَتْ حِلْيَتُهُمُ الْعَلَابِيَّ وَالْآنُكَ وَالْحَدِيدَ.
1228.2909. Абу Умома розияллоҳу анҳу айтади:
«Фатҳларни қиличларининг безаги тилла ҳам, кумуш ҳам эмас, балки пай, қалай ёки темир бўлган қавм қилган».
981/39 – بَاب: مَا قِيلَ فِي دِرْعِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم وَالْقَمِيصِ فِي الْحَرْبِ
981.39‑боб.
Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг совутлари ҳамда жангда кўйлак кийиш ҳақида
1229/2915 - عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: قَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم وَهْوَ فِي قُبَّةٍ: اللَّهُمَّ إِنِّي أَنْشُدُكَ عَهْدَكَ وَوَعْدَكَ، اللَّهُمَّ إِنْ شِئْتَ لَمْ تُعْبَدْ بَعْدَ الْيَوْمِ. فَأَخَذَ أَبُو بَكْرٍ بِيَدِهِ فَقَالَ: حَسْبُكَ يَا رَسُولَ اللهِ، فَقَدْ أَلْحَحْتَ عَلَى رَبِّكَ، وَهْوَ فِي الدِّرْعِ، فَخَرَجَ وَهْوَ يَقُولُ: ﮋﯰ ﯱ ﯲ ﯳﯴ ﯵ ﯶ ﯷ ﯸ ﯹ ﯺﮊ. [القمر: 45،46]. وَفِي رِوَايَةٍ: وَذَلِكَيَوْمَ بَدْرٍ.
1229.2915. Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам капада туриб: «Аллоҳим! Мен Сендан аҳдинг ва ваъдангни рўёбга чиқаришингни сўрайман. Аллоҳим! Агар (ҳалокатимизни) хоҳласанг, бугундан сўнг Сенга ибодат қилинмас!»* дедилар. Шунда Абу Бакр у зотнинг қўлларидан тутиб: «Эй Аллоҳнинг Расули, етар, Роббингизга қаттиқ ёлвордингиз», деди. У зот совутда эдилар. «У жамоа тезда тор-мор этилар ва ортларига қараб қочарлар. Ҳа, уларга ваъда қилинган вақт Соъатдир.* Ва у Соъат оғирроқ ва аччиқроқдир», деб ташқарига чиқдилар».
Вуҳайб: «Холид бизга «Бадр куни...» деб айтиб берган», дейди.
* Ўша даврда Ислом уммати Бадрга чиққан мусулмонлардангина иборат бўлган. Агар улар ҳалок бўлса, ер юзида ёлғиз Аллоҳга ибодат қиладиган одам қолмас эди. Бу ерда шу маъно назарда тутилган.
* Соъат – қиёматнинг номларидан бири.
982/40 – بَاب: الْحَرِيرِ فِي الْحَرْبِ
982.40‑боб.
урушда ипак кийиш ҳақида
1230/2919 – عَنْ أنَسٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: رَخَّصَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم لِعَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ عَوْفٍ وَالزُّبَيْرِ رَضِيَ الله عَنْهُمَا في قَمِيصٍ مِنْ حَرِيرٍ، مِنْ حِكَّةٍ كَانَتْ بِـهِمَا.
وَعَنْهُ فِي رِوَايَةٍ أنَّهُمَا شَكَوا إلَى النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم - يَعْنِي الْقَمْلَ - فَأَرْخَصَ لَهُمَا فِي الْحَرِيرِ.
1230.2919. Анас розияллоҳу анҳу шундай сўзлаб берди:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам Абдурраҳмон ибн Авф ва Зубайрга қичима касалликлари борлиги учун ипак кўйлакка рухсат бердилар».
«Абдурраҳмон ибн Авф ва Зубайр Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга шикоят қилишди, – яъни битдан, – у зот иккаласига ипакка рухсат бердилар. Кейин бир ғазотда икковининг эгнида ўшани кўрдим».
983/41- بَاب: مَا قِيلَ فِي قِتَالِ الرُّومِ
983.41‑боб.
Румга уруш қилиш ҳақида айтилган хабарлар ҳақида
1231/2924 - عَنْ أُمِّ حَرَامٍ رَضِيَ الله عَنْهَا: أَنَّهَا سـَمِعَتِ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم يَقُولُ: أَوَّلُ جَيْشٍ مِنْ أُمَّتِي يَغْزُونَ الْبَحْرَ قَدْ أَوْجَبُوا، قَالَتْ أُمُّ حَرَامٍ: قُلْتُ: يَا رَسُولَ اللهِ أَنَا فِيهِمْ؟ قَالَ: أَنْتِ فِيهِمْ. قَالَتْ: ثُمَّ قَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: أَوَّلُ جَيْشٍ مِنْ أُمَّتِي يَغْزُونَ مَدِينَةَ قَيْصَرَ مَغْفُورٌ لَهُمْ. فَقُلْتُ: أَنَا فِيهِمْ يَا رَسُولَ اللهِ؟ قَالَ: لَا.
1231.2924. Умайр ибн Асвад Ансий розияллоҳу анҳу шундай сўзлаб берди:
«Убода ибн Сомит Ҳимс соҳилида эканида, ўзининг биносига тушган пайтида унинг олдига бордим. Умму Ҳаром ҳам у билан бирга экан. Шунда Умму Ҳаром бизга шундай сўзлаб берди:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «Умматимдан денгизда ғазот қиладиган илк қўшин (жаннатни ўзларига) вожиб қилиб бўлишди», деганларини эшитдим. «Эй Аллоҳнинг Расули, мен уларнинг ичида борманми?» дедим. «Сен уларнинг ичида борсан», дедилар. Кейин Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Умматимдан Қайсарнинг шаҳрига ғазот қиладиган илк қўшин мағфират қилинган», дедилар. «Эй Аллоҳнинг Расули, мен уларнинг ичида борманми?» дедим. У зот: «Йўқ», дедилар».
984/42 – بَاب: قِتَالِ الْيَهُودِ
984.42‑боб.
Яҳудийларга қарши жанг қилиш ҳақида
1232/2925 - عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: تُقَاتِلُونَ الْيَهُودَ، حَتَّى يَخْتَبِيَ أَحَدُهُمْ وَرَاءَ الْحَجَرِ، فَيَقُولُ: يَا عَبْدَ اللهِ، هَذَا يَهُودِيٌّ وَرَائِي فَاقْتُلْهُ.
1232.2925. Абдуллоҳ ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Яҳудийларга қарши жанг қиласиз. Ҳатто улардан бири тошнинг орқасига беркинади. Шунда (тош): «Эй Аллоҳнинг бандаси, мана яҳудий, орқамда. Ўлдир уни!» дейди», дедилар».
1233/2926 – وَفِي رِوَايَةٍ قَالَ: لَا تَقُومُ السَّاعَةُ حَتَّى تُقَاتِلُوا الْيَهُودَ، وَذَكَرَ بَاقِيَ الـحَدِيثِ.
1233.2926. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Сизлар яҳудийларга қарши жанг қилиб, орқасида яҳудий турган тош: «Эй мусулмон! Мана яҳудий, орқамда. Ўлдир уни!» деб айтмагунча Соъат қоим бўлмайди», дедилар».
985/43 – بَاب: قِتَالِ التُّرْكِ
985,43‑боб.
Туркларга қарши жанг қилиш ҳақида
1234/2928 - عَنْ أبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: لَا تَقُومُ السَّاعَةُ حَتَّى تُقَاتِلُوا التُّرْكَ، صِغَارَ الْأَعْيُنِ، حُمْرَ الْوُجُوهِ، ذُلْفَ الْأُنُوفِ، كَأَنَّ وُجُوهَهُمُ الْمَجَانُّ الْمُطْرَقَةُ، وَلَا تَقُومُ السَّاعَةُ حَتَّى تُقَاتِلُوا قَوْمًا نِعَالُهُمُ الشَّعَرُ.
1234.2928. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу айтади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Кўзлари кичик, юзлари қизил, пучуқбурун, юзлари тери қопланган қалқонга ўхшайдиган туркларга қарши жанг қилмагунингизча, Соъат қоим бўлмайди. Пойабзаллари жун бўлган қавмга қарши жанг қилмагунингизча, Соъат қоим бўлмайди», дедилар».
986/44 – بَاب: الدُّعَاءِ عَلَى الْمُشْرِكِينَ بِالْهَزِيمَةِ وَالزَّلْزَلَةِ
986.44‑боб.
Мушрикларга мағлубият ва ИЗТИРОБ тилаб дуоибад қилиш ҳақида
1235/2933 - عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ أَبِي أَوْفَى رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: دَعَا رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم يَوْمَ الْأَحْزَابِ عَلَى الْمُشْرِكِينَ، فَقَالَ: اللَّهُمَّ مُنْزِلَ الْكِتَابِ، سَرِيعَ الْحِسَابِ، اللَّهُمَّ اهْزِمِ الْأَحْزَابَ، اللَّهُمَّ اهْزِمْهُمْ، وَزَلْزِلْهُمْ.
1235.2933. Абдуллоҳ ибн Абу Авфо розияллоҳу анҳумо айтади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Аҳзоб куни мушрикларни «Аллоҳим! Эй Китобни нозил қилувчи, тез ҳисоб қилувчи Зот! Аллоҳим! (Кофир) гуруҳларни мағлуб эт! Аллоҳим! Уларни мағлуб эт ва изтиробга сол!» деб дуоибад қилдилар».
1236/2935 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا: أَنَّ الْيَهُودَ دَخَلُوا عَلَى النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم فَقَالُوا: السَّامُ عَلَيْكَ، فَلَعَنْتُهُمْ، فَقَالَ: مَا لَكِ؟ قُلْتُ: أَوَلَمْ تَسْمَعْ مَا قَالُوا؟ قَالَ: فَلَمْ تَسْمَعِي مَا قُلْتُ؟ وَعَلَيْكُمْ.
1236.2935. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Яҳудийлар Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига кириб: «Ас-сааму ъалайка»,* дейишди. Мен уларни лаънатладим. Шунда у зот: «Сенга нима бўлди?» дедилар. «Уларнинг нима деганини эшитмадингизми?» дедим. «Ва ъалайкум» деганимни эшитмабсан-да», дедилар».*
* «Ас-сааму ъалайка» – «Сенга ўлим бўлсин», дегани.
* «Ва ъалайкум» – «Сизларга ҳам», дегани.
987/45 – بَاب: الدُّعَاءِ لِلْمُشْرِكِينَ بِالْهُدَى لِيَتَأَلَّفَهُمْ
987.45‑боб.
(қалбларини) улфат қилиш мақсадида Мушрикларнинг
ҳаққига ҳидоят сўраб дуо қилиш ҳақида
1237/2937 - عَنْ أبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَدِمَ طُفَيْلُ بْنُ عَمْرٍو الدَّوْسِيُّ وَأَصْحَابُهُ عَلَى النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم فَقَالُوا: يَا رَسُولَ اللهِ، إِنَّ دَوْسًا عَصَتْ وَأَبَتْ، فَادْعُ اللهَ عَلَيْهَا، فَقِيلَ: هَلَكَتْ دَوْسٌ، قَالَ: اللَّهُمَّ اهْدِ دَوْسًا وَائْتِ بِـهِمْ.
1237.2937. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу айтади:
«Туфайл ибн Амр Давсий ва унинг шериклари Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига келиб: «Эй Аллоҳнинг Расули, Давс қабиласи осийлик қилди ва бош тортди. Энди уларни дуоибад қилинг», дейишди. Шунда: «Давс ҳалок бўлди», дейилди. У зот: «Аллоҳим! Давсни ҳидоят қил ва уларни келтир!» дедилар».
988/46 – بَاب: دُعَاءِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم إِلَى الْإِسْلَامِ وَالنُّبُوَّةِ
وَأَنْ لَا يَتَّخِذَ بَعْضُهُمْ بَعْضًا أَرْبَابًا مِنْ دُونِ اللهِ
988.46‑боб.
Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг исломга, нубувват(ни эътироф қилиш)га, Аллоҳни қўйиб,
бир‑бирларини РОББ қилиб олмасликка чақирганлари ҳақида
1238/2942 - عَنْ سَهْلِ بْنِ سَعْدٍ رَضِيَ الله عَنْهُ: سَـمِعَ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم يَقُولُ يَوْمَ خَيْبَرَ: لَأُعْطِيَنَّ الرَّايَةَ رَجُلًا يَفْتَحُ اللهُ عَلَى يَدَيْهِ. فَقَامُوا يَرْجُونَ لِذَلِكَ أَيُّهُمْ يُعْطَى، فَغَدَوْا وَكُلُّهُمْ يَرْجُو أَنْ يُعْطَى، فَقَالَ: أَيْنَ عَلِيٌّ؟ فَقِيلَ: يَشْتَكِي عَيْنَيْهِ، فَأَمَرَ فَدُعِيَ لَهُ، فَبَصَقَ فِي عَيْنَيْهِ، فَبَرَأَ مَكَانَهُ حَتَّى كَأَنَّهُ لَمْ يَكُنْ بِهِ شَيْءٌ، فَقَالَ: نُقَاتِلُهُمْ حَتَّى يَكُونُوا مِثْلَنَا؟ فَقَالَ: عَلَى رِسْلِكَ حَتَّى تَنْزِلَ بِسَاحَتِهِمْ، ثُمَّ ادْعُهُمْ إِلَى الْإِسْلَامِ، وَأَخْبِرْهُمْ بِمَا يَجِبُ عَلَيْهِمْ، فَوَاللهِ لَأَنْ يُهْدَى بِكَ رَجُلٌ وَاحِدٌ خَيْرٌ لَكَ مِنْ حُمْرِ النَّعَمِ.
1238.2942. Саҳл ибн Саъд розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Хайбар куни Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «Эртага туғни қўлида Аллоҳ фатҳ берадиган кишига бераман», деяётганларини эшитдим. Улар бундан умид қилиб, қай бирларига берилар экан, дея ўринларидан туришибди. Эрталаб ҳар бирлари ўзига берилишини умид қилиб келишди. У зот: «Алий қани?» дедилар. «Унинг кўзи оғрияпти», дейишди. У зот буюрдилар, уни чақириб келишди. Унинг кўзларига туфлаб қўйган эдилар, худди ҳеч нарса бўлмагандек, жойида тузалди. У: «Биздек бўлмагунларича, улар билан жанг қиламизми?», деди. У зот: «Уларнинг майдонларига киргунингча оҳиста боргин, кейин уларни Исломга чақир ва зиммаларига нималар вожиб бўлишини хабар қил. Аллоҳга қасамки, сен туфайли бир кишининг ҳидоят топиши сен учун қизил туяларинг* бўлишидан яхшидир», дедилар».
Изоҳ: Ўша пайтда араблар учун энг гўзал ва мўътабар мулк айни етилиб, қизғиш тусга кирган туя ҳисобланган. Шунинг учун сўнгги жумлани «қизил туяларинг бўлиши» деб ҳам, «ана шундай қимматбаҳо мулкни садақа қилишдан яхши» деб ҳам тушунса бўлади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бу билан «Уларни ўлдирганингдан кўра уларнинг Исломга киришига сабаб бўлганинг яхши, шундай қил», демоқчилар. Исломда бир номусулмон инсонни мусулмон бўлишига сабаб бўлиш ана шундай улкан савобли иш ўлароқ тарғиб қилиниши билан бирга, бу иш тушунтириш, таклиф қилиш услублари билан амалга оширилиши, мажбурлаш билан бўлмаслиги қаттиқ уқтирилади. Аллоҳ таоло Ўз Расулига бу борада қуйидагича айтган: «Агар Роббинг хоҳласа, ер юзидаги кишиларнинг ҳаммаси иймонга келар эди. Ёки сен одамларни мўмин бўлишга мажбурлайсанми?!»
989/47 – بَاب: مَنْ أَرَادَ غَزْوَةً فَوَرَّى بِغَيْرِهَا
وَمَنْ أَحَبَّ الْخُرُوجَ يَوْمَ الْخَمِيسِ
989.47‑боб.
Ғазот қилмоқчи бўлиб, буни бошқа нарса билан яшириш
ҳамда пайшанба куни йўлга чиқишни яхши кўриш ҳақида
1239/2949 - عَنْ كَعْبِ بْنِ مَالِكٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: لَقَلَّمَا كَانَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم يَخْرُجُ إِذَا خَرَجَ فِي سَفَرٍ، إِلَّا يَوْمَ الْخَمِيسِ.
1239.2949. Каъб ибн Молик розияллоҳу анҳу шундай дер эди:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам сафарга чиқсалар, камдан‑кам ҳолларда пайшанбадан бошқа куни чиқар эдилар».
990/48 – بَاب: التَّوْدِيعِ
990.48-Боб.
хайрлашув ҳақида
1240/2954 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: بَعَثَنَا رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم فِي بَعْثٍ، فَقَالَ لَنَا: إِنْ لَقِيتُمْ فُلَانًا وَفُلَانًا - لِرَجُلَيْنِ مِنْ قُرَيْشٍ سَـمَّاهُمَا - فَحَرِّقُوهُمَا بِالنَّارِ. قَالَ: ثُمَّ أَتَيْنَاهُ نُوَدِّعُهُ حِينَ أَرَدْنَا الْخُرُوج،َ فَقَالَ: إِنِّي كُنْتُ أَمَرْتُكُمْ أَنْ تُحَرِّقُوا فُلَانًا وَفُلَانًا بِالنَّارِ، وَإِنَّ النَّارَ لَا يُعَذِّبُ بِهَا إِلَّا اللهُ، فَإِنْ أَخَذْتُمُوهُمَا فَاقْتُلُوهُمَا.
1240.2954. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бизни бир черик қилиб юбордилар ва бизга икки қурайшликнинг номини айтиб: «Фалончи ва фалончини учратсангиз, уларни ўтда ёқиб юборинглар», дедилар. Кейин йўлга чиқмоқчи бўлган пайтимиз ҳузурларига хайрлашгани келдик. Шунда у зот: «Мен сизларни фалончи ва фалончини ўтда ёқиб юборишга буюрган эдим. Олов билан фақат Аллоҳ азоблайди. Уларни тутиб олсангиз, қатл қилинг», дедилар».
1241/2955 - عَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: السَّمْعُ وَالطَّاعَةُ حَقٌّ مَا لَمْ يُؤْمَرْ بِالْمَعْصِيَةِ، فَإِذَا أُمِرَ بِمَعْصِيَةٍ فَلَا سَمْعَ وَلَا طَاعَةَ.
1241.2955. Ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам дедилар: «Модомики маъсиятга буюрилмас экан, қулоқ солиш ва итоат қилиш ҳақдир (вожибдир). Агар маъсиятга буюрилса, қулоқ солиш ҳам, итоат қилиш ҳам йўқ».
992/50 – بَاب: يُقَاتَلُ مِنْ وَرَاءِ الْإِمَامِ وَيُتَّقَى بِهِ
992.50-Боб.
Имомнинг ортида туриб жанг қилинади ва у билан ҳимояланилади
1242/2957 – عَنْ أبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ: أنَّهُ سَـمِعَ رَسُولَ الله صلى الله عليه وسلم يَقُولُ: نَحْنُ الآخِرُونَ السَّابِقُونَ وَيَقُولُ: مَنْ أَطَاعَنِي فَقَدْ أَطَاعَ اللهَ، وَمَنْ عَصَانِي فَقَدْ عَصَى اللهَ، وَمَنْ يُطِعِ الْأَمِيرَ فَقَدْ أَطَاعَنِي، وَمَنْ يَعْصِ الْأَمِيرَ فَقَدْ عَصَانِي، وَإِنَّمَا الْإِمَامُ جُنَّةٌ، يُقَاتَلُ مِنْ وَرَائِهِ وَيُتَّقَى بِهِ، فَإِنْ أَمَرَ بِتَقْوَى اللهِ وَعَدَلَ فَإِنَّ لَهُ بِذَلِكَ أَجْرًا، وَإِنْ قَالَ بِغَيْرِهِ، فَإِنَّ عَلَيْهِ مِنْهُ.
1242.2956, 2957. Аъраж шундай сўзлаб берди:
«Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «Биз олдиндаги охиргилармиз»,* деяётганларини эшитган экан».
Айни шу санад билан:
«Ким менга итоат қилса, Аллоҳга итоат қилибди, ким менга осий бўлса, Аллоҳга осий бўлибди. Ким амирга итоат қилса, менга итоат қилибди, ким амирга осий бўлса, менга осий бўлибди. Имом бир қалқондир, унинг ортида туриб жанг қилинади ва у билан ҳимояланилади. Агар у Аллоҳга тақво қилишга буюрса ва адолат қилса, албатта, бунинг учун унга ажр бор. Бундан бошқага буюрса, ундан содир бўлган нарса ўзининг зиёнигадир*».
* «Биз олдиндаги охиргилармиз», дегани «Охиратда пешқадам, олдинда турадиган, дунёга эса охирида келган умматмиз», деганидир.
* «Ундан содир бўлган нарса ўзининг зиёнигадир», дегани «У берган буйруқнинг гуноҳи ва зарари унинг ўзига бўлади», деганидир.
993/51 – بَاب: الْبَيْعَةِ فِي الْحَرْبِ أَنْ لَا يَفِرُّوا
993.51-Боб.
Урушда қочмасликка байъат қилиш ҳақида
1243/2958 - عَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: رَجَعْنَا مِنَ الْعَامِ الْمُقْبِلِ، فَمَا اجْتَمَعَ مِنَّا اثْنَانِ عَلَى الشَّجَرَةِ الَّتِي بَايَعْنَا تَحْتَهَا، كَانَتْ رَحْمَةً مِنَ اللهِ. فَقِيلَ لَهُ: عَلَى أَيِّ شَيْءٍ بَايَعَهُمْ، عَلَى الْمَوْتِ؟ قَالَ: لَا، بَايَعَهُمْ عَلَى الصَّبْرِ.
1243.2958. Жувайрия бизга сўзлаб берди:
«Нофеъ: «Ибн Умар розияллоҳу анҳумо: «Келаси йили* қайтганимизда, остида байъат қилган дарахтимиз борасида иккитамиз якдил бўла олмадик. Аллоҳдан раҳмат бўлган экан», деган», деди.
Нофеъдан: «Улардан нимага байъат олган эдилар? Ўлимгами?» деб сўрадим. «Йўқ, улардан сабрга байъат олганлар», деди».
* Келаси йили – Ҳудайбия сулҳидан кейинги йил.
1244/2959 - عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ زَيْدٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: لَمَّا كَانَ زَمَنَ الْحَرَّةِ أَتَاهُ آتٍ فَقَالَ لَهُ: إِنَّ ابْنَ حَنْظَلَةَ يُبَايِعُ النَّاسَ عَلَى الْمَوْتِ، فَقَالَ: لَا أُبَايِعُ عَلَى هَذَا أَحَدًا بَعْدَ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم.
1244.2959. Абдуллоҳ ибн Зайд розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Ҳарра воқеаси пайтлари унинг олдига биров келиб: «Ибн Ҳанзала одамлардан ўлимга деб байъат қабул қиляпти», дебди. Шунда у: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан кейин бирор кишига бундай деб байъат қилмайман», дебди».
1245/2960 - عَنْ سَلَمَةَ بْنِ الأكْوَعِ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: بَايَعْتُ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم ثُمَّ عَدَلْتُ إِلَى ظِلِّ الشَّجَرَةِ، فَلَمَّا خَفَّ النَّاسُ قَالَ: يَا ابْنَ الْأَكْوَعِ أَلَا تُبَايِعُ؟ قَالَ: قُلْتُ: قَدْ بَايَعْتُ يَا رَسُولَ اللهِ، قَالَ: وَأَيْضًا. فَبَايَعْتُهُ الثَّانِيَةَ، فَقُلْتُ لَهُ: يَا أَبَا مُسْلِمٍ، عَلَى أَيِّ شَيْءٍ كُنْتُمْ تُبَايِعُونَ يَوْمَئِذٍ؟ قَالَ: عَلَى الْمَوْتِ.
1245.2960. Язид ибн Абу Убайд сўзлаб берди:
«Салама розияллоҳу анҳу: «Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга байъат қилдим. Кейин дарахт соясига ўтиб олдим. Одамлар енгиллагач, у зот: «Эй Ибн Акваъ, байъат қилмайсанми?» дедилар. «Байъат қилдим, эй Аллоҳнинг Расули», дедим. У зот: «Яна», дедилар. Шунда у зотга иккинчи марта байъат қилдим», деди».
Мен: «Эй Абу Муслим, ўша кунда нимага деб байъат қилар эдингиз?» дедим. У: «Ўлимга ўлсак ҳам, деб», деди».
1246/2962 - عَنْ مُجَاشِعٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: أَتَيْتُ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم أَنَا وَأَخِي فَقُلْتُ: بَايِعْنَا عَلَى الْهِجْرَةِ، فَقَالَ: مَضَتِ الْهِجْرَةُ لِأَهْلِهَا. فَقُلْتُ: عَلَامَ تُبَايِعُنَا؟ قَالَ: عَلَى الْإِسْلَامِ وَالْجِهَادِ.
1246.2962, 2963. Мужошиъ розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Иним билан Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига келдик. «Биздан ҳижратга байъат олинг», дедим. У зот: «Ҳижрат эгасини топиб бўлди», дедилар. Шунда мен: «Биздан нимага деб байъат оласиз?» дедим. У зот: «Ислом ва жиҳодга деб», дедилар».
994/52 – بَاب: عَزْمِ الْإِمَامِ عَلَى النَّاسِ فِيمَا يُطِيقُونَ
994.52-Боб.
Имомнинг одамларни уларнинг тоқатлари етадиган нарсаларГа амр этиши ҳақида
1247/2964 - عَنْ ابْنِ مَسْـعُودٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: لَقَدْ أَتَانِي الْيَوْمَ رَجُلٌ، فَسَأَلَنِي عَنْ أَمْرٍ مَا دَرَيْتُ مَا أَرُدُّ عَلَيْهِ، فَقَالَ: أَرَأَيْتَ رَجُلًا مُؤْدِيًا نَشِيطًا، يَخْرُجُ مَعَ أُمَرَائِنَا فِي الْمَغَازِي، فَيَعْزِمُ عَلَيْنَا فِي أَشْيَاءَ لَا نُحْصِيهَا؟ فَقُلْتُ لَهُ: وَاللهِ مَا أَدْرِي مَا أَقُولُ لَكَ، إِلَّا أَنَّا كُنَّا مَعَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم، فَعَسَى أَنْ لَا يَعْزِمَ عَلَيْنَا فِي أَمْرٍ إِلَّا مَرَّةً، حَتَّى نَفْعَلَهُ، وَإِنَّ أَحَدَكُمْ لَنْ يَزَالَ بِخَيْرٍ مَا اتَّقَى اللهَ، وَإِذَا شَكَّ فِي نَفْسِهِ شَيْءٌ سَأَلَ رَجُلًا فَشَفَاهُ مِنْهُ، وَأَوْشَكَ أَنْ لَا تَجِدُوهُ، وَالَّذِي لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ، مَا أَذْكُرُ مَا غَبَرَ مِنَ الدُّنْيَا إِلَّا كَالثَّغْبِ، شُرِبَ صَفْوُهُ وَبَقِيَ كَدَرُهُ.
1247.2964. Абу Воилдан ривоят қилинади:
«Абдуллоҳ розияллоҳу анҳу деди: «Бугун олдимга бир киши келиб, мендан бир иш ҳақида сўради. Унга нима жавоб қайтаришни билмай қолдим. У: «Қуролланган серғайрат бир киши амирларимиз билан ғазотларга чиқади. Шунда (амир) биз эплай олмайдиган нарсаларни амр қилади, бунга нима дейсиз?» деди. Мен унга: «Аллоҳга қасамки, сенга нима дейишимни ҳам билмайман. Бироқ биз Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам билан бирга бўлганимизда бир ишда бизга фақат бир марта амр қилардилар, биз уни дарҳол қилар эдик. Албатта, модомики сизлардан бирингиз Аллоҳдан қўрқар экан, яхшиликда бўлади. Ичида бир нарсада иккиланса, бирор кишидан сўрайди ва ўша унга илож топиб беради. Яқинда шуни ҳам топа олмай қоласизлар. Ўзидан ўзга илоҳ йўқ Зотга қасамки, дунёда қолган нарсалар худди тозаси ичилиб, лойқаси қолган кўлмакка ўхшайди», дедим».
995/53 – بَاب: كَانَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم إِذَا لَمْ يُقَاتِلْ أَوَّلَ
النَّهَارِ أَخَّرَ الْقِتَالَ حَتَّى تَزُولَ الشَّمْسُ
995.53-Боб.
Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам куннинг бошида жанг қилмасалар, жангни қуёш заволдан оққунича кечга сурар эдилар
1248/2965 - عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ أَبِي أَوْفَى رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم فِي بَعْضِ أَيَّامِهِ الَّتِي لَقِيَ فِيهَا، انْتَظَرَ حَتَّى مَالَتِ الشَّمْسُ، ثُمَّ قَامَ فِي النَّاسِ قَالَ: أَيُّهَا النَّاسُ، لَا تَتَمَنَّوْا لِقَاءَ الْعَدُوِّ، وَسَلُوا اللهَ الْعَافِيَةَ، فَإِذَا لَقِيتُمُوهُمْ فَاصْبِرُوا، وَاعْلَمُوا أَنَّ الْجَنَّةَ تَحْتَ ظِلَالِ السُّيُوفِ. ثُمَّ قَالَ: اللَّهُمَّ مُنْزِلَ الْكِتَابِ. إلى آخره.، وَقَدْ تَقَدَّمَ بَاقِي الدُّعَاءِ.
1248.2965, 2966. Умар ибн Убайдуллоҳнинг котиби бўлган мавлоси Солим Абу Назрдан ривоят қилинади:
«Абдуллоҳ ибн Абу Авфо розияллоҳу анҳумо унга (Умар ибн Убайдуллоҳга) мактуб ёзди. Унда шундай дейилганини ўқидим: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам (душманга) дуч келган кунларининг бирида қуёш заволдан оққунича кутиб турган эдилар. Кейин одамлар орасида туриб: «Ҳой одамлар! Душманга дуч келишни орзу қилманглар! Аллоҳдан офият сўранглар! Агар уларга дуч келсангиз, сабр қилинглар! Билингларки, жаннат қиличлар сояси остидадир!» дедилар. Сўнгра: «Аллоҳим, Китобни нозил қилувчи, булутларни юргизувчи, гуруҳларни мағлуб қилувчи Зот! Уларни мағлуб эт, бизга уларнинг устидан нусрат бер!» дедилар».
996/54 – بَاب: الْأَجِيرِ
996.54-боб.
Маздур* ҳақида
* Маздур – ёлланиб иш қилувчи киши, навкар. Мардикор
1249/2973 – عَنْ يَعْلَى بْنِ أُمَيَّةَ رَضِيَ الله تَعَالَى عَنْهُ قَالَ: اسْتَأْجَرْتُ أَجِيرًا، فَقَاتَلَ رَجُلًا، فَعَضَّ أَحَدُهُمَا الْآخَرَ، فَانْتَزَعَ يَدَهُ مِنْ فِيهِ وَنَزَعَ ثَنِيَّتَهُ، فَأَتَى النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم فَأَهْدَرَهَا، فَقَالَ: أَيَدْفَعُ يَدَهُ إِلَيْكَ فَتَقْضَمُهَا كَمَا يَقْضَمُ الْفَحْلُ؟».
1249.2973. Сафвон ибн Яъло отаси розияллоҳу анҳудан ривоят қилади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам билан бирга Табук ғазотига чиқдим. Шунда бировга бир ёш туя миндириб юбордим. Ўзимнинг наздимда амалларимнинг энг ишончлиси мана шу. Мен бир маздур ёллаган эдим, у бир киши билан урушиб қолиб, уларнинг бири иккинчисини тишлаб олди. Шунда у қўлини бунинг оғзидан тортиб олган эди, унинг курак тишларини суғуриб олди. У Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига келган эди, у зот буни (яъни унинг хунини) бекор қилдилар ва: «У қўлини сенга нор туя тишлагандек тишласин деб бериб қўйибдими?» дедилар».
997/55 – بَاب: مَا قِيلَ فِي لِوَاءِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم
997.55-БОБ.
НАБИЙ СОЛЛАЛЛОҲУ АЛАЙҲИ ВАСАЛЛАМНИНГ
яловЛАРИ ХУСУСИДА АЙТИЛГАН ГАПЛАР ҲАҚИДА
1250/2976 - عَنِ الْعَبَّاسِ رَضِيَ الله عَنْهُ أنَّهُ قَالَ لِلزُّبَيْرِ: هَا هُنَا أَمَرَكَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم أَنْ تَرْكُزَ الرَّايَةَ؟
1250.2976. Нофеъ ибн Жубайрдан ривоят қилинади:
«Аббос розияллоҳу анҳунинг Зубайр розияллоҳу анҳуга: «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам сенга туғни анави ерга тикишни буюрганмидилар?» деяётганини эшитдим».
998/56 – بَاب: قَوْلِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم:
«نُصِرْتُ بِالرُّعْبِ مَسِيرَةَ شَهْرٍ»
998.56-БОБ.
НАБИЙ СОЛЛАЛЛОҲУ АЛАЙҲИ ВАСАЛЛАМНИНГ «МЕНГА БИР
ОЙЛИК МАСОФАДАН КУЧЛИ ҚЎРҚУВ (СОЛИШ) ИЛА НУСРАТ
БЕРИЛДИ», ДЕГАН СЎЗЛАРИ ҲАҚИДА
1251/2977 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: بُعِثْتُ بِجَوَامِعِ الْكَلِمِ، وَنُصِرْتُ بِالرُّعْبِ، فَبَيْنَا أَنَا نَائِمٌ أُتِيتُ بِمَفَاتِيحِ خَزَائِنِ الْأَرْضِ فَوُضِعَتْ فِي يَدِي. قَالَ أَبُو هُرَيْرَةَ: وَقَدْ ذَهَبَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم وَأَنْتُمْ تَنْتَثِلُونَهَا.
1251.2977. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Жамловчи калималар* билан юборилдим; менга кучли қўрқув (солиш) билан нусрат берилди. Тушимда менга ер хазиналарининг калитлари берилиб, қўлимга қўйилди», дедилар.
Мана, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳам оламдан ўтиб кетдилар, сизлар эса уларни (бойликларни) чиқариб оляпсизлар».
* «Жамловчи калималар» («жавомиъул калим») дегани иборалари қисқа, аммо маъноси чуқур, сермазмун жумлалар деганидир. Уламоларимизнинг таъкидлашларича, бунда Қуръони Карим ёки ҳадиси шарифлар ёхуд ҳар иккиси ҳам назарда тутилган бўлиши мумкин.
999/57 – بَاب: حَمْلِ الزَّادِ فِي الْغَزْوِ وَقَوْلِ اللهِ عَزَّ وَجَلَّ:
ﮋﭩ ﭪ ﭫ ﭬ ﭭﮊ
999.57-боб.
Ғазотга чиқишда озуқа олволиш ҳамда Аллоҳ таолонинг
«Озуқа олинг. энг яхши озуқа тақводир», деган сўзи ҳақида
1252/2979 - عَنْ أَسْـمَاءَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا قَالَتْ: صَنَعْتُ سُفْرَةَ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم فِي بَيْتِ أَبِي بَكْرٍ حِينَ أَرَادَ أَنْ يُهَاجِرَ إِلَى الْمَدِينَةِ، قَالَتْ: فَلَمْ نَجِدْ لِسُفْرَتِهِ، وَلَا لِسِقَائِهِ مَا نَرْبِطُهُمَا بِهِ، فَقُلْتُ لِأَبِي بَكْرٍ: وَاللهِ مَا أَجِدُ شَيْئًا أَرْبِطُ بِهِ إِلَّا نِطَاقِي، قَالَ: فَشُقِّيهِ بِاثْنَيْنِ، فَارْبِطِيهِ بِوَاحِدٍ السِّقَاءَ وَبِالْآخَرِ السُّفْرَةَ، فَفَعَلْتُ. فَلِذَلِكَ سُمِّيَتْ: ذَاتَ النِّطَاقَيْنِ.
1252.2979. Асмо розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Мадинага ҳижрат қилмоқчи бўлганларида, мен Абу Бакрнинг уйида у зотнинг сафар егуликларини тайёрладим. Бироқ у зотнинг сафар халталарини ҳам, мешларини ҳам боғлашга нарса топа олмадим. Шунда Абу Бакрга: «Аллоҳга қасамки, боғлашга белбоғимдан бошқа нарса топа олмаяпман», дедим. «Ўшани иккига бўлиб, бири билан мешни, иккинчиси билан сафар халтани боғла», деди. Мен шундай қилдим».
Шунинг учун ҳам у «икки белбоғли» деб номланиб қолган.
1000/58 – بَاب: الرِّدْفِ عَلَى الْحِمَارِ
1000.58-боб.
эшакКа мингашиБ ОЛИШ ҳақида
1253/2987 - عَنْ أُسَامَةَ بْنِ زَيْدٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم رَكِبَ عَلَى حِمَارٍ، عَلَى إِكَافٍ عَلَيْهِ قَطِيفَةٌ، وَأَرْدَفَ أُسَامَةَ وَرَاءَهُ.
1253.2987. Усома ибн Зайд розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бир эшакка, тўқими бор эгар устига миниб, орқаларига Усомани мингаштириб олдилар».
1254/2988 - عَنْ عَبْدِ اللهِبْنِ عُمَرَ رَضِيَ الله عَنْهُمَا: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم أَقْبَلَ يَوْمَ الْفَتْحِ مِنْ أَعْلَى مَكَّةَ عَلَى رَاحِلَتِهِ مُرْدِفًا أُسَامَةَ بْنَ زَيْدٍ، وَمَعَهُ بِلَالٌ، وَمَعَهُ عُثْمَانُ بْنُ طَلْحَةَ مِنَ الْحَجَبَةِ، حَتَّى أَنَاخَ فِي الْمَسْجِدِ، فَأَمَرَهُ أَنْ يَأْتِيَ بِـمِفْتَاحِ الْبَيْتِ فَفَتَحَ، وَدَخَلَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم... وَبَاقِي الـحَدِيثِ قَدْ تَقَدَّمَ.
1254.2988. Нофеъдан ривоят қилинади:
«Абдуллоҳ (ибн Умар) розияллоҳу анҳумо деди: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Макка фатҳи куни туяларида Усома ибн Зайдни мингаштириб, Макканинг юқори томонидан кириб келдилар. У зот билан бирга Билол ва Каъбанинг эшикоғаларидан Усмон ибн Талҳа ҳам бор эди. У зот келиб, туяларини масжиднинг ичида чўктирдилар. Кейин унга (Усмонга) Байтнинг калитини келтиришни буюрдилар, у (эшикни) очди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Усома, Билол ва Усмон билан бирга ичкарига кирдилар. У зот у ерда кундузи узоқ қолиб кетиб, сўнг чиқдилар. Шунда одамлар шошиб олдинга интилишди».
Биринчи кирган киши Абдуллоҳ ибн Умар бўлибди. У эшик ортида тик турган Билолни кўриб, ундан: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам қаерда намоз ўқидилар?» деб сўраган экан, у зот намоз ўқиган жойни кўрсатибди. Абдуллоҳ: «Ундан неча ракат ўқиганларини сўрашни унутибман», деган».
1255/2990 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُمَا أنَّ رَسُولَ الله صلى الله عليه وسلم: نَهَى أَنْ يُسَافَرَ بِالْقُرْآنِ إِلَى أَرْضِ الْعَدُوِّ.
1255.2990. Ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам душман ерига Қуръон билан сафар қилинишидан қайтардилар».
1002/60 – بَاب: مَا يُكْرَهُ مِنْ رَفْعِ الصَّوْتِ فِي التَّكْبِيرِ
1002.60-боб.
Такбир айтишда овозни баланд кўтаришнинг макруҳлиги ҳақида
1256/2992 - عَنْ أَبِي مُوسَى الْأَشْعَرِيِّ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: كُنَّا مَعَ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم، فَكُنَّا إِذَا أَشْرَفْنَا عَلَى وَادٍ، هَلَّلْنَا وَكَبَّرْنَا، ارْتَفَعَتْ أَصْوَاتُنَا، فَقَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: يَا أَيُّهَا النَّاسُ ارْبَعُوا عَلَى أَنْفُسِكُمْ، فَإِنَّكُمْ لَا تَدْعُونَ أَصَمَّ وَلَا غَائِبًا، إِنَّهُ مَعَكُمْ، إِنَّهُ سَمِيعٌ قَرِيبٌ.
1256.2992. Абу Мусо Ашъарий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам билан бирга эдик. Бир водийга келиб, таҳлил* ва такбир* айтаётганимизда овозларимиз кўтарилиб кетди. Шунда Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ҳой одамлар! Ўзингизга раҳмингиз келсин! Чунки сизлар кар ва ғойибга дуо қилмаяпсизлар. Албатта, У сизлар билан биргадир. Албатта, У ўта эшитувчи ва жуда ҳам яқин Зотдир. У Зотнинг номи баракотлидир, улуғлиги олийдир», дедилар».
* Таҳлил айтиш – «Лаа илааҳа иллаллоҳ» («Аллоҳдан ўзга илоҳ йўқ»), «Лаа илааҳа иллаллоҳ, Муҳаммадун Росулуллоҳ» («Аллоҳдан ўзга илоҳ йўқ, Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васаллам Аллоҳнинг элчисидир») каби Аллоҳнинг ягоналигини, биру борлигини англатувчи ибораларни айтиш.
* Такбир айтиш – «Аллоҳу акбар!» («Аллоҳ энг улуғ Зотдир!»), «Аллоҳу акбару кабииро!» («Аллоҳ жуда ҳам, ҳақиқатан ҳам энг улуғ Зотдир!») каби ибораларни айтиб, Аллоҳ таолони улуғлаш.
Изоҳ: Юқорига кўтарилганда «Аллоҳу акбар», пастга тушаётганда «Субҳааналлоҳ», дейиш суннатдир.
1003/61 – بَاب: التَّسْبِيحِ إِذَا هَبَطَ وَادِيًا
1003.61-боб.
Водийга тушганда тасбеҳ айтиш ҳақида
1257/2993 - عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللهِ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: كُنَّا إِذَا صَعِدْنَا كَبَّرْنَا، وَإِذَا نَزَلْنَا سَبَّحْنَا.
1257.2993. Жобир ибн Абдуллоҳ розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Биз тепаликка чиққанда такбир, пастликка тушганда тасбеҳ* айтар эдик».
* Тасбеҳ айтиш – «Субҳааналлоҳ» («Аллоҳни поклаб ёд этаман») «Субҳанааллоҳил-ъазиим» («Буюк Аллоҳни поклаб ёд этаман») каби иборалар билан Аллоҳ таолони улуғлаб, У Зотнинг барча айб ва нуқсонлардан пок эканини эътироф этиб тилга олиш.
1004/62 – بَاب: يُكْتَبُ لِلْمُسَافِرِ مِثْلُ مَا كَانَ يَعْمَلُ فِي الْإِقَامَةِ
1004.62-Боб.
Мусофирга муқимликда қилган амалига ёзилганидек (савоб) ёзилади
1258/2996 – عَنْ أبِي مُوسَى رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ r صلى الله عليه وسلم: إِذَا مَرِضَ الْعَبْدُ، أَوْ سَافَرَ، كُتِبَ لَهُ مِثْلُ مَا كَانَ يَعْمَلُ مُقِيمًا صَحِيحًا.
1258.2996. Иброҳим Абу Исмоил Саксакий бундай сўзлаб берди:
«Абу Бурдадан эшитдимки, у Язид ибн Абу Кабша билан сафарда бирга бўлибди. Язид сафарда ҳам рўза тутар экан. Шунда Абу Бурда унга: «Мен Абу Мусонинг бир неча маротаба: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Қачон банда касал бўлиб қолса ёки сафарга чиқса, унга муқим ва соғ ҳолида қилган амалларига ёзилганидек (савоб) ёзилади», деганлар», деяётганини эшитганман», дебди».
1005/63 – بَاب: السَّيْرِ وَحْدَهُ
1005.63-БОБ.
Ёлғиз юриш ҳақида
1259/2998 - عَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم أنَّهُ قَالَ: لَوْ يَعْلَمُ النَّاسُ مَا فِي الْوَحْدَةِ مَا أَعْلَمُ، مَا سَارَ رَاكِبٌ بِلَيْلٍ وَحْدَهُ.
1259.2998. Ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Агар одамлар ёлғизликда нималар борлигини мен билганчалик билганларида, бирорта ҳам отлиқ тунда ёлғиз юрмас эди», дедилар».
1007/65 – بَاب: مَا قِيلَ فِي الْجَرَسِ وَنَحْوِهِ فِي أَعْنَاقِ الْإِبِلِ
1007.65-боб.
Туянинг бўйнидаги қўнғироқ ва шу
кабилар хусусида айтилган гаплар ҳақида
1261/3005 - عَنْ أبِي بَشِيرٍ الْأَنْصَارِيَّ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّهُ كَانَ مَعَ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم فِي بَعْضِ أَسْفَارِهِ، وَالنَّاسُ فِي مَبِيتِهِمْ، فَأَرْسَلَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم رَسُولًا: أَنْ لَا يَبْقَيَنَّ فِي رَقَبَةِ بَعِيرٍ قِلَادَةٌ مِنْ وَتَرٍ - أَوْ قِلَادَةٌ - إِلَّا قُطِعَتْ.
1261.3005. Абдуллоҳ ибн Абу Бакр Аббод ибн Тамимдан ривоят қилади:
«Абу Башир Ансорий розияллоҳу анҳу хабар қилдики, у Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг сафарларидан бирида у зот билан бирга бўлган экан. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Бирорта туянинг бўйнида кериш илги* ёки илги қолдирмай қирқиб ташлансин!» деб одам юборган эканлар».
Абдуллоҳ дейди: «Менимча, у: «Одамлар ётоқларида эдилар», ҳам деган».
* Кериш илги – қурбонликка аталган ҳайвоннинг бўйнига илги сифатида илинган камон ипи.
1008/66 – بَاب: مَنِ اكْتُتِبَ فِي جَيْشٍ فَخَرَجَتِ امْرَأَتُهُ حَاجَّةً،
وَكَانَ لَهُ عُذْرٌ، هَلْ يُؤْذَنُ لَهُ؟
1008.66‑боб.
Киши бир қўшинга ёзилган бўлиб, унинг аёли ҳаж ниятида йўлга чиқса ёки ўзининг
бирор узри бўлса, унга изн бериладими?
1262/3006 - عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا: أَنَّهُ سَـمِعَ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم يَقُولُ: لَا يَخْلُوَنَّ رَجُلٌ بِامْرَأَةٍ، وَلَا تُسَافِرَنَّ امْرَأَةٌ إِلَّا وَمَعَهَا مَحْرَمٌ. فَقَامَ رَجُلٌ فَقَالَ: يَا رَسُولَ اللهِ، اكْتُتِبْتُ فِي غَزْوَةِ كَذَا وَكَذَا، وَخَرَجَتِ امْرَأَتِي حَاجَّةً، فَقَالَ: اذْهَبْ، فَحُجَّ مَعَ امْرَأَتِكَ.
1262.3006. Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«У киши Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «Эр киши аёл киши билан зинҳор холи қолмасин! Маҳрами бирга бўлмаса, аёл киши зинҳор сафар қилмасин!» деяётганларини эшитибди. Шунда бир киши туриб: «Эй Аллоҳнинг Расули, мен фалон‑фалон ғазотга ёзилган эдим, аёлим эса ҳаж қилиб йўлга чиққан», дебди. У зот: «Бор, аёлинг билан ҳаж қил», дебдилар».
1009/67 – بَاب: الْأُسَارَى فِي السَّلَاسِلِ
1009.67-боб.
ЗанжирБАНД асирлар ҳақида
1263/3010 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: عَجِبَ اللهُ مِنْ قَوْمٍ يَدْخُلُونَ الْجَنَّةَ فِي السَّلَاسِلِ.
1263.3010. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Жаннатга занжирбанд кирадиган қавмдан Аллоҳ ажабланди»,* дедилар».
*«Жаннатга занжирбанд кирадиган қавм» деганда кофирларнинг қўлига асир тушиб қолиб, ҳалок бўлган мусулмонлар ёки Бадр жангида кофир ҳолида асир тушиб, занжирбанд бўлган, кейин Исломга, яъни жаннатга кирганлар назарда тутилган.
* «Ажабланиш» феъли Аллоҳ таолога нисбатан ишлатилганда ҳайратда қолиш эмас, қизиқ санаб, хушнуд бўлиш маъноси тушунилади. Бунда Аллоҳ таолонинг Ўзига хос бир сифатини ифодалашда инсонларга тушунтириш, уларнинг зеҳнларига яқин келтириш учун «ажабланиш» сўзи ишлатилган бўлади.
1010/68 – بَاب: أَهْلِ الدَّارِ يُبَيَّتُونَ، فَيُصَابُ الْوِلْدَانُ وَالذَّرَارِيُّ
1010.68‑БОБ.
Кечаси туналиб, гўдаклари ва бола‑чақаларига талафот етган ўлка аҳли ҲАҚИДА
1264/3012 - عَنِ الصَّعْبِ بْنِ جَثَّامَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: مَرَّ بِيَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم بِالْأَبْوَاءِ أَوْ بِوَدَّانَ، وَسُئِلَ عَنْ أَهْلِ الدَّارِ يُبَيَّتُونَ مِنَ الْمُشْرِكِينَ، فَيُصَابُ مِنْ نِسَائِهِمْ وَذَرَارِيِّهِمْ، قَالَ: هُمْ مِنْهُمْ. وَسَمِعْتُهُ يَقُولُ: لَا حِمَى إِلَّا لِلَّهِ وَلِرَسُولِهِ صلى الله عليه وسلم.
1264.3012. Саъб ибн Жассома розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Абвода [ёки Ваддонда]* Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам олдимдан ўтиб қолдилар. У зотдан кечаси туналган, аёллари ва бола‑чақаларига талафот етган мушрик ўлка аҳли ҳақида сўралди. У зот: «Улар ўшалардандир», дедилар.
Мен у зотнинг «Қўриқ фақат Аллоҳ ва Унинг Расули соллаллоҳу алайҳи васалламникидир», деяётганларини эшитганман».
* Абво ва Ваддон Мадина билан Макка ўртасидаги қишлоқлардир. Улар Мадинага яқинроқ бўлган. Бу ердаги иккиланиш ровийлардан бири томонидан содир бўлган.
1011/69 – بَاب: قَتْلِ الصِّبْيَانِ فِي الْحَرْبِ
1011.69‑боб.
Урушда гўдакларни ўлдириш ҳақида
1265/3014 – عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ عُمَرَ رَضِيَ الله عَنْهُمَا: أَنَّ امْرَأَةً وُجِدَتْ فِي بَعْضِ مَغَازِي النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم مَقْتُولَةً، فَأَنْكَرَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَتْلَ النِّسَاءِ وَالصِّبْيَانِ.
1265.3014. Нофеъдан ривоят қилинади:
«Абдуллоҳ розияллоҳу анҳу унга шундай хабар қилди: «Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ғазотларидан бирида бир аёл ўлдирилган ҳолда топилди. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам аёллар ва гўдакларни ўлдиришни қаттиқ қораладилар».
1013/71 - بَابٌ
1013.71-боб.
1267/3019 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: سَـمِعْتُ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم يَقُولُ: قَرَصَتْ نَمْلَةٌ نَبِيًّا مِنَ الْأَنْبِيَاءِ، فَأَمَرَ بِقَرْيَةِ النَّمْلِ فَأُحْرِقَتْ، فَأَوْحَى اللهُ إِلَيْهِ: أَنْ قَرَصَتْكَ نَمْلَةٌ أَحْرَقْتَ أُمَّةً مِنَ الْأُمَمِ تُسَبِّحُ / لله!
1267.3019. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу айтади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «Анбиёлардан бирини чумоли чақди. У буюрди, чумолилар макони ёқиб юборилди. Шунда Аллоҳ унга: «Сени биргина чумоли чақса, тасбеҳ айтиб турган бир умматни ёқиб юбордингми?» дея ваҳий қилди», деяётганларини эшитганман».
1014/72 – بَاب: حَرْقِ الدُّورِ وَالنَّخِيلِ
1014.72-боб.
Ҳовли ва хурмозорларни ёқиш ҳақида
1268/3020 – عَنْ جَرِيرٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ لِي رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: أَلَا تُرِيحُنِي مِنْ ذِي الْخَلَصَةِ؟ وَكَانَ بَيْتًا فِي خَثْعَمَ يُسَمَّى كَعْبَةَ الْيَمَانِيَةَ، قَالَ: فَانْطَلَقْتُ فِي خَمْسِينَ وَمِائَةِ فَارِسٍ مِنْ أَحْمَسَ، وَكَانُوا أَصْحَابَ خَيْلٍ، وَكُنْتُ لَا أَثْبُتُ عَلَى الْخَيْلِ، فَضَرَبَ فِي صَدْرِي حَتَّى رَأَيْتُ أَثَرَ أَصَابِعِهِ فِي صَدْرِي وَقَالَ: اللَّهُمَّ ثَبِّتْهُ، وَاجْعَلْهُ هَادِيًا مَهْدِيًّا. فَانْطَلَقَ إِلَيْهَا فَكَسَرَهَا وَحَرَّقَهَا، ثُمَّ بَعَثَ إِلَى رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم يُخْبِرُهُ، فَقَالَ رَسُولُ جَرِيرٍ: وَالَّذِي بَعَثَكَ بِالْحَقِّ، مَا جِئْتُكَ حَتَّى تَرَكْتُهَا كَأَنَّهَا جَمَلٌ أَجْرَبُ. قَالَ: فَبَارَكَ فِي خَيْلِ أَحْمَسَ وَرِجَالِهَا خَمْسَ مَرَّاتٍ.
1268.3020. Қайс ибн Абу Ҳозим айтади:
«Жарир менга деди: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам менга: «Мени Зулхаласадан халос қилмайсанми?» дедилар. У Хасъамдаги «Яман каъбаси» деб аталадиган бир уй эди. Мен аҳмаслик* бир юз эллик отлиқ билан йўлга тушдим. Улар (ҳақиқий) чавандозлар эди. Мен от устида маҳкам ўтира олмас эдим. У зот кўксимга урдилар, ҳатто кўксимда бармоқ изларини кўрдим. У зот: «Аллоҳим! Буни маҳкам қил, ҳидоятли ҳидоятчи қил!» дедилар».
У ўша (уй) томон йўлга тушибди. Уни бузиб ташлаб, ёқиб юборибди. Кейин Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга хабар бергани одам юборибди. Жарирнинг элчиси: «Сизни ҳақ билан юборган Зотга қасамки, уни қорни бўш [ёки қўтир] бўрага ўхшатиб ташлаб келдим»,* деди. У зот Аҳмаснинг отлари ва одамларига беш марта барака тиладилар».
* Аҳмас – араб қабилаларидан бири.
* Яъни «Унинг кулини кўкка совуриб келдим».
1015/73 – بَاب: الْحَرْبُ خُدْعَةٌ
1015.73-боб.
Уруш ҳийладир
1269/3027 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: هَلَكَ كِسْرَى، ثُمَّ لَا يَكُونُ كِسْرَى بَعْدَهُ، وَقَيْصَرٌ لَيَهْلِكَنَّ ثُمَّ لَا يَكُونُ قَيْصَرٌ بَعْدَهُ، وَلَتُقْسَمَنَّ كُنُوزُهَا فِي سَبِيلِ اللهِ.
1269.3027. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Кисро ҳалок бўлди, энди ундан кейин Кисро бўлмайди. Қайсар ҳам албатта ҳалок бўлажак, энди ундан кейин Қайсар бўлмайди ва уларнинг хазиналари Аллоҳ йўлида тақсимланажак», дедилар».
1270/3029 - وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: سَـمَّى النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم الْحَرْبَ خُدْعَةً.
1270.3029. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам урушни «ҳийла» деб атаганлар».
1016/74 – بَاب: مَا يُكْرَهُ مِنَ التَّنَازُعِ وَالْاِخْتِلَافِ
فِي الْحَرْبِ، وَعُقُوبَةِ مَنْ عَصَى إِمَامَهُ
1016.74‑боб.
Урушда ўзаро низо ва ихтилоф қилишнинг макруҳлиги
ҳамда имомига осийлик қилган кишининг жазоси ҳақида
1271/3039 - عَنِ الْبَرَاءِ بْنِ عَازِبٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: جَعَلَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم عَلَى الرَّجَّالَةِ يَوْمَ أُحُدٍ - وَكَانُوا خَمْسِينَ رَجُلًا - عَبْدَ اللهِ بْنَ جُبَيْرٍ فَقَالَ: إِنْ رَأَيْتُمُونَا تَخْطَفُنَا الطَّيْرُ فَلَا تَبْرَحُوا مَكَانَكُمْ هَذَا حَتَّى أُرْسِلَ إِلَيْكُمْ، وَإِنْ رَأَيْتُمُونَا هَزَمْنَا الْقَوْمَ وَأَوْطَأْنَاهُمْ، فَلَا تَبْرَحُوا حَتَّى أُرْسِلَ إِلَيْكُمْ. فَهَزَمُوهُمْ، قَالَ: فَأَنَا وَاللهِ رَأَيْتُ النِّسَاءَ يَشْتَدِدْنَ، قَدْ بَدَتْ خَلَاخِلُهُنَّ وَأَسْوُقُهُنَّ، رَافِعَاتٍ ثِيَابَهُنَّ، فَقَالَ أَصْحَابُ عَبْدِ اللهِ بْنِ جُبَيْرٍ: الْغَنِيمَةَ أَيْ قَوْمِ الْغَنِيمَةَ، ظَهَرَ أَصْحَابُكُمْ فَمَا تَنْتَظِرُونَ؟ فَقَالَ عَبْدُ اللهِ بْنُ جُبَيْرٍ: أَنَسِيتُمْ مَا قَالَ لَكُمْ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم؟ قَالُوا: وَاللهِ لَنَأْتِيَنَّ النَّاسَ فَلَنُصِيبَنَّ مِنَ الْغَنِيمَةِ، فَلَمَّا أَتَوْهُمْ صُرِفَتْ وُجُوهُهُمْ فَأَقْبَلُوا مُنْهَزِمِينَ، فَذَاكَ إِذْ يَدْعُوهُمُ الرَّسُولُ فِي أُخْرَاهُمْ، فَلَمْ يَبْقَ مَعَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم غَيْرُ اثْنَيْ عَشَرَ رَجُلًا، فَأَصَابُوا مِنَّا سَبْعِينَ، وَكَانَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم وَأَصْحَابُهُ أَصَابَ مِنَ الْمُشْرِكِينَ يَوْمَ بَدْرٍ أَرْبَعِينَ وَمِائَةً: سَبْعِينَ أَسِيرًا وَسَبْعِينَ قَتِيلًا. فَقَالَ أَبُو سُفْيَانَ: أَفِي الْقَوْمِ مُحَمَّدٌ؟ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ، فَنَهَاهُمُ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم أَنْ يُجِيبُوهُ، ثُمَّ قَالَ: أَفِي الْقَوْمِ ابْنُ أَبِي قُحَافَةَ؟ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ، ثُمَّ قَالَ: أَفِي الْقَوْمِ ابْنُ الْخَطَّابِ؟ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ، ثُمَّ رَجَعَ إِلَى أَصْحَابِهِ، فَقَالَ: أَمَّا هَؤُلَاءِ فَقَدْ قُتِلُوا، فَمَا مَلَكَ عُمَرُ نَفْسَهُ، فَقَالَ: كَذَبْتَ وَاللهِ يَا عَدُوَّ اللهِ، إِنَّ الَّذِينَ عَدَدْتَ لَأَحْيَاءٌ كُلُّهُمْ، وَقَدْ بَقِيَ لَكَ مَا يَسُوؤُكَ، قَالَ: يَوْمٌ بِيَوْمِ بَدْرٍ، وَالْحَرْبُ سِجَالٌ، إِنَّكُمْ سَتَجِدُونَ فِي الْقَوْمِ مُثْلَةً، لَمْ آمُرْ بِـهَا وَلَمْ تَسُؤْنِي، ثُمَّ أَخَذَ يَرْتَجِزُ: أُعْلُ هُبَل، أُعْلُ هُبَلْ، قَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: أَلَا تُجِيبُوا لَهُ؟ قَالُوا: يَا رَسُولَ اللهِ مَا نَقُولُ؟ قَالَ: قُولُوا: اللهُ أَعْلَى وَأَجَلُّ. قَالَ: إِنَّ لَنَا الْعُزَّى وَلَا عُزَّى لَكُمْ، فَقَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم أَلَا تُجِيبُوا لَهُ؟ قَالُوا: يَا رَسُولَ اللهِ، مَا نَقُولُ؟ قَالَ: قُولُوا: اللهُ مَوْلَانَا وَلَا مَوْلَى لَكُمْ.
1271.3039. Баро ибн Озиб розияллоҳу анҳумо айтади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам Уҳуд куни пиёдаларга Абдуллоҳ ибн Жубайрни тайинладилар. Улар эллик киши эди. У зот: «Агар бизларни қушлар чангаллаб кетаётганини кўрсангиз ҳам сизларга одам юбормагунимча мана шу жойингиздан жилманг! Агар биз қавмни тор‑мор этиб, устиларидан босиб бораётганимизни кўрсангиз ҳам сизларга одам юбормагунимча жилманг!» дедилар. Уларни (кофирларни) тор‑мор этишди. Аллоҳга қасамки, аёлларнинг халхоллари* ва болдирлари кўриниб, кийимларини(нг этагини) кўтарганча югуриб кетаётганларини кўрдим. Шунда Абдуллоҳ ибн Жубайрнинг шериклари: «Ўлжага! Ҳой қавм, ўлжага! Шерикларингиз устун келди, нимага қараб турибсизлар?!» дейишди. Абдуллоҳ ибн Жубайр: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам сизларга нима деганларини унутдингизми?» деди. Улар: «Аллоҳга қасамки, одамларнинг ёнига бориб, биз ҳам ўлжадан оламиз!» дейишди. Уларнинг олдига боришгач эса, саросимага тушиб, тор‑мор бўлган ҳолда қайтишди. Бу эса Расул (алайҳиссалом) орқаларида туриб, уларни чақирган пайт юз берди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам билан бирга ўн икки кишигина қолди. (Кофирлар) биздан етмиш кишини ўлдиришди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам ва у зотнинг саҳобалари эса Бадр куни мушриклардан бир юз қирқтасини – етмиштасини асир олиб, етмиштасини ўлдирдилар. Абу Суфён уч марта: «Қавм ичида Муҳаммад борми?» деди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам уларни (саҳобаларни) унга жавоб беришдан қайтардилар. Кейин уч марта: «Қавм ичида Абу Қуҳофанинг ўғли борми?» деди. Кейин уч марта: «Қавм ичида Ибн Хаттоб борми?» деди. Кейин шерикларининг олдига қайтиб: «Анавилар ўлдирилибди», деди. Умар ўзини тута олмай: «Аллоҳга қасамки, ёлғон айтдинг, эй Аллоҳнинг душмани! Сен санаб ўтганларнинг ҳаммаси тирик! Сенга эса сени ранжитадиган нарса қолди!» деди. У: «(Бу) кун Бадр куни эвазига! Уруш сижолдир.* Сизлар қавм ичида мусла (бўлганини) кўрасиз, буни мен буюрмаганман ва бу мени ранжитмади ҳам!» деди. Кейин: «Олий бўл, Ҳубал! Олий бўл, Ҳубал!» дея ражаз айта бошлади. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Унга жавоб қайтармайсизларми?» дедилар. «Эй Аллоҳнинг Расули, нима дейлик?» дейишди. У зот: «Аллоҳ энг олий ва энг улуғдир!» денглар», дедилар. У: «Албатта, бизнинг Уззойимиз бор, сизнинг эса Уззойингиз йўқ!» деди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Унга жавоб қайтармайсизларми?» дедилар. «Эй Аллоҳнинг Расули, нима дейлик?» дейишди. У зот: «Аллоҳ бизнинг мавлойимиз, сизнинг эса мавлойингиз йўқ!» денглар», дедилар».
* Халхол – оёққа тақиладиган ҳалқа шаклидаги тақинчоқ.
1017/75 – بَاب: مَنْ رَأَى الْعَدُوَّ فَنَادَى بِأَعْلَى صَوْتِهِ:
يَا صَبَاحَاهْ، حَتَّى يُسْمِعَ النَّاسَ
1017.75‑боб.
Душманни кўриб, одамларга эшиттириш учун бор овози билан
«Ҳой! сабоҳ!»* деб бақириш ҳақида
* «Сабоҳ!» – душман тўсатдан ҳужум қилганини кўриб қолган киши атрофдагиларни огоҳлантириш учун айтадиган сўз. Душман кўпинча тонгда ҳужум қилгани учун «Сабоҳ!» деб айтиш одат бўлиб қолган.
1272/3041 - عَنْ سَلَمَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: خَرَجْتُ مِنَ الْمَدِينَةِ ذَاهِبًا نَحْوَ الْغَابَةِ، حَتَّى إِذَا كُنْتُ بِثَنِيَّةِ الْغَابَةِ لَقِيَنِي غُلَامٌ لِعَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ عَوْفٍ، قُلْتُ: وَيْحَكَ مَا بِكَ؟ قَالَ: أُخِذَتْ لِقَاحُ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم، قُلْتُ: مَنْ أَخَذَهَا؟ قَالَ: غَطَفَانُ وَفَزَارَةُ، فَصَرَخْتُ ثَلَاثَ صَرَخَاتٍ أَسْـمَعْتُ مَا بَيْنَ لَابَتَيْهَا: يَا صَبَاحَاهْ،يَا صَبَاحَاهْ، ثُمَّ انْدَفَعْتُ حَتَّى أَلْقَاهُمْ وَقَدْ أَخَذُوهَا، فَجَعَلْتُ أَرْمِيهِمْ وَأَقُولُ:
أَنَا ابْنُ الْأَكْوَعِ وَالْيَوْمُ يَوْمُ الرُّضَّعِ
فَاسْتَنْقَذْتُهَا مِنْهُمْ قَبْلَ أَنْ يَشْرَبُوا، فَأَقْبَلْتُ بِهَا أَسُوقُهَا، فَلَقِيَنِي النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم، فَقُلْتُ: يَا رَسُولَ اللهِ، إِنَّ الْقَوْمَ عِطَاشٌ، وَإِنِّي أَعْجَلْتُهُمْ أَنْ يَشْرَبُوا سِقْيَهُمْ، فَابْعَثْ فِي إِثْرِهِمْ، فَقَالَ: يَا ابْنَ الْأَكْوَعِ، مَلَكْتَ فَأَسْجِحْ، إِنَّ الْقَوْمَ يُقْرَوْنَ فِي قَوْمِهِمْ.
1272.3041. Салама айтади:
«Мадинадан Ғоба* томонга борадиган бўлиб йўлга чиқдим. Ғоба довонига етганимда, Абдурраҳмон ибн Авфнинг ғуломи учраб қолди. «Шўринг қурсин, сенга нима бўлди?» дедим. У: «Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг соғин туялари олиб қочилди», деди. «Уларни ким олибди?» дедим. «Ғатафон билан Фазора»,* деди. Шунда мен Мадинанинг икки тошлоғи ҳам эшитадиган қилиб, «Ҳой! Сабоҳ! Ҳой! Сабоҳ!» деб уч марта қичқирдим. Сўнгра чопиб бориб, ниҳоят уларни учратдим. Ҳақиқатда ўшалар олишган экан. Мен:
«Мен Ибн Акваъман! Бугун
Пасткашларга битар кун!»
деб уларга ўқ уза бошладим. Анавилар сув ичмасдан бурун уларни (туяларни) улардан қутқариб олдим-да, уларни ҳайдаб келдим. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам учраб қолдилар. Мен: «Эй Аллоҳнинг Расули, қавм ташна. Сув ичишларига қўймай, уларни шошириб юбордим. Изларидан черик юборинг», дедим. Шунда у зот: «Эй Ибн Акваъ, эгалладингми, энди марҳаматли бўл. У одамлар ўз қавмининг орасида меҳмон бўлишяпти», дедилар».
* Ғоба – луғатда дарахтзор, ўрмон деган маънони билдиради. Бу ерда Мадинадан тақрибан бир барид узоқликда, Шом йўлида жойлашган ўрмон кўзда тутилган. Барид – Ҳижоз ўлчов бирлиги бўлиб, 22,176 кмга тенг.
* Ғатафон ва Фазора – араб қабилалари.
аҳий тушмагани боис, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам уни дажжол деб гумон қилиб, таъқиб этганлар. Ривоятларга кўра, у кейинчалик мусулмон бўлган. Ҳаррада йўқолган ёки Мадинада вафот этган.
* Бу қуйидаги ҳадиснинг бошқа йўллар билан қилинган ривоятларига ишорадир.
1273/3046 - عَنْ أَبِي مُوسَى صلى الله عليه وسلم قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم فُكُّوا الْعَانِيَ يَعْنِي: الْأَسِيرَ وَأَطْعِمُوا الْجَائِعَ، وَعُودُوا الْمَرِيضَ.
1273.3046. Абу Мусо розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Жафокашни – яъни асирни – қўйиб юборинг, очни таомлантиринг, беморни бориб кўринг», дедилар».
1274/3047 - عَنْ أَبِي جُحَيْفَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قُلْتُ لِعَلِيٍّرَضِيَ الله عَنْهُ: هَلْ عِنْدَكُمْ شَيْءٌ مِنَ الْوَحْيِ إِلَّا مَا فِي كِتَابِ اللهِ؟ قَالَ: وَالَّذِي فَلَقَ الْحَبَّةَ وَبَرَأَ النَّسَمَةَ، مَا أَعْلَمُهُ إِلَّا فَهْمًا يُعْطِيهِ اللهُ رَجُلًا فِي الْقُرْآنِ، وَمَا فِي هَذِهِ الصَّحِيفَةِ. قُلْتُ: وَمَا فِي الصَّحِيفَةِ؟ قَالَ: الْعَقْلُ، وَفَكَاكُ الْأَسِيرِ، وَأَنْ لَا يُقْتَلَ مُسْلِمٌ بِكَافِرٍ.
1274.3047. Абу Жуҳайфа розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Алий розияллоҳу анҳуга: «Сизларда Аллоҳнинг Китобидагидан ташқари бирорта ваҳий борми?» дедим. У: «Донни ёрган, жонни яратган Зотга қасамки, Аллоҳ кишига берадиган Қуръонни фаҳмлашдан ҳамда мана бу саҳифадагидан бошқасини билмайман», деди. «Саҳифада нима бор?» дедим. «Хун, асирни қўйиб юбориш ҳамда мусулмоннинг кофир туфайли ўлдирилмаслиги», деди».
1019/77 – بَاب: فِدَاءِ الْمُشْرِكِينَ
1019.77‑боб.
Мушриклар учун товон ҳақида
1275/3048 - عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ رِجَالًا مِنَ الْأَنْصَارِ اسْتَأْذَنُوا رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم فَقَالُوا: يَا رَسُولَ اللهِ، ائْذَنْ فَلْنَتْرُكْ لاِبْنِ أُخْتِنَا عَبَّاسٍ فِدَاءَهُ. فَقَالَ: لَا تَدَعُونَ مِنْهَا دِرْهَمًا.
1275.3048. Анас ибн Молик розияллоҳу анҳу шундай сўзлаб берди:
«Айрим ансорийлар Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан: «Эй Аллоҳнинг Расули, изн беринг, опамизнинг ўғли Аббоснинг товонини қўя қолайлик», деб изн сўрашди». У зот: «Унинг бирор дирҳамини ҳам қўймайсизлар», дедилар».
1020/78 – بَاب: الْحَرْبِيِّ إِذَا دَخَلَ دَارَ الْإِسْلَامِ بِغَيْرِ أَمَانٍ
1020.78‑боб.
аҳли ҳарбнинг дорул‑исломга
ОМОНЛИКСИЗ КИРИШИ ҳАҚИДА
1276/3051 - عَنْ سَلَمَةَ بْنِ الْأَكْوَعِ رَضِيَ الله عَنْهُ، قَالَ: أَتَى النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم عَيْنٌ مِنَ الْمُشْرِكِينَ وَهْوَ فِي سَفَرٍ، فَجَلَسَ عِنْدَ أَصْحَابِهِ يَتَحَدَّثُ ثُمَّ انْفَتَلَ، فَقَالَ النَّبِيُّ: صلى الله عليه وسلم اطْلُبُوهُ وَاقْتُلُوهُ. فَقَتَلَهُ، فَنَفَّلَهُ سَلَبَهُ.
1276.3051. Иёс ибн Салама ибн Акваъ отасидан ривоят қилади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга мушриклардан бир айғоқчи келди. У зот сафарда эдилар. У у зотнинг саҳобалари билан гаплашиб ўтириб, кейин қайтди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Уни топиб, ўлдиринглар», дедилар. (Салама) уни қатл қилди. У зот анавининг салабини* унга бердилар».
* «Салаб» сўзи луғатда «тортиб олинган нарса» деган маънони англатади. Истилоҳда эса салаб деб жангчи ўзи ўлдирган жангчидан оладиган кийим‑кечак, қурол‑аслаҳа, улов ва бошқа нарсаларга айтилади.
1021/79 – بَاب: جَوَائِزِ الْوَفْدِ وَهَلْ يُسْتَشْفَعُ إلَى أهْلِ الذِّمةِ وَمُعَاملتـهُمْ
1021.79‑боб.
вафднинг* МУКОФОТЛАРИ зиммийлар учун шафоат* талаб қилиш ҳамда
улар билан қилинадиган МУОМАЛА ҲАҚИДА*
* Вафд – подшо, амир кабиларнинг ҳузурига келган махсус меҳмонлар жамоаси, делегация.
* Биз танлаган нусхада бу бобда ҳадис келмаган. Фарабрийнинг аксар нусхаларида бу ва келгуси боб худди шу тартибда берилган. Бироқ Фарабрийдан Абу Алий ибн Шаббувайҳ ривоят қилган нусхада иккала бобнинг ўрни алмашиб келган, яъни аввал «Зиммийлар...» боби келиб, унда ҳадис зикр қилинмаган. Кейин «Вафдларнинг мукофотлари ҳақида» боби келган ва унда қуйидаги 3053‑ҳадис зикр қилинган. «Умдатул‑қорий шарҳу Саҳиҳил‑Бухорий» асарининг муаллифи Бадриддин Айний раҳматуллоҳи алайҳ Абу Алийнинг ривояти тўғри эканини таъкидлайди. Чунки мазкур ҳадисда вафдларга мукофот бериш ҳақида сўз айтилган, зиммийлар учун шафоатчилик қилиш ҳақида эса ҳеч нарса дейилмаган.
* Шафоат – бировга дунёвий ёки ухровий манфаат жалб қилиш ёхуд ундан зарарни даф этиш учун ўртага тушишдир.
1277/3053 - عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا أَنَّهُ قَالَ: يَوْمُ الْخَمِيسِ، وَمَا يَوْمُ الْخَمِيسِ؟ ثُمَّ بَكَى حَتَّى خَضَبَ دَمْعُهُ الْحَصْبَاءَ، فَقَالَ: اشْتَدَّ بِرَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم وَجَعُهُ يَوْمَ الْخَمِيسِ، فَقَالَ: ائْتُونِي بِكِتَابٍ أَكْتُبْ لَكُمْ كِتَابًا لَنْ تَضِلُّوا بَعْدَهُ أَبَدًا. فَتَنَازَعُوا، وَلَا يَنْبَغِي عِنْدَ نَبِيٍّ تَنَازُعٌ، فَقَالُوا: هَجَرَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: دَعُونِي، فَالَّذِي أَنَا فِيهِ خَيْرٌ مِـمَّا تَدْعُونِي إِلَيْهِ. وَأَوْصَى عِنْدَ مَوْتِهِ بِثَلَاثٍ: أَخْرِجُوا الْمُشْرِكِينَ مِنْ جَزِيرَةِ الْعَرَبِ، وَأَجِيزُوا الْوَفْدَ بِنَحْوِ مَا كُنْتُ أُجِيزُهُمْ، وَنَسِيتُ الثَّالِثَةَ
1277.3053. Саъид ибн Жубайрдан ривоят қилинади:
«Ибн Аббос розияллоҳу анҳумо: «Пайшанба куни... Пайшанба куни қандай кун эди-я!» деди‑ю, йиғлаб юборди, ҳатто кўз ёшлари тошларни ҳўл қилиб ташлади. У шундай деди: «Пайшанба куни Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг дардлари зўрайиб кетди. У зот: «Менга ёзадиган бир нима келтиринглар, сизларга бир нарса ёзиб бераман, ундан кейин асло адашмайсизлар», дедилар. Шунда (ёнларидагилар) тортишиб қолишди. Ҳолбуки, Пайғамбарнинг ҳузурида тортишиб бўлмас эди. «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам алаҳсираяптилар», дейишди. Шунда у зот: «Мени тек қўйинглар. Менинг ҳолатим мени чорлаётган нарсангиздан яхшидир», дедилар.
У зот ўлимлари олдидан уч нарсани васият қилдилар: «Мушрикларни араб жазирасидан* чиқариб юборинглар, вафдни мен мукофотлагандек мукофотланглар». Учинчисини унутдим».
Яъқуб ибн Муҳаммад айтади: «Муғийра ибн Абдурраҳмондан араб жазираси ҳақида сўрадим. У: «Макка, Мадина, Ямома ва Яман», деди. Арж эса Тиҳоманинг бошланишидир».
Изоҳ: Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг вафотлари яқинлашиб, дардлари оғирлашганига гувоҳ бўлиб турган саҳобаи киромлар бошлари қотиб, даҳшатга тушиб қолдилар. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг мазкур буйруқларини эшитгач, у зотнинг мақсадларини изоҳлашда бир оз тортишиб ҳам қолишди. Шунда айрим саҳобалар: «Нега ўйланиб турибсизлар? Ахир у зотда бошқалар каби ўлим олдидан алаҳсираш бормики, буйруқларини бажаришга шошилмай, тортишиб ўтирибсиз? Бунинг ўрнига дарҳол у зотдан нима демоқчи эканларини сўраб, билиб олинглар!» дейишди.
* Бу ҳозирги географик тақсимдаги Араб жазираси эмас. Буни матндан ҳам тушуниш мумкин. Бу ҳудуд «Араб ерлари» деб ҳам аталган, унинг ўзига хос ҳукмлари бўлган, чегараси ҳақида ҳам турли фикрлар айтилган. Ҳукмлари хусусида ҳам фарқли ижтиҳодлар бор. Бу ҳақда муфассал маълумот фиқҳ китобларидан олинади.
1022/80 – بَاب: كَيْفَ يُعْرَضُ الْإِسْلَامُ عَلَى الصَّبِيِّ؟
1022.80‑боб.
болага ИСЛОМ ҚАНДАЙ ТАКЛИФ қилинади?
1278/3057 – عَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ الله عَنْهُمَا قَالَ: قَامَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم فِي النَّاسِ، فَأَثْنَى عَلَى اللهِ بِمَا هُوَ أَهْلُهُ، ثُمَّ ذَكَرَ الدَّجَّالَ، فَقَالَ: إِنِّي أُنْذِرُكُمُوهُ، وَمَا مِنْ نَبِيٍّ إِلَّا قَدْ أَنْذَرَهُ قَوْمَهُ، لَقَدْ أَنْذَرَهُ نُوحٌ قَوْمَهُ، وَلَكِنْ سَأَقُولُ لَكُمْ فِيهِ قَوْلًا لَمْ يَقُلْهُ نَبِيٌّ لِقَوْمِهِ: تَعْلَمُونَ أَنَّهُ أَعْوَرُ، وَأَنَّ اللهَ لَيْسَ بِأَعْوَرَ.
1278.3056, 3057. Ибн Умар розияллоҳу анҳумо айтади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам ва Убай ибн Каъб Ибн Сайёд турган хурмозор томонга бориш учун йўлга тушишди. Хурмозорга киргач, Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам хурмо таналари ортига яширина бошладилар. У зот Ибн Сайёд кўрмасидан олдин билдирмай, Ибн Сайёддан бирон нарса эшитиб олмоқчи эдилар. Ибн Сайёд ўз тўшагида, духоба ичида ёнбошлаб ётар эди. Ичидан ғўлдир‑ғўлдири чиқиб турарди. Ибн Сайёднинг онаси хурмо танаси ортига яшириниб турган Набий соллаллоҳу алайҳи васалламни кўриб қолиб, Ибн Сайёдга: «Ҳой, Соф!» деди. Бу Ибн Сайёднинг исми эди. Ибн Сайёд ўрнидан сапчиб турди. Шунда Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Агар (онаси) уни тек қўйиб турганида, аён бўлар эди», дедилар.
Кейин Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам одамлар орасида туриб, Аллоҳга У Зотнинг Ўзига муносиб сано айтдилар, кейин дажжолни зикр қилиб туриб: «Албатта, мен сизларни ундан огоҳлантираман. Бирор набий йўқки, қавмини ундан огоҳлантирмаган бўлсин. Нуҳ ҳам ўз қавмини ундан огоҳлантирган. Лекин мен сизларга у ҳақда ҳеч бир набий ўз қавмига айтмаган бир гапни айтаман: биласизки, унинг бир кўзи йўқ, Аллоҳ эса ундай эмас», дедилар».
1023/81 – بَاب: كِتَابَةِ الْإِمَامِ النَّاسَ
1023.81‑боб.
ИМОМнинг ОДАМЛАРни хатга тушириши ҲАҚИДА
1279/3060 - عَنْ حُذَيْفَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: اكْتُبُوا لِي مَنْ تَلَفَّظَ بِالْإِسْلَامِ مِنَ النَّاسِ. فَكَتَبْنَا لَهُ أَلْفًا وَخَمْسَمِائَةِ رَجُلٍ، فَقُلْنَا: نَخَافُ وَنَحْنُ أَلْفٌ وَخَمْسُمِائَةٍ، فَلَقَدْ رَأَيْتُنَا ابْتُلِينَا، حَتَّى إِنَّ الرَّجُلَ لَيُصَلِّي وَحْدَهُ وَهْوَ خَائِفٌ.
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Менга одамлардан кимлар шаҳодат келтирганини ёзиб юборинглар», дедилар. У зотга бир минг беш юз кишини ёзиб юбордик. Сўнг: «Ахир бир минг беш юз киши бўлсак ҳам қўрқаверамизми?» дедик. Кейинроқ шундай синовга солиндикки, ҳатто киши ёлғиз намоз ўқиганда ҳам хавфсирарди».
Аъмаш деди: «Улар беш юз киши экан». Абу Муовия: «Олти юз билан етти юзнинг ўртасида», деди.
1024/82 – بَاب: مَنْ غَلَبَ الْعَدُوَّ فَأَقَامَ عَلَى عَرْصَتِهِمْ ثَلَاثًا
1024.82‑БОБ.
ДУШМАННИ ЕНГИБ, УЛАРНИНГ МАЙДОНИДА УЧ (КЕЧА) ҚОЛиш ҳақида
1280/3065 - عَنْ أَبِي طَلْحَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم: أَنَّهُ كَانَ إِذَا ظَهَرَ عَلَى قَوْمٍ أَقَامَ بِالْعَرْصَةِ ثَلَاثَ لَيَالٍ.
1280.3065. Абу Талҳа розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам бир қавм устидан ғалаба қилсалар, майдонда уч кеча қолар эдилар».
1025/83 – بَابٌ: إِذَا غَنِمَ الْمُشْرِكُونَ مَالَ الْمُسْلِمِ ثُمَّ وَجَدَهُ الْمُسْلِمُ
1025.83‑БОБ.
МУШРИКЛАР МУСУЛМОННИНГ МОЛ‑МУЛКИНИ ЎЛЖАга
олишса-ю, кейин МУСУЛМОН уни ТОПИБ ОЛса...
1281/3067 - عَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: ذَهَبَ فَرَسٌ لَهُ، فَأَخَذَهُ الْعَدُوُّ، فَظَهَرَ عَلَيْهِ الْمُسْلِمُونَ، فَرُدَّ عَلَيْهِ فِي زَمَنِ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم، وَأَبَقَ عَبْدٌ لَهُ فَلَحِقَ بِالرُّومِ، فَظَهَرَ عَلَيْهِمُ الْمُسْلِمُونَ، فَرَدَّهُ عَلَيْهِ خَالِدُ بْنُ الْوَلِيدِ؛ بَعْدَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم.
1281.3067. Нофеъдан ривоят қилинади:
«Ибн Умар розияллоҳу анҳумонинг оти кетиб қолиб, душман уни тутиб олибди. Мусулмонлар уларнинг устидан ғалаба қилишибди. (Оти) Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг замонларида ўзига қайтариб берилибди. У кишининг бир қули қочиб, Румга етиб олди. Мусулмонлар унинг (Румнинг) устидан ҳам ғалаба қилишди. Шунда Холид ибн Валид Набий соллаллоҳу алайҳи васалламдан кейин (қулни) унинг ўзига қайтарди».
1026/84 – بَاب: مَنْ تَكَلَّمَ بِالْفَارِسِيَّةِ وَالرَّطَانَةِ، وَقَوْلِ اللهِ تَعَالَى: ﮋﮤ ﮥ ﮦﮊ،وقَالَ: ﮋﮖ ﮗ ﮘ ﮙ ﮚ ﮛ ﮜﮊ
1026.84‑БОБ.
ФОРСЧА ВА ажамча ГАПИРиш ҳамда АЛЛОҲ ТАОЛОНИНГ «тилларингиз ва рангларингизнинг турлича бўлиши...»,
«Қайси бир расулни юборган бўлсак, ўз қавми тили ила юборганмиз», деган СЎЗи ҲАҚИДА
1282/3070 - عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللهِ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: قُلْتُ: يَا رَسُولَ اللهِ، ذَبَحْنَا بُهَيْمَةً لَنَا، وَطَحَنْتُ صَاعًا مِنْ شَعِيرٍ، فَتَعَالَ أَنْتَ وَنَفَرٌ، فَصَاحَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم فَقَالَ: يَا أَهْلَ الْخَنْدَقِ، إِنَّ جَابِرًا قَدْ صَنَعَ سُؤْرًا، فَحَيَّ هَلًا بِكُمْ.
1282.3070. Жобир ибн Абдуллоҳ розияллоҳу анҳумо айтади:
«Эй Аллоҳнинг Расули, бир жонлиқчамизни сўйган эдик. Арпадан бир соъ ун туйдим. Сиз ва бир неча киши келинглар», дедим. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Эй Хандақ аҳли, Жобир суър* тайёрлабди, келинглар!» деб хитоб қилдилар».
* «Суър» – форсча лафз бўлиб, одамларга улашиш учун тайёрланадиган таомни билдиради.
1283/3071 - عَنْ أُمِّ خَالِدٍ بِنْتِ خَالِدِ بْنِ سَعِيدٍ رَضِيَ الله عَنْهَا قَالَتْ: أَتَيْتُ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم مَعَ أَبِي وَعَلَيَّ قَمِيصٌ أَصْفَرُ، قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: سَنَهْ سَنَهْ، وَهْيَ بِالْحَبَشِيَّةِ حَسَنَةٌ، قَالَتْ: فَذَهَبْتُ أَلْعَبُ بِخَاتَمِ النُّبُوَّةِ، فَزَبَرَنِي أَبِي، قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: دَعْهَا ثُمَّ قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: أَبْلِي وَأَخْلِفِي، ثُمَّ أَبْلِي وَأَخْلِفِي، ثُمَّ أَبْلِي وَأَخْلِفِي.
1283.3071. Умму Холид бинт Холид ибн Саъид розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига отам билан келдим. Эгнимда сариқ кўйлак бор эди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Санаҳ, санаҳ», дедилар – Абдуллоҳ: «Бу ҳабашчасига «чиройли» дегани», дейди. – Мен нубувват муҳрини ўйнай бошладим. Шунда отам мени қаттиқ урушиб берди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Қўявер уни», дедилар. Кейин Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Эскиртириб, ўрнига ол, кейин яна эскиртириб, ўрнига ол, кейин яна эскиртириб, ўрнига ол», дедилар».*
Абдуллоҳ айтади: «(Умму Холид узоқ) яшади, (ровий буни) зикр қилди».
* «Эскиртириб, ўрнига ол» – ўзбек тилидаги «Кийиб-кийиб, тўздиргин», қабилида айтилган, узоқ вақт кийиб юргин, деган маънодаги дуо.
1027/85 – بَاب: الْغُلُولِ وَقَوْلِ اللهِ عَزَّ وَجَلَّ:
1027.85‑БОБ.
ўлжага ХИЁНАТ қилиш ҳақида ҳамда АЛЛОҲ ТАОЛОНИНГ
«Кимки ўлжага хиёнат қилса, хиёнат қилиб олган
нарсаси билан келади», ДЕГАН СЎЗИ ҲАҚИДА
1284/3073 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَامَ فِينَا النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم فَذَكَرَ الْغُلُولَ فَعَظَّمَهُ وَعَظَّمَ أَمْرَهُ، قَالَ: لَا أُلْفِيَنَّ أَحَدَكُمْ يَوْمَ الْقِيَامَةِ عَلَى رَقَبَتِهِ شَاةٌ لَهَا ثُغَاءٌ، عَلَى رَقَبَتِهِ فَرَسٌ لَهُ حَمْحَمَةٌ، يَقُولُ: يَا رَسُولَ اللهِ أَغِثْنِي، فَأَقُولُ: لَا أَمْلِكُ لَكَ شَيْئًا، قَدْ أَبْلَغْتُكَ، وَعَلَى رَقَبَتِهِ بَعِيرٌ لَهُ رُغَاءٌ، يَقُولُ: يَا رَسُولَ اللهِ أَغِثْنِي، فَأَقُولُ: لَا أَمْلِكُ لَكَ شَيْئًا قَدْ أَبْلَغْتُكَ، وَعَلَى رَقَبَتِهِ صَامِتٌ فَيَقُولُ: يَا رَسُولَ اللهِ أَغِثْنِي، فَأَقُولُ: لَا أَمْلِكُ لَكَ شَيْئًا قَدْ أَبْلَغْتُكَ، أَوْ عَلَى رَقَبَتِهِ رِقَاعٌ تَخْفِقُ، فَيَقُولُ: يَا رَسُولَ اللهِ أَغِثْنِي، فَأَقُولُ: لَا أَمْلِكُ لَكَ شَيْئًا قَدْ أَبْلَغْتُكَ.
1284.3073. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу сўзлаб берди:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам орамизда туриб, ўлжага хиёнат қилиш* ҳақида сўзладилар. Унинг (гуноҳи) катталигини, иши оғирлигини гапириб, шундай дедилар: «Қиёмат куни бирортангиз елкасида маъраётган қўй билан ёки елкасида кишнаб турган от билан келиб: «Эй Аллоҳнинг Расули, мени қутқаринг!» деганини кўрмайин! Мен ҳам: «Сен учун ҳеч нарса қўлимдан келмайди, сенга (бор гапни) етказганман», демайин. Елкасида ўкириб турган туя билан келиб: «Эй Аллоҳнинг Расули, мени қутқаринг!» демасин. Мен ҳам: «Сен учун ҳеч нарса қўлимдан келмайди, мен етказганман», деб турмайин. Елкасида унсиз нарса* билан келиб: «Эй Аллоҳнинг Расули, мени қутқаринг!» демасин. Мен ҳам: «Сен учун ҳеч нарса қўлимдан келмайди, мен етказганман», демайин. Ёки елкасида ҳилпираб турган бир парча латта билан келиб: «Эй Аллоҳнинг Расули, мени қутқаринг!» демасин. Мен ҳам: «Сен учун ҳеч нарса қўлимдан келмайди, мен етказганман», демайин».
* Бу ерда ўлжа тақсимланмасдан туриб, ундан яширинча бирон нарса олиш назарда тутилмоқда.
* Яъни тилла, кумуш.
1028/86 – بَاب: الْقَلِيلِ مِنَ الْغُلُولِ
1028.86‑БОБ.
ўлжага хиёнатнинг ози ҳақида
1285/3074 - عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ عَمْرٍو رَضِيَ الله عَنْهُمَا قَالَ: كَانَ عَلَى ثَقَلِ رَسُول الله صلى الله عليه وسلم رَجُلٌ يُقَالُ لَهُ كِرْكِرَةُ فَمَاتَ، فَقَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: هُوَ فِي النَّارِ. فَذَهَبُوا يَنْظُرُونَ إِلَيْهِ فَوَجَدُوا عَبَاءَةً قَدْ غَلَّهَا.
1285.3074. Абдуллоҳ ибн Амр розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг юкларига Киркира деган киши мутасадди эди. У ўлди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «У дўзахдадир», дедилар. Бориб, уни қарашган эди, бир абоа* топиб олишди. У буни ўлжага хиёнат қилиб олган экан».
Абу Абдуллоҳ айтади: «Ибн Салом «Каркара» деб, яъни «каф»ни фатҳали қилиб айтган».
1029/87 – بَاب: اسْتِقْبَالِ الْغُزَاةِ
1029.87‑БОБ.
ғозийларни КУТИБ ОЛИШ ҲАҚИДА
1286/3082 - عَنْ ابْنِ الزُّبَيْرِ رَضِيَ الله عَنْهُمَا قَالَ لِابْنِ جَعْفَرٍ: أَتَذْكُرُ إِذْ تَلَقَّيْنَا رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم أَنَا وَأَنْتَ وَابْنُ عَبَّاسٍ؟ قَالَ: نَعَمْ، فَحَمَلَنَا وَتَرَكَكَ.
1286.3082. Ибн Абу Мулайкадан ривоят қилинади:
«Ибн Зубайр Ибн Жаъфар розияллоҳу анҳумга: «Мен, сен ва Ибн Аббос Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламни кутиб олганимизни эслайсанми?» деди. У: «Ҳа, у зот сени қўйиб, бизни миндириб олган эдилар», деди».
1287/3083 – عَنِ السَّائِبِ بْنِ يَزِيدَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: ذَهَبْنَا نَتَلَقَّى رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم مَعَ الصِّبْيَانِ إِلَى ثَنِيَّةِ الْوَدَاعِ.
1287.3083. Соиб ибн Язид розияллоҳу анҳу айтади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламни кутиб олгани болалар билан Санийятул‑вадоъга* борганмиз».
* Санийятул‑вадоъ – «видолашув довони» дегани. У Мадинадан Шом тарафга чиқиш йўлидаги тепалик, йўл, довон. Одатда мадиналиклар ўзларининг бирор яқинларини сафарга кузатиб чиқишса, у билан шу ерда хайрлашишар эди. Шунинг учун бу жой мазкур ном билан аталиб қолган.
1030/88 – بَاب: مَا يَقُولُ إِذَا رَجَعَ مِنَ الْغَزْوِ
1030.88‑БОБ.
ғазотдан ҚАЙТГАНДА НИМА ДЕЙИШ ҲАҚИДА
1288/3085 - عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: كُنَّا مَعَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم مَقْفَلَهُ مِنْ عُسْفَانَ، وَرَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم عَلَى رَاحِلَتِهِ، وَقَدْ أَرْدَفَ صَفِيَّةَ بِنْتَ حُيَيٍّ، فَعَثَرَتْ نَاقَتُهُ فَصُرِعَا جَمِيعًا، فَاقْتَحَمَ أَبُو طَلْحَةَ فَقَالَ: يَا رَسُولَ اللهِ، جَعَلَنِي اللهُ فِدَاءَكَ، قَالَ: عَلَيْكَ الْمَرْأَةَ، فَقَلَبَ ثَوْبًا عَلَى وَجْهِهِ وَأَتَاهَا فَأَلْقَاهَا عَلَيْهَا، وَأَصْلَحَ لَهُمَا مَرْكَبَهُمَا فَرَكِبَا، وَاكْتَنَفْنَا رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم، فَلَمَّا أَشْرَفْنَا عَلَى الْمَدِينَةِ قَالَ: آيِبُونَ تَائِبُونَ، عَابِدُونَ، لِرَبِّنَا حَامِدُونَ، فَلَمْ يَزَلْ يَقُولُ ذَلِكَ حَتَّى دَخَلَ الْمَدِينَةَ.
1288.3085. Анас ибн Молик розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам Усфон ғазотидан қайтаётганларида, у зот билан бирга эдик. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ўз туяларида эдилар. Сафийя бинт Ҳуяйни мингаштириб олган эдилар. Туя қоқилиб, икковлари бирга йиқилиб тушишди. Шунда Абу Талҳа ўзини ташлаб: «Эй Аллоҳнинг Расули, Аллоҳ мени фидойингиз қилсин», деди. У зот: «Аёлга қара», дедилар. У юзига бир кийимни тўсиб, унинг (Сафийянинг) олдига келиб, устига ўшани ташлади, сўнг уларнинг уловларини тўғрилаб берди. Улар (туяга) минишди. Биз Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламни ўраб олдик. Мадина кўринганда у зот: «Аайибууна, тааибууна, ъаабидууна, лироббинаа ҳаамидуун», дедилар. Буни Мадинага киргунча айтавердилар».
1031/89 – بَاب: الصَّلَاةِ إِذَا قَدِمَ مِنْ سَفَرٍ
1031.89‑БОБ.
САФАРДАН КЕЛГАНДА НАМОЗ ўқиш ҲАҚИДА
1289/3088 - عَنْ كَعْبٍ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم كَانَ إِذَا قَدِمَ مِنْ سَفَرٍ ضُحًى دَخَلَ الْمَسْجِدَ، فَصَلَّى رَكْعَتَيْنِ قَبْلَ أَنْ يَجْلِسَ.
1289.3088. Каъб розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам чошгоҳ пайти сафардан келсалар, масжидга кирардилар ва ўтирмай туриб, икки ракат намоз ўқиб олар эдилар».
59 – كِتَاب: فَرضِ الـْخُمُسِ
59. Хумус Китоби
1032/1- بَاب: فَرْضِ الْخُمُسِ
1032.1‑боб.
Хумуснинг* фарзлиги ҳақида
* Хумус – «бешдан бир» дегани. Истилоҳда «хумус» деганда ўлжа ёки файнинг (жангсиз қўлга киритилган ўлжанинг) бешдан бири тушунилади. Шариат ҳукми бўйича, ўлжанинг бешдан бири Анфол сурасининг 41‑оятида зикр қилинган ўринларга тақсим қилинади: «Ва агар Аллоҳга, фурқон куни – икки жамоа тўқнашган куни бандамизга нозил қилган нарсамизга иймон келтирган бўлсангиз, билингки, ўлжага олган нарсангиздан бешдан бири Аллоҳга, Расулига, қариндошларига, етимларга, мискинларга ва йўқсил йўлчигадир. Ва Аллоҳ ҳар бир нарсага қодирдир». Бу ҳақдаги батафсил маълумот фиқҳ китобларидан олинади.
1290/3094 – عَنْ عُمَرَ بْنِ الـخَطَّابِ رَضِيَ الله عَنْهُ أنَّهُ قَالَ: قَالَ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: لَا نُورَثُ، مَا تَرَكْنَا صَدَقَةٌ. وَكانَ بُنْفِقُ مِنَ الـمَالِ الَّذِي أفَاءَ اللهُ عَلَيْهِ عَلَى أهْلِهِ نَفَقَةَ سَنَتِهِمْ، ثُمَّ يَأْخُذُ ما بَقِيَ فَيَجْعَلُهُ مَجْعَلَ مَالِ الله، ثُمَّ قَالَ لِمَنْ حَضَرَهُ مِنَ الصَّحَابَةِ: أَنْشُدُكُمْ بِاللهِ الَّذِي بِإِذْنِهِ تَقُومُ السَّمَاءُ وَالأَرْضُ، هَلْ تَعْلَمُونَ ذَلِكَ؟ قَالُوا: نَعَمْ، وكَانَ فِي الـمَجْلِسِ عَلِيٌّ وَعَبَّاسٌ وَعُثْمَانُ وَعَبْدُ الرَّحْمنِ بْنُ عَوْف وَالزُّبَيْرُ وَسَعْدُ بْنُ أبِي وَقَّاص. وذَكَرَ حَدِيثَ عَلِيّ وَالعَبَّاس وَمُنَازَعَتَهُمَا، ولَيْسَ الإِثْبَاتُ بِهِ مِنْ شَرْطِنَا.
1033/2- بَاب: مَا ذُكِرَ مِنْ دِرْعِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم وَعَصَاهُ وَسَيْفِهِ وَقَدَحِهِ وَخَاتـَمِهِ،
وَمَا اسْتَعْمَلَ الْخُلَفَاءُ بَعْدَهُ مِنْ ذَلِكَ مِـمَّا لَمْ يُذْكَرْ قِسْمَتُهُ، وَمِنْ
شَعَرِهِ وَنَعْلِهِ وَآنِيَتِهِ مِـمَّا يَتَبَرَّكُ أَصْحَابُهُ وَغَيْرُهُمْ بَعْدَ وَفَاتِهِ
1033.2‑боб.
Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг совутлари,
ҳассалари, қиличлари, жомлари*, узуклари ҳамда шу
жумладан, у зотДан кейин Халифалар ишлатган, тақсим қилингани зикр қилинмаган нарсалар, вафотларидан
кейин асҳоблари табаррук қилиб юрган сочлари,
шиппаклари ва идишлари ҳақида
* Биз «жом» деб ўгирган сўз матнда «қодаҳун» деб келган бўлиб, икки киши қонадиган миқдордаги сув сиғадиган идишга айтилган. Араблар турли сув идишларининг ҳар бирига алоҳида номлар беришган. Бунда идишнинг нимадан ясалиши, нималарга хизмат қилишини эътиборга олишдан ташқари, баъзи идишларни ҳажмига қараб номлашган. Масалан, ўзида йигирма кишини қондирадиган миқдордаги сувни сиғдира оладиган идиш «тибнун», сал кичикроғи «соҳнун», уч‑тўрт кишилиги «уссун», икки кишилиги «қодаҳун», бир кишилиги «қуъбун», ундан кичикроғи «ғумарун» деб аталган.
1291/3107 - عَنْ أَنَسٍ رَضِيَ الله عَنْهُ أنَّهُ أخْرَجَ إلَى الصَّحَابَةِ نَعْلَيْنِ جَرْدَوَيْنِ لَهُمَا قِبَالَانِ. فَحَدَّثَ أنَّهُمَا نَعْلَا النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم.
1291.3107. Ийсо ибн Таҳмон айтади:
«Анас розияллоҳу анҳу бизларга силлиқ, тасмали шиппак чиқариб берди. Кейинчалик Собит Буноний менга Анасдан ривоят қилиб, ўшанинг Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг кавушлари эканини айтиб берди».
1292/3108 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا أنَّهَا أخْرَجَتْ كِسَاءً مُلَبَّدًا، وَقَالَتْ: فِي هَذَا نُزِعَ رُوحُ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم.
1292.3108. Абу Бурдадан ривоят қилинади:
«Оиша розияллоҳу анҳо бизларга қуроқ кийим чиқариб берди ва: «Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг жонлари мана шунда узилган», деди».
1292أ/3108 – وفِي رِوَايَةٍ: أنَّهَا أَخْرَجَتْ إِزَارًا غَلِيظًا مِـمَّا يُصْنَعُ بِالْيَمَنِ، وَكِسَاءً مِنْ هَذِهِ الَّتِي يَدْعُونَهَا الْمُلَبَّدَةَ.
1292А.3108. Сулаймон Ҳумайддан, у Абу Бурдадан ривоят қилиб, қўшимча қилади: «Оиша бизларга Яманда тайёрланадиган қалин изор ва «ал-мулаббадату»* дейиладиган манави кийимни чиқариб берди».
* Мулаббада – турли қийқим-парчаларни улаб қилинган қуроқ кийим.
1293/3109 - عَنْ أَنَسٍ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ قَدَحَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم انْكَسَرَ، فَاتَّخَذَ مَكَانَ الشَّعْبِ سِلْسِلَةً مِنْ فِضَّةٍ.
1293.3109. Анас ибн Молик розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг жомлари синиб қолди, дарз кетган жойига кумуш чега қўйдилар».
Осим: «Мен ўша жомни кўрганман ва унда сув ичганман», дейди.
1034/3 – بَاب: قَوْلِ اللهِ تَعَالَى: (فَأنَّ للهِ خُمُسَهُ وَلِلرَّسُولِ) [الأنفال: 41]
1034.3‑боб.
Аллоҳ таОлонинг «бешдан бири Аллоҳга», деган сўзи ҳақида
1294/3115 - عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللهِ الْأَنْصَارِيِّرَضِيَ الله عَنْهُمَا قَالَ: وُلِدَ لِرَجُلٍ مِنَّا غُلَامٌ، فَسَمَّاهُ الْقَاسِمَ، فَقَالَتِ الْأَنْصَارُ: لَا نَكْنِيكَ أَبَا الْقَاسِمِ، وَلاَ نُنْعِمُكَ عَيْنًا، فَأَتَى النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم فَقَالَ: يَا رَسُولَ اللهِ، وُلِدَ لِي غُلَامٌ فَسَمَّيْتُهُ الْقَاسِمَ، فَقَالَتِ الْأَنْصَارُ: لَا نَكْنِيكَ أَبَا الْقَاسِمِ، وَلَا نُنْعِمُكَ عَيْنًا، فَقَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: أَحْسَنَتِ الْأَنْصَارُ، سَـمُّوا بِاسْـمِي وَلاَ تَكَنَّوْا بِكُنْيَتِي، فَإِنَّـمَا أَنَا قَاسِمٌ.
1294.3115. Жобир ибн Абдуллоҳ Ансорий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Бизлардан бир киши ўғил кўриб, унга Қосим деб исм қўйди. Ансорлар унга: «Биз сени Абулқосим деб ҳам куняламаймиз, кўзингни ҳам қувнатмаймиз», дейишди. У Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг олдиларига келиб: «Эй Аллоҳнинг Расули, мен бир ўғил кўрдим. Унга Қосим деб исм қўйдим. Ансорийлар: «Биз сени Абулқосим деб ҳам куняламаймиз, кўзингни ҳам қувнатмаймиз», дейишди», деди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ансорийлар яхши қилишибди, исмимни қўйинглар, кунямни қўйманглар, чунки мен қосимман (тақсимловчиман), холос», дедилар».
1295/3117 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ: أنَّ رَسُول الله صلى الله عليه وسلم قَالَ: مَا أُعْطِيكُمْ وَلَا أَمْنَعُكُمْ، أَنَا قَاسِمٌ أَضَعُ حَيْثُ أُمِرْتُ.
1295.3117. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «(Мен) сизларга бера олмайман ҳам, сизлардан ушлаб қола олмайман ҳам, мен буюрилган жойга қўядиган бир тақсимловчиман», дедилар».
1296/3118 - عَنْ خَوْلَةَ الْأَنْصَارِيَّةِ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا قَالَتْ: سَـمِعْتُ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم يَقُولُ: إِنَّ رِجَالًا يَتَخَوَّضُونَ فِي مَالِ اللهِ بِغَيْرِ حَقٍّ، فَلَهُمُ النَّارُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ.
1296.3118. Хавла Ансорийя розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «Аллоҳнинг молига ўзини ноҳақ урадиган кишиларга қиёмат куни дўзах бўлади», деганларини эшитганман».
1297/3124 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَال:َ قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم غَزَا نَبِيٌّ مِنَ الْأَنْبِيَاءِ، فَقَالَ لِقَوْمِهِ: لَا يَتْبَعْنِي رَجُلٌ مَلَكَ بُضْعَ امْرَأَةٍ، وَهْوَ يُرِيدُ أَنْ يَبْنِيَ بِهَا وَلَمَّا يَبْنِ بِهَا، وَلَا أَحَدٌ بَنَى بُيُوتًا وَلَمْ يَرْفَعْ سُقُوفَهَا، وَلَا أَحَدٌ اشْتَرَى غَنَمًا أَوْ خَلِفَاتٍ وَهْوَ يَنْتَظِرُ وِلَادَهَا، فَغَزَا، فَدَنَا مِنَ الْقَرْيَةِ صَلَاةَ الْعَصْرِ، أَوْ قَرِيبًا مِنْ ذَلِكَ، فَقَالَ لِلشَّمْسِ: إِنَّكِ مَأْمُورَةٌ وَأَنَا مَأْمُورٌ، اللَّهُمَّ احْبِسْهَا عَلَيْنَا، فَحُبِسَتْ حَتَّى فَتَحَ اللهُ عَلَيْهِ، فَجَمَعَ الْغَنَائِمَ فَجَاءَتْ يَعْنِي النَّارَ لِتَأْكُلَهَا فَلَمْ تَطْعَمْهَا، فَقَالَ: إِنَّ فِيكُمْ غُلُولًا، فَلْيُبَايِعْنِي مِنْ كُلِّ قَبِيلَةٍ رَجُلٌ، فَلَزِقَتْ يَدُ رَجُلٍ بِيَدِهِ، فَقَالَ: فِيكُمُ الْغُلُولُ، فَلْيُبَايِعْنِي قَبِيلَتُكَ، فَلَزِقَتْ يَدُ رَجُلَيْنِ أَوْ ثَلَاثَةٍ بِيَدِهِ، فَقَالَ: فِيكُمُ الْغُلُولُ، فَجَاءُوا بِرَأْسٍ مِثْلِ رَأْسِ بَقَرَةٍ مِنَ الذَّهَبِ، فَوَضَعُوهَا، فَجَاءَتِ النَّارُ فَأَكَلَتْهَا، ثُمَّ أَحَلَّ اللهُ لَنَا الْغَنَائِمَ، رَأَى ضَعْفَنَا وَعَجْزَنَا، فَأَحَلَّهَا لَنَا.
1297.3124. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам дедилар: «Анбиёлардан бири ғазотга чиқди. Қавмига: «Бирор аёлни никоҳига олиб, унинг ёнига кирмоқчи бўлган-у, ҳали ёнига кирмаган киши; уйлар қуриб, ҳали шифтини кўтармаган киши; бир сурув қўй ёки бўғоз туялар сотиб олиб, уларнинг туғишини кутиб турган киши менга эргашмасин», деди. Сўнг ғазотга чиқди. Шаҳарга аср намози ёки шунга яқин пайт яқинлашди. Қуёшга: «Сен ҳам буюрилгансан, мен ҳам буюрилганман. Аллоҳим, уни биз учун ушлаб тур», деди. Шунда (қуёш) ушлаб турилди. Ниҳоят, Аллоҳ унга фатҳ берди. У ўлжаларни тўплади. Шу пайт у – яъни олов* – буни егани келди, лекин емади. Шунда у (набий): «Аниқки, орангизда ўлжага хиёнат бор. Ҳар бир қабиладан бир киши менга байъат берсин», деди. Бир кишининг қўли унинг қўлига ёпишиб қолди: «Хиёнат сизларда экан. Қабиланг менга байъат берсин», деди. Шунда икки ёки уч кишининг қўли унинг қўлига ёпишиб қолди: «Хиёнат сизларда экан», деди. Улар сигирнинг бошидек тилла олиб келиб, қўйишди. Сўнг олов келиб, уни еди. Энди эса Аллоҳ ўлжаларни бизга ҳалол қилди. Бизнинг заифлигимиз, ожизлигимизни кўриб, уни бизга ҳалол қилди».
Изоҳ: Аввалги пайғамбарларнинг шариатида қўлга киритилган ўлжани олиш ҳалол бўлмаган. Ўлжа бир жойга тўплаб қўйилар, агар унга хиёнат аралашмаган бўлса, осмондан олов келиб, уни ер, акс ҳолда емас экан.
1036/5 – باب
1298/3134 - عَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم بَعَثَ سَرِيَّةً قِبَلَ نَـجْدٍ وَهُوَ فِيهَا، فَغَنِمُوا إِبِلًا كَثِيرًا، فَكَانَتْ سِهَامُهُمُ اثْنَيْ عَشَرَ بَعِيرًا، أَوْ أَحَدَ عَشَرَ بَعِيرًا، وَنُفِّلُوا بَعِيرًا بَعِيرًا.
1298.3134. Ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Нажд томонга бир сарийя жўнатдилар. Унда Абдуллоҳ* ҳам бор эди. Улар кўп туяларни ўлжага олишди. Улушлари ўн иккита ёки ўн биттадан туя бўлди. Уларга яна биттадан туя қўшиб берилди».
* Ибн Умар розияллоҳу анҳу Абдуллоҳ деганда ўзини назарда тутган.
1299/3138 - عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللهِ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: بَيْنَمَا رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم يَقْسِمُ غَنِيمَةً بِالْجِعْرَانَةِ، إِذْ قَالَ لَهُ رَجُلٌ: اعْدِلْ، فَقَالَ لَهُ: لقد شَقِيتَ إِنْ لَمْ أَعْدِلْ.
1299.3138. Жобир ибн Абдуллоҳ розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Жиъронада ўлжа тақсимлаётган эдилар, тўсатдан бир киши у зотга: «Адолат қилинг!» деб қолди. Шунда у зот унга: «Агар адолат қилмаган бўлсам, бадбахт бўлибсан!» дедилар».
1037/6 – بَاب: مَنْ لَمْ يُخَمِّسِ الْأَسْلَابَ، وَمَنْ قَتَلَ قَتِيلًا فَلَهُ
سَلَبُهُ مِنْ غَيْرِ أَنْ يُخَمِّسَ، وَحُكْمِ الْإِمَامِ فِيهِ
1037.6‑боб.
Салабларни* хумус қилмаган киши ҳамда ким бир жангчини ўлдирса, унинг салаби хумус қилинмай туриб, уники бўлиши ва имомнинг бу ҳақда ҳукм қилиши ҳақида
1300/3144 - عَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ الله عَنْهُمَا: أَنَّ عُمَرَ رَضِيَ الله عَنْهُ أَصَابَ عُمَرُ جَارِيَتَيْنِ مِنْ سَبْيِ حُنَيْنٍ، فَوَضَعَهُمَا فِي بَعْضِ بُيُوتِ مَكَّةَ، قَالَ: فَمَنَّ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم عَلَى سَبْيِ حُنَيْنٍ، فَجَعَلُوا يَسْعَوْنَ فِي السِّكَكِ، فَقَالَ عُمَرُ: يَا عَبْدَ اللهِ، انْظُرْ مَا هَذَا؟ فَقَالَ: مَنَّ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم عَلَى السَّبْيِ، قَالَ: اذْهَبْ فَأَرْسِلِ الْجَارِيَتَيْنِ.
1300.3144. Нофеъдан ривоят қилинади:
«Умар ибн Хаттоб розияллоҳу анҳу: «Эй Аллоҳнинг Расули, жоҳилиятда бир кун эътикоф ўтириш зиммамда қолган эди», деди. У зот унга буни ўташни буюрдилар. Умар Ҳунайн асирларидан икки жорияга эга бўлди ва уларни Маккадаги уйлардан бирига қўйди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Ҳунайн асирларига илтифот кўрсатдилар.* Улар йўлларда тезлаб юриб кетишди. Умар: «Эй Абдуллоҳ, қара‑чи, бу нима экан?» деди. У: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам асирларга илтифот кўрсатибдилар», деди. «Бориб, иккала жорияни қўйиб юбор», деди.
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Жиъронадан умра қилмаганлар. Агар умра қилган бўлганларида, Абдуллоҳга махфий қолмас эди».
Жарир Айюбдан, у Нофеъдан, у Ибн Умардан ривоят қилиб, «хумусдан», деб қўшимча қилган.
Буни Маъмар Айюбдан, у Нофеъдан, у Ибн Умардан назр ҳақида ривоят қилган, аммо «бир кун», деб айтмаган.
* «Илтифот кўрсатдилар» – «Ҳеч қандай эвазсиз қўйиб юбордилар», дегани.
Изоҳ: Жарир Айюбдан, у Нофеъдан, у Ибн Умар розияллоҳу анҳумодан келтирган ривоятда Умар розияллоҳу анҳуга Ҳунайнда тушган жориялар хумусдан бўлгани ҳам алоҳида таъкидланган экан. Маъмар Айюбдан, у Нофеъдан, у Ибн Умар розияллоҳу анҳумодан келтирган ривоятда эса «эътикоф», дейилган, «бир кун эътикоф», дейилмаган экан. Бу ҳолат ҳам улуғ муҳаддисларимиз, ровийларимизнинг нақадар омонатдор бўлганларига яна бир далилдир.
1038/7 – بَاب: مَا كَانَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم يُعْطِي الْمُؤَلَّفَةَ
قُلُوبُهُمْ وَغَيْرَهُمْ مِنَ الْخُمُسِ وَنَحْوِهِ
1038.7‑боб.
Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг қалблари улфат қилинадиганлар* ва бошқаларга хумус ва шу кабилардан берганлари ҳақида
* «Қалблари улфат қилинадиганлар» деганда Исломга киришидан ёки Исломда собит бўлишидан умид қилинаётган кишилар ҳамда Исломдан уларнинг ёмонлигини тўсиш, Ислом йўлида хизмат қилдириш, мусулмонларга ёрдам бериши кўзланаётган кишилар тушунилади.
1301/3141 - عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ عَوْفٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: بَيْنَا أَنَا وَاقِفٌ فِي الصَّفِّ يَوْمَ بَدْرٍ، فَنَظَرْتُ عَنْ يَـمِينِي وَشِـمَالِي، فَإِذَا أَنَا بِغُلَامَيْنِ مِنَ الْأَنْصَارِ، حَدِيثَةٍ أَسْنَانُهُمَا، تَـمَنَّيْتُ أَنْ أَكُونَ بَيْنَ أَصْلَحَ مِنْهُمَا، فَغَمَزَنِي أَحَدُهُمَا فَقَالَ: يَا عَمِّ هَلْ تَعْرِفُ أَبَا جَهْلٍ؟ قُلْتُ: نَعَمْ، مَا حَاجَتُكَ إِلَيْهِ يَا ابْنَ أَخِي؟ قَالَ: أُخْبِرْتُ أَنَّهُ يَسُبُّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم، وَالَّذِي نَفْسِي بِيَدِهِ، لَئِنْ رَأَيْتُهُ لَا يُفَارِقُ سَوَادِي سَوَادَهُ حَتَّى يَـمُوتَ الْأَعْجَلُ مِنَّا، فَتَعَجَّبْتُ لِذَلِكَ، فَغَمَزَنِي الْآخَرُ، فَقَالَ لِي مِثْلَهَا، فَلَمْ أَنْشَبْ أَنْ نَظَرْتُ إِلَى أَبِي جَهْلٍ يَجُولُ فِي النَّاسِ، فَقُلْتُ: أَلَا إِنَّ هَذَا صَاحِبُكُمَا الَّذِي سَأَلْتُمَانِي، فَابْتَدَرَاهُ بِسَيْفَيْهِمَا، فَضَرَبَاهُ حَتَّى قَتَلَاهُ، ثُمَّ انْصَرَفَا إِلَى رَسُولِ اللهُ صلى الله عليه وسلم فَأَخْبَرَاهُ، فَقَالَ: أَيُّكُمَا قَتَلَهُ؟ قَالَ كُلُّ وَاحِدٍ مِنْهُمَا:: أَنَا قَتَلْتُهُ، فَقَالَ: هَلْ مَسَحْتُمَا سَيْفَيْكُمَا؟ قَالَا: لَا، فَنَظَرَ فِي السَّيْفَيْنِ، فَقَالَ: كِلَاكُمَا قَتَلَهُ، سَلَبُهُ لِمُعَاذِ بْنِ عَمْرِو بْنِ الْجَمُوحِ، وَكَانَا مُعَاذَ ابْنَ عَفْرَاءَ وَمُعَاذَ بْنَ عَمْرِو بْنِ الْجَمُوحِ.
1301.3141. Солиҳ ибн Иброҳим ибн Абдурраҳмон ибн Авф отасидан, у бобосидан ривоят қилади:
«Бадр куни сафда турар эканман, ўнгу чапимга қарадим. Қарасам, икки ансорий ўспириннинг ўртасида эканман. Улардан кўра бақувватроқ одамлар орасида бўлсам эди, деб орзу қилдим. Улардан бири мени туртиб: «Ҳой амаки, Абу Жаҳлни танийсизми?» деди. «Ҳа, унда нима ишинг бор, эй биродаримнинг ўғли?» дедим. «Менга у Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламни сўкади, деган хабар келди. Жоним қўлида бўлган Зотга қасамки, агар уни кўриб қолсам, (ажали) эртароғимиз ўлмагунча, изидан қолмайман!» деди. Мен бунга қойил қолдим. Бошқаси ҳам мени туртиб, шунга ўхшаш гап айтди. Одамлар орасида юрган Абу Жаҳлни кўришим биланоқ: «Ҳой! Ана мендан сўраган одамларинг», дедим. Улар қиличлари билан у томон шошишди, зарба бериб, охири уни ўлдиришди. Кейин Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига қайтиб, у зотга хабар беришди. «Уни қайси бирингиз ўлдирдингиз?» дедилар. Иккови ҳам: «Уни мен ўлдирдим», деди. «Қиличларингизни артмадингизми?» дедилар. Улар: «Йўқ», дейишди. Шунда иккала қиличга қараб туриб: «Уни икковингиз ўлдирибсиз. Унинг салаби Муъоз ибн Амр ибн Жамуҳга», дедилар. Улар Муъоз ибн Афро билан Муъоз ибн Амр ибн Жамуҳ эди».
Изоҳ: Абу Жаҳл Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ва саҳобаларга мислсиз азоб-уқубатлар етказган мушриклардан эди. Абу Жаҳлнинг тўлиқ исми Абул Ҳакам Амр ибн Ҳишом ибн Муғийра бўлиб, Пайғамбар алайҳиссаломни кўп мазах қилар, ҳатто ўлдиришни режалаб юрарди. Бир куни одамларга қарата «Намоз пайтида саждага бош қўйганида Муҳаммаднинг бошини янчиб ташлайман» деб катта тошни кўтариб, қабиҳ мақсадини амалга оширмоқчи бўлганида Аллоҳ таолонинг мўъжизаси билан қўллари қалтираб, тошни ташлаб юборади. Имом Бухорий ривоят қилган ҳадисда Абу Жаҳл шерикларига қарата «Ким сўйилган туянинг қоғоноғини олиб келиб, сажда қилган пайтида Муҳаммаднинг устига ташлайди?» дейди. Қавмнинг бадбахти туриб, ўша ишни қилганида Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам уч марта «Аллоҳим, Қурайшни Ўзингга солдим» деб дуоибад қилганлар. Кейин номма-ном «Аллоҳим, Абу Жаҳлни Ўзингга солдим» дея яна олти кишининг исмини айтганлар. Абу Жаҳл ва унинг шериклари Бадр жангида қилмишларига яраша жазони олдилар. Абдуллоҳ ибн Масъуд шундай дейди: «Жоним қўлида бўлган Зотга қасамки, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам санаган кишиларнинг Бадр қудуғида ўлиб ётганларини кўрдим».
1302/3146 - عَنْ أَنَسٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ النَّبِىُّ صلى الله عليه وسلم: إِنِّي أُعْطِي قُرَيْشًا أَتَأَلَّفُهُمْ، لِأَنَّهُمْ حَدِيثُ عَهْدٍ بِجَاهِلِيَّةٍ.
1302.3146. Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Албатта, мен Қурайшга уларни (қалбини) улфат қилайин деб ато бераман, чунки улар жоҳилиятдан янги чиққанлардир», дедилар».
1303/3147 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: إِنَّ نَاسًا مِنَ الْأَنْصَارِ قَالُوا لِرَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم، حِينَ أَفَاءَ اللهُ عَلَى رَسُولِهِ صلى الله عليه وسلم مِنْ أَمْوَالِ هَوَازِنَ مَا أَفَاءَ، فَطَفِقَ يُعْطِي رِجَالًا مِنْ قُرَيْشٍ الْمِئَةَ مِنَ الْإِبِلِ، فَقَالُوا: يَغْفِرُ اللهُ لِرَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم، يُعْطِي قُرَيْشًا وَيَدَعُنَا، وَسُيُوفُنَا تَقْطُرُ مِنْ دِمَائِهِمْ! قَالَ أَنَسٌ: فَحُدِّثَ رَسُولُ اللهِ بِـمَقَالَتِهِمْ، فَأَرْسَلَ إِلَى الْأَنْصَارِ فَجَمَعَهُمْ فِي قُبَّةٍ مِنْ أَدَمٍ، وَلَمْ يَدْعُ مَعَهُمْ أَحَدًا غَيْرَهُمْ، فَلَمَّا اجْتَمَعُوا جَاءَهُمْ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم فَقَالَ: مَا كَانَ حَدِيثٌ بَلَغَنِي عَنْكُمْ؟ قَالَ لَهُ فُقَهَاؤُهُمْ: أَمَّا ذَوُو آرَائِنَا يَا رَسُولَ اللهِ فَلَمْ يَقُولُوا شَيْئًا. وَقَدْ تَقَدَّمَ الـحَدِيثُ بِطُولِهِ.
1303.3147. Анас ибн Молик шундай хабар қилади:
«Аллоҳ Ўз Расули соллаллоҳу алайҳи васалламга Ҳавозин молларидан фай қилиб берадиганини бериб, у зот Қурайшнинг баъзи кишиларига юзтадан туя бера бошлаган пайтда ансорийлардан айрим кишилар Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳақларида: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламни Аллоҳ мағфират қилсин, бизни қўйиб, Қурайшга беряптилар, ҳолбуки, қиличларимиздан уларнинг қони томиб турибди», дейишди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга уларнинг гаплари айтилди. У зот ансорийларга одам юбордилар. Уларни бир тери чодирга тўпладилар. Улар билан бирга бошқа ҳеч кимни чақирмадилар. Тўпланиб бўлишгач, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам уларнинг олдиларига келиб: «Сизлардан менга етган гап нима эди?» дедилар. Уларнинг илмлилари шундай дейишди: «Фикрлиларимиз-ку, бирор нарса дейишгани йўқ, эй Аллоҳнинг Расули. Аммо баъзи ёшларимиз: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламни Аллоҳ мағфират қилсин, ансорларни қўйиб, Қурайшга беряптилар, ҳолбуки, қиличларимиздан уларнинг қони томиб турибди», дейишибди». Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Албатта, мен куфрдан янги чиққан кишиларга беряпман. Одамлар мол‑дунёни олиб кетиб, сизлар манзилларингизга Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам билан қайтишга рози бўлмайсизми? Аллоҳга қасамки, сиз олиб қайтаётган нарса улар олиб қайтаётган нарсадан яхшидир!» дедилар. Улар: «Шундай, эй Аллоҳнинг Расули, дарҳақиқат, биз рози бўлдик», дейишди. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам уларга: «Ҳали сизлар мендан кейин қаттиқ худбинликни кўрасиз, ўшанда Аллоҳ ва Унинг Расули соллаллоҳу алайҳи васалламга Ҳавзда йўлиққунингизча сабр қилинг», дедилар. Биз сабр қила олмадик».
1304/3148 – عَنْ جُبَيْرِ بْنِ مُطْعِمٍ رَضِيَ الله عَنْهُ أنَّهُ بَيْنَا هُوَ مَعَ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم وَمَعَهُ النَّاسُ مُقْبِلًا مِنْ حُنَيْنٍ، عَلِقَتْ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم الْأَعْرَابُ يَسْأَلُونَهُ، حَتَّى اضْطَرُّوهُ إِلَى سَـمُرَةٍ فَخَطِفَتْ رِدَاءَهُ، فَوَقَفَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم فَقَالَ: أَعْطُونِي رِدَائِي، فَلَوْ كَانَ عَدَدُ هَذِهِ الْعِضَاهِ نَعَمًا لَقَسَمْتُهُ بَيْنَكُمْ، ثُمَّ لَا تَجِدُونِي بَخِيلًا، وَلَا كَذُوبًا، وَلَا جَبَانًا.
1304.3148. Муҳаммад ибн Жубайр айтади:
«Жубайр ибн Мутъим менга шундай хабар қилди: «У Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам билан Ҳунайндан келаётган экан. У зот билан бирга (бошқа) одамлар ҳам бор экан. Аъробийлар нарса сўраб, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга осилиб олишибди. Ҳатто у зотни бир самура томон юришга мажбур қилишди. (Самура) ридоларини илиб қолди. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам тўхтаб: «Менга ридойимни беринглар! Агар мана шу тикан дарахтлар сонича чорва бўлганида уни албатта сизларга тақсимлаб берган бўлардим, шунда менинг бахил ҳам, ёлғончи ҳам ва қўрқоқ ҳам эмаслигимни кўрар эдингиз!» дедилар».
1305/3149 - عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: كُنْتُ أَمْشِي مَعَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم وَعَلَيْهِ بُرْدٌ نَجْرَانِيٌّ غَلِيظُ الْحَاشِيَةِ، فَأَدْرَكَهُ أَعْرَابِيٌّ فَجَذَبَهُ جَذْبَةً شَدِيدَةً، حَتَّى نَظَرْتُ إِلَى صَفْحَةِ عَاتِقِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَدْ أَثَّرَتْ بِهِ حَاشِيَةُ الرِّدَاءِ مِنْ شِدَّةِ جَذْبَتِهِ، ثُمَّ قَالَ: مُرْ لِي مِنْ مَالِ اللهِ الَّذِي عِنْدَكَ، فَالْتَفَتَ إِلَيْهِ فَضَحِكَ، ثُمَّ أَمَرَ لَهُ بِعَطَاءٍ.
1305.3149. Анас ибн Молик розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам билан бирга борар эдим. Эгниларида ҳошияси қалин нажроний бурда бор эди. Бир аъробий етиб олиб, у зотни(нг ридоларидан) қаттиқ тортди, ҳатто Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг бўйинларига қарасам, қаттиқ тортганидан ридонинг ҳошиясининг изи тушиб қолибди. Кейин у: «Сендаги Аллоҳнинг молидан менга ҳам (беришга) буюр», деди. У зот унга ўгирилиб қараб, кулиб қўйдилар ва унга ато беришни буюрдилар».
1306/3150 - عَنْ عَبْدِ اللهِ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: لَمَّا كَانَ يَوْمُ حُنَيْنٍ، آثَرَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم أُنَاسًا فِي الْقِسْمَةِ، فَأَعْطَى الْأَقْرَعَ بْنَ حَابِسٍ مِئَةً مِنَ الْإِبِلِ، وَأَعْطَى عُيَيْنَةَ مِثْلَ ذَلِكَ، وَأَعْطَى أُنَاسًا مِنْ أَشْرَافِ الْعَرَبِ، فَآثَرَهُمْ يَوْمَئِذٍ فِي الْقِسْمَةِ، قَالَ رَجُلٌ: وَاللهِ إِنَّ هَذِهِ الْقِسْمَةَ مَا عُدِلَ فِيهَا، وَمَا أُرِيدَ بِهَا وَجْهُ اللهِ. فَقُلْتُ: وَاللهِ لَأُخْبِرَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم، فَأَتَيْتُهُ فَأَخْبَرْتُهُ، فَقَالَ: فَمَنْ يَعْدِلُ إِذَا لَمْ يَعْدِلِ اللهُ وَرَسُولُهُ؟ رَحِمَ اللهُ مُوسَى، قَدْ أُوذِيَ بِأَكْثَرَ مِنْ هَذَا فَصَبَرَ.
1306.3150. Абдуллоҳ розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Ҳунайн куни Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам тақсимда баъзи кишиларни ортиқ кўрдилар. Ақраъ ибн Ҳобисга юзта туя бердилар. Уяйнага ҳам шунча бердилар. Арабларнинг катталарига ҳам бердилар. Ўша куни тақсимда уларни ортиқ кўрдилар. Бир киши: «Аллоҳга қасамки, бу тақсимда адолат қилинмади, унда Аллоҳнинг розилиги ирода этилмади», деди. Шунда мен: «Аллоҳга қасамки, буни Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга хабар қиламан», дедим. У зотнинг ҳузурларига келиб, хабарни айтдим. У зот: «Аллоҳ ва Унинг Расули адолат қилмаса, ким адолат қилар экан? Аллоҳ Мусони раҳматига олсин, унга бундан ҳам кўп азият берилган ва у сабр қилган эди», дедилар».
1039/8 – بَاب: مَا يُصِيبُ مِنَ الطَّعَامِ فِي أَرْضِ الْحَرْبِ
1039.8‑боб.
дорул‑ҳарб ерларида қўлга киритилган егулик хусусида
1307/3154 - عَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: كُنَّا نُصِيبُ فِي مَغَازِينَا الْعَسَلَ وَالْعِنَبَ فَنَأْكُلُهُ وَلَا نَرْفَعُهُ.
1307.3154. Ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Ғазотларимизда асал, узумларни қўлга киритар эдик. Уларни ер эдик, кўтариб юрмасдик».*
* Бу гап «захира қилиб олиб қўймас эдик» ёки «ўлжага қўшиб, амирга олиб чиқмас эдик», деган маънода айтиляпти.
60 – كِتَاب: الْجِزْيَة وَالـمُوَادَعَةِ
жизя китоби
1040/1 - بَابُ الْجِزْيَةِ وَالْمُوَادَعَةِ مَعَ أَهْلِ الذِّمَّةِ وَالْحَرْبِ
1040.1-Боб.
жизя, ҳарб аҳли билан келишиш ҳамда
Яҳудийлар, Насронийлар, Мажусийлар ва ажамлардан
жизя олиш тўғрисида келган хабарлар ҳақида
1308/3156 - عَنْ عُمَرَ بْنِ الـخَطَّابِ رَضِيَ الله عَنْهُ أنَّهُ كَتَبَ إلَى أهْلِ البَصْرَةِ قَبْلَ مَوْتِهِ بِسَنَةٍ:
فَرِّقُوا بَيْنَ كُلِّ ذِي مَحْرَمٍ مِنَ الْمَجُوسِ. وَلَمْ يَكُنْ عُمَرُ أَخَذَ الْجِزْيَةَ مِنَ الْمَجُوسِ حَتَّى شَهِدَ عَبْدُ الرَّحْمَنِ بْنُ عَوْفٍ أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم أَخَذَهَا مِنْ مَجُوسِ هَجَرٍ.
1308.3156, 3157. Суфён бизга сўзлаб берди:
«Амрнинг шундай деганини эшитдим: «Жобир ибн Зайд ва Амр ибн Авс билан ўтирган эдим. Етмишинчи сана, Мусъаб ибн Зубайр Басра аҳли билан ҳаж қилган йил замзам зинаси олдида Бажола уларга шундай деди: «Аҳнафнинг амакиси Жаз ибн Муовияга котиб эдим. Бизга ўлимидан бир йил олдин Умар ибн Хаттобнинг «Маҳрам эгаси бўлган барча мажусийларнинг орасини ажратинг», деган мактуби келди. Абдурраҳмон ибн Авф Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг Ҳажар мажусийларидан (жизя) олганларига гувоҳлик бермагунича, Умар мажусийлардан жизя олмаган эди».
Изоҳ: Мажусийлар – оловга ибодат қиладиган оташпарастлар. «Маҳрам эгаси бўлган барча мажусийларнинг орасини ажратинг», деганда ўз маҳрами билан оила қурганларни ажратиб юбориш назарда тутилган. Мажусийларда бу иш кенг тарқалган бўлган.
1309/3158 - عَنْ عَمْرِو بْنِ عَوْفٍ الْأَنْصَارِيَّ رَضِيَ الله عَنْهُ؛ وَهْوَ حَلِيفٌ لِبَنِي عَامِرِ بْنِ لُؤَيٍّ، وَكَانَ شَهِدَ بَدْرًا: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم بَعَثَ أَبَا عُبَيْدَةَ بْنَ الْجَرَّاحِ إِلَى الْبَحْرَيْنِ يَأْتِي بِجِزْيَتِهَا، وَكَانَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم هُوَ صَالَحَ أَهْلَ الْبَحْرَيْنِ وَأَمَّرَ عَلَيْهِمُ الْعَلَاءَ بْنَ الْحَضْرَمِيِّ، فَقَدِمَ أَبُو عُبَيْدَةَ بِـمَالٍ مِنَ الْبَحْرَيْنِ، فَسَمِعَتِ الْأَنْصَارُ بِقُدُومِ أَبِي عُبَيْدَةَ فَوَافَتْ صَلَاةَ الصُّبْحِ مَعَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم، فَلَمَّا صَلَّى بِهِمِ الْفَجْرَ انْصَرَفَ، فَتَعَرَّضُوا لَهُ فَتَبَسَّمَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم حِينَ رَآهُمْ، وَقَالَ: أَظُنُّكُمْ قَدْ سَمِعْتُمْ أَنَّ أَبَا عُبَيْدَةَ قَدْ جَاءَ بِشَيْءٍ. قَالُوا: أَجَلْ يَا رَسُولَ اللهِ، قَالَ: فَأَبْشِرُوا وَأَمِّلُوا مَا يَسُرُّكُمْ، فَوَاللهِ لَا الْفَقْرَ أَخْشَى عَلَيْكُمْ، وَلَكِنْ أَخْشَى عَلَيْكُمْ أَنْ تُبْسَطَ عَلَيْكُمُ الدُّنْيَا كَمَا بُسِطَتْ عَلَى مَنْ كَانَ قَبْلَكُمْ فَتَنَافَسُوهَا كَمَا تَنَافَسُوهَا، وَتُهْلِكَكُمْ كَمَا أَهْلَكَتْهُمْ.
1309.3158. Омир ибн Луайнинг иттифоқдоши, Бадрда қатнашган Амр ибн Авф Ансорий розияллоҳу анҳу шундай хабар қилади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Абу Убайда ибн Жарроҳни Баҳрайннинг жизясини олиб келишга юбордилар. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ўзлари Баҳрайн аҳли билан сулҳ тузган, уларга Ало ибн Ҳазрамийни амир қилиб тайинлаган эдилар. Абу Убайда Баҳрайндан мол келтирди. Ансорлар Абу Убайданинг келганини эшитиб, бомдод намозини Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам билан бирга ўқишга келишди. У зот уларга бомдод намозини ўқиб бергач, ўгирилдилар. Улар у зотга рўпара келишди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам уларни кўрганда табассум қилдилар ва: «Абу Убайданинг бирон нарса олиб келганини эшитибсизлар шекилли», дедилар. Улар: «Ҳа, эй Аллоҳнинг Расули», дейишди. У зот: «Хушнуд бўлинг ва сизларни хурсанд қиладиган нарсага умид қилинг. Аллоҳга қасамки, мен сизларга фақирлик етишидан қўрқмайман, балки дунё сиздан аввалгиларга кенг қилинганидек, сизларга ҳам кенг қилинишидан, натижада улар кимўзар ўйнаганидек, сизлар ҳам кимўзар ўйнашингиздан ва у уларни ҳалок қилганидек, сизларни ҳам ҳалок қилишидан қўрқаман», дедилар».
1310/3159 – عَنْ عُمَرَ رَضِيَ الله عَنْهُ: أنَّهُ بَعَثَ عُمَرُ النَّاسَ فِي أَفْنَاءِ الْأَمْصَارِ يُقَاتِلُونَ الْمُشْرِكِينَ، فَأَسْلَمَ الْهُرْمُزَانُ، فَقَالَ: إِنِّي مُسْتَشِيرُكَ فِي مَغَازِيَّ هَذِهِ، قَالَ: نَعَمْ، مَثَلُهَا وَمَثَلُ مَنْ فِيهَا مِنَ النَّاسِ مِنْ عَدُوِّ الْمُسْلِمِينَ مَثَلُ طَائِرٍ لَهُ رَأْسٌ وَلَهُ جَنَاحَانِ وَلَهُ رِجْلَانِ، فَإِنْ كُسِرَ أَحَدُ الْجَنَاحَيْنِ نَهَضَتِ الرِّجْلَانِ بِجَنَاحٍ وَالرَّأْسُ، فَإِنْ كُسِرَ الْجَنَاحُ الْآخَرُ نَهَضَتِ الرِّجْلَانِ وَالرَّأْسُ، وَإِنْ شُدِخَ الرَّأْسُ، ذَهَبَتِ الرِّجْلَانِ وَالْجَنَاحَانِ وَالرَّأْسُ، فَالرَّأْسُ كِسْرَى، وَالْجَنَاحُ قَيْصَرُ، وَالْجَنَاحُ الْآخَرُ فَارِسُ، فَمُرِ الْمُسْلِمِينَ فَلْيَنْفِرُوا إِلَى كِسْرَى. فَنَدَبَ عُمَرُ جَمَاعَةً مِنَ النَّاسِ، وَاسْتَعْمَلَ عَلَيْهِمْ النُّعْمَانَ بْنَ مُقَرِّنٍ، حَتَّى إِذَا كُنَّا بِأَرْضِ الْعَدُوِّ، وَخَرَجَ عَلَيْنَا عَامِلُ كِسْرَى فِي أَرْبَعِينَ أَلْفًا، فَقَامَ تُرْجُمَانٌ فَقَالَ: لِيُكَلِّمْنِي رَجُلٌ مِنْكُمْ، فَقَالَ الْمُغِيرَةُ: سَلْ عَمَّا شِئْتَ، فَقَالَ: مَا أَنْتُمْ؟ قَالَ: نَحْنُ أُنَاسٌ مِنَ الْعَرَبِ،كُنَّا فِي شَقَاءٍ شَدِيدٍ، وَبَلَاءٍ شَدِيدٍ، نَـمَصُّ الْجِلْدَ وَالنَّوَى مِنَ الْجُوعِ، وَنَلْبَسُ الْوَبَرَ وَالشَّعَرَ، وَنَعْبُدُ الشَّجَرَ وَالْحَجَرَ، فَبَيْنَا نَحْنُ كَذَلِكَ إِذْ بَعَثَ رَبُّ السَّمَوَاتِ وَرَبُّ الْأَرَضِينَ - تَعَالَى ذِكْرُهُ، وَجَلَّتْ عَظَمَتُهُ - إِلَيْنَا نَبِيًّا مِنْ أَنْفُسِنَا نَعْرِفُ أَبَاهُ وَأُمَّهُ، فَأَمَرَنَا نَبِيُّنَا رَسُولُ رَبِّنَا صلى الله عليه وسلم أَنْ نَقَاتِلَكُمْ حَتَّى تَعْبُدُوا اللهَ وَحْدَهُ أَوْ تُؤَدُّوا الْجِزْيَةَ، وَأَخْبَرَنَا نَبِيُّنَا صلى الله عليه وسلم عَنْ رِسَالَةِ رَبِّنَا أَنَّهُ مَنْ قُتِلَ مِنَّا صَارَ إِلَى الْجَنَّةِ فِي نَعِيمٍ لَمْ يَرَ مِثْلَهَا قَطُّ، وَمَنْ بَقِيَ مِنَّا مَلَكَ رِقَابَكُمْ، فَقَالَ النُّعْمَانُ: رُبّـَمَا أَشْهَدَكَ اللهُ مِثْلَهَا مَعَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم فَلَمْ يُنَدِّمْكَ وَلَمْ يُخْزِكَ، وَلَكِنِّي شَهِدْتُ الْقِتَالَ مَعَ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم، كَانَ إِذَا لَمْ يُقَاتِلْ فِي أَوَّلِ النَّهَارِ، انْتَظَرَ حَتَّى تَهُبَّ الْأَرْوَاحُ، وَتَحْضُرَ الصَّلَوَاتُ.
1040.3159, 3160. Жубайр ибн Ҳайядан ривоят қилинади:
«Умар одамларни мушриклар билан жанг қилиш учун шаҳарларнинг атрофига юборди. Ҳурмузон* мусулмон бўлди. (Умар): «Мен бу ғазотларимда сендан маслаҳат олмоқчиман», деди. У: «Ҳа, у ва ундаги мусулмонларга душман бўлган одамлар бамисоли бир бошли, икки қанотли, икки оёқли қуш кабидир. Агар икки қанотдан бири синса, икки оёқ ва бош бир қанотни кўтариб туради. Бошқа қанот ҳам синса, икки оёқ билан бош тураверади. Агар бош ёрилса, икки оёқ ҳам, икки қанот ҳам, бош ҳам кетади. Бош – Кисро, бир қанот – Қайсар, бошқа қанот эса Форсдир. Мусулмонларга буюринг, Кисрога юриш қилишсин», деди. Умар бизни чорлади ва бизга Нуъмон ибн Муқарринни қўмондон қилиб тайинлади. Ниҳоят, душман еридалигимизда Кисронинг қўмондони қирқ минг киши билан олдимизга чиқди. Бир таржимон туриб: «Сизлардан бирор киши мен билан гаплашсин», деди. Муғийра: «Хоҳлаганингни сўра», деди. У: «Сенлар ўзи нимасанлар?» деди. У: «Биз араблармиз. Қаттиқ бахтсизлик, қаттиқ бало ичида эдик. Очликдан терию данак сўриб юрар, туя юнги ва жун кияр, ёғоч‑тошларга ибодат қилар эдик. Ана шундай аҳволдалигимизда бирдан осмонларнинг Робби, ерларнинг Робби – зикри олий, буюклиги юксак бўлсин – бизга ўз ичимиздан биз ота‑онасини танийдиган бир Набий юборди. Набийимиз – Роббимизнинг Расули соллаллоҳу алайҳи васаллам бизни ёлғиз Аллоҳга ибодат қилмагунингизча ёки жизя тўламагунингизча сизлар билан жанг қилишга буюрдилар. Набийимиз соллаллоҳу алайҳи васаллам бизга Роббимизнинг рисолатидан хабар бердики, биздан ким ўлдирилса, жаннатга, асло мисли кўрилмаган неъматланишга етишади. Биздан ким тирик қолса, бўйинларингизга эга бўлади», деди.
Нуъмон: «Эҳтимол, Аллоҳ сени ҳам Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам билан бирга шунга ўхшаш(ғазот)га қатнаштириб, сени надоматга ҳам қолдирмаган, хор ҳам қилмагандир, лекин мен Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам билан жангда қатнашганман. Агар куннинг аввалида жанг қилмасалар, то шамоллар эсиб, намозлар вақти кирмагунча, кутиб турар эдилар», деди».
1041/2 – بَابُ: إِذَا وَادَعَ الْإِمَامُ مَلِكَ الْقَرْيَةِ، هَلْ يَكُونُ ذَلِكَ لِبَقِيَّتِهِمْ؟
1041.2‑боб.
Имом бир шаҳарнинг Подшоҳи билан битим тузса, бу қолганларга ҳам ўтадими?
1311/3161 - عَنْ أبِي حُمَيْدٍ السَّاعِدِيِّ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: غَزَوْنَا مَعَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم تَبُوكَ، وَأَهْدَى مَلِكُ أَيْلَةَ لِلنَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم بَغْلَةً بَيْضَاءَ، وَكَسَاهُ بُرْدًا، وَكَتَبَ لَهُ بِبَحْرِهِمْ.
1311.3161. Абу Ҳумайд Соъидий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам билан бирга Табук* ғазотига чиқдик. Айла* подшоҳи Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга оқ хачир ҳадя қилди. У зот унга бир бурда кийгиздилар ва уларнинг денгизларини (соҳилдаги юртларини) унинг ўзига хатлаб бердилар».
* Табук – Арабистон ярим оролининг энг йирик шаҳарларидан бири. Ҳозирда Саудия Арабистонининг шимоли-ғарбида, Мадинаи Мунавварадан 700 километр узоқликда жойлашган.
* Айла – Қизил денгиз соҳилида жойлашган, қадимий Шом таркибига кирувчи шаҳар. Ҳозирда Урдун қироллигининг жанубида жойлашган Ақоба шаҳри.
* Уни ўз юртига амир этиб тайинладилар.
1042/3- بَاب: إِثْمِ مَنْ قَتَلَ مُعَاهَدًا بِغَيْرِ جُرْمٍ
1042.3-Боб.
Айбсиз муъоҳадни* айбсиз ўлдирганнинг гуноҳи ҳақида
1312/3166 - عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ عَمْرٍو رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: مَنْ قَتَلَ مُعَاهَدًا لَمْ يَرَحْ رَائِحَةَ الْجَنَّةِ، وَإِنَّ رِيحَهَا تُوجَدُ مِنْ مَسِيرَةِ أَرْبَعِينَ عَامًا.
1312.3166. Абдуллоҳ ибн Амр розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ким бир муъоҳадни ўлдирса, жаннатнинг ҳидини ҳидламайди. Ҳолбуки, унинг ҳиди қирқ йиллик йўлдан туйилади», дедилар».
1043/4- بَاب: إِذَا غَدَرَ الْمُشْرِكُونَ بِالْمُسْلِمِينَ، هَلْ يُعْفَى عَنْهُمْ؟
1043.4-Боб.
Мушриклар мусулмонларга хиёнат қилишса, улар кечириладими?
1313/3169 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: لَمَّا فُتِحَتْ خَيْبَرُ أُهْدِيَتْ لِلنَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم شَاةٌ فِيهَا سُمٌّ، فَقَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: اجْمَعُوا إِلَيَّ مَنْ كَانَ هَا هُنَا مِنْ يَهُودَ، فَجُمِعُوا لَهُ، فَقَالَ: إِنِّي سَائِلُكُمْ عَنْ شَيْءٍ فَهَلْ أَنْتُمْ صَادِقِيَّ عَنْهُ؟ فَقَالُوا: نَعَمْ، فَقَالَ لَهُمُ: مَنْ أَبُوكُمْ؟ قَالُوا: فُلَانٌ، فَقَالَ: كَذَبْتُمْ، بَلْ أَبُوكُمْ فُلَانٌ. قَالُوا: صَدَقْتَ، قَالَ: فَهَلْ أَنْتُمْ صَادِقِيَّ عَنْ شَيْءٍ إِنْ سَأَلْتُ عَنْهُ؟ فَقَالُوا: نَعَمْ يَا أَبَا الْقَاسِمِ، وَإِنْ كَذَبْنَا عَرَفْتَ كَذِبَنَا كَمَا عَرَفْتَهُ فِي أَبِينَا، فَقَالَ لَهُمْ: مَنْ أَهْلُ النَّارِ؟ قَالُوا: نَكُونُ فِيهَا يَسِيرًا، ثُمَّ تَخْلُفُونَا فِيهَا، فَقَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: اخْسَئُوا فِيهَا، وَاللهِ لَا نَخْلُفُكُمْ فِيهَا أَبَدًا. ثُمَّ قَالَ: هَلْ أَنْتُمْ صَادِقِيَّ عَنْ شَيْءٍ إِنْ سَأَلْتُكُمْ عَنْهُ، فَقَالُوا: نَعَمْ يَا أَبَا الْقَاسِمِ، قَالَ: هَلْ جَعَلْتُمْ فِي هَذِهِ الشَّاةِ سُـمًّا. قَالُوا: نَعَمْ، قَالَ: مَا حَمَلَكُمْ عَلَى ذَلِكَ؟ قَالُوا: أَرَدْنَا إِنْ كُنْتَ كَاذِبًا نَسْتَرِيحُ، وَإِنْ كُنْتَ نَبِيًّا لَمْ يَضُرَّكَ.
1313.3169. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Хайбар фатҳ этилганда Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга заҳарланган қўй (гўшти) ҳадя қилинди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Шу ерда бўлган яҳудийларни олдимга тўпланглар», дедилар. Уларни у зотнинг ҳузурларига тўплаб келишди. Шунда у зот: «Мен сизлардан бир нарса хусусида сўрайман, сизлар у ҳақда менга рост гапирасизларми?» дедилар. Улар: «Ҳа», дейишди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам уларга: «Отангиз ким?» дедилар. Улар: «Фалончи», дейишди. У зот: «Ёлғон гапирдингиз. Отангиз фалончи-ку!» дедилар. Улар: «Тўғри айтдинг», дейишди. У зот: «Агар сизлардан бир нарса хусусида сўрасам, у ҳақда менга рост гапирасизларми?» дедилар. Улар: «Ҳа, эй Абулқосим. Агар ёлғон гапиргудек бўлсак, ёлғонимизни отамиз ҳақида билиб олганингдек билиб қоласан-ку», дейишди. У зот уларга: «Дўзах аҳли кимлар?» дедилар. Улар: «Биз унда бир озгина бўламиз, кейин у ерда бизнинг ўрнимизга сизлар қоласиз», дейишди. Шунда Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ўша ерга даф бўлинглар! Аллоҳга қасамки, ҳеч қачон у ерда ўрнингизга қолмаймиз!» дедилар. Сўнг яна: «Агар сизлардан бир нарса хусусида сўрасам, у ҳақда менга рост гапирасизларми?» дедилар. Улар: «Ҳа, эй Абулқосим», дейишди. У зот: «Мана бу қўйга заҳар солганмидингиз?» дедилар. Улар: «Ҳа», дейишди. У зот: «Сизларни бунга нима ундади?» дедилар. Улар: «Агар ёлғончи бўлсанг, қутулмоқчи бўлдик, бордию Пайғамбар бўлсанг, бу сенга зарар қилмайди, дедик», дейишди».
1044/5 – بَاب: الْمُوَادَعَةِ وَالْمُصَالَحَةِ مَعَ الْمُشْرِكِينَ بِالْمَالِ وَغَيْرِهِ،
وَإِثْمِ مَنْ لَمْ يَفِ بِالْعَهْدِ
1044.5-БОБ.
МУШРИКЛАР БИЛАН МОЛ ВА БОШҚА НАРСА ЭВАЗИГА
ЯРАШИШ ВА СУЛҲ ҚИЛИШ; АҲДГА ВАФО ҚИЛМАГАН КИШИНИНГ
ГУНОҲИ ҲАҚИДА
1314/3173 - عَنْ سَهْلِ بْنِ أَبِي حَثْمَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: انْطَلَقَ عَبْدُ اللهِ بْنُ سَهْلٍ وَمُحَيِّصَةُ بْنُ مَسْعُودِ بْنِ زَيْدٍ رَضِيَ الله عَنْهُمَا إِلَى خَيْبَرَ، وَهْيَ يَوْمَئِذٍ صُلْحٌ، فَتَفَرَّقَا، فَأَتَى مُحَيِّصَةُ إِلَى عَبْدِ اللهِ بْنِ سَهْلٍ وَهْوَ يَتَشَحَّطُ فِي دَمٍ قَتِيلًا، فَدَفَنَهُ ثُمَّ قَدِمَ الْمَدِينَةَ، فَانْطَلَقَ عَبْدُ الرَّحْمَنِ بْنُ سَهْلٍ وَمُحَيِّصَةُ وَحُوَيِّصَةُ ابْنَا مَسْعُودٍ إِلَى النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم، فَذَهَبَ عَبْدُ الرَّحْمَنِ يَتَكَلَّمُ، فَقَالَ: كَبِّرْ كَبِّرْ، وَهْوَ أَحْدَثُ الْقَوْمِ، فَسَكَتَ فَتَكَلَّمَا، فَقَالَ: أَتَحْلِفُونَ وَتَسْتَحِقُّونَ قَاتِلَكُمْ، أَوْ صَاحِبَكُمْ؟ قَالُوا: وَكَيْفَ نَحْلِفُ وَلَمْ نَشْهَدْ وَلَمْ نَرَ؟ قَالَ: فَتُبْرِيكُمْ يَهُودُ بِخَمْسِينَ. فَقَالُوا: كَيْفَ نَأْخُذُ أَيـْمَانَ قَوْمٍ كُفَّارٍ؟ فَعَقَلَهُ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم مِنْ عِنْدِهِ.
1314.3173. Саҳл ибн Абу Ҳасмадан ривоят қилинади:
«Абдуллоҳ ибн Саҳл ва Муҳаййиса ибн Масъуд ибн Зайд Хайбар томон жўнашди. (Хайбар) ўша кунлари сулҳда эди. Кейин бу иккови ажрашиб кетишди. Муҳаййиса Абдуллоҳ ибн Саҳлнинг олдига келганида, у қонига беланиб, ўлиб ётган эди, уни дафн қилди. Сўнг Мадинага келди. Кейин Абдурраҳмон ибн Саҳл ҳамда Масъуднинг икки ўғли – Муҳаййиса ва Ҳуваййиса Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига йўл олишди. Абдурраҳмон гапирмоқчи бўлган эди, Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Каттага (сўз бер), каттага!» дедилар. У шу ердаги одамларнинг энг ёши эди. У шу заҳоти жим бўлди. Кейин иккови (Муҳаййиса ва Ҳуваййисалар воқеани) гапириб беришди. Шунда у зот: «Қасам ичиб, қотилингизнинг ўлдирилган одамингизнинг [ёки шеригингизнинг] ҳаққини оласизларми?» дедилар. Улар: «Қандай қасам ичамиз, ахир (воқеага) гувоҳ ҳам бўлмаганмиз, кўрмаганмиз ҳам?» дейишди. У зот: «Бўлмаса, яҳудийлар элликта (қасам) билан олдингизда ўзини оқлаб олсинми?» дедилар. Улар: «Қандай қилиб кофир қавмнинг қасамини қабул қиламиз?» дейишди. Шунда Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам унинг диясини ўз ёнларидан тўладилар».
1045/6 – بَاب: هَلْ يُعْفَى عَنِ الذِّمِّيِّ إِذَا سَحَرَ
1045.6-Боб.
Агар Зиммий сеҳр қилса, кечириладими?
1315/3175 - عَنْ عَائِشَةَ:رَضِيَ الله عَنْهَا: أَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم سُحِرَ، حَتَّى كَانَ يُخَيَّلُ إِلَيْهِ أَنَّهُ صَنَعَ شَيْئًا وَلَمْ يَصْنَعْهُ.
1315.3175. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга сеҳр қилинди, ҳатто бир нарса қилгандек туюлар, лекин қилмаган бўлар эдилар».
1046/7 – بَاب: مَا يُحْذَرُ مِنَ الْغَدْر
1046.7-Боб.
Хиёнатдан ҳазир бўлиш ҳақида
1316/3176 - عَنْ عَوْفِ بْنِ مَالِكٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: أَتَيْتُ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم فِي غَزْوَةِ تَبُوكَ، وَهْوَ فِي قُبَّةٍ مِنْ أَدَمٍ، فَقَالَ: اعْدُدْ سِتًّا بَيْنَ يَدَيِ السَّاعَةِ: مَوْتِي، ثُمَّ فَتْحُ بَيْتِ الْمَقْدِسِ، ثُمَّ مُوتَانٌ يَأْخُذُ فِيكُمْ كَقُعَاصِ الْغَنَمِ، ثُمَّ اسْتِفَاضَةُ الْمَالِ حَتَّى يُعْطَى الرَّجُلُ مِائَةَ دِينَارٍ فَيَظَلُّ سَاخِطًا، ثُمَّ فِتْنَةٌ لَا يَبْقَى بَيْتٌ مِنَ الْعَرَبِ إِلَّا دَخَلَتْهُ، ثُمَّ هُدْنَةٌ تَكُونُ بَيْنَكُمْ وَبَيْنَ بَنِي الْأَصْفَرِ، فَيَغْدِرُون فَيَأْتُونَكُمْ تَحْتَ ثَمَانِينَ غَايَةً، تَحْتَ كُلِّ غَايَةٍ اثْنَا عَشَرَ أَلْفًا.
1316.3176. Авф ибн Молик розияллоҳу анҳу айтади:
«Табук ғазотида Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига келдим. У зот тери чодирнинг ичида эканлар. Шунда у зот дедилар: «Соъат олдидан (бўладиган) олтита нарсани сана: менинг ўлимим; сўнг Байтул-Мақдиснинг фатҳ этилиши; орангизда худди қўйнинг ўлати* каби тарқайдиган қирғин; сўнг мол-дунёнинг тўлиб-тошиши, ҳатто кишига юз динор берилса ҳам (писанд қилмай) аччиқланади; сўнг бир фитна бўлиб, у кирмаган бирорта ҳам араб хонадони қолмайди; сўнг сизлар билан Бану Асфар* ўртасида ярашув бўлади, кейин улар хиёнат қилиб, саксонта байроқ остида устингизга келишади, ҳар бир байроқ остида ўн икки минг (киши) бўлади».
* Биз «ўлат» деб таржима қилган «қуъос» сўзи ҳайвонларда учрайдиган, вабо каби тез юқадиган касаллик бўлиб, у теккан ҳайвон бурнидан сув оқиб, бирпасда ўлиб қолади.
* Бану Асфар – «сариқлар авлоди», румликлар.
1047/8 – بَاب: إِثْمِ مَنْ عَاهَدَ ثُمَّ غَدَرَ
1047.8-БОБ.
АҲДЛАШИБ, СЎНГ ХИЁНАТ ҚИЛГАННИНГ ГУНОҲИ ҲАҚИДА
1317/3180 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: كَيْفَ أَنْتُمْ إِذَا لَمْ تَجْتَبُوا دِينَارًا وَلَا دِرْهَمًا؟ فَقِيلَ لَهُ: وَكَيْفَ تَرَى ذَلِكَ كَائِنًا يَا أَبَا هُرَيْرَةَ؟ قَالَ: إِيْ وَالَّذِي نَفْسُ أَبِي هُرَيْرَةَ بِيَدِهِ، عَنْ قَوْلِ الصَّادِقِ الْمَصْدُوقِ، قَالُوا: عَمَّ ذَاكَ؟ قَالَ: تُنْتَهَكُ ذِمَّةُ اللهِ وَذِمَّةُ رَسُولِهِ صلى الله عليه وسلم، فَيَشُدُّ اللهُ عَزَّ وَجَلَّ قُلُوبَ أَهْلِ الذِّمَّةِ، فَيَمْنَعُونَ مَا فِي أَيْدِيهِمْ.
1317.3180. Исҳоқ ибн Саъид отасидан ривоят қилиб, сўзлаб берди:
«Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу: «На бир динор, на бир дирҳам (жизя, хирож каби) тўлов йиға олмайдиган бўлиб қолганингизда ҳолингиз нима бўлар экан-а?» деди. Унга: «Шундай бўлади деб ўйлайсанми, эй Абу Ҳурайра?» дейишди. У: «Ҳа, Абу Ҳурайранинг жони қўлида бўлган Зотга қасамки, (бу) Содиқу масдуқ* зотнинг сўзларидан», деди. Улар: «Бу нима сабабдан бўлади?» дейишди. У: «Аллоҳнинг кафиллиги ва Унинг Расули соллаллоҳу алайҳи васалламнинг кафиллиги оёқости қилинади. Шунда Аллоҳ азза ва жалла аҳли зиммани* довюрак қилиб қўяди, кейин улар қўлларидаги нарсаларни бермай қўйишади».
* Содиқу масдуқ – Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг сифатлари. Содиқ – фақат рост сўзловчи, ҳақни айтувчи, барча сўзу амалида садоқатли. Масдуқ – рост сўз тингловчи, сўзи ўз тасдиғини топадиган.
* Аҳли зимма – зиммийлар.
1048/9 – بَاب: إِثْمِ الْغَادِرِ لِلْبَرِّ وَالْفَاجِرِ
1048.-боб.
Яхшига ҳам, фожирга ҳам
хиёнат қилувчининг гуноҳи ҳақида
1318/3186 - عَنْ عَبْدِ اللهِ عَنْ أَنَسٍ رَضِيَ الله عَنْهُمَا، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: لِكُلِّ غَادِرٍ لِوَاءٌ يَوْمَ الْقِيَامَةِ، يُعْرَفُ بِهِ.
1318.3186, 3187. Абдуллоҳ ва Анас розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Қиёмат кунида ҳар бир хоин учун бир ялов бўлади» – Икковидан бири: «У ўрнатиб қўйилади», деб айтган. Бошқаси эса: «У қиёмат куни кўриниб туради, (хоин) ўша билан танилади», деган».
Изоҳ: Ҳадиснинг бир қисмини икки ровий – Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳу ҳамда Анас ибн Молик розияллоҳу анҳулар бироз фарқли ривоят қилишган экан.
بِسْمِ اللهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيم
61 – كِتَاب: بَدْءِ الْخَلْقِ
61. Яратишнинг ибтидоси китоби
1049/1 –بَاب: مَا جَاءَ فِي قَوْلِ اللهِ تَعَالَى:
ﮋﭭ ﭮ ﭯ ﭰ ﭱ ﭲﮊ
1049.1-Боб.
Аллоҳ таолонинг «У– махлуқотни аввал
бошдан яратадиган, сўнгра уни қайта
яратадиган Зотдир», деган сўзи ҳақида
1319/3190 - عَنْ عِمْرَانَ بْنِ حُصَيْنٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: جَاءَ نَفَرٌ مِنْ بَنِي تَـمِيمٍ إِلَى النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم فَقَالَ: يَا بَنِي تَـمِيمٍ أَبْشِرُوا. قَالُوا: بَشَّرْتَنَا فَأَعْطِنَا، فَتَغَيَّرَ وَجْهُهُ، فَجَاءَهُ أَهْلُ الْيَمَنِ، فَقَالَ: يَا أَهْلَ الْيَمَنِ، اقْبَلُوا الْبُشْرَى إِذْ لَمْ يَقْبَلْهَا بَنُو تَـمِيمٍ. قَالُوا: قَبِلْنَا، فَأَخَذَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم يُحَدِّثُ بَدْءَ الْخَلْقِ وَالْعَرْشِ، فَجَاءَ رَجُلٌ فَقَالَ: يَا عِمْرَانُ، رَاحِلَتُكَ تَفَلَّتَتْ؛ لَيْتَنِي لَمْ أَقُمْ.
1319.3190. Имрон ибн Ҳусойн розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Бану Тамимлик бир неча киши Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига келишди. У зот: «Эй Бану Тамим, хушнуд бўлинглар!» дедилар. Улар: «Бизни хушнуд қилдингиз, Бизга хушхабар бериб бўлгансиз, ундан кўра бизга ато* беринг энди», дейишди. Шунда у зотнинг юзлари ўзгарди. Кейин у зотнинг олдиларига яманликлар келиб қолди. У зот: «Эй яманликлар, хушхабарни қабул қилиб олинглар, чунки Бану Тамим уни қабул қилмади», дедилар. Улар: «Қабул қилдик», дейишди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам яратишнинг бошланиши ва Арш ҳақида сўз бошладилар. Шунда бир киши келиб: «Эй Имрон, уловинг қочиб кетди», деб қолди. Қанийди туриб кетмаган бўлсам...»
1319أ/3191 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ – فِي رِوَايَةٍ – قَالَ: قَالَ رَسُولُ الله صلى الله عليه وسلم: كَانَ اللهُ وَلَمْ يَكُنْ شَيْءٌ غَيْرُهُ، وَكَانَ عَرْشُهُ عَلَى الْمَاءِ، وَكَتَبَ فِي الذِّكْرِ كُلَّ شَيْءٍ، وَخَلَقَ السَّمَوَاتِ وَالْأَرْضَ. فَنَادَى مُنَادٍ: ذَهَبَتْ نَاقَتُكَ يَا ابْنَ الْحُصَيْنِ، فَانْطَلَقْتُ فَإِذَا هِيَ يَقْطَعُ دُونَهَا السَّرَابُ، فَوَاللهِ لَوَدِدْتُ أَنِي كُنْتُ تَرَكْتُهَا.
1319А.3191. Имрон ибн Ҳусойн розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Туямни эшик олдига боғлаб, Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига кирдим. У зотнинг ҳузурларига бир гуруҳ Бану Тамимликлар ҳам келишди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Эй Бану Тамим, хушхабарни қабул қилиб олинглар!» дедилар. Улар икки марта: «Дарҳақиқат, бизни хушнуд қилдингиз, энди Бизга хушхабар бериб бўлгансиз, ундан кўра бизга ато беринг», дейишди. Сўнг у зотнинг ҳузурларига бир гуруҳ яманликлар киришди. У зот: «Хушхабарни қабул қилиб олинглар, эй яманликлар! Зеро Бану Тамим уни қабул қилмади» дедилар. Улар: «Қабул қилиб олдик, эй Аллоҳнинг Расули! Биз ўзи сиздан мана бу иш ҳақида сўраш учун келганмиз…» дейишди. У зот: «Аллоҳ бор эди. Ундан бошқа бирор нарса йўқ эди, Арши сув устида эди. У Зот Зикрга* ҳар бир нарсани ёзди ва осмонлару ерни яратди», дедилар. Шу пайт бир жарчи: «Туянг қочиб кетди, эй Ибн Ҳусойн!» деб қичқириб қолди. Мен йўлга тушдим, қарасам, (мен билан) уни сароб ажратиб турарди.* Аллоҳга қасамки, қанийди ўшанда уни ташлаб кетган бўлсам, деб орзу қиламан».
1320/3193 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: قَالَ الله تَعَالَى: شَتَمَنِي ابْنُ آدَمَ، وَمَا يَنْبَغِي لَهُ أَنْ يَشْتِمَنِي، وَتَكَذَّبَنِي وَمَا يَنْبَغِي لَهُ، أَمَّا شَتْمُهُ فَقَوْلُهُ: إِنَّ لِي وَلَدًا، وَأَمَّا تَكْذِيبُهُ فَقَوْلُهُ: لَيْسَ يُعِيدُنِي كَمَا بَدَأَنِي.
1320.3193. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам, менимча, бундай дедилар: «Аллоҳ: «Одам боласи Мени ҳақоратлади, ҳолбуки, Мени ҳақоратлаши дуруст эмас эди. У Мени ёлғончига чиқарди, бундай қилиши дуруст эмас эди. Унинг ҳақорати – Мени боласи бор деб айтишидир. Ёлғончига чиқариши эса «У мени йўқдан бор қилгандек, қайта вужудга келтира олмайди», дейишидир», деди».
1321/3194 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلبى الله عليه وسلم: لَمَّا قَضَى اللهُ الْخَلْقَ كَتَبَ فِي كِتَابِهِ، فَهْوَ عِنْدَهُ فَوْقَ الْعَرْشِ: إِنَّ رَحْمَتِي غَلَبَتْ غَضَبِي.
1321.3194. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Аллоҳ махлуқотни яратиб бўлгач, Ўз Китобига – у У Зотнинг ҳузурида, Аршнинг устидадир – бундай деб ёзиб қўйди: «Албатта, раҳматим ғазабимдан устундир».
1050/2- بَاب: مَا جَاءَ فِي سَبْعِ أَرَضِينَ
1050.2-Боб.
Етти ер* хусусида келган хабарлар ҳақида
1322/3197 - عَنْ أَبِي بَكْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: الزَّمَانُ قَدِ اسْتَدَارَ كَهَيْئَتِهِ يَوْمَ خَلَقَ السَّمَوَاتِ وَالْأَرْضَ، السَّنَةُ اثْنَا عَشَرَ شَهْرًا، مِنْهَا أَرْبَعَةٌ حُرُمٌ، ثَلَاثَةٌ مُتَوَالِيَاتٌ: ذُو الْقَعْدَة وَذُو الْحِجَّةِ وَالْمُحَرَّمُ، وَرَجَبُ مُضَرَ، الَّذِي بَيْنَ جُمَادَى وَشَعْبَانَ.
1322.3197. Абу Бакра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Замон* (Аллоҳ) осмонлару ерни яратган кундагидек ҳолатига қайтди. Бир йил ўн икки ойдир. Шулардан тўрттаси ҳаром ойлар бўлиб, учтаси кетма-кетдир: зулқаъда, зулҳижжа, муҳаррам ва жумадул охир билан шаъбон ўртасидаги Музарнинг ражабидир»,* дедилар».
* «Замон» сўзи араб тилида «вақт» деган маънони билдириб, ҳар қандай қисқаю узун вақт учун ишлатилаверади. Бу ерда эса замон деганда ой ва йил назарда тутилган. Уларнинг Аллоҳ осмонлару ерни яратган кундагидек ҳолатига қайтиши ҳаром ойларнинг ўз жойига қайтишидир. Жоҳилиятда одамлар ҳаром ойларнинг ўрнини ўзгартириб юборишар, уруш қилгилари келса, ҳаром ойни ҳалол қилиб олишар, уруш қилгилари келмаса, ҳалол ойни ҳаром ой қилиб олишар эди.
* Жоҳилият даврида Музар қабиласи ражаб ойини бошқалардан кўра кўпроқ улуғлагани учун ушбу ойнинг номи уларга нисбат бериб ҳам юритилган.
1051/3 – بَاب: صِفَةِ الشَّمْسِ وَالْقَمَرِ بِـحُسْبَانٍ
1051.3-боб.
қуёш ва ойнинг тавсифи ҳақида
1323/3199 - عَنْ أَبِي ذَرٍّ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ لِي النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم لِأَبِي ذَرٍّ حِينَ غَرَبَتِ الشَّمْسُ: تَدْرِي أَيْنَ تَذْهَبُ؟ قُلْتُ: اللهُ وَرَسُولُهُ أَعْلَمُ، قَالَ: فَإِنَّهَا تَذْهَبُ حَتَّى تَسْجُدَ تَحْتَ الْعَرْشِ، فَتَسْتَأْذِنَ فَيُؤْذَنُ لَهَا، وَيُوشِكُ أَنْ تَسْجُدَ فَلَا يُقْبَلَ مِنْهَا، وَتَسْتَأْذِنَ فَلَا يُؤْذَنَ لَهَا، يُقَالُ لَهَا: ارْجِعِي مِنْ حَيْثُ جِئْتِ، فَتَطْلُعُ مِنْ مَغْرِبِهَا، فَذَلِكَ قَوْلُهُ تَعَالَى: ﮋﯢ ﯣ ﯤ ﯥﯦ ﯧ ﯨ ﯩ ﯪﮊ .
1323.3199. Абу Зарр розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам қуёш ботган вақтда Абу Заррга: «У қаерга кетганини биласанми?» дедилар. Мен: «Аллоҳ ва Унинг Расули билади», дедим. У зот шундай дедилар: «Албатта у бориб, Аршнинг тагида сажда қилади ва изн сўрайди, унга изн берилади. Кейин у сажда қилай деганда, ундан қабул қилинмайди, изн сўрай деганда, унга изн берилмайди. Унга: «Келган ерингга қайт», дейилади, шунда у мағрибдан чиқади. Мана шу У Зот таолонинг «Қуёш ўз қароргоҳи томон юрадир. Бу ўта азиз, ўта билувчи Зотнинг ўлчовидир», деган сўзидир».*
* Уламолар қадимдан ушбу ҳадиси шарифни турлича, ўз замоналарида ўзларига маълум бўлган маълумотлар асосида изоҳлаб келишган бўлиб, сўзларининг хулосаси қуйидагича: «Бу ерда инсонлар кўриб, ҳис қилиб турган воқеълик назарда тутилмаган. Бинобарин, бу ҳадис коинотда кечаётган зоҳирий жараённи ифодаламайди, балки бу ерда қуёшнинг ҳар бир ҳаракатда Аллоҳ таолога тўла бўйсуниши, унинг ер юзида чиқиб-ботиши ҳам Аллоҳ истаган вақтгача бардавом бўлиб бориб, У Зот дунёнинг тугашини ирода қилганда, қиёмат олдидан қуёшнинг мағрибдан чиқиши ўзига хос услубда баён этилган».
Хулоса қилиб айтганда, бу каби хабарлар ғайб илмига оид бўлиб, мўмин киши уларга шундайлигича иймон келтириши ва кўзланган маъноларни Аллоҳга ҳавола қилиши лозим. Саҳобаи киромлар ва улардан кейинги аҳли сунна ва жамоа мусулмонларининг йўллари мана шу. Зотан инсониятнинг билими Аллоҳнинг илми олдида уммондан томчича ҳам келмайди.
1324/3200 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: الشَّمْسُ وَالْقَمَرُ مُكَوَّرَانِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ.
1324.3200. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Қиёмат куни қуёш ва ой ўраб ташланади», дедилар».
1052/4 – بَاب: مَا جَاءَ فِي قَوْلِهِ:
ﮋوَهْوَ ﮇ ﮈ ﮉ نُشُرًا ﮋ ﮌ ﮍﮊ
152.4-БОБ.
АЛЛОҲ ТАОЛОНИНГ «У ЎЗ РАҲМАТИ ОЛДИДАН
ШАМОЛЛАРНИ тарқоқ ҚИЛИБ ЮБОРГАН ЗОТДИР»,
ДЕГАН СЎЗИ ХУСУСИДА КЕЛГАН ХАБАРЛАР ҲАҚИДА
1325/3206 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا قَالَتْ: كَانَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم إِذَا رَأَى مَخِيلَةً فِي السَّمَاءِ أَقْبَلَ وَأَدْبَرَ، وَدَخَلَ وَخَرَجَ، وَتَغَيَّرَ وَجْهُهُ، فَإِذَا أَمْطَرَتِ السَّمَاءُ سُرِّيَ عَنْهُ، فَعَرَّفَتْهُ، فَقَالَ: مَا أَدْرِي لَعَلَّهُ كَمَا قَالَ قَوْمٌ: ﮋﮇ ﮈ ﮉ ﮊ ﮋﮊ» الْآيَةَ.
1325.3206. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам осмонда қора булут* кўрсалар, бир олдинга, бир орқага юрар, ҳали ичкари кириб, ҳали ташқарига чиқар, юзлари ўзгариб кетар эди. Кейин, осмондан ёмғир ёққач, у зотдан бояги ҳолат кетар эди. Оиша у зотга шу ҳақда гапирди. Шунда Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Билмайман, балки у бир қавмнинг «У(азоб)нинг ўз водийлари томон булут бўлиб келаётганини кўрганларида...» (оятида) дегани кабидир», дедилар».
* Қора булут, ғурранда – ёмғирдан дарак берадиган, чақмоқ ва момақалдироқли булут.
Изоҳ: Бу ерда Од қавми узоқ вақт қурғоқчиликдан сўнг устиларига келаётган булутни кўриб, сероб бўламиз деб туришганида бирдан шамол келиб, уларни ҳалок қилгани эсга олинмоқда. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ўтган қавмларнинг ҳолатидан ибрат олишда ана шундай намуна кўрсатган эканлар.
1053/5 – بَاب: ذِكْرِ الْمَلَائِكَةِ صَلَواتُ اللهِ عَلَيْهِمْ
1053.5-боб.
фаришталарнинг зикри ҳақида
1326/3208 – عَنْ عَبْدِ الله بْنِ مَسْعُودٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: حَدَّثَنَا رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم، وَهْوَ الصَّادِقُ الْمَصْدُوقُ، قَالَ: إِنَّ أَحَدَكُمْ يُجْمَعُ خَلْقُهُ فِي بَطْنِ أُمِّهِ أَرْبَعِينَ يَوْمًا، ثُمَّ يَكُونُ عَلَقَةً مِثْلَ ذَلِكَ، ثُمَّ يَكُونُ مُضْغَةً مِثْلَ ذَلِكَ، ثُمَّ يَبْعَثُ اللهُ مَلَكًا فَيُؤْمَرُ بِأَرْبَعِ كَلِمَاتٍ، وَيُقَالُ لَهُ: اكْتُبْ عَمَلَهُ، وَرِزْقَهُ، وَأَجَلَهُ، وَشَقِيٌّ أَوْ سَعِيدٌ، ثُمَّ يُنْفَخُ فِيهِ الرُّوحُ، فَإِنَّ الرَّجُلَ مِنْكُمْ لَيَعْمَلُ حَتَّى مَا يَكُونُ بَيْنَهُ وَبَيْنَ الْجَنَّةِ إِلَّا ذِرَاعٌ، فَيَسْبِقُ عَلَيْهِ كِتَابُهُ، فَيَعْمَلُ بِعَمَلِ أَهْلِ النَّارِ، وَيَعْمَلُ حَتَّى مَا يَكُونُ بَيْنَهُ وَبَيْنَ النَّارِ إِلَّا ذِرَاعٌ، فَيَسْبِقُ عَلَيْهِ الْكِتَابُ، فَيَعْمَلُ بِعَمَلِ أَهْلِ الْجَنَّةِ.
1326.3208. Абдуллоҳ розияллоҳу анҳу деди:
«Содиқу масдуқ* Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бизга шундай сўзлаб бердилар: «(Ҳар) бирингизнинг хилқати онасининг қорнида қирқ кунда жам қилинади. Кейин ўшанча вақт «алақа» бўлади. Сўнг ўшанча вақт «музға» бўлади.* Сўнг Аллоҳ бир фариштани юборади ва унга тўрт калима буюрилади: «Унинг амалини, ризқини, ажалини ва бадбахт ёки бахтли эканини ёз», дейилади. Сўнгра унга руҳ пуфланади. Бас, сизлардан бир киши амал қилиб бораверади, ҳатто у билан жаннат ўртасида бир зироъгина қолади. Шунда унинг битиги устун келади-да, дўзах аҳлининг амалини қилади. Шунингдек, (бир киши) амал қилиб бораверади, ҳатто у билан дўзах ўртасида бир зироъгина қолади. Шунда битик ундан устун келади-да, жаннат аҳлининг амалини қилади».
* Алақа – лахта қон, зулук. Музға – тишланган гўшт.
Изоҳ: Ушбу ҳадисда мусулмон киши ўз амалига суяниб қолмаслиги, Аллоҳ таолонинг фазлу марҳаматидан умидвор бўлиши, У Зотга доимо дуода, илтижода бўлиши кераклиги уқтирилмоқда. Аллоҳ таоло ҳар бир банданинг тақдирини Ўзининг азалий илми билан билади. Аммо бу илм ҳеч кимни ҳеч нарсага мажбурламайди, бу – ҳар бир нарсани олдиндан билиш, холос.
Баъзи уламолар бу ҳадисни қуйидагича изоҳлайдилар:
Бир банда зоҳирда яхши амалларни, жаннат амалларини қилиб юради, ҳатто у одамларнинг кўзида жаннатий инсон бўлиб гавдаланади. Аммо унинг ботини чатоқ, нияти яхши эмас. Шу боис, унинг амаллари Аллоҳ таолонинг қошида қадр топмайди, мақбул бўлмайди. Шунга кўра, у дўзахга лойиқ бўлади. Бироқ Аллоҳ унинг асл башарасини юзага чиқариб, кейин жазолашни ирода қилади. Натижада ҳалиги киши битта дўзах амалини қилади ва ўз жойини топади. Иккинчи кишида ҳолат аксинча бўлади.
1327/3209 – عَنْ أبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: إِذَا أَحَبَّ اللهُ الْعَبْدَ نَادَى جِبْرِيلَ: إِنَّ اللهَ يُحِبُّ فُلَانًا فَأَحْبِبْهُ، فَيُحِبُّهُ جِبْرِيلُ، فَيُنَادِي جِبْرِيلُ فِي أَهْلِ السَّمَاءِ: إِنَّ اللهَ يُحِبُّ فُلَانًا فَأَحِبُّوهُ، فَيُحِبُّهُ أَهْلُ السَّمَاءِ، ثُمَّ يُوضَعُ لَهُ الْقَبُولُ فِي الْأَرْضِ.
1327.3209. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Агар Аллоҳ бандани яхши кўрса, Жаброилга: «Аллоҳ фалончини яхши кўради, сен ҳам уни яхши кўргин!» дея нидо қилади. Шунда Жаброил уни яхши кўради. Кейин Жаброил осмон аҳли ичида: «Аллоҳ фалончини яхши кўради, сиз ҳам уни яхши кўринг!» деб нидо қилади. Шунда осмон аҳли ҳам уни яхши кўрадилар. Сўнгра унинг мақбуллиги ерга индирилади».
1328/3210 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا، زَوْجِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم: أَنَّهَا سَـمِعَتْ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم يَقُولُ: إِنَّ الْمَلَائِكَةَ تَنْزِلُ فِي الْعَنَانِ - وَهْوَ السَّحَابُ - فَتَذْكُرُ الْأَمْرَ قُضِيَ فِي السَّمَاءِ، فَتَسْتَرِقُ الشَّيَاطِينُ السَّمْعَ فَتَسْمَعُهُ، فَتُوحِيهِ إِلَى الْكُهَّانِ، فَيَكْذِبُونَ مَعَهَا مِائَةَ كَذْبَةٍ مِنْ عِنْدِ أَنْفُسِهِمْ.
1328.3210. Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг жуфти ҳалоллари Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«У Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг шундай деяётганларини эшитган экан: «Фаришталар «ал-ъанаан»га тушадилар – у булутдир* – ва осмонда ҳукм қилинган ишларни зикр қиладилар. Шунда шайтонлар ўғринча қулоқ тутиб, буни эшитиб олади-да, зудлик билан коҳинларга етказади. Улар эса бунга ўзларидан юзта ёлғонни қўшишади».
1329/3211 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم إِذَا كَانَ يَوْمُ الْجُمُعَةِ، كَانَ عَلَى كُلِّ بَابٍ مِنْ أَبْوَابِ الْمَسْجِدِ الْمَلَائِكَةُ، يَكْتُبُونَ الْأَوَّلَ فَالْأَوَّلَ، فَإِذَا جَلَسَ الْإِمَامُ طَوَوُا الصُّحُفَ، وَجَاءُوا يَسْتَمِعُونَ الذِّكْرَ.
1329.3211. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Жума куни масжид эшикларининг ҳар бирида фаришталар туради. Улар келганларни бирин-кетин ёзиб туришади. Имом (минбарга) ўтирганида, саҳифаларни ёпиб, зикрни эшитиш учун келишади», дедилар».
1330/3213 - عَنِ الْبَرَاءِ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم لِحَسَّانَ رَضِيَ الله عَنْهُ: اهْجُهُمْ - أَوْ هَاجِهِمْ - وَجِبْرِيلُ مَعَكَ.
1330.3213. Баро розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам Ҳассонга: «Уларни ҳажв қил [ёки ҳажвларига жавоб қайтар]. Жаброил сен билан!» дедилар».
1331/3217 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا: أَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم قَالَ لَهَا: يَا عَائِشَةُ، هَذَا جِبْرِيلُ يَقْرَأُ عَلَيْكِ السَّلَامَ. فَقَالَتْ: وَعَلَيْهِ السَّلَامُ وَرَحْمَةُ اللهِ وَبَرَكَاتُهُ، تَرَى مَا لَا أَرَى. تُرِيدُ النَّبِيَّصلى الله عليه وسلم.
1331.3217. Абу Саламадан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам Оиша розияллоҳу анҳога: «Эй Оиша, мана Жаброил, сенга салом айтяпти», дебдилар. Шунда у: «Унга ҳам салом ва Аллоҳнинг раҳмату баракоти бўлсин! Сиз мен кўрмайдиган нарсаларни кўрасиз-да», дебди».
Набий соллаллоҳу алайҳи васалламни назарда тутмоқда.*
1332/3218 - عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم لـِجِبْرِيلَ: أَلَا تَزُورُنَا أَكْثَرَ مِـمَّا تَزُورُنَا؟ قَالَ: فَنَزَلَتْ ﮋﰆ ﰇ ﰈ ﰉ ﰊﰋ ﰌ ﰍ ﰎ ﰏ ﰐ ﰑ ﮊ الْآيَةَ.
1332.3218. Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Жаброилга: «Бизни зиёрат қилиб турганингдан кўпроқ зиёрат қилсанг бўлмайдими?» дедилар. Шунда «Биз фақат Роббингнинг амри билангина тушамиз. Олдимиздаги нарсалар ҳам, ортимиздаги нарсалар ҳам Уникидир» ояти нозил бўлди».
Олдимиздаги нарсалар ҳам, ортимиздаги нарсалар ҳам, уларнинг орасидаги нарсалар ҳам Уникидир.
1333/3219 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: أَقْرَأَنِي جِبْرِيلُ عَلَى حَرْفٍ، فَلَمْ أَزَلْ أَسْتَزِيدُهُ، حَتَّى انْتَهَى إِلَى سَبْعَةِ أَحْرُفٍ.
1333.3219. Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Жаброил менга (Қуръонни) бир ҳарфда ўқитди. Мен ундан зиёда қилишни сўрайвердим, ниҳоят, етти ҳарфга етди», дедилар».
Изоҳ: «Ҳарф» сўзи луғатда бирор нарсанинг олд тарафини, бир четини англатади. Шунингдек, унда бир тарафдан иккинчи тарафга бурилиш маъноси ҳам бор. Қироат илми истилоҳида «ҳарф» деб бирор калиманинг маълум бир шаклда ўқилишига айтилади. Мисол учун, «Ҳамза ибн Ҳабиб Зайёт ибн Абу Лайлодан айрим ҳарфларни олган», дейилса, баъзи калималарни маълум бир шаклда ўқишни ўргангани тушунилади. Шунингдек, «ҳарф» сўзи умумий бир услубда ўқишга ҳам ишлатилади. Масалан, «Алқама Ибн Масъуд розияллоҳу анҳунинг ҳарфида ўқирди», дейилса, «У Ибн Масъуднинг қироатида ўқирди», деб тушунилади.
Ҳадисда «етти ҳарф» деганда нима назарда тутилгани ҳақида уламолар турли фикрларни айтганлар. Айримлари: «Бу ерда етти ҳарфдан мурод ўша пайтдаги араб лаҳжалари» деса, бошқалари уни қироатдаги хилофлар етти туркумга бўлиниши билан изоҳлаган. Учинчилари: «Бу ерда маълум адад эмас, балки кўплик, яъни бир нечта деган маъно назарда тутилган», деб айтган. Бироқ буларнинг барчаси ижтиҳодий фикрлар бўлиб, бирортаси ҳақида на ҳадисларда ва на саҳобаларнинг сўзларида далил бор. Бунга сабаб шуки, етти ҳарфдан мурод нима экани у пайтда нафақат саҳобаларга, балки бошқа арабларга ҳам маълум бўлган. Шу боис, саҳобалар ҳам бу ҳақда баҳслашиб, тортишиб юрмаганлар, Қуръоннинг етти ҳарфда нозил бўлганини эшитган араб мушриклари ҳам бу ҳақда эътироз билдиришмаган. Нима бўлганда ҳам, «ҳарф» деганда Қуръон калималарини ўқишдаги турлилик тушунилгани маълум ва машҳурдир.
Аммо бу ҳол Қуръоннинг ҳар бир сўзи бир неча хил ўқилади, дегани эмас. Балки бунда айрим сўзларни иккиуч хил ўқиш мумкинлиги назарда тутилади. Мисол учун, Фотиҳа сурасидаги «маалики» калимаси «малики» тарзида ҳам ўқилади. Шунингдек, айрим мад, идғом, иқлоб каби қоидаларда ҳам турлилик мавжуд бўлиб, баъзи мадлар бир неча миқдорда чўзилиши, бир қироатда идғом ё иқлоб бўлмайдиган ҳарфлар бошқасида идғом ёки иқлоб қилиниши, бир қироатда «алиф» ҳарфи «йа»га мойил қилиб, бошқасида эса оддий ўқилиши мумкин.
Шуни алоҳида таъкидлаш лозимки, қироатдаги ушбу турлилик Қуръоннинг маъносига халал бермайди, балки унинг мазмунини ёритиб бериши, янада бойитиши мумкин. Мисол учун, «маалики» калимаси «эга» деган маънони англатса, «малики» шакли «подшоҳ» деган мазмунни билдиради. Тилшунос олимларнинг таъкидлашларича, «эга» бирор нарсага эгадорликни билдирса, «подшоҳлик» ўша ўзи эга бўлган нарсани тўла тасарруф этишини англатади. Бу икки маъно бирбирини тўлдириши натижасида мазкур оятнинг мазмуни «У Зот қиёмат кунининг эгаси ва унинг тасарруфини қилувчи подшоҳи» дегани бўлади. Бунга ўхшаш мисоллар жуда ҳам кўп.
1334/3230 – عَنْ يَعْلَى رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: سَـمِعْتُ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم يَقْرَأُ عَلَى الْمِنْبَرِ. ﮋﭦ ﭧﮊ. قَالَ سُفْيَانُ: فِي قِرَاءَةِ عَبْدِ اللهِ ﮋوَنَادَوْا يَا مَالِﮊ.
1334.3230. Сафвон ибн Яъло отаси розияллоҳу анҳудан ривоят қилади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг минбарда «Ва наадав йаа маалику» оятини қироат қилаётганларини эшитдим».
Суфён айтади: «Абдуллоҳнинг қироатида «Ва наадав йаа маали»дир».
Изоҳ: Бу ерда Зухруф сурасининг 77-оятига ишора қилинмоқда. Оятнинг маъно таржимаси қуйидагича: «Улар (дўзахийлар): «Эй Молик! Роббинг бизни битирсин!» деб нидо қилишди. У: «Албатта, сиз туриб қолувчисиз», деди».
Ушбу оятдаги Молик дўзах хизматкорининг исмидир. Суфён Саврийнинг таъкидлашича, Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳу ушбу сўзни «йаа маали», яъни «Эй Моли!» тарзида ўқир экан. Бу араб тилидаги баён усулларидан бири – сўзни қисқартириб айтиш қоидасига кўра бўлиб, уни «тархим» дейилади. Бундан азобнинг қаттиқлигидан дўзахийларнинг «Молик» сўзини тўлиқ айтишга ҳам ҳоллари қолмаслиги тушунилади. Лекин бу шозз қироат ҳисобланади.
«Шозз» сўзи нодир, ёлғизланган деган маънони англатади. Қироат илми истилоҳида мутавотир даражасига етмаган ёки мусҳаф расмига тўғри келмайдиган қироат усуллари шозз деб аталади. Уларнинг шозз деб аталишига сабаб шуки, уларни нақл қилган қори бошқа қироат устозларидан айри ҳолда ривоят қилган бўлади. Шозз қироатлар мутавотирларнинг зидди ҳисобланади. Шозз қироатлардан тафсир учун фойдаланиш мумкин, аммо қироат қилишга ва намозда ўқишга ярамайди.
1335/3231 –عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا زَوْجَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم أَنَّهَا قَالَتْ لِلنَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم هَلْ أَتَى عَلَيْكَ يَوْمٌ كَانَ أَشَدَّ مِنْ يَوْمِ أُحُدٍ؟ قَالَ: لَقَدْ لَقِيتُ مِنْ قَوْمِكِ مَا لَقِيتُ، وَكَانَ أَشَدُّ مَا لَقِيتُ مِنْهُمْ يَوْمَ الْعَقَبَةِ، إِذْ عَرَضْتُ نَفْسِي عَلَى ابْنِ عَبْدِ يَالِيلَ بْنِ عَبْدِ كُلَالٍ، فَلَمْ يُجِبْنِي إِلَى مَا أَرَدْتُ، فَانْطَلَقْتُ وَأَنَا مَهْمُومٌ عَلَى وَجْهِي، فَلَمْ أَسْتَفِقْ إِلَّا وَأَنَا بِقَرْنِ الثَّعَالِبِ، فَرَفَعْتُ رَأْسِي فَإِذَا أَنَا بِسَحَابَةٍ قَدْ أَظَلَّتْنِي، فَنَظَرْتُ فَإِذَا فِيهَا جِبْرِيلُ، فَنَادَانِي فَقَالَ: إِنَّ اللهَ قَدْ سَمِعَ قَوْلَ قَوْمِكَ لَكَ، وَمَا رَدُّوا عَلَيْكَ، وَقَدْ بَعَثَ إِلَيْكَ مَلَكَ الْجِبَالِ لِتَأْمُرَهُ بِمَا شِئْتَ فِيهِمْ، فَنَادَانِي مَلَكُ الْجِبَالِ، فَسَلَّمَ عَلَيَّ، ثُمَّ قَالَ: يَا مُحَمَّدُ، فَقَالَ: ذَلِكَ فِيمَا شِئْتَ، إِنْ شِئْتَ أَنْ أُطْبِقَ عَلَيْهِمِ الْأَخْشَبَيْنِ؟ فَقَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: بَلْ أَرْجُو أَنْ يُخْرِجَ اللهُ مِنْ أَصْلَابِهِمْ مَنْ يَعْبُدُ اللهَ وَحْدَهُ لَا يُشْرِكُ بِهِ شَيْئًا.
1335.3231. Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг жуфти ҳалоллари Оиша розияллоҳу анҳо бундай сўзлаб берди:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга: «Бошингизга Уҳуд кунидан ҳам оғирроқ кун келганми?» дедим. У зот шундай дедилар: «Дарҳақиқат, менга қавмингдан етадигани етди. Улардан менга етган нарсаларнинг энг қаттиғи Ақоба куни бўлган. Ўшанда Ибн Абдуялил ибн Абдукулолга мени (ҳимоясига) олишни таклиф этган эдим. Бироқ у мен истаган нарсани қабул қилмади. Мен ташвишли ҳолда бошим оққан томонга қараб юриб кетдим. Қарнус-саъолибга* келгандагина ўзимга келиб, бошимни кўтардим. Қарасам, бир булут менга соя солиб турибди. Назар солсам, унда Жаброил бор экан. У менга нидо қилиб: «Батаҳқиқ, Аллоҳ қавмингнинг сенга айтган гапини, сенга нима жавоб қайтарганини эшитди. У Зот улар ҳақида истаган нарсангни буюришинг учун ҳузурингга тоғ фариштасини юборди», деди. Шунда тоғ фариштаси менга нидо қилиб, салом берди. Сўнгра: «Эй Муҳаммад! Нимани истасанг, шу. Агар уларнинг устига «Икки Ахшаб»ни* тўнтариб ташлашимни истасанг (шундай қиламан)», деди.
Шунда Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Йўқ! Аллоҳ уларнинг пуштикамаридан ёлғиз Аллоҳга ибодат қиладиган, У Зотга ҳеч нарсани шерик қилмайдиган кишиларни чиқаришини умид қиламан», дебдилар».
* Қарнус-саъолиб – Макка-Тоиф йўлидаги Маккага яқин жой.
* Икки Ахшаб – Маккаи Мукаррамадаги икки катта тоғ. Улардан бирининг номи Абу Қубайс бўлиб, Каъбанинг шарқ томонида, иккинчиси – Қуъайқоъ тоғи эса унинг ғарбида жойлашган. Уларнинг баландлиги 420 ва 230 метрни ташкил қилади.
1336/3232 – عَنْ عَبْدِ الله بْنِ مَسْعُودٍ رَضِيَ الله عَنْهُ فِي قَوْلِ اللهِ تَعَالَى: ﮋﭶ ﭷ ﭸ ﭹ ﭺﭻ ﭼ ﭽ ﭾ ﭿ ﮀ ﮊ. قَالَ: رَأَى جِبْرِيلَ لَهُ سِتُّمِائَةِ جَنَاحٍ.
1336.3232. Абу Исҳоқ Шайбоний шундай сўзлаб берди:
«Зирр ибн Ҳубайшдан Аллоҳ таолонинг «Бас, икки камон масофасича, балки ундан ҳам яқинроқ бўлди. Ва бандасига нимани ваҳий қилган бўлса, ваҳий қилди», деган сўзи ҳақида сўраган эдим, у: «Ибн Масъуд бизга: «У зот Жаброилни кўрганлар, унинг олти юзта қаноти бор эди», деб сўзлаб берган», деди».
1337/3233 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ فِي قَوْلِهِ تَعَالَى: ﮋﮦ ﮧ ﮨ ﮩ ﮪ ﮫ ﮊ قَالَ: رَأَى رَفْرَفًا أَخْضَرَ سَدَّ أُفُقَ السَّمَاءِ.
1337.3233. Абдуллоҳ розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Дарҳақиқат, ўз Роббининг улкан оят-мўъжизаларидан айримларини кўрди», яъни у зот осмон уфқларини тўсиб турган яшил ипак гиламни кўрганлар».
Изоҳ: Оятда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг Меърож кечаси Аллоҳ таолонинг биру борлиги, қудрати чексизлигига далолат қилувчи улкан мўъжизаларни ўз кўзлари билан кўрганлари таъкидланган. Ушбу оятда қайси мўъжизалар назарда тутилгани ҳақида турли фикрлар бор. Буюк саҳобий Ибн Масъуд розияллоҳу анҳунинг айтишича, бунда Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг Жаброил алайҳиссаломни уфқда яшил гилам устида кўрганлари ҳам кўзда тутилган экан. Баъзилар буни Жаброил алайҳиссалом қанотини ёзганда гиламга ўхшаб кўринган, деб ҳам изоҳлашган.
1338/3234 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا قَالَتْ: مَنْ زَعَمَ أَنَّ مُحَمَّدًا رَأَى رَبَّهُ فَقَدْ أَعْظَمَ، وَلَكِنْ قَدْ رَأَى جِبْرِيلَ فِي صُورَتِهِ وَخَلْقُهُ سَادٌّ مَا بَيْنَ الْأُفُقِ.
1338.3234. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Ким «Муҳаммад Роббини кўрган», деб даъво қилса, жуда катта гапирибди. Аммо у зот Жаброилни ўз суратида кўрганлар: унинг хилқати уфқлар орасини тўсиб турар экан».
1339/3237 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: إِذَا دَعَا الرَّجُلُ امْرَأَتَهُ إِلَى فِرَاشِهِ فَأَبَتْ، فَبَاتَ غَضْبَانَ عَلَيْهَا، لَعَنَتْهَا الْمَلَائِكَةُ حَتَّى تُصْبِحَ.
1339.3237. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Эр ўз аёлини тўшагига чақирганда бош тортса ва аёл (эри) ундан ғазабланган ҳолда тунаса, фаришталар уни тонг отгунча лаънатлайдилар», дедилар».
1340/3239 - عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: رَأَيْتُ لَيْلَةَ أُسْرِيَ بِي مُوسَى رَجُلًا آدَمَ، طُوَالًا جَعْدًا، كَأَنَّهُ مِنْ رِجَالِ شَنُوءَةَ، وَرَأَيْتُ عِيسَى رَجُلًا مَرْبُوعًا، مَرْبُوعَ الْخَلْقِ إِلَى الْحُمْرَةِ وَالْبَيَاضِ، سَبْطَ الرَّأْسِ، وَرَأَيْتُ مَالِكًا خَازِنَ النَّارِ، وَالدَّجَّالَ، فِي آيَاتٍ أَرَاهُنَّ اللهُ إِيَّاهُ: ﮋﭮ ﭯ ﭰ ﭱ ﭲ ﭳ ﮊ.
1340.3239. Абу Олиядан ривоят қилинади:
«Набийингизнинг амакиваччаси, яъни Ибн Аббос розияллоҳу анҳумо бизга бундай сўзлаб берди: «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам дедилар: «Мен сайр қилдирилган кечада* Мусонинг қорачадан келган, новча, жингалаксоч киши эканини кўрдим. У худди шануалик* кишиларга ўхшар экан. Ийсонинг ўрта бўйли, ўртача жуссали, оқ-қизилга мойил, сочи силлиқ киши эканини кўрдим. Дўзах хозини Моликни ҳамда Аллоҳ менга кўрсатган оят-мўъжизалар ичида дажжолни ҳам кўрдим».
«Бас, уни учратишдан шубҳада бўлма!»
Анас ва Абу Бакра розияллоҳу анҳумо Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «Фаришталар Мадинани дажжолдан қўриқлайдилар», деганларини ривоят қилишган.
* Яъни Исро кечасида.
* Шануа – Ямандаги машҳур қабилалардан бири. Шануаликлар бўйдорлиги билан ажралиб туришган.
1054/6 – بَاب: مَا جَاءَ فِي صِفَةِ الْجَنَّةِ وَأَنَّهَا مَخْلُوقَةٌ
1054.6-БОБ.
ЖАННАТНИНГ СИФАТЛАРИ ВА УНИНГ ЯРАТИБ
ҚЎЙИЛГАНИ ХУСУСИДА КЕЛГАН ХАБАРЛАР ҲАҚИДА
1341/3240 - عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: إِذَا مَاتَ أَحَدُكُمْ، فَإِنَّهُ يُعْرَضُ عَلَيْهِ مَقْعَدُهُ بِالْغَدَاةِ وَالْعَشِيِّ، فَإِنْ كَانَ مِنْ أَهْلِ الْجَنَّةِ فَمِنْ أَهْلِ الْجَنَّةِ، وَإِنْ كَانَ مِنْ أَهْلِ النَّارِ فَمِنْ أَهْلِ النَّارِ.
1341.3240. Абдуллоҳ ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Қачон бирингиз ўлса, эртаю кеч ўрни унга кўрсатиб турилади: агар жаннат аҳлидан бўлса, жаннат аҳлидан экани, дўзах аҳлидан бўлса, дўзах аҳлидан экани», дедилар».
1342/3241 - عَنْ عِمْرَانَ بْنِ حُصَيْنٍ رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: اطَّلَعْتُ فِي الْجَنَّةِ فَرَأَيْتُ أَكْثَرَ أَهْلِهَا الْفُقَرَاءَ، وَاطَّلَعْتُ فِي النَّارِ فَرَأَيْتُ أَكْثَرَ أَهْلِهَا النِّسَاءَ.
1342.3241. Имрон ибн Ҳусойн розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Жаннатга қарадим, унинг аҳлининг аксари фақирлар эканини кўрдим. Дўзахга ҳам қарадим, унинг аҳлининг аксари аёллар эканини кўрдим», дедилар».
1343/3242 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: بَيْنَا نَحْنُ عِنْدَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم إِذْ قَالَ: بَيْنَا أَنَا نَائِمٌ رَأَيْتُنِي فِي الْجَنَّةِ، فَإِذَا امْرَأَةٌ تَتَوَضَّأُ إِلَى جَانِبِ قَصْرٍ، فَقُلْتُ: لِمَنْ هَذَا الْقَصْرُ؟ فَقَالُوا: لِعُمَرَ بْنِ الْخَطَّابِ، فَذَكَرْتُ غَيْرَتَهُ، فَوَلَّيْتُ مُدْبِرًا. فَبَكَى عُمَرُ وَقَالَ: أَعَلَيْكَ أَغَارُ يَا رَسُولَ اللهِ؟
1343.3242. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу айтади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларида эдик. Шу пайт: «Уйқудалигимда Тушимда ўзимни жаннатда кўрдим. Қарасам, бир аёл бир қасрнинг ёнида таҳорат оляпти. «Бу қаср кимники?» дедим. «Умар ибн Хаттобники», дейишди. Унинг рашкчилиги эсимга тушиб, ортимга ўгирилиб кетдим», дедилар. Шунда Умар йиғлаб юборди ва: «Сиздан ҳам рашк қиламанми, эй Аллоҳнинг Расули?» деди».
1344أ/3245 - وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ فِي رِوَايَةٍ: قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: وَالَّذِينَ عَلَى إِثْرِهِمْ كَأَشَدِّ كَوْكَبٍ إِضَاءَةً، قُلُوبُهُمْ عَلَى قَلْبِ رَجُلٍ وَاحِدٍ، لَا إخْتِلاَفَ بَيْنَهُمْ وَلا تَبَاغُضَ، لِكُلِّ امْرِئٍ مِنْهُمْ زَوْجَتَانِ، كُلُّ وَاحِدَةٍ مِنْهُمَا يُرى مُخُّ سَاقِهَا مِنْ وَرَاءِ لَحْمِهَا مِنَ الـحُسْنِ، يُسَبِّحُونَ اللهَ بُكْرَةً وَعَشِيًّا، وَلا يَسْقَمُونَ، وَلا يَـمْتَخِطُونَ. وَذَكَرَ بَاقِي الـحَدِيث.
1344А.3245. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Жаннатга кирадиган биринчи жамоанинг кўриниши ой тўлган кечадаги тўлин ойдек бўлади. Улар у ерда тупуришмайди ҳам, бурун ҳам қоқишмайди, қазои ҳожат ҳам қилишмайди. У ерда уларнинг идишлари тилла, тароқлари тиллаю кумушдан, тутатқиси алувва,* терлари эса мушк бўлади. Ҳар бирларининг иккитадан жуфти ҳалоли бўлиб, гўзалликларидан гўшт тагидан болдирларининг илиги кўриниб туради.* (Аҳли жаннатнинг) ўрталарида ихтилоф ҳам, бир‑бирини ёмон кўриш ҳам йўқ. Қалблари бир қалбдек. Эртаю кеч Аллоҳга тасбеҳ айтишади».
* Алувва – хушбўйлик. «Улувва» ҳам дейилади.
* Бу ерда жаннат ҳурларининг гўзаллиги, хусусан, баданининг нақадар мусаффолиги васф қилинмоқда. Имом Термизий келтирган ривоятда «Болдирининг оқлиги етмиш қават кийим остидан ҳам кўринади...» деб ҳам тасвирланган.
1345/3247 - عَنْ سَهْلِ بْنِ سَعْدٍ رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: لَيَدْخُلَنَّ مِنْ أُمَّتِي سَبْعُونَ أَلْفًا، أَوْ سَبْعُ مِئَةِ أَلْفٍ، لَا يَدْخُلُ أَوَّلُهُمْ حَتَّى يَدْخُلَ آخِرُهُمْ، وُجُوهُهُمْ عَلَى صُورَةِ الْقَمَرِ لَيْلَةَ الْبَدْرِ.
1345.3247. Саҳл ибн Саъд розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Умматимнинг етмиш минги [ёки етти юз минги] (жаннатга) киради. Охиргилари кирмагунча биринчилари кирмайди. Юзлари ой тўлган кечадаги тўлин ой суратида бўлади», дедилар».
Изоҳ: Ушбу ҳадисда Набий алайҳиссаломнинг умматларидан жаннатга ҳисоб-китобсиз, тўғридан-тўғри кирадиганларнинг сони назарда тутилган.
1346/3248 – عَنْ أنَسٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: أُهْدِيَ لِلنَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم جُبَّةُ سُنْدُسٍ، وَكَانَ يَنْهَى عَنِ الْحَرِيرِ، فَعَجِبَ النَّاسُ مِنْهَا، فَقَالَ: وَالَّذِي نَفْسُ مُحَمَّدٍ بِيَدِهِ، لَمَنَادِيلُ سَعْدِ بْنِ مُعَاذٍ فِي الْجَنَّةِ أَحْسَنُ مِنْ هَذَا.
1346.3248. Анас розияллоҳу анҳу сўзлаб берди:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга сундус* жубба ҳадя қилинди. Ҳолбуки ўзлари ипакдан қайтарар эдилар. Одамлар ундан (унинг чиройидан) ҳайратланишди. Шунда у зот: «Муҳаммаднинг жони қўлида бўлган Зотга қасамки, Саъд ибн Муъознинг жаннатдаги рўмолчалари бундан ҳам гўзалдир», дедилар».
1347/3251 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: إِنَّ فِي الْجَنَّةِ لَشَجَرَةً يَسِيرُ الرَّاكِبُ فِي ظِلِّهَا مِائَةَ عَامٍ لَا يَقْطَعُهَا.
1347.3251. Анас ибн Молик розияллоҳу анҳу бундай сўзлаб берди:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Жаннатда бир дарахт бор, отлиқ унинг соясида юз йил юриб ҳам уни кесиб ўта олмайди», дедилар».
1348/3252 – وَفِي رِوَايَةٍ عَنْ أبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ، مِثْلُ ذَلِكَ، قَالَ: وَاقْرَءُوا إِنْ شِئْتُمْ ﮋﮐ ﮑ ﮊ ».
1349/3256 - عَنْ أَبِي سَعِيدٍ الْخُدْرِيِّ رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: إِنَّ أَهْلَ الْجَنَّةِ يَتَرَاءَيُونَ أَهْلَ الْغُرَفِ مِنْ فَوْقِهِمْ، كَمَا يَتَرَاءَيُونَ الْكَوْكَبَ الدُّرِّيَّ الْغَابِرَ فِي أُفُقِ السَّمَاءِ، مِنَ الْمَشْرِقِ أَوِ الْمَغْرِبِ، لِتَفَاضُلِ مَا بَيْنَهُمْ. قَالُوا: يَا رَسُولَ اللهِ، تِلْكَ مَنَازِلُ الْأَنْبِيَاءِ لَا يَبْلُغُهَا غَيْرُهُمْ؟ قَالَ: بَلَى، وَالَّذِي نَفْسِي بِيَدِهِ، رِجَالٌ آمَنُوا بِاللهِ وَصَدَّقُوا الْمُرْسَلِينَ.
1349.3256. Абу Саъид Худрий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Жаннат аҳли тепаларидаги болохона аҳлини ўрталаридаги тафозул* туфайли мағриб ёки машриқда уфққа ботаётган порлоқ юлдузни кўргандек кўрадилар», дедилар. «Эй Аллоҳнинг Расули, анбиёларнинг ўзгалар ета олмайдиган манзиллари ўшами?» дейишди. У зот: «Йўқ, жоним қўлида бўлган Зотга қасамки, (булар) Аллоҳга иймон келтириб, расулларни тасдиқ қилган кишилардир», дедилар».
1055/7 – بَاب: صِفَةِ النَّارِ وَأَنَّهَا مَخْلُوقَةٌ
1055.7‑боб.
Дўзахнинг тавсифи ва унинг яратиб қўйилганлиги ҳақида
* Бу таълиқнинг ўрни аслида «...душманлик қилишларига қўйиб берса» деган жумладан кейин бўлиши керак. Шунда маъно тушунарли бўлади. Айтилмоқчики, «марожа» сўзи «қўйиб бермоқ», «қўйиб юбормоқ» маъноларини, «марижа» эса «чалкаш бўлмоқ», «аралашмоқ» мазмунларини билдирар экан.
Изоҳ: Бу ерда Имом Бухорий раҳматуллоҳи алайҳ Қуръони Каримда дўзах хусусида келган бир қанча калималарни изоҳламоқда.
1350/3263 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: الْحُمَّى مِنْ فَيْحِ جَهَنَّمَ، فَأَبْرِدُوهَا بِالْمَاءِ.
1350.3263. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Иситма жаҳаннам тафтидандир. Шу боис уни сув билан совутинглар», дедилар».
1351/3265 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: نَارُكُمْ جُزْءٌ مِنْ سَبْعِينَ جُزْءًا مِنْ نَارِ جَهَنَّمَ. قِيلَ: يَا رَسُولَ اللهِ، إِنْ كَانَتْ لَكَافِيَةً، قَالَ: فُضِّلَتْ عَلَيْهِنَّ بِتِسْعَةٍ وَسِتِّينَ جُزْءًا، كُلُّهُنَّ مِثْلُ حَرِّهَا.
1351.3265. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Сизларнинг оловингиз дўзах ўтининг етмишдан бир қисмидир», дедилар. «Эй Аллоҳнинг Расули, шунинг ўзи ҳам етарли эди-ку!» дейишди. У зот: «У (дўзах ўти) бундан (дунё оловидан) олтмиш тўққиз баробар орттирилган, ҳар баробари бунинг (дунё оташининг) иссиғичадир», дедилар».
1352/3267 – عَنْ أسَامَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: سَمِعْتُ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم يَقُولُ: يُجَاءُ بِالرَّجُلِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ فَيُلْقَى فِي النَّارِ، فَتَنْدَلِقُ أَقْتَابُهُ فِي النَّارِ، فَيَدُورُ كَمَا يَدُورُ الْحِمَارُ بِرَحَاهُ، فَيَجْتَمِعُ أَهْلُ النَّارِ عَلَيْهِ فَيَقُولُونَ: أَيْ فُلَانُ مَا شَأْنُكَ؟ أَلَيْسَ كُنْتَ تَأْمُرُنَا بِالْمَعْرُوفِ وَتَنْهَى عَنِ الْمُنْكَرِ؟ قَالَ: كُنْتُ آمُرُكُمْ بِالْمَعْرُوفِ وَلَا آتِيهِ، وَأَنْهَاكُمْ عَنِ الْمُنْكَرِ وَآتِيهِ.
1352.3267. Абу Воилдан ривоят қилинади:
«Усомага: «Фалончининг олдига бориб, у билан гаплашсанг бўларди»,* дейишди. У шундай деди: «Сизлар мени у билан гаплашиб, сизларга албатта эшиттиради, деб ўйлайсизлар. Мен у билан яширинча, (фитна учун) эшик очмай гаплашаман. Уни биринчи бўлиб очувчи бўлмайман. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан бир нарсани эшитганимдан бери менга бирор киши амир бўлса, уни энг яхши инсон деб ҳам айтмайман». «У зотнинг нима деяётганларини эшитгансан?» дейишди. У деди: «Мен у зотнинг бундай деяётганларини эшитдим: «Қиёмат куни бир кишини олиб келиб, дўзахга улоқтирилади. Шунда дўзахда унинг ичак-чавоқлари отилиб чиқиб кетади ва у худди эшак тегирмон тошини айлантирганидек айланиб қолади. Дўзах аҳли унинг тепасига тўпланиб: «Эй фалончи, сенга нима бўлди? Бизни яхшиликка буюриб, ёмонликдан қайтармасмидинг?» дейишади. У эса: «Мен сизларни яхшиликка буюриб, уни ўзим қилмас эдим, ёмонликдан қайтариб, уни ўзим қилар эдим», дейди».
1056/8- بَاب: صِفَةِ إِبْلِيسَ وَجُنُودِهِ
1056.8-боб.
Иблис ва унинг лашкарлари тавсифи ҳақида
1353/3268 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا قَالَتْ: سُحِرَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم، حَتَّى كَانَ يُخَيَّلُ إِلَيْهِ أَنَّهُ يَفْعَلُ الشَيْءَ وَمَا يَفْعَلُهُ، حَتَّى كَانَ ذَاتَ يَوْمٍ دَعَا وَدَعَا، ثُمَّ قَالَ صلى الله عليه وسلم: أَشَعَرْتِ أَنَّ اللهَ أَفْتَانِي فِيمَا فِيهِ شِفَائِي؟ أَتَانِي رَجُلَانِ: فَقَعَدَ أَحَدُهُمَا عِنْدَ رَأْسِي وَالْآخَرُ عِنْدَ رِجْلَيَّ، فَقَالَ أَحَدُهُمَا لِلْآخَرِ: مَا وَجَعُ الرَّجُلِ؟ قَالَ: مَطْبُوبٌ، قَالَ: وَمَنْ طَبَّهُ؟ قَالَ: لَبِيدُ بْنُ الْأَعْصَمِ، قَالَ: فِيمَا ذَا؟ قَالَ: فِي مُشْطٍ وَمُشَاقَةٍ وَجُفِّ طَلْعَةٍ ذَكَرٍ، قَالَ: فَأَيْنَ هُوَ؟ قَالَ: فِي بِئْرِ ذَرْوَانَ. فَخَرَجَ إِلَيْهَا النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم ثُمَّ رَجَعَ، فَقَالَ لِعَائِشَةَ حِينَ رَجَعَ: نَخْلُهَا كَأَنَّهَا رُءُوسُ الشَّيَاطِينِ. فَقُلْتُ: اسْتَخْرَجْتَهُ؟ فَقَالَ: لَا، أَمَّا أَنَا فَقَدْ شَفَانِيَ اللهُ، وَخَشِيتُ أَنْ يُثِيرَ ذَلِكَ عَلَى النَّاسِ شَرًّا، ثُمَّ دُفِنَتِ الْبِئْرُ.
1353.3268. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга сеҳр қилинди».
Лайс айтади: «Менга Ҳишом буни отасидан эшитганини ва ёдлаб олганини ёзиб юборди: «Оиша розияллоҳу анҳо деди: «Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга сеҳр қилинди, ҳатто бир нарса қилаётгандек туюлар, лекин қилмаётган бўлар эдилар. Ниҳоят, бир куни дуо қилавердилар, қилавердилар. Кейин менга шундай дедилар: «Сездингми, Аллоҳ менга шифоим нимада экани ҳақида дарак берди. Ҳузуримга икки киши келди. Бири бош тарафимга, бошқаси оёқ тарафимга ўтирди. Бири бошқасига: «Бу кишининг дарди нима?» деди. У: «Сеҳрланган», деди. «Уни ким сеҳрлаган?» деди. У: «Лабид ибн Аъсам», деди. У: «Нимада?» деди. «Тароқ, тўкилган соч, хурмонинг эркак тугунчасининг қобиғида», деди. У: «У қаерда?» деди. «Зарвон қудуғида», деди». Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам у ерга чиқиб кетиб, сўнг қайтиб келдилар. Қайтиб келганларида Оишага: «(Қудуқнинг атрофидаги) хурмо дарахтлари худди шайтонларнинг бошига ўхшайди», дедилар. «Уни чиқариб олдингизми?» дедим. У зот: «Йўқ. Аллоҳ менга шифо бериб бўлди. Унинг одамларга ёмонлик қўзғашидан қўрқдим», дедилар. Кейин ўша қудуқ кўмиб ташланди».
1354/3276 – عَنْ أبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: يَأْتِي الشَّيْطَانُ أَحَدَكُمْ فَيَقُولُ: مَنْ خَلَقَ كَذَا، مَنْ خَلَقَ كَذَا، حَتَّى يَقُولَ: مَنْ خَلَقَ رَبَّكَ؟ فَإِذَا بَلَغَهُ فَلْيَسْتَعِذْ بِاللهِ وَلْيَنْتَهِ.
1354.3276. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу деди:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Бировингизга шайтон келиб, «Анавини ким яратган, манавини ким яратган?» деяверади, охири «Роббингни ким яратган?» дейди. Агар шунгача етиб келса, (ўша одам) Аллоҳдан паноҳ сўрасин ва тўхтасин», дедилар».
1355/3279 - عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: رَأَيْتُ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم يُشِيرُ إِلَى الْمَشْرِقِ، فَقَالَ: هَا إِنَّ الْفِتْنَةَ هَا هُنَا، إِنَّ الْفِتْنَةَ هَا هُنَا، مِنْ حَيْثُ يَطْلُعُ قَرْنُ الشَّيْطَانِ.
1355.3279. Абдуллоҳ ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Мен Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг машриққа ишора қилиб: «Ҳой! Фитна ана ўша ерда! Фитна ана ўша ерда! Шайтоннинг шохи чиқадиган ерда!» деганларини кўрганман».
Изоҳ: «Шайтоннинг шохи чиқадиган ер» дегани шайтоннинг фитнаси бошланадиган, авж оладиган жой дегани. Шунингдек, «шайтоннинг шохи» деганда шайтоннинг малайлари – фитначилар назарда тутилган бўлиши ҳам мумкин.
1356/3280 - عَنْ جَابِرٍ رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: إِذَا اسْتَجْنَحَ اللَّيْلُ، أَوْ: كَانَ جُنْحُ اللَّيْلِ ، فَكُفُّوا صِبْيَانَكُمْ، فَإِنَّ الشَّيَاطِينَ تَنْتَشِرُ حِينَئِذٍ، فَإِذَا ذَهَبَ سَاعَةٌ مِنَ الْعِشَاءِ فَحُلُّوهُمْ، وَأَغْلِقْ بَابَكَ وَاذْكُرِ اسْمَ اللهِ، وَأَطْفِئْ مِصْبَاحَكَ وَاذْكُرِ اسْمَ اللهِ، وَأَوْكِ سِقَاءَكَ وَاذْكُرِ اسْمَ اللهِ، وَخَمِّرْ إِنَاءَكَ وَاذْكُرِ اسْمَ اللهِ، وَلَوْ تَعْرُضُ عَلَيْهِ شَيْئًا.
1356.3280. Жобир розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Кеч кирганда [ёки тун қоронғуси тушганда] болаларингизни йиғиштириб олинглар, чунки шайтонлар ўша пайтда тарқалади. Кечадан бир муддат ўтгач, уларни қўйиб юборинглар. Эшигингни қулфла ва Аллоҳнинг исмини зикр қил. Чироғингни ўчир ва Аллоҳнинг исмини зикр қил. Сувдонингнинг оғзини боғла ва Аллоҳнинг исмини зикр қил. Идишинг устини бирор нарсани кўндаланг қўйиб бўлса ҳам беркит ва Аллоҳнинг исмини зикр қил».
1357/3282 - عَنْ سُلَيْمَانَ بْنِ صُرَدٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: كُنْتُ جَالِسًا مَعَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم وَرَجُلَانِ يَسْتَبَّانِ، فَأَحَدُهُمَا احْمَرَّ وَجْهُهُ وَانْتَفَخَتْ أَوْدَاجُهُ، فَقَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: إِنِّي لَأَعْلَمُ كَلِمَةً لَوْ قَالَهَا ذَهَبَ عَنْهُ مَا يَجِدُ، لَوْ قَالَ: أَعُوذُ بِاللهِ مِنَ الشَّيْطَانِ، ذَهَبَ عَنْهُ مَا يَجِدُ. فَقَالُوا لَهُ: إِنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: تَعَوَّذْ بِاللهِ مِنَ الشَّيْطَانِ، فَقَالَ: وَهَلْ بِي جُنُونٌ؟
1357.3282. Сулаймон ибн Сурад розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам билан ўтирган эдим. Икки киши сўкишаётган эди. Бирининг юзи қизариб, бўғизтомирлари шишиб кетди. Шунда Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Мен шундай бир калима биламанки, агар у ўшани айтса, ундаги дарғазаблик кетади. «Аъуузу биллааҳи минаш‑шайтоон» деса, ундан дарғазаблик кетади», дедилар. Унга: «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Аллоҳдан шайтон(нинг шарри)дан паноҳ сўра» дедилар», деб айтишди. Шунда у: «Нима, жинни бўлибманми?» деди».
Изоҳ: Имом Нававийнинг айтишича, бу гапни Аллоҳнинг динини тушунмаган одам – аъробий ёки мунофиқлардан бири айтган.
1358/3289 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: التَّثَاؤُبُ مِنَ الشَّيْطَانِ، فَإِذَا تَثَاءَبَ أَحَدُكُمْ فَلْيَرُدَّهُ مَا اسْتَطَاعَ، فَإِنَّ أَحَدَكُمْ إِذَا قَالَ: هَا، ضَحِكَ الشَّيْطَانُ.
1358.3289. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Эснаш шайтондандир. Қачон бирортангиз эснаса, кучи етганча уни қайтарсин, чунки бировингиз «Ҳа-а-а» деса, шайтон кулади», дедилар».
1359/3292 - عَنْ أَبِي قَتَادَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: الرُّؤْيَا الصَّالِحَةُ مِنَ اللهِ، وَالْحُلُمُ مِنَ الشَّيْطَانِ، فَإِذَا حَلَمَ أَحَدُكُمْ حُلُمًا يَخَافُهُ فَلْيَبْصُقْ عَنْ يَسَارِهِ، وَلْيَتَعَوَّذْ بِاللهِ مِنْ شَرِّهَا، فَإِنَّهَا لَا تَضُرُّهُ.
1359.3292. Абдуллоҳ ибн Абу Қатода отасидан ривоят қилади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Солиҳ туш Аллоҳдан, ёмон туш шайтондан. Бирортангиз ўзи қўрқадиган бир туш кўрса, чап томонига туфласин ва унинг ёмонлигидан Аллоҳдан паноҳ сўрасин, шунда унга зарар қилмайди», дедилар».
1360/3295 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ:: إِذَا اسْتَيْقَظَ أَحَدُكُمْ مِنْ مَنَامِهِ فَتَوَضَّأَ فَلْيَسْتَنْثِرْ ثَلَاثًا، فَإِنَّ الشَّيْطَانَ يَبِيتُ عَلَى خَيْشُومِهِ.
1360.3295. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Қачон бирингиз – менимча, шундай* – уйқудан уйғониб таҳорат олса, уч маротаба бурнига сув олиб қоқсин, чунки шайтон унинг димоғида тунайди», дедилар».
* Бу жумла ровийлардан бирига тегишли. У аввалига ҳадисда «бирингиз» дейилганми ё шу маънодаги бошқа сўз айтилганми, деб иккиланиб, кейин «Менимча, «бирингиз» дейилди», демоқчи.
1057/9 – بَاب: قَوْلِ اللهِ تَعَالَى: ﮋﯘ ﯙ ﯚ ﯛ ﯜﮊ
1057.9-БОБ.
АЛЛОҲ ТАОЛОНИНГ «ВА УНДА ТУРЛИ ЖОНЗОТЛАРНИ
ТАРАТИБ ҚЎЙДИ», ДЕГАН СЎЗИ ҲАҚИДА
1361/3298 – عَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ الله عَنْهُمَا قَالَ: سَمِعْتُ رَسُول الله صلى الله عليه وسلم يَخْطُبُ عَلَى الـمِنْبَرِ يَقُولُ: اقْتُلُوا الـحَيَّاتَ، وَاقْتُلُوا ذَا الطُّفْيَتَيْنِ وَالأبْتَرَ، فَإنَّهُمَا يَطْمِسَانِ البَصَرَ، وَيَسْتَسْقِطَانِ الـحَبَلَ.
قَالَ عَبْدُ الله: فَبَيْنَا أنَا أُطَارِدُ حَيَّةً لأَقْتُلَهَا، فَنَادَانِي ابُو لُبَابَةَ: لا تَقْتُلْهَا، فَقُلْتُ: إنَّ رَسُول الله صلى الله عليه وسلم قَدْ أمَرَ بِقَتْلِ الـحَيَّاتِ، قَالَ: إنَّهُ نَهَى بَعْدَ ذَلِكَ عَنْ ذَوَاتِ البُيُوتِ، وَهِيَ العَوَامِرُ
1058/10 – بَاب: خَيْرُ مَالِ الْمُسْلِمِ غَنَمٌ يَتْبَعُ بِهَا شَعَفَ الْجِبَالِ
1058.10-Боб.
Мусулмоннинг энг яхши мулки сурувдир,
унинг кетидан тоғ тепаларига чиқиб кетади
1362/3301 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: رَأْسُ الْكُفْرِ نَحْوَ الْمَشْرِقِ، وَالْفَخْرُ وَالْخُيَلَاءُ فِي أَهْلِ الْخَيْلِ وَالْإِبِلِ، وَالْفَدَّادِينَ أَهْلِ الْوَبَرِ، وَالسَّكِينَةُ فِي أَهْلِ الْغَنَمِ.
1362.3301. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Куфрнинг боши машриқ тарафдадир. Фахрланиш, ўзига бино қўйиш йилқи ва туя эгалари ҳамда кўчманчи бақироқлардадир.* Сокинлик эса сурув эгаларидадир», дедилар».
Изоҳ: Биз «кўчманчи» деб ўгирган сўз аслида «юнгдан уй қурадиганлар» деган мазмунни билдиради. Одатда кўчманчилар, ўтроқ халқлардан фарқли равишда, юнг ва шу каби нарсалардан капа тикиб яшаганлари учун шундай деб ҳам номланишган. «Бақироқ» деган сўз арабларда подачи ва деҳқонларга нисбатан лақаб сифатида ишлатилган, чунки улар касблари сабабли кўп бақириб гапиришади ва шунга одатланиб қолишади.
1363/3302 - عَنْ عُقْبَةَ بْنِ عَمْرٍو أَبِي مَسْعُودٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: أَشَارَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم بِيَدِهِ نَحْوَ الْيَمَنِ، فَقَالَ: الْإِيـمَانُ يَـمَانٍ هَا هُنَا، أَلَا إِنَّ الْقَسْوَةَ وَغِلَظَ الْقُلُوبِ فِي الْفَدَّادِينَ، عِنْدَ أُصُولِ أَذْنَابِ الْإِبِلِ، حَيْثُ يَطْلُعُ قَرْنَا الشَّيْطَانِ، فِي رَبِيعَةَ وَمُضَرَ.
1363.3302. Уқба ибн Амр Абу Масъуддан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам қўллари билан Яман тарафга ишора қилиб: «Иймон яманийдир, ҳов анави ерда. Билиб қўйинг, дийдаси қаттиқлик, бағритошлик Рабиъа ва Музарда: туя кетидан бақириб юрадиганларда – шайтоннинг икки шохи чиқадиган тарафдадир», дедилар».
1364/3303 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: إِذَا سَـمِعْتُمْ صِيَاحَ الدِّيَكَةِ، فَاسْأَلُوا اللهَ مِنْ فَضْلِهِ، فَإِنَّهَا رَأَتْ مَلَكًا، وَإِذَا سَمِعْتُمْ نَهِيقَ الْحِمَارِ، فَتَعَوَّذُوا بِاللهِ مِنَ الشَّيْطَانِ فَإِنَّهُ رَأَى شَيْطَانًا.
1364.3303. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Хўрознинг қичқириғини эшитсангиз, Аллоҳнинг фазлидан сўранг, чунки у фариштани кўрган бўлади. Эшакнинг ҳанграшини эшитсангиз, Аллоҳдан шайтон(нинг шарри)дан паноҳ сўранг, чунки у шайтонни кўрган бўлади», дедилар».
1365/3305 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: فُقِدَتْ أُمَّةٌ مِنْ بَنِي إِسْرَائِيلَ لَا يُدْرَى مَا فَعَلَتْ، وَإِنِّي لَا أُرَاهَا إِلَّا الْفَارَ، إِذَا وُضِعَ لَهَا أَلْبَانُ الْإِبِلِ لَمْ تَشْرَبْ، وَإِذَا وُضِعَ لَهَا أَلْبَانُ الشَّاءِ شَرِبَتْ. فَحَدَّثْتُ كَعْبًا، فَقَالَ: أَنْتَ سَـمِعْتَ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم يَقُولُهُ؟ قُلْتُ: نَعَمْ، قَالَ لِي مِرَارًا، فَقُلْتُ: أَفَأَقْرَأُ التَّوْرَاةَ؟
1365.3305. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Бану Исроилдан бир уммат йўқолиб қолган, уларга нима бўлганини билиб бўлмайди. Менимча, ўшалар сичқондан бошқаси эмас – унга туя сути қўйилса, ичмайди, қўйнинг сути қўйилса, ичади», дедилар.
Каъбга буни сўзлаб берган эдим, у: «Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг шундай деганларини ўзинг эшитганмисан?» деди. «Ҳа», дедим. У менга бир неча марта шундай деди. Охири мен: «Нима, мен Таврот ўқирмидим?!» дедим».
Изоҳ: Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам аввалига сичқонларнинг туя сутини ичмай, қўй сутини ичишини кўриб, Бану Исроилнинг ичидан дом-дараксиз йўқолиб кетган бир жамоани сичқонга айланиб қолган бўлса керак, деб ўйлаган эканлар. Чунки Бану Исроил ҳам туя сутини ҳаром деб ичмас, қўй-молнинг сутини эса ичар эди. Уламоларимиз бу ҳадисни турлича изоҳлаганлар. Кўпчилик уламолар бу Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ўз ижтиҳодлари асосида қилган гумонлари бўлиб, кейин ваҳий бунинг нотўғрилигини билдирганда, бу фикрларидан қайтганларини таъкидлашади. Бу каби ҳолатлар Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг сийратларида, кам бўлса‑да, учраб туради. Бу ҳам бўлса, у зотнинг мўъжизаларидандир. Зеро, у зот ҳам бир инсон. Бирор нарсани тахмин ёки гумон қилишлари мумкин. Аммо ўша тахминни илоҳий таълимот тўғрилаб қўйиши чинакам мўъжизадир.
Абу Саъид Худрий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинган ҳадисда келишича, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларида дунёдаги маймун ва тўнғизлар Бану Исроилдан бўлган, кейин маймун ва тўнғизга айлантирилган осийлардан тарқалган, деган маънодаги гап айтилганида, у зот бунга раддия бериб: «Албатта, Аллоҳ масхда насл ҳам, давомчи ҳам қилмаган», деганлар. Масх – таниб бўлмайдиган қилиб ўзгартириш, инсонни ҳайвонга айлантириш дегани. Яъни Аллоҳ бирор қавмни қандайдир ҳайвонга айлантириб қўйган бўлса ҳам, улардан зурриёт қолдирмаган. Бошқа ривоятларда айтилишича, масх қилинган қавмлар уч кундан ортиқ яшамаган.
(«Умдатул‑қорий шарҳу Саҳиҳил‑Бухорий». Бадриддин Айний. «Фатҳул‑Борий шарҳу Саҳиҳил‑Бухорий». Ибн Ҳажар Асқалоний. Дарул‑маърифа. Байрут, 1959)
1059/11 – بَاب: إِذَا وَقَعَ الذُّبَابُ فِي شَرَابِ أَحَدِكُمْ فَلْيَغْمِسْهُ،
فَإِنَّ فِي إِحْدَى جَنَاحَيْهِ دَاءً وَفِي الْأُخْرَى شِفَاءً
1059.11-Боб.
бирингизниНГ ичимлигига пашша тушса,
уни ботириб олсин, чунки унинг бир
қанотида дард, бошқасида шифо бор
1366/3320 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: إِذَا وَقَعَ الذُّبَابُ فِي شَرَابِ أَحَدِكُمْ فَلْيَغْمِسْهُ، ثُمَّ لِيَنْزِعْهُ، فَإِنَّ فِي إِحْدَى جَنَاحَيْهِ دَاءً وَالْأُخْرَى شِفَاءً.
1366.3320. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу айтади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Бирингизнинг ичимлигига пашша тушса, уни ботириб олсин‑да, сўнг олиб ташласин, чунки унинг бир қанотида дард, бошқасида шифо бор», дедилар».
1367/3321 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم: غُفِرَ لِامْرَأَةٍ مُومِسَةٍ، مَرَّتْ بِكَلْبٍ عَلَى رَأْسِ رَكِيٍّ يَلْهَثُ، قَدْ: كَادَ يَقْتُلُهُ الْعَطَشُ، فَنَزَعَتْ خُفَّهَا، فَأَوْثَقَتْهُ بِخِمَارِهَا، فَنَزَعَتْ لَهُ مِنَ الْمَاءِ، فَغُفِرَ لَهَا بِذَلِكَ.
1367.3321. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам дедилар: «Бир фоҳиша аёл мағфират қилинди: у қудуқ бошида ташналикдан ўлаёзган, тилини осилтириб турган итнинг олдидан ўтиб қолди. Шунда (аёл) махсисини ечди-да, рўмолига маҳкам боғлаб, унга (итга) сув тортиб чиқариб берди. Ана шу сабабдан у мағфират қилинди».
62 - كتاب: أَحَادِيث الأنْبِيَاءِ
1060/1 – باب: خَلقِ آدَمَ وَذُرِّيَّتِهِ
1368/3326 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: خَلَقَ اللهُ آدَمَ وَطُولُهُ سِتُّونَ ذِرَاعًا، ثُمَّ قَالَ: اذْهَبْ فَسَلِّمْ عَلَى أُولَئِكَ مِنَ الْمَلَائِكَةِ، فَاسْتَمِعْ مَا يُحَيُّونَكَ، تَحِيَّتُكَ وَتَحِيَّةُ ذُرِّيَّتِكَ، فَقَالَ: السَّلَامُ عَلَيْكُمْ، فَقَالُوا: السَّلَامُ عَلَيْكَ وَرَحْمَةُ اللهِ، فَزَادُوهُ: وَرَحْمَةُ اللهِ، فَكُلُّ مَنْ يَدْخُلُ الْجَنَّةَ عَلَى صُورَةِ آدَمَ، فَلَمْ يَزَلِ الْخَلْقُ يَنْقُصُ حَتَّى الْآنَ.
1368.3326. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам дедилар: «Аллоҳ Одамни яратди. Бўйи олтмиш зироъ эди. Сўнгра унга: «Бор, анави фаришталарга салом бер ва сен билан нима деб саломлашишларини эшитиб олки, (бу) сенинг ва зурриётингнинг саломлашуви бўлади», деди. У «Ассалааму алайкум», деди. Шунда улар: «Ассалааму ъалайка ва роҳматуллооҳ» деб, бунга «ва роҳматуллооҳ»ни қўшимча қилишди. Жаннатга кирадиган ҳар ким Одам суратида бўлади. Яратилмишлар ҳозиргача кичрайиб келади».
1369/3329 - عَنْ أَنَسٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: بَلَغَ عَبْدَ اللهِ بْنَ سَلَامٍ مَقْدَمُ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم الْمَدِينَةَ، فَأَتَاهُ فَقَالَ: إِنِّي سَائِلُكَ عَنْ ثَلَاثٍ لَا يَعْلَمُهُنَّ إِلَّا نَبِيٌّ، قَالَ: مَا أَوَّلُ أَشْرَاطِ السَّاعَةِ؟ وَمَا أَوَّلُ طَعَامٍ يَأْكُلُهُ أَهْلُ الْجَنَّةِ؟ وَمِنْ أَيِّ شَيْءٍ يَنْزِعُ الْوَلَدُ إِلَى أَبِيهِ؟ وَمِنْ أَيِّ شَيْءٍ يَنْزِعُ إِلَى أَخْوَالِهِ؟ فَقَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: خَبَّرَنِي بِهِنَّ آنِفًا جِبْرِيلُ. قَالَ: فَقَالَ عَبْدُ اللهِ: ذَاكَ عَدُوُّ الْيَهُودِ مِنَ الْمَلَائِكَةِ، فَقَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: أَمَّا أَوَّلُ أَشْرَاطِ السَّاعَةِ فَنَارٌ تَحْشُرُ النَّاسَ مِنَ الْمَشْرِقِ إِلَى الْمَغْرِبِ، وَأَمَّا أَوَّلُ طَعَامٍ يَأْكُلُهُ أَهْلُ الْجَنَّةِ فَزِيَادَةُ كَبِدِ حُوتٍ، وَأَمَّا الشَّبَهُ فِي الْوَلَدِ: فَإِنَّ الرَّجُلَ إِذَا غَشِيَ الْمَرْأَةَ فَسَبَقَهَا مَاؤُهُ كَانَ الشَّبَهُ لَهُ، وَإِذَا سَبَقَ مَاؤُهَا كَانَ الشَّبَهُ لَهَا. قَالَ: أَشْهَدُ أَنَّكَ رَسُولُ اللهِ، ثُمَّ قَالَ: يَا رَسُولَ اللهِ، إِنَّ الْيَهُودَ قَوْمٌ بُهُتٌ، إِنْ عَلِمُوا بِإِسْلَامِي قَبْلَ أَنْ تَسْأَلَهُمْ بَهَتُونِي عِنْدَكَ، فَجَاءَتِ الْيَهُودُ وَدَخَلَ عَبْدُ اللهِ الْبَيْتَ، فَقَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: أَيُّ رَجُلٍ فِيكُمْ عَبْدُ اللهِ بْنُ سَلَامٍ؟» قَالُوا: أَعْلَمُنَا، وَابْنُ أَعْلَمِنَا وَأَخْيَرُنَا، وَابْنُ أَخْيَرِنَا، فَقَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: أَفَرَأَيْتُمْ إِنْ أَسْلَمَ عَبْدُ اللهِ؟ قَالُوا: أَعَاذَهُ اللهُ مِنْ ذَلِكَ، فَخَرَجَ عَبْدُ اللهِ إِلَيْهِمْ فَقَالَ: أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ وَأَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّدًا رَسُولُ اللهِ، فَقَالُوا: شَرُّنَا، وَابْنُ شَرِّنَا، وَوَقَعُوا فِيهِ.
1369.3329. Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Абдуллоҳ ибн Саломга Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг Мадинага келганларининг хабари етди. Шунда у зотнинг олдиларига келиб: «Мен сиздан уч нарса ҳақида сўрайман, уларни фақат Набий билади: Соъатнинг (қиёматнинг) биринчи нишонаси нима? Жаннат аҳли ейдиган биринчи егулик нима? Қай сабабдан бола отага тортади-ю, қай сабабдан тоғаларига тортади?» деди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Буларни ҳозиргина менга Жаброил хабар берди», дедилар. Абдуллоҳ: «У яҳудийларнинг фаришталардан бўлган душмани-ку!» деди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Соъатнинг биринчи нишонаси одамларни машриқдан мағриб томон ҳайдаб, тўплайдиган оловдир. Жаннат аҳли биринчи ейдиган егулик эса наҳанг жигарининг ортиғидир. Боладаги ўхшашликка келсак, эр аёли билан қўшилганда агар унинг суви ўзиб кетса, ўхшаш унга бўлади, аёлнинг суви ўзиб кетса, ўхшаш ўшанга бўлади», дедилар. У: «Гувоҳлик бераманки, сиз албатта Аллоҳнинг Расулисиз», деди. Сўнгра: «Эй Аллоҳнинг Расули, яҳудийлар бўҳтончи қавм, агар сиз улардан сўрамай туриб, менинг мусулмон бўлганимни билишса, ҳузурингизда менга бўҳтон қилишади», деди. Кейин яҳудийлар келишди, Абдуллоҳ уйга кириб турди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Абдуллоҳ ибн Салом ичингизда қандай одам?» дедилар. Улар: «У бизнинг энг олимимиз ва энг олимимизнинг ўғли, энг яхшимиз ва энг яхшимизнинг ўғли», дейишди. У зот: «Агар Абдуллоҳ мусулмон бўлса, нима дейсизлар?» дедилар. Улар: «Бундан уни Аллоҳнинг Ўзи асрасин!» дейишди. Шунда Абдуллоҳ уларнинг олдига чиқиб: «Гувоҳлик бераманки, Аллоҳдан ўзга илоҳ йўқ ва гувоҳлик бераманки, Муҳаммад Аллоҳнинг Расулидир», деди. Улар: «У энг ёмонимиз ва энг ёмонимизнинг ўғли», дейишди ва уни қоралай кетишди».
1370/3330 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: لَوْلَا بَنُو إِسْرَائِيلَ لَمْ يَخْنَزِ اللَّحْمُ، وَلَوْلَا حَوَّاءُ لَمْ تَخُنْ أُنْثَى زَوْجَهَا.
1370.3330. Бизга Бишр ибн Муҳаммад сўзлаб берди:
«Бизга Абдуллоҳ хабар қилди: «Бизга Маъмар Ҳаммамдан, у Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан, у Набий соллаллоҳу алайҳи васалламдан шунга ўхшаш ривоятни, яъни «Бану Исроил бўлмаганида, гўшт айнимас эди, Ҳавво бўлмаганида, аёл эрига хиёнат қилмас эди»ни хабар қилган.
Изоҳ: Имом Бухорий раҳматуллоҳи алайҳ бу ҳадисдаги «шунга ўхшаш ривоятни» деган жумлада нимани назарда тутгани ҳақида уламолар турли тахминлар айтишган. Бадриддин Айнийнинг айтишича, имом Бухорий бу ҳадисдан аввал бошқа санад билан шу маънодаги ҳадисни ривоят қилган. Унда Муҳаммад ибн Рофиъдан, у Абдурраззоқдан, у Маъмардан ривоят қилган. Кейин у Маъмардан Абдуллоҳ ибн Муборак орқали қилинган юқоридаги ривоятни келтирган ва «шунга ўхшаш ривоятни», деб, ўша Муҳаммад ибн Рофиъдан қилинган ривоятга ишора қилган. Бу билан Имом Бухорий ўзи ривоят қилаётган ҳадис билан шайхи қилган ривоят мазмунан бир бўлса‑да, айрим сўзларда фарқ борлигини айтмоқчи бўлган. Чунки Муҳаммад ибн Рофиънинг ривоятида «лам йахназ» («айнимас») ўрнига «лам йахбас» («бузилмас») дейилган ва ҳадиснинг охирида «ад‑даҳро» («умрбод») сўзи қўшимча қилинган.
Ҳадисда келган маънога ҳам бир оз изоҳ берсак. Бану Исроил ўзининг осийлиги туфайли қирқ йил дашту саҳрода саргардон бўлиб юрган. Ўша аснода улар Мусо алайҳиссаломдан «Дуо қил, Аллоҳ осмондан таом тушириб берсин», деб талаб қилишган. Шунда Аллоҳ таоло осмондан бедана туширган ҳамда уларга ҳар кунлик ризқлари берилишини ваъда қилган ва ҳеч ким овқатни сақламаслигини амр қилган. Аммо Бану Исроил одатдагидек, осийлик қилган ва гўштни эртанги кун учун ғамлаб қўйган. Шунда Аллоҳ таоло уларга иқоб ўлароқ гўштни айнийдиган қилиб қўйган. Бундан аввал гўштда айниш хусусияти бўлмаган. Ҳадисда ана шу ҳодисага ишора қилинмоқда.
Ҳавво онамиз Одам алайҳиссаломни ман қилинган дарахтдан ейишга қизиқтирганлар. Бу ҳадисда Ҳавво онамизнинг Одам алайҳиссаломни гуноҳга бошлаганлари у кишига нисбатан хиёнат деб баҳоланмоқда.
1371/3334 – عَنْ أنَسٍ رَضِيَ الله عَنْهُ يَرْفَعُهُ: إِنَّ اللهَ تَعَالَى يَقُولُ لِأَهْوَنِ أَهْلِ النَّارِ عَذَابًا: لَوْ أَنَّ لَكَ مَا فِي الْأَرْضِ مِنْ شَيْءٍ كُنْتَ تَفْتَدِي بِهِ؟ قَالَ: نَعَمْ، قَالَ: فَقَدْ سَأَلْتُكَ مَا هُوَ أَهْوَنُ مِنْ هَذَا وَأَنْتَ فِي صُلْبِ آدَمَ: أَنْ لَا تُشْرِكَ بِي، فَأَبَيْتَ إِلَّا الشِّرْكَ.
1371.3334. Анас розияллоҳу анҳу марфуъ тарзда ривоят қилади:
«Аллоҳ дўзах аҳлининг азоби энг енгилига: «Агар сенда ер юзининг барча нарсалари бўлганида, уларни фидо қилармидинг?» дейди. У: «Ҳа», дейди. У Зот: «Сен Одамнинг пуштикамарида эканингда сендан бундан кўра енгил нарсани – Менга ширк келтирмаслигингни сўраган эдим. Сен эса ширкдан бошқасига кўнмадинг», дейди».
1372/3335 - عَنْ عَبْدِ اللهِرَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: لَا تُقْتَلُ نَفْسٌ ظُلْمًا إِلَّا كَانَ عَلَى ابْنِ آدَمَ الْأَوَّلِ كِفْلٌ مِنْ دَمِهَا، لِأَنَّهُ أَوَّلُ مَنْ سَنَّ الْقَتْلَ.
1372.3335. Абдуллоҳ розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Бирор жон зулм билан ўлдирилар экан, Одамнинг биринчи ўғлига* унинг қонидан улуш бўлади, чунки у қотилликни жорий қилган биринчи кишидир», дедилар».
* «Одамнинг биринчи ўғли» дейилганда Одам алайҳиссаломнинг тўнғич ўғли назарда тутилади. У ўз инисига ҳасад қилиб, уни ўлдирган. Манбаларда унинг исми Қобил, укасининг исми Ҳобил бўлгани айтилади. У бу ишни, яъни қотилликни инсоният тарихида биринчи бўлиб бошлаб берган. Шунинг учун Қобил мазкур ишни қилган ҳар бир кишига шерик саналади ва унинг гуноҳига шерик бўлади.
1061/2 – باب: قَوْلِ الله: (وَيَسْأَلُونَكَ عَنْ ذِي الْقَرْنَيْنِ قُلْ سَأَتْلُو عَلَيْكُمْ مِنْهُ ذِكْرًا)
1373/3346 - عَنْ زَيْنَبَ ابْنَةِ جَحْشٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا: أَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم دَخَلَ عَلَيْهَا فَزِعًا يَقُولُ: لَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ، وَيْلٌ لِلْعَرَبِ مِنْ شَرٍّ قَدِ اقْتَرَبَ، فُتِحَ الْيَوْمَ مِنْ رَدْمِ يَأْجُوجَ وَمَأْجُوجَ مِثْلُ هَذِهِ، وَحَلَّقَ بِإِصْبَعِهِ الْإِبْهَامِ وَالَّتِي تَلِيهَا، قَالَتْ زَيْنَبُ ابْنَةُ جَحْشٍ: فَقُلْتُ: يَا رَسُولَ اللهِ، أَنَهْلِكُ وَفِينَا الصَّالِحُونَ؟ قَالَ: نَعَمْ، إِذَا كَثُرَ الْخَبَثُ.
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам унинг ҳузурига даҳшатга тушган ҳолда кириб: «Лаа илааҳа иллаллоҳ! Яқинлашган ёмонликдан арабларнинг ҳолига вой Арабларнинг ҳолига вой, ёмонлик яқинлашиб қолди! Бугун Яъжуж ва Маъжуж деворидан мана шунча очилди», дедилар. – У бошмалдоғи билан ёнидагисини ҳалқа қилди.* – Мен: «Эй Аллоҳнинг Расули, орамизда солиҳлар бўла туриб ҳам ҳалок бўлаверамизми?» дедим. У зот: «Ҳа, агар нопоклик кўпайса», дедилар».
* Икки чизиқча орасидаги жумла ҳадисдаги «мана шунча» деган иборага ровийлар томонидан берилган изоҳдир.
1374/3348 - عَنْ أَبِي سَعِيدٍ الْخُدْرِيِّ رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: يَقُولُ اللهُ تَعَالَى: يَا آدَمُ، فَيَقُولُ: لَبَّيْكَ وَسَعْدَيْكَ، وَالْخَيْرُ فِي يَدَيْكَ، فَيَقُولُ: أَخْرِجْ بَعْثَ النَّارِ، قَالَ: وَمَا بَعْثُ النَّارِ؟ قَالَ: مِنْ كُلِّ أَلْفٍ تِسْعَ مِئَةٍ وَتِسْعَةً وَتِسْعِينَ، فَعِنْدَهُ يَشِيبُ الصَّغِيرُ، ﮋﭣ ﭤ ﭥ ﭦ ﭧ ﭨ ﭩ ﭪ ﭫ ﭬ ﭭ ﭮ ﭯ ﭰ ﭱﮊ قَالُوا: يَا رَسُولَ اللهِ، وَأَيُّنَا ذَلِكَ الْوَاحِدُ؟ قَالَ: أَبْشِرُوا، فَإِنَّ مِنْكُمْ رَجُلٌ، وَمِنْ يَأْجُوجَ وَمَأْجُوجَ أَلْفٌ. ثُمَّ قَالَ: وَالَّذِي نَفْسِي بِيَدِهِ، إِنِّي أَرْجُو أَنْ تَكُونُوا رُبُعَ أَهْلِ الْجَنَّةِ. فَكَبَّرْنَا، فَقَالَ: أَرْجُو أَنْ تَكُونُوا ثُلُثَ أَهْلِ الْجَنَّةِ. فَكَبَّرْنَا، فَقَالَ: أَرْجُو أَنْ تَكُونُوا نِصْفَ أَهْلِ الْجَنَّةِ. فَكَبَّرْنَا، فَقَالَ: مَا أَنْتُمْ فِي النَّاسِ إِلَّا كَالشَّعَرَةِ السَّوْدَاءِ فِي جِلْدِ ثَوْرٍ أَبْيَضَ، أَوْ كَشَعَرَةٍ بَيْضَاءَ فِي جِلْدِ ثَوْرٍ أَسْوَدَ.
1374.3348. Абу Саъид Худрий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам дедилар: «Аллоҳ таоло: «Эй Одам», дейди. У: «Лаббай, амрингга мунтазирман! Яхшилик Сенинг қўлингда», дейди. У Зот: «Дўзахга юбориладиганларни чиқар», дейди. У: «Дўзахга юбориладиганлар қанча?» дейди. У Зот: «Ҳар мингтадан тўққиз юз тўқсон тўққизтаси», дейди. Ана шунда гўдакнинг сочи оқариб кетади, «ҳар бир ҳомиладор ҳомиласини ташлайди ва одамларни маст ҳолатда кўрасан, ҳолбуки, улар маст эмаслар. Лекин Аллоҳнинг азоби қаттиқдир». «Эй Аллоҳнинг Расули, ўша бир киши қайси биримиз?» дейишди. У зот: «Хушнуд бўлинг, чунки сизлардан бир киши, Яъжуж ва Маъжуждан эса минг», дедилар. Сўнгра «Жоним қўлида бўлган Зотга қасамки, мен жаннат аҳлининг тўртдан бири сизлар бўласиз деб умид қиламан», дедилар. Биз такбир айтдик. «Жаннат аҳлининг учдан бири сизлар бўласиз деб умид қиламан», дедилар. Биз такбир айтдик. «Жаннат аҳлининг ярми сизлар бўласизлар деб умид қиламан», дедилар. Биз такбир айтдик. Шунда у зот: «Сизлар одамлар орасида оқ ҳўкизнинг терисидаги бир дона қора тук ёки қора ҳўкизнинг терисидаги бир дона оқ тукка ўхшайсизлар», дедилар».
1062/3 – بَاب:
1062.3-Боб.
1375/3349 - عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: إِنَّكُمْ مَحْشُورُونَ حُفَاةً عُرَاةً غُرْلًا، ثُمَّ قَرَأَ: ﮋﭯ ﭰ ﭱ ﭲ ﭳﭴ ﭵ ﭶﭷ ﭸ ﭹ ﭺﮊ، [الأنبياء: 104]. وَأَوَّلُ مَنْ يُكْسَى يَوْمَ الْقِيَامَةِ إِبْرَاهِيمُ، وَإِنَّ أُنَاسًا مِنْ أَصْحَابِي يُؤْخَذُ بِهِمْ ذَاتَ الشِّمَالِ، فَأَقُولُ: أَصْحَابِي أَصْحَابِي، فَيُقَالُ: إِنَّهُمْ لَمْ يَزَالُوا مُرْتَدِّينَ عَلَى أَعْقَابِهِمْ مُنْذُ فَارَقْتَهُمْ، فَأَقُولُ كَمَا قَالَ الْعَبْدُ الصَّالِحُ: ﮋﯛ ﯜ ﯝ ﯞ ﯟ ﯠﮊ إِلَى قَوْلِهِ ﮋﯺﮊ.
1375.3349. Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Албатта, сизлар ялангоёқ, яланғоч ва хатна қилинмаган ҳолда тўпланасизлар. – Сўнгра «Халойиқни (яратишни) аввал қандай бошлаган бўлсак, уни худди шундай қайтарамиз. (Бу) зиммамиздаги ваъдадир. Албатта, Биз буни қилувчидирмиз»ни ўқидилар. – Қиёмат куни биринчи бўлиб кийинтириладиган киши Иброҳимдир. Асҳобларимдан маълум одамлар бўлиб, улар чап тарафга олинади. Мен эса: «Асҳобларим! Асҳобларим!» дейман. Шунда: «Уларни ташлаб кетганингдан бери улар ортларига қайтиб кетаверганлар», дейди.* Шунда мен солиҳ банданинг* айтганини айтаман: «Мен уларнинг ораларида эканман, уларга гувоҳ бўлдим. Мени Ўзингга олганингдан сўнг Сенинг Ўзинг уларга кузатувчи бўлдинг. Зотан, Сен ҳар бир нарсага гувоҳсан. Агар уларни азобласанг, албатта, улар Сенинг бандаларинг. Агар уларни мағфират қилсанг, албатта, Сен Ўзинг ўта азизсан, ўта ҳакимсан».
Изоҳ: «Асҳоб» сўзи аслида суҳбатдош, ҳамроҳ деган маънони билдиради. Луғат жиҳатидан бу сўз бир марта суҳбатлашган кишига нисбатан ҳам қўлланилади. Шунингдек, у эргашувчига нисбатан ҳам ишлатилади. Бу ерда мана шу луғавий маъно қўлланилган. Урфга ва илмий истилоҳга кўра, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг асҳоблари ёки саҳобалари деганда у зот соллаллоҳу алайҳи васалламга ҳамсуҳбат бўлиш шарафига муяссар бўлган ва иймонда вафот этган кишилар назарда тутилади.
Бу ерда чап тарафга олиб ўтилган асҳоблар кимлар экани ҳақида уламолар бир неча фикрлар айтганлар. Бу ҳақдаги бошқа ҳадис ва асарлардан хулоса қилиб айтганда, улар Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг замоналарида зоҳирда мусулмон бўлиб, аслида мунофиқ бўлган кишилар, шунингдек, у зотнинг ҳаётларининг охирги даврларида мол-дунё илинжида ёки бошқа бир моддий манфаатлар учун иймон келтириб, иймон қалбига ўрнашмагани учун у зотнинг вафотларидан кейин диндан қайтган, Исломнинг айрим арконларини инкор қилган муртадлардир. Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳу айнан ўша муртадларга қарши жанг қилганлар. Айрим шориҳларнинг таъкидлашича, бу ерда хаворижлар каби адашган тоифалар кўзда тутилган бўлиши ҳам мумкин.
Нима бўлганда ҳам, ҳадисда Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг суҳбатларини, тарбияларини олган саҳобалар назарда тутилмагани аниқ, бунга барча аҳли сунна уламолари иттифоқ қилишган. Чунки кўплаб оят ва ҳадисларда саҳобаларнинг иймон-исломлари, амаллари мақталган, аввалги самовий китобларда ҳам мадҳ этилганлари айтилган, Аллоҳ ва Унинг Расули улардан рози бўлгани қайта-қайта таъкидланган, уларнинг кўпларига жаннат башорати берилган ва ҳоказо. Уларнинг сийратларининг тозалигига тарих гувоҳ, мусулмонлар уларнинг тўғри йўлда бўлганларини асрлар оша бир овоздан таъкидлаб келганлар. Асҳоби киром – мусулмон умматининг энг афзал кишиларидир, инсониятнинг энг сара авлодидир. Бу ҳадисда мусулмонларни, хусусан, саҳобаларни ҳушёр бўлишга, иймонда собит бўлишга тарғиб қилиш ҳам бор.
* Бу гап кимга тегишли экани бу ерда аниқ айтилмаган. Ҳар қалай, бу Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг сўзларига жавобан айтилади. Бошқа ривоятларда мажҳул сийғада, яъни «дейилади» деб келган.
* Бу ерда «солиҳ банда» деганда Ийсо алайҳиссалом назарда тутилган. У кишининг ушбу гаплари Қуръони Каримда Моида сурасининг 117-118-оятларида келган.
1376/3350 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: يَلْقَى إِبْرَاهِيمُ أَبَاهُ آزَرَ يَوْمَ الْقِيَامَةِ، وَعَلَى وَجْهِ آزَرَ قَتَرَةٌ وَغَبَرَةٌ، فَيَقُولُ لَهُ إِبْرَاهِيمُ: أَلَمْ أَقُلْ لَكَ لَا تَعْصِنِي؟ فَيَقُولُ أَبُوهُ: فَالْيَوْمَ لَا أَعْصِيكَ، فَيَقُولُ إِبْرَاهِيمُ: يَا رَبِّ إِنَّكَ وَعَدْتَنِي أَنْ لَا تُخْزِيَنِي يَوْمَ يُبْعَثُونَ، فَأَيُّ خِزْيٍ أَخْزَى مِنْ أَبِي الْأَبْعَدِ؟! فَيَقُولُ اللهُ تَعَالَى: إِنِّي حَرَّمْتُ الْجَنَّةَ عَلَى الْكَافِرِينَ، ثُمَّ يُقَالُ: يَا إِبْرَاهِيمُ، مَا تَحْتَ رِجْلَيْكَ؟ فَيَنْظُرُ، فَإِذَا هُوَ بِذِيخٍ مُلْتَطِخٍ، فَيُؤْخَذُ بِقَوَائِمِهِ فَيُلْقَى فِي النَّارِ.
1376.3350. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Қиёмат куни Иброҳим отаси Озарга йўлиқади. Озарнинг юзини зулмат ва чанг босган бўлади. Иброҳим унга: «Менга осий бўлмагин», демаганмидим?» дейди. Отаси: «Бугун сенга осий бўлмайман», дейди. Иброҳим: «Эй Роббим, қайта тирилтириладиган кунларида мени шарманда қилмасликни менга ваъда қилган эдинг, (раҳматингдан) йироқ отамнинг шармандалигидан ҳам ортиқ шармандалик борми?!» дейди. Шунда Аллоҳ таоло: «Мен жаннатни кофирларга ҳаром қилганман», дейди. Сўнгра: «Эй Иброҳим, оёқларинг остидаги нима?» дейилади. Қараса, (қонга) беланган сиртлон турган бўлади, уни оёқларидан ушлаб, дўзахга улоқтирилади».
Изоҳ: Аллоҳ таоло Иброҳим алайҳиссаломнинг қалбидан Озарга бўлган ачинишни кетказиш учун уни ўша ҳолатда кўрсатади.
1377/3353 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قِيلَ: يَا رَسُولَ اللهِ، مَنْ أَكْرَمُ النَّاسِ؟ قَالَ: أَتْقَاهُمْ. فَقَالُوا: لَيْسَ عَنْ هَذَا نَسْأَلُكَ، قَالَ: فَيُوسُفُ نَبِيُّ اللهِ، ابْنُ نَبِيِّ اللهِ، ابْنِ نَبِيِّ اللهِ، ابْنِ خَلِيلِ اللهِ. قَالُوا: لَيْسَ عَنْ هَذَا نَسْأَلُكَ، قَالَ: فَعَنْ مَعَادِنِ الْعَرَبِ تَسْأَلُونَ؟ خِيَارُهُمْ فِي الْجَاهِلِيَّةِ خِيَارُهُمْ فِي الْإِسْلَامِ، إِذَا فَقُهُوا.
1377.3353. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Эй Аллоҳнинг Расули, одамларнинг энг мукаррами ким?» дейишди. У зот: «Энг тақволиси», дедилар. «Сиздан бу ҳақда сўраётганимиз йўқ», дейишди. У зот: «Ундай бўлса, у Юсуф Набиюллоҳ ибн Набиюллоҳ ибн Набиюллоҳ ибн Халилуллоҳдир», дедилар. «Сиздан бу ҳақда ҳам сўраётганимиз йўқ», дейишди. У зот: «Унда араб маъданлари* ҳақида сўраяпсизларми? Уларнинг жоҳилиятдаги яхшилари Исломда ҳам яхшиларидир, агар фақиҳ* бўлсалар», дедилар».
Изоҳ: «Набиюллоҳ» – Аллоҳнинг набийси дегани. Юсуф алайҳиссаломнинг ўзлари ҳам, оталари Яъқуб алайҳиссалом ҳам набий бўлишган, у кишининг отаси Исҳоқ алайҳиссалом ҳам набий бўлганлар. Халилуллоҳ – Исҳоқ алайҳиссаломнинг отаси Иброҳим алайҳиссаломнинг лақабидир.
* Маъдан – наслнинг бошланиш нуқтаси.
* Фақиҳ – шариат илмларини яхши биладиган, уларнинг моҳиятини теран ва тўғри тушуна оладиган олим.
1378/3354 - عَنْ سَـمُرَةُ بْنِ جُنْدُبٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: أَتَانِي اللَّيْلَةَ آتِيَانِ، فَأَتَيْنَا عَلَى رَجُلٍ طَوِيلٍ، لَا أَكَادُ أَرَى رَأْسَهُ طُولًا، وَإِنَّهُ إِبْرَاهِيمُ صلى الله عليه وسلم.
1378.3354. Самура розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Бугун кечаси менга иккитаси (яъни икки фаришта) келди ва биз бир новча кишининг олдига бордик. Новчалигидан бошини зўрға кўрардим. У зот Иброҳим соллаллоҳу алайҳи васаллам эканлар», дедилар».
1379/3355 - عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: قَالَ رَسُولُ الله صلى الله عليه وسلم: أَمَّا إِبْرَاهِيمُ فَانْظُرُوا إِلَى صَاحِبِكُمْ، وَأَمَّا مُوسَى فَجَعْدٌ آدَمُ، عَلَى جَمَلٍ أَحْمَرَ، مَـخْطُومٍ بِخُلْبَةٍ، كَأَنِّي أَنْظُرُ إِلَيْهِ انْحَدَرَ فِي الْوَادِي.
1379.3355. Мужоҳиддан ривоят қилинади:
«У Ибн Аббос розияллоҳу анҳумога дажжолнинг икки кўзи ўртасига «кофир» ёки «каф», «фа», «ро» деб ёзиб қўйилган бўлиши ҳақида гапиришганда у кишининг бундай деганини эшитган экан: «Мен буни эшитмаганман, лекин у зот: «Иброҳимга келсак, (уни кўрмоқчи бўлсангиз,) соҳибингизга* қаранглар. Мусо эса жингалаксоч, қорачадан келган бўлиб, мен унинг тола* билан жиловланган қизил туя устида водийга тушиб бораётганини кўриб тургандекман», деганлар».
* Ўзларига ишора қиляптилар.
* Хурмо дарахтидан олинадиган тола.
1380/3356 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: اخْتَتَنَ إِبْرَاهِيمُ عليه السلام وَهْوَ ابْنُ ثَمَانِينَ سَنَةً بِالْقَدُّومِ.
1380أ/3356 – وَعَنْهُ فِي رِوَايَةٍ: بِالْقَدُومِ مُخَفَّفَةً.
1380.3356. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Иброҳим алайҳиссалом саксон ёшларида қаддум билан хатна қилиндилар», дедилар».
Абу Занод «қадум* билан» деб, («дал»ни) ташдидсиз ривоят қилган.
* Бу ердаги «қадум» сўзининг маъносини шориҳлар турлича – болта, ўроқранда, искана, теша деб, айримлари эса Шомдаги бир қишлоқнинг номи деб ҳам шарҳлашган.
Изоҳ: Иброҳим алайҳиссалом илк бор хатна қилинганлар. У зотга хатна қилиш амр этилганда саксон ёшда бўлганлар. Ҳанафий мазҳабида хатна қилиш суннат амал ҳисобланади.
1381/3358 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ:رَسُولُ الله صلى الله عليه وسلم: لَمْ يَكْذِبْ إِبْرَاهِيمُ عليه السلام إِلَّا ثَلَاثَ كَذَبَاتٍ: ثِنْتَيْنِ مِنْهُنَّ فِي ذَاتِ اللهِ عَزَّ وَجَلَّ، قَوْلُهُ: ﮋﮓ ﮔ ﮊ ، وَقَوْلُهُ: ﮋﭼ ﭽ ﭾ ﭿ ﮊ ، وَقَالَ: بَيْنَا هُوَ ذَاتَ يَوْمٍ وَسَارَةُ، إِذْ أَتَى عَلَى جَبَّارٍ مِنَ الْجَبَابِرَةِ، فَقِيلَ لَهُ: إِنَّ هَا هُنَا رَجُلًا مَعَهُ امْرَأَةٌ مِنْ أَحْسَنِ النَّاسِ، فَأَرْسَلَ إِلَيْهِ فَسَأَلَهُ عَنْهَا، فَقَالَ: مَنْ هَذِهِ؟ قَالَ: أُخْتِي، فَأَتَى سَارَةَ، وَذَكَرَ بَاقِي الـحَدِيثِ.
1381.3358. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Иброҳим алайҳиссалом уч мартагина ёлғон гап айтган. Иккитаси Аллоҳ азза ва жалла учун «Албатта, мен беморман», дегани ҳамда «Йўқ, буни манави, уларнинг каттаси қилди», дегани.
(Учинчиси шуки) Бир куни у Сора билан бирга эди. Зўравонлардан бирининг олдидан ўтди. Унга (зўравонга): «Мана бу ерда бир киши бор. Ёнида одамзоднинг энг гўзалларидан бўлган бир аёл бор», дейилган эди, унга (Иброҳимга) одам юборди. Ундан аёл ҳақида сўраб, «Ким бу?» деди. «Синглим», деди у. Кейин Соранинг олдига келиб: «Эй Сора! Ер юзида мен билан сендан бошқа мўмин йўқ. Анави мендан сўраган эди, унга сени синглим, дедим. Мени ёлғончи қилиб қўйма», деди. У (зўравон) унга (Сорага) одам юборди. (Сора) унинг олдига кирган пайт (Соранинг) қўлини ушламоқчи бўлган эди, тутиб қўйилди. Шунда у: «Ҳаққимга Аллоҳга дуо қил, сенга зарар етказмайман», деди. У Аллоҳга дуо қилган эди, қўйиб юборилди. Кейин иккинчи марта ушламоқчи бўлган эди, аввалгидек ёки ундан ҳам қаттиқ тутиб қўйилди. Шунда у: «Ҳаққимга Аллоҳга дуо қил, сенга зарар етказмайман», деди. У дуо қилган эди, қўйиб юборилди. У ҳожибларидан бирини чақириб: «Сизлар менга инсон келтирмабсиз, бир шайтон келтирибсиз!» деди. Унга (Сорага) Ҳожарни хизматкор қилиб берди. У унинг (Иброҳимнинг) олдига келди. У намоз ўқиётган эди, қўли билан «Нима бўлди?» дея ишора қилди. У: «Аллоҳ кофирнинг [ёки фожирнинг] макрини бўғзига қайтарди ва Ҳожарни хизматкор қилиб берди», деди. Ана шу аёл сизларнинг онангиздир, эй осмон сувининг болалари!»*
* «Осмон сувининг болалари» деганда араблар назарда тутилган. Чунки осмондан ёғадиган ёмғир суви уларнинг ҳаётида ғоятда муҳим ўрин тутади.
Изоҳ: Иброҳим алайҳиссалом завжалари Сорани «синглим» деб таништирганида, «диндаги синглим» деган маънони назарда тутган. «У киши нега ўз аёлини сингил деб таништирди?» деган саволга уламолар турли хил жавоблар топишган. Жумладан, Ибн Жавзий раҳматуллоҳи алайҳ бу савол ўзини кўпдан буён қийнаб юришини, унга қуйидаги жавобни топгачгина кўнгли таскин топганини айтади: «Мазкур золим подшоҳ эътиқод қилган динда турмушга чиқадиган аёл учун эр бўлишга энг ҳақли киши унинг акаси бўлган, акаси истамасагина, унга бошқа одам уйланган. Иброҳим алайҳиссалом Сорани «синглим» деб таништириш билан золим подшоҳни ўз динига амал қилар, деган умидда аёлини ўзида олиб қолишга ҳаракат қилган. Шу билан бирга, агар «хотиним», деб айтса, подшоҳ Сорага етишиш учун Иброҳим алайҳиссаломни ўлдириши ҳам мумкин эди. Буюк пайғамбар ҳам аёлини, ҳам ўзини ҳимоя қилиш учун мазкур тадбирни қўллаган.
1382/3359 – وَقَدْ تَقَدَّمَ حَدِيثُ أُمِّ شَرِيكِ رَضِيَ الله عَنْهَا: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم أَمَرَ بِقَتْلِ الْوَزَغِ، وَزَادَ هُنَا: وَقَالَ: كَانَ يَنْفُخُ عَلَى إِبْرَاهِيمَ عليه السلام.
1382.3359. Умму Шарийк розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам калтакесакни ўлдиришни буюриб, «У Иброҳим алайҳиссаломга қарши (олов) пуфлаб турган эди», дедилар».
1383/3364 – عَنِ ابْن عَبَّاسٍ رَضِيَ الله عَنْهُمَا قَالَ: أَوَّلَ مَا اتَّخَذَ النِّسَاءُ الْمِنْطَقَ مِنْ قِبَلِ أُمِّ إِسْـمَاعِيلَ، اتَّخَذَتْ مِنْطَقًا لِتُعَفِّيَ أَثَرَهَا عَلَى سَارَةَ، ثُمَّ جَاءَ بِهَا إِبْرَاهِيمُ وَبِابْنِهَا إِسْـمَاعِيلَ وَهْيَ تُرْضِعُهُ، حَتَّى وَضَعَهُمَا عِنْدَ الْبَيْتِ، عِنْدَ دَوْحَةٍ، فَوْقَ زَمْزَمَ فِي أَعْلَى الْمَسْجِدِ، وَلَيْسَ بِمَكَّةَ يَوْمَئِذٍ أَحَدٌ، وَلَيْسَ بِـهَا مَاءٌ، فَوَضَعَهُمَا هُنَالِكَ، وَوَضَعَ عِنْدَهُمَا جِرَابًا فِيهِ تَـمْرٌ، وَسِقَاءً فِيهِ مَاءٌ، ثُمَّ قَفَّى إِبْرَاهِيمُ مُنْطَلِقًا، فَتَبِعَتْهُ أُمُّ إِسْـمَاعِيلَ، فَقَالَتْ: يَا إِبْرَاهِيمُ، أَيْنَ تَذْهَبُ وَتَتْرُكُنَا بِـهَذَا الْوَادِي، الَّذِي لَيْسَ فِيهِ إِنْسٌ وَلَا شَيْءٌ؟ فَقَالَتْ لَهُ ذَلِكَ مِرَارًا، وَجَعَلَ لَا يَلْتَفِتُ إِلَيْهَا، فَقَالَتْ لَهُ: آللهُ الَّذِي أَمَرَكَ بِـهَذَا؟ قَالَ: نَعَمْ، قَالَتْ: إِذًا لَا يُضَيِّعَنَا، ثُمَّ رَجَعَتْ، فَانْطَلَقَ إِبْرَاهِيمُ حَتَّى إِذَا كَانَ عِنْدَ الثَّنِيَّةِ حَيْثُ لَا يَرَوْنَهُ، اسْتَقْبَلَ بِوَجْهِهِ الْبَيْتَ، ثُمَّ دَعَا بِـهَؤُلَاءِ الْكَلِمَاتِ، وَرَفَعَ يَدَيْهِ فَقَالَ: ﮋﮃ} ﮄ ﮅ ﮆ ﮇ ﮈ ﮉ ﮊ ﮋﮊ حَتَّى بَلَغَ ﮋﮜﮊ. [إبراهيم: 37]، وَجَعَلَتْ أُمُّ إِسْمَاعِيلَ تُرْضِعُ إِسْمَاعِيلَ وَتَشْرَبُ مِنْ ذَلِكَ الْمَاءِ، حَتَّى إِذَا نَفِدَ مَا فِي السِّقَاءِ عَطِشَتْ وَعَطِشَ ابْنُهَا، وَجَعَلَتْ تَنْظُرُ إِلَيْهِ يَتَلَوَّى، أَوْ قَالَ: يَتَلَبَّطُ، فَانْطَلَقَتْ كَرَاهِيَةَ أَنْ تَنْظُرَ إِلَيْهِ، فَوَجَدَتِ الصَّفَا أَقْرَبَ جَبَلٍ فِي الْأَرْضِ يَلِيهَا، فَقَامَتْ عَلَيْهِ، ثُمَّ اسْتَقْبَلَتِ الْوَادِيَ تَنْظُرُ هَلْ تَرَى أَحَدًا، فَلَمْ تَرَ أَحَدًا، فَهَبَطَتْ مِنَ الصَّفَا حَتَّى إِذَا بَلَغَتِ الْوَادِيَ رَفَعَتْ طَرَفَ دِرْعِهَا، ثُمَّ سَعَتْ سَعْيَ الْإِنْسَانِ الْمَجْهُودِ حَتَّى جَاوَزَتِ الْوَادِيَ، ثُمَّ أَتَتِ الْمَرْوَةَ، فَقَامَتْ عَلَيْهَا وَنَظَرَتْ هَلْ تَرَى أَحَدًا فَلَمْ تَرَ أَحَدًا، فَفَعَلَتْ ذَلِكَ سَبْعَ مَرَّاتٍ. قَالَ ابْنُ عَبَّاسٍ: قَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: فَذَلِكَ سَعْيُ النَّاسِ بَيْنَهُمَا. فَلَمَّا أَشْرَفَتْ عَلَى الْمَرْوَةِ سَـمِعَتْ صَوْتًا، فَقَالَتْ: صَهٍ - تُرِيدُ نَفْسَهَا - ثُمَّ تَسَمَّعَتْ، فَسَمِعَتْ أَيْضًا، فَقَالَتْ: قَدْ أَسْمَعْتَ إِنْ كَانَ عِنْدَكَ غِوَاثٌ، فَإِذَا هِيَ بِالْمَلَكِ عِنْدَ مَوْضِعِ زَمْزَمَ، فَبَحَثَ بِعَقِبِهِ، أَوْ قَالَ: بِجَنَاحِهِ، حَتَّى ظَهَرَ الْمَاءُ، فَجَعَلَتْ تُحَوِّضُهُ وَتَقُولُ بِيَدِهَا هَكَذَا، وَجَعَلَتْ تَغْرِفُ مِنَ الْمَاءِ فِي سِقَائِهَا وَهْوَ يَفُورُ بَعْدَ مَا تَغْرِفُ. قَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: يَرْحَمُ اللهُ أُمَّ إِسْمَاعِيلَ، لَوْ تَرَكَتْ زَمْزَمَ - أَوْ قَالَ: لَوْ لَمْ تَغْرِفْ مِنَ الْمَاءِ - لَكَانَتْ زَمْزَمُ عَيْنًا مَعِينًا. قَالَ: فَشَرِبَتْ وَأَرْضَعَتْ وَلَدَهَا، فَقَالَ لَهَا الْمَلَكُ: لَا تَخَافُوا الضَّيْعَةَ، فَإِنَّ هَا هُنَا بَيْتَ اللهِ، يَبْنِي هَذَا الْغُلَامُ وَأَبُوهُ، وَإِنَّ اللهَ لَا يُضِيعُ أَهْلَهُ، وَكَانَ الْبَيْتُ مُرْتَفِعًا مِنَ الْأَرْضِ كَالرَّابِيَةِ، تَأْتِيهِ السُّيُولُ، فَتَأْخُذُ عَنْ يَـمِينِهِ وَشِـمَالِهِ، فَكَانَتْ كَذَلِكَ حَتَّى مَرَّتْ بِهِمْ رُفْقَةٌ مِنْ جُرْهُمَ، أَوْ أَهْلُ بَيْتٍ مِنْ جُرْهُمَ مُقْبِلِينَ مِنْ طَرِيقِ كَدَاءٍ، فَنَزَلُوا فِي أَسْفَلِ مَكَّةَ، فَرَأَوْا طَائِرًا عَائِفًا، فَقَالُوا: إِنَّ هَذَا الطَّائِرَ لَيَدُورُ عَلَى مَاءٍ، لَعَهْدُنَا بِهَذَا الْوَادِي وَمَا فِيهِ مَاءٌ، فَأَرْسَلُوا جَرِيًّا أَوْ جَرِيَّيْنِ فَإِذَا هُمْ بِالْمَاءِ، فَرَجَعُوا فَأَخْبَرُوهُمْ بِالْمَاءِ فَأَقْبَلُوا، قَالَ: وَأُمُّ إِسْمَاعِيلَ عِنْدَ الْمَاءِ، فَقَالُوا: أَتَأْذَنِينَ لَنَا أَنْ نَنْزِلَ عِنْدَكِ؟ فَقَالَتْ: نَعَمْ، وَلَكِنْ لَا حَقَّ لَكُمْ فِي الْمَاءِ، قَالُوا: نَعَمْ. قَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: فَأَلْفَى ذَلِكَ أُمَّ إِسْمَاعِيلَ وَهْيَ تُحِبُّ الْإِنْسَ. فَنَزَلُوا وَأَرْسَلُوا إِلَى أَهْلِيهِمْ فَنَزَلُوا مَعَهُمْ، حَتَّى إِذَا كَانَ بِهَا أَهْلُ أَبْيَاتٍ مِنْهُمْ، وَشَبَّ الْغُلَامُ، وَتَعَلَّمَ الْعَرَبِيَّةَ مِنْهُمْ، وَأَنْفَسَهُمْ وَأَعْجَبَهُمْ حِينَ شَبَّ، فَلَمَّا أَدْرَكَ زَوَّجُوهُ امْرَأَةً مِنْهُمْ، وَمَاتَتْ أُمُّ إِسْمَاعِيلَ، فَجَاءَ إِبْرَاهِيمُ بَعْدَ مَا تَزَوَّجَ إِسْمَاعِيلُ يُطَالِعُ تَرِكَتَهُ، فَلَمْ يَجِدْ إِسْمَاعِيلَ، فَسَأَلَ امْرَأَتَهُ عَنْهُ فَقَالَتْ: خَرَجَ يَبْتَغِي لَنَا، ثُمَّ سَأَلَهَا عَنْ عَيْشِهِمْ وَهَيْئَتِهِمْ، فَقَالَتْ: نَحْنُ بِشَرٍّ، نَحْنُ فِي ضِيقٍ وَشِدَّةٍ، فَشَكَتْ إِلَيْهِ، قَالَ: فَإِذَا جَاءَ زَوْجُكِ فَاقْرَئِي عَلَيْهِ السَّلَامَ، وَقُولِي لَهُ يُغَيِّرْ عَتَبَةَ بَابِهِ، فَلَمَّا جَاءَ إِسْمَاعِيلُ كَأَنَّهُ آنَسَ شَيْئًا، فَقَالَ: هَلْ جَاءَكُمْ مِنْ أَحَدٍ؟ قَالَتْ: نَعَمْ، جَاءَنَا شَيْخٌ كَذَا وَكَذَا، فَسَأَلَنَا عَنْكَ فَأَخْبَرْتُهُ، وَسَأَلَنِي كَيْفَ عَيْشُنَا، فَأَخْبَرْتُهُ أَنَّا فِي جَهْدٍ وَشِدَّةٍ، قَالَ: فَهَلْ أَوْصَاكِ بِشَيْءٍ؟ قَالَتْ: نَعَمْ، أَمَرَنِي أَنْ أَقْرَأَ عَلَيْكَ السَّلَامَ، وَيَقُولُ: غَيِّرْ عَتَبَةَ بَابِكَ، قَالَ: ذَاكِ أَبِي، وَقَدْ أَمَرَنِي أَنْ أُفَارِقَكِ، الْحَقِي بِأَهْلِكِ. فَطَلَّقَهَا، وَتَزَوَّجَ مِنْهُمْ أُخْرَى، فَلَبِثَ عَنْهُمْ إِبْرَاهِيمُ مَا شَاءَ اللهُ، ثُمَّ أَتَاهُمْ بَعْدُ، فَلَمْ يَجِدْهُ، فَدَخَلَ عَلَى امْرَأَتِهِ، فَسَأَلَهَا عَنْهُ، فَقَالَتْ: خَرَجَ يَبْتَغِي لَنَا، قَالَ: كَيْفَ أَنْتُمْ؟ وَسَأَلَهَا عَنْ عَيْشِهِمْ وَهَيْئَتِهِمْ، فَقَالَتْ: نَحْنُ بِخَيْرٍ وَسَعَةٍ، وَأَثْنَتْ عَلَى اللهِ. فَقَالَ: مَا طَعَامُكُمْ؟ قَالَتِ: اللَّحْمُ. قَالَ: فَمَا شَرَابُكُمْ؟ قَالَتِ: الْمَاءُ. قَالَ: اللَّهُمَّ بَارِكْ لَهُمْ فِي اللَّحْمِ وَالْمَاءِ. قَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: وَلَمْ يَكُنْ لَهُمْ يَوْمَئِذٍ حَبٌّ، وَلَوْ كَانَ لَهُمْ دَعَا لَهُمْ فِيهِ. قَالَ: فَهُمَا لَا يَخْلُو عَلَيْهِمَا أَحَدٌ بِغَيْرِ مَكَّةَ إِلَّا لَمْ يُوَافِقَاهُ. قَالَ: فَإِذَا جَاءَ زَوْجُكِ فَاقْرَئِي عَلَيْهِ السَّلَامَ، وَمُرِيهِ يُثْبِتُ عَتَبَةَ بَابِهِ، فَلَمَّا جَاءَ إِسْمَاعِيلُ قَالَ: هَلْ أَتَاكُمْ مِنْ أَحَدٍ؟ قَالَتْ: نَعَمْ، أَتَانَا شَيْخٌ حَسَنُ الْهَيْئَةِ، وَأَثْنَتْ عَلَيْهِ، فَسَأَلَنِي عَنْكَ فَأَخْبَرْتُهُ، فَسَأَلَنِي كَيْفَ عَيْشُنَا فَأَخْبَرْتُهُ أَنَّا بِخَيْرٍ، قَالَ: فَأَوْصَاكِ بِشَيْءٍ؟ قَالَتْ: نَعَمْ، هُوَ يَقْرَأُ عَلَيْكَ السَّلَامَ، وَيَأْمُرُكَ أَنْ تُثْبِتَ عَتَبَةَ بَابِكَ، قَالَ: ذَاك أَبِي، وَأَنْتِ الْعَتَبَةُ، أَمَرَنِي أَنْ أُمْسِكَكِ، ثُمَّ لَبِثَ عَنْهُمْ مَا شَاءَ اللهُ، ثُمَّ جَاءَ بَعْدَ ذَلِكَ وَإِسْمَاعِيلُ يَبْرِي نَبْلًا لَهُ تَحْتَ دَوْحَةٍ قَرِيبًا مِنْ زَمْزَمَ، فَلَمَّا رَآهُ قَامَ إِلَيْهِ، فَصَنَعَا كَمَا يَصْنَعُ الْوَالِدُ بِالْوَلَدِ وَالْوَلَدُ بِالْوَالِدِ، ثُمَّ قَالَ: يَا إِسْمَاعِيلُ، إِنَّ اللهَ أَمَرَنِي بِأَمْرٍ، قَالَ: فَاصْنَعْ مَا أَمَرَكَ رَبُّكَ، قَالَ: وَتُعِينُنِي؟ قَالَ: وَأُعِينُكَ، قَالَ: فَإِنَّ اللهَ أَمَرَنِي أَنْ أَبْنِيَ هَا هُنَا بَيْتًا، وَأَشَارَ إِلَى أَكَمَةٍ مُرْتَفِعَةٍ عَلَى مَا حَوْلَهَا، قَالَ: فَعِنْدَ ذَلِكَ رَفَعَا الْقَوَاعِدَ مِنَ الْبَيْتِ، فَجَعَلَ إِسْمَاعِيلُ يَأْتِي بِالْحِجَارَةِ وَإِبْرَاهِيمُ يَبْنِي، حَتَّى إِذَا ارْتَفَعَ الْبِنَاءُ، جَاءَ بِهَذَا الْحَجَرِ فَوَضَعَهُ لَهُ، فَقَامَ عَلَيْهِ، وَهْوَ يَبْنِي وَإِسْمَاعِيلُ يُنَاوِلُهُ الْحِجَارَةَ، وَهُمَا يَقُولَانِ: ﮋﭘ ﭙ ﭚﭛ ﭜ ﭝ ﭞ ﭟﮊ.
1383.3364. Ибн Аббос розияллоҳу анҳумо айтади:
«Аёлларнинг минтақ* тутиши биринчи бўлиб Исмоилнинг онаси тарафидан бўлган. У изини Сорага кўрсатмаслик учун минтақ тутган эди. Кейин Иброҳим уни ва унинг фарзанди Исмоилни олиб келиб, Байтнинг ёнига, улкан дарахт олдига – масжиднинг тепа томонидаги Замзамнинг устига қўйди. У уни эмизар эди. У пайтлар Маккада на бирор одам, на сув бор эди. Икковларини ўша ерга қўйди ва олдиларига бир халта хурмо ҳамда бир сувдонда сув қўйди. Кейин Иброҳим йўлга тушмоқчи бўлиб, ортига отланган эди, Исмоилнинг онаси унга эргашиб: «Эй Иброҳим! Бизларни на бир инсон, на бир нарса бор бу водийга ташлаб, қаерга кетяпсиз?» деди. У буни унга бир неча марта айтди. (Иброҳим) эса унга қарамай туриб олди. (Ҳожар) унга: «Буни сизга Аллоҳ буюрдими?» деди. У: «Ҳа», деди. (Ҳожар:) «У ҳолда У Зот бизни зое қилмайди», деб, сўнг ортига қайтди. Иброҳим йўлга тушди. Ниҳоят, улар кўрмайдиган жойга – довонга етганида Байт томонга юзланди. Кейин қўлини кўтариб, ушбу сўзларни айтиб, дуо қилди: «Роббимиз, ҳақиқатда, мен ўз зурриётимни Байтул Ҳароминг ёнига, гиёҳсиз водийга жойлаштирдим, намозни тўкис адо этишлари учун, Роббимиз. Бас, Ўзинг одамлардан баъзиларининг қалбларини уларга талпинадиган қилгин ва уларни мевалардан ризқлантиргин. Шояд, шукр қилсалар».
Исмоилнинг онаси Исмоилни эмизиб, ҳалиги сувдан ича бошлади. Ниҳоят, сувдондаги сув тугагач, чанқай бошлади. Ўғли ҳам чанқади. (Ҳожар) унинг буралаётганини [ёки ўзини ерга ураётганини] кўриб, бунга қараб туришга чидай олмай, юра бошлади. Сафонинг ўша ерда ўзига энг яқин тоғ эканини кўриб, унинг устига чиқиб, турди. Кейин бирор кишини кўриб қолармиканман деб, водийга қаради. Ҳеч кимни кўрмади. Сафодан тушди. Ниҳоят, водийга етганида кўйлагининг этагини кўтарди‑да, оғир аҳволга тушган инсон югуришидек югура кетди. Ҳатто водийдан ўтиб кетди. Кейин Марвага келиб, унинг устига чиқиб турди ва бирор кишини кўриб қолармиканман деб қаради. Ҳеч кимни кўрмади. Етти марта шундай қилди – Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Одамларнинг шу иккиси (Сафо‑Марва) орасида саъй қилишлари шундан», деган эдилар. – Марванинг устига чиққанда бир овоз эшитди. Ўзига ўзи «Жим тур», деди‑да, қулоқ тутди, яна эшитди. «Эшиттириб бўлдинг, агар сенда бирор ёрдам бўлса...» деди. Қараса, Замзамнинг ўрнида фаришта турибди. У товони билан [ёки қаноти билан] кавлади, ниҳоят, сув чиқди. (Ҳожар) буни қўли билан мана бундай қилиб ҳовуз қила бошлади. Сўнг сувдонига сувдан ҳовучлаб қуя бошлади. Ҳар ҳовучлаб олганидан кейин, у отилиб чиқар эди. – Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Аллоҳ Исмоилнинг онасини раҳматига олсин, Замзамни қўйиб берганида эди, [ёки сувдан ҳовучлаб олмаганида эди] Замзам оқар булоқ бўлар эди», деган эдилар. – У ундан ичди ва боласини эмизди. Фаришта унга: «Зое бўлишдан қўрқманглар. Чунки мана шу ерда Аллоҳнинг уйи бўлади, (уни) шу бола ва унинг отаси қуради. Албатта, Аллоҳ унинг аҳлини зое қилмайди», деди.
Байт ердан кўтарилган, худди тепалик каби эди. Селлар келиб, унинг ўнгидан ва чапидан олар эди. У ана шу аҳволда экан, уларнинг олдига Журҳумдан* йўловчилар [ёки Журҳумдан бир оила] Кадо* йўлидан юриб келиб қолишди ва Макканинг пастига тушишди. Улар айланаётган қушни қўриб қолишди. «Бу қуш сувнинг устида айланяпти. Аниқ биламизки, бу водийда сув йўқ», дейишди. Бир ё икки чопар юборишди. Қарашса, сув. Ортга қайтиб, уларга сувнинг хабарини беришди. Шунда улар келишди. Исмоилнинг онаси сув олдида эди. Улар: «Ёнингга тушишимизга изн берасанми?» дейишди. У: «Ҳа, лекин сувда сизларнинг ҳаққингиз йўқ», деди. Улар: «Хўп», дейишди – Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Исмоилнинг онаси унс-улфат истаб турганида у (киши) уни учратди», деганлар. – Улар тушишди ва ўз аҳлларига одам юборишди. Улар ҳам булар билан бирга тушишди. Ниҳоят, бу ерда улардан оилалар пайдо бўлди.
Бола улғайиб, улардан арабчани ўрганди. Улғайганда уларни ўзига ром қилди ва уларга ёқиб қолди. У вояга етгач, уни ўзларидан бир аёлга уйлаб қўйишди. (Кейинроқ) Исмоилнинг онаси вафот этди.
Исмоил уйлангач, Иброҳим ўзи ташлаб келган кишиларни кўргани келиб, Исмоилни топмади. Аёлидан уни сўради. У: «Биз учун (ризқ) излаб чиқиб кетган», деди. Кейин ундан тирикчиликлари ва аҳволлари ҳақида сўраган эди, «Биз ёмон аҳволдамиз. Тангчилик, қийинчиликдамиз», деб унга шикоят қилди. У: «Эринг келса, унга салом айт. Унга айтгинки, эшигининг остонасини ўзгартирсин», деди. Исмоил келгач, ниманидир сезгандек бўлди. «Олдингизга бирор киши келдими?» деди. У: «Ҳа. Шундай‑шундай бир чол келди. Биздан сен ҳақингда сўраган эди, унга айтдим. Тирикчилигимиз қандайлиги ҳақида сўраган эди, машаққат ва қийинчиликда эканимизни айтдим», деди. «Сенга бирор тавсия айтдими?» деди. У: «Ҳа. Сенга салом айтишимни буюрди ва айтдики, эшигингнинг остонасини ўзгартирар экансан», деди. «Ўша менинг отам. Менга сендан ажралишни буюрибдилар, аҳлингга боравер», деди‑да, уни талоқ қилди ва улардан яна бир аёлга уйланди.
Иброҳим улардан узоқда Аллоҳ хоҳлаганча юрди. Кейин уларнинг олдига келди. Яна уни топмади. Аёлининг олдига кириб, уни сўради. «Биз учун (ризқ) излаб чиқиб кетган», деди у. «Ўзларинг қалайсизлар?» деб ундан тирикчиликлари ва аҳволлари ҳақида сўради. У: «Биз яхшилик ва кенгчиликдамиз», деди ва Аллоҳга ҳамду сано айтди. «Егулигингиз нима?» деди. «Гўшт», деди. «Ичимлигингиз нима?» деди. «Сув», деди. «Аллоҳим! Улар учун гўштга ҳам, сувга ҳам барака бер», деди – Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ўша кунда уларда дон йўқ эди. Агар бўлганида, улар учун унга ҳам дуо қилган бўлар эди», деганлар. Шу боис Маккадан бошқа ерда бирор киши фақат шу иккисини (гўшт ва сувни) еса, булар унга (мизожига) тўғри келмайди. – «Эринг келса, унга салом айт ва унга буюрки, эшигининг остонасини маҳкам қилсин», деди.
Исмоил келгач: «Олдингизга бирор киши келдими?» деди. (Аёли): «Ҳа, олдимизга бир хушсурат чол келди – яъни уни мақтади, – мендан сен ҳақингда сўраган эди, унга айтдим. Мендан тирикчилигимиз қандайлиги ҳақида сўраган эди, унга яхшиликда эканимизни айтдим», деди. «Сенга бирор тавсия айтдими?» деди. У: «Ҳа, сенга салом айтди ва сенга эшигингнинг остонасини маҳкам қилишни буюрди», деди. «Ўша менинг отам. «Остона» сенсан, менга сени маҳкам тутишимни буюрибдилар», деди у.
Кейин (Иброҳим) улардан узоқда Аллоҳ хоҳлаганча юриб, шундан кейин келди. Исмоил Замзам яқинидаги улкан дарахт олдида ўқини учлаётган эди. Уни кўргач, ўрнидан турди. Икковлари ота болага, бола отага қиладиган муомалани қилишди. Сўнгра: «Эй Исмоил, Аллоҳ менга бир иш буюрди», деди. У: «Роббингиз буюрганини қилинг», деди. «Менга ёрдам берасанми?» деди. «Сизга ёрдам бераман», деди. У бир баланд қумтепага, унинг (тепаликнинг) атрофига ишора қилиб: «Аллоҳ менга мана шу ерга бир уй қуришни буюрди», деди. Ўшанда Байтнинг пойдеворларини кўтаришди. Исмоил тош келтирар, Иброҳим бинони қурар эди. Охири бино кўтарилгач, (Исмоил) мана бу тошни олиб келиб, унинг учун қўйиб берди. (Иброҳим) ўшанинг устида туриб, қурар эди. Исмоил унга тошни олиб бериб турар эди. Икковлари ҳам «Роббимиз! Бизлардан қабул қил! Албатта, Сен ўта эшитувчи, ўта билувчисан», дейишар эди. Улар Байтни айланасига қура бошлашди. Икковлари ҳам «Роббимиз! Бизлардан қабул қил! Албатта, Сен ўта эшитувчи, ўта билувчисан», дейишар эди».
* «Минтақ» – тананинг пастки қисмига ўраб олинадиган изор каби кийим. У аввалда худди пешбанд сингари хизмат вақтида кийиладиган аёллар кийими бўлган. Ҳожар онамиз Сора онамизнинг рашкини пасайтириш мақсадида ўзини унинг хизматига шай қилиб кўрсатиш, ўзини унинг олдида хизматкордек тутиш учун минтақ тутган.
* Журҳум – қадимий араб сулолаларидан. Улар асли яманлик бўлган.
* Кадо – Маккадаги юқори довон қирғоғидаги тоғ. Баъзан мазкур довоннинг ўзи ҳам шу ном билан номланган.
1384/3366 – عَنْ أبِي ذَرٍّ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: يَا رَسُولَ اللهِ، أَيُّ مَسْجِدٍ وُضِعَ فِي الْأَرْضِ أَوَّلُ؟ قَالَ: الْمَسْجِدُ الْحَرَامُ. قَالَ: قُلْتُ: ثُمَّ أَيٌّ؟ قَالَ: الْمَسْجِدُ الْأَقْصَى. قُلْتُ: كَمْ كَانَ بَيْنَهُمَا؟ قَالَ: أَرْبَعُونَ سَنَةً، ثُمَّ أَيْنَمَا أَدْرَكَتْكَ الصَّلَاةُ بَعْدُ فَصَلِّهْ، فَإِنَّ الْفَضْلَ فِيهِ.
1384.3366. Абу Зарр розияллоҳу анҳу айтади:
«Эй Аллоҳнинг Расули, ер юзида қайси масжид биринчи бўлиб қурилган?» дедим. У зот: «Масжидул Ҳаром», дедилар. «Кейин қайси?» дедим. У зот: «Масжидул Ақсо», дедилар. «Икковининг орасида қанча ўтган?» дедим. У зот: «Қирқ йил. Қачон бўлмасин, сенга намоз тўғри келса, дарҳол ўқиб ол, чунки фазилат шунда», дедилар».
1385/3369 - عَنْ أَبِي حُمَيْدٍ السَّاعِدِيُّ رَضِيَ الله عَنْهُ أَنَّهُمْ قَالُوا: يَا رَسُولَ اللهِ كَيْفَ نُصَلِّي عَلَيْكَ؟ فَقَالَ رَسُولُ اللهِ: قُولُوا: اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَأَزْوَاجِهِ وَذُرِّيَّتِهِ، كَمَا صَلَّيْتَ عَلَى آلِ إِبْرَاهِيمَ، وَبَارِكْ عَلَى مُحَمَّدٍ وَأَزْوَاجِهِ وَذُرِّيَّتِهِ، كَمَا بَارَكْتَ عَلَى آلِ إِبْرَاهِيمَ إِنَّكَ حَمِيدٌ مَجِيدٌ.
1385.3369. Абу Ҳумайд Соъидий розияллоҳу анҳу хабар қилади:
«Эй Аллоҳнинг Расули, сизга қандай қилиб салавот айтамиз?» дейишди. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Аллооҳумма, солли аълаа Муҳаммадин ва азваажиҳии ва зурриййатиҳии, камаа соллайта ъалаа аали Иброҳиим ва баарик ъалаа Муҳаммадин ва азваажиҳии ва зурриййатиҳии камаа баарокта ъалаа аали Иброҳиим, иннака ҳамиидун мажиид»,* деб айтинглар», дедилар».
* Дуонинг маъноси: «Аллоҳим! Иброҳимнинг оиласига салавот йўллаганингдек, Муҳаммад ҳамда унинг жуфти ҳалоллари ва зурриётларига салавот йўллагин. Шунингдек, Иброҳимнинг оиласини баракотли қилганингдек, Муҳаммадни ҳамда унинг жуфти ҳалоллари ва зурриётларини баракотли қилгин. Албатта, Сен мақтовга лойиқ ва улуғвор Зотсан».
1386/3371 - عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: كَانَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم يُعَوِّذُ الْحَسَنَ وَالْحُسَيْنَ، وَيَقُولُ: إِنَّ أَبَاكُمَا كَانَ يُعَوِّذُ بِهَا إِسْمَاعِيلَ وَإِسْحَاقَ: أَعُوذُ بِكَلِمَاتِ اللهِ التَّامَّةِ، مِنْ كُلِّ شَيْطَانٍ وَهَامَّةٍ، وَمِنْ كُلِّ عَيْنٍ لَامَّةٍ.
1386.3371. Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам Ҳасан ва Ҳусайнга паноҳ сўраб, дуо қилар ва: «Оталарингиз* шулар билан Исмоил ва Исҳоққа паноҳ сўраб, дуо қилар эди: «Аъуузу бикалимаатиллааҳит-тааммати, мин кулли шайтонин ва ҳаамматин, ва мин кулли ъайнин лааммаҳ», дер эдилар».
* Иброҳим алайҳиссаломни назарда тутяптилар, чунки Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам у кишининг зурриётидирлар. Дуонинг маъноси: «Аллоҳнинг тугал калималари билан ҳар қандай шайтон ва заҳарли ҳашаротдан ҳамда ҳар бир ёмон кўздан паноҳ сўрайман».
1063/4 – بَاب قَوْلُهُ: ﮋﰁ ﰂ ﰃ ﰄﮊ
1063.4-Боб.
Аллоҳ азза ва жалланинг «уларга Иброҳимнинг
меҳмонлари ҳақида хабар бер», деган сўзи ҳақида
1387/3372 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: نَحْنُ أَحَقُّ مِنْ إِبْرَاهِيمَ إِذْ قَالَ: ﮋﭔ ﭕ ﭖ ﭗ ﭘﭙ ﭚ ﭛ ﭜﭝ ﭞ ﭟ ﭠ ﭡ ﭢﮊ ،[البقرة: 260] وَيَرْحَمُ اللهُ لُوطًا، لَقَدْ كَانَ يَأْوِي إِلَى رُكْنٍ شَدِيدٍ، وَلَوْ لَبِثْتُ فِي السِّجْنِ، طُولَ مَا لَبِثَ يُوسُفُ لَأَجَبْتُ الدَّاعِيَ.
1387.3372. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Биз Иброҳимдан кўра ҳақлироқмиз. Ўшанда у «Роббим, менга ўликларни қандай тирилтиришингни кўрсат», деганида У Зот: «Ишонмадингми?» деди. У: «Йўқ, лекин қалбим хотиржам бўлиши учун», деди. Аллоҳ Лутни раҳматига олсин, ваҳоланки у мустаҳкам таянчдан паноҳ топган эди. Агар зиндонда Юсуф турганча турганимда, чақирувчига албатта ижобат қилган бўлар эдим», дедилар».
Изоҳ: Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бу ерда учта пайғамбарнинг бошидан ўтган уч қиссага ишора қиляптилар. У зот шундай демоқчилар:
«Ислом миллатининг отаси бўлмиш Иброҳим алайҳиссаломки қалби янада хотиржам бўлиши, таскин топиши учун Аллоҳ таолодан ўликларни қандай тирилтиришини кўз ўнгида кўрсатиб беришни сўраган бўлсалар, қалб хотиржамлиги, кўнгил таскинига биз Иброҳим алайҳиссаломдан кўра ҳақлироқмиз, яъни муҳтожроқмиз.
Лут алайҳиссаломнинг уйига фаришталар келганида бузуқ табиатли қавм уларга тажовуз қилиш ниятида келди. Уларни даф қилишга кучи етмаётган Лут алайҳиссалом: «Қанийди сизларга қувватим етса ёки мустаҳкам таянчдан паноҳ топсайдим», деб юборди. Ҳолбуки, у киши энг мустаҳкам таянч – Аллоҳнинг паноҳида эдилар. Мен у кишининг бу сўзидан ажабланаман.
Юсуф алайҳиссалом қанча йил зиндонда ётганидан кейин бир кун ҳақиқат рўёбга чиқиб, подшоҳ томонидан элчи чорлаб келганида, у киши қўлини кесган аёллар хусусидаги масалани юзага чиқармай туриб, зиндондан чиқишни хоҳламаган ва шуни ҳал қилмаса, подшоҳнинг таклифига кўнмаслигини айтиб, элчини қайтарган эдилар. Агар мен зиндонда Юсуф алайҳиссалом ётганчалик ётганимдан кейин элчи келиб, мени озодликка таклиф қилса, мен унинг таклифини қабул қилган бўлар эдим».
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бу гаплари билан ўтган пайғамбарларнинг мақомлари нақадар юксак бўлгани, улар қанча-қанча машаққатларни кўтарганларини баён қилиб қўймоқдалар. Шу билан бирга, бу сўзлардан Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам сабрсиз бўлган эканлар, деган хулоса чиқмайди. Балки у зотнинг камтарликлари, ўтган рисолат қардошларига бўлган эҳтиромлари намоён бўлади. Бу эса ўз навбатида, умматга берилган таълим‑тарбия ҳамдир.
Изоҳ: Юсуф алайҳиссалом бир қанча йил зиндонда ётгач, ҳақиқат рўёбга чиқиб, подшоҳ одам юбориб, ҳузурига чақирган. Шунда у зот ўзига нисбатан уюштирилган туҳмат масаласини ҳал қилмай туриб, зиндондан чиқмаслигини, подшоҳнинг таклифини қабул қилмаслигини айтиб, элчини қайтарган. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Агар мен зиндонда Юсуф алайҳиссалом ётганчалик ётганимдан кейин элчи келиб, озодликка чақирса, мен бу таклифни қабул қилган бўлар эдим», демоқчилар.
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бу ерда ўтган пайғамбарларнинг мақомлари нақадар юксак бўлгани, улар қанчалар оғир синов ва машаққатларга дуч келишганини баён қилмоқдалар. Бироқ, бундан Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам сабрсиз бўлган эканлар, деган хулоса чиқмайди, балки у зотнинг камтарликлари, пайғамбар биродарларига ҳурмат-эҳтиромлари намоён бўлади. Бу ҳам уммат учун ибратдир.
1064/5 - بَابُ قَوْلِ اللهِ تَعَالَى:
1064.5-боб.
Аллоҳ таолонинг «Китобда ИСМОИЛни ҳам эсла!
албатта, у ваъдасига содиқ эди», деган сўзи ҳақида
1388/3373 - عَنْ سَلَمَةَ بْنِ الْأَكْوَعِ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: مَرَّ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم عَلَى نَفَرٍ مِنْ أَسْلَمَ يَنْتَضِلُونَ، فَقَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: ارْمُوا بَنِي إِسْمَاعِيل فَإِنَّ أَبَاكُمْ كَانَ رَامِيًا، وَأَنَا مَعَ بَنِي فُلَانٍ. قَالَ: فَأَمْسَكَ أَحَدُ الْفَرِيقَيْنِ بِأَيْدِيهِمْ، فَقَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: مَا لَكُمْ لَا تَرْمُونَ؟ فَقَالُوا: يَا رَسُولَ اللهِ نَرْمِي وَأَنْتَ مَعَهُمْ؟ قَالَ: ارْمُوا وَأَنَا مَعَكُمْ كُلِّكُمْ.
1388.3373. Салама ибн Акваъ розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам камон отишаётган асламлик бир тўп кишиларнинг олдидан ўтиб қолдилар. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Отинглар, эй Исмоил фарзандлари! Чунки отангиз мерган эди. Отаверинглар, мен Бану Фулон биланман!» дедилар. Шунда иккала гуруҳдан бири қўлларини тушириб олишди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Сизларга нима бўлди, отмаяпсизлар?» дедилар. Улар: «Эй Аллоҳнинг Расули, сиз улар билан бўлсангиз, биз қандай қилиб отамиз?» дейишди. У зот: «Отаверинглар, мен ҳаммангиз биланман!» дедилар».
1065/6 – بَاب: قَوْلِهِ تَعَالَى: ﮋﯖ ﯗ ﯘ ﯙﮊ
1065.6‑боб.
Аллоҳ таолонинг «Самудга биродарлари
Солиҳни (ЮБОРДИК)», деган сўзи ҳақида
1389/3378 - عَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم لَمَّا نَزَلَ الْحِجْرَ فِي غَزْوَةِ تَبُوكَ، أَمَرَهُمْ أَنْ لَا يَشْرَبُوا مِنْ بِئْرِهَا، وَلَا يَسْتَقُوا مِنْهَا، فَقَالُوا: قَدْ عَجَنَّا مِنْهَا، وَاسْتَقَيْنَا. فَأَمَرَهُمْ أَنْ يَطْرَحُوا ذَلِكَ الْعَجِينَ، وَيُهَرِيقُوا ذَلِكَ الْمَاءَ.
1389.3378. Ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Табук ғазотида Ҳижрга тушганларида, унинг қудуғидан сув ичмаслик ва сув олмасликка буюрдилар. «Ундан хамир қориб ҳам, сув олиб ҳам бўлибмиз‑ку», дейишди. У зот уларга ўша хамирни ташлаб юборишни ва ўша сувни тўкиб юборишни буюрдилар».
Сабра ибн Маъбад ва Абу Шамусдан ривоят қилинишича, мазкур егуликни ташлаб юборишни буюрганлар.
Абу Зарр Набий соллаллоҳу алайҳи васалламдан ривоят қилиб: «Ким унинг сувидан хамир қилган бўлса...» деб айтган.
1066.7-Боб.
«Ёки ЯЪқубга ўлим келганда гувоҳ бўлганмисиз?»
1390/3382 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم أَنَّهُ قَالَ: الْكَرِيمُ، ابْنُ الْكَرِيمِ، ابْنِ الْكَرِيمِ، ابْنِ الْكَرِيمِ، يُوسُفُ ابْنُ يَعْقُوبَ بْنِ إِسْحَاقَ بْنِ إِبْرَاهِيمَ عَلَيْهِمُ السَّلَامُ.
1390.3382. Ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Каримнинг ўғли каримнинг ўғли каримнинг ўғли карим – Юсуф ибн Яъқуб ибн Исҳоқ ибн Иброҳим алайҳимуссаломдир», дедилар».
Изоҳ: Карим – дин ва дунёдаги барча яхшиликларни ўзида мужассам қилган солиҳ, олийжаноб инсон.
1067/8 – باب: حَدِيث الـخَضر مع موسى
1391/3402 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: إِنـَّمَا سُمِّيَ الْخَضِرَ أَنَّهُ جَلَسَ عَلَى فَرْوَةٍ بَيْضَاءَ، فَإِذَا هِيَ تَهْتَزُّ مِنْ خَلْفِهِ خَضْرَاءَ.
1391.3402. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Хизр яйдоқ ерга ўтирганида, бирдан унинг ортида у (ер) бир силкиниб, ям-яшил бўлиб қолгани учун шу ном билан аталган», дедилар».
Изоҳ: «Хизр» сўзи аслида «ям-яшил», «кўм-кўк», «сабза урган» деган маъноларни билдиради.
1068/9 – بَاب:
1068.9-Боб.
1392/3406 – عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللهِ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: كُنَّا مَعَ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم نَجْنِي الْكَبَاثَ، وَإِنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: عَلَيْكُمْ بِالْأَسْوَدِ مِنْهُ، فَإِنَّهُ أَطْيَبُهُ. قَالُوا: أَكُنْتَ تَرْعَى الْغَنَمَ؟ قَالَ: وَهَلْ مِنْ نَبِيٍّ إِلَّا وَقَدْ رَعَاهَا.
1392.3406. Жобир ибн Абдуллоҳ розияллоҳу анҳумо айтади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам билан кабас* тераётган эдик. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Унинг қорасини олинглар, чунки ўшаниси ширинроқ», дедилар. «Сиз қўй боққанмисиз?» дейишди. У зот: «Бирор набий йўқки, уни боқмаган бўлса», дедилар».
* Кабас – арок дарахтининг меваси.
1069/10 – بَاب: قَوْلِ اللهِ تَعَالَى: ﮋﮬ ﮭ ﮮ ﮯ
ﮰ ﮱ ﯓﮊ إِلَى قَوْلِهِ ﮋﯴ ﯵ ﯶﮊ
1069.10-Боб.
Аллоҳ таолонинг «Аллоҳ иймон келтирганларга
Фиръавннинг хотинини мисол қилиб келтирди...
ва итоаткорлардан бўлди», деган сўзи ҳақида
1393/3411 - عَنْ أَبِي مُوسَى رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: كَمَلَ مِنَ الرِّجَالِ كَثِيرٌ، وَلَمْ يَكْمُلْ مِنَ النِّسَاءِ إِلَّا: آسِيَةُ امْرَأَةُ فِرْعَوْنَ، وَمَرْيَمُ بِنْتُ عِمْرَانَ، وَإِنَّ فَضْلَ عَائِشَةَ عَلَى النِّسَاءِ كَفَضْلِ الثَّرِيدِ عَلَى سَائِرِ الطَّعَامِ.
1393.3411. Абу Мусо розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Эркаклардан кўпчилик камолотга эришган. Аёллардан эса фақатгина Фиръавннинг аёли Осиё ва Марям бинт Имрон камолотга эришган. Албатта, Оишанинг (бошқа) аёллардан афзаллиги сариднинг* бошқа таомлардан афзаллиги кабидир», дедилар».
* Сарид – таом тури бўлиб, «тўғрамча» деганидир. Гўштни узоқ, озгина суви қолгунча қайнатиб, сўнг буғдой нон тўғралади ва устидан гўштнинг шўрваси қуйилади. Кейин гўштни майдалаб, ноннинг бетига териб чиқилади ва устидан озгина сирка сепилади. Сарид арабларнинг энг ёқимли ва фойдали таоми ҳисобланган.
1070/11 – بَاب: قَوْلِ اللهِ تَعَالَى:
ﮋﮋ ﮌ ﮍ ﮎﮊ إِلَى قَوْلِهِ ﮋﯢ ﯣ ﯤﮊ
35-БОБ.
АЛЛОҲ ТАОЛоНИНГ «ВА АЛБАТТА, ЮНУС ҲАМ
МУРСАЛЛАРДАНДИР... КЕЙИН БИЗ УЛАРНИ МАЪЛУМ
ВАҚТГАЧА БАҲРАЛАНТИРДИК», ДЕГАН СЎЗИ ҲАҚИДА
1394/3413 - عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: مَا يَنْبَغِي لِعَبْدٍ أَنْ يَقُولَ: إِنِّي خَيْرٌ مِنْ يُونُسَ بْنِ مَتَّى، وَنَسَبَهُ إِلَى أَبِيهِ.
1394.3413. Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Бирор банданинг мени Юнус ибн Маттодан яхши дейиши дуруст эмас», дея уни отасига нисбат бердилар».
1071/12 – بَاب: قَوْلِ اللهِ تَعَالَى: ﮋﭪ ﭫ ﭬﮊ
1071.12-БОБ.
АЛЛОҲ ТАОЛОНИНГ «ВА ДОВУДГА
ЗАБУРНИ БЕРДИК», ДЕГАН СЎЗИ ҲАҚИДА
1395/3417 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: خُفِّفَ عَلَى دَاوُدَعليه السلام الْقُرْآنُ، فَكَانَ يَأْمُرُ بِدَوَابِّهِ فَتُسْرَجُ، فَيَقْرَأُ الْقُرْآنَ قَبْلَ أَنْ تُسْرَجَ دَوَابُّهُ، وَلَا يَأْكُلُ إِلَّا مِنْ عَمَلِ يَدِهِ.
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Довудга қироат енгил қилинди. У уловини эгарлашга амр қилар, у фориғ бўлгунича қироат қилиб бўлар эди», дедилар».
Қуръонни назарда тутмоқда.*
*«Қуръон» – ўқилмиш нарса дегани. У бу ерда ушбу луғавий маъносида ишлатилган, Муҳаммад алайҳиссаломга нозил қилинган «Қуръон» маъносида эмас. Довуд алайҳиссаломнинг ўқийдиган китоби Забур ёки Таврот бўлган. Бу ҳолат у кишига берилган мўъжизалардан саналади.
1072/13 – بَاب: قَوْلِ اللهِ تَعَالَى:
ﮋﭼ ﭽ ﭾﭿ ﮀ ﮁﮂ ﮃ ﮄﮊ
1072.13-Боб.
Аллоҳ таолонинг «ва довудга Сулаймонни ҳадя
қилдик. У қандай яхши банда! албатта,
у аввобдир», деган сўзи ҳақида*
1396/3426 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّهُ سَـمِعَ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم يَقُولُ: مَثَلِي وَمَثَلُ النَّاسِ، كَمَثَلِ رَجُلٍ اسْتَوْقَدَ نَارًا، فَجَعَلَ الْفَرَاشُ وَهَذِهِ الدَّوَابُّ تَقَعُ فِي النَّارِ.
1397/3427 – وَقَالَ: كَانَتِ امْرَأَتَانِ مَعَهُمَا ابْنَاهُمَا، جَاءَ الذِّئْبُ فَذَهَبَ بِابْنِ إِحْدَاهُمَا، فَقَالَتْ صَاحِبَتُهَا: إِنـَّمَا ذَهَبَ بِابْنِكِ، وَقَالَتِ الْأُخْرَى: إِنّـَمَا ذَهَبَ بِابْنِكِ، فَتَحَاكَمَتَا إِلَى دَاوُدَ، فَقَضَى بِهِ لِلْكُبْرَى، فَخَرَجَتَا عَلَى سُلَيْمَانَ بْنِ دَاوُدَ فَأَخْبَرَتَاهُ، فَقَالَ: ائْتُونِي بِالسِّكِّينِ أَشُقُّهُ بَيْنَهُمَا، فَقَالَتِ الصُّغْرَى: لَا تَفْعَلْ يَرْحَمُكَ اللهُ، هُوَ ابْنُهَا، فَقَضَى بِهِ لِلصُّغْرَى.
1396.3426, 3427. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳунинг айтишича, у киши Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг бундай деяётганларини эшитган экан:
«Мен билан одамларнинг мисоли олов ёққан киши ва оловга туша бошлаган капалаклар ва мана бу ҳашаротларга ўхшайди».
Ва дедилар: «Иккита аёл бор эди, ҳар иккисининг ёнида ўғли бор эди. Бўри келиб, улардан бирининг ўғлини олиб кетди. Шунда (ўша аёлнинг) шериги: «У сенинг ўғлингни олиб кетди», деди. Иккинчиси эса: «Йўқ, сенинг ўғлингни олиб кетди», деди. Икковлари Довуднинг олдига ўрталарида ҳукм чиқаришини сўраб боришди. У уни (болани) каттасига ҳукм қилиб берди. Иккови Сулаймон ибн Довуднинг олдига чиқиб, унга воқеани айтиб беришди. Шунда у: «Менга пичоқ келтиринг! Уни икковига бўлиб бераман», деди. Шунда кичиги: «Аллоҳ сенга раҳм қилсин, ундай қилма! Бу унинг ўғли (бўлақолсин)», деди. Шунда (Сулаймон) уни кичигига ҳукм қилиб берди».
Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу айтади: «Аллоҳга қасамки, мен «ас-сиккиину» сўзини ўша куни эшитдим, биз уни «ал-мудйату» дер эдик».*
* Гап ҳадисдаги «пичоқ» деб ўгирилган сўз ҳақида кетяпти.
1073/14 – بَاب: ﮋﮢ ﮣ ﮤ ﮥ ﮦ ﮧ
ﮨ ﮩ ﮪ ﮫ ﮬ ﮭﮊ
1073.14-БОБ.
«ЭСЛА, ВАҚТИКИ, ФАРИШТАЛАР ДЕДИЛАР: «ЭЙ МАРЯМ,
АЛБАТТА, АЛЛОҲ СЕНИ софлади, ПОКЛАДИ ВА БУТУН
ОЛАМДАГИ АЁЛЛАР УЗРА сайЛАБ ОЛДИ»
1398/3432 – عَنْ عَلِيٍّ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: سَـمِعْتُ رَسُولَ الله صلى الله عليه وسلم يَقُولُ: خَيْرُ نِسَائِهَا مَرْيَمُ ابْنَةُ عِمْرَانَ، وَخَيْرُ نِسَائِهَا خَدِيجَةُ.
1398.3432. Алий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «(Ўша замон) аёлларининг энг яхшиси Марям бинт Имрон, (бу умматнинг) энг яхши аёли Хадижадир», деганларини эшитганман».
1399/3434 – عَنْ أبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: سَـمِعْتُ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم يَقُولُ: نِسَاءُ قُرَيْشٍ خَيْرُ نِسَاءٍ رَكِبْنَ الْإِبِلَ، أَحْنَاهُ عَلَى طِفْلٍ، وَأَرْعَاهُ عَلَى زَوْجٍ فِي ذَاتِ يَدِهِ.
1399.3434. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг шундай деяётганларини эшитдим: «Қурайш аёллари туя минган аёлларнинг энг яхшисидир, болага жуда меҳрибон, эрнинг молига ўта риоякордир».
Абу Ҳурайра бунинг кетидан: «Марям бинт Имрон ҳеч қачон туя минмаган», деди.
1074/15 – بَاب: قَوْلِهِ تَعَالَى: ﮋﭑ ﭒ ﭓ ﭔ ﭕ
ﭖ... ﮍﮊ
1074.15-БОБ.
АЛЛОҲ АЙТАДИ: «ЭЙ АҲЛИ КИТОБЛАР! ДИНИНГИЗДА ҲАДДАН
ОШМАНГ... ВАКИЛЛИККА АЛЛОҲНИНГ ЎЗИ КИФОЯ ҚИЛур».
1400/3435 - عَنْ عُبَادَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: مَنْ شَهِدَ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ وَحْدَهُ لَا شَرِيكَ لَهُ، وَأَنَّ مُحَمَّدًا عَبْدُهُ وَرَسُولُهُ، وَأَنَّ عِيسَى عَبْدُ اللهِ وَرَسُولُهُ، وَكَلِمَتُهُ أَلْقَاهَا إِلَى مَرْيَمَ وَرُوحٌ مِنْهُ، وَالْجَنَّةُ حَقٌّ، وَالنَّارُ حَقٌّ، أَدْخَلَهُ اللهُ الْجَنَّةَ عَلَى مَا كَانَ مِنَ الْعَمَلِ.
1400.3435. Убода розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ким «Ёлғиз Аллоҳдан ўзга илоҳ йўқ, Унинг шериги йўқдир, Муҳаммад Унинг бандаси ва Расулидир. Ийсо Аллоҳнинг бандаси, расули ва Марямга илқо қилган «калима»си ҳамда Ўзидан бўлган руҳдир. Жаннат ҳақ, дўзах ҳам ҳақ», деб гувоҳлик берса, қилган амалининг нималигига қараб, Аллоҳ уни жаннатга киритади», дедилар».
Валид айтади: «Ибн Жобир бизга Умайрдан ривоят қилиб, сўзлаб бердики, Жунода* «Жаннатнинг саккиз эшигидан қайси бирини хоҳласа»ни қўшимча қилган экан».
* Жунода – ҳадисни Убода розияллоҳу анҳудан ривоят қилган ровий. У бошқа ривоятда ҳадиснинг мазкур қисмини ҳам қўшимча қилган экан.
1075/1648 - بَابٌ ﮋﭳ ﭴ ﭵ ﭶ ﭷ ﭸ ﭹ ﭺﮊ
1075.1648-БОБ.
«КИТОБДА МАРЯМНИ ЭСЛА. У ЎШАНДА
ЎЗ АҲЛИДАН АЖРАБ ЧИҚҚАН ЭДИ»
1401/3436 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ:رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: لَمْ يَتَكَلَّمْ فِي الْمَهْدِ إِلَّا ثَلَاثَةٌ: عِيسَى، وَكَانَ فِي بَنِي إِسْرَائِيلَ رَجُلٌ يُقَالُ لَهُ جُرَيْجٌ، كَانَ يُصَلِّي، جَاءَتْهُ أُمُّهُ فَدَعَتْهُ، فَقَالَ: أُجِيبُهَا أَوْ أُصَلِّي؟ فَقَالَتِ: اللَّهُمَّ لَا تُمِتْهُ حَتَّى تُرِيَهُ وُجُوهَ الْمُومِسَاتِ، وَكَانَ جُرَيْجٌ فِي صَوْمَعَتِهِ، فَتَعَرَّضَتْ لَهُ امْرَأَةٌ وَكَلَّمَتْهُ فَأَبَى، فَأَتَتْ رَاعِيًا فَأَمْكَنَتْهُ مِنْ نَفْسِهَا، فَوَلَدَتْ غُلَامًا، فَقَالَتْ: مِنْ جُرَيْجٍ، فَأَتَوْهُ فَكَسَرُوا صَوْمَعَتَهُ وَأَنْزَلُوهُ وَسَبُّوهُ، فَتَوَضَّأَ وَصَلَّى ثُمَّ أَتَى الْغُلَامَ، فَقَالَ: مَنْ أَبُوكَ يَا غُلَامُ؟ قَالَ: الرَّاعِي، قَالُوا: نَبْنِي صَوْمَعَتَكَ مِنْ ذَهَبٍ؟ قَالَ: لَا، إِلَّا مِنْ طِينٍ. وَكَانَتِ امْرَأَةٌ تُرْضِعُ ابْنًا لَهَا مِنْ بَنِي إِسْرَائِيلَ، فَمَرَّ بِهَا رَجُلٌ رَاكِبٌ ذُو شَارَةٍ، فَقَالَتِ: اللَّهُمَّ اجْعَلِ ابْنِي مِثْلَهُ، فَتَرَكَ ثَدْيَهَا يَـمَصُّهُ وَأَقْبَلَ عَلَى الرَّاكِبِ، فَقَالَ: اللَّهُمَّ لَا تَجْعَلْنِي مِثْلَهُ، ثُمَّ أَقْبَلَ عَلَى ثَدْيِهَا يَـمَصُّهُ،- قَالَ أَبُو هُرَيْرَةَ: كَأَنِّي أَنْظُرُ إِلَى النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم يَـمَصُّ إِصْبَعَهُ - ثُمَّ مُرَّ بِأَمَةٍ، فَقَالَتِ: اللَّهُمَّ لَا تَجْعَلِ ابْنِي مِثْلَ هَذِهِ، فَتَرَكَ ثَدْيَهَا، فَقَالَ: اللَّهُمَّ اجْعَلْنِي مِثْلَهَا، فَقَالَتْ: لِمَ ذَاكَ؟ فَقَالَ: الرَّاكِبُ جَبَّارٌ مِنَ الْجَبَابِرَةِ، وَهَذِهِ الْأَمَةُ يَقُولُونَ: سَرَقْتِ، زَنَيْتِ وَلَمْ تَفْعَلْ.
1401.3436. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам дедилар: «Бешикда фақат учтаси гапирган:
Ийсо;
Бану Исроилда Журайж деган киши бор эди. У намоз ўқиётган эди, онаси келиб қолиб, уни чақирди. У унга жавоб берсаммикан ёки намоз ўқийверсаммикан, деб қолди. Шунда онаси: «Аллоҳим! Унга фоҳишаларнинг юзини кўрсатмагунингча ўлдирма», деди. Журайж ўз узлатгоҳида эди. Бир аёл унга рўбарў келиб, гап отган эди, (Журайж) кўнмади. Шунда аёл бир чўпоннинг олдига бориб, унга ўзини топширди ва бир бола туғиб, «Бу Журайждан бўлган», деди. Шунда унинг олдига келиб, узлатгоҳини бузиб ташлашди, ўзини тушириб юборишди ва ҳақоратлашди. Шунда у таҳорат олиб, намоз ўқиди. Сўнгра боланинг олдига келиб: «Отанг ким, эй бола?» деди. У: «Чўпон», деди. (Шундан кейин) одамлар: «Узлатгоҳингни олтиндан қуриб берамиз», дейишди. У: «Йўқ, фақат лойдан (қурасиз)», деди;
Бану Исроиллик бир аёл ўғлини эмизаётган эди, унинг олдидан бир кўркам отлиқ киши ўтиб қолди. Аёл: «Аллоҳим, ўғлимни шунга ўхшатгин», деди. Шунда бола унинг кўкрагини ташлаб, отлиққа бурилди-да: «Аллоҳим, мени унга ўхшатиб қўймагин», деди. Сўнг яна (онасининг) кўкрагига бурилиб, уни сўра бошлади. – Абу Ҳурайра: «Мен Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ўз бармоқларини сўраётганларини кўриб тургандекман ҳамон кўз ўнгимда», деди. – Кейин бир чўри олиб ўтилди. Аёл: «Аллоҳим, ўғлимни мана шунга ўхшатиб қўймагин», деди. Шунда бола унинг кўкрагини ташлади-да: «Аллоҳим, мени шунга ўхшатгин», деди. Шунда аёл: «Нима учун?» деди. (Бола): «Отлиқ зўравонлардан бири эди. Мана бу чўрига эса: «Ўғрилик қилгансан, зино қилгансан», дейишяпти, бироқ у бундай қилмаган», деди».
1402/3438 - عَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: قَالَ رَسُول الله صلى الله عليه وسلم: رَأَيْتُ عِيسَى وَمُوسَى وَإِبْرَاهِيمَ، فَأَمَّا عِيسَى فَأَحْمَرُ جَعْدٌ عَرِيضُ الصَّدْرِ، وَأَمَّا مُوسَى فَآدَمُ جَسِيمٌ سَبْطٌ، كَأَنَّهُ مِنْ رِجَالِ الزُّطِّ.
.14023438. Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ийсо, Мусо ва Иброҳимларни кўрдим. Ийсо қизғиш, жингалак сочли, кенг кўкракли одам экан. Мусо эса қорачадан келган, жуссадор, силлиқ сочли одам экан. Худди зутт* кишилардек», дедилар».
* Зутт – бўйдор, қорамағиз кишилар тоифаси.
1403/3440 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ، قَالَ صلى الله عليه وسلم: أَرَانِي اللَّيْلَةَ عِنْدَ الْكَعْبَةِ فِي الْمَنَامِ، فَإِذَا رَجُلٌ آدَمُ كَأَحْسَنِ مَا يُرَى مِنْ أُدْمِ الرِّجَالِ، تَضْرِبُ لِمَّتُهُ بَيْنَ مَنْكِبَيْهِ، رَجِلُ الشَّعَرِ، يَقْطُرُ رَأْسُهُ مَاءً، وَاضِعًا يَدَيْهِ عَلَى مَنْكِبَيْ رَجُلَيْنِ وَهْوَ يَطُوفُ بِالْبَيْتِ، فَقُلْتُ: مَنْ هَذَا؟ فَقَالُوا: هَذَا الْمَسِيحُ ابْنُ مَرْيَمَ، ثُمَّ رَأَيْتُ رَجُلًا وَرَاءَهُ جَعْدًا قَطَطًا، أَعْوَرَ عَيْنِ الْيُمْنَى، كَأَشْبَهِ مَنْ رَأَيْتُ بِابْنِ قَطَنٍ، وَاضِعًا يَدَيْهِ عَلَى مَنْكِبَيْ رَجُلٍ يَطُوفُ بِالْبَيْتِ، فَقُلْتُ: مَنْ هَذَا؟ قَالُوا: الْمَسِيحُ الدَّجَّالُ.
1403, 3440. Абдуллоҳ розияллоҳу анҳу айтади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам бир куни одамлар орасида масиҳ дажжол ҳақида гапира туриб, бундай дедилар: «Албатта, Аллоҳ ундай эмас. Ҳой, билиб қўйинглар! Албатта, масиҳ дажжолнинг ўнг кўзи йўқдир. Унинг кўзи худди бўртиб чиққан узум донасига ўхшайди.
Бир Бу кеча Каъба олдида уйқуда ўзимни кўрдим. Қарасам, қорачадан келган бир киши турибди. У қорачадан келган одамларнинг энг гўзали эди. Кокили икки елкасининг ўртасига тушган, сочлари тарам-тарам. Бошидан сув томчилаб турибди. У икки кишининг елкасига қўлини қўйиб олиб, Байтни тавоф қилмоқда. «Бу ким?» дедим. «Бу Масиҳ ибн Марям», дейишди. Кейин унинг ортида сочи ўта жингалак, ўнг кўзи йўқ кимсани кўрдим. Кўрганларимдан унга энг ўхшаши Ибн Қатандир. У бир кишининг елкасига қўлини қўйиб олиб, Байтни тавоф қилмоқда. «Бу ким?» дедим. «Масиҳ дажжол», дейишди».
1403أ/3441 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ فِي رِوَايَةٍ أُخْرَى، قَالَ: لَا وَالله،ِ مَا قَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم لِعِيسَى أَحْمَرُ، وَلَكِنْ قَالَ: بَيْنَمَا أَنَا نَائِمٌ أَطُوفُ بِالْكَعْبَةِ، فَإِذَا رَجُلٌ آدَمُ، سَبْطُ الشَّعَرِ، يُهَادَى بَيْنَ رَجُلَيْنِ، يَنْطِفُ رَأْسُهُ مَاءً، أَوْ يُهَرَاقُ رَأْسُهُ مَاءً، فَقُلْتُ: مَنْ هَذَا؟ قَالُوا: ابْنُ مَرْيَمَ، فَذَهَبْتُ أَلْتَفِتُ، فَإِذَا رَجُلٌ أَحْمَرُ جَسِيمٌ، جَعْدُ الرَّأْسِ، أَعْوَرُ عَيْنِهِ الْيُمْنَى، كَأَنَّ عَيْنَهُ عِنَبَةٌ طَافِيَةٌ، قُلْتُ: مَنْ هَذَا؟ قَالُوا: هَذَا الدَّجَّالُ، وَأَقْرَبُ النَّاسِ بِهِ شَبَهًا ابْنُ قَطَنٍ.
1403А/3441. Солим отасидан ривоят қилади:
«Йўқ! Аллоҳга қасамки, Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам Ийсони қизил деб айтмаганлар, лекин бундай деганлар: «Тушимда Каъбани тавоф қилаётган эканман. Қарасам, қорачадан келган, сочи силлиқ бир киши икки кишининг ўртасида, уларга суяниб олган. Бошидан сув томиб турарди [ёки бошидан сув қуйилиб турарди]. «Бу ким?» дедим. «Ибн Марям», дейишди. Яхшироқ ўгирилиб қарасам, қизғиш, жуссадор, жингалаксоч, ўнг кўзи йўқ бир киши ҳам бор экан. Унинг кўзи худди бўртиб чиққан узум донасига ўхшайди. «Бу ким?» дедим. «Бу дажжол», дейишди. Унга энг кўп ўхшайдиган одам Ибн Қатандир».
Зуҳрий: «У (Ибн Қатан) жоҳилият даврида вафот этган хузоъалик киши эди», деган.
1404/3442 – عَنْ أبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: سَـمِعْتُ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم يَقُولُ: أَنَا أَوْلَى النَّاسِ بِابْنِ مَرْيَمَ، وَالْأَنْبِيَاءُ أَوْلَادُ عَلَّاتٍ، لَيْسَ بَيْنِي وَبَيْنَهُ نَبِيّ.ٌ
.14043442. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Мен Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «Ибн Марямга энг яқин одам менман. Анбиёлар кундошларнинг болаларидир. Мен билан унинг орасида бирор набий йўқ», деяётганларини эшитдим».
1404أ/3443 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم أَنَا أَوْلَى النَّاسِ بِعِيسَى ابْنِ مَرْيَمَ فِي الدُّنْيَا وَالْآخِرَةِ، وَالْأَنْبِيَاءُ إِخْوَةٌ لِعَلَّاتٍ، أُمَّهَاتُهُمْ شَتَّى وَدِينُهُمْ وَاحِدٌ.
1404А/3443. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Дунёю охиратда Ийсо ибн Марямга энг яқин одам менман. Анбиёлар кундошлардан туғилган биродарлардир, оналари бошқа-бошқа, динлари эса бирдир», дедилар».
1405/3444 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: رَأَى عِيسَى ابْنُ مَرْيَمَ رَجُلًا يَسْرِقُ، فَقَالَ لَهُ: أَسَرَقْتَ؟ قَالَ: كَلَّا، وَاللهِ الَّذِي لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ، فَقَالَ عِيسَى: آمَنْتُ بِاللهِ، وَكَذَّبْتُ عَيْنِي.
.14053444. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ийсо ибн Марям ўғрилик қилаётган бир кишини кўриб қолиб, унга: «Ўғрилик қилдингми?» деди. У: «Йўқ, Ўзидан бошқа илоҳ бўлмаган Аллоҳга қасам», деди. Шунда Ийсо: «Аллоҳга иймон келтирдим ва кўзимни ёлғончига чиқардим», деди», дедилар».
Изоҳ: Ҳадисда баён қилинган воқеада Ийсо алайҳиссалом бир кишининг ўғрилик қилганини кўриб, бу ўғриликми-йўқми деб, аниқлаш учун ундан бу ҳақда сўраган бўлишлари мумкин. Лекин у киши Аллоҳнинг номи билан қасам ичиб, буни инкор қилгач, Ийсо алайҳиссалом «Бу киши Аллоҳнинг номи билан қасам ичди, демак, ёлғон гапирмаяпти» деган маънода «Аллоҳга иймон келтирдим ва кўзимни ёлғончига чиқардим», деган эканлар, яъни Аллоҳнинг номи ўртага қўйилганда Ийсо алайҳиссалом У Зотнинг ҳаққи-ҳурмати учун ўша одамнинг сўзини тасдиқлаган эканлар.
1406/3445 – عَنْ عُمَرَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: سـَمِعْتُ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم يَقُولُ: لَا تُطْرُونِي كَمَا أَطْرَتِ النَّصَارَى ابْنَ مَرْيَمَ، فَإِنَّمَا أَنَا عَبْدُهُ، فَقُولُوا: عَبْدُ اللهِ وَرَسُولُهُ.
.14063445. Умар розияллоҳу анҳу минбарда туриб, бундай дедилар:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «Мени насоролар Ибн Марямни кўкларга кўтариб мақтагани каби мақтаманглар. Чунки мен У Зотнинг бандасиман, холос. Шу боис «Аллоҳнинг бандаси ва Расули», денглар», деяётганларини эшитганман».
1406/3445 – عَنْ عُمَرَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: سـَمِعْتُ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم يَقُولُ: لَا تُطْرُونِي كَمَا أَطْرَتِ النَّصَارَى ابْنَ مَرْيَمَ، فَإِنَّمَا أَنَا عَبْدُهُ، فَقُولُوا: عَبْدُ اللهِ وَرَسُولُهُ.
.14063445. Умар розияллоҳу анҳу минбарда туриб, бундай дедилар:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «Мени насоролар Ибн Марямни кўкларга кўтариб мақтагани каби мақтаманглар. Чунки мен У Зотнинг бандасиман, холос. Шу боис «Аллоҳнинг бандаси ва Расули», денглар», деяётганларини эшитганман».
1076/17 – بَاب: نُزُولِ عِيسَى ابْنِ مَرْيَمَ عَلَيْهِمَا السَّلَامُ
1076.17-Боб.
Ийсо ибн Марям алайҳимассаломнинг тушиши ҳақида
1407/3449 – عَنْ أبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: كَيْفَ أَنْتُمْ إِذَا نَزَلَ ابْنُ مَرْيَمَ فِيكُمْ، وَإِمَامُكُمْ مِنْكُمْ.
.14073449. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ибн Марям орангизга тушганида ва имомингиз ўзингиздан бўлганда, ҳолингиз қандай бўлар экан?!» дедилар».
1077/18 – بَاب: مَا ذُكِرَ عَنْ بَنِي إِسْرَائِيلَ
1077.18-Боб.
Бану Исроил хусусида айтилган нарсалар ҳақида
1408/3450 – عَنْ حُذَيْفَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: سَـمِعْتُ رَسُولَ الله صلى الله عليه وسلم يَقُولُ: إِنَّ مَعَ الدَّجَّالِ إِذَا خَرَجَ مَاءً وَنَارًا، فَأَمَّا الَّذِي يَرَى النَّاسُ أَنَّهَا النَّارُ فَمَاءٌ بَارِدٌ، وَأَمَّا الَّذِي يَرَى النَّاسُ أَنَّهُ مَاءٌ بَارِدٌ فَنَارٌ تُحْرِقُ، فَمَنْ أَدْرَكَ مِنْكُمْ فَلْيَقَعْ فِي الَّذِي يَرَى أَنَّهَا نَارٌ، فَإِنَّهُ عَذْبٌ بَارِدٌ.
.14083450 Рибъий ибн Ҳирошдан ривоят қилинади:
«Уқба ибн Амр Ҳузайфага: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан эшитганларингни бизга ҳам айтиб бермайсанми?» деди. У: «Мен у зотнинг «Албатта, дажжол чиққан пайтда у билан сув ва олов бўлади. Аммо одамларга олов бўлиб кўринаётган нарса совуқ сувдир. Одамларга совуқ сув бўлиб кўринаётган нарса эса куйдирувчи ўтдир. Бас, сизлардан ким ўшани топса, ўзига ўт бўлиб кўринаётган нарсага тушсин, чунки у чучук ва совуқ (сувдир)», деяётганларини эшитганман», деди».
1409/3452 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ الله صلى الله عليه وسلم: إِنَّ رَجُلًا حَضَرَهُ الْمَوْتُ، فَلَمَّا يَئِسَ مِنَ الْحَيَاةِ أَوْصَى أَهْلَهُ: إِذَا أَنَا مُتُّ فَاجْمَعُوا لِي حَطَبًا كَثِيرًا، وَأَوْقِدُوا فِيهِ نَارًا، حَتَّى إِذَا أَكَلَتْ لَحْمِي وَخَلَصَتْ إِلَى عَظْمِي فَامْتَحَشَتْ، فَخُذُوهَا فَاطْحَنُوهَا، ثُمَّ انْظُرُوا يَوْمًا رَاحًا فَاذْرُوهُ فِي الْيَمِّ، فَفَعَلُوا، فَجَمَعَهُ فَقَالَ لَهُ: لِمَ فَعَلْتَ ذَلِكَ؟ قَالَ: مِنْ خَشْيَتِكَ، فَغَفَرَ اللهُ لَهُ.
«Мен яна у зотнинг шундай деяётганларини эшитганман: «Бир кишига ўлим келди. У ҳаётдан умидини узгач, аҳлига васият қилди: «Мен ўлсам, мен учун кўп ўтин тўплаб, уни ёқинглар. (Олов) гўштимни еб битириб, суягимга ўтиб, қовжираб битганимда, уни олиб, янчинглар, сўнгра шамолли бир кунни кутиб, уни (хокимни) денгизга сочиб юборинглар», деди. Шундай қилишди. Кейин У Зот уни(нг хокини) тўплади-да, унга: «Нега бундай қилдинг?» деди. У: «Сендан қўрқиб», деди. Шунда Аллоҳ уни мағфират қилди».
1410/3455 – عَنْ أبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: كَانَتْ بَنُو إِسْرَائِيلَ تَسُوسُهُمُ الْأَنْبِيَاءُ، كُلَّمَا هَلَكَ نَبِيٌّ خَلَفَهُ نَبِيٌّ، وَإِنَّهُ لَا نَبِيَّ بَعْدِي، وَسَيَكُونُ خُلَفَاءُ فَيَكْثُرُونَ. قَالُوا: فَمَا تَأْمُرُنَا؟ قَالَ: فُوا بِبَيْعَةِ الْأَوَّلِ فَالْأَوَّلِ، أَعْطُوهُمْ حَقَّهُمْ، فَإِنَّ اللهَ سَائِلُهُمْ عَمَّا اسْتَرْعَاهُمْ.
.14103455. Абу Ҳозим айтади:
«Абу Ҳурайранинг ҳузурида беш йил ўтирдим. Унинг Набий соллаллоҳу алайҳи васалламдан ривоят қилиб, бундай сўзлаб берганини эшитдим:
«У зот: «Бану Исроилни анбиёлар бошқарар эди. Ҳар сафар бирор набий ўлса, унинг ўрнига бир набий қолар эди. Албатта, мендан кейин набий йўқ, фақат халифалар бўлади. Улар кўп бўлишади», дедилар. «Унда бизни нимага буюрасиз?» дейишди. У зот: «Биринчи байъатга ва кейингисининг ҳам биринчисига вафо қилинглар. Уларнинг ҳақларини адо этинглар. Аллоҳ уларнинг қўл остига топширган нарсалари хусусида уларни сўроқ қилади», дедилар».
1411/3456 - عَنْ أَبِي سَعِيدٍ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ النَّبِيَّصلى الله عليه وسلم قَالَ: لَتَتَّبِعُنَّ سَنَنَ مَنْ قَبْلَكُمْ شِبْرًا بِشِبْرٍ، وَذِرَاعًا بِذِرَاعٍ، حَتَّى لَوْ سَلَكُوا جُحْرَ ضَبٍّ لَسَلَكْتُمُوهُ.». قُلْنَا: يَا رَسُولَ اللهِ، الْيَهُودَ وَالنَّصَارَى؟ قَالَ: فَمَنْ؟
.14113456. Абу Саъид розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Албатта, сизлар Ҳали ўзингиздан олдингиларнинг йўлига қаричма-қарич, зироъма-зироъ* эргашасизлар. Агар улар зоббнинг* инига киришса, сизлар ҳам унга кирасизлар», дедилар. Биз: «Эй Аллоҳнинг Расули, яҳудий ва насороларгами?» дедик. У зот: «Бўлмаса кимга?» дедилар».
* Зироъ – қадимги узунлик ўлчовларидан бўлиб, ўрта бўйли одамнинг тирсагидан бармоқ учигача бўлган оралиққа қиёсан олинган. Зироъ бугунги ўлчовда 46,2 смга тўғри келади.
* Зобб судралиб юрувчи ўтхўр ҳайвонлардан бўлиб, иссиқ ўлкаларда яшайди. Эчкемарга ўхшаш бўлгани учун унинг номи баъзи таржималарда хато равишда эчкемар ёки калтакесак деб ўгирилган. Зобб Арабистон ярим оролида кўп учрайди. Узунлиги ярим метр атрофида бўлади. Кўриниши ва шакли хунук, боши кичкина, бўйни калта, думи узун. Ранги қорамтир кулранг. Семирса, кўкраги сарғаяди. Тухумини қумга кўяди. Тухум қўйганидан қирқ кун ўтиб, бола очади. Ўсимликлар билан озиқланади. Араблар уни овлашга ва тановул қилишга ўч бўлишади. Ҳозирда Арабистон ярим оролидаги баъзи бозорларда зобб тиригича килолаб сотилади.
1412/3461 - عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ عَمْرٍو: أَنَّ النَّبِيَّصلى الله عليه وسلم قَالَ: بَلِّغُوا عَنِّي وَلَوْ آيَةً، وَحَدِّثُوا عَنْ بَنِي إِسْرَائِيلَ وَلَا حَرَجَ، وَمَنْ كَذَبَ عَلَيَّ مُتَعَمِّدًا فَلْيَتَبَوَّأْ مَقْعَدَهُ مِنَ النَّارِ.
.14123461. Абдуллоҳ ибн Амр розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Мендан бир оятни бўлса ҳам етказинглар. Бану Исроил ҳақида эса сўзлайверинглар, танглик йўқ. Ким менга нисбатан қасддан ёлғон тўқиса, дўзахдан жойини олаверсин», дедилар».
1413/3462 - عَنْ أبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ:أنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: إِنَّ الْيَهُودَ وَالنَّصَارَى لَا يَصْبُغُونَ، فَخَالِفُوهُمْ.
.14133462. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу айтади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Яҳудий ва насоролар (соч-соқолларини) бўяшмайди, сизлар уларга хилоф иш қилинглар», дедилар».
1414/3463 - عَنْ جُنْدُبِ بْنِ عَبْدِ الله رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: كَانَ فِيمَنْ كَانَ قَبْلَكُمْ رَجُلٌ بِهِ جُرْحٌ، فَجَزِعَ، فَأَخَذَ سِكِّينًا فَحَزَّ بِهَا يَدَهُ، فَمَا رَقَأَ الدَّمُ حَتَّى مَاتَ، قَالَ اللهُ تَعَالَى: بَادَرَنِي عَبْدِي بِنَفْسِهِ، حَرَّمْتُ عَلَيْهِ الْجَنَّةَ.
.14143463. Ҳасандан ривоят қилинади:
«Жундуб ибн Абдуллоҳ мана бу масжидда бизга ҳадис айтиб берганди. У ҳадис айтганидан буён унутганимиз ҳам йўқ, Жундуб Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга нисбатан ёлғон тўқиган, деб ҳам қўрқмаймиз. У шундай деган эди: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам дедилар: «Сизлардан аввалгилар ичида бир киши бўлиб, унинг жароҳати бор эди. У бетоқат бўлиб, бир пичоқни олди-да, у билан қўлини қирқиб ташлади. Натижада қони тўхтамай, ўлди. Аллоҳ таоло: «Бандам ўз жонига нисбатан Мендан илдамлаб, шошиб қўйди, унга жаннатни ҳаром қилдим», деди».
1415/3464 – عَنْ أبِي هُرَيْرَةَرَضِيَ الله عَنْهُ أنَّهُ سَمِعَ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم يَقُولُ: إِنَّ ثَلَاثَةً فِي بَنِي إِسْرَائِيلَ: أَبْرَصَ وَأَقْرَعَ وَأَعْمَى، بَدَا لِلَّهِ أَنْ يَبْتَلِيَهُمْ، فَبَعَثَ إِلَيْهِمْ مَلَكًا، فَأَتَى الْأَبْرَصَ فَقَالَ: أَيُّ شَيْءٍ أَحَبُّ إِلَيْكَ؟ قَالَ: لَوْنٌ حَسَنٌ، وَجِلْدٌ حَسَنٌ، قَدْ قَذِرَنِيَ النَّاسُ، قَالَ: فَمَسَحَهُ فَذَهَبَ عَنْهُ، فَأُعْطِيَ لَوْنًا حَسَنًا، وَجِلْدًا حَسَنًا، فَقَالَ: أَيُّ الْمَالِ أَحَبُّ إِلَيْكَ؟ قَالَ: الْإِبِلُ، فَأُعْطِيَ نَاقَةً عُشَرَاءَ، فَقَالَ: يُبَارَكُ لَكَ فِيهَا. وَأَتَى الْأَقْرَعَ فَقَالَ: أَيُّ شَيْءٍ أَحَبُّ إِلَيْكَ؟ قَالَ: شَعَرٌ حَسَنٌ، وَيَذْهَبُ عَنِّي هَذَا، قَدْ قَذِرَنِيَ النَّاسُ، قَالَ: فَمَسَحَهُ فَذَهَبَ، وَأُعْطِيَ شَعَرًا حَسَنًا، قَالَ: فَأَيُّ الْمَالِ أَحَبُّ إِلَيْكَ؟ قَالَ: الْبَقَرُ، قَالَ: فَأَعْطَاهُ بَقَرَةً حَامِلًا، وَقَالَ: يُبَارَكُ لَكَ فِيهَا. وَأَتَى الْأَعْمَى فَقَالَ: أَيُّ شَيْءٍ أَحَبُّ إِلَيْكَ؟ قَالَ: يَرُدُّ اللهُ إِلَيَّ بَصَرِي، فَأُبْصِرُ بِهِ النَّاسَ، قَالَ: فَمَسَحَهُ فَرَدَّ اللهُ إِلَيْهِ بَصَرَهُ، قَالَ: فَأَيُّ الْمَالِ أَحَبُّ إِلَيْكَ؟ قَالَ: الْغَنَمُ، فَأَعْطَاهُ شَاةً وَالِدًا، فَأُنْتِجَ هَذَانِ وَوَلَّدَ هَذَا، فَكَانَ لِهَذَا وَادٍ مِنْ إِبِلٍ، وَلِهَذَا وَادٍ مِنْ بَقَرٍ، وَلِهَذَا وَادٍ مِنَ الْغَنَمِ، ثُمَّ إِنَّهُ أَتَى الْأَبْرَصَ فِي صُورَتِهِ وَهَيْئَتِهِ، فَقَالَ: رَجُلٌ مِسْكِينٌ، تَقَطَّعَتْ بِيَ الْحِبَالُ فِي سَفَرِي، فَلَا بَلَاغَ الْيَوْمَ إِلَّا بِاللهِ ثُمَّ بِكَ، أَسْأَلُكَ بِالَّذِي أَعْطَاكَ اللَّوْنَ الْحَسَنَ وَالْجِلْدَ الْحَسَنَ وَالْمَالَ، بَعِيرًا أَتَبَلَّغُ عَلَيْهِ فِي سَفَرِي. فَقَالَ لَهُ: إِنَّ الْحُقُوقَ كَثِيرَةٌ، فَقَالَ لَهُ: كَأَنِّي أَعْرِفُكَ، أَلَمْ تَكُنْ أَبْرَصَ يَقْذَرُكَ النَّاسُ فَقِيرًا فَأَعْطَاكَ اللهُ؟ فَقَالَ: لَقَدْ وَرِثْتُ لِكَابِرٍ عَنْ كَابِرٍ، فَقَالَ: إِنْ كُنْتَ كَاذِبًا فَصَيَّرَكَ اللهُ إِلَى مَا كُنْتَ، وَأَتَى الْأَقْرَعَ فِي صُورَتِهِ وَهَيْئَتِهِ، فَقَالَ لَهُ مِثْلَ مَا قَالَ لِهَذَا، فَرَدَّ عَلَيْهِ مِثْلَ مَا رَدَّ عَلَيْهِ هَذَا، فَقَالَ: إِنْ كُنْتَ كَاذِبًا فَصَيَّرَكَ اللهُ إِلَى مَا كُنْتَ. وَأَتَى الْأَعْمَى فِي صُورَتِهِ، فَقَالَ: رَجُلٌ مِسْكِينٌ وَابْنُ سَبِيلٍ، وَتَقَطَّعَتْ بِيَ الْحِبَالُ فِي سَفَرِي، فَلَا بَلَاغَ الْيَوْمَ إِلَّا بِاللهِ ثُمَّ بِكَ، أَسْأَلُكَ بِالَّذِي رَدَّ عَلَيْكَ بَصَرَكَ شَاةً أَتَبَلَّغُ بِهَا فِي سَفَرِي، فَقَالَ: قَدْ كُنْتُ أَعْمَى فَرَدَّ اللهُ بَصَرِي، وَفَقِيرًا فَقَدْ أَغْنَانِي، فَخُذْ مَا شِئْتَ، فَوَاللهِ لَا أَجْهَدُكَ الْيَوْمَ بِشَيْءٍ أَخَذْتَهُ لِلَّهِ، فَقَالَ: أَمْسِكْ مَالَكَ، فَإِنَّمَا ابْتُلِيتُمْ، فَقَدْ رَضِيَ اللهُ عَنْكَ، وَسَخِطَ عَلَى صَاحِبَيْكَ.
.14153464. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу сўзлаб берди:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг шундай деяётганларини эшитганман: «Аллоҳ Бану Исроилдан учтасини – пес, кал ва кўрни синамоқчи бўлиб, уларга бир фариштани юборди. У песга келиб: «Сен учун энг суюкли нарса нима?» деди. У: «Чиройли ранг ва чиройли тери. Одамлар мендан жирканадиган бўлиб қолди», деди. Шунда (фаришта) уни силаган эди, ундан (песлик) кетиб, унга чиройли ранг ва чиройли тери ато этилди. Кейин (фаришта): «Сен учун энг суюкли мулк нима?» деди. У: «Туя», деди [ёки «Сигир», деган. (Ровий Исҳоқ ибн Абдуллоҳ) бунда: «Пес ва калнинг бири «Туя» деган, иккинчиси «Сигир» деган», деб иккиланган.] Унга ҳомиласи ўн ойлик моя ато этилди. (Фаришта) «Баракасини берсин», деди.
Кейин калнинг олдига келиб: «Сен учун энг суюкли нарса нима?» деди. У: «Чиройли соч ва мана бунинг мендан кетиши. Одамлар мендан жирканадиган бўлиб қолди», деди. Шунда (фаришта) уни силаган эди, (каллик) кетиб, унга чиройли соч ато этилди. Кейин (фаришта): «Сен учун энг суюкли мулк нима?» деди. У: «Сигир», деди. (Аллоҳ) унга бўғоз сигир ато этди. (Фаришта) «Баракасини берсин», деди.
Кейин кўрнинг олдига келиб: «Сен учун энг суюкли нарса нима?» деди. У: «Аллоҳ менга кўзимни қайтарса, одамларни кўрсам», деди. Шунда (фаришта) уни силаган эди, Аллоҳ унга кўзини қайтариб берди. Кейин (фаришта): «Сен учун энг суюкли мулк нима?» деди. У: «Қўй», деди. (Аллоҳ) унга болали қўй ато этди.
Нариги икковининг туя ва сигирлари болалади, бунисиники қўзилади. Натижада анавиники бир водий туя, манавиники бир водий қорамол ва буники бир водий қўй бўлди. Сўнгра у (фаришта ўзининг) ўша сурати ва ҳолатида песнинг олдига келиб, «Бир мискин одамман, сафарим сабаблари қирқилди, энди бор умидим фақат Аллоҳдан, сўнгра сендандир. Сенга чиройли ранг, чиройли тери ва мол-дунё ато этган Зотни ўртага қўйиб, сафарда (манзилимга) етиб олиш учун сендан бир дона туя сўрайман», деди. У бунга: «(Зиммамда) ҳақлар кўп», деди. Шунда бу унга: «Мен сени танигандайман. Сен одамлар жирканадиган пес эмасмидинг? Камбағал эмасмидинг? Кейин Аллоҳ сенга ато берган эди-ку?» деди. (Пес:) «Мен буни (мол-дунёни) ота-бобомдан мерос қилиб олганман», деди. (Фаришта:) «Агар ёлғончи бўлсанг, Аллоҳ сени аввалги ҳолингга қайтариб қўйсин», деди. Кейин (фаришта ўзининг) ўша сурати ва ҳолатида калнинг олдига келиб, унга ҳам анавинга айтганини айтган эди, у ҳам ўша берган жавобга ўхшаш жавоб қайтарди. Шунда у (фаришта): «Агар ёлғончи бўлсанг, Аллоҳ сени аввалги ҳолингга қайтариб қўйсин», деди. Сўнгра (фаришта ўзининг) ўша суратида кўрнинг олдига келиб: «Бир мискин одамман, йўловчиман, сафарим сабаблари қирқилди, энди бор умидим фақат Аллоҳдан, сўнгра сендандир. Кўзингни қайтарган Зотни ўртага қўйиб, сафарда (манзилимга) етиб олиш учун сендан бир дона қўй сўрайман», деди. (Кўр:) «(Ҳа,) мен кўр эдим, Аллоҳ менга кўзимни қайтиб берди. Камбағал эдим, бой қилди. Хоҳлаганингни ол, Аллоҳга қасамки, Аллоҳ учун олган ҳеч бир нарсангни бугун сендан аямайман», деди. Шунда у (фаришта): «Молинг ўзингда қолсин. Сизлар синалдингиз, холос. Аллоҳ сендан рози бўлди, икки шеригингдан эса норози бўлди», деди».
1416/3470 - عَنْ أَبِي سَعِيدٍ رَضِيَ الله عَنْهُ عَنِ النَّبِيِّصلى الله عليه وسلم قَالَ: كَانَ فِي بَنِي إِسْرَائِيلَ رَجُلٌ قَتَلَ تِسْعَةً وَتِسْعِينَ إِنْسَانًا، ثُمَّ خَرَجَ يَسْأَلُ، فَأَتَى رَاهِبًا فَسَأَلَهُ فَقَالَ لَهُ: هَلْ مِنْ تَوْبَةٍ؟ قَالَ: لَا، فَقَتَلَهُ، فَجَعَلَ يَسْأَلُ، فَقَالَ لَهُ رَجُلٌ: ائْتِ قَرْيَةَ كَذَا وَكَذَا، فَأَدْرَكَهُ الْمَوْتُ، فَنَاءَ بِصَدْرِهِ نَحْوَهَا، فَاخْتَصَمَتْ فِيهِ مَلَائِكَةُ الرَّحْمَةِ وَمَلَائِكَةُ الْعَذَابِ، فَأَوْحَى اللهُ إِلَى هَذِهِ أَنْ تَقَرَّبِي، وَأَوْحَى اللهُ إِلَى هَذِهِ أَنْ تَبَاعَدِي، وَقَالَ: قِيسُوا مَا بَيْنَهُمَا، فَوُجِدَ إِلَى هَذِهِ أَقْرَبُ بِشِبْرٍ، فَغُفِرَ لَهُ.
.14163470. Абу Саъид Худрий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам дедилар: «Бану Исроил ичида тўқсон тўққизта одамни ўлдирган бир киши бор эди. Кейин у (шу ҳақда) сўраш учун йўлга чиқди ва бир роҳибнинг олдига келиб, ундан: «Бирор тавба (қилиш имкони) борми?» деб сўради. У: «Йўқ», деди. Шунда у буни ҳам ўлдирди-да, яна сўрашга тушди. Бир киши унга: «Фалон қишлоққа бор», деди. Унга ўлим етганида кўкси билан ўша (қишлоқ) томонга талпинди. Кейин раҳмат фаришталари билан азоб фаришталари унинг хусусида талашиб қолишди. Шунда Аллоҳ (қишлоқларнинг) анависига «Яқинлаш», деб ваҳий қилди, манависига эса «Узоқлаш», деб ваҳий қилди ҳамда: «Улар орасидаги масофани ўлчанглар», деди. Шунда у анависига бир қарич яқинроқ топилди ва мағфират қилинди».
Изоҳ: Бу ҳадисдан «Одам нима гуноҳ қилса ҳам бўлаверар экан, ўнлаб бегуноҳ инсонларнинг қонини тўкиб, охирида бир тавба қилса, ҳаммаси жойига тушиб кетар экан», деган хаёлга бормаслик керак. Чунки бу ҳадисда айтилган киши, бошқа ривоятларда таъкидланишича, илм-маърифатдан умуман йироқ, жаҳолат ботқоғига ботган бузуқ жамиятда туғилиб‑ўсган бўлади. У азбаройи жоҳиллигидан ўша қотилликларини тўғри иш деб ҳисоблаб юради. У яшаётган муҳит уни шундай ўйлашга олиб келган эди. Аммо у бир куни қалби очилиб, қилган ишлари хато эканини тушуниб етади ва дарҳол тавба қилиб, гуноҳларини ювиш пайига тушади. Аммо у бу ишини охирига етказа олмай қолади. Аллоҳ эса унга қалбидаги мақсад ва ниятига яраша тасарруф қилади. Бу ҳадисдан Аллоҳнинг фазлу марҳамати чексиз экани, истаса, бир умр гуноҳ қилиб юрган киши астойдил тавба қилса, унинг барча гуноҳларини мағфират қилиши мумкинлиги тушунилади. Бу ҳадис банда доимо Аллоҳдан ражо қилиши, яъни яхши умидда бўлиши кераклигини уқтиради.
1417/3472 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: اشْتَرَى رَجُلٌ مِنْ رَجُلٍ عَقَارًا لَهُ، فَوَجَدَ الرَّجُلُ الَّذِي اشْتَرَى الْعَقَارَ فِي عَقَارِهِ جَرَّةً فِيهَا ذَهَبٌ، فَقَالَ لَهُ الَّذِي اشْتَرَى الْعَقَارَ: خُذْ ذَهَبَكَ مِنِّي، إِنَّمَا اشْتَرَيْتُ مِنْكَ الْأَرْضَ، وَلَمْ أَبْتَعْ مِنْكَ الذَّهَبَ. وَقَالَ الَّذِي لَهُ الْأَرْضُ: إِنَّمَا بِعْتُكَ الْأَرْضَ وَمَا فِيهَا، فَتَحَاكَمَا إِلَى رَجُلٍ، فَقَالَ الَّذِي تَحَاكَمَا إِلَيْهِ: أَلَكُمَا وَلَدٌ؟ قَالَ أَحَدُهُمَا: لِي غُلَامٌ، وَقَالَ الْآخَرُ: لِي جَارِيَةٌ، قَالَ: أَنْكِحُوا الْغُلَامَ الْجَارِيَةَ، وَأَنْفِقُوا عَلَى أَنْفُسِهِمَا مِنْهُ وَتَصَدَّقَا.
.14173472. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам дедилар: «Бир киши бировнинг кўчмас мулкини сотиб олди. Кўчмас мулкни сотиб олган киши шу мулкида бир хум тилла топиб олди. Шунда кўчмас мулкни сотиб олган киши унга (сотганга): «Тиллангни ол, мен сендан ер сотиб олганман, тилла сотиб олмаганман», деди. Ернинг эгаси бўлган киши эса: «Мен сенга ер ва ундаги бор нарсани сотганман», деди. Кейин икковлари бир кишининг олдига ҳукм чиқариб беришини сўраб боришди. Шунда улар ҳукм чиқаришини сўраб борган киши: «Болангиз борми?» деди. Бири: «Менинг бир ўғлим бор», деди. Иккинчиси эса: «Менинг бир қизим бор», деди. У: «Ўғилга қизни никоҳлаб беринглар, ундан (тилладан) уларнинг ўзига сарфланглар ва садақа қилинглар», деди».
Изоҳ: Ҳадиснинг зоҳиридан кўриниб турибдики, илгари ҳовлида хазина кўмилганлиги сотувчига ҳам, олувчига ҳам маълум бўлмаган. Агар хазина сотувчига тегишли бўлганида, у ҳовлини сотишдан олдин хазинани чиқариб олган бўлар эди. Шу билан бирга хазина сотувчининг ота-боболари ёки улардан олдин шу жойда яшаган кишиларга тегишли бўлгани эҳтимоли ҳам бор. Аммо бунга қатъий ҳужжат йўқ. Ҳанафий фиқҳи манбаларида кўчмас мулк агар ҳовли бўлса, унинг савдосига бино, калитлар, болохона ва таҳоратхона ҳамда деворлар ҳам киради. Агар «ҳовлини унга тегишли барча ҳақлар билан ёки ундаги каттаю кичик нарсалар билан сотдим» деса, ундаги қолган барча нарсалар ҳам киради.
Ҳадисда зикр қилинган топилма шариатда дафина деб номланиб, инсон томонидан ер остига кўмилган нарсага айтилади. Бунинг ҳукми жуда чуқур ва тафсилотли бўлиб, уларни ўрганиш учун фиқҳ китобларига мурожаат қилиш лозим. Ҳадисда эса мазкур воқеада ҳар икки тараф тақво юзасидан бир-бирининг ҳаққини еб қўйишдан тийилиб, тарафларнинг ўзаро манфаатларини тенг таъминлашга эришилгани баён қилинган.
1418/3473 – عَنْ أُسَامَةَ بْنِ زَيْدٍ رَضِيَ الله عَنْهُمَا، قِيلَ لَهُ: مَاذَا سَمِعْتَ مِنْ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم فِي الطَّاعُونِ؟ فَقَالَ أُسَامَةُ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: الطَّاعُونُ رِجْسٌ، أُرْسِلَ عَلَى طَائِفَةٍ مِنْ بَنِي إِسْرَائِيلَ، أَوْ: عَلَى مَنْ كَانَ قَبْلَكُمْ، فَإِذَا سَمِعْتُمْ بِهِ بِأَرْضٍ فَلَا تَقْدَمُوا عَلَيْهِ، وَإِذَا وَقَعَ بِأَرْضٍ وَأَنْتُمْ بِهَا فَلَا تَخْرُجُوا فِرَارًا مِنْهُ.
.14183473. Омир ибн Саъд ибн Абу Ваққос отасидан ривоят қилади:
«У отасининг Усома ибн Зайддан: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан вабо ҳақида нима эшитгансан?» деб сўраётганини эшитган экан. Усома деди: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Вабо Бану Исроилдан бир тоифага [ёки сизлардан олдингиларга]* юборилган қақшатқич азобдир. Унинг бирор ерда эканини эшитсангиз, у ерга борманглар. Агар у бирор жойда воқеъ бўлиб, сиз ўша ерда бўлсангиз, у ердан қочиб чиқманглар», деганлар».
Абу Назр: «(Вабо) сизни ундан қочиш учунгина чиқармасин»,* деб айтган.
* Бу ерда ровийлардан Муҳаммад ибн Мункадир иккиланган.
* Бунинг маъноси қуйидагича: «Вабо тарқаган ердан фақат ундан қочиш учун чиқманг. Аммо бошқа бир зарурат юзасидан чиқсангиз, майли». Ровий Абу Назр ҳадиснинг ушбу охирги қисмини бир оз бошқачароқ ибора билан ривоят қилган экан.
1419/3474 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا زَوْجِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَتْ: سَأَلْتُ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم عَنِ الطَّاعُونِ، فَأَخْبَرَنِي أَنَّهُ: عَذَابٌ يَبْعَثُهُ اللهُ عَلَى مَنْ يَشَاءُ، وَأَنَّ اللهَ جَعَلَهُ رَحْمَةً لِلْمُؤْمِنِينَ، لَيْسَ مِنْ أَحَدٍ يَقَعُ الطَّاعُونُ، فَيَمْكُثُ فِي بَلَدِهِ صَابِرًا مُحْتَسِبًا، يَعْلَمُ أَنَّهُ لَا يُصِيبُهُ إِلَّا مَا كَتَبَ اللهُ لَهُ، إِلَّا كَانَ لَهُ مِثْلُ أَجْرِ شَهِيدٍ.
.14193474. Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг жуфти ҳалоллари Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Мен Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан вабо ҳақида сўраган эдим, у зот менга бундай деб айтиб бердилар: «У Аллоҳнинг Ўзи хоҳлаган кишисига юборадиган азобидир. Аллоҳ уни мўминларга раҳмат қилди. Вабо теккан Вабо тарқаган (юртдаги) бирор киши ўзига Аллоҳ ёзган нарсагина етишини билган ҳолда, сабр қилиб, савоб умидида ўз шаҳрида қолса, унга шаҳиднинг ажрича (савоб) бўлади».
1420/3477 – عَنِ ابْنِ مَسْعُودٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: كَأَنِّي أَنْظُرُ إِلَى النَّبِيِّصلى الله عليه وسلم يَحْكِي نَبِيَّا مِنَ الْأَنْبِيَاءِ، ضَرَبَهُ قَوْمُهُ فَأَدْمَوْهُ، وَهْوَ يـَمْسَحُ الدَّمَ عَنْ وَجْهِهِ وَيَقُولُ: اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِقَوْمِي فَإِنَّهُمْ لَا يَعْلَمُونَ.
.14203477. Шақиқ бундай сўзлаб берди:
«Абдуллоҳ айтади: «Мен Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг анбиёлардан бири ҳақида: «Қавми уни уриб, қонга белади. У юзидан қонни артар экан: «Аллоҳим! Қавмимни мағфират қилгин, чунки улар билишмайди», дер эди», деб ҳикоя қилаётганларини кўриб тургандекман ҳамон кўз ўнгимда».
1421/3485 – عَنْ عَبْدِ الله ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ الله عَنْهُمَا، أَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: بَيْنَمَا رَجُلٌ يَجُرُّ إِزَارَهُ مِنَ الْخُيَلَاءِ خُسِفَ بِهِ، فَهْوَ يَتَجَلْجَلُ فِي الْأَرْضِ إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ.
.14213485. Ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Бир киши ўзига бино қўйганидан изорини судраб кетаётган эди, уни ер ютди. Энди у қиёмат кунигача гумбурлаб ерга ботиб бораверади», дедилар».
بِسْمِ اللهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ
63 – كتاب: الـمناقب.
63. МАНОҚИБЛАР* КИТОБИ
* «Маноқиб» сўзи «манқобатун»нинг кўплик шакли бўлиб, кишига мақтов, иззат-обрў келтирадиган, тақдирлашга сазовор хислатларга айтилади. Бошқача қилиб айтганда, бу «фазилатлар» деганидир.
1078/1 – بَاب: قَوْلِ اللهِ تَعَالَى: (يَاأَيُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْنَاكُمْ مِنْ ذَكَرٍ وَأُنْثَى وَجَعَلْنَاكُمْ شُعُوبًا وَقَبَائِلَ لِتَعَارَفُوا إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقَاكُم) [الـحجرات: 13].
.10781-БОБ.
АЛЛОҲ ТАОЛОНИНГ «ЭЙ ОДАМЛАР! БИЗ СИЗЛАРНИ БИР ЭРКАК
ВА АЁЛДАН ЯРАТДИК ВА СИЗЛАРНИ ЎЗАРО ТАНИШИШИНГИЗ УЧУН ХАЛҚЛАР ВА ҚАБИЛАЛАР ҚИЛИБ ҚЎЙДИК. АЛБАТТА, АЛЛОҲНИНГ ҲУЗУРИДА ЭНГ мукаррамИНГИЗ ЭНГ ТАҚВОДОРИНГИЗДИР ДЕГАН СЎЗИ ҳақИДА.
«Аш-шуъуубу» – узоқ насабдир. «Ал-қобааʼилу» эса ундан яқинроғидир.
Изоҳ: «Аш-шуъуубу» – оятнинг таржимасида «халқлар» деб берилган сўздир. Арабларда насл-насаблар олти босқичга бўлинган. Уларнинг энг юқоридагиси «аш-шаъбу» (кўплиги «аш-шуъуубу»), кейинги «ал-қобиилату» (кўплиги «ал-қобааʼилу»), кейин «ал-амааро», кейин «ал-батну», кейин «ал-фахизу», кейин «ал-фасиилату» дейилади. Масалан, «Турк»ни «аш-шаъбу», «Қўнғирот» ва «Суғд»ни эса «ал-қобиилату» дейиш мумкин ва ҳоказо.
1422/3493 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنْ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: تَجِدُونَ النَّاسَ مَعَادِنَ، خِيَارُهُمْ فِي الْجَاهِلِيَّةِ خِيَارُهُمْ فِي الْإِسْلَامِ إِذَا فَقِهُوا، وَتَجِدُونَ خَيْرَ النَّاسِ فِي هَذَا الشَّأْنِ أَشَدَّهُمْ لَهُ كَرَاهِيَةً، وَتَجِدُونَ شَرَّ النَّاسِ ذَا الْوَجْهَيْنِ، الَّذِي يَأْتِي هَؤُلَاءِ بِوَجْهٍ، وَيَأْتِي هَؤُلَاءِ بِوَجْهٍ.
.14223493, 3494. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам дедилар: «Одамларнинг маъданлар* эканини кўрасиз. Уларнинг жоҳилиятдаги яхшилари Исломда ҳам энг яхшиларидир, агар динда фақиҳ бўлишса. Бу борада (халифалик, раҳбарликда) одамларнинг энг яхшиси буни энг ёмон кўрадигани эканини топасиз.
Одамларнинг энг ёмони анавиларга бир юз билан, манавиларга бошқа юз билан келадиган иккиюзламачи эканини топасиз». кўрасиз
* Маъдан – наслнинг бошланиш нуқтаси.
Изоҳ: Раҳбарликни ёмон кўриш, ундан ўзини олиб қочиш, унга эришишни мақсад қилиб олмаслик раҳбар бўлгунчадир. Аммо халқ бир кишини бирор мансабга тайинлаб, ўзига раҳбар қилса, энди у зиммасидаги вазифани бажариши, халққа хизмат қилиши лозим бўлади («Умдатул-қорий»).
1423/3495 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: النَّاسُ تَبَعٌ لِقُرَيْشٍ فِي هَذَا الشَّأْنِ، مُسْلِمُهُمْ تَبَعٌ لِمُسْلِمِهِمْ، وَكَافِرُهُمْ تَبَعٌ لِكَافِرِهِمْ، وَالنَّاسُ مَعَادِنُ، خِيَارُهُمْ فِي الْجَاهِلِيَّةِ خِيَارُهُمْ فِي الْإِسْلَامِ إِذَا فَقِهُوا، تَجِدُونَ مِنْ خَيْرِ النَّاسِ أَشَدَّ النَّاسِ كَرَاهِيَةً لِهَذَا الشَّأْنِ حَتَّى يَقَعَ فِيهِ.
.14233495, 3496. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам дедилар: «Одамлар бу борада (халифалик, раҳбарликда) Қурайшга тобедирлар. Мусулмонлари уларнинг мусулмонларига тобедир, кофирлари уларнинг кофирларига тобедир.
Одамлар маъданлардир. Уларнинг жоҳилиятдаги яхшилари Исломда ҳам энг яхшиларидир, агар динда фақиҳ бўлишса. Одамларнинг энг яхшиси кишиларнинг бу ишни то унга йўлиққунича энг ёмон кўрадигани эканини топасиз».
1079/2- بَاب: مَنَاقِبِ قُرَيشٍ
.20792-БОБ.
ҚУРАЙШнинг МАНОҚИБлари ҳақида
1424/3500 – عَنْ مُعَاوِيَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ، وَقَدْ بَلَغَهُ أَنَّ عَبْدَ اللهِ بْنَ عَمْرِو بْنِ الْعَاصِ يُحَدِّثُ: أَنَّهُ سَيَكُونُ مَلِكٌ مِنْ قَحْطَانَ، فَغَضِبَ مُعَاوِيَةُ، فَقَامَ فَأَثْنَى عَلَى اللهِ بـِمَا هُوَ أَهْلُهُ، ثُمَّ قَال: أَمَّا بَعْدُ، فَإِنَّهُ بَلَغَنِي أَنَّ رِجَالًا مِنْكُمْ يَتَحَدَّثُونَ أَحَادِيثَ لَيْسَتْ فِي كِتَابِ اللهِ، وَلَا تُؤْثَرُ عَنْ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم، فَأُولَئِكَ جُهَّالُكُمْ، فَإِيَّاكُمْ وَالْأَمَانِيَّ الَّتِي تُضِلُّ أَهْلَهَا، فَإِنِّي سَمـِعْتُ رَسُولَ اللهِصلى الله عليه وسلم يَقُولُ: إِنَّ هَذَا الْأَمْرَ فِي قُرَيْشٍ لَا يُعَادِيهِمْ أَحَدٌ إِلَّا كَبَّهُ اللهُ عَلَى وَجْهِهِ، مَا أَقَامُوا الدِّينَ.
.14243500. Зуҳрийдан ривоят қилинади:
«Муҳаммад ибн Жубайр ибн Мутъим сўзлаб берар эдики, у Қурайш вафди билан бирга Муовиянинг ҳузурида эканида Абдуллоҳ ибн Амр ибн Оснинг «Яқинда Қаҳтондан бир подшоҳ чиқади», деб гапириб юрганининг хабари етди. Шунда Муовия ғазабга келиб, ўрнидан турди, Аллоҳга У Зотнинг Ўзига муносиб ҳамду сано айтди-да, сўнгра шундай деди: «Аммо баъд! Менга етиб келдики, сизлардан баъзи бир кишилар Аллоҳнинг Китобида йўқ, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан асар бўлиб қолмаган нақл қилинмаган сўзларни айтиб юрибди юрган экан. Ана ўшалар жоҳилларингиздир. Ўз аҳлини адаштирадиган орзулардан эҳтиёт бўлинглар. Чунки мен Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «Албатта, бу иш (яъни умматга раҳбарлик) Қурайшдадир. Модомики улар динни тўкис адо этишар экан, ким уларга душман чиқса, албатта, Аллоҳ уни юзтубан ағдарур», деяётганларини эшитганман».
1425/3504 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَرَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِصلى الله عليه وسلم: قُرَيْشٌ، وَالْأَنْصَارُ، وَجُهَيْنَةُ، وَمُزَيْنَةُ، وَأَسْلَمُ، وَأَشْجَعُ، وَغِفَارُ، مَوَالِيَّ، لَيْسَ لَهُمْ مَوْلًى دُونَ اللهِ وَرَسُولِهِ.
.14253504. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Қурайш, ансорлар, Жуҳайна, Музайна, Аслам, Ашжаъ ва Ғифор менинг ёрдамчиларимдир. Уларнинг Аллоҳ ва Унинг Расулидан бошқа ёрдамчиси йўқ», дедилар».
1426/3501 - عَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: لَا يَزَالُ هَذَا الْأَمْرُ فِي قُرَيْشٍ مَا بَقِيَ مِنْهُمُ اثْنَانِ.
.14263501. Ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Бу иш (яъни умматга раҳбарлик) Қурайш қабиласида бўлиб бораверади, модомики улардан икки киши қолган бўлса ҳам», дедилар».
1427/3502 - عَنْ جُبَيْرِ بْنِ مُطْعِمٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: مَشَيْتُ أَنَا وَعُثْمَانُ بْنُ عَفَّانَ، فَقَالَ: يَا رَسُولَ اللهِ، أَعْطَيْتَ بَنِي الْمُطَّلِبِ وَتَرَكْتَنَا، وَإِنَّـمَا نَحْنُ وَهُمْ مِنْكَ بِـمَنْزِلَةٍ وَاحِدَةٍ؟ فَقَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: إِنـَّمَا بَنُو هَاشِمٍ وَبَنُو الْمُطَّلِبِ شَيْءٌ وَاحِدٌ.
.14273502. Жубайр ибн Мутъим розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Усмон ибн Аффон билан (Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига) бордим. У: «Эй Аллоҳнинг Расули, бизни қўйиб, Бану Мутталибга ато бердингиз, ахир биз ҳам, улар ҳам сизга нисбатан бир мартабадамиз‑ку?» деди. Шунда Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Бану Ҳошим ва Бану Мутталиб бир нарсадир», дедилар».
1080/3 - باب
1080.3-БОБ.
1428/3508 - عَنْ أَبِي ذَرٍّ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّهُ سَمِعَ النَّبِيَّصلى الله عليه وسلم يَقُولُ: لَيْسَ مِنْ رَجُلٍ ادَّعَى لِغَيْرِ أَبِيهِ وَهْوَ يَعْلَمُهُ إِلَّا كَفَرَ، وَمَنِ ادَّعَى قَوْمًا لَيْسَ لَهُ فِيهِمْ نَسَبٌ، فَلْيَتَبَوَّأْ مَقْعَدَهُ مِنَ النَّارِ.
.14283508. Абу Асвад Дийлийдан ривоят қилинади:
«Абу Зарр розияллоҳу анҳудан Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «Бирор киши билиб туриб, отасидан бошқани отам, деб даъво қилса, кофир бўлибди. Ким бир қавмданман, деб даъво қилса‑ю, ўзи улардан бўлмаса, дўзахдан ўрнини олаверсин», деяётганларини эшитган экан».
Изоҳ: Яъни шу ишни ҳалол деган эътиқодда қилса, кофир бўлади. Аммо бундай эътиқодда бўлмаса, куфроналик, нонкўрлик ёки кофирларнинг ишини қилган бўлади.
1429/3509 - عَنْ وَاثِلَةَ بْنِ الْأَسْقَعِ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: إِنَّ مِنْ أَعْظَمِ الْفِرَى أَنْ يَدَّعِيَ الرَّجُلُ إِلَى غَيْرِ أَبِيهِ، أَوْ يُرِيَ عَيْنَهُ مَا لَمْ تَرَ، أَوْ يَقُولُ عَلَى رَسُولِ الله صلى الله عليه وسلم مَا لَمْ يَقُلْ.
.14293509. Восила ибн Асқаъ розияллоҳу анҳу айтади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Кишининг ўз отасидан бошқа одамни отам, деб даъво қилиши ёки кўрмаган нарсасини кўзим билан кўрдим, деб даъво қилиши ёхуд Аллоҳнинг Расулига – соллаллоҳу алайҳи васаллам – у зот айтмаган гапни нисбат бериши энг улкан уйдирмалардандир», дедилар».
Изоҳ: Одатда киши тушида кўрган нарсасини кўзи билан кўргандек ҳис этгани учун бу ерда тушда кўриш кўзи билан кўриш, деб ифода этилмоқда. Ёлғон туш айтишнинг бошқа ёлғон гаплардан кўра гуноҳи оғирлигининг сабаби шундаки, раҳмоний тушдаги хабар Аллоҳ томонидан бўлади. Шунинг учун ҳам тушни пайғамбарликнинг бир бўлаги дейилган. Бинобарин, ёлғон туш айтган киши бевосита Аллоҳга нисбатан ёлғон тўқиган ҳисобланади.
1081/4- بَاب: ذِكْرِ أَسْلَمَ، وَغِفَارَ ،وَمُزَيْنَةَ، وَجُهَيْنَةَ، وَأَشْجَعَ
1081.4-БОБ.
АСЛАМ, ҒИФОР, МУЗАЙНА, ЖУҲАЙНА ВА АШЖАЪ ҳақида
1430/3513 – عَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ الله عَنْهُمَا أنَّ رَسُولَ الله صلى الله عليه وسلم قَالَ عَلَى الْمِنْبَرِ: غِفَارُ غَفَرَ اللهُ لَهَا، وَأَسْلَمُ سَالَمَهَا اللهُ، وَعُصَيَّةُ عَصَتِ اللهَ وَرَسُولَهُ.
.14303513. Абдуллоҳ розияллоҳу анҳу хабар қилади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам минбарда туриб: «Аллоҳ Ғифорни мағфират қилсин! Аллоҳ Асламни тинч-саломат қилсин! Усайя эса Аллоҳ ва Унинг Расулига осийлик қилди», дедилар».
Изоҳ: Ғифор – Кинона таркибидаги қабилалардан бири. Аслам – Бану Хузоъага мансуб қабила. Бу икки қабила Исломга биринчилардан бўлиб кирган. Усайяликлар эса хиёнат қилиб, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг қори саҳобаларини ўлдиришган. Ҳадисда ҳар бир қабилага унинг номига ўзакдош феъл ишлатилган бўлиб, бу Набий алайҳиссаломнинг фасоҳат ва балоғатлариддан гўзал бир намунадир.
1431/3516 – عَنْ أبِي بَكْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ، أَنَّ الْأَقْرَعَ بْنَ حَابِسٍ قَالَ لِلنَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم: إِنَّمَا بَايَعَكَ سُرَّاقُ الْحَجِيجِ ،مِنْ أَسْلَمَ وَغِفَارَ، وَمُزَيْنَةَ – وَأَحْسِبُهُ: وَجُهَيْنَةَ - قَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: أَرَأَيْتَ إِنْ كَانَ أَسْلَمُ وَغِفَارُ وَمُزَيْنَةُ وَجُهَيْنَةُ خَيْرًا مِنْ بَنِي تَمِيمٍ، وَبَنِي عَامِرٍ، وَأَسَدٍ، وَغَطَفَانَ، خَابُوا وَخَسِرُوا؟ قَالَ: نَعَمْ، قَالَ: وَالَّذِي نَفْسِي بِيَدِهِ إِنَّهُمْ لَخَيْرٌ مِنْهُمْ.
.14313516. Абдурраҳмон ибн Абу Бакра отасидан ривоят қилади:
«Ақраъ ибн Ҳобис Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга: «Сизга Аслам, Ғифор, Музайналикларнинг [Менимча,* Ибн Абу Яъқуб «ва Жуҳайналикларнинг», деб иккиланган] ҳожиларни туновчилари байъат беришди, холос», деди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Айт-чи, Аслам, Ғифор, Музайна [менимча, «ва Жуҳайна»] Бану Тамим, Бану Омир, Асад ва Ғатафондан яхшироқ бўлса-чи? (Унда) булар ноумид бўлиб, зиёнда қолган бўладими?» дедилар. (Ақраъ:) «Ҳа», деди. Шунда у зот: «Жоним қўлида бўлган Зотга қасамки, улар булардан яхшидирлар», дедилар».
* Ибн Абу Яъқуб – ҳадиснинг ровийларидан бири. Бу ердаги «менимча» деган сўз ҳадисни ундан ривоят қилган Шуъбага тегишлидир.
1432/3516م – عَن أبي هُريرة رضي الله عنه قال: قال النَّبيُّ صلى الله عليه وسلم: أسْلَمُ وَغِفَارُ وَشَيْءٌ مِنْ مُزَيْنَةَ وَجُهَيْنَةَ – أو قال: - شَيْءٌ مِنْ جُهَيْنَةَ أو مُزَيْنَة – خَيْرٌ عِنْدَ الله – أو قال: - يَوْمَ القِيَامَةِ – من أسدٍ وتـميم وهَوازِنَ
1082/5- بَاب: ذِكْرِ قَحْطَانَ
1082.5-БОБ.
ҚАҲТОН ҳақИДА
1433/3517 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّصلى الله عليه وسلم قَالَ: لَا تَقُومُ السَّاعَةُ حَتَّى يَخْرُجَ رَجُلٌ مِنْ قَحْطَانَ، يَسُوقُ النَّاسَ بِعَصَاهُ.
.14333517. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Қаҳтон қабиласидан бир киши чиқиб, асоси билан одамларни ҳайдамагунича Соъат қоим бўлмайди», дедилар».
1083/6 – بَاب: مَا يُنْهَى مِنْ دَعْوَةِ الْجَاهِلِيَّةِ
1083.6-БОБ.
ЖОҲИЛИЯТ сўзлариДАН ҚАЙТАРИЛГАНИ ҳақида
1434/3518 – عَنْ جَابِر رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: غَزَوْنَا مَعَ النَّبِيِّصلى الله عليه وسلم وَقَدْ ثَابَ مَعَهُ نَاسٌ مِنَ الْمُهَاجِرِينَ حَتَّى كَثُرُوا، وَكَانَ مِنَ الْمُهَاجِرِينَ رَجُلٌ لَعَّابٌ، فَكَسَعَ أَنْصَارِيًّا، فَغَضِبَ الْأَنْصَارِيُّ غَضَبًا شَدِيدًا حَتَّى تَدَاعَوْا، وَقَالَ الْأَنْصَارِيُّ: يَا لَلْأَنْصَارِ، وَقَالَ الْمُهَاجِرِيُّ: يَا لَلْمُهَاجِرِينَ، فَخَرَجَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم فَقَالَ: مَا بَالُ دَعْوَى أَهْلِ الْجَاهِلِيَّةِ؟ ثُمَّ قَالَ: مَا شَأْنُهُمْ؟ فَأُخْبِرَ بِكَسْعَةِ الْمُهَاجِرِيِّ الْأَنْصَارِيَّ، قَالَ: فَقَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: دَعُوهَا فَإِنَّهَا خَبِيثَةٌ. وَقَالَ عَبْدُ اللهِ بْنُ أُبَيٍّ ابْنُ سَلُولَ: أَقَدْ تَدَاعَوْا عَلَيْنَا، لَئِنْ رَجَعْنَا إِلَى الْمَدِينَةِ لَيُخْرِجَنَّ الْأَعَزُّ مِنْهَا الْأَذَلَّ، فَقَالَ عُمَرُ: أَلَا نَقْتُلُ يَا رَسُولَ اللهِ هَذَا الْخَبِيثَ؟ لِعَبْدِ اللهِ، فَقَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: لَا يَتَحَدَّثُ النَّاسُ أَنَّهُ كَانَ يَقْتُلُ أَصْحَابَهُ.
.14343518. Жобир розияллоҳу анҳу айтади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам билан бирга ғазот қилдик. Баъзи муҳожирлар у зотнинг атрофларига тўпланиб, кўпайиб кетишди. Муҳожирлар ичида бир ҳазилкаш киши бор эди, у бир ансорийни тепди. Ансорий қаттиқ ғазабланиб кетди. Ниҳоят, (ёрдамга) чақира бошлашди. Ансорий: «Ҳой ансорлар, ёрдамга!» деди. Муҳожир эса: «Ҳой муҳожирлар, ёрдамга!» деди. Шунда Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам чиқиб, «Нима бўлди, жоҳилият аҳлининг сўзларими?!» дедилар. Кейин: «Буларга нима бўлди?» дедилар. У зотга муҳожирнинг ансорийни тепгани хабар қилинди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Бу(машмаша)ни қўйинглар, чунки бу ярамас ишдир», дедилар.
Абдуллоҳ ибн Убай ибн Салул: «Улар бизга қарши бир‑бирларини чақиришдими? Агар Мадинага қайтсак, азиз хорни чиқариб юборади!» деди. Умар Абдуллоҳ ҳақида: «Эй Аллоҳнинг Расули, бу исқиртни ўлдирмаймизми?» деди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Йўқ, одамлар «У асҳобларини ўлдиряпти», дейишади», дедилар».
1084/7- بَاب: قِصَّةِ خُزَاعَةَ
1084.7-БОБ.
ХУЗОЪА ҚИССАСИ ҳақида
1435/3520 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَرَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: عَمْرُو بْنُ لُحَيٍّ بْنِ قَمَعَةَ بْنِ خِنْدِفَ أَبُو خُزَاعَةَ.
.14353520. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Амр ибн Луҳай ибн Қамаъа ибн Хиндиф Хузоъа қабиласининг отасидир», дедилар».
1436/3521 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: رَأَيْتُ عَمْرَو بْنَ عَامِرِ بْنِ لُحَيٍّ الْخُزَاعِيَّ يَجُرُّ قُصْبَهُ فِي النَّارِ، وَكَانَ أَوَّلَ مَنْ سَيَّبَ السَّوَائِبَ.
.14363521. Зуҳрийдан ривоят қилинади:
«Саъид ибн Мусайябнинг бундай деганини эшитдим: «Баҳийра – тоғутларга аталгани сабабли сутини соғиш ман қилинган туя бўлиб, уни бирорта одам соғмайди. Соиба – уларнинг олиҳалар учун ўз ҳолича қўйиб юборилган ҳайвонлари бўлиб, унга ҳеч нарса ортилмайди».
Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу деди: «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Мен Амр ибн Омир ибн Луҳай Хузоъийнинг дўзахда ичак-чавоғини судраб юрганини кўрдим. У ҳайвонларни соиба қилган биринчи кишидир», дедилар».
1085/8 – بَاب: قِصَّةِ إِسْلَامِ أَبِي ذَرٍّ الْغِفَارِيِّ رَضِيَ الله عَنْهُ
1085.8-боб.
Абу зарр розияллоҳу анҳунинг исломга Кириши қиссаси*
* Бу бобда ҳадис келтирилмаган.
11 - بَابُ قِصَّةِ زَمْزَمَ
11-БОБ.
ЗАМЗАМ ҚИССАСИ ҳақида
1437/3522 – عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ الله عَنْهُمَا قَالَ: قَالَ أبُو ذَرٍّ: كُنْتُ رَجُلًا مِنْ غِفَارٍ، فَبَلَغَنَا أَنَّ رَجُلًا قَدْ خَرَجَ بِمَكَّةَ يَزْعُمُ أَنَّهُ نَبِيٌّ، فَقُلْتُ لِأَخِي: انْطَلِقْ إِلَى هَذَا الرَّجُلِ كَلِّمْهُ وَأْتِنِي بِخَبَرِهِ، فَانْطَلَقَ فَلَقِيَهُ ثُمَّ رَجَعَ، فَقُلْتُ: مَا عِنْدَكَ؟ فَقَالَ: وَاللهِ لَقَدْ رَأَيْتُ رَجُلًا يَأْمُرُ بِالْخَيْرِ وَيَنْهَى عَنِ الشَّرِّ، فَقُلْتُ لَهُ: لَمْ تَشْفِنِي مِنَ الْخَبَرِ، فَأَخَذْتُ جِرَابًا وَعَصًا، ثُمَّ أَقْبَلْتُ إِلَى مَكَّةَ، فَجَعَلْتُ لَا أَعْرِفُهُ، وَأَكْرَهُ أَنْ أَسْأَلَ عَنْهُ، وَأَشْرَبُ مِنْ مَاءِ زَمْزَمَ وَأَكُونُ فِي الْمَسْجِدِ، قَالَ: فَمَرَّ بِي عَلِيٌّ فَقَالَ: كَأَنَّ الرَّجُلَ غَرِيبٌ؟ قَالَ: قُلْتُ: نَعَمْ، قَالَ: فَانْطَلِقْ إِلَى الْمَنْزِل، قَالَ: فَانْطَلَقْتُ مَعَهُ، لَا يَسْأَلُنِي عَنْ شَيْءٍ وَلَا أُخْبِرُهُ، فَلَمَّا أَصْبَحْتُ غَدَوْتُ إِلَى الْمَسْجِدِ لِأَسْأَلَ عَنْهُ، وَلَيْسَ أَحَدٌ يُخْبِرُنِي عَنْهُ بِشَيْءٍ، قَالَ: فَمَرَّ بِي عَلِيٌّ، فَقَالَ: أَمَا نَالَ لِلرَّجُلِ يَعْرِفُ مَنْزِلَهُ بَعْدُ؟ قَالَ: قُلْتُ: لَا، قَالَ: انْطَلِقْ مَعِي، قَالَ: فَقَالَ: مَا أَمْرُكَ؟ وَمَا أَقْدَمَكَ هَذِهِ الْبَلْدَةَ؟ قَالَ: قُلْتُ لَهُ: إِنْ كَتَمْتَ عَلَيَّ أَخْبَرْتُكَ، قَالَ: فَإِنِّي أَفْعَلُ، قَالَ: قُلْتُ لَهُ: بَلَغَنَا أَنَّهُ قَدْ خَرَجَ هَا هُنَا رَجُلٌ يَزْعُمُ أَنَّهُ نَبِيٌّ، فَأَرْسَلْتُ أَخِي لِيُكَلِّمَهُ، فَرَجَعَ وَلَمْ يَشْفِنِي مِنَ الْخَبَرِ، فَأَرَدْتُ أَنْ أَلْقَاهُ، فَقَالَ لَهُ: أَمَا إِنَّكَ قَدْ رَشِدْتَ، هَذَا وَجْهِي إِلَيْهِ فَاتَّبِعْنِي، ادْخُلْ حَيْثُ أَدْخُلُ، فَإِنِّي إِنْ رَأَيْتُ أَحَدًا أَخَافُهُ عَلَيْكَ، قُمْتُ إِلَى الْحَائِطِ كَأَنِّي أُصْلِحُ نَعْلِي وَامْضِ أَنْتَ، فَمَضَى وَمَضَيْتُ مَعَهُ حَتَّى دَخَلَ وَدَخَلْتُ مَعَهُ عَلَى النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم، فَقُلْتُ لَهُ: اعْرِضْ عَلَيَّ الْإِسْلَامَ، فَعَرَضَهُ فَأَسْلَمْتُ مَكَانِي، فَقَالَ لِي: يَا أَبَا ذَرٍّ، اكْتُمْ هَذَا الْأَمْرَ، وَارْجِعْ إِلَى بَلَدِكَ، فَإِذَا بَلَغَكَ ظُهُورُنَا فَأَقْبِلْ. فَقُلْتُ: وَالَّذِي بَعَثَكَ بِالْحَقِّ، لَأَصْرُخَنَّ بِهَا بَيْنَ أَظْهُرِهِمْ، فَجَاءَ إِلَى الْمَسْجِدِ وَقُرَيْشٌ فِيهِ، فَقَالَ: يَا مَعْشَرَ قُرَيْشٍ إِنِّي أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ، وَأَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّدًا عَبْدُهُ وَرَسُولُهُ. فَقَالُوا: قُومُوا إِلَى هَذَا الصَّابِئِ، فَقَامُوا، فَضُرِبْتُ لِأَمُوتَ، فَأَدْرَكَنِي الْعَبَّاسُ فَأَكَبَّ عَلَيَّ ثُمَّ أَقْبَلَ عَلَيْهِمْ، فَقَالَ: وَيْلَكُمْ تَقْتُلُونَ رَجُلًا مِنْ غِفَارَ، وَمَتْجَرُكُمْ وَمَمَرُّكُمْ عَلَى غِفَارَ، فَأَقْلَعُوا عَنِّي، فَلَمَّا أَنْ أَصْبَحْتُ الْغَدَ رَجَعْتُ، فَقُلْتُ مِثْلَ مَا قُلْتُ بِالْأَمْسِ، فَقَالُوا: قُومُوا إِلَى هَذَا الصَّابِئ، فَصُنِعَ بِي مِثْلَ مَا صُنِعَ بِالْأَمْسِ، وَأَدْرَكَنِي الْعَبَّاسُ فَأَكَبَّ عَلَيَّ، وَقَالَ مِثْلَ مَقَالَتِهِ بِالْأَمْسِ، قَالَ: فَكَانَ هَذَا أَوَّلَ إِسْلَامِ أَبِي ذَرٍّ رَحِمَهُ اللهُ.
.14373522. Абу Жамра сўзлаб берди:
«Ибн Аббос бизга: «Сизларга Абу Заррнинг мусулмон бўлганини айтиб берайми?» деди. «Ҳа», дедик. У деди: «Абу Зарр айтди: «Ғифорлик одам эдим. Бизга етиб келдики, Маккада бир киши чиқиб, ўзини пайғамбар деб даъво қилаётган экан. Шунда укамга: «Шу кишининг олдига йўл ол, у билан гаплаш ва менга унинг хабарини олиб кел», дедим. У йўлга тушди. У билан учрашиб, кейин қайтиб келди. «Нима гап?» дедим. У: «Аллоҳга қасамки, ҳақиқатда яхшиликка буюриб, ёмонликдан қайтарадиган кишини кўрдим», деди. Унга: «Менга малҳам бўлгудек хабар келтирмадинг», дедим. Бир меш ва бир таёқни олдим-да, Маккага қараб келдим. У кишини танимай, у ҳақда сўраб‑суриштиргим келмай, замзам сувидан ичиб, масжидда бўлиб турдим.
Бир пайт ёнимдан Алий ўтиб қолди. «Бу киши мусофирга ўхшайдими?» деди. «Ҳа», дедим. Алий: «Уйга юр», деди. Мен у билан бирга йўлга тушдим. У мендан ҳеч нарса сўрамади, мен ҳам унга (ҳеч нима) айтмадим. Тонг отгач, эрталаб у зот ҳақида сўраш учун масжидга бордим. У зот ҳақида менга нимадир хабар қиладиган бирор кимса йўқ эди. Ёнимдан Алий ўтиб қолиб, «Бу одамга манзилини билиш вақти ҳали ҳам келмадими?» деди. «Йўқ», дедим. «Мен билан юр», деди. Кейин: «Нима ишинг бор? Бу юртга сени нима олиб келди?» деди. «Яшира олсанг, айтаман», дедим. У: «Албатта шундай қиламан», деди. Мен унга: «Бизга етиб келдики, бу ерда ўзини пайғамбар деб даъво қилаётган бир киши чиқибди. У билан гаплашишга укамни юбордим. У қайтиб борди‑ю, менга малҳам бўлгудек хабар олиб келмади. Шу боис у билан ўзим учрашмоқчиман», дедим. У менга: «Менга қара, тўғри йўлни топибсан. У зот томон кетяпман, ортимдан юр. Қаерга кирсам, ўша ерга кир. Бирортасини сен учун хавфли деб билсам, шиппагимни тўғрилаётгандек девор олдига туриб оламан, сен ўтиб кетавер», деди. У юриб кетди, мен ҳам у билан бирга юриб боравердим. Ниҳоят, у Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига кирди, мен ҳам у билан бирга кирдим. У зотга: «Менга Исломни баён қилинг», дедим. У зот уни баён қилдилар. Мен шу заҳоти мусулмон бўлдим. У зот менга: «Эй Абу Зарр, бу ишни сир тут. Юртингга қайт, қачон бизнинг зоҳир бўлганимиз сенга етса, келавер», дедилар. «Сизни ҳақ билан юборган Зотга қасамки, мен буни уларнинг ўртасида баралла айтаман», дедим.
Сўнг масжидга бордим, Қурайш ўша ерда экан. «Эй Қурайш жамоаси! Мен Аллоҳдан ўзга илоҳ йўқ, деб гувоҳлик бераман! Муҳаммад Унинг бандаси ва Расули, деб гувоҳлик бераман!» дедим. Улар: «Манави диндан қайтганнинг адабини бериб қўйинглар!» дейишди. Улар туриб, мени ўлгудек калтаклашди. Шунда Аббос етиб келиб, ўзини устимга ташлади. Кейин уларга қараб: «Ҳолингизга вой! Ғифорлик одамни ўлдирасизларми? Ахир тижоратингиз ҳам, йўлингиз ҳам Ғифор орқали бўлса?!» деди. Улар мендан нари кетишди. Эртаси тонг отгач, қайтиб келиб, худди кеча айтганларимни яна айтдим. Улар: «Манави диндан қайтганнинг адабини бериб қўйинглар!» дейишди. Менга худди кеча қилинган иш қилинди. Аббос етиб келиб, устимга ўзини ташлади ва худди кечаги гапларини айтди».
Абу Зарр раҳимаҳуллоҳнинг мусулмон бўлиши ана шундай бошланган эди».
1086/9 – بَاب: مَنِ انْتَسَبَ إِلَى آبَائِهِ فِي الْإِسْلَامِ وَالْجَاهِلِيَّةِ
1086.9-БОБ.
ИСЛОМДА ҲАМ, ЖОҲИЛИЯТДА ҲАМ
ОТА-БОБОЛАРИГА НИСБАТЛАНИШ ҲАҚИДА
1438/3525 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: لَمَّا نَزَلَت: (وَأَنْذِرْ عَشِيرَتَكَ الْأَقْرَبِينَ)ْ [الشعراء: 214]، جَعَلَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم يَدْعُوهُمْ قَبَائِلَ قَبَائِلَ، يُنَادِي: يَا بَنِي فِهْرٍ، يَا بَنِي عَدِيٍّ، بِبُطُونِ قُرَيْشٍ.
.14383525. Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Ва яқин қариндош-уруғларингни огоҳлантир!» нозил бўлганда Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам Қурайш уруғларини «Эй Бану Фиҳр! Эй Бану Адий!» деб чорлай бошладилар».
1087/10 – بَاب: مَنْ أَحَبَّ أَنْ لَا يُسَبَّ نَسَبُهُ
1087.10-БОБ.
НАСАБИНИНГ ҲАҚОРАТ ҚИЛИНМАСЛИГИНИ ХУШ кўриш ҳақИДА
1439/3531 – عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا قَالَتِ: اسْتَأْذَنَ حَسَّانُ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم فِي هِجَاءِ الْمُشْرِكِينَ، قَالَ: كَيْفَ بِنَسَبِي؟ فَقَالَ: حَسَّانُ: لَأَسُلَّنَّكَ مِنْهُمْ كَمَا تُسَلُّ الشَّعَرَةُ مِنَ الْعَجِينِ.
1439.3531. Ҳишом отасидан ривоят қилади:
«Оиша розияллоҳу анҳо бундай деди: «Ҳассон мушрикларни ҳажв қилиш учун Набий соллаллоҳу алайҳи васалламдан изн сўради. Шунда у зот: «Менинг насабим нима бўлади?» дедилар. Шунда Ҳассон: «Мен сизни уларнинг ичидан хамирдан қил суғургандек суғуриб оламан», деди».
Оишанинг ҳузурида Ҳассонни сўкмоқчи бўлган эдим, у: «Уни сўкма, чунки у Набий соллаллоҳу алайҳи васалламни ҳимоя қилар эди», деди».
1088/11 – بَاب: مَا جَاءَ فِي أَسـْمَاءِ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم
1088.11-БОБ.
РАСУЛУЛЛОҲ СОЛЛАЛЛОҲУ АЛАЙҲИ ВАСАЛЛАМНИНГ ИСМЛАРИ
ХУСУСИДА келган хабарлар ҳақида
1440/3532 – عَنْ جُبَيْرِ بْنِ جُبَيْرِ بْنِ مُطْعِمٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ الله صلى الله عليه وسلم: لِي خَمْسَةُ أَسْمَاءٍ: أَنَا مُحَمَّدٌ، وَأَحْمَدُ، وَأَنَا الْمَاحِي الَّذِي يَمْحُو اللهُ بِي الْكُفْرَ، وَأَنَا الْحَاشِرُ الَّذِي يُحْشَرُ النَّاسُ عَلَى قَدَمِي، وَأَنَا الْعَاقِبُ.
.14403532. Муҳаммад ибн Жубайр ибн Мутъим отаси розияллоҳу анҳудан ривоят қилади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Менинг беш исмим бор: Мен Муҳаммад ва Аҳмадман. Мен Моҳийман, Аллоҳ мен билан куфрни маҳв қилади. Мен Ҳоширман, одамлар оёғим олдида ҳашр қилинадилар ва мен Оқибман», дедилар».*
* Бу ҳадиси шарифда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ўзларининг исм‑сифатларидан асосийларини баён қилмоқдалар. Ҳадисда изоҳ қилинмаган исмларнинг маъноси қуйидагича: Муҳаммад – доим, тинимсиз мақталадиган, мақтовга лойиқ хислатлар соҳиби. Аҳмад – мақтовга сазовор, энг яхши ҳамд айтувчи. Оқиб – сўнгги, яъни охирги пайғамбар.
1441/3533 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم أَلَا تَعْجَبُونَ كَيْفَ يَصْرِفُ اللهُ عَنِّي شَتْمَ قُرَيْشٍ وَلَعْنَهُمْ؟ يَشْتِمُونَ مُذَمَّـمًا وَيَلْعَنُونَ مُذَمَّمًا، وَأَنَا مُحَمَّدٌ.
.14413533. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Қурайшнинг ҳақорату лаънатларини Аллоҳ мендан қандай қайтараётганидан ажабланмайсизларми? Улар «музаммам», деб ҳақорат қиладилар ва «музаммам», деб лаънатлайдилар, мен эса Муҳаммадман!» дедилар».
Изоҳ: «Музаммам» сўзи маънода «Муҳаммад» сўзининг тескариси бўлиб, «ёмонланган», «мазаммат қилинган» деган маънони англатади. Қурайш кофирлари Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга бўлган адоватлари қаттиқлигидан у зот алайҳиссаломни ана шу сўз билан ҳам тилга олишар эди. Ҳолбуки, Аллоҳ Ўзи у зотга Муҳаммад деган исмни раво кўрган ва мазкур мушриклардан бошқа ҳамма у зотни Муҳаммад деб атар эди.
1089/12 – بَاب: خَاتِمِ النَبِيّينَ صلى الله عليه وسلم
1089.12-БОБ.
хотимун-набиййин СОЛЛАЛЛОҲУ
АЛАЙҲИ ВАСАЛЛАМ ҳақларида
1442/3534 - عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللهِ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: قَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: مَثَلِي وَمَثَلُ الْأَنْبِيَاءِ كَرَجُلٍ بَنَى دَارًا، فَأَكْمَلَهَا وَأَحْسَنَهَا إِلَّا مَوْضِعَ لَبِنَةٍ، فَجَعَلَ النَّاسُ يَدْخُلُونَهَا وَيَتَعَجَّبُونَ وَيَقُولُونَ: لَوْلَا مَوْضِعُ اللَّبِنَةِ.
.14423534. Жобир ибн Абдуллоҳ розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Мен ва анбиёлар бир киши қуриб, мукаммал ва гўзал қилган, фақат биргина ғиштнинг ўрнини қолдирган ҳовлига ўхшаймиз. Одамлар унга киришар, ажабланишар ва: «Қанийди, шу ғиштнинг ўрни қолмаганда», дейишар эди», дедилар».
1443/3535 – وَفِي رِوَايَةٍ عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ زِيَادَةُ: إِلَّا مَوْضِعَ لَبِنَةٍ مِنْ زَاوِيَةٍ، وَقَالَ فِي آخِرِهِ: فَأَنَا اللَّبِنَةُ، وَأَنَا خَاتِمُ النَبِيّينَ.
.14433535. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам дедилар: «Албатта, мен ва мендан олдинги анбиёлар бир киши қуриб, чиройли ва гўзал қилган, фақат бир бурчакдаги биргина ғиштнинг ўрнини қолдирган уйга ўхшаймиз. Одамлар унинг атрофида айланар, ундан ажабланишар ва: «Мана бу ғишт ҳам қўйилгандами», дейишар эди. Мен ана ўша ғиштман ва мен хотимун-набиййинман (набийларнинг сўнггисиман)».
1090/14 – بَاب: وَفَاةِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم
1090.14-БОБ.
Набий СОЛЛАЛЛОҲУ АЛАЙҲИ ВАСАЛЛАМНИНГ ВАФОТЛАРИ ҳақида
1444/3536 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا: أَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم تُوُفِّيَ وَهْوَ ابْنُ ثَلَاثٍ وَسِتِّينَ.
.14443536. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам олтмиш уч ёшларида вафот этдилар».
Ибн Шиҳоб айтади: «Менга Саъид ибн Мусайяб ҳам шундай хабар қилди».
1091/14 - بَاب
1091.14-БОБ.
1445/3540 - عَنِ السَّائِبِ بْنِ يَزِيدَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ، وَهُوَ ابْنُ أَرْبَعٍ وَتِسْعِينَ، جَلْدًا مُعْتَدِلًا: قَدْ عَلِمْتُ مَا مُتِّعْتُ بِهِ سَـمْعِي وَبَصَرِي إِلَّا بِدُعَاءِ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم، إِنَّ خَالَتِي ذَهَبَتْ بِي إِلَيْهِ، فَقَالَتْ: يَا رَسُولَ اللهِ، إِنَّ ابْنَ أُخْتِي شَاكٍ، فَادْعُ اللهَ لَهُ، قَالَ: فَدَعَا لِي.
.14453540. Жуъайд ибн Абдурраҳмондан ривоят қилинади:
«Соиб ибн Язидни тўқсон тўрт ёшида ҳам бақувват, қадди тик ҳолда кўрдим. У шундай деди: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг дуолари сабаблигина қулоғим ва кўзимдан баҳраманд қилиндим деб биламан. Холам мени у зотнинг олдиларига олиб бориб: «Эй Аллоҳнинг Расули, синглимнинг ўғли бетоб, Аллоҳга дуо қилинг», деди. Шунда у зот ҳаққимга дуо қилдилар».
1092/15- بَاب: صِفَةِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم
1092.15-БОБ.
набий СОЛЛАЛЛОҲУ АЛАЙҲИ ВАСАЛЛАМНИНГ васфЛАРИ ҳақида
1446/3542 - عَنْ عُقْبَةَ بْنِ الْحَارِثِ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: صَلَّى أَبُو بَكْرٍ رَضِيَ الله عَنْهُ الْعَصْرَ، ثُمَّ خَرَجَ يَمْشِي، فَرَأَى الْحَسَنَ يَلْعَبُ مَعَ الصِّبْيَانِ، فَحَمَلَهُ عَلَى عَاتِقِهِ وَقَالَ: بِأَبِي، شَبِيهٌ بِالنَّبِيِّ لَا شَبِيهٌ بِعَلِيٍّ، وَعَلِيٌّ يَضْحَكُ.
.14463542. Уқба ибн Ҳорис розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Абу Бакр розияллоҳу анҳу аср намозини ўқиди. Кейин чиқиб келиб, болалар билан ўйнаётган Ҳасанни кўриб қолди‑да, бўйнига миндириб олди ва: «Отам фидо бўлсин! Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга ўхшайди, Алийга ўхшамайди», деди. Алий эса кулар эди».
1447/3544 – عَنْ أبِي جُحَيْفَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: رَأَيْتُ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم وَكَانَ الْحَسَنُ بْنُ عَلِيٍّ عَلَيْهِمَا السَّلَامُ يُشْبِهُهُ،فَقِيلَ لَهُ: صِفْهُ لَنَا، قَالَ: كَانَ أَبْيَضَ قَدْ شَمِطَ، وَأَمَرَ لَنَا النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم بِثَلَاثَ عَشْرَةَ قَلُوصًا، قَالَ: فَقُبِضَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم قَبْلَ أَنْ نَقْبِضَهَا.
.14473544. Исмоил ибн Абу Холид сўзлаб берди:
«Абу Жуҳайфа розияллоҳу анҳунинг «Набий соллаллоҳу алайҳи васалламни кўрганман. Ҳасан ибн Алий алайҳимассалом у зотга ўхшар эди», деганини эшитдим. Абу Жуҳайфага: «У зотни менга васф қилиб беринг», дедим. У: «Ўзлари оппоқ, сочларига оқ оралаган эди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам биз(га бериш) учун ўн учта ёш моя буюрган эдилар, уларни қўлга киритмасимиздан қабз қилиндилар», деди».
1448/3546 - عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ بُسْرٍ رَضِيَ الله عَنْهُ، صَاحِبَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم، قِيلَ لَهُ: أَرَأَيْتَ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم كَانَ شَيْخًا؟ قَالَ: كَانَ فِي عَنْفَقَتِهِ شَعَرَاتٌ بِيضٌ.
.14483546. Ҳариз ибн Усмон сўзлаб берди:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг саҳобалари Абдуллоҳ ибн Бусрдан: «Набий соллаллоҳу алайҳи васалламни кексайганларида кўрганмисиз?» деб сўрадим. У киши: «Пастки лабларининг остида бир қанча оқ мўйлар бор эди», деди».
1449/3547 - عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍرَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ كَانَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم مِنَ الْقَوْمِ، لَيْسَ بِالطَّوِيلِ وَلَا بِالْقَصِيرِ، أَزْهَرَ اللَّوْنِ، لَيْسَ بِأَبْيَضَ أَمْهَقَ وَلَا آدَمَ، لَيْسَ بِجَعْدٍ قَطَطٍ وَلَا سَبْطٍ رَجل، أُنْزِلَ عَلَيْهِ وَهْوَ ابْنُ أَرْبَعِينَ، فَلَبِثَ بِمَكَّةَ عَشْرَ سِنِينَ يُنْزَلُ عَلَيْهِ، وَبِالْمَدِينَةِ عَشْرَ سِنِينَ، وَقُبِضَ وَلَيْسَ فِي رَأْسِهِ وَلِحْيَتِهِ عِشْرُونَ شَعَرَةً بَيْضَاءَ.
.14493547. Рабиъа ибн Абу Абдурраҳмондан ривоят қилинади:
«Мен Анас ибн Моликнинг Набий соллаллоҳу алайҳи васалламни васф қила туриб, бундай деганини эшитдим: «У зот қавмда ўрта бўйли бўлиб, новча ҳам, пакана ҳам эмасдилар. Буғдойранг эдилар, ўта оппоқ ҳам, ўта қора ҳам эмасдилар. Жуда жингалаксоч ҳам, силлиқсоч ҳам эмасдилар, тарам-тарам сочли эдилар.[1] Қирқ ёшдаликларида у зотга ваҳий нозил қилинди. Маккада ўн йил, Мадинада ўн йил турдилар, шу вақтда у зотга ваҳий нозил қилиниб турди. Соч‑соқолларида йигирмата ҳам оқ тола йўқ эди».
У зотнинг сочларида қизғиш толалар кўрдим. Кейин сўраган эдим, «Хушбўйлик Хушбўй (модда) сабабли қизарган», дейишди».
[1] Шориҳлар «رَجِلٌ» сўзи Султонияда «رَجِلٍ» шаклида, яъни олдинги сўзга грамматик боғлиқликда ёзилган бўлиб, бу маъно жиҳатидан хато ҳисобланади, дейишади. Биз шарҳлар асосида ва Покистон нусхасига («Ар-Рашид» университети. «Altaf&sons» нашриёт-матбааси. Покистон, Карачи) таянган ҳолда уни мазкур шаклда тўғриладик.
1449أ/3548 – وَفِي رِوَايَة عَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: كَانَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم لَيْسَ بِالطَّوِيلِ الْبَائِنِ، وَلَا بِالْقَصِيرِ، وَلَا بِالْأَبْيَضِ الْأَمْهَقِ، وَلَيْسَ بِالْآدَمِ، وَلَيْسَ بِالْجَعْدِ الْقَطَطِ، وَلَا بِالسَّبْطِ، بَعَثَهُ اللهُ عَلَى رَأْسِ أَرْبَعِينَ سَنَةً؛ وَذَكَرَ تَـمَامَ الـحَدِيثِ.
1449А.3548. Анас ибн Молик розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам кўзга ташланадиган даражада новча ҳам, пакана ҳам эмасдилар. На ўта оқ, на ўта қора эдилар. Жуда жингалаксоч ҳам, силлиқсоч ҳам эмасдилар. Қирқ ёшга кирганларида Аллоҳ у зотни пайғамбар қилиб юборди. Маккада ўн йил, Мадинада ўн йил турдилар. Аллоҳ у зотни вафот эттирганида соч‑соқолларида йигирмата ҳам оқ мўй йўқ эди».
1450/3549 – عَنِ البَرَاءِ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: كَانَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم أَحْسَنَ النَّاسِ وَجْهًا، وَأَحْسَنَهُ خَلْقًا، لَيْسَ بِالطَّوِيلِ الْبَائِنِ، وَلَا بِالْقَصِيرِ.
.14503549. Баро розияллоҳу анҳу айтади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам одамларнинг энг хушрўйи ва энг гўзал хилқатлиси эдилар. Кўзга ташланадиган даражада новча ҳам, пакана ҳам эмасдилар».
1451/3550 – عَنْ أنِسٍ رَضِيَ الله عَنْهُ أنَّهُ سُئِلَ: هَلْ خَضَبَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم؟ قَالَ: لَا، إِنَّمَا كَانَ شَيْءٌ فِي صُدْغَيْهِ.
.14513550. Қатодадан ривоят қилинади:
«Анасдан: «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам соч бўяганмилар?» деб сўрадим. У: «Йўқ! Фақат икки чаккаларида озгина нарса (оқ мўй) бор эди, холос», деди».
1452/3551 - عَنِ الْبَرَاءِ بْنِ عَازِبٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: كَانَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم مَرْبُوعًا، بَعِيدَ مَا بَيْنَ الْمَنْكِبَيْنِ، لَهُ شَعَرٌ يَبْلُغُ شَحْمَةَ أُذُنِهِ، رَأَيْتُهُ فِي حُلَّةٍ حَمْرَاءَ، لَمْ أَرَ شَيْئًا قَطُّ أَحْسَنَ مِنْهُ.
.14523551. Баро ибн Озиб розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам ўрта бўйли, икки елкаларининг ораси кенг бўлиб, сочлари икки қулоқларининг юмшоғигача тушиб турар эди. Мен у зотни қизил ҳуллада кўрганман, бундан гўзал нарсани асло кўрган эмасман».
Юсуф ибн Исҳоқ отасидан ривоят қилиб, «Елкаларигача тушар эди», деб айтган.
1453/3552 – وَفِي رِوَايَةٍ عَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ، أنَّهُ قِيلَ لَهُ: أَكَانَ وَجْهُ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم مِثْلَ السَّيْفِ؟ قَالَ: لَا، بَلْ مِثْلَ الْقَمَرِ.
.14533552. Абу Исҳоқдан ривоят қилинади:
«Бародан: «Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг юзлари қилич каби эдими?» деб сўрашди. У: «Йўқ, балки ой каби эди», деди».
1454/3553 – عَنْ ابِي جُحَيْفَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ، أنَّهُ رَأى النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم يُصَلِّي بالبَطْحَاء، وَبَيْنَ يَدَيْهِ عَنَزَةٌ. قَدْ تَقَدَّمَ هَذَا التحَدِيثُ، وَفِي هَذِهِ الرِّوَايَةِ قَالَ: فَجَعَلَ النَّاسُ يَأْخُذُونَ يَدَيْهِ فَيَمْسَحُونَ بِـهِمَا وُجُوهَهُمْ، قَالَ: فَأَخَذْتُ بِيَدِهِ فَوَضَعْتُهَا عَلَى وَجْهِي، فَإذَا هِيَ أبْرَدُ مِنَ الثَّلْجِ، وَأطْيَبُ رَائِحَةً مِنَ التمِسْكِ.
«Ҳакам айтди: «Мен Абу Жуҳайфа розияллоҳу анҳунинг бундай деганини эшитдим: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам туш вақтида Батҳога чиқдилар-да, таҳорат олиб, пешинни икки ракат ва асрни икки ракат қилиб ўқидилар. Олдиларида аназа* бор эди».
Бу ҳақда Авн ўз отаси Абу Жуҳайфадан нақл қилиб, қуйидагиларни қўшимча қилади: «Унинг (таёқчанинг) ортидан аёллар ўтар эди. Одамлар ўринларидан туриб, у зотнинг қўлларидан тутиб, юзларига сурта бошлашди. Мен ҳам у зотнинг қўлларидан тутиб, юзимга қўйдим, у қордан ҳам совуқ, мушкдан ҳам хушбўйроқ экан».
* Аназа – учига темир қопланган ҳассасимон таёқ, найзанинг ярмича ёки каттароқ бўлади, найзага ўхшаш учли бўлади. Бу ерда аназа сутра, яъни намоз ўқиш вақтида намозхоннинг олдига қўйиладиган тўсиқ сифатида ишлатилган.
Изоҳ: Батҳо (Абтаҳ ёки Муҳассаб деб ҳам аталади) – ҳозирги Макка ҳудудига қарашли жойнинг номи. Демак, бу воқеа сафарда бўлиб ўтган. Ҳанафий мазҳаби уламолари сафарда шом билан хуфтонни ва пешин билан асрни жамлаб ўқиш тўғрисида келган ҳадисларни ўрганиб чиқиб, уларни бошқа далилларга солиштириб кўриб, бунда бир намозни иккинчисининг вақтида ўқиш назарда тутилмаганини айтганлар. Аксинча, жамлаганда биринчи намоз охирги вақтида, иккинчиси эса аввалги вақтида ўқилганини таъкидлаганлар. Намозларни бу тарзда жамлаш «суратда жамлаш» деб юритилади. Қолаверса, ҳозирги кунда ҳадисда айтилган даврдаги йўл машаққатлари ва бошқа ноқулайликлар йўқ. Шу боис, оятда таъкидланган асл қоидага кўра, сафарда ҳам намозларни ўз вақтида ўқиш лозим.
1455/3557 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: بُعِثْتُ مِنْ خَيْرِ قُرُونِ بَنِي آدَمَ قَرْنًا فَقَرْنًا، حَتَّى كُنْتُ مِنَ الْقَرْنِ الَّذِي كُنْتُ فِيهِ.
.14553557. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Мен авлодма-авлод ўтиб, Одам болаларининг энг яхши авлодидан юборилдим, ниҳоят, ўзим (яшаб) турган ушбу авлоддан бўлдим», дедилар».
1456/3558 - عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا: أَنَّ رَسُولَ اللهِصلى الله عليه وسلم كَانَ يَسْدِلُ شَعَرَهُ، وَكَانَ الْمُشْرِكُونَ يَفْرُقُونَ رُءُوسَهُمْ، فَكَانَ أَهْلُ الْكِتَابِ يَسْدِلُونَ رُءُوسَهُمْ، وَكَانَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم يُحِبُّ مُوَافَقَةَ أَهْلِ الْكِتَابِ فِيمَا لَمْ يُؤْمَرْ فِيهِ بِشَيْءٍ، ثُمَّ فَرَقَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم رَأْسَهُ.
.14563558. Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам сочларини пешонага тушириб юрардилар. Мушриклар эса бошларининг ўртасидан фарқ очиб юришарди. Аҳли китоблар ҳам сочларини пешонага тушириб юришарди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ўзлари ҳеч нимага буюрилмаган нарсаларда аҳли китобларга мувофиқ иш тутишни яхши кўрардилар. Кейинроқ Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бошларининг ўртасидан фарқ очадиган бўлдилар».
Изоҳ: Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам яшаган жамиятда ғайримусулмонлар асосан ё аҳли китоб, ё бутпараст бўлган. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳукми нозил бўлмаган айрим ишларда аҳли китобларга мувофиқ бўлишни ёқтиришлари уларнинг самовий дин вакиллари бўлгани, динларини ўзгартириб юборган бўлишса‑да, уларда ўтган пайғамбарларнинг асарлари ҳам борлиги эътиборидан бўлган. Чунки улар бутпараст мушриклардан кўра ҳаққа яқинроқ бўлишган. Кейинроқ араб мушриклари ҳам Исломни қабул қилгач, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам аҳли китобларга ҳам ўхшамасликни буюрганлар. Шунинг учун ҳадиснинг охирида аҳли китобларга хилоф ўлароқ, сочларидан фарқ очганлари айтилмоқда. Бундан мусулмон киши кўринишда ҳам бошқалардан ажралиб туришга ҳаракат қилиши матлублиги тушунилади.
1457/3559 - عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ عَمْرٍو رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: لَمْ يَكُنِ النَّبِيُّصلى الله عليه وسلم فَاحِشًا وَلَا مُتَفَحِّشًا، وَكَانَ يَقُولُ: إِنَّ مِنْ خِيَارِكُمْ أَحْسَنَكُمْ أَخْلَاقًا.
.14573559. Абдуллоҳ ибн Амр розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам фаҳш сўзловчи ҳам, фаҳш сўзлашга уринувчи ҳам эмасдилар. У зот: «Энг яхшиларингиз – ахлоқи гўзалроғингиздир!» дер эдилар».
1458/3560 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا أَنَّهَا قَالَتْ: مَا خُيِّرَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم بَيْنَ أَمْرَيْنِ إِلَّا أَخَذَ أَيْسَرَهُمَا مَا لَمْ يَكُنْ إِثْـمًا، فَإِنْ كَانَ إِثـْمًا كَانَ أَبْعَدَ النَّاسِ مِنْهُ، وَمَا انْتَقَمَ رَسُولُ اللهِصلى الله عليه وسلم لِنَفْسِهِ إِلَّا أَنْ تُنْتَهَكَ حُرْمَةُ اللهِ، فَيَنْتَقِمَ لِلَّهِ بِهَا.
.14583560. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга икки иш орасида ихтиёр берилса, модомики гуноҳ бўлмаса, осонроғини танлаганлар. Агар гуноҳ бўлса, одамларнинг бундан энг узоғи бўлар эдилар. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ўзлари учун интиқом олмаганлар, фақат Аллоҳнинг тақиқлари оёқости қилинсагина, ўша нарса туфайли Аллоҳ учун интиқом олардилар».
1459/3561 - عَنْ أَنَسٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: مَا مَسِسْتُ حَرِيرًا وَلَا دِيبَاجًا أَلْيَنَ مِنْ كَفِّ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم، وَلَا شَمِمْتُ رِيحًا قَطُّ، أَوْ عَرْفًا قَطُّ أَطْيَبَ مِنْ رِيحِ أَوْ عَرْفِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم.
.14593561. Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг кафтларидан майинроқ бирор ипак ҳам, дебож* ҳам ушламаганман. Шунингдек, Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳидларидан, ифорларидан кўра хушбўйроқ бирор ҳид ҳам, ифор ҳам туймаганман».
* Дебож – ўриш-арқоғи ипакдан бўлган юпқа мато, шойи.
1460/3562 - عَنْ أَبِي سَعِيدٍ الْخُدْرِيِّ t قَالَ: كَانَ النَبِيّ r أَشَدَّ حَيَاءً مِنَ الْعَذْرَاءِ فِي خِدْرِهَا.
1460أ/3562 - وَفِي رِوَايَةٍ: وَإِذَا كَرِهَ شَيْئًا عُرِفَ فِي وَجْهِه.
1460а.3562. Абу Саъид Худрий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам парданишин қиздан ҳам ҳаёли эдилар».
Бошқа бир ривоятда Шуъба шунга ўхшаш гапни айтиб, «Бирор нарсани ёқтирмасалар, юзларидан билинар эди»ни қўшимча қилган.
Изоҳ: Бу ҳадисда «парданишин қиз» деб таржима қилинган жумла арабчада «азро фии хидриҳа» деб келган. Илгари вояга етган қизлар учун алоҳида хона қилиб беришга шароит бўлмагани учун, уйнинг бир тарафи уларга парда ёки шунга ўхшаш нарса билан ажратиб берилган. Ўша тўсилган жой «хидр» деб аталган.
1461/3563 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَرَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: مَا عَابَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم طَعَامًا قَطُّ، إِنِ اشْتَهَاهُ أَكَلَهُ وَإِلَّا تَرَكَهُ.
.14613563. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам таомни сира айбламаганлар. Агар иштаҳалари тортса, уни ердилар, бўлмаса тарк этардилар».
1462/3567 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا: أَنَّ النَّبِيَّ r كَانَ يُحَدِّثُ حَدِيثًا لَوْ عَدَّهُ الْعَادُّ لَأَحْصَاهُ.
.14623567. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай сўзлардиларки, санамоқчи бўлган киши санаса, ҳисоблай оларди».
1462أ/3568 – وَعَنْهَا رَضِيَ الله عَنْهَا قَالَتْ: إِنَّ رَسُولَ اللهِ r لَمْ يَكُنْ يَسْرُدُ الْحَدِيثَ كَسَرْدِكُم.
1462а.3568. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам гапни сизлар улаганингиз каби улаб гапирмас эдилар».
1093/16- بَاب: كَانَ النَّبِيُّ r تَنَامُ عَيْنُهُ وَلَا يَنَامُ قَلْبُهُ
1093.16-БОБ.
Набий СОЛЛАЛЛОҲУ АЛАЙҲИ ВАСАЛЛАМНИНГ
КЎЗЛАРИ УХЛАР, ҚАЛБЛАРИ эса УХЛАМАС ЭДИ
1463/3570 – عَنْ أنَسٍ رَضِيَ الله عَنْهُ يُحَدِّثُ عَنْ لَيْلَةِ أُسْرِيَ بِالنَّبِيِّ r مِنْ مَسْجِدِ الْكَعْبَةِ: جَاءَ ثَلَاثَةُ نَفَرٍ قَبْلَ أَنْ يُوحَى إِلَيْهِ، وَهُوَ نَائِمٌ فِي مَسْجِدِ الْحَرَامِ، فَقَالَ أَوَّلُهُمْ: أَيُّهُمْ هُوَ؟ فَقَالَ أَوْسَطُهُمْ: هُوَ خَيْرُهُمْ، وَقَالَ آخِرُهُمْ: خُذُوا خَيْرَهُمْ. فَكَانَتْ تِلْكَ، فَلَمْ يَرَهُمْ حَتَّى جَاءُوا لَيْلَةً أُخْرَى فِيمَا يَرَى قَلْبُهُ، وَالنَّبِيُّ r نَائِمَةٌ عَيْنَاهُ وَلَا يَنَامُ قَلْبُهُ، وَكَذَلِكَ الْأَنْبِيَاءُ تَنَامُ أَعْيُنُهُمْ وَلَا تَنَامُ قُلُوبُهُمْ، فَتَوَلَّاهُ جِبْرِيلُ، ثُمَّ عَرَجَ بِهِ إِلَى السَّمَاءِ.
.14633570. Шарийк ибн Абдуллоҳ ибн Абу Намирдан ривоят қилинади:
«Анас ибн Молик розияллоҳу анҳунинг Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг Каъба масжидидан сайр қилдирилган кечалари ҳақида бизга бундай сўзлаб бераётганини эшитганман: «У зотга ваҳий юборилишидан олдин уч нафар киши келди. У зот Масжидул Ҳаромда ухлаётган эдилар. Уларнинг биринчиси: «У буларнинг қайси бири?» деди. Ўртадагиси: «У буларнинг энг яхшиси», деди. Охиргиси: «Буларнинг энг яхшисини олинглар», деди. Шу бўлди-ю, уларни бошқа бир кечада, қалблари кўрган онда келмагунча кўрмадилар.* Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг кўзлари ухлар, қалблари эса ухламас эди. Анбиёлар шундай бўлади, уларнинг кўзлари ухлайди-ю, қалблари ухламайди. Сўнг Жаброил у зотни олди-да, кейин осмонга олиб чиқиб кетди».
* «Қалблари кўрган онда» деганда исронинг бошланиши, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам уйғоқлик билан уйқу ўртасида бўлган пайтлари назарда тутилган. Исро сафарининг қолган асосий қисми эса, жумҳур уламолар таъкидлаганларидек, уйғоқликда бўлган.
1094/17 - بَابُ عَلَامَاتِ النُّبُوَّةِ فِي الْإِسْلَامِ
1094.17-БОБ.
ИСЛОМ ДАВРИДАГИ НУБУВВАТ АЛОМАТЛАРИ ҲАҚИДА
1464/3572 - وَعَنْهُ رَضِيَ اللله عَنْهُ قَالَ: أُتِيَ النَّبِيُّ r بِإِنَاءٍ وَهْوَ بِالزَّوْرَاءِ، فَوَضَعَ يَدَهُ فِي الْإِنَاءِ، فَجَعَلَ الْمَاءُ يَنْبُعُ مِنْ بَيْنِ أَصَابِعِهِ، فَتَوَضَّأَ الْقَوْمُ. قِيلَ لِأَنَسٍ: كَمْ كُنْتُمْ؟ قَالَ: ثَلَاثَ مِئَةٍ، أَوْ زُهَاءَ ثَلَاثِ مِئَةٍ.
.14643572. Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга Завродаликларида* бир идиш келтирилди. У зот қўлларини идишга қўйдилар. Шунда бармоқлари орасидан сув отилиб чиқа бошлади. Қавм таҳорат қилиб олди».
Қатода айтади: «Мен Анасга: «Неча киши эдиларинг?» дедим. У: «Уч юз ёки уч юзга яқин», деди».
1465/3579 - عَنْ عَبْدِ اللهِ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: كُنَّا نَعُدُّ الْآيَاتِ بَرَكَةً، وَأَنْتُمْ تَعُدُّونَهَا تَخْوِيفًا، كُنَّا مَعَ رَسُولِ اللهِ r فِي سَفَرٍ، فَقَلَّ الْمَاءُ، فَقَالَ: اطْلُبُوا فَضْلَةً مِنْ مَاءٍ. فَجَاءُوا بِإِنَاءٍ فِيهِ مَاءٌ قَلِيلٌ، فَأَدْخَلَ يَدَهُ فِي الْإِنَاءِ، ثُمَّ قَالَ: حَيَّ عَلَى الطَّهُورِ الْمُبَارَكِ، وَالْبَرَكَةُ مِنَ اللهِ. فَلَقَدْ رَأَيْتُ الْمَاءَ يَنْبُعُ مِنْ بَيْنِ أَصَابِعِ رَسُولِ اللهِ r، وَلَقَدْ كُنَّا نَسْمَعُ تَسْبِيحَ الطَّعَامِ وَهْوَ يُؤْكَلُ.
.14653579. Абдуллоҳ розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Биз мўъжизаларни барака деб ҳам ҳисоблар эдик. Сизлар эса уларни (фақат) хавф солиш учун деб ҳисоблайсизлар.
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам билан бирга сафарда бўлдик. Сув оз қолди. У зот: «Ортган сувни қидиринглар», дедилар. Озгина суви бор бир идиш олиб келишди. У зот қўлларини идишнинг ичига киритиб, сўнгра: «Покловчи, муборак сувга келинглар! Барака эса Аллоҳдандир!» дедилар. Батаҳқиқ, мен Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг бармоқлари орасидан сув отилиб чиқаётганини кўрдим. Ейилаётган таомнинг тасбеҳ айтаётганини ҳам эшитар эдик».
1466/3587 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ r قَالَ: لَا تَقُومُ السَّاعَةُ حَتَّى تُقَاتِلُوا قَوْمًا نِعَالُهُمُ الشَّعَرُ...، وَقَدْ تَقَدَّمَ الـحَدِيثُ بِطُولِهِ. وَقَال فِي آخِرِ هَذِهِ الرِّوَايَةِ: وَلَيَأْتِيَنَّ عَلَى أَحَدِكُمْ زَمَانٌ، لَأَنْ يَرَانِي أَحَبُّ إِلَيْهِ مِنْ أَنْ يَكُونَ لَهُ مِثْلُ أَهْلِهِ وَمَالِهِ.
1466أ/3587 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ: أنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: لاَ تَقُومُ السَّاعَةُ حَتَّى تُقَاتِلُوا خُوزًا وَكَرْمَان مِنَ الأعاجِم، حُمْرَ الوُجُوهِ، فُطْسَ الأُنُوفِ، صِغَارَ الأَعْيُنِ، كأنَّ وُجُوهَهُمْ الـمِجَانُّ الـمُطْرَقَةُ، نِعَالُهعُمْ الشَّعَرُ.
.14663587, 3588, 3589. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам дедилар: «Пойабзаллари жундан бўлган қавм билан жанг қилмагунингизча ва кўзлари кичик, юзлари қизил, пучуқбурун, юзлари тери қопланган қалқондек турклар* билан жанг қилмагунингизча Соъат қоим бўлмайди.
Ўзи ушбу ишга (халифаликка, амирликка) тушгунча уни энг ёмон кўрадиганлар одамларнинг энг яхшиси бўлишини кўрасиз. Одамлар маъданлардир. Уларнинг жоҳилиятдаги яхшилари Исломда ҳам яхшиларидир.
Албатта, бирингизга шундай замон келадики, мени кўриш унинг учун оиласи ва мол-дунёсича нарса бўлишидан суюкли бўлади».
Изоҳ: «Қоплама қалқон» деб ўгирилган ибора ички тарафи тери билан қопланган қалқонни англатади. Мазкур қавмнинг юзи унга ўхшатилиши уларнинг юзи доира шаклида, катта ва гўштли бўлиши сабабидандир. Бу ерда кимлар назарда тутилгани ҳақида турли фикрлар айтилган бўлиб, бир гуруҳ уламолар: «Бу ерда мусулмонлар билан жанг қилган айрим турк халқлари айтилган» деса, кўпчилик уламолар: «Бунда мўғул босқини назарда тутилган, чунки ҳадисда айтилган сифатлар айнан уларда мавжуд эди», дейдилар.
1467/3604 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ الله ِ rيُهْلِكُ النَّاسَ هَذَا الْحَيُّ مِنْ قُرَيْشٍ.
.14673604. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Одамларни Қурайшдаги мана шу қабила ҳалок қилади», дедилар. «Унда бизни нимага буюрасиз?» дейишди. У зот: «Одамлар улардан четлашишса эди», дедилар».
1467أ/3605 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ فِي رِوَايَةٍ قَالَ: سَـمِعْتُ الصَّادِقَ الْمَصْدُوقَ يَقُولُ: هَلَاكُ أُمَّتِي عَلَى يَدَيْ غِلْمَةٍ مِنْ قُرَيْشٍ. قَالَ أَبُو هُرَيْرَةَ: إِنْ شِئْتَ أَنْ أُسَـمِّيَهُمْ بَنِي فُلَانٍ وَبَنِي فُلَانٍ.
1467а.3605. Амр ибн Яҳё ибн Саъид Умавий бобосидан бундай сўзлаб берди:
«Марвон ва Абу Ҳурайра билан бирга эдим. Абу Ҳурайранинг бундай деяётганини эшитдим: «Содиқу масдуқнинг* «Умматимнинг ҳалокати Қурайш ёшларининг қўлидадир», деяётганларини эшитдим». Шунда Марвон: «Ёшлар?!» деди. Абу Ҳурайра: «Агар хоҳласанг, Бану Фулон, Бану Фулон, деб номма-ном айтиб бераман», деди».
1468/3606 - عَنْ حُذَيْفَةَ بْنِ الْيَمَانِ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: كَانَ النَّاسُ يَسْأَلُونَ رَسُولَ اللهِ r عَنِ الْخَيْرِ، وَكُنْتُ أَسْأَلُهُ عَنِ الشَّرِّ مَخَافَةَ أَنْ يُدْرِكَنِي، فَقُلْتُ: يَا رَسُولَ اللهِ، إِنَّا كُنَّا فِي جَاهِلِيَّةٍ وَشَرٍّ، فَجَاءَنَا اللهُ بِهَذَا الْخَيْرِ، فَهَلْ بَعْدَ هَذَا الْخَيْرِ مِنْ شَرٍّ؟ قَالَ: نَعَمْ، قُلْتُ: وَهَلْ بَعْدَ ذَلِكَ الشَّرِّ مِنْ خَيْرٍ؟ قَالَ: نَعَمْ، وَفِيهِ دَخَنٌ. قُلْتُ: وَمَا دَخَنُهُ؟ قَالَ: قَوْمٌ يَهْدُونَ بِغَيْرِ هَدْيِي، تَعْرِفُ مِنْهُمْ وَتُنْكِرُ. قُلْتُ: فَهَلْ بَعْدَ ذَلِكَ الْخَيْرِ مِنْ شَرٍّ؟ قَالَ: نَعَمْ، دُعَاةٌ إِلَى أَبْوَابِ جَهَنَّمَ، مَنْ أَجَابَهُمْ إِلَيْهَا قَذَفُوهُ فِيهَا. قُلْتُ: يَا رَسُولَ اللهِ، صِفْهُمْ لَنَا؟ فَقَالَ: هُمْ مِنْ جِلْدَتِنَا، وَيَتَكَلَّمُونَ بِأَلْسِنَتِنَا. قُلْتُ: فَمَا تَأْمُرُنِي إِنْ أَدْرَكَنِي ذَلِكَ؟ قَالَ: تَلْزَمُ جَمَاعَةَ الْمُسْلِمِينَ وَإِمَامَهُمْ، قُلْتُ: فَإِنْ لَمْ يَكُنْ لَهُمْ جَمَاعَةٌ وَلَا إِمَامٌ؟ قَالَ: فَاعْتَزِلْ تِلْكَ الْفِرَقَ كُلَّهَا، وَلَوْ أَنْ تَعَضَّ بِأَصْلِ شَجَرَةٍ، حَتَّى يُدْرِكَكَ الْمَوْتُ وَأَنْتَ عَلَى ذَلِكَ.
.14683606. Ҳузайфа ибн Ямон розияллоҳу анҳу айтади:
«Одамлар Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан яхшилик ҳақида сўрашар эди. Мен эса ўзимга етишидан қўрқиб, ёмонлик ҳақида сўрар эдим. «Эй Аллоҳнинг Расули, биз жоҳилиятда, ёмонликда эдик. Аллоҳ бизга бу яхшиликни келтирди. Энди мана шу яхшиликдан кейин ёмонлик бўладими?» дедим. У зот: «Ҳа», дедилар. «Ўша ёмонликдан кейин яхшилик бўладими?» дедим. У зот: «Ҳа, лекин унда тутун бўлади», дедилар. «Унинг тутуни нима?» дедим. У зот: «Бир қавм менинг тўғри йўлимдан бошқа йўлга бошлайди. Сен улар(нинг амаллари)дан нималарнидир танийсан, нималарнидир танимайсан», дедилар. «Ўша яхшиликдан кейин яна ёмонлик бўладими?» дедим. У зот: «Ҳа, жаҳаннам эшиклари томон чорловчилар бўлади. Буни Бунга ижобат қилганни ўшанга ташлашади», дедилар. «Эй Аллоҳнинг Расули, бизга уларни сифатлаб беринг», дедим. У зот: «Улар ўзимиздан бўлади, ўзимизнинг тилимизда гапиришади», дедилар. «Ўша нарса менга етса, менга нимани буюрар эдингиз?» дедим. У зот: «Мусулмонлар жамоасини ва уларнинг имомини маҳкам тутасан», дедилар. «Уларнинг жамоаси ҳам, имоми ҳам бўлмаса-чи?» дедим. У зот: «У ҳолда дарахтнинг томирини тишлаб олиб бўлса ҳам ўша фирқаларнинг барчасидан четда бўласан, токи ўлим сенга ўша ҳолингда етсин», дедилар».
1469/3611 – عَنْ عَلِيٍّ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: إِذَا حَدَّثْتُكُمْ عَنْ رَسُولِ اللهِ r ، فَلَأَنْ أَخِرَّ مِنَ السَّمَاءِ أَحَبُّ إِلَيَّ مِنْ أَنْ أَكْذِبَ عَلَيْهِ، وَإِذَا حَدَّثْتُكُمْ فِيمَا بَيْنِي وَبَيْنَكُمْ، فَإِنَّ الْحَرْبَ خَدْعَةٌ، سَمِعْتُ رَسُولَ اللهِ r يَقُولُ: يَأْتِي فِي آخِرِ الزَّمَانِ قَوْمٌ، حُدَثَاءُ الْأَسْنَانِ، سُفَهَاءُ الْأَحْلَامِ، يَقُولُونَ مِنْ خَيْرِ قَوْلِ الْبَرِيَّةِ، يَمْرُقُونَ مِنَ الْإِسْلَامِ كَمَا يَمْرُقُ السَّهْمُ مِنَ الرَّمِيَّةِ، لَا يُجَاوِزُ إِيمَانُهُمْ حَنَاجِرَهُمْ، فَأَيْنَمَا لَقِيتُمُوهُمْ فَاقْتُلُوهُمْ، فَإِنَّ قَتْلَهُمْ أَجْرٌ لِمَنْ قَتَلَهُمْ يَوْمَ الْقِيَامَةِ.
.14693611. Алий розияллоҳу анҳу айтади:
«Агар сизларга Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан ривоят қилиб сўзлайдиган бўлсам, у зотга нисбатан ёлғон сўзлаганимдан кўра, осмондан қулаб тушганим яхши. Ўзим билан сизларнинг орангиздаги нарсалар хусусида сўзлайдиган бўлсам, албатта, уруш ҳийладир. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «Охирзамонда ўзлари ёш, эсипастларча орзу қиладиган бир қавм келади. Улар халойиқнинг энг яхшисидан сўз қотишади. Улар Исломдан ўқ сайддан отилиб чиқиб кетгандек чиқиб кетишади. Иймонлари бўғизларидан нарига ўтмайди. Уларни қаерда учратсангиз, ўлдиринглар, чунки уларни ўлдириш ўлдирган киши учун қиёмат куни ажр бўлади», деяётганларини эшитганман».
1470/3612 - عَنْ خَبَّابِ بْنِ الْأَرَتِّ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: شَكَوْنَا إِلَى رَسُولِ اللهِ r وَهْوَ مُتَوَسِّدٌ بُرْدَةً لَهُ فِي ظِلِّ الْكَعْبَةِ، قُلْنَا لَهُ: أَلَا تَسْتَنْصِرُ لَنَا، أَلَا تَدْعُو اللهَ لَنَا؟ قَالَ: كَانَ الرَّجُلُ فِيمَنْ قَبْلَكُمْ يُحْفَرُ لَهُ فِي الْأَرْضِ، فَيُجْعَلُ فِيهِ، فَيُجَاءُ بِالْمِنْشَارِ، فَيُوضَعُ عَلَى رَأْسِهِ فَيُشَقُّ بِاثْنَتَيْنِ، وَمَا يَصُدُّهُ ذَلِكَ عَنْ دِينِهِ، وَيُمْشَطُ بِأَمْشَاطِ الْحَدِيدِ مَا دُونَ لَحْمِهِ مِنْ عَظْمٍ أَوْ عَصَبٍ، وَمَا يَصُدُّهُ ذَلِكَ عَنْ دِينِهِ، وَاللهِ لَيُتِمَّنَّ هَذَا الْأَمْرَ حَتَّى يَسِيرَ الرَّاكِبُ مِنْ صَنْعَاءَ إِلَى حَضْرَمَوْتَ، لَا يَخَافُ إِلَّا اللهَ، أَوِ الذِّئْبَ عَلَى غَنَمِهِ، وَلَكِنَّكُمْ تَسْتَعْجِلُونَ.
.14703612. Хаббоб ибн Аратт розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга шикоят қилдик. У зот Каъба соясида бурдаларини болиш қилиб ётган эдилар. Биз у зотга: «Биз учун нусрат сўрамайсизми? Биз учун Аллоҳга дуо қилмайсизми?» дедик. У зот: «Сизлардан олдингиларда бир кишини ерга чуқур қазиб, унга ташлашар, сўнг арра олиб келиб, бошига қўйиб, иккига бўлиб ташлашар эди. Шу ҳам уни ўз динидан тўсмас эди. Темир тароқлар билан гўштининг остидаги суяк ёки пайларигача тарашар эди. Шу ҳам уни ўз динидан тўсмас эди. Аллоҳга қасамки, (У Зот) бу ишни охирига етказади, ҳатто отлиқ Аллоҳдан ўзгадан ёки суруви учун бўридан қўрқмаган ҳолда Санъодан Ҳазрамавтга борадиган бўлади. Лекин сизлар шошиляпсиз», дедилар».
1471/3613 - عَنْ أَنَسٍ t : أَنَّ النَّبِيَّ r افْتَقَدَ ثَابِتَ بْنَ قَيْسٍ، فَقَالَ رَجُلٌ: يَا رَسُولَ اللهِ، أَنَا أَعْلَمُ لَكَ عِلْمَهُ، فَأَتَاهُ فَوَجَدَهُ جَالِسًا فِي بَيْتِهِ، مُنَكِّسًا رَأْسَهُ، فَقَالَ: مَا شَأْنُكَ؟ فَقَال: شَرٌّ، كَانَ يَرْفَعُ صَوْتَهُ فَوْقَ صَوْتِ النَّبِيِّ r فَقَدْ حَبِطَ عَمَلُهُ، وَهْوَ مِنْ أَهْلِ النَّارِ، فَأَتَى الرَّجُلُ فَأَخْبَرَهُ أَنَّهُ قَالَ كَذَا وَكَذَا، فَقَالَ مُوسَى بْنُ أَنَسٍ: فَرَجَعَ الْمَرَّةَ الْآخِرَةَ بِبِشَارَةٍ عَظِيمَةٍ، فَقَالَ: اذْهَبْ إِلَيْهِ، فَقُلْ لَهُ: إِنَّكَ لَسْتَ مِنْ أَهْلِ النَّارِ، وَلَكِنْ مِنْ أَهْلِ الْجَنَّةِ.
.14713613. Анас ибн Молик розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам Собит ибн Қайсни йўқотиб қўйдилар. Шунда бир киши: «Эй Аллоҳнинг Расули, мен сизга унинг қаердалигини билиб бераман», деди. Кейин бориб, уни ўз уйида бошини қуйи солганча ўтирган ҳолида топди ва «Аҳволинг қалай?» деди. У: «Ёмон, чунки овозимни Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг овозларидан баланд кўтарар эдим, энди амалларим ҳабата бўлди, дўзах аҳлидан бўлиб қолдим», деди. Ҳалиги киши келиб, у зотга: «У бундай, бундай деди», деб хабар берди. Сўнг у бу буюк башорат билан иккинчи марта қайтиб борди. Шунда у зот: «Олдига бориб, унга: «Сен дўзах аҳлидан эмас, жаннат аҳлидансан», деб айт», дедилар».
1472/3614 - عَن الْبَرَاءِ بْنِ عَازِبٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُقَالَ: قَرَأَ رَجُلٌ الْكَهْفَ، وَفِي الدَّارِ الدَّابَّة،ُ فَجَعَلَتْ تَنْفِرُ، فَسَلَّمَ الرَّجُلُ، فَإِذَا ضَبَابَةٌ أَوْ سَحَابَةٌ غَشِيَتْهُ، فَذَكَرَهُ لِلنَّبِيِّ r فَقَالَ: قْرَأْ فُلَانُ، فَإِنَّهَا السَّكِينَةُ نَزَلَتْ لِلْقُرْآنِ، أَوْ تَنَزَّلَتْ لِلْقُرْآنِ.
.14723614. Абу Исҳоқдан ривоят қилинади:
«Баро ибн Озиб розияллоҳу анҳумодан эшитдимки, бир киши (намозда) Каҳф сурасини ўқибди. Ҳовлида бир жонивор бор экан, у ҳуркий бошлабди. Шунда у салом бериб, қараса, уни туман [ёки булут] ўраб олган экан. У буни Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга айтибди. У зот: «Ўқийвер, Фалончи. У сакинадир, Қуръон учун тушган»* дебдилар».
* Сакина – луғатда хотиржамлик, сокинлик дегани. Бу ерда зикр қилинган «сакина» нима экани хусусида уламолар турли фикрлар айтишган. Баъзилар уни «майин шамол» деса, бошқалари «фаришталар» деб изоҳлаган. Кўпчилик уламоларнинг қарашларига кўра, сакина Аллоҳ таолонинг хотиржамлик ва раҳматни ўзида мужассам қилган махлуқоти бўлиб, фаришталарнинг ҳамроҳлигида юзага келади. Валлоҳу аълам.
Изоҳ: Ровийлардан бири ҳадиси шарифда келган Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг сўзларида иккиланиб, «назалат» ёки «таназзалат» деб айтган. Ўзбек тилида ҳар икки сўз бир хил таржима қилингани учун, биз мазкур тараддудни келтирмадик.
1473/3616 - عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا: أَنَّ النَّبِيَّ r دَخَلَ عَلَى أَعْرَابِيٍّ يَعُودُهُ، قَالَ: وَكَانَ النَّبِيُّ r إِذَا دَخَلَ عَلَى مَرِيضٍ يَعُودُهُ قَالَ: لَا بَأْسَ، طَهُورٌ إِنْ شَاءَ الله. فَقَالَ لَهُ: لَا بَأْسَ طَهُورٌ إِنْ شَاءَ اللهُ، قَالَ: قُلْتَ: طَهُورٌ؟ كَلَّا، بَلْ هِيَ حُمَّى تَفُورُ، أَوْ تَثُورُ، عَلَى شَيْخٍ كَبِيرٍ، تُزِيرُهُ الْقُبُورَ، فَقَالَ النَّبِيُّ r : فَنَعَمْ إِذًا.
.14733616. Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам бир аъробийни кўргани кирдилар. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам касал кўргани борсалар, «Ҳечқиси йўқ, иншааллоҳ, бу покланиш», дер эдилар. Унга ҳам: «Ҳечқиси йўқ, иншааллоҳ, бу покланиш», дедилар. У: «Покланасан, дейсиз. Йўқ, ундай эмас. Бу қартайган одамда қўзийдиган [ёки кўтариладиган], қабрни зиёрат қилдирадиган иситмадир», деди. Шунда Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Унда шундай бўла қолсин», дедилар».
1474/3617 - عَنْ أَنَسٍ t قَالَ: كَانَ رَجُلٌ نَصْرَانِيًّا، فَأَسْلَمَ، وَقَرَأَ الْبَقَرَةَ وَآلَ عِمْرَانَ، فَكَانَ يَكْتُبُ لِلنَّبِيِّ r، فَعَادَ نَصْرَانِيًّا، فَكَانَ يَقُولُ: مَا يَدْرِي مُحَمَّدٌ إِلَّا مَا كَتَبْتُ لَهُ، فَأَمَاتَهُ اللهُ فَدَفَنُوهُ، فَأَصْبَحَ وَقَدْ لَفَظَتْهُ الْأَرْضُ، فَقَالُوا: هَذَا فِعْلُ مُحَمَّدٍ وَأَصْحَابِهِ لَمَّا هَرَبَ مِنْهُمْ، نَبَشُوا عَنْ صَاحِبِنَا فَأَلْقُوهُ، فَحَفَرُوا لَهُ فَأَعْمَقُوا، فَأَصْبَحَ وَقَدْ لَفَظَتْهُ الْأَرْضُ، فَقَالُوا: هَذَا فِعْلُ مُحَمَّدٍ وَأَصْحَابِهِ، نَبَشُوا عَنْ صَاحِبِنَا لَمَّا هَرَبَ مِنْهُمْ فَأَلْقَوْهُ فَحَفَرُوا لَهُ، وَأَعْمَقُوا لَهُ فِي الْأَرْضِ مَا اسْتَطَاعُوا، فَأَصْبَحَ قَدْ لَفَظَتْهُ الْأَرْضُ، فَعَلِمُوا أَنَّهُ لَيْسَ مِنَ النَّاسِ، فَأَلْقَوْهُ.
.14743617. Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Бир киши насроний эди, мусулмон бўлди ва Бақара ҳамда Оли Имрон сураларини ўқиди. У Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга котиблик қилиб юрар эди. Кейин яна қайтиб насроний бўлди. У: «Муҳаммад мен ёзиб берган нарсалардан бошқани билмайди», дер эди. Аллоҳ уни ўлдирди. Уни дафн қилишди. Тонг отган эди, ер уни чиқариб ташлабди. Шунда улар (насронийлар): «Бу Муҳаммад ва унинг саҳобаларининг иши, соҳибимиз улардан қочгач, гўрини очиб, уни чиқариб ташлашибди», дейишди. Кейин унинг учун (қабр) кавлашди ва уни чуқурроқ қилишди. Тонг отган эди, ер уни чиқариб ташлабди. Улар: «Бу Муҳаммад ва унинг саҳобаларининг иши, соҳибимиз улардан қочгач, гўрини очиб, уни чиқариб ташлашибди», дейишди. Кейин унинг учун (қабр) кавлашди ва ерни қўлдан келганича яна ҳам чуқурроқ қилишди. Тонг отган эди, ер уни яна чиқариб ташлабди. Билишдики, бу одамларнинг иши эмас. Сўнг уни ташлаб кетишди».
1475/3631 - عَنْ جَابِرٍ t قَالَ: قَالَ النَّبِيُّ r هَلْ لَكُمْ مِنْ أَنْمَاطٍ؟ قُلْتُ: وَأَنَّى يَكُونُ لَنَا الْأَنْمَاطُ؟ قَالَ: أَمَا إِنَّهُ سَيَكُونُ لَكُمُ الْأَنْمَاطُ، فَأَنَا أَقُولُ لَهَا: أَخِّرِي عَنِّي أَنْمَاطَكِ، فَتَقُولُ: أَلَمْ يَقُلِ النَّبِيُّ r: إِنَّهَا سَتَكُونُ لَكُمُ الْأَنْمَاطُ؟ فَأَدَعُهَا.
.14753631. Жобир розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Наматларингиз борми?» дедилар. «Бизда намат қаердан бўлсин?» дедим. У зот: «Билиб қўйинглар! Яқинда сизларда наматлар бўлади», дедилар.
Мен унга – аёлини назарда тутяпти, – «Наматларингни мендан нари қил», дер эдим. У эса: «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Албатта, яқинда сизларда наматлар бўлади», демаганмидилар?» дерди. Шунда мен уни ўз ҳолига қўяр эдим».
Изоҳ: Намат – жундан қилинадиган тукли тўшама бўлиб, уни ҳозир кигиз ҳам дейилади. Ўша вақтларда у қимматбаҳо ашёлар қаторида саналиб, гоҳида унга ўраниб ҳам юрилган. Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам башорат берганларидек, кейинроқ мусулмонларга кенгчилик етиб, бу каби нарсалар уларнинг рўзғорларига кириб келди. Жобир розияллоҳу анҳу дунё зеб-зийнатларини суймаганидан аёли намат келтирса, уни ишлатишга кўнмас экан. Шунда аёли Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бу ҳақда башорат берганларини ва бундан қайтармаганларини эслатар экан.
1476/3632 – عَنْ سَعْدِ بْنِ مُعَاذٍ رَضِيَ الله عَنْهُ أنَّهُ قَالَ لأُمَيَّةَ بْنِ خَلَفٍ: إنِّي سَـمِعْتُ مُحَمَّدًا صلى الله عليه وسلم يَزْعُمُ أنَّهُ قَاتِلُكَ، قَالَ: إيَّايَ؟ قَالَ: نَعَمْ، قَالَ: وَاللهِ مَا يَكْذِبُ مُحَمَّدٌ إذَا حَدَّثَ؛ فَقَتَلَهُ الله بِبَدْرٍ. وَفِي التحَدِيثِ قِصَّاةٌ، هَذَا مَضْمُونُ الـحَدِيثِ مِنْهَا.
1477/3634 – عَنْ أُسَامَةَ بْنِ زَيْدٍ رَضِيَ الله عَنْهُمَا، أنَّ جِبْرِيلَ عَلَيْهِ السَّلامَ أتَى النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم وَعِنْدَهُ أُمُّ سَلَمَةَ، فَجَعَلَ يُحَدِّثُ ثُمَّ قَامَ، فَقَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم لأُمِّ سَلَمَةَ: مَنْ هَذَا؟ أوْ كَمَا قَالَ، قَالَ: قَالَتْ: هَذَا دِحْيَةٌ، قَالَتْ أُمَّ سَلَمَةَ: ايْمُ الله مَا مَا حَسِبْتُهُ إلاّ إِيَّاهُ، حَتَّى سَمِعْتُ خُطْبَةَ نَبِيِّ الله صلى الله عليه وسلم بِـخَبْرِ عَنْ جِبْرِيلَ، أوْ كَمَا قَالَ.
1478/3633 - عَنْ عَبْدِ الله ابْنِ عُمَرَ t أَنَّ رَسُولَ اللهِ r قَالَ: رَأَيْتُ النَّاسَ مُجْتَمِعِينَ فِي صَعِيدٍ، فَقَامَ أَبُو بَكْرٍ فَنَزَعَ ذَنُوبًا أَوْ ذَنُوبَيْنِ، وَفِي بَعْضِ نَزْعِهِ ضَعْفٌ، وَاللهُ يَغْفِرُ لَهُ، ثُمَّ أَخَذَهَا عُمَرُ، فَاسْتَحَالَتْ بِيَدِهِ غَرْبًا، فَلَمْ أَرَ عَبْقَرِيًّا فِي النَّاسِ يَفْرِي فَرِيَّهُ، حَتَّى ضَرَبَ النَّاسُ بِعَطَنٍ.
.14783633. Абдуллоҳ розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам дедилар: «Тушимда одамларнинг бир тепаликда тўпланиб турганини кўрдим. Абу Бакр туриб, бир челак [ёки икки челак] сув тортиб олди. Бир тортиб олишида заифлик бўлди. Аллоҳ уни кечирсин. Кейин уни Умар олган эди, унинг қўлида катта пақирга айланди. Мен одамлар орасида унингдек ўз ишига уста, моҳирини кўрмаганман, ҳатто одамлар атанлар* қуришди».
Мен одамларнинг ичида унингдек ишини қойиллатадиган даҳони кўрмаганман. Одамлар ҳатто атан* солиб юборишди
Ҳаммам Абу Ҳурайрадан, у Набий соллаллоҳу алайҳи васалламдан ривоят қилиб, «Абу Бакр икки челак сув олди», деган.
* Атан – сув атрофида туя чўктириш учун ажратилган жой. Туя бир марта суғорилгач, атанга олиб бориб чўктирилган, бирпас дам олгач, яна суғорилган.
Изоҳ: Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ушбу ҳадисда тушларини айтиб бериш билан келажакда бўладиган муҳим воқеаларни баён қилмоқдалар, жумладан, Абу Бакр розияллоҳу анҳунинг халифалиги оз муддат бўлиши, бу даврда фатҳлар кам бўлишини айтмоқдалар. Бироқ бу Абу Бакр розияллоҳу анҳунинг фазилатига путур етказмайди. Шунингдек, Набий алайҳиссалом Умар розияллоҳу анҳунинг халифалик даври узоқ бўлиши ва унда кўп фатҳлар бўлиши, мусулмонларнинг ишлари авж олишини ҳам айтиб, Умар розияллоҳу анҳунинг ниҳоят даражада ўз ишига моҳир, нодир қобилият соҳиби эканини таъкидламоқдалар, у киши кўп сув олганидан, сув атрофидаги одамлар атанлар қуриб юборишганини айтмоқдалар. Бу туш ҳам Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг мўъжизаларидан биридир.
1095/18 – بَاب: قَوْلِ اللهِ تَعَالَى: (يَعْرِفُونَهُ كَمَا يَعْرِفُونَ أَبْنَاءَهُمْ وَإِنَّ فَرِيقًا مِنْهُمْ لَيَكْتُمُونَ الْحَقَّ وَهُمْ يَعْلَمُونَ) [البقرة: 146]
1095.18-БОБ.
Аллоҳ таолонинг «улар уни худди болаларини танигандек танийдилар. албатта, уларнинг бир гуруҳи била туриб
ҳақни беркитадилар», деган сўзи ҳақида
1479/3635 - عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا: أَنَّ الْيَهُودَ جَاءُوا إِلَى رَسُولِ اللهِ r فَذَكَرُوا لَهُ أَنَّ رَجُلًا مِنْهُمْ وَامْرَأَةً زَنَيَا، فَقَالَ لَهُمْ رَسُولُ الله: r مَا تَجِدُونَ فِي التَّوْرَاةِ فِي شَأْنِ الرَّجْمِ؟ فَقَالُوا: نَفْضَحُهُمْ وَيُجْلَدُونَ، فَقَالَ عَبْدُ اللهِ بْنُ سَلَامٍ: كَذَبْتُمْ، إِنَّ فِيهَا الرَّجْمَ، فَأَتَوْا بِالتَّوْرَاةِ فَنَشَرُوهَا، فَوَضَعَ أَحَدُهُمْ يَدَهُ عَلَى آيَةِ الرَّجْمِ، فَقَرَأَ مَا قَبْلَهَا وَمَا بَعْدَهَا، فَقَالَ لَهُ عَبْدُ اللهِ بْنُ سَلَامٍ: ارْفَعْ يَدَكَ، فَرَفَعَ يَدَهُ فَإِذَا فِيهَا آيَةُ الرَّجْمِ، فَقَالُوا: صَدَقَ يَا مُحَمَّدُ، فِيهَا آيَةُ الرَّجْمِ، فَأَمَرَ بِهِمَا رَسُولُ اللهِ r فَرُجِمَا.
.14793635. Абдуллоҳ ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Яҳудийлар Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига келиб, ўзларидан бир эркак ва бир аёлнинг зино қилганини айтишди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам уларга: «Тошбўрон қилиш хусусида Тавротда нима бор?» дедилар. «Биз уларни сазойи қиламиз, сўнг уларга дарра урилади», дейишди. Шунда Абдуллоҳ ибн Салом: «Ёлғон айтдинглар, унда тошбўрон қилиш бор!» деди. Кейин улар Тавротни олиб келиб, уни ёйишди. Шунда улардан бири қўлини «тошбўрон қилиш» оятининг устига қўйиб олиб, ундан олдинги ва кейингиларини ўқиди. Шунда Абдуллоҳ ибн Салом унга: «Қўлингни кўтар!» деди. У қўлини кўтарган эди, ўша жойда «тошбўрон қилиш» ояти бор экан. Улар: «Эй Муҳаммад, у тўғри айтди, унда «тошбўрон қилиш» ояти бор», дейишди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам буюрдилар, у иккови тошбўрон қилинди. Мен ўша эркакнинг аёлни тошлардан ҳимоя қилиб, унинг устига энгашиб, пана қилаётганини кўрганман».
1096/19 – بَابُ: سُؤَالِ الْمُشْرِكِينَ أَنْ يُرِيَهُمُ النَّبِيُّ r
آيَةً، فَأَرَاهُمُ انْشِقَاقَ الْقَمَرِ
1096.19-БОБ.
Мушрикларнинг набий соллаллоҳу алайҳи васалламдан мўъжиза сўрашгани, у зотнинг уларга Ойни иккига бўлиб кўрсатганлари ҳақида
1480/3636 - عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ مَسْعُودٍ t قَالَ: انْشَقَّ الْقَمَرُ عَلَى عَهْدِ رَسُولِ اللهِ r شِقَّتَيْنِ، فَقَالَ النَّبِيُّ r: اشْهَدُوا.
.14803636. Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг даврларида ой икки бўлакка бўлинди. Шунда Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Гувоҳ бўлинглар!» дедилар».
1481/3642 - عَنْ عُرْوَةَ البَارِقِيِّ رَضِيَ الله عَنْه،ُ أَنَّ النَّبِيَّ r أَعْطَاهُ دِينَارًا يَشْتَرِي لَهُ بِهِ شَاةً، فَاشْتَرَى لَهُ بِهِ شَاتَيْنِ، فَبَاعَ إِحْدَاهُمَا بِدِينَارٍ، وَجَاءَهُ بِدِينَارٍ وَشَاةٍ، فَدَعَا لَهُ بِالْبَرَكَةِ فِي بَيْعِهِ، وَكَانَ لَوِ اشْتَرَى التُّرَابَ لَرَبِحَ فِيهِ.
.14813642, 3643. Бизга Алий ибн Абдуллоҳ сўзлаб берди: «Бизга Суфён хабар берди: «Шабиб ибн Ғарқада бизга сўзлаб берди:
«Мен бир маҳалла кишиларининг Урвадан қуйидагича ривоят қилганини эшитдим: «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам унга бир қўй сотиб олиб келиш учун бир динор берибдилар. (Урва) унга иккита қўй сотиб олибди‑да, биттасини бир динорга сотиб, у зотга бир динор ва бир қўй олиб келибди. Шунда у зот унинг олди‑сотдисига барака тилаб, ҳаққига дуо қилибдилар. У тупроқ сотиб олса ҳам фойда кўрадиган бўлиб кетди».
Суфён айтади: «Ҳасан ибн Умора бу ҳадисни бизга ундан (Урвадан) келтириб, «Буни Шабибнинг ўзи Урвадан эшитган экан», деди. Кейин мен Шабибнинг олдига келган эдим, у деди: «Мен уни Урвадан эшитмаганман, бир маҳалла кишиларининг ундан ривоят қилаётганларини эшитганман. Лекин мен унинг шундай деяётганини эшитдим: «Мен Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «Отнинг қошёлларига то қиёматгача яхшилик боғлаб қўйилган», деяётганларини эшитганман». Мен унинг ҳовлисида етмишта от кўрдим».
Суфён айтади: «(Урва) у зот учун битта совлиқ сотиб олди. Қурбонлик бўлса керак».
64 – كتاب: فَضَائِلِ أصْحَابِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم
1097/1 باب
1482/3659 - عَنْ جُبَيْرِ بْنِ مُطْعِمٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: أَتَتِ امْرَأَةٌ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم، فَأَمَرَهَا أَنْ تَرْجِعَ إِلَيْهِ، قَالَتْ: أَرَأَيْتَ إِنْ جِئْتُ وَلَمْ أَجِدْكَ؟ كَأَنَّهَا تَقُولُ: الْمَوْتَ، قَالَ صلى الله عليه وسلم: إِنْ لَمْ تَجِدِينِي، فَأْتِي أَبَا بَكْرٍ رَضِيَ الله عَنْهُ.
.14823659. Муҳаммад ибн Жубайр ибн Мутъим отасидан ривоят қилади:
«Бир аёл Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига келган эди, у зот унга кейинроқ келишни буюрдилар. У: «Айтинг-чи, агар келсам-у, сизни топа олмасам-чи?» деди. У гўё ўлим ҳақида гапираётган эди. Шунда у зот алайҳиссалом: «Агар мени топа олмасанг, Абу Бакрнинг олдига боргин», дедилар».
1483/3660 – عَنْ عَمَّارٍ رَضِيَ الله عَنْهُ، قَالَ: رَأَيْتُ رَسُولَ اللهِ r وَمَا مَعَهُ إِلَّا خَمْسَةُ أَعْبُدٍ وَامْرَأَتَانِ، وَأَبُو بَكْرٍ.
.14833660. Аммор розияллоҳу анҳу айтади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламни кўрганимда у зот билан фақат беш қул, икки аёл ва Абу Бакр бор эди».
Изоҳ: Бу ерда Аммор ибн Ёсир розияллоҳу анҳу Ислом умматининг илк аъзоларини санамоқда. Беш қул – Билол ибн Рабоҳ, Зайд ибн Ҳориса, Омир ибн Фуҳайра, Абу Фукайҳа, Убайд ибн Зайд Ҳабаший, икки аёл эса Хадижа ва Умму Айман розияллоҳу анҳум эди.
1484/3661 - عَنْ أَبِي الدَّرْدَاءِ t قَالَ: كُنْتُ جَالِسًا عِنْدَ النَّبِيِّ r إِذْ أَقْبَلَ أَبُو بَكْرٍ آخِذًا بِطَرَفِ ثَوْبِهِ حَتَّى أَبْدَى عَنْ رُكْبَتِهِ، فَقَالَ النَّبِيُّ r:أَمَّا صَاحِبُكُمْ فَقَدْ غَامَرَ. فَسَلَّمَ وَقَالَ: إِنِّي كَانَ بَيْنِي وَبَيْنَ ابْنِ الْخَطَّابِ شَيْءٌ، فَأَسْرَعْتُ إِلَيْهِ ثُمَّ نَدِمْتُ، فَسَأَلْتُهُ أَنْ يَغْفِرَ لِي فَأَبَى عَلَيَّ، فَأَقْبَلْتُ إِلَيْكَ، فَقَالَ: يَغْفِرُ اللهُ لَكَ يَا أَبَا بَكْرٍ ثَلَاثًا، ثُمَّ إِنَّ عُمَرَ نَدِمَ فَأَتَى مَنْزِلَ أَبِي بَكْرٍ، فَسَأَلَ: أَثَمَّ أَبُو بَكْرٍ؟ فَقَالُوا: لَا، فَأَتَى إِلَى النَّبِيِّ r، فَسَلَّمَ فَجَعَلَ وَجْهُ النَّبِيِّ r يَتَمَعَّرُ حَتَّى أَشْفَقَ أَبُو بَكْرٍ، فَجَثَا عَلَى رُكْبَتَيْهِ فَقَالَ: يَا رَسُولَ اللهِ، وَاللهِ أَنَا كُنْتُ أَظْلَمَ، مَرَّتَيْنِ، فَقَالَ النَّبِيُّ r: إِنَّ اللهَ بَعَثَنِي إِلَيْكُمْ فَقُلْتُمْ: كَذَبْتَ، وَقَالَ أَبُو بَكْرٍ: صَدَقَ، وَوَاسَانِي بِنَفْسِهِ وَمَالِهِ، فَهَلْ أَنْتُمْ تَارِكُو لِي صَاحِبِي؟ مَرَّتَيْنِ، فَمَا أُوذِيَ بَعْدَهَا.
.14843661. Абу Дардо розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларида ўтирган эдим. Бирдан Абу Бакр кийимининг бир учини ушлаганча келиб қолди. Ҳатто тиззасини ҳам очиб олган эди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Соҳибингиз тортишиб қолибди-ку», дедилар. У салом берди ва: «Мен билан Ибн Хаттоб орасида бир нарса ўтиб, мен унга нисбатан тезлик қилиб қўйдим. Кейин надомат қилиб, мени кечиришини сўрагандим, кўнмади. Шу боис олдингизга келдим», деди. У зот уч марта: «Аллоҳ сени мағфират қилсин, эй Абу Бакр», дедилар.
Кейин Умар ҳам афсусланди, Абу Бакрнинг уйига бориб, «Абу Бакр шу ердами?» деган эди, «Йўқ» дейишди. Сўнг Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига келиб, салом берди. Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг юзлари ўзгара бошлади. Ҳатто Абу Бакр қўрқиб кетиб, чўккалаб олиб: «Эй Аллоҳнинг Расули! Аллоҳга қасамки, мен икки карра золимроқ бўлган эдим», деди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Аллоҳ мени сизларга юборганида сизлар менга: «Ёлғон айтдинг», дедингиз. Абу Бакр эса: «Рост айтди», деди ва жону моли билан менга тасалли бўлди. Ўзи сизлар соҳибимни мен учун тинч қўясизларми?!» деб икки марта айтдилар. Шундан сўнг унга озор берилмади».
1485/3662 - عَنْ عَمْرِو بْنِ الْعَاصِ t، أَنَّ النَّبِيَّ r بَعَثَهُ عَلَى جَيْشِ ذَاتِ السَّلَاسِلِ، قَالَ: فَأَتَيْتُهُ فَقُلْتُ: أَيُّ النَّاسِ أَحَبُّ إِلَيْكَ؟ قَالَ: عَائِشَةُ، فَقُلْتُ: مِنَ الرِّجَالِ؟ فَقَالَ: أَبُوهَا قُلْتُ: ثُمَّ مَنْ؟ قَالَ: ثُمَّ عُمَرُ بْنُ الْخَطَّابِ. فَعَدَّ رِجَالًا.
.14853662. Амр ибн Ос розияллоҳу анҳу шундай сўзлаб берди:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам мени Зотус-салосил қўшинига бош қилиб юбордилар. У зотнинг ҳузурларига келиб: «Одамларнинг қай бири сиз учун энг севимли?» дедим. «Оиша», дедилар. «Эркаклардан-чи?» дедим. «Унинг отаси», дедилар. «Кейин ким?» дедим. «Кейин Умар ибн Хаттоб», деб туриб, бир қанча кишиларни санадилар».
* Зотус-салосил – «занжирли» дегани бўлиб, Мадинадан ўн кунлик масофада жойлашган, ўша даврдаги Шом ҳудудига қарашли қумлик жой номи. У Водил қуро билан Табук ўртасида жойлашган бўлиб, ҳозир Саудия Арабистони ҳудудига киради. Саккизинчи ҳижрий сананинг жумодил-охир ойида Зотус-салосилга сарийя юборилган ва у ўша жой номи билан аталиб қолган.
1486/3665 - عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: قَالَ رَسُولُ الله ِ r:مَنْ جَرَّ ثَوْبَهُ خُيَلَاءَ لَمْ يَنْظُرِ اللهُ إِلَيْهِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ. فَقَالَ أَبُو بَكْرٍ: إِنَّ أَحَدَ شِقَّيْ ثَوْبِي يَسْتَرْخِي، إِلَّا أَنْ أَتَعَاهَدَ ذَلِكَ مِنْهُ؟ فَقَالَ رَسُولُ الله ِ rإِنَّكَ لَسْتَ تَصْنَعُ ذَلِكَ خُيَلَاءَ.
.14863665. Абдуллоҳ ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ким димоғдорлик билан кийимини судраб юрса, қиёмат куни Аллоҳ унга назар солмайди», дедилар. Абу Бакр: «Эй Аллоҳнинг Расули, кийимимнинг бир тарафини тутиб турмасам, бўшаб, осилиб қолаверади», деди. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Сен буни димоғдорлик билан қилмайсан-ку», дедилар».
Мусо айтади: «Солимга: «Абдуллоҳ «Ким изорини судраб юрса...» деб айтганми?» десам, у: «Мен фақат «кийимини» деб айтганини эшитганман», деди».
1487/3674 – عَنْ أبِي مُوسَى الْأَشْعَرِيُّرَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّهُ تَوَضَّأَ فِي بَيْتِهِ، ثُمَّ خَرَجَ، فَقُلْتُ: لَأَلْزَمَنَّ رَسُولَ اللهِ r، وَلَأَكُونَنَّ مَعَهُ يَوْمِي هَذَا، قَالَ: فَجَاءَ الْمَسْجِدَ، فَسَأَلَ عَنِ النَّبِيِّ r، فَقَالُوا: خَرَجَ وَوَجَّهَ هَا هُنَا، فَخَرَجْتُ عَلَى إِثْرِهِ أَسْأَلُ عَنْهُ، حَتَّى دَخَلَ بِئْرَ أَرِيسٍ، فَجَلَسْتُ عِنْدَ الْبَابِ، وَبَابُهَا مِنْ جَرِيدٍ، حَتَّى قَضَى رَسُولُ اللهِ r حَاجَتَهُ فَتَوَضَّأَ، فَقُمْتُ إِلَيْهِ، فَإِذَا هُوَ جَالِسٌ عَلَى بِئْرِ أَرِيسٍ وَتَوَسَّطَ قُفَّهَا، وَكَشَفَ عَنْ سَاقَيْهِ وَدَلَّاهُمَا فِي الْبِئْرِ، فَسَلَّمْتُ عَلَيْهِ، ثُمَّ انْصَرَفْتُ، فَجَلَسْتُ عِنْدَ الْبَابِ، فَقُلْتُ: لَأَكُونَنَّ بَوَّابَ رَسُولِ اللهِ r الْيَوْمَ، فَجَاءَ أَبُو بَكْرٍ فَدَفَعَ الْبَابَ، فَقُلْتُ: مَنْ هَذَا؟ فَقَالَ: أَبُو بَكْرٍ، فَقُلْتُ: عَلَى رِسْلِكَ، ثُمَّ ذَهَبْتُ، فَقُلْتُ: يَا رَسُولَ اللهِ، هَذَا أَبُو بَكْرٍ يَسْتَأْذِنُ؟ فَقَالَ: ائْذَنْ لَهُ وَبَشِّرْهُ بِالْجَنَّةِ. فَأَقْبَلْتُ حَتَّى قُلْتُ لِأَبِي بَكْرٍ: ادْخُلْ، وَرَسُولُ اللهِ r يُبَشِّرُكَ بِالْجَنَّةِ، فَدَخَلَ أَبُو بَكْرٍ فَجَلَسَ عَنْ يَمِينِ رَسُولِ اللهِ r مَعَهُ فِي الْقُفِّ، وَدَلَّى رِجْلَيْهِ فِي الْبِئْرِ كَمَا صَنَعَ النَّبِيّ ُ r، وَكَشَفَ عَنْ سَاقَيْهِ، ثُمَّ رَجَعْتُ فَجَلَسْتُ، وَقَدْ تَرَكْتُ أَخِي يَتَوَضَّأُ وَيَلْحَقُنِي، فَقُلْتُ: إِنْ يُرِدِ اللهُ بِفُلَانٍ خَيْرًا - يُرِيدُ أَخَاهُ - يَأْتِ بِهِ، فَإِذَا إِنْسَانٌ يُحَرِّكُ الْبَابَ، فَقُلْتُ: مَنْ هَذَا؟ فَقَالَ: عُمَرُ بْنُ الْخَطَّابِ، فَقُلْتُ: عَلَى رِسْلِكَ، ثُمَّ جِئْتُ إِلَى رَسُولِ اللهِ r فَسَلَّمْتُ عَلَيْهِ، فَقُلْتُ: هَذَا عُمَرُ بْنُ الْخَطَّابِ يَسْتَأْذِنُ؟ فَقَالَ: ائْذَنْ لَهُ وَبَشِّرْهُ بِالْجَنَّةِ، فَجِئْتُ فَقُلْتُ: ادْخُلْ، وَبَشَّرَكَ رَسُولُ اللهِ r بِالْجَنَّةِ، فَدَخَلَ، فَجَلَسَ مَعَ رَسُولِ اللهِ r فِي الْقُفِّ عَنْ يَسَارِهِ، وَدَلَّى رِجْلَيْهِ فِي الْبِئْرِ، ثُمَّ رَجَعْتُ فَجَلَسْتُ، فَقُلْتُ: إِنْ يُرِدِ اللهُ بِفُلَانٍ خَيْرًا يَأْتِ بِهِ، فَجَاءَ إِنْسَانٌ يُحَرِّكُ الْبَابَ، فَقُلْتُ: مَنْ هَذَا؟ فَقَالَ: عُثْمَانُ بْنُ عَفَّانَ، فَقُلْتُ: عَلَى رِسْلِكَ، فَجِئْتُ إِلَى رَسُولِ اللهِ r فَأَخْبَرْتُهُ، فَقَالَ: ائْذَنْ لَهُ وَبَشِّرْهُ بِالْجَنَّةِ عَلَى بَلْوَى تُصِيبُهُ. فَجِئْتُهُ فَقُلْتُ لَهُ: ادْخُلْ، وَبَشَّرَكَ رَسُولُ اللهِ r بِالْجَنَّةِ عَلَى بَلْوَى تُصِيبُكَ، فَدَخَلَ فَوَجَدَ الْقُفَّ قَدْ مُلِئَ، فَجَلَسَ وُجَاهَهُ مِنَ الشِّقِّ الْآخَرِ.
.14873674. Абу Мусо Ашъарий розияллоҳу анҳу шундай хабар қилади:
«Уйимда таҳоратни қилиб, ташқарига чиқдим-да, «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг этакларини маҳкам тутиб, шу кунимни у зот билан бирга ўтказаман», дедим. Масжидга келиб, Набий соллаллоҳу алайҳи васалламни сўрадим. «Чиқиб кетдилар, ҳов анави тарафга қараб юрдилар», дейишди. Мен ҳам у зотни сўраб-сўраб, изларидан чиқдим. Арис* қудуғига кириб кетган эканлар. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам қазои ҳожат қилиб, таҳорат қилиб бўлгунларича эшик олдида ўтирдим. Унинг эшиги хурмо новдаларидан эди. Сўнг у зот томон туриб бордим. Қарасам, Арис қудуғининг устида, лабининг ўртасида болдирларини очиб, қудуқ ичига осилтириб ўтирган эканлар. У зотга салом бердим-да, кейин қайтиб, эшик олдига ўтирдим. «Бугун Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга эшикбон бўламан», дедим. Кейин Абу Бакр келиб, эшикни итарди. «Ким бу?» дедим. «Абу Бакр», деди. «Шошмай тур», дедим-да, кейин бориб: «Эй Аллоҳнинг Расули, Абу Бакр экан, изн сўраяпти», дедим. У зот: «Изн бер ва унга жаннат башоратини бер», дедилар. Мен келиб, Абу Бакрга: «Кир. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам сенга жаннат башоратини беряптилар», дедим. Абу Бакр кириб, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ўнг томонларига, у зот билан бирга (қудуқнинг) лабига ўтирди-да, Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам қилганларидек, оёқларини қудуқ ичига осилтирди ва болдирларини очиб олди. Мен яна қайтиб келиб, ўтирдим. Акамни таҳорат қилиб, менга етиб олади деб қолдириб кетаверган эдим. Агар Аллоҳ Фалончига яхшиликни ирода қилган бўлса, – яъни акасига – уни бу ерга келтиради, деб турган эдим, қарасам, бир одам эшикни қимирлатяпти. «Ким бу?» дедим. У: «Умар ибн Хаттоб», деди. «Шошмай тур» дедим-да, кейин Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг олдиларига бориб, салом бериб: «Умар ибн Хаттоб экан, изн сўраяпти», дедим. У зот: «Унга изн бер ва жаннат башоратини бер», дедилар. Мен келиб: «Кир. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам сенга жаннат башоратини бердилар», дедим. У кирди-да, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг чап ёнларига, қудуқнинг лабига у зот билан бирга ўтирди ва оёқларини қудуқ ичига осилтирди. Кейин яна қайтиб келиб, ўтирдим. Агар Аллоҳ Фалончига яхшиликни ирода қилган бўлса, уни бу ерга келтиради, деб турган эдим, яна бир одам келиб, эшикни қимирлата бошлади. «Ким бу?» дедим. У: «Усмон ибн Аффон», деди. «Шошмай тур», дедим-да, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг олдиларига келиб, у зотга хабар қилдим. «Унга изн бер ва бошига келадиган балолар эвазига жаннат башоратини бер», дедилар. Мен унинг олдига келиб, унга: «Кир. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бошингга келадиган бало эвазига сенга жаннат башоратини бердилар», дедим. У ичкарига кирди-да, (қудуқ) лабининг тўлганини кўриб, нариги ярмига, у зотнинг рўпараларига ўтирди».
Саъид ибн Мусайяб айтади: «Мен буни уларнинг қабрларига йўйдим».*
* Арис қудуғи – Мадинаи Мунавварадаги Қубо масжиди яқинида жойлашган қудуқ ва шу қудуқ ўрнашган боғ. Арабларда боғларни улардаги қудуқ номи билан аташ одати бўлган.
Изоҳ: Саъид ибн Мусайяб раҳматуллоҳи алайҳ Абу Бакр розияллоҳу анҳу билан Умар розияллоҳу анҳунинг Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг икки тарафларида ўтиришларини қабрда ҳам худди шундай икки ёнларида бўлишларига ишора сифатида кўрган экан.
1488/3673 – عَنْ أبِي سَعِيدٍ الـخُدْرِيِّ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم لا تَسُبُّوا أصْحَابِي، فَلَوْ أنَّ أحَدَكُمْ أنْفَقَ مِثْلَ أُحُدٍ ذَهَبًا، مَا بَلَغَ مُدَّ أحَدِهِمْ وَلا نَصِيفَهُ.
1489/3675 – عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ t أَنَّ النَّبِيَّ r صَعِدَ أُحُدًا، وَأَبُو بَكْرٍ وَعُمَرُ وَعُثْمَانُ، فَرَجَفَ بِهِمْ، فَقَالَ: اثْبُتْ أُحُدُ، فَإِنَّمَا عَلَيْكَ نَبِيٌّ وَصِدِّيقٌ، وَشَهِيدَانِ.
.14893675. Анас ибн Молик розияллоҳу анҳу бундай сўзлаб берди:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам, Абу Бакр, Умар ва Усмон Уҳуд(тоғи)га чиқишди. Бир пайт у силкинди. Шунда у зот: «Эй Уҳуд! Собит бўл, чунки устингда Набий, сиддиқ ва икки шаҳид бор!» дедилар».
1490/3677 عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: إِنِّي لَوَاقِفٌ فِي قَوْمٍ، فَدَعَوُا اللهَ لِعُمَرَ بْنِ الْخَطَّابِ رَضِيَ الله عَنْهُ، وَقَدْ وُضِعَ عَلَى سَرِيرِهِ، إِذَا رَجُلٌ مِنْ خَلْفِي قَدْ وَضَعَ مِرْفَقَهُ عَلَى مَنْكِبِي يَقُولُ: رَحِمَكَ اللهُ، إِنْ كُنْتُ لَأَرْجُو أَنْ يَجْعَلَكَ اللهُ مَعَ صَاحِبَيْكَ، لِأَنِّي كَثِيرًا مِمَّا كُنْتُ أَسْمَعُ رَسُولَ اللهِ r يَقُولُ: كُنْتُ وَأَبُو بَكْرٍ وَعُمَرُ، وَفَعَلْتُ وَأَبُو بَكْرٍ وَعُمَرُ، وَانْطَلَقْتُ وَأَبُو بَكْرٍ وَعُمَرُ. فَإِنْ كُنْتُ لَأَرْجُو أَنْ يَجْعَلَكَ اللهُ مَعَهُمَا، فَالْتَفَتُّ، فَإِذَا هُوَ عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ.
.14903677. Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Одамларнинг орасида турган эдим, Умар ибн Хаттобнинг ҳаққига дуо қилишди. У киши чорпоясига ётқизиб қўйилган эди. Бир киши ортимда туриб, тирсакларини елкамга қўйиб олиб, (Умарга): «Аллоҳ таоло сизни раҳматига олсин! Аллоҳ сизни икки соҳибингиз билан бирга қилишини умид қилар эдим, чунки мен Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «Абу Бакр ва Умар билан бирга эдим...», «Абу Бакр ва Умар билан бундай қилдим», «Абу Бакр ва Умар билан бирга йўлга чиқдик...» деяётганларини кўп бора эшитар эдим. Шунинг учун ҳам Аллоҳ сизни у иккови билан бирга қилишини умид қилардим», деди. Бундай ўгирилиб қарасам, у Алий ибн Абу Толиб экан».
1098/2- بَاب: مَنَاقِبِ عُمَرَ بْنِ الْخَطَّابِ t
1098.2-БОБ.
УМАР ИБН ХАТТОБ РОЗИЯЛЛОҲУ АНҲУНИНГ МАНОҚИБЛАРИ ҳақИДА
1491/3679 - عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللهِ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: قَالَ النَّبِيّ ُ rرَأَيْتُني دَخَلْتُ الْجَنَّةَ، فَإِذَا أَنَا بِالرُّمَيْصَاءِ، امْرَأَةِ أَبِي طَلْحَةَ، وَسَمِعْتُ خَشَفَةً، فَقُلْتُ: مَنْ هَذَا؟ فَقَالَ: هَذَا بِلَالٌ، وَرَأَيْتُ قَصْرًا بِفِنَائِهِ جَارِيَةٌ، فَقُلْتُ: لِمَنْ هَذَا؟ فَقَالَ: لِعُمَرَ، فَأَرَدْتُ أَنْ أَدْخُلَهُ فَأَنْظُرَ إِلَيْهِ، فَذَكَرْتُ غَيْرَتَكَ. فَقَالَ عُمَرُ: بِأُمِّي وَأَبِي يَا رَسُولَ اللهِ، أَعَلَيْكَ أَغَارُ.
.14913679. Жобир ибн Абдуллоҳ розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Тушимда жаннатга кирганимни кўрдим. Қарасам, Абу Талҳанинг аёли Румайсо турибди. Шитир-шитирни эшитиб, «Ким бу?» десам, (фаришта): «Бу Билол», деди. Кейин бир қасрни кўрдим, унинг ҳовлисида ёшгина бир қиз турган эди. «Бу (қаср) кимники?» десам, (фаришта): «Умарники», деди. У ерга кириб, томоша қилмоқчи бўлдим-у, сенинг рашкчилигингни эслаб қолдим», дедилар. Шунда Умар: «Эй Аллоҳнинг Расули! Ота-онам сизга фидо бўлсин, сиздан рашк қиламанми?!» деди».
1492/3688 - عَنْ أَنَسٍ بْنِ مَالِكٍ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ رَجُلًا سَأَلَ النَّبِيَّ عَنِ السَّاعَةِ، فَقَالَ: مَتَى السَّاعَةُ؟ قَالَ: وَمَاذَا أَعْدَدْتَ لَهَا؟ قَالَ: لَا شَيْءَ، إِلَّا أَنِّي أُحِبُّ اللهَ وَرَسُولَهُ، فَقَالَ: أَنْتَ مَعَ مَنْ أَحْبَبْتَ. قَالَ أَنَسٌ: فَمَا فَرِحْنَا بِشَيْءٍ فَرَحَنَا بِقَوْلِ النَّبِيّ ِ أَنْتَ مَعَ مَنْ أَحْبَبْتَ. قَالَ أَنَسٌ: فَأَنَا أُحِبُّ النَّبِيَّ وَأَبَا بَكْرٍ وَعُمَرَ، وَأَرْجُو أَنْ أَكُونَ مَعَهُمْ بِحُبِّي إِيَّاهُمْ، وَإِنْ لَمْ أَعْمَلْ بِمِثْلِ أَعْمَالِهِمْ.
.14923688. Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Бир киши Набий соллаллоҳу алайҳи васалламдан Соат (қиёмат) ҳақида сўраб, «Соат қачон?» деди. У зот: «Унга нимани тайёрлаб қўйдинг?» дедилар. У: «Аллоҳ ва Унинг Расулини яхши кўрганимдан бошқа ҳеч нарсани», деди. Шунда у зот: «Сен ўз яхши кўрганларинг билан биргасан», дедилар. Биз бирор нарсага Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «Сен ўз яхши кўрганларинг билан биргасан» деган гапларига қувонганчалик қувонмаганмиз. Мен Набий соллаллоҳу алайҳи васалламни, Абу Бакр ва Умарни яхши кўраман. Ўзим уларнинг амалларидек амал қилмаган бўлсам ҳам, уларга бўлган муҳаббатим туфайли улар билан бирга бўламан, деб умид қиламан».
1493/3689 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ t قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ r:لَقَدْ كَانَ فِيمَا قَبْلَكُمْ مِنْ بَنِي إِسْرَائِيلَ رِجَالٌ يُكَلَّمُونَ مِنْ غَيْرِ أَنْ يَكُونُوا أَنْبِيَاءَ، فَإِنْ يَكُنْ مِنْ أُمَّتِي مِنْهُمْ أَحَدٌ فَعُمَرُ.
.14933689. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Сизлардан аввалги умматлар ичида сўз илқо қилинадиган кишилар бўлган. Агар менинг умматим ичида ҳам бирорта шундай киши бўлса, у Умардир», дедилар».
Закариё ибн Абу Зоида Саъддан, у Абу Саламадан, у Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан қуйидагича қўшимча қилади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам дедилар: «Сизлардан аввал ўтган Бану Исроилликлар ичида анбиё бўлмаса-да, гап илқо қилинадиган кишилар бўлган. Агар менинг умматимдан ҳам шундай киши бўлса, у Умардир».
Изоҳ: Ҳадисдаги «сўз илқо қилинган» деб ўгирилган ибора аслида «кимдир томонидан сўз айтиладиган» деган маънони ифодалайди. Уламолар бу сўзни бир-бирини тўлдирадиган, мазмунан яқин бўлган иборалар билан изоҳлашган. Кимдир: «Улар Аллоҳ барча ишларда қалбига тўғри фикрни соладиган кишилардир» деса, иккинчилари: «Улар Аллоҳ ҳақни тилларида жорий қилиб қўйган зотлардир», дейишади. Имом Бухорий ҳам ушбу иккинчи фикрни танлаган. Бошқа бир фикрга кўра, улар гумони тўғри чиқадиган, фаросатли одамлар ёки фаришталар йўл кўрсатиб турадиган, қалбига сўз етказадиган кишилардир. Аммо кўпчилик: «Улар Аллоҳ тарафидан қалбларига илҳом келадиган кишилардир», дейди. Бу сўз юқоридаги фикрларни ҳам қамрай олгани учун таржимада шу маъно танланди.
Шуни ҳам алоҳида таъкидлаш лозимки, бу ерда «илҳом» деганда шаръий маънодаги илҳом назарда тутилган. Уни уламолар қуйидагича таърифлайдилар: «Илҳом – кишининг қалбига файз ўлароқ тушадиган илм ва маълумотдир».
1099/3 – بَاب: مَنَاقِبِ عُثْمَانَ بْنِ عَفَّانَ t
1099.3-БОБ.
УСМОН ИБН АФФОН РОЗИЯЛЛОҲУ АНҲУНИНГ МАНОҚИБЛАРИ ҲАҚИДА
1494/3698 - عَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا، أنَّهُ جَاءَهُ رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ مِصْرَ، فَقَالَ لَهٌ: هَلْ تَعْلَمُ أَنَّ عُثْمَانَ فَرَّ يَوْمَ أُحُدٍ؟ قَالَ: نَعَمْ، قَالَ: تَعْلَمُ أَنَّهُ تَغَيَّبَ عَنْ بَدْرٍ وَلَمْ يَشْهَدْ؟ قَالَ: نَعَمْ، قَالَ: تَعْلَمُ أَنَّهُ تَغَيَّبَ عَنْ بَيْعَةِ الرُّضْوَانِ فَلَمْ يَشْهَدْهَا؟ قَالَ: نَعَمْ، قَالَ: اللهُ أَكْبَرُ. قَالَ ابْنُ عُمَرَ: تَعَالَ أُبَيِّنْ لَكَ، أَمَّا فِرَارُهُ يَوْمَ أُحُدٍ، فَأَشْهَدُ أَنَّ اللهَ عَفَا عَنْهُ وَغَفَرَ لَهُ، وَأَمَّا تَغَيُّبُهُ عَنْ بَدْرٍ فَإِنَّهُ كَانَتْ تَحْتَهُ بِنْتُ رَسُولِ اللهِ r وَكَانَتْ مَرِيضَةً، فَقَالَ لَهُ رَسُولُ اللهِ r: إِنَّ لَكَ أَجْرَ رَجُلٍ مِمَّنْ شَهِدَ بَدْرًا وَسَهْمَهُ. وَأَمَّا تَغَيُّبُهُ عَنْ بَيْعَةِ الرُّضْوَانِ، فَلَوْ كَانَ أَحَدٌ أَعَزَّ بِبَطْنِ مَكَّةَ مِنْ عُثْمَانَ لَبَعَثَهُ مَكَانَهُ، فَبَعَثَ رَسُولُ اللهِ r عُثْمَانَ، وَكَانَتْ بَيْعَةُ الرُّضْوَانِ بَعْدَ مَا ذَهَبَ عُثْمَانُ إِلَى مَكَّةَ، فَقَالَ رَسُولُ اللهِ r بِيَدِهِ الْيُمْنَى: هَذِهِ يَدُ عُثْمَانَ.. فَضَرَبَ بِهَا عَلَى يَدِهِ، فَقَالَ: هَذِهِ لِعُثْمَانَ. فَقَالَ لَهُ ابْنُ عُمَرَ: اذْهَبْ بِهَا الْآنَ مَعَكَ.
.14943698. Усмон ибн Мавҳаб шундай сўзлаб берди:
«Миср аҳлидан бир киши келиб, Байтни ҳаж қилди. Сўнг ўтирган бир тўда одамларни кўриб: «Манави одамлар ким?» деб сўради. «Қурайшлар», дейишди. У: «Уларнинг ичида оқсоқоли ким?» деди. «Абдуллоҳ ибн Умар», дейишди. У: «Эй Ибн Умар, мен сендан бир нарса хусусида сўрайман, менга айтиб бер! Уҳуд ғазоти куни Усмоннинг қочганини биласанми?» деди. (Ибн Умар): «Ҳа», деди. У: «Унинг Бадрда бўлмаганини, унда қатнашмаганини ҳам биласанми?» деди. «Ҳа», деди. У: «Унинг Ризвон байъатида* бўлмаганини, унда қатнашмаганини ҳам биласанми?» деди. «Ҳа», деди. Шунда у: «Аллоҳу акбар!» деди. Ибн Умар деди: «Буёққа кел, мен сенга тушунтириб бераман! Унинг Уҳуд куни қочганини айтсам, гувоҳлик бераманки, Аллоҳ уни афв этиб, мағфират қилди. Усмоннинг Бадрда бўлмаганининг сабаби – Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг қизлари унинг аёли бўлиб, (ўша пайтда) касал эди. Шунинг учун Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам унга: «Албатта, сенга Бадрда қатнашган кишининг ажри ва улуши бор», деганлар. Энди унинг Ризвон байъатида бўлмаганига келсак, агар Макка водийсида Усмондан кўра азизроқ бирор киши бўлганида, у зот унинг ўрнига ўшани жўнатган бўлардилар. Шу боис Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Усмонни жўнатганлар. Ризвон байъати эса Усмон Маккага кетганидан кейин бўлган. Ўшанда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ўнг қўлларини кўрсатиб: «Бу – Усмоннинг қўли» деб, уни нариги қўлларига уриб: «Мана бу Усмон учун», деганлар».
Кейин Ибн Умар: «Мана шуларни олгин-да, ҳозироқ жўна!» деди».
* «Ризвон байъати» – «розилик байъати». Ҳудайбияда Маккага элчи бўлиб кетган Усмон розияллоҳу анҳу ҳадеганда қайтиб келавермагач, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам уруш бўлиш эҳтимолини эътиборга олиб, мусулмонлардан байъат олганлар ва бу жуда ҳам оғир вазият бўлган. Ўшанда Аллоҳ таоло ушбу байъатда қатнашганлардан рози бўлганини айтиб, оят нозил қилган. Шу боис бу байъат мазкур номни олган.
1100/4 – بَاب: مَنَاقِبِ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ t
1100.4-БОБ.
Алий ибн абу толиб розияллоҳу анҳунинг маноқиблари ҳақида
1495/3705 – عَنْ عَلِيٍّ رَضِيَ الله عَنْهُ، أَنَّ فَاطِمَةَ عَلَيْهَا السَّلَامُ شَكَتْ مَا تَلْقَى مِنْ أَثَرِ الرَّحَا، فَأَتَى النَّبِيَّ r سَبْيٌ، فَانْطَلَقَتْ فَلَمْ تَجِدْهُ، فَوَجَدَتْ عَائِشَةَ فَأَخْبَرَتْهَا، فَلَمَّا جَاءَ النَّبِيُّ r أَخْبَرَتْهُ عَائِشَةُ بِمَجِيءِ فَاطِمَةَ، فَجَاءَ النَّبِيُّ r إِلَيْنَا وَقَدْ أَخَذْنَا مَضَاجِعَنَا، فَذَهَبْتُ لِأَقُومَ، فَقَالَ: عَلَى مَكَانِكُمَا. فَقَعَدَ بَيْنَنَا، حَتَّى وَجَدْتُ بَرْدَ قَدَمَيْهِ عَلَى صَدْرِي، وَقَالَ: أَلَا أُعَلِّمُكُمَا خَيْرًا مِمَّا سَأَلْتُمَانِي؟ إِذَا أَخَذْتُمَا مَضَاجِعَكُمَا، تُكَبِّرَا أَرْبَعًا وَثَلَاثِينَ، وَتُسَبِّحَا ثَلَاثًا وَثَلَاثِينَ، وَتَحْمَدَا ثَلَاثَةً وَثَلَاثِينَ، فَهْوَ خَيْرٌ لَكُمَا مِنْ خَادِمٍ.
.14953705. Алий розияллоҳу анҳу шундай сўзлаб берди:
«Фотима алайҳассалом қўл тегирмони туфайли (қўллари) қавариб кетганидан шикоят қилди. Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга бир қанча асирлар келиб қолди. (Фотима) у зотнинг ҳузурларига бориб, топа олмабди. Оишани топиб, гапни унга айтибди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам келгач, Оиша Фотиманинг келганини айтибди. Шунда Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам бизникига келдилар. Биз тўшагимизга кириб бўлган эдик. Турмоқчи бўлган эдим, у зот: «Жойингиздан қимирламанг», дедилар-да, орамизга ўтирдилар. Ҳатто кўкрагимда оёқларининг совуғини сездим. У зот: «Сизларга мендан сўраганингиздан яхшироқ нарсанинг хабарини айтайми? Тўшагингизга кирганингизда ўттиз тўрт марта такбир айтасиз, ўттиз уч марта тасбеҳ айтасиз, ўттиз уч марта ҳамд айтасиз. Мана шу сизлар учун хизматкордан яхшидир», дедилар».
1101/5 - بَاب: مَنَاقِبِ قَرَابَةِ رَسُولِ اللهِ r
1101.5-БОБ.
РАСУЛУЛЛОҲ СОЛЛАЛЛОҲУ АЛАЙҲИ ВАСАЛЛАМНИНГ ҚАРИНДОШЛАРИНИНГ МАНОҚИБЛАРИ ҲАҚИДА
1496/3720 - عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ الزُّبَيْرِرَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: كُنْتُ يَوْمَ الْأَحْزَابِ جُعِلْتُ أَنَا وَعُمَرُ بْنُ أَبِي سَلَمَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا فِي النِّسَاءِ، فَنَظَرْتُ فَإِذَا أَنَا بِالزُّبَيْرِ عَلَى فَرَسِهِ يَخْتَلِفُ إِلَى بَنِي قُرَيْظَةَ، مَرَّتَيْنِ أَوْ ثَلَاثًا، فَلَمَّا رَجَعْتُ قُلْتُ: يَا أَبَتِ، رَأَيْتُكَ تَخْتَلِفُ، قَالَ: أَوَهَلْ رَأَيْتَنِي يَا بُنَيَّ؟ قُلْتُ: نَعَمْ، قَالَ: كَانَ رَسُولُ اللهِ r قَالَ: مَنْ يَأْتِ بَنِي قُرَيْظَةَ فَيَأْتِينِي بِخَبَرِهِمْ؟ فَانْطَلَقْتُ، فَلَمَّا رَجَعْتُ جَمَعَ لِي رَسُولُ اللهِ r أَبَوَيْهِ فَقَالَ: فِدَاكَ أَبِي وَأُمِّي.
.14963720. Абдуллоҳ ибн Зубайр розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Аҳзоб куни мен билан Умар ибн Абу Саламани аёллар билан қолдиришди. Қарасам, Зубайр отида Бану Қурайзага икки ёки уч марта бориб келди. Қайтгач: «Эй отажон, мен сизнинг у ёқдан-бу ёққа бориб келаётганингизни кўрдим», дедим. У киши: «Мени кўрдингми, эй ўғилчам?» деди. Мен: «Ҳа», дедим. У киши: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ким Бану Қурайзага бориб, менга уларнинг хабарини олиб келади?» дедилар. Шунда мен бордим. Қайтиб келганимда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам менга ота-оналарини жамлаб, «Ота-онам сенга фидо бўлсин!» дедилар», деди».
1102/6- بَاب: ذِكْرِ طَلْحَةَ بْنِ عُبَيْدِ اللهِ رَضِيَ الله عَنْهُ
1102.6-БОБ.
ТаЛҲА ИБН УБАЙДУЛЛОҲ розияллоҳу анҳунинг зикри ҳақида
1497/3722 – عَنْ طَلْحَةَ بْنِ عُبَيْدِ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: لَمْ يَبْقَ مَعَ النَّبِيِّ r فِي بَعْضِ تِلْكَ الْأَيَّامِ الَّتِي قَاتَلَ فِيهِنَّ رَسُولُ اللهِ r غَيْرُ طَلْحَةَ وَسَعْدٍ.
1497.3722 Абу Усмондан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам жанг қилган ўша куннинг (Уҳуд жангининг) баъзи пайтларида Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ёнларида фақат Талҳа билан Саъд қолган эди».
Бу икковларининг ўз сўзларидан.*
1498/3724 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ أنَّهُ وَقَى بِهَا النَّبِيَّ r بِيَدِهِ فَضُرِبَ فِيهَا حَتَّى شَلَّتْ.
.14983724. Қайс ибн Абу Ҳозимдан ривоят қилинади:
«Мен Талҳанинг Набий соллаллоҳу алайҳи васалламни ҳимоя қилган қўли шол бўлиб қолганини кўрганман».
1103/7 – بَاب: مَنَاقِبِ سَعْدِ بْنِ أَبِي وَقَّاصٍ الزُّهْرِيِّ رَضِيَ الله عَنْهُ
1103.7-БОБ.
САЪД ИБН АБУ ВАҚҚОС ЗУҲРИЙ розияллоҳу анҳуНИНГ МАНОҚИБЛАРИ ҲАҚИДА
1499/3725 – عَنْ سَعْدِ بْنِ أبِي وَقَّاصٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: جَمَعَ لِي النَّبِيُّ r أَبَوَيْهِ يَوْمَ أُحُدٍ.
.14993725. Саъид ибн Мусайяб айтади:
«Саъднинг «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам Уҳуд куни мен учун ота-оналарини жамлаб айтганлар», деганини эшитганман».
Изоҳ: «Жамлаб айтганлар» деган жумланинг маъноси шуки, Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам «Отам фидо бўлсин!» ёки «Онам фидо бўлсин!» деб айтмай, «Ота-онам фидо бўлсин!» деб қўшиб айтганлар.
1104/8 – بَاب: ذِكْرِ أَصْهَارِ النَّبِيِّ r
1104.8-БОБ.
РАСУЛУЛЛОҲ СОЛЛАЛЛОҲУ АЛАЙҲИ ВАСАЛЛАМНИНГ КУЁВЛАРИнинг зикри. жумладан, АБУ ОС ИБН РАБИЪ ҲАҚИДА
1500/3729 - عَنِ الْمِسْوَرِ بْنِ مَخْرَمَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: إِنَّ عَلِيًّا خَطَبَ بِنْتَ أَبِي جَهْلٍ، فَسَمِعَتْ بِذَلِكَ فَاطِمَةُ، فَأَتَتْ رَسُولَ اللهِ r فَقَالَتْ: يَزْعُمُ قَوْمُكَ أَنَّكَ لَا تَغْضَبُ لِبَنَاتِكَ، وَهَذَا عَلِيٌّ نَاكِحٌ بِنْتَ أَبِي جَهْلٍ. فَقَامَ رَسُولُ اللهِ r فَسَمِعْتُهُ حِينَ تَشَهَّدَ يَقُولُ: أَمَّا بَعْدُ، أَنْكَحْتُ أَبَا الْعَاصِ بْنَ الرَّبِيعِ، فَحَدَّثَنِي وَصَدَقَنِي، وَإِنَّ فَاطِمَةَ بَضْعَةٌ مِنِّي، وَإِنِّي أَكْرَهُ أَنْ يَسُوءَهَا، وَاللهِ لَا تَجْتَمِعُ بِنْتُ رَسُولِ اللهِ r وَبِنْتُ عَدُوِّ اللهِ عِنْدَ رَجُلٍ وَاحِدٍ، فَتَرَكَ عَلِيٌّ الْخِطْبَةَ.
.15003729. Мисвар ибн Махрама айтди:
«Алий Абу Жаҳлнинг қизига совчи қўймоқчи бўлди. Фотима буни эшитиб, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига келди-да: «Қавмингиз сизни қизларингиз учун ғазабланмайди деб ўйлашяпти. Мана, Алий Абу Жаҳлнинг қизига уйланмоқчи», деди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ўринларидан турдилар. У зотнинг шаҳодат калималарини айтиб, «Аммо баъд! Мен (катта қизим Зайнабни) Абу Ос ибн Рабиъга никоҳлаб берган эдим, у менга сўз берди ва сўзининг устидан чиқди. Фотима менинг жигарбандимдир. Албатта, мен уни хафа қилишларини истамайман. Аллоҳга қасамки, Аллоҳ Расулининг қизи билан Аллоҳ душманининг қизи бир эрда жам бўлмайди!» деганларини эшитдим. Шунда Алий совчи қўйишни тўхтатди».
1500أ/3729 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ الله صلى الله عليه وسلم وَذَكَرَ صِهْرًا لَهُ مِنْ بَنِي عَبْدِ شَمْسٍ، فَأَثْنَى عَلَيْهِ فِي مُصَاهَرَتِهِ إِيَّاهُ فَأَحْسَنَ، قَالَ: حَدَّثَنِي فَصَدَقَنِي، وَوَعَدَنِي فَوَفَى لِي.
1500А.3729. Муҳаммад ибн Ҳалҳаладан қилинган ривоятда Мисвар айтади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам Бану Абду Шамслик бир куёвларини зикр қилиб, ўзларига қилган куёвлиги хусусида уни мақтаб, яхши санадилар: «У менга сўз бериб, сўзининг устидан чиқди, менга ваъда бериб, вафо қилди», дедилар».
1105/9 – باب: مَنَاقِبِ زَيْدِ بْنِ حَارِثَةَ مَوْلَى النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم
1105.9-БОБ.
РАСУЛУЛЛОҲ СОЛЛАЛЛОҲУ АЛАЙҲИ ВАСАЛЛАМНИНГ мавлолари* ЗАЙД ИБН ҲОРИСА розияллоҳу анҳуНИНГ МАНОҚИБЛАРИ ҳақида
1501/3730 - عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: بَعَثَ النَّبِيُّ r بَعْثًا، وَأَمَّرَ عَلَيْهِمْ أُسَامَةَ بْنَ زَيْدٍ، فَطَعَنَ بَعْضُ النَّاسِ فِي إِمَارَتِهِ، فَقَالَ النَّبِيّ ُ rإِنْ تَطْعُنُوا فِي إِمَارَتِهِ، فَقَدْ كُنْتُمْ تَطْعُنُونَ فِي إِمَارَةِ أَبِيهِ مِنْ قَبْلُ، وَايْمُ اللهِ إِنْ كَانَ لَخَلِيقًا لِلْإِمَارَةِ، وَإِنْ كَانَ لَمِنْ أَحَبِّ النَّاسِ إِلَيَّ، وَإِنَّ هَذَا لَمِنْ أَحَبِّ النَّاسِ إِلَيَّ بَعْدَهُ.
.15013730. Абдуллоҳ ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам бир черик жўнатдилар ва унга Усома ибн Зайдни амир қилдилар. Айрим одамлар унинг амир бўлишини қоралашди. Шунда Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Унинг амир бўлишини қоралаган бўлсангиз, илгари унинг отаси амир бўлганини ҳам қоралагансиз. Аллоҳга қасамки, албатта, у амирликка жуда муносиб эди. У менга одамларнинг энг суюклиларидан эди, бу ҳам менга одамларнинг ундан кейинги энг суюклиларидандир!» дедилар».
Изоҳ: Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Усома розияллоҳу анҳунинг отаси Зайд ибн Ҳориса розияллоҳу анҳуни илгари Муъта ғазотида амир қилган эдилар. Ўшанда ҳам кимлардир унинг амир бўлишига рози бўлмаган, аммо оқибатда унинг бу ишга энг муносиб одам экани маълум бўлган эди.
1502/3731 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا قَالَتْ: دَخَلَ عَلَيَّ قَائِفٌ، وَالنَّبِيُّ r شَاهِدٌ، وَأُسَامَةُ بْنُ زَيْدٍ وَزَيْدُ بْنُ حَارِثَةَ مُضْطَجِعَانِ، فَقَالَ: إِنَّ هَذِهِ الْأَقْدَامَ بَعْضُهَا مِنْ بَعْضٍ. فَسُرَّ بِذَلِكَ النَّبِيُّ r وَأَعْجَبَهُ، فَأَخْبَرَ بِهِ عَائِشَةَ.
.15023731. Урвадан ривоят қилинади:
«Оиша розияллоҳу анҳо деди: «Ҳузуримга бир қиёфачи келди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳам бор эдилар. Усома ибн Зайд билан Зайд ибн Ҳориса ёнбошлаб ётишган эди. Қиёфашунос қиёфачи: «Бу оёқларнинг бири иккинчисидандир» деди».
Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам бундан севиндилар, бу у зотга жуда ёқди ва Оишага буни хабар қилдилар».
1106/10 – باب: ذِكْرِ أُسَامَةَ بْنِ زَيْدٍ
1106.10-БОБ.
УСОМА ИБН ЗАЙД розияллоҳу анҳунинг зикри ҲАҚида
1503/3733 – وَعَنْهَا رَضِيَ الله عَنْهَا: أَنَّ امْرَأَةً مِنْ بَنِي مَخْزُومٍ سَرَقَتْ، فَقَالُوا: مَنْ يُكَلِّمُ فِيهَا النَّبِيَّ r؟ فَلَمْ يَجْتَرِئْ أَحَدٌ أَنْ يُكَلِّمَهُ، فَكَلَّمَهُ أُسَامَةُ بْنُ زَيْدٍ، فَقَالَ: إِنَّ بَنِي إِسْرَائِيلَ كَانَ إِذَا سَرَقَ فِيهِمُ الشَّرِيفُ تَرَكُوهُ، وَإِذَا سَرَقَ الضَّعِيفُ قَطَعُوهُ، لَوْ كَانَتْ فَاطِمَةُ لَقَطَعْتُ يَدَهَا.
.15033733. Бизга Алий сўзлаб берди:
«Суфён: «Зуҳрийдан Бану Махзумлик аёл ҳадисини сўрагани бордим. У менга бақириб берди», деди. Мен Суфёнга: «Уни ҳеч кимдан қабул қилиб олмаганмидингиз?» дедим. У шундай деди: «Уни бир битикда топдим. Уни Айюб ибн Мусо Зуҳрийдан, у Урвадан, у эса Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилиб бундай ёзган: «Бану Махзумдан бир аёл ўғрилик қилди. «Бу ҳақда Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга ким айта олади?» дейишди. Ҳеч ким у зотга гапиришга журъат қилолмади, Усома ибн Зайд гапира олди. Шунда у зот: «Бану Исроил ораларида обрўли киши ўғрилик қилса, уни тек қўйишар, агар заифҳоллари ўғрилик қилса, кесишар эди. Агар у Фотима бўлганида ҳам, албатта қўлини кесган бўлардим!» дедилар»
1504/3735 - عَنْ أُسَامَةَ بْنِ زَيْدٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا، أنَّ النَّبِيِّ r أَنَّهُ كَانَ يَأْخُذُهُ وَالْحَسَنَ، فَيَقُولُ: اللَّهُمَّ أَحِبَّهُمَا، فَإِنِّي أُحِبُّهُمَا.
.15043735. Усома ибн Зайд розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам мен билан Ҳасанни ушлаб, «Аллоҳим! Бу икковини яхши кўргин, мен ҳам буларни яхши кўраман!» дер эдилар».
1107/11- بَاب: مَنَاقِبِ عَبْدِ اللهِ بْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا
1107.11-БОБ.
АБДУЛЛОҲ ИБН УМАР ИБН ХАТТОБ
РОЗИЯЛЛОҲУ АНҲУмоНИНГ МАНОҚИБИ
1505/3740 - عَنْ حَفْصَةَ رَضِيَ الله عَنْهَا، أَنَّ النَّبِيَّ r قَالَ لَهَا: إِنَّ عَبْدَ اللهِ رَجُلٌ صَالِحٌ.
.15053740, 3741. Ибн Умар розияллоҳу анҳумо опаси Ҳафса розияллоҳу анҳодан ривоят қилади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам унга: «Абдуллоҳ солиҳ киши», деганлар».
1108/12 – بَاب: مَنَاقِبِ عَمَّارٍ وَحُذَيْفَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا
1108.12-БОБ.
АММОР ВА ҲУЗАЙФА РОЗИЯЛЛОҲУ АНҲУМОНИНГ МАНОҚИБЛАРИ ҳақида
1506/3743 – عَنْ أبِي الدَّرْدَاءِ رَضِيَ الله عَنْهُ أنَّهُ جَلَسَ إلَى جَنْبِهِ غُلامٌ فِي مَسْجِدٍ بِالشَّامِ وكَانَ قَدْ قَالَ: اللَّهُمَّ يَسِّرْ لِي جَلِيسًا صَالِحًا، فَقَالَ أَبُو الدَّرْدَاءِرَضِيَ الله عَنْهُ: مـِمَّنْ أَنْتَ؟ قَالَ: مِنْ أَهْلِ الْكُوفَةِ، قَالَ: أَلَيْسَ فِيكُمْ صَاحِبُ السِّرِّ الَّذِي لَا يَعْلَمُهُ غَيْرُهُ؟ يَعْنِي حُذَيْفَةَ، قَالَ: قُلْتُ: بَلَى، قَالَ: أَلَيْسَ فِيكُمُ أَوْ مِنْكُمُ صَاحِبُ السِّوَاكِ – أو السِّرَارِ -؟ قَالَ: بَلَى، قَالَ: كَيْفَ كَانَ عَبْدُ اللهِ يَقْرَأُ: (وَاللَّيْلِ إِذَا يَغْشَى (1) وَالنَّهَارِ إِذَا تَجَلَّى)؟ قَالَ: وَالذَّكَرِ وَالْأُنْثَى، قَالَ: مَا زَالَ بِي هَؤُلَاءِ حَتَّى كَادُوا يَسْتَنْزِلُونِي عَنْ شَيْءٍ سَمِعْتُهُ مِنْ رَسُولِ اللهِ r .
.15063743. Иброҳимдан ривоят қилинади:
«Алқама Шомга борди. Масжидга киргач, «Аллоҳим! Менга бир солиҳ суҳбатдош муяссар қил!» деди. У Абу Дардонинг ёнига бориб ўтирди. Абу Дардо: «Кимлардансан?» деди. У: «Куфа аҳлидан», деди. Абу Дардо: «Бошқа ҳеч ким билмайдиган сир соҳиби – яъни Ҳузайфа – ораларингизда [ёки сизлардан] эмасми?!» деди. У: «Шундай», дедим», деди. «Аллоҳ Ўз Набийси соллаллоҳу алайҳи васалламнинг тиллари билан шайтондан сақлаган киши – яъни Аммор – ораларингизда [ёки сизлардан] эмасми?!» деди. У: «Шундай», дедим», деди. «Мисвок [ёки сирдошлик] соҳиби сизларда [ёки сизлардан] эмасми?!» деди. У: «Шундай», деди. У киши: «Абдуллоҳ «Вал-лайли изаа йағшаа, ван-наҳаари изаа тажаллаа»ни қандай ўқийди?» деди. У: «Ваз-закари вал-унсаа» деб», деди. «Ва маа холақо» сўзларисиз қироат қилиб берди. У киши: «Манавилар ҳанузгача мени қўйишмайди, ҳатто Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан эшитган нарсамдан воз кечтирай дейишди», деди».
1109/13 – بَاب: مَنَاقِبِ أَبِي عُبَيْدَةَ بْنِ الْجَرَّاحِ t
1109.13-БОБ.
АБУ УБАЙДА ИБН ЖАРРОҲ РОЗИЯЛЛОҲУ
АНҲУНИНГ МАНОҚИБИ ҳақида
1507/3744 - عَنْ أَنَسِ بْنُ مَالِكٍرَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ r قَالَ: إِنَّ لِكُلِّ أُمَّةٍ أَمِينًا، وَإِنَّ أَمِينَنَا - أَيَّتُهَا الْأُمَّةُ - أَبُو عُبَيْدَةَ بْنُ الْجَرَّاحِ.
.15073744. Анас ибн Молик розияллоҳу анҳу шундай сўзлаб берди:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ҳар бир умматнинг бир ишончли одами бўлади. Эй уммат, бизнинг ишончли одамимиз Абу Убайда ибн Жарроҳдир!» дедилар».
1110/14 – باب: مَنَاقِبِ الْحَسَنِ وَالْحُسَيْنِ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا
1110.14-БОБ.
ҲАСАН ВА ҲУСАЙН РОЗИЯЛЛОҲУ
АНҲУМОнинг МАНОҚИБЛАРИ ҳақида
1508/3749 - عَنِ الْبَرَاءِ t قَالَ: رَأَيْتُ النَّبِيَّ r وَالْحَسَنُ عَلَى عَاتِقِهِ، يَقُولُ: اللَّهُمَّ إِنِّي أُحِبُّهُ فَأَحِبَّهُ.
.15083749. Баро розияллоҳу анҳу айтди:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламни кўрдим, Ҳасан кифтларида экан. У зот: «Аллоҳим! Мен буни яхши кўраман, Сен ҳам уни яхши кўргин!» дер эдилар».
1509/3752 - عَنْ أَنَسٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: لَمْ يَكُنْ أَحَدٌ أَشْبَهَ بِالنَّبِيِّ r مِنَ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيٍّ.رَضِيَ الله عَنْهُمَا.
.15093752. Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Ҳеч ким Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга Ҳасан ибн Алийдан кўра ўхшаш бўлмаган».
1510/3753 - عَنِ بْنِ عُمَرَ رَضِيَ الله عَنْهُمَا: وَسَأَلَهُ عَنِ الْمُحْرِمِ يَقْتُلُ الذُّبَابَ؟ فَقَالَ: أَهْلُ الْعِرَاقِ يَسْأَلُونَ عَنِ الذُّبَابِ، وَقَدْ قَتَلُوا ابْنَ ابْنَةِ رَسُولِ اللهِ rوَقَالَ النَّبِيّ ُ rهُمَا رَيْحَانَتَايَ مِنَ الدُّنْيَا.
.15103753. Ибн Абу Нуъм айтади:
«(Бир ироқлик киши) Абдуллоҳ ибн Умар розияллоҳу анҳумодан эҳромдаги киши ҳақида сўраганида – Шуъба: «Пашшани ўлдириши (ҳақида)», деган – «Ироқликлар пашша ҳақида сўрашяпти, ўзлари эса Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг қизларининг ўғлини ўлдиришган! Ҳолбуки, Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам «Бу иккови менинг дунёдаги райҳонларимдир», деганлар», деганини эшитганман».
1111/15 - بَاب: ذِكْرِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا
1111.15-БОБ.
ИБН АББОС РОЗИЯЛЛОҲУ АНҲУмонинг зикри ҳақида
1511/3756 - عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍرَضِيَ الله عَنْهُمَا قَالَ: ضَمَّنِي النَّبِيُّ r إِلَى صَدْرِهِ وَقَالَ: اللَّهُمَّ عَلِّمْهُ الْحِكْمَةَ.
1511أ/3756 – وَفِي رِوَايَةٍ: عَلِّمْهُ الْكِتَابَ.
.15113756. Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам мени бағирларига босдилар ва «Аллоҳим, бунга ҳикматни ўргат!» дедилар».
Бошқа бир ривоятда: «Бунга Китобни ўргат!» деб айтганлар.
1112/16 – باب: مَنَاقِبِ خَالِدِ بْنِ الْوَلِيد ِ t
1112.16-БОБ.
ХОЛИД ИБН ВАЛИД РОЗИЯЛЛОҲУ АНҲУНИНГ МАНОҚИБИ ҳақида
1512/3757 - عَنْ أَنَسٍ t أَنَّ النَّبِيَّ r نَعَى زَيْدًا وَجَعْفَرًا وَابْنَ رَوَاحَةَ، وَذَكَرَ بَاقِي التحَدِيث، وَقَدْ تَقَدَّمَ، ثُمَّ قَالَ: فَأَخَذَهَا – يَعْنِي: الرَّايَةَ - سَيْفٌ مِنْ سُيُوفِ اللهِ، حَتَّى فَتَحَ اللهُ عَلَيْهِمْ.
.15123757. Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам Зайд, Жаъфар ва Ибн Равоҳанинг ўлимлари хабари келмасидан одамларга буни айтдилар. «Туғни Зайд олди. У ўлдирилди. Кейин (туғни) Жаъфар олди. У ҳам ўлдирилди. Кейин Ибн Равоҳа олди. У ҳам ўлдирилди – кўзларидан ёш қуйилар эди, – ниҳоят, Аллоҳнинг қиличларидан бири олди ва Аллоҳ уларга фатҳ берди», дедилар».
1113/17- بَاب: مَنَاقِبِ سَالِمٍ مَوْلَى أَبِي حُذَيْفَة َ t
1113.17-БОБ.
АБУ ҲУЗАЙФАНИНГ мавлоси* СОЛИМ
РОЗИЯЛЛОҲУ АНҲУНИНГ МАНОҚИБИ ҳақида
1513/3758 - عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ عَمْرٍو رَضِيَ الله عَنْهُمَا قَالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللهِ r يَقُولُ: اسْتَقْرِئُوا الْقُرْآنَ مِنْ أَرْبَعَةٍ: مِنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ مَسْعُودٍ - فَبَدَأَ بِهِ - ، وَسَالِمٍ مَوْلَى أَبِي حُذَيْفَةَ، وَأُبَيِّ بْنِ كَعْبٍ، وَمُعَاذِ بْنِ جَبَلٍ.
.15133758. Масруқдан ривоят қилинади:
«Абдуллоҳ ибн Амрнинг ҳузурида Абдуллоҳ зикр қилинди. Шунда у: «У шундай одамки, мен Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «Қуръон қироатини тўрт кишидан: Абдуллоҳ ибн Масъуд – ундан бошладилар, – Абу Ҳузайфанинг мавлоси Солим, Убай ибн Каъб ва Муъоз ибн Жабалдан олинглар», деганларини эшитганимдан буён уни яхши кўраман», деди».
(Ровийлардан Амр ибн Мурра айтади:) «Убайни аввал айтдими, Муъозними, билмайман».
1114/18 – باب: فَضْلِ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا
1114.18-БОБ.
ОИША РОЗИЯЛЛОҲУ АНҲОНИНГ ФАЗЛи ҳақида
1514/3773 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا: أَنَّهَا اسْتَعَارَتْ مِنْ أَسْمَاءَ قِلَادَةً فَهَلَكَتْ، فَأَرْسَلَ رَسُولُ اللهِ r نَاسًا مِنْ أَصْحَابِهِ فِي طَلَبِهَا، فَأَدْرَكَتْهُمُ الصَّلَاةُ فَصَلَّوْا بِغَيْرِ وُضُوءٍ، فَلَمَّا أَتَوُا النَّبِيَّ r شَكَوْا ذَلِكَ إِلَيْهِ، فَنَزَلَتْ آيَةُ التَّيَمُّمِ، ثُمَّ ذَكَرَ باقِيَ الـحَدِيثِ، وَقَدْ تَقَدَّمَ فِي كِتَابِ التَّيَمُّمِ.
.15143773. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Тақиб туришга Асмодан бир маржон олган эдим, йўқолиб қолди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам саҳобаларидан бир неча кишини уни қидиришга жўнатдилар. Намоз вақти кириб қолди. Улар таҳоратсиз намоз ўқишди. Сўнг Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига келиб, бу ҳақда у зотга шикоят қилишди. Шунда «таяммум» ояти нозил бўлди. Усайд ибн Ҳузайр: «Аллоҳ сизни яхшилик билан мукофотласин! Аллоҳга қасамки, бошингизга бирор иш тушибдики, албатта Аллоҳ сиз учун чиқиш йўли қилган ечим қилиб берган, мусулмонларга ҳам унда барака берган», деди».
65 – كتاب: مناقب الأنصار
65-КИТОБ.
АНСОРЛАРНИНГ МАНОҚИБЛАРИ ҲАҚИДА
1115/1 – بَاب: مَنَاقِبُ الْأَنْصَارِ
1115.1-БОБ.
АНСОРЛАРНИНГ МАНОҚИБЛАРИ
1515/3777 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا قَالَتْ: كَانَ يَوْمُ بُعَاثَ يَوْمًا قَدَّمَهُ اللهُ لِرَسُولِه ِ r، فَقَدِمَ رَسُولُ اللهِ r وَقَدِ افْتَرَقَ مَلَؤُهُمْ، وَقُتِلَتْ سَرَوَاتُهُمْ وَجُرِّحُوا، فَقَدَّمَهُ اللهُ لِرَسُولِهِ r فِي دُخُولِهِمْ فِي الْإِسْلَامِ.
.15153777. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Буос куни Аллоҳ Ўз Расули соллаллоҳу алайҳи васалламга дебоча қилиб берган бир кун эди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам келганларида уларнинг жамоалари бўлиниб кетган, пешволари ўлдирилган, ўзлари жароҳатланган эди. Аллоҳ Ўз Расули соллаллоҳу алайҳи васалламга буни уларнинг Исломга киришлари учун дебоча қилди».
1116/2 – بَاب: قَوْلِ النَّبِي ِّr لَوْلَا الْهِجْرَةُ لَكُنْتُ امْرَءًا مِنَ الْأَنْصَارِ
1116.2-БОБ.
НАБИЙ СОЛЛАЛЛОҲУ АЛАЙҲИ ВАСАЛЛАМНИНГ «ҲИЖРАТ
БЎЛМАГАНиДА, АНСОРЛАРДАН БЎЛАР ЭДИМ!» ДЕГАНЛАРИ ҲАҚИДА
1516/3779 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ t، عَنِ النَّبِيِّ r قَالَ: لَوْلَا الْهِجْرَةُ لَكُنْتُ امْرَأً مِنَ الْأَنْصَارِ.
.15163779. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам [ёки Абулқосим соллаллоҳу алайҳи васаллам] дедилар: «Агар ансорлар бир водий ёки дара орқали юришса, мен ҳам ансорларнинг водийсидан юрган бўлар эдим. Агар ҳижрат бўлмаганида, ансорлардан бири бўлар эдим», дедилар. Ота-онам фидо бўлсин, ноҳақ айтмадилар, улар у зотга бошпана беришган, ёрдам кўрсатишган эди».
(Ровийлардан бири) «Ёки бошқача гап (айтилган)», деган.
1117/3 - بَاب: حُبِّ الْأَنْصَارِ
1117.3-БОБ.
АНСОРЛАРНИ яхши кўриш ҳақида
1517/3783 - عَنِ الْبَرَاءِ t قَالَ:قَالَ النَّبِيُّ r : الْأَنْصَارُ لَا يُحِبُّهُمْ إِلَّا مُؤْمِنٌ، وَلَا يُبْغِضُهُمْ إِلَّا مُنَافِقٌ، فَمَنْ أَحَبَّهُمْ أَحَبَّهُ اللهُ، وَمَنْ أَبْغَضَهُمْ أَبْغَضَهُ اللهُ.
.15173783. Баро розияллоҳу анҳу айтади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламдан шундай деганларини эшитдим [ёки Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам дедилар]: «Ансорларни фақат мўмин яхши кўради, уларни фақат мунофиқ ёмон кўради. Ким уларни яхши кўрса, Аллоҳ уни яхши кўради, ким уларни ёмон кўрса, Аллоҳ уни ёмон кўради».
1118/4- بَاب: قَوْلِ النَّبِيِّ r لِلْأَنْصَارِ: أَنْتُمْ أَحَبُّ النَّاسِ إِلَيَّ
1118.4-БОБ.
НАБИЙ СОЛЛАЛЛОҲУ АЛАЙҲИ ВАСАЛЛАМНИНГ АНСОРЛАРГА: «мен
учун ОДАМЛАРНИНГ ЭНГ суюклиси сизларсиз», ДЕГАНЛАРИ ҲАҚИДА
1518/3785 - عَنْ أَنَسٍ t قَالَ: رَأَى النَّبِيُّ r النِّسَاءَ وَالصِّبْيَانَ مُقْبِلِينَ مِنْ عُرُسٍ، فَقَامَ النَّبِيُّ r مُمْثِلًا، فَقَالَ: اللَّهُمَّ أَنْتُمْ مِنْ أَحَبِّ النَّاسِ إِلَيَّ، قَالَهَا ثَلَاثَ مِرَارٍ.
.15183785. Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам келаётган аёллару гўдакларни кўриб, – менимча, тўйдан – қадларини ростлаб: «Аллоҳ шоҳид, сизлар одамларнинг мен учун энг суюклиларидансиз!» дедилар. Буни уч марта айтдилар».
1519/3786 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ فِي رِوَايَةٍ قَالَ: جَاءَتِ امْرَأَةٌ مِنَ الْأَنْصَارِ إِلَى رَسُولِ اللهِ r وَمَعَهَا صَبِيٌّ لَهَا، فَكَلَّمَهَا رَسُولُ اللهِ r فَقَالَ: وَالَّذِي نَفْسِي بِيَدِهِ، إِنَّكُمْ أَحَبُّ النَّاسِ إِلَيَّ، مَرَّتَيْنِ.
.15193786. Анас ибн Молик розияллоҳу анҳу айтади:
«Бир ансория Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига келди. Ёнида гўдаги ҳам бор эди. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам у билан гаплашиб, «Жоним қўлида бўлган Зотга қасамки, албатта, одамларнинг мен учун энг суюклиси сизларсиз», деб икки марта айтдилар».
1119/5- بَاب: فَضْلِ دُورِ الْأَنْصَارِ
1119.5-БОБ.
АНСОР хонадонларининг ФАЗЛИ ҳақида
1521/3791 - عَنْ أَبِي حُمَيْدٍ رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ r قَالَ: إِنَّ خَيْرَ دُورِ الْأَنْصَارِفَذَكَرَ الـحَدِيثَ، وَقَدْ تَقَدَّمَ، ثُمَّ قَالَ: قَالَ سَعْدُ بْنُ عُبَادَةَ لِلنَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم: يَا رَسُولَ اللهِ، خُيِّرَ دُورُ الْأَنْصَارِ فَجُعِلْنَا آخِرًا، فَقَالَ: أَوَلَيْسَ بِحَسْبِكُمْ أَنْ تَكُونُوا مِنَ الْخِيَارِ.
.15213791. Абу Ҳумайд розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ансор хонадонларининг энг яхшиси Бану Нажжор, кейин (Бану) Абду Ашҳал, кейин Бану Ҳорис хонадони, кейин Бану Соъидадир. Ансорларнинг барча хонадонларида яхшилик бордир», дедилар. Сўнг Саъд ибн Убодага етиб олдик. Шунда Абу Усайд: «Кўрмайсанми, Аллоҳнинг Набийси соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ансорийларнинг яхшиларини санай туриб, бизни энг охирига қўйдилар», деди. Шунда Саъд Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга етиб келиб: «Эй Аллоҳнинг Расули, ансор хонадонларининг яхшилари саналибди, биз охирига қўйилибмиз», деди. Шунда у зот: «Сизларга яхшилардан бўлганингизнинг ўзи етмайдими?» дедилар».
1120/6 باب: قَوْلِ النَّبِيِّ r لِلْأَنْصَارِ:
اصْبِرُوا حَتَّى تَلْقَوْنِي عَلَى الْحَوْضِ
1120.6-БОБ.
НАБИЙ СОЛЛАЛЛОҲУ АЛАЙҲИ ВАСАЛЛАМНИНГ АНСОРЛАРГА:
«ҲАВЗИм бўйида МЕНга йўлиққунингизча САБР
ҚИЛИНГЛАР», ДЕГАНЛАРИ ҲАҚИДА
1522/3792 - عَنْ أُسَيْدِ بْنِ حُضَيْرٍ t أَنَّ رَجُلًا مِنَ الْأَنْصَارِ قَالَ: يَا رَسُولَ اللهِ، أَلَا تَسْتَعْمِلُنِي كَمَا اسْتَعْمَلْتَ فُلَانًا؟ قَالَ: سَتَلْقَوْنَ بَعْدِي أُثْرَةً، فَاصْبِرُوا حَتَّى تَلْقَوْنِي عَلَى الْحَوْضِ.
.15223792. Усайд ибн Ҳузайр розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Ансорлардан бир киши: «Эй Аллоҳнинг Расули, фалончини омил қилганингиз каби, мени ҳам омил қилмайсизми?» деди. У зот: «Мендан кейиноқ худбинликка дуч келасиз. Шунда Ҳавз бўйида менга йўлиққунингизча сабр қилинг», дедилар».
1523/3793 - وَعَنْ أَنَسٍ t فِي رِوَايَةٍ: وَمَوْعِدُكُمُ الْحَوْضُ.
.15233793. Анас ибн Молик розияллоҳу анҳу айтади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам ансорларга: «Сизлар Мендан кейиноқ худбинликка дуч келасиз. Шунда менга йўлиққунингизча сабр қилинг. Сизлар учун ваъда ери Ҳавздир», дедилар».
1121/7 - بَاب:قَوْلِ الله عَزَّ وَجَلَّ: (وَيُؤْثِرُونَ عَلَى أَنْفُسِهِمْ وَلَوْ كَانَ بِهِمْ خَصَاصَةٌ)
1121.7-БОБ.
«...ГАРчи ЎЗЛАРИНИНГ ҲОЖАТЛАРИ БЎЛСА ҲАМ,
(УЛАРНИ) ЎЗЛАРИДАН УСТуН ҚЎЯРЛАР»*
1524/3798 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ t: أَنَّ رَجُلًا أَتَى النَّبِيَّ r، فَبَعَثَ إِلَى نِسَائِهِ فَقُلْنَ: مَا مَعَنَا إِلَّا الْمَاءُ، فَقَالَ رَسُولُ اللهِ r:مَنْ يَضُمُّ أَوْ يُضِيفُ هَذَا؟ فَقَالَ رَجُلٌ مِنَ الْأَنْصَارِ: أَنَا، فَانْطَلَقَ بِهِ إِلَى امْرَأَتِهِ، فَقَالَ: أَكْرِمِي ضَيْفَ رَسُولِ اللهِ r فَقَالَتْ: مَا عِنْدَنَا إِلَّا قُوتُ صِبْيَانِي، فَقَالَ: هَيِّئِي طَعَامَكِ، وَأَصْبِحِي سِرَاجَكِ، وَنَوِّمِي صِبْيَانَكِ إِذَا أَرَادُوا عَشَاءً، فَهَيَّأَتْ طَعَامَهَا، وَأَصْبَحَتْ سِرَاجَهَا، وَنَوَّمَتْ صِبْيَانَهَا، ثُمَّ قَامَتْ كَأَنَّهَا تُصْلِحُ سِرَاجَهَا فَأَطْفَأَتْهُ، فَجَعَلَا يُرِيَانِهِ أَنَّهُمَا يَأْكُلَانِ، فَبَاتَا طَاوِيَيْنِ، فَلَمَّا أَصْبَحَ غَدَا إِلَى رَسُولِ اللهِ r فَقَالَ: ضَحِكَ اللهُ اللَّيْلَةَ أَوْ عَجِبَ، مِنْ فَعَالِكُمَا. فَأَنْزَلَ اللهُ عَزَّ وَجَلَّ: (وَيُؤْثِرُونَ عَلَى أَنْفُسِهِمْ وَلَوْ كَانَ بِهِمْ خَصَاصَةٌ وَمَنْ يُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ فَأُولَئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُون) [الـحشر: 9].
.15243798. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига бир киши келган эди, у зот аёлларига одам жўнатдилар. (Аёллари) «Бизда сувдан бошқа нарса йўқ», дейишди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ким буни ўзи билан олиб кетади? [ёки меҳмон қилади?]» дедилар. Шунда ансорлардан бири: «Мен», деди ва уни аёлининг олдига олиб борди-да: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг меҳмонларига икром кўрсат», деди. У: «Гўдакларимнинг овқатидан бошқа нарсамиз йўқ», деди. У киши: «Таомингни тайёрла, чироғингни ёқ. Гўдакларинг кечки овқат истаб қолишса, уларни ухлатиб қўй», деди. У таомини тайёрлади, чироғини ёқди ва гўдакларини ухлатди. Кейин чироғини тўғрилаётгандек бўлиб туриб, уни ўчириб қўйди. Иккови ўзларини унга (меҳмонга) еяётгандек кўрсатишди ва тунни оч ҳолда ўтказишди. Тонг отгач, у киши эрта билан Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига борган эди, у зот: «Аллоҳ бу кеча икковингиз қилган ишдан рози бўлди [ёки мамнун бўлди]», дедилар. Шунда Аллоҳ: «Ўзларининг ҳожатлари бўлса ҳам, (уларни) ўзларидан устун қўярлар. Ким ўз нафсининг зиқналигидан сақланса, ана ўшалар зафар топувчилардир» (ояти)ни нозил қилди».
1122/8 – بَاب: قَوْلِ النَّبِيِّ r
اقْبَلُوا مِنْ مُحْسِنِهِمْ وَتَجَاوَزُوا عَنْ مُسِيئِهِمْ
1122.8-БОБ.
НАБИЙ СОЛЛАЛЛОҲУ АЛАЙҲИ ВАСАЛЛАМНИНГ «яхшиларидан (яхшиликни) қабул қилинг ва ёмонлари(нинг ёмонлиги)дан
ўтиб юборинг!» ДЕБ АЙТГАНлари
1525/3799 – عَنْ أنَسِ بْنِ مَالِكٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: مَرَّ أَبُو بَكْرٍ وَالْعَبَّاسُ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا بِمَجْلِسٍ مِنْ مَجَالِسِ الْأَنْصَارِ وَهُمْ يَبْكُونَ، فَقَالَ: مَا يُبْكِيكُمْ؟ قَالُوا: ذَكَرْنَا مَجْلِسَ النَّبِيِّ r مِنَّا، فَدَخَلَ عَلَى النَّبِيِّ r فَأَخْبَرَهُ بِذَلِكَ، قَالَ: فَخَرَجَ النَّبِيُّ r وَقَدْ عَصَبَ عَلَى رَأْسِهِ حَاشِيَةَ بُرْدٍ، قَالَ: فَصَعِدَ الْمِنْبَرَ، وَلَمْ يَصْعَدْهُ بَعْدَ ذَلِكَ الْيَوْمِ، فَحَمِدَ اللهَ وَأَثْنَى عَلَيْهِ، ثُمَّ قَالَ: أُوصِيكُمْ بِالْأَنْصَارِ، فَإِنَّهُمْ كَرِشِي وَعَيْبَتِي، وَقَدْ قَضَوُا الَّذِي عَلَيْهِمْ، وَبَقِيَ الَّذِي لَهُمْ، فَاقْبَلُوا مِنْ مُحْسِنِهِمْ، وَتَجَاوَزُوا عَنْ مُسِيئِهِمْ.
.15253799. Анас ибн Молик розияллоҳу анҳу айтади:
«Абу Бакр ва Аббос розияллоҳу анҳумо ансорлар ўтирган бир давра ёнидан ўтиб қолишди. Улар йиғлашаётган эди. (Икковидан бири) «Нимага йиғлаяпсизлар?» деди. «Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг биз билан қурган давраларини эсладик», дейишди. У Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига кириб, буни у зотга хабар қилди. Шунда Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам бошларини бурданинг* ҳошияси билан боғлаб чиқиб, минбарга кўтарилдилар. Ўша кундан кейин унга кўтарилмадилар. Аллоҳга ҳамду сано айтдилар, сўнгра: «Сизларга ансорларни васият қиламан, чунки улар менинг ичу-ташимдир. Улар зиммаларидагини ўтаб бўлишди, энди ҳақлари қолди. Яхшиларидан (яхшиликни) қабул қилинг ва ёмонлари(нинг ёмонлиги)дан ўтиб юборинг», дедилар.
* Бурда – асосан пахтадан тайёрланган матодан тикилган устки кийим.
1526/3800 - عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: خَرَجَ رَسُولُ اللهِ r وَعَلَيْهِ مِلْحَفَةٌ مُتَعَطِّفًا بِهَا عَلَى مَنْكِبَيْهِ، وَعَلَيْهِ عِصَابَةٌ دَسْمَاءُ، حَتَّى جَلَسَ عَلَى الْمِنْبَرِ، فَحَمِدَ اللهَ وَأَثْنَى عَلَيْهِ، ثُمَّ قَالَ: أَمَّا بَعْدُ أَيُّهَا النَّاسُ، فَإِنَّ النَّاسَ يَكْثُرُونَ، وَتَقِلُّ الْأَنْصَارُ حَتَّى يَكُونُوا كَالْمِلْحِ فِي الطَّعَامِ، فَمَنْ وَلِيَ مِنْكُمْ أَمْرًا يَضُرُّ فِيهِ أَحَدًا أَوْ يَنْفَعُهُ، فَلْيَقْبَلْ مِنْ مُحْسِنِهِمْ، وَيَتَجَاوَزْ عَنْ مُسِيئِهِمْ.
.15263800. Ибн Аббос розияллоҳу анҳумо айтади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам эгниларида бир ёпинчиқ билан чиқдилар. Уни елкаларига ташлаб олган эдилар, қора пешонабоғлари ҳам бор эди. Минбарга ўтириб, Аллоҳга ҳамду сано айтиб, кейин шундай дедилар: «Аммо баъд. Эй одамлар! Албатта, одамлар кўпайиб, ансорлар эса озайиб боради ва ҳатто таомдаги туз каби бўлиб қолишади. Сизлардан ким бировга зарар ёки манфаат етказа оладиган ишга ўтирса, (ансорларнинг) яхшиларидан (яхшиликни) қабул қилсин ва ёмонлари(нинг ёмонлиги)дан ўтиб юборсин».
1123/9 – بَاب: مَنَاقِبِ سَعْدِ بْنِ مُعَاذٍ t
1123.9-БОБ.
САЪД ИБН МУъОЗ РОЗИЯЛЛОҲУ АНҲУНИНГ МАНОҚИБИ ҳақида
1527/3803 - عَنْ جَابِرٍ t سَمِعْتُ النَّبِيَّ r يَقُولُ: اهْتَزَّ الْعَرْشُ لِمَوْتِ سَعْدِ بْنِ مُعَاذٍ.
.15273803. Аъмашдан ривоят қилинади:
«Абу Суфён Жобир розияллоҳу анҳудан ривоят қилади: «Мен Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «Саъд ибн Муъознинг ўлими сабабли Арш тебранди», деяётганларини эшитдим».
Абу Солиҳ бизга Жобир розияллоҳу анҳудан Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг шунга ўхшаш гапларини ривоят қилиб, кейин бундай сўзлаб берди:
«Шунда бир киши Жобирга: «Баро: «Тобут тебранди», деяпти-ку?» деган эди, у: «Гап шундаки, бу икки қабила ўртасида кек-адоват бор эди. Мен Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «Саъд ибн Муъознинг ўлими сабабли Роҳманнинг Арши тебранди», деяётганларини эшитганман», деди».
Изоҳ: Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг мазкур ҳадисларини илк бор эшитган Баро ибн Озиб, Ибн Умар розияллоҳу анҳум каби айрим саҳобаи киромлар уни таъвил қилишга ҳаракат қилганлар. Жумладан, Баро розияллоҳу анҳу: «Арш тебранди» дегани «Аллоҳнинг Арши тебранди» дегани эмас, балки «Саъднинг тобути тебранди» дегани», деб изоҳлаган. Чунки «арш» аслида «тахт» дегани бўлиб, уни «тобут» маъносида тушуниш ҳам мумкин бўлган. Улар Аллоҳнинг Арши бир кишининг ўлими сабабли тебранмайди, балки буни бошқачароқ тушуниш керак, деган фикрда бўлганлар. Мазкур ҳадиснинг ровийларидан бири Жобир розияллоҳу анҳу буни эшитиб, айнан Аллоҳнинг Арши назарда тутилганини ҳадиснинг тўлиқ шаклини айтиш билан таъкидламоқда.
Бу ердаги Аршнинг тебранишини асосан икки хил тушуниш мумкин: 1. Аллоҳнинг Арши қандай экани, унинг кайфияти ва ҳақиқати У Зотнинг ёлғиз Ўзигагина маълум, жумладан, унинг тебраниши қандай бўлиши ҳам. Бошқа ҳадисларда бу тебраниш шодлик аломати бўлгани айтилади. Бу билан Аллоҳ Ўзининг ҳузурида мўмин банданинг мартабаси қанчалар юксаклигини изҳор қилади; 2. Бу мажозий гап бўлиб, бир нарсани бўрттириб тушунтириш маъносида айтилган. Бу худди «Елкамдан тоғ ағдарилди», «Дунё кўзимга қоронғи бўлди» деган ибораларга ўхшайди.
* Одатда Абу Суфён Талҳа ибн Нофеъдан ҳадис ривоят қилганда Имом Бухорий албатта бошқа бир санад билан уни қувватлаб қўяди. Шу боис, бу ерда Аъмашнинг Абу Солиҳдан қилган ривоятини ҳам келтирмоқда. Биз муаллифнинг ушбу услубини таржимада ҳам кўрсатишга ҳаракат қилдик.
1124/10 - بَاب: مَنَاقِبِ أُبَيِّ بْنِ كَعْبٍ t
1124.10-БОБ.
УБАЙ ИБН КАЪБ РОЗИЯЛЛОҲУ
АНҲУНИНГ МАНОҚИБИ ҳақида
1528/3809 - عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِك ٍ tقَالَ: قَالَ النَّبِيُّ r لِأُبَيٍّ: إِنَّ اللهَ أَمَرَنِي أَنْ أَقْرَأَ عَلَيْكَ: (لَمْ يَكُنِ الَّذِينَ كَفَرُوا مِنْ أَهْلِ الْكِتَاب) [البينة]، قَالَ: وَسَمَّانِي؟ قَالَ: نَعَمْ، فَبَكَى.
.15283809. Анас ибн Молик розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам Убайга: «Аллоҳ сенга «Лам йакуниллазиина кафаруу...»ни ўқиб беришимни буюрди», дедилар. У: «У Зот менинг исмимни айтдими?» деди. У зот: «Ҳа», дедилар. Шунда Убай йиғлаб юборди».
1125/11 - بَاب: مَنَاقِبِ زَيْدِ بْنِ ثَابِتٍ t
1125.11-БОБ.
ЗАЙД ИБН СОБИТ РОЗИЯЛЛОҲУ АНҲУНИНГ МАНОҚИБИ ҳақида
1529/3810 - عَنْ أَنَسٍ t قَالَ: جَمَعَ الْقُرْآنَ عَلَى عَهْدِ النَّبِيِّ r أَرْبَعَةٌ، كُلُّهُمْ مِنَ الْأَنْصَارِ: أُبَيٌّ، وَمُعَاذُ بْنُ جَبَلٍ، وَأَبُو زَيْدٍ، وَزَيْدُ بْنُ ثَابِتٍ. قُلْتُ لِأَنَسِ: مَنْ أَبُو زَيْدٍ؟ قَالَ: أَحَدُ عُمُومَتِي.
.15293810. Қатодадан ривоят қилинади:
«Анас розияллоҳу анҳу шундай деди: «Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг даврларида Қуръонни тўрт киши жамлаган эди. Ҳаммалари ансорлардан: Убай, Муъоз ибн Жабал, Абу Зайд ва Зайд ибн Собит». Мен Анасга: «Абу Зайд ким?» дедим. «Амакиларимдан бири», деди».
1126/12 – بَاب: مَنَاقِبِ أَبِي طَلْحَة َ t
1126.12-БОБ.
АБУ ТАЛҲА РОЗИЯЛЛОҲУ АНҲУНИНГ МАНОҚИБИ ҲАҚИДА
1530/3811 - عَنْ أَنَسٍ t قَالَ: لَمَّا كَانَ يَوْمُ أُحُدٍ انْهَزَمَ النَّاسُ عَنِ النَّبِيِّ r وَأَبُو طَلْحَةَ بَيْنَ يَدَيِ النَّبِيِّ r مُجَوِّبٌ بِهِ عَلَيْهِ بِحَجَفَةٍ لَهُ، وَكَانَ أَبُو طَلْحَةَ رَجُلًا رَامِيًا شَدِيدَ الْقِدِّ، يَكْسِرُ يَوْمَئِذٍ قَوْسَيْنِ أَوْ ثَلَاثًا، وَكَانَ الرَّجُلُ يَـمُرُّ مَعَهُ الْجَعْبَةُ مِنَ النَّبْلِ، فَيَقُولُ: انْثُرْهَا لِأَبِي طَلْحَةَ. فَأَشْرَفَ النَّبِيُّ r يَنْظُرُ إِلَى الْقَوْمِ، فَيَقُولُ أَبُو طَلْحَةَ: يَا نَبِيَّ اللهِ، بِأَبِي أَنْتَ وَأُمِّي، لَا تُشْرِفْ يُصِيبُكَ سَهْمٌ مِنْ سِهَامِ الْقَوْمِ، نَحْرِي دُونَ نَحْرِكَ. وَلَقَدْ رَأَيْتُ عَائِشَةَ بِنْتَ أَبِي بَكْرٍ وَأُمَّ سُلَيْمٍ، وَإِنَّهُمَا لَمُشَمِّرَتَانِ، أَرَى خَدَمَ سُوقِهِمَا، تُنْقِزَانِ الْقِرَبَ عَلَى مُتُونِهِمَا، تُفْرِغَانِهِ فِي أَفْوَاهِ الْقَوْمِ، ثُمَّ تَرْجِعَانِ فَتَمْلَآنِهَا، ثُمَّ تَجِيآنِ فَتُفْرِغَانِهِ فِي أَفْوَاهِ الْقَوْمِ، وَلَقَدْ وَقَعَ السَّيْفُ مِنْ يَدَيْ أَبِي طَلْحَةَ، إِمَّا مَرَّتَيْنِ، وَإِمَّا ثَلَاثًا.
.15303811. Анас розияллоҳу анҳудан ривоят килинади:
«Уҳуд куни одамлар Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ёнларидан чекинишди. Абу Талҳа эса тери қалқони билан у зотни ҳимоя қилиб турар эди. Абу Талҳа (камонни) ниҳоятда қаттиқ тортадиган мерган одам эди. У ўша куни иккита [ёки учта] камонни синдирди. Бирор киши ўқ тўла садоқ билан ўтиб қолса, у зот соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Уларни Абу Талҳага ёйиб бер!» дердилар. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам одамларга бўйлаб қарасалар, Абу Талҳа: «Эй Аллоҳнинг Набийси! Ота-онам сизга фидо бўлсин! Бўйлаб қараманг, одамларнинг ўқи сизга тегиб кетади. Кўксим кўксингизга қалқон!» дер эди.
Мен Оиша бинт Абу Бакр билан Умму Сулаймни ҳам кўрдим. Икковлари (изорларини) шимариб олишган экан, болдирларидаги халхолларига кўзим тушди.* Улар мешларни орқалаганча югуриб юриб, одамларнинг оғзига сув қуйишар, кейин ортларига қайтиб, уларни (мешларни) тўлдириб, сўнг яна келиб, одамларнинг оғзига сув қуйишар эди. Абу Талҳанинг ҳам қўлидан қилич икки ёки уч марта тушиб кетган».
* «Халхол» деб таржима қилинган сўз матнда «ходам» деб келган бўлиб, болдирнинг тўпиққа туташган жойини ҳам, тўпиқнинг устига тақилган тақинчоқни ҳам англатади. Умму Сулайм – Абу Талҳа розияллоҳу анҳунинг хотини. У вақтда ҳали ҳижоб ояти нозил бўлмаган эди.
1127/13 – بَاب: مَنَاقِبِ عَبْدِ اللهِ بْنِ سَلَامٍ t
1127.13-БОБ.
АБДУЛЛОҲ ИБН САЛОМ РОЗИЯЛЛОҲУ
АНҲУНИНГ МАНОҚИБЛАРИ ҳақида
1531/3812 - سَعْدِ بْنِ أَبِي وَقَّاصٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: مَا سَمِعْتُ النَّبِيَّ r يَقُولُ لِأَحَدٍ يَـمْشِي عَلَى الْأَرْضِ: إِنَّهُ مِنْ أَهْلِ الْجَنَّةِ إِلَّا لِعَبْدِ اللهِ بْنِ سَلَامٍ، قَالَ: وَفِيهِ نَزَلَتْ هَذِهِ الْآيَةُ: (وَشَهِدَ شَاهِدٌ مِنْ بَنِي إِسْرَائِيلَ عَلَى مِثْلِه) الآية [الأحقاف: 10].
.15313812. Омир ибн Саъд ибн Абу Ваққос отасидан ривоят қилади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг Абдуллоҳ ибн Саломдан бошқа ер юзида юрган бирор киши ҳақида «у жаннат аҳлидандир», деганларини эшитмаганман. Мана бу оят унинг ҳақида нозил бўлган: «...ва ҳолбуки, Бану Исроилдан бир гувоҳ гувоҳлик берди...» ояти».*
Молик «ояти» деган сўзни ўзи айтганми ёки у ҳадисда борми, билмайман.*
1532/3813 – عَنْ عَبْدِ الله بْنِ سَلام رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: رَأَيْتُ رُؤْيَا عَلَى عَهْدِ النَّبِيِّ r فَقَصَصْتُهَا عَلَيْهِ، وَرَأَيْتُ كَأَنِّي فِي رَوْضَةٍ - ذَكَرَ مِنْ سَعَتِهَا وَخُضْرَتِهَا - وَسْطَهَا عَمُودٌ مِنْ حَدِيدٍ، أَسْفَلُهُ فِي الْأَرْضِ وَأَعْلَاهُ فِي السَّمَاءِ، فِي أَعْلَاهُ عُرْوَةٌ، فَقِيلَ لِي: ارْقَهْ، قُلْتُ: لَا أَسْتَطِيعُ، فَأَتَانِي مِنْصَفٌ فَرَفَعَ ثِيَابِي مِنْ خَلْفِي، فَرَقِيتُ حَتَّى كُنْتُ فِي أَعْلَاهَا، فَأَخَذْتُ بِالْعُرْوَةِ، فَقِيلَ لِي: اسْتَمْسِكْ. فَاسْتَيْقَظْتُ وَإِنَّهَا لَفِي يَدِي، فَقَصَصْتُهَا عَلَى النَّبِيِّ r، قَالَ: تِلْكَ الرَّوْضَةُ الْإِسْلَامُ، وَذَلِكَ الْعَمُودُ عَمُودُ الْإِسْلَامِ، وَتِلْكَ الْعُرْوَةُ عُرْوَةُ الْوُثْقَى، فَأَنْتَ عَلَى الْإِسْلَامِ حَتَّى تَمُوتَ.
.15323813. Қайс ибн Убоддан ривоят қилинади:
«Мадина масжидида ўтирган эдим. Бир киши кириб келди. Юзида хушуъ асари бор эди. «Бу киши жаннат аҳлидан», дейишди. У қисқагина қилиб икки ракат намоз ўқиди-да, кейин (масжиддан) чиқиб кетди. Мен унинг ортидан бориб: «Сен масжидга кириб келганингда: «Бу киши жаннат аҳлидан», дейишди-я?» дедим. У шундай деди: «Аллоҳга қасамки, ҳеч ким ўзи билмаган нарсани гапирмаслиги керак. Энди ўша(гап)нинг сабабини сенга айтиб бераман. Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг даврларида бир туш кўриб, уни у зотга ҳикоя қилиб бердим. Тушимда бир боғда эканман – унинг бепоёнлиги ва ям-яшиллигини айтди, – унинг ўртасида бир темир устун бўлиб, унинг таги ерда, тепаси осмонда экан, тепасида бир тутқич бор экан. Менга: «Унга чиқ!» дейилди. «Чиқолмайман», дедим. Шунда бир қарол келиб, ортимдан туриб кийимимдан кўтариб қўйди. Мен унинг тепасигача чиқиб, ҳалиги тутқични ушладим. Шунда менга: «Уни маҳкам тут!» дейилди. Мен тутқични ушлаган ҳолда уйғониб кетдим. Буни Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга айтиб берган эдим, у зот: «Ўша боғ – Ислом, ҳалиги устун – Ислом устуни, ўша тутқич эса «мустаҳкам тутқич»дир. Сен ўлгунингга қадар Исломда бўласан»,* дедилар». Ўша киши Абдуллоҳ ибн Салом экан».
Бошқа ривоятда «минсаф» («қарол») ўрнига «васиф» («чокар») дейилган.*
Изоҳ: Бу ерда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Абдуллоҳ ибн Салом розияллоҳу анҳунинг тушларини таъбир қилмоқдалар. «Мустаҳкам тутқич» деган ибора Бақара сурасининг 256-оятидан олинган бўлиб, кўпчилик уни «иймон» деб изоҳлаган. Мазкур оятда шундай дейилади: «Батаҳқиқ, тўғрилик эгриликдан ажради. Ким тоғутга куфр келтириб, Аллоҳга иймон келтирса, ҳақиқатан ҳам, узилмайдиган мустаҳкам тутқични ушлабди».
* Бу сўзлар аслида маънодош сўзлар бўлиб, бир-бирини изоҳлаб келади. Буни таржимада ҳам ифодалашга ҳаракат қилинди.
1128/14 – بَاب: تَزْوِيجِ النَّبِيِّ r خَدِيجَةَ، وَفَضْلِهَا رَضِيَ اللهُ عَنْهَا
1128.14-БОБ.
НАБИЙ СОЛЛАЛЛОҲУ АЛАЙҲИ ВАСАЛЛАМНИНГ Хадижа
розияллоҳу анҳоГА УЙЛАНИШЛАРИ ВА уНИНГ ФАЗЛИ ҲАҚИДА
1533/3818 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا قَالَتْ: مَا غِرْتُ عَلَى أَحَدٍ مِنْ نِسَاءِ النَّبِيِّ r مَا غِرْتُ عَلَى خَدِيجَةَ، وَمَا رَأَيْتُهَا، وَلَكِنْ كَانَ النَّبِيُّ r يُكْثِرُ ذِكْرَهَا، وَرُبَّمَا ذَبَحَ الشَّاةَ، ثُمَّ يُقَطِّعُهَا أَعْضَاءً، ثُمَّ يَبْعَثُهَا فِي صَدَائِقِ خَدِيجَةَ، فَرُبّـَمَا قُلْتُ لَهُ: كَأَنَّهُ لَمْ يَكُنْ فِي الدُّنْيَا امْرَأَةٌ إِلَّا خَدِيجَةُ، فَيَقُولُ: إِنَّهَا كَانَتْ، وَكَانَتْ، وَكَانَ لِي مِنْهَا وَلَدٌ.
.15333818. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг бирорта аёлларидан Хадижадан рашк қилганчалик рашк қилмаганман. Ўзи уни кўрмаганман, лекин Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам уни кўп эслар эдилар. Баъзан қўй сўйиб, бўлак-бўлак қилиб, кейин уларни Хадижанинг дугоналарига юборар эдилар. Баъзида у зотга: «Худди дунёда Хадижадан бошқа аёл бўлмагандек...», десам, «У бундай эди.., ундай эди.., ундан фарзандларим бор», дер эдилар».
1534/3820 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ t قَالَ: أَتَى جِبْرِيلُ النَّبِيَّ r فَقَالَ: يَا رَسُولَ اللهِ، هَذِهِ خَدِيجَةُ قَدْ أَتَتْ، مَعَهَا إِنَاءٌ فِيهِ إِدَامٌ أَوْ طَعَامٌ أَوْ شَرَابٌ، فَإِذَا هِيَ أَتَتْكَ فَاقْرَأْ عَلَيْهَا السَّلَامَ مِنْ رَبِّهَا وَمِنِّي، وَبَشِّرْهَا بِبَيْتٍ فِي الْجَنَّةِ مِنْ قَصَبٍ لَا صَخَبَ فِيهِ وَلَا نَصَبَ.
.15343820. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Жаброил Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга келиб, «Эй Аллоҳнинг Расули, Хадижа сизга бир идишда нонхуруш [ёки таом, ёки шарбат] олиб келяпти. Олдингизга келганда унга Роббининг ва менинг номимдан салом айтинг ҳамда унга жаннатда ичида ғавғо ҳам, чарчоқ ҳам бўлмаган, ғовак дурдан бўлган бир уйнинг башоратини беринг», деди».
1535/3821 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا قَالَتْ: اسْتَأْذَنَتْ هَالَةُ بِنْتُ خُوَيْلِدٍ، أُخْتُ خَدِيجَةَ، عَلَى رَسُولِ اللهِ r، فَعَرَفَ اسْتِئْذَانَ خَدِيجَةَ فَارْتَاعَ لِذَلِكَ، فَقَالَ: اللَّهُمَّ هَالَةَ. قَالَتْ: فَغِرْتُ، فَقُلْتُ: مَا تَذْكُرُ مِنْ عَجُوزٍ مِنْ عَجَائِزِ قُرَيْشٍ، حَمْرَاءِ الشِّدْقَيْنِ، هَلَكَتْ فِي الدَّهْرِ، قَدْ أَبْدَلَكَ اللهُ خَيْرًا مِنْهَا.
.15353821. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Хадижанинг синглиси Ҳола бинт Хувайлид Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига киришга изн сўради. У зот Хадижанинг изн сўрашини эслаб, алланечук бўлиб кетдилар-да, «Аллоҳим! Ҳола (бўлсайди-я)!» дедилар. Шунда мен рашк қилиб: «Бир замонлар ўлиб кетган, оғзининг чети қип-қизил қурайшлик бир кампирнинг нимасини эслайсиз? Ахир Аллоҳ сизга унинг ўрнига ундан яхшироғини бериб қўйган-ку?» дедим».
* «Оғиз чети қип-қизил» деган ибора арабларда тишлари тўкилиб, лаблари буралиб, оғзини очса тиши кўринмай, фақат милки кўринадиган қарияга нисбатан ишлатилади.
1129/15 – بَاب: ذِكْرِ هِنْدٍ بِنْتِ عُتْبَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا
1129.15-БОБ.
ҲИНД БИНТ УТБА ИБН РАБИЪА
РОЗИЯЛЛОҲУ АНҲОнинг зикри ҳақида
1536/3825 – عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا قَالَتْ: جَاءَتْ هِنْدُ بِنْتُ عُتْبَةَ قَالَتْ: يَا رَسُولَ اللهِ، مَا كَانَ عَلَى ظَهْرِ الْأَرْضِ مِنْ أَهْلِ خِبَاءٍ أَحَبُّ إِلَيَّ أَنْ يَذِلُّوا مِنْ أَهْلِ خِبَائِكَ، ثُمَّ مَا أَصْبَحَ الْيَوْمَ عَلَى ظَهْرِ الْأَرْضِ أَهْلُ خِبَاءٍ أَحَبَّ إِلَيَّ أَنْ يَعِزُّوا مِنْ أَهْلِ خِبَائِكَ وَبَاقِي الـحَدِيثِ قَدْ تَقَدَّمَ.
.15363825. Оиша розияллоҳу анҳо айтади:
«Ҳинд бинт Утба келиб, «Эй Аллоҳнинг Расули! Ер юзидаги бирор хонадон аҳлининг хор бўлиши менинг учун сизнинг хонадонингиз аҳлининг хор бўлишидан суюкли эмас эди. Бугун эса ер юзидаги бирор хонадон аҳлининг азиз бўлиши менинг учун сизнинг хонадонингиз аҳли азиз бўлишидан суюкли бўлмай қолди», деди.
Ер юзидаги бирор хонадон аҳлининг хор бўлишини сизнинг хонадонингиз аҳли хор бўлишини истаганчалик истамас эдим. Бугун эса ер юзидаги бирор хонадон аҳлининг азиз бўлишини сизнинг хонадонингиз аҳли азиз бўлишини истаганчалик истамайман.
У зот: «Жоним қўлида бўлган Зотга қасамки, яна ҳам зиёда бўлади»,* дедилар. У: «Эй Аллоҳнинг Расули, Абу Суфён мумсик одам, унинг нарсаларидан қарамоғимдагиларга едиришим гуноҳ бўладими?» деди. У зот: «Бу мумкин эмас, лекин эҳтиёжга ярашасини олавер», дедилар».
* «Исломни тушуниб борганинг, иймонинг зиёда бўлгани сари сендаги ушбу ҳолат – Аллоҳ ва Унинг Расулига бўлган адоват кетиб, муҳаббатинг зиёда бўлаверади», демоқчилар.
1130/16 – بَاب: حَدِيثِ زَيْدِ بْنِ عَمْرِو بْنِ نُفَيْلٍ رَضِيَ الله عَنْهُ
1130.16-БОБ.
ЗАЙД ИБН АМР ИБН НУФАЙЛ ҳақида сўз
1537/3826 - عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا: أَنَّ النَّبِيَّ r لَقِيَ زَيْدَ بْنَ عَمْرِو بْنِ نُفَيْلٍ بِأَسْفَلِ بَلْدَحَ قَبْلَ أَنْ يَنْزِلَ عَلَى النَّبِيِّ r الْوَحْيُ، فَقُدِّمَتْ إِلَى النَّبِيِّ r سُفْرَةٌ، فَأَبَى أَنْ يَأْكُلَ مِنْهَا، ثُمَّ قَالَ زَيْدٌ: إِنِّي لَسْتُ آكُلُ مِمَّا تَذْبَحُونَ عَلَى أَنْصَابِكُمْ، وَلَا آكُلُ إِلَّا مَا ذُكِرَ اسْمُ اللهِ عَلَيْهِ. وَأَنَّ زَيْدَ بْنَ عَمْرٍو كَانَ يَعِيبُ عَلَى قُرَيْشٍ ذَبَائِحَهُمْ وَيَقُولُ: الشَّاةُ خَلَقَهَا اللهُ، وَأَنْزَلَ لَهَا مِنَ السَّمَاءِ الْمَاءَ، وَأَنْبَتَ لَهَا مِنَ الْأَرْضِ، ثُمَّ تَذْبَحُونَهَا عَلَى غَيْرِ اسْمِ اللهِ، إِنْكَارًا لِذَلِكَ وَإِعْظَامًا لَهُ.
.15373826. Абдуллоҳ ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга ваҳий келишидан аввал у зот Балдаҳнинг* қуйироғида Зайд ибн Амр ибн Нуфайлни учратиб қолдилар. Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга бир дастурхон келтирилди. У зот ундан ейишдан бош тортдилар. Кейин Зайд ҳам: «Мен бутларингизга сўйган нарсаларингиздан емайман. Устида Аллоҳнинг исми зикр қилинганидан бошқасини емайман», деди.
Зайд ибн Амр Қурайшни (бутларга атаб сўйган) жонлиқлари борасида айблар, буни инкор қилиб, У Зотни улуғлаб: «Қўйни Аллоҳ яратган, унга осмондан сув туширган, ердан (ўт-ўлан) ўстириб қўйган. Сизлар бўлса уни Аллоҳдан бошқанинг исми билан сўясиз!» дер эди».
* Зайд ибн Амр ибн Нуфайл – машҳур саҳобий Саъд розияллоҳу анҳунинг отаси, Умар ибн Хаттоб розияллоҳу анҳунинг амакиваччаси. У фитрати бузилмаган, тавҳидни истаган одам бўлган. У Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга ваҳий келишидан беш-олти йил олдин вафот этиб кетган. У тарихий нодир шахслардан бўлгани боис, ҳадис китобларида унинг маноқиблари зикр қилинади. Ибн Абу Шайба ривоят қилган ҳадисда қиёмат куни унинг ўзи бир уммат ўлароқ тирилтирилиши айтилган.
* Балдаҳ – Масжидул Ҳаром яқинидаги, Танъим томон юрганда келадиган сувсиз водий. Бу жой илгари Макка шаҳридан ташқарида бўлган, ҳозир эса шаҳар ҳудудига киради.
1131/17- بَاب: أَيَّامِ الْجَاهِلِيَّةِ
1131.17-БОБ.
ЖОҲИЛИЯТ КУНЛАРИ ҲАҚИДА
1538/3836 - وَ عَنْ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا، عَنِ النَّبِيِّ r قَالَ: أَلَا مَنْ كَانَ حَالِفًا فَلَا يَحْلِفْ إِلَّا بِاللهِ، فَكَانَتْ قُرَيْشٌ تَحْلِفُ بِآبَائِهَا، فَقَالَ: لَا تَحْلِفُوا بِآبَائِكُمْ.
.15383836. Ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Огоҳ бўлинглар! Ким онт ичса, фақат Аллоҳ ила онт ичсин!» дедилар.
Қурайшликлар ота-боболари билан онт ичишар эди. Шунинг учун у зот: «Ота-боболарингиз билан онт ичманглар!» деганлар».
1539/3841 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ t قَالَ: قَالَ النَّبِيّ ُ rأصْدَقُ كَلِمَةٍ قَالَهَا الشَّاعِرُ كَلِمَةُ لَبِيدٍ: أَلَا كُلُّ شَيْءٍ مَا خَلَا اللهَ بَاطِلٌ، وَكَادَ أُمَيَّةُ بْنُ أَبِي الصَّلْتِ أَنْ يُسْلِمَ.
.15393841. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Шоир айтган энг тўғри сўз Лабиднинг «Огоҳ бўлинг! Аллоҳдан ўзга ҳар нарса ботилдир», деган гапидир. Умайя ибн Абу Салт эса мусулмон бўлай деб қолган эди».
1132/18 – بَاب: مَبْعَثِ النَّبِيّ ِ r
1132.18-БОБ.
НАБИЙ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг
пайғамбар қилИБ ЮБОРИЛИШЛАРИ ҲАҚИДА
مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ اللهِ بْنِ عَبْدِ الْمُطَّلِبِ بْنِ هَاشِمِ بْنِ عَبْدِ مَنَافِ بْنِ قُصَيِّ بْنِ كِلَابِ بْنِ مُرَّةَ بْنِ كَعْبِ بْنِ لُؤَيِّ بْنِ غَالِبِ بْنِ فِهْرِ بْنِ مَالِكِ بْنِ النَّضْرِ بْنِ كِنَانَةَ بْنِ خُزَيْمَةَ بْنِ مُدْرِكَةَ بْنِ إِلْيَاسَ بْنِ مُضَرَ بْنِ نِزَارِ بْنِ مَعَدِّ بْنِ عَدْنَانَ.
У зот Муҳаммад ибн Абдуллоҳ ибн Абдулмутталиб ибн Ҳошим ибн Абдуманоф ибн Қусай ибн Килоб ибн Мурра ибн Каъб ибн Луай ибн Ғолиб ибн Фиҳр ибн Молик ибн Назр ибн Кинона ибн Хузайма ибн Мудрика ибн Илёс ибн Музар ибн Низор ибн Маъадд ибн Аднондирлар.
1540/3851 - عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: أُنْزِلَ عَلَى رَسُولِ اللهِ r وَهْوَ ابْنُ أَرْبَعِينَ، فَمَكَثَ ثَلَاثَ عَشْرَةَ سَنَةً، ثُمَّ أُمِرَ بِالْهِجْرَةِ، فَهَاجَرَ إِلَى الْمَدِينَةِ، فَمَكَثَ بِهَا عَشْرَ سِنِينَ، ثُمَّ تُوُفِّيَ r.
.15403851. Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга қирқ ёшларида (ваҳий) нозил қилинди. Маккада ўн уч йил турдилар. Кейин ҳижрат қилишга буюрилиб, Мадинага ҳижрат қилдилар. У ерда ўн йил турдилар. Сўнг у зот соллаллоҳу алайҳи васаллам вафот этдилар».
1133/19- بَاب: مَا لَقِيَ النَّبِيُّ r وَأَصْحَابُهُ مِنَ الْمُشْرِكِينَ بِمَكَّةَ
1133.19-БОБ.
НАБИЙ СОЛЛАЛЛОҲУ АЛАЙҲИ ВАСАЛЛАМ
ва у зотнинг САҲОБАЛАРИ МАККАДА МУШРИКЛАР
ТОМОНИДАН нималарга йўлиққанлари ҳақида
1541/3856 - عَنِ ابْنِ عَمْرِو بْنِ الْعَاصِ رَضِيَ الله عَنْهُمَا، وَقَدْ سُئِلَ عَنْ أَشَدِّ مَا صَنَعَهُ الْمُشْرِكُونَ بِالنَّبِيِّ r، قَالَ: بَيْنَا النَّبِيُّ r يُصَلِّي فِي حِجْرِ الْكَعْبَةِ، إِذْ أَقْبَلَ عُقْبَةُ بْنُ أَبِي مُعَيْطٍ، فَوَضَعَ ثَوْبَهُ فِي عُنُقِهِ، فَخَنَقَهُ خَنْقًا شَدِيدًا، فَأَقْبَلَ أَبُو بَكْرٍ حَتَّى أَخَذَ بِـمَنْكِبِهِ، وَدَفَعَهُ عَنِ النَّبِيِّ r، قَالَ: (أَتَقْتُلُونَ رَجُلًا أَنْ يَقُولَ رَبِّيَ اللَّهُ) الْآيَةَ [غافر: 28].
.15413856. Урва ибн Зубайр розияллоҳу анҳумо шундай сўзлаб берди:
«Ибн Амр ибн Осдан: «Менга мушрикларнинг Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга нисбатан қилган энг оғир ишларини айтиб беринг», деб сўрадим. У шундай деди: «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам Каъбанинг Ҳижри ичкарисида намоз ўқиб турган эдилар, Уқба ибн Абу Муъайт келиб, кийимини у зотнинг бўйинларига ташлади-да, у зотни қаттиқ бўғди. Шунда Абу Бакр келиб қолиб, елкасидан ушлаб, уни Набий соллаллоҳу алайҳи васалламдан нарига итариб ташлади ва «Бир кишини «Роббим Аллоҳ», дегани учун ўлдирасизларми?»* деди».
1134/20 - بَاب: ذِكْرِ الْجِنِّ
1134.20-БОБ.
ЖИНЛАРнинг зикри ҲАҚИДА
1542/3859 – عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ مَسْعُودٍ رَضِيَ الله عَنْهُ، وَقَدْ سُئِلَ: مَنْ آذَنَ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم بِالـجِنِّ لَيْلَةَ اسْتَمَعُوا الْقُرْآنَ؟ فَقَالَ: إنَّهُ آذَنَتْ بِهِمْ شَجَرَةٌ.
.15423859. Маън ибн Абдурраҳмондан ривоят қилинади:
«Отамнинг бундай деганини эшитдим: «Мен Масруқдан: «Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга жинлар Қуръонни тинглаган кечанинг дарагини ким берган?» деб сўрадим. У: «Отанг – яъни Абдуллоҳ – менга сўзлаб бердики, улар ҳақида бир дарахт дарак берган экан», деди».
1543/3860 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ t أَنَّهُ كَانَ يَحْمِلُ مَعَ النَّبِيِّ r إِدَاوَةً لِوَضُوئِهِ وَحَاجَتِهِ، وَقَدْ تَقَدَّمَ.
1543أ/3860 – وَزَادَ فِي هَذِهِ الرِّوَايَةِ قَوْلهُ صلى الله عليه وسلم: إِنَّهُ أَتَانِي وَفْدُ جِنِّ نَصِيبِينَ، وَنِعْمَ الْجِنُّ، فَسَأَلُونِي الزَّادَ، فَدَعَوْتُ اللهَ لَهُمْ أَنْ لَا يَمُرُّوا بِعَظْمٍ وَلَا بِرَوْثَةٍ إِلَّا وَجَدُوا عَلَيْهَا طَعَامًا.
.15433860. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Мен Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам билан бирга таҳорат сувлари ва эҳтиёжлари учун бир тери обдаста кўтариб юрар эдим. Мен уни кўтариб олиб, у зотнинг орқаларидан бораётган эдим, «Бу ким?» дедилар. «Мен Абу Ҳурайраман», дедим. У зот: «Тозаланишимга тош топиб кел, аммо суяк ёки тезак олиб келиб юрма», дедилар. Мен этагимда бир нечта тошни кўтариб, у зотнинг ёнларига олиб бориб қўйиб, кейин ортга қайтдим. У зот фориғ бўлгач, (бирга) юриб кетар эканман: «Суяк ва тезак бўлса нима бўлади?» дедим. У зот: «Бу иккиси жинларнинг егуликларидандир. Менинг ҳузуримга Насибин* жинларининг вафди* келди. Қандай яхши жинлар экан! Улар мендан озуқа сўрашди. Шунда мен улар бирор суяк ёки тезакнинг ёнидан ўтишса, унда егулик топишларини сўраб, ҳақларига Аллоҳга дуо қилдим», дедилар».
* Насибин – қадимий шаҳарлардан. Ҳозирда Туркиянинг Сурияга чегарадош Мардин вилоятига қарайди.
* Вафд – подшо, амир кабиларнинг ҳузурига келган махсус меҳмонлар жамоаси, делегация.
1135/21 - بَاب: هِجْرَةِ الْحَبَشَةِ
1135.21-БОБ.
ҲАБАШИСТОН ҲИЖРАТи ҲАҚИДА
1544/3874 - عَنْ أُمِّ خَالِدٍ بِنْتِ خَالِدٍرَضِيَ الله عَنْهَا قَالَتْ: قَدِمْتُ مِنْ أَرْضِ الْحَبَشَةِ وَأَنَا جُوَيْرِيَةٌ، فَكَسَانِي رَسُولُ اللهِ r خَمِيصَةً لَهَا أَعْلَامٌ، فَجَعَلَ رَسُولُ اللهِ r يَـمْسَحُ الْأَعْلَامَ بِيَدِهِ وَيَقُولُ: سَنَاهْ سَنَاهْ. يَعْنِي: حَسَنٌ حَسَنٌ.
.15443874. Умму Холид бинт Холид розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Ҳабашистон еридан келдим. Ёш қизча эдим. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам менга нақш солинган бир хамийса* кийдирдилар. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам нақшларни қўллари билан силаб, «Санааҳ! Санааҳ!» дер эдилар».
Ҳумайдий айтади: «Яъни «Гўзал! Гўзал!».
* Хамийса – ипак ёки жундан тўқиладиган, қалин тўртбурчак эн кийим. Ундан устки кийим сифатида фойдаланилган ва у ётоқда ёпинчиқ вазифасини ҳам бажарган.
Изоҳ: Ҳумайдий – имом Бухорийнинг шайхи. У ҳадисдаги асли ҳабашча бўлган «Санааҳ! Санааҳ!» деган иборани изоҳламоқда.
1136/22 - بَاب: قِصَّةِ أَبِي طَالِبٍ
1136.22-БОБ.
АБУ ТОЛИБ ҚИССАСИ
1545/3883 - عَنِ الْعَبَّاسِ بْنِ عَبْدِ الْمُطَّلِبِ t،أنَّهُ قَالَ لِلنَّبِيِّ r مَا أَغْنَيْتَ عَنْ عَمِّكَ، فَإِنَّهُ كَانَ يَحُوطُكَ وَيَغْضَبُ لَكَ؟ قَالَ: هُوَ فِي ضَحْضَاحٍ مِنْ نَارٍ، وَلَوْلَا أَنَا لَكَانَ فِي الدَّرَكِ الْأَسْفَلِ مِنَ النَّارِ.
.15453883. Абдуллоҳ ибн Ҳорис айтади:
«Аббос ибн Абдулмутталиб розияллоҳу анҳу Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга: «Амакингизга нима фойда етказдингиз? Ахир у сизни эҳтиётлар, сизни деб ўзгаларга ғазаб қилар эди», деди. У зот: «У дўзахнинг энг саёз жойида. Мен бўлмаганимда, унинг қаърида бўлар эди», дедилар».
1546/3885 - عَنْ أَبِي سَعِيدٍ الْخُدْرِيِّ t، أَنَّهُ سَمِعَ النَّبِيَّ r وَذُكِرَ عِنْدَهُ عَمُّهُ، فَقَالَ: لَعَلَّهُ تَنْفَعُهُ شَفَاعَتِي يَوْمَ الْقِيَامَةِ، فَيُجْعَلُ فِي ضَحْضَاحٍ مِنَ النَّارِ يَبْلُغُ كَعْبَيْهِ، يَغْلِي مِنْهُ دِمَاغُهُ.
.15463885. Абу Саъид Худрий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларида амакилари (Абу Толиб) зикр қилинганда у зотнинг бундай деганларини эшитдим: «Шояд, Қиёмат куни унга шафоатим манфаат бериб, дўзахнинг энг саёз жойида ‒ тўпиғига етиб, бундан мияси қайнайдиган жойида қилинса».
Бошқа ривоятда: «Бош миянинг пўстлоғи қайнайдиган», дейилган.
1137/23 – بَاب: حَدِيثِ الْإِسْرَاءِ
1137.23-БОБ.
ИСРО воқеаси ҳақида
1547/3886 - عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللهِ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا: أَنَّهُ سَمِعَ رَسُولَ اللهِ r يَقُولُ: لَمَّا مكَذَّبَنِي قُرَيْشٌ، قُمْتُ فِي الْحِجْرِ، فَجَلَا اللهُ لِي بَيْتَ الْمَقْدِسِ، فَطَفِقْتُ أُخْبِرُهُمْ عَنْ آيَاتِهِ وَأَنَا أَنْظُرُ إِلَيْهِ.
.15473886. Жобир ибн Абдуллоҳ розияллоҳу анҳумо айтади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «Қурайш мени ёлғончига чиқаргач, Ҳижрнинг ичида турдим. Шунда Аллоҳ менга Байтул Мақдисни намоён қилди. Унга қараб турган ҳолимда уларга унинг белгиларидан хабар бера бошладим», деяётганларини эшитганман».
1138/24 - بَاب: الْمِعْرَاجِ
1138.24-БОБ.
МЕЪРОЖ ҲАҚИДА
1548/3887 - عَنْ مَالِكِ بْنِ صَعْصَعَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا: أَنَّ نَبِيَّ اللهِ r حَدَّثَهُمْ عَنْ لَيْلَةَ أُسْرِيَ بِه قَالَ: بَيْنَمَا أَنَا فِي الْحَطِيمِ – وَرُبَّـمَا قَالَ: فِي الْحِجْرِ مُضْطَجِعًا، إِذْ أَتَانِي آتٍ فَقَدَّ – قَالَ: وَسَمِعْتُهُ يَقُولُ: فَشَقَّ مَا بَيْنَ هَذِهِ إِلَى هَذِهِ – قَالَ الرَّاوِي: مِنْ ثُغْرَةِ نَحْرِهِ إِلَى شِعْرَتِهِ، فَاسْتَخْرَجَ قَلْبِي، ثُمَّ أُتِيتُ بِطَسْتٍ مِنْ ذَهَبٍ مَمْلُوءَةٍ إِيمَانًا، فَغُسِلَ قَلْبِي، ثُمَّ حُشِيَ ثُمَّ أُعِيدَ، ثُمَّ أُتِيتُ بِدَابَّةٍ دُونَ الْبَغْلِ وَفَوْقَ الْحِمَارِ أَبْيَضَ، قَالَ الرَّاوِي:: هُوَ الْبُرَاقُ يَضَعُ خَطْوَهُ عِنْدَ أَقْصَى طَرْفِهِ، فَحُمِلْتُ عَلَيْهِ، فَانْطَلَقَ بِي جِبْرِيلُ، حَتَّى أَتَى السَّمَاءَ الدُّنْيَا فَاسْتَفْتَحَ، فَقِيلَ: مَنْ هَذَا؟ قَالَ:جِبْرِيلُ، قِيلَ: مَنْ مَعَكَ؟ قَالَ: مُحَمَّدٌ، قِيلَ: وَقَدْ أُرْسِلَ إِلَيْهِ؟ قَالَ: نَعَمْ، قِيلَ: مَرْحَبًا بِهِ، فَنِعْمَ الْمَجِيءُ جَاءَ، فَفَتَحَ، فَلَمَّا خَلَصْتُ فَإِذَا فِيهَا آدَمُ، فَقَالَ: هَذَا أَبُوكَ آدَمُ فَسَلِّمْ عَلَيْهِ، فَسَلَّمْتُ عَلَيْهِ، فَرَدَّ السَّلَامَ، ثُمَّ قَالَ: مَرْحَبًا بِالْاِبْنِ الصَّالِحِ، وَالنَّبِيِّ الصَّالِحِ، ثُمَّ صَعِدَ حَتَّى أَتَى السَّمَاءَ الثَّانِيَةَ فَاسْتَفْتَحَ، قِيلَ: مَنْ هَذَا؟ قَالَ: جِبْرِيلُ، قِيلَ: وَمَنْ مَعَكَ؟ قَالَ: مُحَمَّدٌ، قِيلَ: وَقَدْ أُرْسِلَ إِلَيْهِ؟ قَالَ: نَعَمْ، قِيلَ: مَرْحَبًا بِهِ فَنِعْمَ الْمَجِيءُ جَاءَ فَفَتَحَ، فَلَمَّا خَلَصْتُ، إِذَا يَحْيَى وَعِيسَى، وَهُمَا ابْنَا الْخَالَةِ، قَالَ: هَذَا يَحْيَى وَعِيسَى فَسَلِّمْ عَلَيْهِمَا، فَسَلَّمْتُ فَرَدَّا، ثُمَّ قَالَا: مَرْحَبًا بِالْأَخِ الصَّالِحِ، وَالنَّبِيِّ الصَّالِحِ، ثُمَّ صَعِدَ بِي إِلَى السَّمَاءِ الثَّالِثَةِ فَاسْتَفْتَحَ، قِيلَ: مَنْ هَذَا؟ قَالَ: جِبْرِيلُ، قِيلَ: وَمَنْ مَعَكَ؟ قَالَ: مُحَمَّدٌ، قِيلَ: وَقَدْ أُرْسِلَ إِلَيْهِ؟ قَالَ: نَعَمْ، قِيلَ: مَرْحَبًا بِهِ، فَنِعْمَ الْمَجِيءُ جَاءَ فَفُتِحَ، فَلَمَّا خَلَصْتُ إِذَا يُوسُفُ، قَالَ: هَذَا يُوسُفُ فَسَلِّمْ عَلَيْهِ، فَسَلَّمْتُ عَلَيْهِ، فَرَدَّ ثُمَّ قَالَ: مَرْحَبًا بِالْأَخِ الصَّالِحِ، وَالنَّبِيِّ الصَّالِحِ، ثُمَّ صَعِدَ بِي، حَتَّى أَتَى السَّمَاءَ الرَّابِعَةَ فَاسْتَفْتَحَ، قِيلَ: مَنْ هَذَا؟ قَالَ: جِبْرِيلُ، قِيلَ: وَمَنْ مَعَكَ؟ قَالَ: مُحَمَّدٌ، قِيلَ: أَوَقَدْ أُرْسِلَ إِلَيْهِ؟ قَالَ: نَعَمْ، قِيلَ: مَرْحَبًا بِهِ، فَنِعْمَ الْمَجِيءُ جَاءَ فَفُتِحَ، فَلَمَّا خَلَصْتُ إِلَى إِدْرِيسَ، قَالَ: هَذَا إِدْرِيسُ، فَسَلِّمْ عَلَيْهِ فَسَلَّمْتُ عَلَيْهِ، فَرَدَّ ثُمَّ قَالَ: مَرْحَبًا بِالْأَخِ الصَّالِحِ وَالنَّبِيِّ الصَّالِحِ، ثُمَّ صَعِدَ بِي، حَتَّى أَتَى السَّمَاءَ الْخَامِسَةَ فَاسْتَفْتَحَ، قِيلَ: مَنْ هَذَا؟ قَالَ: جِبْرِيلُ، قِيلَ: وَمَنْ مَعَكَ؟ قَالَ: مُحَمَّدٌ r قِيلَ: وَقَدْ أُرْسِلَ إِلَيْهِ؟ قَالَ: نَعَمْ، قِيلَ: مَرْحَبًا بِهِ، فَنِعْمَ الْمَجِيءُ جَاءَ، فَلَمَّا خَلَصْتُ فَإِذَا هَارُونُ، قَالَ: هَذَا هَارُونُ فَسَلِّمْ عَلَيْهِ فَسَلَّمْتُ عَلَيْهِ، فَرَدَّ ثُمَّ قَالَ: مَرْحَبًا بِالْأَخِ الصَّالِحِ، وَالنَّبِيِّ الصَّالِحِ، ثُمَّ صَعِدَ بِي حَتَّى أَتَى السَّمَاءَ السَّادِسَةَ فَاسْتَفْتَحَ، قِيلَ: مَنْ هَذَا؟ قَالَ: جِبْرِيلُ، قِيلَ: مَنْ مَعَكَ؟ قَالَ: مُحَمَّدٌ، قِيلَ: وَقَدْ أُرْسِلَ إِلَيْهِ؟ قَالَ: نَعَمْ، قَالَ: مَرْحَبًا بِهِ، فَنِعْمَ الْمَجِيءُ جَاءَ، فَلَمَّا خَلَصْتُ، فَإِذَا مُوسَى، قَالَ: هَذَا مُوسَى، فَسَلِّمْ عَلَيْهِ، فَسَلَّمْتُ عَلَيْهِ، فَرَدَّ ثُمَّ قَالَ: مَرْحَبًا بِالْأَخِ الصَّالِحِ، وَالنَّبِيِّ الصَّالِحِ، فلمَّا تَجَاوَزْتُ بَكَى، قِيلَ لَهُ: مَا يُبْكِيكَ؟ قَالَ: أَبْكِي لِأَنَّ غُلَامًا بُعِثَ بَعْدِي يَدْخُلُ الْجَنَّةَ مِنْ أُمَّتِهِ أَكْثَرُ مَنْ يَدْخُلُهَا مِنْ أُمَّتِي، ثُمَّ صَعِدَ بِي إِلَى السَّمَاءِ السَّابِعَةِ فَاسْتَفْتَحَ جِبْرِيلُ، قِيلَ: مَنْ هَذَا؟ قَالَ: جِبْرِيلُ، قِيلَ: وَمَنْ مَعَكَ؟ قَالَ: مُحَمَّدٌ، قِيلَ: وَقَدْ بُعِثَ إِلَيْهِ؟ قَالَ: نَعَمْ، قَالَ: مَرْحَبًا بِهِ، فَنِعْمَ الْمَجِيءُ جَاءَ، فَلَمَّا خَلَصْتُ، فَإِذَا إِبْرَاهِيمُ، قَالَ: هَذَا أَبُوكَ إبْرَاهِيم، فَسَلِّمْ عَلَيْهِ، قَالَ: فَسَلَّمْتُ عَلَيْهِ، فَرَدَّ السَّلَامَ، قَالَ: مَرْحَبًا بِالْاِبْنِ الصَّالِحِ، وَالنَّبِيِّ الصَّالِحِ، ثُمَّ رُفِعَتْ لِي سِدْرَةُ الْمُنْتَهَى فَإِذَا نَبِقُهَا مِثْلُ قِلَالِ هَجَرَ، وَإِذَا وَرَقُهَا مِثْلُ آذَانِ الْفِيَلَةِ، قَالَ: هَذِهِ سِدْرَةُ الْمُنْتَهَى، وَإِذَا أَرْبَعَةُ أَنْهَارٍ: نَهْرَانِ بَاطِنَانِ وَنَهْرَانِ الظَّاهِرَانِ، فَقُلْتُ: مَا هَذَانِ يَا جِبْرِيلُ؟ قَالَ: أَمَّا الْبَاطِنَانِ فَنَهَرَانِ فِي الْجَنَّةِ، وَأَمَّا الظَّاهِرَانِ فَالنِّيلُ وَالْفُرَاتُ، ثُمَّ رُفِعَ لِي الْبَيْتُ الْمَعْمُورُ، ثُمَّ أُتِيتُ بِإِنَاءٍ مِنْ خَمْرٍ وَإِنَاءٍ مِنْ لَبَنٍ وَإِنَاءٍ مِنْ عَسَلٍ، فَأَخَذْتُ اللَّبَنَ فَقَالَ: هِيَ الْفِطْرَةُ أَنْتَ عَلَيْهَا وَأُمَّتُكَ، ثُمَّ فُرِضَتْ عَلَيَّ الصَّلَوَاتُ خَمْسِينَ صَلَاةً كُلَّ يَوْمٍ، فَرَجَعْتُ فَمَرَرْتُ عَلَى مُوسَى، فَقَالَ: بِمَا أُمِرْتَ؟ قَالَ: أُمِرْتُ بِخَمْسِينَ صَلَاةً كُلَّ يَوْمٍ، قَالَ: إِنَّ أُمَّتَكَ لَا تَسْتَطِيعُ خَمْسِينَ صَلَاةً كُلَّ يَوْمٍ، وَإِنِّي وَاللهِ قَدْ جَرَّبْتُ النَّاسَ قَبْلَكَ، وَعَالَجْتُ بَنِي إِسْرَائِيلَ أَشَدَّ الْمُعَالَجَةِ، فَارْجِعْ إِلَى رَبِّكَ فَاسْأَلْهُ التَّخْفِيفَ لِأُمَّتِكَ، فَرَجَعْتُ فَوَضَعَ عَنِّي عَشْرًا، فَرَجَعْتُ إِلَى مُوسَى فَقَالَ مِثْلَهُ، فَرَجَعْتُ فَوَضَعَ عَنِّي عَشْرًا، فَرَجَعْتُ إِلَى مُوسَى فَقَالَ مِثْلَهُ، فَرَجَعْتُ فَوَضَعَ عَنِّي عَشْرًا، فَرَجَعْتُ إِلَى مُوسَى فَقَالَ مِثْلَهُ، فَرَجَعْتُ فَأُمِرْتُ بِعَشْرِ صَلَوَاتٍ كُلَّ يَوْمٍ، فَرَجَعْتُ فَقَالَ مِثْلَهُ، فَرَجَعْتُ فَأُمِرْتُ بِخَمْسِ صَلَوَاتٍ كُلَّ يَوْمٍ، فَرَجَعْتُ إِلَى مُوسَى، فَقَالَ: بِمَا أُمِرْتَ؟ قُلْتُ: أُمِرْتُ بِخَمْسِ صَلَوَاتٍ كُلَّ يَوْمٍ، قَالَ: إِنَّ أُمَّتَكَ لَا تَسْتَطِيعُ خَمْسَ صَلَوَاتٍ كُلَّ يَوْمٍ، وَإِنِّي قَدْ جَرَّبْتُ النَّاسَ قَبْلَكَ وَعَالَجْتُ بَنِي إِسْرَائِيلَ أَشَدَّ الْمُعَالَجَةِ، فَارْجِعْ إِلَى رَبِّكَ فَاسْأَلْهُ التَّخْفِيفَ لِأُمَّتِكَ، قَالَ: سَأَلْتُ رَبِّي حَتَّى اسْتَحْيَيْتُ، وَلَكِنْ أَرْضَى وَأُسَلِّمُ، قَالَ: فَلَمَّا جَاوَزْتُ نَادَى مُنَادٍ: أَمْضَيْتُ فَرِيضَتِي، وَخَفَّفْتُ عَنْ عِبَادِي.
.15483887. Молик ибн Саъсаъа розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Аллоҳнинг Набийси соллаллоҳу алайҳи васаллам ўзлари сайр қилдирилган кечалари ҳақида сўзлаб бердилар:
«Мен Ҳатимда – гоҳида у (Қатода) «Ҳижрда»* деб айтар эди – ёнбошлаб ётган эдим, биров келиб, мана бу ердан манави ергача кесди. – (Қатода) айтади: «Мен унинг (Анаснинг) «ёрди» деб айтаётганини ҳам эшитдим. Ёнимда турган Жорудга: «Бу билан нима демоқчи?» десам, у: «Бўғиз ости чуқурчасидан то қовуқ тукларигача» демоқчи», деди. Мен унинг яна «Ўмганларидан то қовуқ тукларигача» деяётганини ҳам эшитдим. – Сўнг қалбимни чиқарди. Кейин менга иймон тўла тилла жом келтирилди. Сўнг эса қалбим ювилиб, жойига солиб қўйилди. Сўнгра менга хачирдан кичикроқ, эшакдан каттароқ бир оқ улов келтирилди. – Жоруд: «У Буроқми, эй Абу Ҳамза?» деган эди, Анас: «Ҳа. У оёқларини кўзи етган жойга ташлайди», деди. – Мен унга миндирилдим. Кейин Жаброил мени олиб, йўлга тушди, дунё осмонига борди-да, очишларини сўради.
«Ким бу?» дейилди.
«Жаброил», деди.
«Ёнингда ким бор?» дейилди.
«Муҳаммад», деди.
«Унга (исро учун) элчи юборилганмиди?» дейилди.
«Ҳа», деди.
«Марҳабо! Қандай гўзал ташриф!» деди-да, (эшикни) очди. Етиб боргач, қарасам, у ерда Одам турибди. У (Жаброил): «Бу отанг Одамдир, унга салом бер», деди. Унга салом берган эдим, саломга алик олди-да, сўнг: «Хуш келибсан, солиҳ ўғил, солиҳ Набий!» деди.
Кейин у (Жаброил) чиқиб, иккинчи осмонга келди-да, очишларини сўради.
«Ким бу?» дейилди.
«Жаброил», деди.
«Ёнингда ким бор?» дейилди.
«Муҳаммад», деди.
«Унга (исро учун) элчи юборилганмиди?» дейилди.
«Ҳа», деди.
«Марҳабо! Қандай гўзал ташриф!» дейилди. У (эшикни) очди. Етиб боргач, қарасам, Яҳё билан Ийсо турибди. Улар холавачча эди. У (Жаброил): «Бу Яҳё ва Ийсодир, уларга салом бер», деди. Мен салом бердим, улар алик олишди. Сўнг икковлари: «Хуш келибсан, солиҳ биродар, солиҳ Набий!» дейишди.
Кейин у мени учинчи осмонга олиб чиқди-да, уни очишларини сўради.
«Ким бу?» дейилди.
«Жаброил», деди.
«Ёнингда ким бор?» дейилди.
«Муҳаммад», деди.
«Унга (исро учун) элчи юборилганмиди?» дейилди.
«Ҳа», деди.
«Марҳабо! Қандай гўзал ташриф!» дейилди ва (эшик) очилди. Етиб боргач, қарасам, Юсуф турибди. У (Жаброил): «Бу Юсуф, унга салом бер», деди. Мен унга салом бердим, у алик олди-да, сўнгра: «Хуш келибсан, солиҳ биродар, солиҳ Набий!» деди.
Кейин у мени тўртинчи осмонга олиб чиқди-да, уни очишларини сўради.
«Ким бу?» дейилди.
«Жаброил», деди.
«Ёнингда ким бор?» дейилди.
«Муҳаммад», деди.
«Унга (исро учун) элчи юборилганмиди?» дейилди.
«Ҳа», деди.
«Марҳабо! Қандай гўзал ташриф!» дейилди ва (эшик) очилди. Идриснинг олдига етиб борганимда, у (Жаброил): «Бу Идрис, унга салом бер», деди. Мен унга салом бердим, у алик олди-да, сўнгра: «Хуш келибсан, солиҳ биродар, солиҳ Набий!» деди.
Кейин у мени бешинчи осмонга олиб чиқди-да, уни очишларини сўради.
«Ким бу?» дейилди.
«Жаброил», деди.
«Ёнингда ким бор?» дейилди.
«Муҳаммад», деди.
«Унга (исро учун) элчи юборилганмиди?» дейилди.
«Ҳа», деди.
«Марҳабо! Қандай гўзал ташриф!» дейилди ва (эшик) очилди. Етиб боргач, қарасам, Ҳорун турибди. У (Жаброил): «Бу Ҳорун, унга салом бер», деди. Мен унга салом бердим, у алик олди-да, сўнгра: «Хуш келибсан, солиҳ биродар, солиҳ Набий!» деди.
Кейин у мени олтинчи осмонга олиб чиқди-да, уни очишларини сўради.
«Ким бу?» дейилди.
«Жаброил», деди.
«Ёнингда ким бор?» дейилди.
«Муҳаммад», деди.
«Унга (исро учун) элчи юборилганмиди?» дейилди.
«Ҳа», деди.
«Марҳабо! Қандай гўзал ташриф!» дейилди ва (эшик) очилди. Етиб боргач, қарасам, Мусо турибди. У (Жаброил): «Бу Мусо, унга салом бер», деди. Мен унга салом бердим, у алик олди-да, сўнгра: «Хуш келибсан, солиҳ биродар, солиҳ Набий!» деди.
Унинг олдидан ўтиб кетишим билан у йиғлашга тушди. Унга: «Нега йиғлаяпсан?» дейилди. У: «Йиғлайман-да, чунки мендан кейин пайғамбар қилиб юборилган ёш йигитнинг умматидан жаннатга кирадиганлар менинг умматимдан кирадиганлардан кўп экан», деди.
Кейин у мени еттинчи осмонга олиб чиқди. Жаброил уни очишларини сўради.
«Ким бу?» дейилди.
«Жаброил», деди.
«Ёнингда ким бор?» дейилди.
«Муҳаммад», деди.
«Унга (исро учун) элчи жўнатилганмиди?» дейилди.
«Ҳа», деди.
«Марҳабо! Қандай гўзал ташриф!» дейилди. Етиб боргач, қарасам, Иброҳим турибди. У (Жаброил): «Бу отанг, унга салом бер», деди. Мен унга салом бердим, у саломга алик олди-да: «Хуш келибсан, солиҳ ўғил, солиҳ Набий!» деди.
Кейин менга Сидратул-мунтаҳо* намоён қилинди. Қарасам, унинг мевалари Ҳажарнинг* хумларидек, барглари филнинг қулоғидек экан. У (Жаброил): «Бу – Сидратул-мунтаҳо», деди. Қарасам, тўртта дарё: иккита ботин дарё, иккита зоҳир дарё бор экан. «Булар нима, эй Жаброил?» деган эдим, «Иккита ботини жаннатдаги икки дарёдир. Иккита зоҳири эса Нил ва Фуротдир»,* деди.
Кейин менга Байтул-маъмур* намоён қилинди. Унга ҳар куни етмиш минг фаришта кирар экан. Сўнг менга бир идишда хамр, бир идишда сут, яна бир идишда асал келтирилди. Мен сутни олдим. У (Жаброил): «Мана шу фитратдир, сен ва умматинг ўшандасизлар»,* деди.
Кейин менга ҳар куни эллик маҳал намоз фарз қилинди. Ортимга қайтиб, Мусонинг олдидан ўтдим. У: «Нимага буюрилдинг?» деди. «Ҳар куни эллик маҳал намозга буюрилдим», дедим. У: «Умматинг ҳар куни эллик маҳал намозга тоқат қила олмайди. Аллоҳга қасамки, мен сендан олдин одамларни (бу борада) синаб кўрганман. Мен Бану Исроилни ўнглашга жуда қаттиқ ҳаракат қилдим. Роббингга қайтиб, У Зотдан умматинг учун енгиллик сўра», деди.
Қайтиб борган эдим, У Зот ўнтасини кечди. Мусонинг олдига қайтиб келсам, яна ўша гапни айтди. Қайтиб борган эдим, У Зот яна ўнтасини кечди. Мусонинг олдига қайтиб келсам, яна ўша гапни айтди. Қайтиб борган эдим, У Зот яна ўнтасини кечди. Мусонинг олдига қайтиб келсам, яна ўша гапни айтди. Кейин яна қайтиб борган эдим, ҳар куни ўн маҳал намозга буюрилдим. (Мусонинг олдига) қайтиб келсам, у яна ўша гапни айтди. Кейин яна қайтиб борган эдим, ҳар куни беш маҳал намозга буюрилдим. Мусонинг олдига қайтиб келсам, у: «Нимага буюрилдинг?» деди. «Ҳар куни беш маҳал намозга буюрилдим», дедим. У: «Умматинг ҳар куни беш маҳал намозга тоқат қила олмайди. Мен сендан олдин одамларни (бу борада) синаб кўрганман. Мен Бану Исроилни ўнглашга жуда қаттиқ ҳаракат қилдим. Роббингга қайтиб, У Зотдан умматинг учун енгиллик сўра», деди.
«Роббимдан сўрайвериб уялиб кетдим. Энди мен рози бўламан ва таслим бўламан», дедим. У ердан ўтишим билан бир нидо қилувчи: «Фарзимни жорий қилдим ва бандаларимга енгиллаштирдим», деди».
* Ҳижрнинг изоҳи 3848-ҳадисда.
* Қатода, Жоруд – ушбу ҳадисни Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилган ровийлар.
* Буроқ – Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Исро кечаси минган улов. У ё ўта тезлиги, ёки ўта оппоқ бўлгани учун шу номни олган, чунки бу сўз «чақнаш», «ялт этиш», «жилваланиш» деган маъноларни билдирувчи «барқ» сўзидан ясалган. Унинг айрим сифатлари ушбу ҳадисда зикр қилинмоқда. Унинг тўлиқ васфи Аллоҳга маълум. Биз ҳадисларда келган хабарлар билан чекланамиз.
* «У оёқларини кўзи етган жойга ташлайди» деган гап Буроқнинг бениҳоя учқур эканидан дарак беради.
Изоҳ: Мусо алайҳиссалом Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга нисбатан ҳасад ёки ғайирликдан эмас, ўз умматларига раҳми келганидан, ачинганидан йиғлаганлар, чунки у дунёда оддий инсонлар ҳам бу каби ёмон хислатлардан холи бўлади. Аллоҳнинг сайлаган бандалари бундай сифатлардан пок бўлиши табиий.
* Сидратул-мунтаҳо – луғатда «интиҳо дарахти», «чегара дарахти» деган маънони англатади. Ҳадисда таърифланишича, у бутасимон дарахт бўлиб, чавандоз бир неча ўн йил от чоптирса ҳам унинг соясидан чиқа олмайди. Унинг «интиҳо» деб номланишига сабаб шуки, барча махлуқотнинг илми ўша жойгача етади, ундан уёғида нима борлигини Аллоҳдан ўзга ҳеч ким билмайди. Фаришталар ҳам ундан уёғига ўта олмайдилар. Бу ҳам ғайбга тааллуқли нарсалардан бўлиб, бу ҳақда оят ва ҳадисларда келган маълумотлар билан кифояланиш лозим. Унинг кайфияти ва бошқа жиҳатлари Аллоҳнинг Ўзигагина маълум бўлиб, инсон ақлу идрокидан устундир.
* Ҳажар – Мадинага яқин шаҳарлардан бири. У ердаги хумлар ҳақида тингловчиларда етарли тасаввур бўлгани учун мазкур дарахт мевалари уларга ташбеҳ қилинган.
* Меърожда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга кўплаб ажойиботлар кўрсатилган. Жумладан, Сидратул-мунтаҳо дарахти остида Нил ва Фурот дарёлари намойиш қилинган. Бу улар айнан ўша жойдан оқиб тушади, деган маънода эмас, албатта. Аммо уларнинг мазкур мақомда Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга кўрсатилиши уларнинг баракали, жаннат анҳорлари каби фазилатли, серманфаат эканини англатади.
Уламолар ҳадисдаги ушбу жумлани бир неча хил изоҳлаганлар. Айримлари бу ерда араб тилига хос бўлган бадиий ифода услуби қўлланилган, деса, бошқалари бу мазкур дарёлар атрофидаги халқларнинг Исломга кириб, жаннат аҳлидан бўлишига ишора, дейишган. Нима бўлганда ҳам, бу манзара ғайб хабарларидан бўлиб, ўзига хос услубда кечган. Унинг қандай бўлгани, нима ҳикмати борлиги ёлғиз Аллоҳга маълум. Биз бу ҳақда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан эшитилган хабарларга иймон келтириш билан чекланишимиз тўғри бўлади.
* Байтул-маъмур – «Обод уй», осмон аҳлининг қибласи. У осмонда, ердаги Каъбанинг қоқ тепасида жойлашган.
* Фитрат – туғма, соф табиат. Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васаллам ва у зотнинг умматларининг фитратда дейилиши Ислом дини фитрат, яъни соф табиат дини эканини билдиради.
وَقَدْ تَقَدَّمَ حَدِيثُ الإِسْرَاءِ عَنْ أنَسٍ فِي أوَّلِ كِتَابِ الصَّلاة، وَفِي كُلِّ وَاحِدٍ مِنْهُمَا ما لَيْسَ فِي الآخَرِ.
1549/3888 - عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا: فِي قَوْلِهِ تَعَالَى: (وَمَا جَعَلْنَا الرُّؤْيَا الَّتِي أَرَيْنَاكَ إِلَّا فِتْنَةً لِلنَّاسِ) [الإسراء: 60]، قَالَ: هِيَ رُؤْيَا عَيْنٍ، أُرِيَهَا رَسُولُ اللهِ r لَيْلَةَ أُسْرِيَ بِهِ إِلَى بَيْتِ الْمَقْدِسِ، قَالَ: (وَالشَّجَرَةَ الْمَلْعُونَةَ فِي الْقُرْآنِ) [الإسراء: 60]، قَالَ: هِيَ شَجَرَةُ الزَّقُّومِ.
.15493888. Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«У киши Аллоҳ таолонинг «Биз сенга кўрсатган нарсаларни ва Қуръонда лаънатланган дарахтни одамлар учун синов қилдик, холос...» деган сўзи ҳақида: «У ўнгида кўриш бўлиб, бу Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга Байтул-Мақдисга сайр қилдирилган кечалари кўрсатилган. «Қуръонда лаънатланган дарахт» – заққум дарахтидир», деган».
1139/25 باب: تَزْوِيجِ النَّبِيِّ r عَائِشَةَ، وَقُدُومِهَا الْمَدِينَةَ، وَبِنَائِهِ بِهَا
1139.25-БОБ.
НАБИЙ СОЛЛАЛЛОҲУ АЛАЙҲИ ВАСАЛЛАМНИНГ
ОИША РОЗИЯЛЛОҲУ АНҲОга уйланганлари,
уНИНГ МАДИНАГА КЕЛГАНи ВА у зотнинг
унга қовушганлари ҲАҚИДА
1550/3894 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا قَالَتْ: تَزَوَّجَنِي النَّبِيُّ r وَأَنَا بِنْتُ سِتِّ سِنِينَ، فَقَدِمْنَا الْمَدِينَةَ فَنَزَلْنَا فِي بَنِي الْحَارِثِ بْنِ الـخَزْرَجٍ، فَوُعِكْتُ فَتَمَرَّقَ شَعَرِي فَوَفَى جُمَيْمَةً، فَأَتَتْنِي أُمِّي أُمُّ رُومَانَ، وَإِنِّي لَفِي أُرْجُوحَةٍ، وَمَعِي صَوَاحِبُ لِي، فَصَرَخَتْ بِي فَأَتَيْتُهَا، لَا أَدْرِي مَا تُرِيدُ بِي، فَأَخَذَتْ بِيَدِي حَتَّى أَوْقَفَتْنِي عَلَى بَابِ الدَّارِ، وَإِنِّي لَأَنْهَجُ، حَتَّى سَكَنَ بَعْضُ نَفَسِي، ثُمَّ أَخَذَتْ شَيْئًا مِنْ مَاءٍ فَمَسَحَتْ بِهِ وَجْهِي وَرَأْسِي، ثُمَّ أَدْخَلَتْنِي الدَّارَ، فَإِذَا نِسْوَةٌ مِنَ الْأَنْصَارِ فِي الْبَيْتِ، فَقُلْنَ: عَلَى الْخَيْرِ وَالْبَرَكَةِ، وَعَلَى خَيْرِ طَائِر، فَأَسْلَمَتْنِي إِلَيْهِنَّ، فَأَصْلَحْنَ مِنْ شَأْنِي، فَلَمْ يَرُعْنِي إِلَّا رَسُولُ اللهِ r ضُحًى، فَأَسْلَمَتْنِي إِلَيْهِ، وَأَنَا يَوْمَئِذٍ بِنْتُ تِسْعِ سِنِينَ.
.15503894. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам олти ёшлигимда менга уйландилар. Биз Мадинага келиб, Бану Ҳорис ибн Ҳазражга тушдик. Мен иситмалаб қолиб, сочим тўкилди. Кейин яна елкамгача тушди. Дугоналарим билан ҳалинчак учиб турганимда онам Умму Рувмон келиб, баланд овоз билан мени чақирди. Олдига бордим, мени нима қилмоқчи эканини билмас эдим. У қўлимдан ушлаб, ҳовли эшиги олдига олиб бориб тўхтатди. Мен ҳансирар эдим, бироз нафасимни ростлагач, озгина сув олиб, юзимни ва бошимни артди. Кейин мени ҳовлига олиб кирди. Қарасам, уйда ансория аёллар. Улар: «Хайр-баракали бўлсин, хуштақдир бўлсин», дейишди. (Онам) мени уларга топширди. Улар менинг кўринишимни тузатишди. Кутилмаганда чошгоҳ пайти Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам кириб келдилар. Кейин мени у зотга топширишди. Ўшанда мен тўққиз яшар қиз эдим».
1551/3895 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا: أَنَّ رَسُولَ الله r قَالَ لَهَا: أُرِيتُكِ فِي الْمَنَامِ مَرَّتَيْنِ، أَرَى أَنَّكِ فِي سَرَقَةٍ مِنْ حَرِيرٍ، وَيَقُولُ: هَذِهِ امْرَأَتُكَ فَاكْشِفْ عَنْهَا، فَإِذَا هِيَ أَنْتِ، فَأَقُولُ: إِنْ يَكُ هَذَا مِنْ عِنْدِ اللهِ يُمْضِهِ.
.15513895. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам дедилар: «Тушимда менга икки марта кўрсатилдинг. Сенинг бир бўлак асл ипак матога ўраб қўйилганингни кўрардим. Кимдир: «Бу сенинг аёлинг, унинг юзини оч», дер эди. Қарасам, сен экансан. Мен эса: Шунинг учун мен «Агар бу (тушим) Аллоҳнинг ҳузуридан бўлса, уни рўёбга чиқаради», дер эмишман деб юрардим».
1140/26 – بَاب: هِجْرَةِ النَّبِيِّ r وَأَصْحَابِهِ إِلَى الْمَدِينَةِ
1140.26-БОБ.
НАБИЙ СОЛЛАЛЛОҲУ АЛАЙҲИ ВАСАЛЛАМ ҳамда
САҲОБАЛАРНИНГ МАДИНАГА ҲИЖРАТЛАРИ ҲАҚИДА
1552/3905 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا، زَوْجَ النَّبِيِّ r قَالَتْ: لَمْ أَعْقِلْ أَبَوَيَّ قَطُّ إِلَّا وَهُمَا يَدِينَانِ الدِّينَ، وَلَمْ يَمُرَّ عَلَيْنَا يَوْمٌ إِلَّا يَأْتِينَا فِيهِ رَسُولُ اللهِ r طَرَفَيِ النَّهَارِ، بُكْرَةً وَعَشِيَّةً، فَلَمَّا ابْتُلِيَ الْمُسْلِمُونُ خَرَجَ أَبُو بَكْرٍ مُهَاجِرًا نَحْوَ أَرْضِ الْحَبَشَةِ، حَتَّى بَلَغَ بَرْكَ الْغِمَادِ لَقِيَهُ ابْنُ الدَّغِنَةِ، وَهْوَ سَيِّدُ الْقَارَةِ، فَقَالَ: أَيْنَ تُرِيدُ يَا أَبَا بَكْرٍ؟ فَقَالَ أَبُو بَكْرٍ: أَخْرَجَنِي قَوْمِي، فَأُرِيدُ أَنْ أَسِيحَ فِي الْأَرْضِ وَأَعْبُدَ رَبِّي، قَالَ ابْنُ الدَّغِنَةِ: فَإِنَّ مِثْلَكَ يَا أَبَا بَكْرٍ لَا يَخْرُجُ وَلَا يُخْرَجُ، إِنَّكَ تَكْسِبُ الْمَعْدُومَ، وَتَصِلُ الرَّحِمَ، وَتَحْمِلُ الْكَلَّ، وَتَقْرِي الضَّيْفَ، وَتُعِينُ عَلَى نَوَائِبِ الْحَقِّ، فَأَنَا لَكَ جَار، ارْجِعْ وَاعْبُدْ رَبَّكَ بِبَلَدِكَ، فَرَجَعَ وَارْتَحَلَ مَعَهُ ابْنُ الدَّغِنَةِ، فَطَافَ ابْنُ الدَّغِنَةِ عَشِيَّةً فِي أَشْرَافِ قُرَيْشٍ، فَقَالَ لَهُمْ: إِنَّ أَبَا بَكْرٍ لَا يَخْرُجُ مِثْلُهُ وَلَا يُخْرَجُ، أَتُخْرِجُونَ رَجُلًا يَكْسِبُ الْمَعْدُومَ، وَيَصِلُ الرَّحِمَ، وَيَحْمِلُ الْكَلَّ، وَيَقْرِي الضَّيْفَ، وَيُعِينُ عَلَى نَوَائِبِ الْحَقِّ؟ فَلَمْ تُكَذِّبْ قُرَيْشٌ بِجِوَارِ ابْنِ الدَّغِنَةِ، وَقَالُوا لِابْنِ الدَّغِنَةِ: مُرْ أَبَا بَكْرٍ فَلْيَعْبُدْ رَبَّهُ فِي دَارِهِ، فَلْيُصَلِّ فِيهَا وَلْيَقْرَأْ مَا شَاءَ، وَلَا يُؤْذِينَا بِذَلِكَ وَلَا يَسْتَعْلِنْ بِهِ، فَإِنَّا نَخْشَى أَنْ يَفْتِنَ نِسَاءَنَا وَأَبْنَاءَنَا، فَقَالَ ذَلِكَ ابْنُ الدَّغِنَةِ لِأَبِي بَكْرٍ، فَلَبِثَ أَبُو بَكْرٍ بِذَلِكَ يَعْبُدُ رَبَّهُ فِي دَارِهِ، وَلَا يَسْتَعْلِنُ بِصَلَاتِهِ، وَلَا يَقْرَأُ فِي غَيْرِ دَارِهِ، ثُمَّ بَدَا لِأَبِي بَكْرٍ، فَابْتَنَي مَسْجِدًا بِفِنَاءِ دَارِهِ، وَكَانَ يُصَلِّي فِيهِ، وَيَقْرَأُ الْقُرْآنَ، فَيَنْقَذِفُ عَلَيْهِ نِسَاءُ الْمُشْرِكِينَ وَأَبْنَاؤُهُمْ، وَهُمْ يَعْجَبُونَ مِنْهُ، وَيَنْظُرُونَ إِلَيْهِ، وَكَانَ أَبُو بَكْرٍ رَجُلًا بَكَّاءً، لَا يَمْلِكُ عَيْنَيْهِ إِذَا قَرَأَ الْقُرْآنَ، وَأَفْزَعَ ذَلِكَ أَشْرَافَ قُرَيْشٍ مِنَ الْمُشْرِكِينَ، فَأَرْسَلُوا إِلَى ابْنِ الدَّغِنَةِ فَقَدِمَ عَلَيْهِمْ، فَقَالُوا: إِنَّا كُنَّا أَجَرْنَا أَبَا بَكْرٍ بِجِوَارِكَ، عَلَى أَنْ يَعْبُدَ رَبَّهُ فِي دَارِهِ، فَقَدْ جَاوَزَ ذَلِكَ، فَابْتَنَى مَسْجِدًا بِفِنَاءِ دَارِهِ، فَأَعْلَنَ بِالصَّلَاةِ وَالْقِرَاءَةِ فِيهِ، وَإِنَّا قَدْ خَشِينَا أَنْ يَفْتِنَ نِسَاءَنَا وَأَبْنَاءَنَا، فَانْهَهُ، فَإِنْ أَحَبَّ أَنْ يَقْتَصِرَ عَلَى أَنْ يَعْبُدَ رَبَّهُ فِي دَارِهِ فَعَلَ، وَإِنْ أَبَى إِلَّا أَنْ يُعْلِنَ بِذَلِكَ، فَسَلْهُ أَنْ يَرُدَّ إِلَيْكَ ذِمَّتَكَ، فَإِنَّا قَدْ كَرِهْنَا أَنْ نُخْفِرَكَ، وَلَسْنَا مُقِرِّينَ لِأَبِي بَكْرٍ الْاِسْتِعْلَانَ. قَالَتْ عَائِشَةُ: فَأَتَى ابْنُ الدَّغِنَةِ إِلَى أَبِي بَكْرٍ فَقَالَ: قَدْ عَلِمْتَ الَّذِي عَاقَدْتُ لَكَ عَلَيْهِ، فَإِمَّا أَنْ تَقْتَصِرَ عَلَى ذَلِكَ، وَإِمَّا أَنْ تَرْجِعَ إِلَيَّ ذِمَّتِي، فَإِنِّي لَا أُحِبُّ أَنْ تَسْمَعَ الْعَرَبُ أَنِّي أُخْفِرْتُ فِي رَجُلٍ عَقَدْتُ لَهُ. فَقَالَ أَبُو بَكْرٍ: فَإِنِّي أَرُدُّ إِلَيْكَ جِوَارَكَ، وَأَرْضَى بِجِوَارِ اللهِ عَزَّ وَجَلَّ، وَالنَّبِيُّ r يَوْمَئِذٍ بِمَكَّةَ، فَقَالَ النَّبِيُّ r لِلْمُسْلِمِينَ: إِنِّي أُرِيتُ دَارَ هِجْرَتِكُمْ، ذَاتَ نَخْلٍ بَيْنَ لَابَتَيْنِ، وَهُمَا الْحَرَّتَانِ، فَهَاجَرَ مَنْ هَاجَرَ قِبَلَ الْمَدِينَةِ، وَرَجَعَ عَامَّةُ مَنْ كَانَ هَاجَرَ بِأَرْضِ الْحَبَشَةِ إِلَى الْمَدِينَةِ، وَتَجَهَّزَ أَبُو بَكْرٍ قِبَلَ الْمَدِينَةِ، فَقَالَ لَهُ رَسُولُ اللهِ r:عَلَى رِسْلِكَ، فَإِنِّي أَرْجُو أَنْ يُؤْذَنَ لِي. فَقَالَ أَبُو بَكْرٍ: وَهَلْ تَرْجُو ذَلِكَ بِأَبِي أَنْتَ؟ قَالَ: نَعَمْ. فَحَبَسَ أَبُو بَكْر:ٍ نَفْسَهُ عَلَى رَسُولِ اللهِ r لِيَصْحَبَهُ، وَعَلَفَ رَاحِلَتَيْنِ كَانَتَا عِنْدَهُ وَرَقَ السَّمُرِ - وَهْوَ الْخَبَطُ - أَرْبَعَةَ أَشْهُرٍ.
قَالَتْ عَائِشَةُ: فَبَيْنَمَا نَحْنُ يَوْمًا جُلُوسٌ فِي بَيْتِ أَبِي بَكْرٍ فِي نَحْرِ الظَّهِيرَةِ، قَالَ قَائِلٌ لِأَبِي بَكْرٍ: هَذَا رَسُولُ اللهِ r مُتَقَنِّعًا، فِي سَاعَةٍ لَمْ يَكُنْ يَأْتِينَا فِيهَا، فَقَالَ أَبُو بَكْرٍ: فِدَاءٌ لَهُ أَبِي وَأُمِّي، وَاللهِ مَا جَاءَ بِهِ فِي هَذِهِ السَّاعَةِ إِلَّا أَمْر.ٌ قَالَتْ: فَجَاءَ رَسُولُ اللهِ r فَاسْتَأْذَنَ، فَأُذِنَ لَهُ فَدَخَلَ، فَقَالَ النَّبِيُّ r لِأَبِي بَكْرٍ: أَخْرِجْ مَنْ عِنْدَكَ. فَقَالَ أَبُو بَكْرٍ: إِنَّمَا هُمْ أَهْلُكَ، بِأَبِي أَنْتَ يَا رَسُولَ اللهِ، قَالَ: فَإِنِّي قَدْ أُذِنَ لِي فِي الْخُرُوجِ. فَقَالَ أَبُو بَكْرٍ: الصَّحَابَةُ بِأَبِي أَنْتَ يَا رَسُولَ اللهِ؟ قَالَ رَسُولُ اللهِ r:نَعَمْ. قَالَ أَبُو بَكْرٍ: فَخُذْ - بِأَبِي أَنْتَ يَا رَسُولَ اللهِ - إِحْدَى رَاحِلَتَيَّ هَاتَيْنِ، قَالَ رَسُولُ اللهِ r:بِالثَّمَنِ. قَالَتْ عَائِشَةُ: فَجَهَّزْنَاهُمَا أَحَثَّ الْجَهَازِ، وَصَنَعْنَا لَهُمَا سُفْرَةً فِي جِرَابٍ، فَقَطَعَتْ أَسْمَاءُ بِنْتُ أَبِي بَكْرٍ قِطْعَةً مِنْ نِطَاقِهَا، فَرَبَطَتْ بِهِ عَلَى فَمِ الْجِرَابِ، فَبِذَلِكَ سُمِّيَتْ ذَاتَ النِّطَاقِ، قَالَتْ: ثُمَّ لَحِقَ رَسُولُ اللهِ r وَأَبُو بَكْرٍ بِغَارٍ فِي جَبَلِ ثَوْرٍ، فَكَمَنَا فِيهِ ثَلَاثَ لَيَالٍ، يَبِيتُ عِنْدَهُمَا عَبْدُ اللهِ بْنُ أَبِي بَكْرٍ، وَهْوَ غُلَامٌ شَابٌّ، ثَقِفٌ لَقِنٌ، فَيُدْلِجُ مِنْ عِنْدِهِمَا بِسَحَرٍ، فَيُصْبِحُ مَعَ قُرَيْشٍ بِمَكَّةَ كَبَائِتٍ، فَلَا يَسْمَعُ أَمْرًا يُكْتَادَانِ بِهِ إِلَّا وَعَاهُ، حَتَّى يَأْتِيَهُمَا بِخَبَرِ ذَلِكَ حِينَ يَخْتَلِطُ الظَّلَامُ، وَيَرْعَى عَلَيْهِمَا عَامِرُ بْنُ فُهَيْرَةَ مَوْلَى أَبِي بَكْرٍ مِنْحَةً مِنْ غَنَمٍ، فَيُرِيحُهَا عَلَيْهِمَا حِينَ يَذْهَبُ سَاعَةٌ مِنَ الْعِشَاءِ، فَيَبِيتَانِ فِي رِسْلٍ، وَهْوَ لَبَنُ مِنْحَتِهِمَا وَرَضِيفِهِمَا، حَتَّى يَنْعِقَ بِهَا عَامِرُ بْنُ فُهَيْرَةَ بِغَلَسٍ، يَفْعَلُ ذَلِكَ فِي كُلِّ لَيْلَةٍ مِنْ تِلْكَ اللَّيَالِي الثَّلَاثِ، وَاسْتَأْجَرَ رَسُولُ اللهِ r وَأَبُو بَكْرٍ رَجُلًا مِنْ بَنِي الدِّيلِ، وَهْوَ مِنْ بَنِي عَبْدِ بْنِ عَدِيٍّ، هَادِيًا خِرِّيتًا، وَالْخِرِّيتُ: الْمَاهِرُ بِالْهِدَايَةِ، قَدْ غَمَسَ حِلْفًا فِي آلِ الْعَاصِ بْنِ وَائِلٍ السَّهْمِيِّ، وَهْوَ عَلَى دِينِ كُفَّارِ قُرَيْشٍ، فَأَمِنَاهُ فَدَفَعَا إِلَيْهِ رَاحِلَتَيْهِمَا، وَوَاعَدَاهُ غَارَ ثَوْرٍ بَعْدَ ثَلَاث لَيَالٍ بِرَاحِلَتَيْهِمَا صُبْحَ ثَلَاثٍ، وَانْطَلَقَ مَعَهُمَا عَامِرُ بْنُ فُهَيْرَةَ وَالدَّلِيلُ، فَأَخَذَ بِهِمْ طَرِيقَ السَّوَاحِلِ.
قَالَ سُرَاقَةُ بْنُ جُعْشُمٍ: جَاءَنَا رُسُلُ كُفَّارِ قُرَيْشٍ يَجْعَلُونَ فِي رَسُولِ اللهِ r وَأَبِي بَكْرٍ دِيَةَ كُلِّ وَاحِدٍ مِنْهُمَا، مَنْ قَتَلَهُ أَوْ أَسَرَهُ، فَبَيْنَمَا أَنَا جَالِسٌ فِي مَجْلِسٍ مِنْ مَجَالِسِ قَوْمِي بَنِي مُدْلِجٍ، أَقْبَلَ رَجُلٌ مِنْهُمْ، حَتَّى قَامَ عَلَيْنَا وَنَحْنُ جُلُوسٌ، فَقَالَ يَا سُرَاقَةُ: إِنِّي قَدْ رَأَيْتُ آنِفًا أَسْوِدَةً بِالسَّاحِلِ، أُرَاهَا مُحَمَّدًا وَأَصْحَابَهُ، قَالَ سُرَاقَةُ: فَعَرَفْتُ أَنَّهُمْ هُمْ، فَقُلْتُ لَهُ: إِنَّهُمْ لَيْسُوا بِهِمْ، وَلَكِنَّكَ رَأَيْتَ فُلَانًا وَفُلَانًا، انْطَلَقُوا بِأَعْيُنِنَا، ثُمَّ لَبِثْتُ فِي الْمَجْلِسِ سَاعَةً، ثُمَّ قُمْتُ فَدَخَلْتُ، فَأَمَرْتُ جَارِيَتِي أَنْ تَخْرُجَ بِفَرَسِي وَهْيَ مِنْ وَرَاءِ أَكَمَةٍ، فَتَحْبِسَهَا عَلَيَّ، وَأَخَذْتُ رُمْحِي، فَخَرَجْتُ بِهِ مِنْ ظَهْرِ الْبَيْتِ، فَحَطَطْتُ بِزُجِّهِ الْأَرْضَ، وَخَفَضْتُ عَالِيَهُ، حَتَّى أَتَيْتُ فَرَسِي فَرَكِبْتُهَا، فَرَفَعْتُهَا تُقَرِّبُ بِي، حَتَّى دَنَوْتُ مِنْهُمْ، فَعَثَرَتْ بِي فَرَسِي، فَخَرَرْتُ عَنْهَا، فَقُمْتُ فَأَهْوَيْتُ يَدِي إِلَى كِنَانَتِي، فَاسْتَخْرَجْتُ مِنْهَا الْأَزْلَامَ فَاسْتَقْسَمْتُ بِهَا: أَضُرُّهُمْ أَمْ لَا، فَخَرَجَ الَّذِي أَكْرَهُ، فَرَكِبْتُ فَرَسِي، وَعَصَيْتُ الْأَزْلَامَ، تُقَرِّبُ بِي حَتَّى إِذَا سَمِعْتُ قِرَاءَةَ رَسُولِ اللهِ r وَهْوَ لَا يَلْتَفِتُ، وَأَبُو بَكْرٍ يُكْثِرُ الْاِلْتِفَاتَ، سَاخَتْ يَدَا فَرَسِي فِي الْأَرْضِ، حَتَّى بَلَغَتَا الرُّكْبَتَيْنِ، فَخَرَرْتُ عَنْهَا، ثُمَّ زَجَرْتُهَا فَنَهَضَتْ، فَلَمْ تَكَدْ تُخْرِجُ يَدَيْهَا، فَلَمَّا اسْتَوَتْ قَائِمَةً، إِذَا لِأَثَرِ يَدَيْهَا عُثَانٌ سَاطِعٌ فِي السَّمَاءِ مِثْلُ الدُّخَانِ، فَاسْتَقْسَمْتُ بِالْأَزْلَامِ، فَخَرَجَ الَّذِي أَكْرَهُ، فَنَادَيْتُهُمْ بِالْأَمَانِ فَوَقَفُوا، فَرَكِبْتُ فَرَسِي حَتَّى جِئْتُهُمْ، وَوَقَعَ فِي نَفْسِي حِينَ لَقِيتُ مَا لَقِيتُ مِنَ الْحَبْسِ عَنْهُمْ، أَنْ سَيَظْهَرُ أَمْرُ رَسُولِ اللهِ r . فَقُلْتُ لَهُ: إِنَّ قَوْمَكَ قَدْ جَعَلُوا فِيكَ الدِّيَةَ، وَأَخْبَرْتُهُمْ أَخْبَارَ مَا يُرِيدُ النَّاسُ بِهِمْ، وَعَرَضْتُ عَلَيْهِمِ الزَّادَ وَالْمَتَاعَ، فَلَمْ يَرْزَآنِي وَلَمْ يَسْأَلَانِي، إِلَّا أَنْ قَالَا: أَخْفِ عَنَّا. فَسَأَلْتُهُ أَنْ يَكْتُبَ لِي كِتَابَ أَمْنٍ، فَأَمَرَ عَامِرَ بْنَ فُهَيْرَةَ فَكَتَبَ فِي رُقْعَةٍ مِنْ أَدِيمٍ.
ثُمَّ مَضَى رَسُولُ اللهِ r. فَلَقِيَ الزُّبَيْرَ فِي رَكْبٍ مِنَ الْمُسْلِمِينَ، كَانُوا تِجَارًا قَافِلِينَ مِنَ الشَّأْمِ، فَكَسَا الزُّبَيْرُ رَسُولَ اللهِ r وَأَبَا بَكْرٍ ثِيَابَ بَيَاضٍ، وَسَمِعَ الْمُسْلِمُونَ بِالْمَدِينَةِ مَخْرَجَ رَسُولِ اللهِ r مِنْ مَكَّةَ، فَكَانُوا يَغْدُونَ كُلَّ غَدَاةٍ إِلَى الْحَرَّةِ، فَيَنْتَظِرُونَهُ حَتَّى يَرُدَّهُمْ حَرُّ الظَّهِيرَةِ، فَانْقَلَبُوا يَوْمًا بَعْدَ مَا أَطَالُوا انْتِظَارَهُمْ، فَلَمَّا أَوَوْا إِلَى بُيُوتِهِمْ، أَوْفَى رَجُلٌ مِنْ يَهُودَ عَلَى أُطُمٍ مِنْ آطَامِهِمْ، لِأَمْرٍ يَنْظُرُ إِلَيْهِ، فَبَصُرَ بِرَسُولِ اللهِ r وَأَصْحَابِهِ مُبَيَّضِينَ يَزُولُ بِهِمُ السَّرَابُ، فَلَمْ يَمْلِكِ الْيَهُودِيُّ أَنْ قَالَ بِأَعْلَى صَوْتِهِ: يَا مَعَاشِرَ الْعَرَبِ، هَذَا جَدُّكُمُ الَّذِي تَنْتَظِرُونَ، فَثَارَ الْمُسْلِمُونَ إِلَى السِّلَاحِ، فَتَلَقَّوْا رَسُولَ اللهِ r بِظَهْرِ الْحَرَّةِ، فَعَدَلَ بِهِمْ ذَاتَ الْيَمِينِ، حَتَّى نَزَلَ بِهِمْ فِي بَنِي عَمْرِو بْنِ عَوْفٍ، وَذَلِكَ يَوْمَ الْاِثْنَيْنِ مِنْ شَهْرِ رَبِيعٍ الْأَوَّلِ، فَقَامَ أَبُو بَكْرٍ لِلنَّاسِ، وَجَلَسَ رَسُولُ اللهِ r صَامِتًا، فَطَفِقَ مَنْ جَاءَ مِنَ الْأَنْصَارِ - مِمَّنْ لَمْ يَرَ رَسُولَ اللهِ r - يُحَيِّي أَبَا بَكْرٍ، حَتَّى أَصَابَتِ الشَّمْسُ رَسُولَ اللهِ r فَأَقْبَلَ أَبُو بَكْرٍ حَتَّى ظَلَّلَ عَلَيْهِ بِرِدَائِهِ، فَعَرَفَ النَّاسُ رَسُولَ اللهِ r عِنْدَ ذَلِكَ، فَلَبِثَ رَسُولُ اللهِ r فِي بَنِي عَمْرِو بْنِ عَوْفٍ بِضْعَ عَشْرَةَ لَيْلَةً، وَأُسِّسَ الْمَسْجِدُ الَّذِي أُسِّسَ عَلَى التَّقْوَى، وَصَلَّى فِيهِ رَسُولُ اللهِ r، ثُمَّ رَكِبَ رَاحِلَتَهُ، فَسَارَ يَمْشِي مَعَهُ النَّاسُ حَتَّى بَرَكَتْ عِنْدَ مَسْجِدِ الرَّسُولِ r بِالْمَدِينَةِ، وَهْوَ يُصَلِّي فِيهِ يَوْمَئِذٍ رِجَالٌ مِنَ الْمُسْلِمِينَ - وَكَانَ مِرْبَدًا لِلتَّمْرِ لِسُهَيْلٍ وَسَهْلٍ غُلَامَيْنِ يَتِيمَيْنِ فِي حَجْرِ أَسْعَدَ بْنِ زُرَارَةَ - فَقَالَ رَسُولُ اللهِ r حِينَ بَرَكَتْ بِهِ رَاحِلَتُهُ: هَذَا إِنْ شَاءَ اللهُ الْمَنْزِلُ. ثُمَّ دَعَا رَسُولُ اللهِ r الْغُلَامَيْنِ فَسَاوَمَهُمَا بِالْمِرْبَدِ لِيَتَّخِذَهُ مَسْجِدًا، فَقَالَا: لَا، بَلْ نَهَبُهُ لَكَ يَا رَسُولَ اللهِ، ثُمَّ بَنَاهُ مَسْجِدًا، وَطَفِقَ رَسُولُ اللهِ r يَنْقُلُ مَعَهُمُ اللَّبِنَ فِي بُنْيَانِهِ، وَيَقُولُ وَهُوَ يَنْقُلُ اللَّبِنَ: هَذَا الْحِمَالُ لَا حِمَالَ خَيْبَرْ، هَذَا أَبَرُّ رَبَّنَا وَأَطْهَرْ. وَيَقُولُ: اللَّهُمَّ إِنَّ الْأَجْرَ أَجْرُ الْآخِرَهْ، فَارْحَمِ الْأَنْصَارَ وَالْمُهَاجِرَهْ.
.15523905. Оиша розияллоҳу анҳо айтади:
«Ота-онамни танибманки, икковлари ҳам динга амал қилиб келишади. Бизда бирор кун бўлмаганки, куннинг икки қисмида – эрталаб ва кечқурун Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бизникига келмаган бўлсинлар. Мусулмонлар оғир синовларга дуч келишганда Абу Бакр Ҳабашистон ерлари томон ҳижрат қилиб йўлга чиқди. Баркул-Ғимодга етиб келганда Ибн Дағина – у Қораҳ қабиласининг бошлиғи эди – уни учратиб қолиб: «Қаерга кетяпсан, эй Абу Бакр?» деди. Абу Бакр: «Қавмим мени чиқариб юборди. Энди ер юзида кезиб, Роббимга ибодат қилмоқчиман», деди. Ибн Дағина: «Эй Абу Бакр! Сенга ўхшаган одам чиқмайди ҳам, чиқариб юборилмайди ҳам, чунки сен йўқсилларни қўллайсан, силаи раҳм қиласан, оғирни енгил қиласан, меҳмонга меҳмоннавозлик кўрсатасан, ҳақ йўлда бошга тушган кулфатларда ёрдам берасан. Мана мен сенинг ҳимоячингман. Ортингга қайтиб, Роббингга ўз юртингда ибодат қилавер», деди. (Абу Бакр) ортга қайтди. Ибн Дағина ҳам у билан бирга йўлга тушди. Ибн Дағина кечки пайт Қурайш киборларининг ичида айланиб юриб, уларга: «Абу Бакрга ўхшаган одам чиқмайди ҳам, чиқариб юборилмайди ҳам. Йўқсилларни қўллайдиган, силаи раҳм қиладиган, оғирни енгил қиладиган, меҳмонга меҳмоннавозлик кўрсатадиган, ҳақ йўлда бошга тушган кулфатларда ёрдам берадиган кишини чиқариб юборасизми?!» деди. Қурайш Ибн Дағинанинг ҳимоясини инкор этмади ва Ибн Дағинага: «Абу Бакрга буюр, Роббига ўзининг уйида ибодат қилсин ва ўша жойда хоҳлаганича намоз ўқисин, қироат қилсин, бироқ бу билан бизга озор бермасин ва уни ошкора қилмасин, чунки унинг болаларимиз ва аёлларимизни фитнага солишидан хавфсираймиз», дейишди. Ибн Дағина буни Абу Бакрга айтди. Абу Бакр шундай қилиб юрди. У Роббига ўзининг уйида ибодат қилар, намозини ошора қилмас ва уйидан бошқа жойда қироат қилмас эди.
Кейинроқ Абу Бакрда бир фикр туғилди-да, уйининг саҳнига бир масжид қурди. Ўша жойда намоз ўқийдиган, Қуръон қироат қиладиган бўлди. Мушрикларнинг аёллари ва болалари унинг олдида тўпланиб, тиқилиб кетишар, ажабланиб, уни томоша қилишар эди. Абу Бакр серйиғи одам эди, Қуръон ўқиганда кўзини (ёшдан) тута олмас эди. Бу нарса Қурайшнинг мушрик киборларини даҳшатга солди. Улар Ибн Дағинага одам юборишган эди, у уларнинг олдига келди. Улар: «Биз сенинг ҳимоянг ила Абу Бакрга Роббига ўз уйида ибодат қилиши шарти билан ҳимоя берган эдик. У бундан ошириб юборди: уйининг саҳнига масжид қуриб, у ерда намоз ва қироатни ошкора қилиб юборди. Биз унинг болаларимиз ва аёлларимизни фитнага солишидан хавфсираб қолдик. Энди сен уни бундан қайтар. Агар Роббига ўз уйида ибодат қилиш билан чекланишни истаса, қилаверади. Борди-ю, уни ошкора қилишдан бошқага кўнмаса, кафиллигингни қайтариб беришини сўра, чунки биз сенинг аҳдингни поймол қилишни истамаймиз ва Абу Бакрнинг ошкора иш тутишига иқрор бўлиб ҳам туролмаймиз», дейишди.
Ибн Дағина Абу Бакрнинг олдига келиб: «Сен билан келишган нарсамизни ўзинг биласан. Ё ўша билан чекланасан ёки кафиллигимни ўзимга қайтарасан, чунки араблар мен билан келишган бир киши хусусида аҳдим поймол бўлганини эшитишини истамайман», деди. Абу Бакр: «Мен кафиллигингни ўзингга қайтараман ва Аллоҳ азза ва жалланинг кафиллигига розиман», деди.
Набий соллалоҳу алайҳи васаллам ўша кунлари Маккада эдилар. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам мусулмонларга: «Менга икки тошлоқ оралиғидаги хурмозорли ҳижрат диёрингиз кўрсатилди», дедилар. Бу икки ҳарра* эди.
Шундай қилиб, Мадина томонга ҳижрат қиладиганлар ҳижрат қилди, ҳабаш тупроғига ҳижрат қилганларнинг асосий қисми Мадинага қайтди. Абу Бакр ҳам Мадина томон тайёргарлик кўрди. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам унга: «Шошмай тур, чунки мен ўзимга ҳам изн берилишини умид қилиб турибман», дедилар. Абу Бакр: «Отам сизга фидо бўлсин, сиз шуни умид қилиб турибсизми?» деди. У зот: «Ҳа», дедилар.
Абу Бакр Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламни деб, у зотга ҳамроҳ бўлиш учун кутиб турди. Икки туясини самура* барги, яъни хазон* билан тўрт ой емлади.
Бир куни айни тушлик маҳали Абу Бакрнинг уйида ўтирган эдик. Биров Абу Бакрга: «Расулуллоҳ ‒ соллаллоҳу алайҳи васаллам ‒ юзларини ўраб олибдилар», деб қолди. (Одатда) у зот бу вақтда бизникига келмас эдилар. Абу Бакр: «Ота-онам у зотга фидо бўлсин! Аллоҳга қасамки, у зотни бу соатда фақат муҳим иш олиб келган», деди.
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам келиб, изн сўрадилар. У зотга изн берилган эди, кирдилар. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам Абу Бакрга: «Олдингдагиларни ташқарига чиқар», дедилар. «Отам сизга фидо бўлсин, эй Аллоҳнинг Расули! Булар ўз аҳлингиз, холос», деди. У зот: «Менга чиқишга изн берилди», дедилар. Абу Бакр «Отам сизга фидо бўлсин, эй Аллоҳнинг Расули, ҳамроҳликми?» деди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ҳа», дедилар. Абу Бакр: «Отам сизга фидо бўлсин, эй Аллоҳнинг Расули, манави икки туямдан бирини олинг», деди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Фақат пулга», дедилар. Биз икковини зудлик билан сафарга тайёрладик. Улар учун бир хуржунга озиқ-овқат тайёрладик. Асмо бинт Абу Бакр белбоғидан бир парча кесиб, ўша билан халтанинг оғзини боғлади. Шунинг учун у «Зотун-нитоқ» («Белбоғ соҳибаси») деб номланиб қолган. Кейин Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ва Абу Бакр Савр тоғидаги бир ғорга етиб бориб, у ерда уч кеча беркиниб ётдилар. Абдуллоҳ ибн Абу Бакр ҳам уларнинг олдиларида тунар эди. У ёш, ҳушёр, уқувли бола эди. У икковларининг олдиларидан саҳарда йўлга чиқиб, худди Маккада тунагандек, Қурайш билан бирга тонг оттирар эди. У икковлари ҳақида режа қилинаётган ҳийла-найрангларни яхшилаб уқиб олиб, қоронғи тушиши билан уларга хабарини етказар эди.
Абу Бакрнинг мавлоси Омир ибн Фуҳайра уларнинг тепасида соғин қўй боқар, қош қорайиб, бироз ўтгач, уларни икковларининг олдиларида дам олдирарди. Икковлари Омир ибн Фуҳайра тонг ғира-ширасида қўйларини бақир-чақир қилиб ҳайдаб кетгунича янги соғилган сут билан тонг оттиришар эди. Бу уларнинг беминнат, тобланган* сутлари эди. У ўша уч кеча ҳар тунда шундай қилди.
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам билан Абу Бакр Бану Диллик бир кишини ёллашди. У Бану ибн Адийдан бўлиб, хиррит йўл бошловчи эди. «Хиррит» – моҳир йўл бошловчидир. У Оли Ос ибн Воил Саҳмий (қабиласининг) аҳдлашув қасамини ичган бўлиб, Қурайш кофирларининг динида эди. Икковлари унга ишониб, уловларини топширишди ва уч кечадан сўнг, учинчи кечанинг тонгида уловлари билан келиб, Савр ғорида учрашишга ваъдалашишди. Икковлари билан бирга Омир ибн Фуҳайра ва йўл бошловчи ҳам йўлга тушди. (Йўл бошловчи) уларни соҳил йўли бўйлаб олиб кетди».
Суроқа ибн Жуъшум айтади:
«Бизга Қурайш кофирларининг элчилари келиб, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ва Абу Бакрни ўлдирган ёки асирга олганга ҳар иккисининг диясича мукофот тайин қилишди. Мен ўз қавмим Бану Мудлижнинг бир мажлисида ўтирган эдим, улардан бир киши келиб қолди. Биз ўтирар эканмиз, устимизга келиб турди-да: «Эй Суроқа, мен ҳозиргина соҳилда одам қорасини кўрдим. Менимча, улар Муҳаммад ва унинг ҳамроҳлари», деди. Мен уларнинг ўшалар эканини билдим-у, унга: «Улар эмас, сен фалончи ва фалончиларни кўргансан. Кўз олдимизда йўлга чиқиб кетишувди», дедим.
Сўнгра мажлисда бирпас бўлдим-да, кейин ўрнимдан туриб, (уйга) кирдим. Чўримга дўнглик ортида турган отимни олиб чиқиб, ушлаб туришни буюрдим. Найзамни олдим-да, учини ерга судраб, тепасини пастлатиб, уйнинг орқасидан чиқдим. Отимнинг олдига келиб, уни миндим-да, уни тезлатдим. У мени олиб, елиб кетди. Ниҳоят, уларга яқинлашган эдим, отим қоқилиб, ундан қулаб тушдим. Ўрнимдан туриб, садоғимга қўлимни чўзиб, ундан фол чўпларини олдим. Уларга зарар етказа оламанми-йўқми деб, фол очдим. Ёқтирмаганим чиқди. Фол чўпларининг айтганини қилмай, отимга миндим. У мени олиб, елиб кетди. Ниҳоят, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг қироатларини эшитдим. У зот атрофга қарамас, Абу Бакр эса нуқул атрофга аланглар эди. Бирдан отимнинг олд оёқлари тиззасигача ерга ботиб қолди. Ундан қулаб тушдим. Сўнгра отга пўписа қилдим. У ўрнидан турди. Олд оёқларини чиқара олмай қолаёзди. У ростмана тик туриши билан олд оёқларининг изидан тутунга ўхшаш бир дуд осмонга кўтарилди.
Фол чўплари билан фол очдим. Яна ёқтирмаганим чиқди. Шунда уларга: «Омонлик!» деб бақирдим. Улар тўхташди. Отимни миниб, олдиларига бордим. Уларга етолмай, бўларим бўлгач, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ишлари тезда юзага чиқиши кўнглимга келди. У зотга: «Қавмингиз сиз учун дия тайин қилишди», дедим. Кейин одамлар уларни нима қилмоқчи эканлари ҳақида хабар бердим. Уларга егулик ва буюмлар таклиф қилган эдим, мендан ҳеч нарса олишмади ҳам, сўрашмади ҳам. Фақат у зот: «Бизни сир тут», дедилар. Мен у зотдан омонлик битими ёзиб беришларини сўрадим. У зот Омир ибн Фуҳайрага буюрдилар, у бир парча терига ёзиб берди. Кейин Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам юриб кетдилар».
Ибн Шиҳоб айтади: «Урва ибн Зубайр менга шундай хабар қилди:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Шомдан тижорат қилиб қайтаётган мусулмонлар карвонида Зубайрни учратдилар. Зубайр Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ва Абу Бакрга оқ кийим кийдирди.
Мадинадаги мусулмонлар Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг Маккадан чиққанларини эшитишди. Ҳар куни эрталаб ҳаррага чиқиб, тушнинг иссиғи уларни қайтаргунича у зотни кутишарди. Бир куни узоқ кутишгач, ортга қайтишди. Улар уйларига кирган эдилар ҳамки, бир яҳудий бир юмуш билан қўрғоннинг устига чиққан эди, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ва у зотнинг ҳамроҳларини кўриб қолди. Улар оппоқ бўлиб кўринишар, сароб эса йўқолиб борарди. Улар оппоқ бўлиб кўринишар, саробда кўриниб-кўринмай боришарди. Яҳудий ўзини тута олмай, бор овози билан: «Эй араб жамоалари! Ана, кутаётган бобонгиз!» деб қичқирди. Мусулмонлар силоҳларига отилишди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламни ҳарранинг юқорисида кутиб олишди. У зот уларнинг ўнг томонидан юриб, Бану Амр ибн Авф(маҳалласи)га тушдилар. Бу робиъул аввал ойининг душанба куни эди.
Одамларни Абу Бакр қарши олар, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам индамай ўтирар эдилар. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламни кўрмаган ансорлар Абу Бакр билан сўрашишар эди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга қуёш тушган эди, Абу Бакр келиб, устиларига ридоси билан соя қилди. Ана шунда одамлар Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламни танишди.
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Бану Амр ибн Авф(маҳалласи)да ўн неча кун турдилар. Тақвога асосланган масжидга асос солинди ва Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам унда намоз ўқидилар. Кейин уловларини миндилар. Одамлар у зотнинг ёнларида пиёда кетишди. Ниҳоят, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг (туялари) Мадинадаги масжидларининг ўрнига чўкди. Ўша пайтларда у ерда бир неча мусулмонлар намоз ўқишар эди. У ер Асъад ибн Зуроранинг қарамоғидаги икки етим бола – Суҳайл ва Саҳлга қарашли хурмо қуритадиган жой эди. Уловлари чўккан пайт Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Манзил мана шу, иншааллоҳ», дедилар.
Кейин Расулуллоҳ солаллоҳу алайҳи васаллам ҳалиги икки болани чақириб, масжид қилиб олиш учун хурмо қуритадиган жойни савдолашдилар. Икковлари: «Йўғ-е, биз уни сизга ҳадя қиламиз, эй Аллоҳнинг Расули», дейишди. Сўнг у зот у ерни масжид қилиб қурдилар. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам унинг қурилишида (одамлар билан) бирга ғишт таший бошладилар. У зот ғишт ташир эканлар, шундай дер эдилар:
«Бу юклар эмасдир Хайбар юкидан,
Роббимиз, бу покроқ, яхшироқ ундан».
Яна мусулмонлардан мен отини эшитмаган бир кишининг шеърини ҳам намуна қилиб келтириб, шундай дер эдилар:
«Ажр – бу охират ажридир буткул!
Ансор, муҳожирга, Аллоҳ, раҳм қил!»
Ибн Шиҳоб: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг мана шу байтдан бошқа бирор бутун шеър байтини намуна қилиб келтирганлари ҳадисларда бизга етиб келмаган», дейди».
* «Ҳарра» сўзи аслида қотиб қолган лавадан ҳосил бўлган қора тошли жойни англатади. Бу ерда Мадинани шарқий ва ғарбий томондан ўраб турган икки ҳарра назарда тутилган.
* Самура – бутасимон дарахт, акас дарахтининг бир тури. У тиканли дарахтлар оиласига мансуб бўлиб, энг сифатли ёғоч беради.
* Бу гап ҳадис ровийларидан Ибн Шиҳоб Зуҳрийга тегишли, у «самура барги» деган иборани изоҳламоқда.
* «Тобланган сут» деб арабларда ичига қизиган тош солиб, ғализлиги кетказилган сутга айтилади.
Изоҳ: «Тақвога асосланган масжид» – Қубо масжидидир.
1553/3909 - عَنْ أَسْمَاءَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا: أَنَّهَا حَمَلَتْ بِعَبْدِ اللهِ بْنِ الزُّبَيْرِ، قَالَتْ: فَخَرَجْتُ وَأَنَا مُتِمٌّ، فَأَتَيْتُ الْمَدِينَةَ فَنَزَلْتُ بِقُبَاءٍ، فَوَلَدْتُهُ بِـهَا، ثُمَّ أَتَيْتُ بِهِ النَّبِيَّ r فَوَضَعْتُهُ فِي حَجْرِهِ، ثُمَّ دَعَا بِتَمْرَةٍ فَمَضَغَهَا، ثُمَّ تَفَلَ فِي فِيهِ، فَكَانَ أَوَّلَ شَيْءٍ دَخَلَ جَوْفَهُ رِيقُ رَسُولِ اللهِ r، ثُمَّ حَنَّكَهُ بِتَمْرَةٍ، ثُمَّ دَعَا لَهُ وَبَرَّكَ عَلَيْهِ، وَكَانَ أَوَّلَ مَوْلُودٍ وُلِدَ فِي الْإِسْلَامِ.
.15533909. Асмо розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Абдуллоҳ ибн Зубайрга ҳомиладор бўлдим. Ой-куним тўлганда йўлга чиқиб, Мадинага келиб, Қубога* тушдим ва уни (Абдуллоҳни) шу жойда туғдим. Кейин уни Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга олиб бориб, қучоқларига қўйдим. У зот бир дона хурмо келтиришни сўрадилар, кейин уни чайнаб, боланинг оғзига туфлаб қўйдилар. Унинг ичига кирган биринчи нарса Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг тупуклари бўлди. Сўнг у зот хурмо билан унинг танглайини кўтариб қўйдилар. Сўнгра унинг ҳаққига дуо қилиб, барака тиладилар. Абдуллоҳ (ҳижратдан сўнг) Исломда туғилган биринчи бола бўлди».
Бошқа ривоятда: «У Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам томон ҳомиладор ҳолида ҳижрат қилди», дейилган.
* Қубо – Мадинаи Мунавваранинг ғарбида, Масжиди Набавийдан тахминан 5 км узоқликдаги жой. Аввалда у алоҳида бир қишлоқ бўлган. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳижрат қилиб келганларида биринчи шу жойга тушганлар ва у ерда илк масжидга асос солганлар.
1554/3922 - عَنْ أَبِي بَكْرٍ t قَالَ: كُنْتُ مَعَ النَّبِيِّ r فِي الْغَارِ، فَرَفَعْتُ رَأْسِي، فَإِذَا أَنَا بِأَقْدَامِ الْقَوْمِ، فَقُلْتُ: يَا رَسُولَ اللهِ، لَوْ أَنَّ بَعْضَهُمْ طَأْطَأَ بَصَرَهُ رَآنَا، قَالَ: اسْكُتْ يَا أَبَا بَكْرٍ، اثْنَانِ اللهُ ثَالِثُهُمَا.
.15543922. Абу Бакр розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам билан бирга ғорда эдим. Бошимни кўтариб қарасам, одамларнинг оёқлари олдида турибман. «Эй Аллоҳнинг Набийси, агар бирортаси оёқларининг остига кўз ташласа, бизни кўриб қолади», дедим. У зот: «Эй Абу Бакр, сукут сақла! (Биз) учинчиси Аллоҳ бўлган икки кишимиз!» дедилар».
1141/27 – بَاب: مَقْدَمِ النَّبِيِّ r وَأَصْحَابِهِ الْمَدِينَةَ
1141.27-БОБ.
НАБИЙ СОЛЛАЛЛОҲУ АЛАЙҲИ ВАСАЛЛАМ ва
САҲОБАЛАРНИНГ МАДИНАГА КЕЛишЛАРИ ҳақида
1555/3925 - عَن الْبَرَاءِ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: أَوَّلُ مَنْ قَدِمَ عَلَيْنَا مُصْعَبُ بْنُ عُمَيْرٍ وَابْنُ أُمِّ مَكْتُومٍ، وَكَانَا يُقْرِئَانِ النَّاسَ، فَقَدِمَ بِلَالٌ وَسَعْدٌ وَعَمَّارُ بْنُ يَاسِرٍ، ثُمَّ قَدِمَ عُمَرُ بْنُ الْخَطَّابِ فِي عِشْرِينَ مِنْ أَصْحَابِ النَّبِيِّ r، ثُمَّ قَدِمَ النَّبِيُّ r، فَمَا رَأَيْتُ أَهْلَ الْمَدِينَةِ فَرِحُوا بِشَيْءٍ فَرَحَهُمْ بِرَسُولِ اللهِ r، حَتَّى جَعَلَ الْإِمَاءُ يَقُلْنَ: قَدِمَ رَسُولُ اللهِ r، فَمَا قَدِمَ حَتَّى قَرَأْتُ (سَبِّحِ اسْمَ رَبِّكَ الْأَعْلَى) فِي سُوَرٍ مِنَ الْمُفَصَّلِ.
.15553925. Баро ибн Озиб розияллоҳу анҳу айтади:
«Бизга биринчи бўлиб келганлар – Мусъаб ибн Умайр ва Ибн Умму Мактумлардир. Икковлари ҳам одамларга Қуръон ўқишни ўргатишар эди. Кейин Билол, Саъд ва Аммор ибн Ёсирлар келишди. Сўнг Умар ибн Хаттоб Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг йигирма нафар саҳобалари билан бирга кириб келди. Сўнгра Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳам келдилар. Мадина аҳлининг Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга хурсанд бўлганчалик бирор нарсага хурсанд бўлганларини кўрмаганман. Ҳатто чўрилар ҳам тинмай: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам келдилар!» дейишар эди. У зот келишлари ҳамон муфассал суралар ичидан «Саббиҳисма роббикал-аълаа»ни ўқиб бердим».
1142/28 - بَاب: إِقَامَةِ الْمُهَاجِرِ بِمَكَّةَ بَعْدَ قَضَاءِ نُسُكِهِ
1142.28-БОБ.
Муҳожирнинг (ҳаж-умра) ибодатларини
адо этгандан кейин Маккада туриши ҳақида
1556/3933 - عَن الْعَلَاءِ بْنِ الْحَضْرَمِيّ ِرَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ r:ثَلَاثٌ لِلْمُهَاجِرِ بَعْدَ الصَّدَرِ.
.15563933. Абдурраҳмон ибн Ҳумайд Зуҳрийдан ривоят қилинади:
«Умар ибн Абдулазизнинг Намирнинг жияни Соибдан: «Маккада туриш ҳақида нималарни эшитгансан?» деб сўраганини эшитдим. Шунда у шундай деди: «Ало ибн Ҳазрамийнинг «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Муҳожир учун Садар тавофидан* кейин уч кеча (туриш) мумкин», дедилар», деганини эшитдим».
* «Садар тавофи» – қайтиш тавофи дегани бўлиб, Видолашув тавофининг иккинчи номи. У ҳаждан қайтиш олдидан қилингани учун шундай деб ҳам номланган.
Изоҳ: Ҳадисдан муҳожир учун Маккада уч кундан ортиқ туриш мумкин эмаслиги тушунилади. Бу Макка фатҳидан олдин Маккадан ҳижрат қилиб кетган муҳожирларга хос ҳукм бўлган. Уларга Макка фатҳидан илгари Маккада туриш умуман ҳаром қилинган эди. Кейин эса ҳаж-умра учун келганларида амаллардан фориғ бўлгандан сўнг яна уч кеча-кундузгача туришга рухсат берилди. Бу уларнинг Аллоҳ ва Унинг Расули учун қилган ҳижратларининг абадий сақланиб қолишига хизмат қилган.
1143/29 - بَاب: إِتْيَانِ الْيَهُودِ النَّبِيَّ r حِينَ قَدِمَ الْمَدِينَةَ
1143.29-БОБ.
НАБИЙ соллаллоҳу алайҳи васаллам МАДИНАГА КЕЛГАН ПАЙТЛАРИДА ҳузурларига ЯҲУДИЙЛАР келгани ҳақида
1557/3941 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ r قَالَ: لَوْ آمَنَ بِي عَشَرَةٌ مِنَ الْيَهُودِ لَآمَنَ بِي الْيَهُودُ.
.15573941. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Яҳудийлардан ўнтаси менга иймон келтирсайди, барча яҳудийлар менга иймон келтиришар эди», дедилар».
Изоҳ: Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бу ерда «Даставвал Мадинага келган пайтимда яҳудийлардан ўнтаси менга иймон келтирсайди...» демоқчилар. Ёки «Уларнинг раҳбарларидан ўнтаси», демоқчи бўлганлар, чунки Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга ҳаётлик даврларида иймон келтирган яҳудийлар ўнтадан кўп бўлган.
66 – كتاب: الـمغازي
.66 ҒАЗОТЛАР КИТОБИ
* Ғазот деб душманга қарши жангга чиқишга айтилади. Орада жанг бўлса ҳам, бўлмаса ҳам ғазот дейилаверади. Бу китобда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг даврларида бўлиб ўтган, у зотга боғлиқ бўлган ғазотлар ҳақида сўз кетади.
Ўрни келганда шуни ҳам алоҳида таъкидлаб ўтиш лозимки, Расули Акрам соллаллоҳу алайҳи васалламнинг асосий вазифалари ва ишлари даъват ҳамда таълим-тарбиядан иборат бўлган. У зот асосан кишилик жамиятини турли ички ва ташқи иллатлардан тозалаш, кишиларга ҳалол-ҳаромни танитиш, ўзаро муносабатларидаги ҳуқуқ ва бурчларини тушунтириш, Буюк Яратувчилари олдидаги бандалик вазифаларини қандай адо этишни англатиш ва шу каби бошқа ишлар билан машғул бўлганлар. У зот алайҳиссалом одамларга поклик-нопоклик тушунчаларини сингдириб, бадан, кийим, жой ва бошқа тарафларни қандай поклашни, Аллоҳнинг каломи Қуръони Карим оятларидан тортиб, сон-саноқсиз зикру дуоларни – барча-барчасини бекаму кўст ўргатиш билан банд бўлганлар. Аммо Мадинага ҳижрат қилиб, у ерда янги мусулмон жамиятига асос солганларидан сўнг бу янги давлатга қарши кучлар турли хилдаги душманлик режаларини туза бошлади. Шу боис гоҳида шароит тақозосига кўра, кишиларни жангга сафарбар қилиш ҳам муҳим зарурат бўлиб қолар эди. Бу юришларда муаммони битим билан ҳал қилишга ҳаракат қилинган ва кўпинча бу услуб иш берган. Жумладан, қуйидаги ғазотларда ҳам битим тузишга муваффақ бўлинган.
1144/1 - بَاب: غَزْوَةِ الْعُشَيْرَةِ أَوِ الْعُسَيْرَةِ
1144.1-БОБ.
УШАЙРА ЁКИ УСАЙРА ҒАЗОТИ ҲАҚИДА
1558/3949 – عَنْ زَيْدِ بْنِ أرْقَمَ رَضِيَ الله عَنْهُ قِيلَ لَهُ: كَمْ غَزَا النَّبِيُّ r مِنْ غَزْوَةٍ؟ قَالَ: تِسْعَ عَشْرَة، قِيلَ: كَمْ غَزَوْتَ أَنْتَ مَعَهُ؟ قَالَ: سَبْعَ عَشْرَةَ، قِيلَ: فَأَيُّهُمْ كَانَتْ أَوَّلَ؟ قَالَ: الْعُسَيْرَةُ أَوِ الْعُشَيْرُ.
.15583949. Абу Исҳоқдан ривоят қилинади:
«Зайд ибн Арқамнинг ёнида эдим. Унга: «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам неча марта ғазот қилганлар?» дейилди. У: «Ўн тўққиз марта», деди. «Сен неча марта у зот билан бирга ғазот қилгансан?» дейилган эди, у: «Ўн етти марта», деди. «Қайсиси биринчи бўлган эди?» дедим. У: «Усайра ёки Ушайра», деди. Кейин буни Қатодага айтган эдим, у: «Ушайра», деди».
Изоҳ: Ушайра ва Усайра сўзлари бир жойнинг номи. Фақат ровий у жойнинг номини аниқ билмаганидан иккиланган.
1145/2 – باب: قَوْلِ اللهِ تَعَالَى: (إِذْ تَسْتَغِيثُونَ رَبَّكُم) إلى قوله: (شَدِيدُ الْعِقَاب) [الأنفال: 9-13].
1145.2-БОБ.
Аллоҳ таоло айтади: «Ўшанда Роббингиздан ёрдам сўрар экансиз, У: «Албатта, Мен сизларга кетма-кет келадиган мингта фаришта ила мадад берувчиман», дея ижобат қилди. Аллоҳ буни сизга хушхабар ва у билан қалбларингиз хотиржам бўлиши учунгина қилди. Нусрат эса фақат Аллоҳнинг ҳузуридадир. Албатта, Аллоҳ ўта иззатлидир, ўта ҳикматлидир. Ўшанда У сизни Ўзидан омонлик қилиб, мудроқ ила ўраган эди ва сизни поклаш, сиздан шайтоннинг васвасасини кетказиш ҳамда қалбларингизни боғлаш ва қадамларингизни собит қилиш учун устингизга осмондан сув туширган эди. Ўшанда Роббинг фаришталарга: «Мен, албатта, сиз биланман, бас, сиз иймон келтирганларни собит қилинг, куфр келтирганларнинг қалбларига тезда қўрқинч соламан. Бас, бўйинлар устидан зарба беринглар ва ҳамма бармоқларига зарба беринглар», деб ваҳий қилган эди. Бу уларнинг Аллоҳга ва Унинг Расулига қарши турганлари учундир. Ким Аллоҳга ва Унинг Расулига қарши турса, бас, албатта, Аллоҳ иқоби шиддатлидир».*
1559/3952 – عَنْ عَبْدِ الله بْنِ مَسْعُودٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: شَهِدْتُ مِنَ الْمِقْدَادِ بْنِ الْأَسْوَدِ مَشْهَدًا، لَأَنْ أَكُونَ صَاحِبَهُ أَحَبُّ إِلَيَّ مِمَّا عُدِلَ بِهِ، أَتَى النَّبِيَّ r وَهْوَ يَدْعُو عَلَى الْمُشْرِكِينَ فَقَالَ: لَا نَقُولُ كَمَا قَالَ قَوْمُ مُوسَى: (فَاذْهَبْ أَنْتَ وَرَبُّكَ فَقَاتِل) [الـمائدة:24]، وَلَكِنَّا نُقَاتِلُ عَنْ يَمِينِكَ وَعَنْ شِمَالِكَ، وَبَيْنَ يَدَيْكَ وَخَلْفَكَ. فَرَأَيْتُ النَّبِيَّ r أَشْرَقَ وَجْهُهُ وَسَرَّهُ.
.15593952. Ибн Масъуд розияллоҳу анҳу айтади:
«Миқдод ибн Асвад қилган бир ишга гувоҳ бўлганман. Ўша ишни мен қилган бўлишим ўзим учун унинг муқобилидаги ҳар нарсадан суюклидир. У Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига келди. У зот мушрикларни дуоибад қилаётган эдилар. У: «Биз Мусонинг қавми айтгандек, «Сен ва Роббинг бориб, жанг қилинглар», демаймиз, балки «Ўнгу сўлингизда, олду ортингизда туриб жанг қиламиз» деймиз», деган эди. Мен Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг юзлари ёришиб кетганини, бу – яъни унинг сўзи – у зотни хурсанд қилиб юборганини кўрдим».
1146/3 باب: عِدَّةِ أَصْحَابِ بَدْرٍ
1146.3-БОБ.
БАДРДА ҚАТНАШГАНЛАРнинг ададИ ҳақида
1560/3957 - عَنِ الْبَرَاءِ t قَالَ:كَانَ أَصْحَابُ مُحَمَّدٍ r مِمَّنْ شَهِدَ بَدْرًا: عِدَّةَ أَصْحَابِ طَالُوتَ الَّذِينَ جَازُوا مَعَهُ النَّهَرَ، بِضْعَةَ عَشَرَ وَثَلَاثَمِائَةٍ، قَالَ الْبَرَاءُ: لَا وَاللهِ مَا جَاوَزَ مَعَهُ النَّهَرَ إِلَّا مُؤْمِنٌ.
.15603957. Баро розияллоҳу анҳу айтади:
«Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васалламнинг Бадрда қатнашган саҳобалари менга сўзлаб беришдики, уларнинг адади Толутнинг* у билан бирга дарёдан ўтган асҳоби ададича – уч юз ўн нечта ҳам бўлган экан.
Йўқ! Аллоҳга қасамки, Толут билан бирга дарёдан фақат мўмин ўтган».
* Толут – Бану Исроилнинг пайғамбари тарафидан бир жамоага сайланган подшоҳ. Бану Исроил унинг бошчилигида Жолут номли золим подшоҳга қарши жангга отланади. Толут бундай жиддий курашдан олдин қўшинларни синовдан ўтказиш ва уларнинг ичидан ҳақиқий мўминларни ажратиб олиш мақсадида уларга шундай деди: «Ҳозир бир дарёга дуч келамиз. Ким ундан бир кафтдан ортиқ сув ичса, у биздан эмас, жангга қатнашмайди, шу ердан қайтади». Узоқ сафарда қаттиқ ташна бўлган аскарларнинг кўпи чанқоқликка чидай олмай, кўп сув ичиб қўяди, фақатгина уч юздан ортиқ аскар Толут билан бирга дарёдан ўтишга муваффақ бўлади. Уларнинг ичида Аллоҳнинг Набийси Довуд алайҳиссалом ҳам бор эди. Бу ҳақда Бақара сурасининг 246–251-оятларида батафсил ҳикоя қилинган.
1147/4 باب: قَتْلِ أَبِي جَهْلٍ
1147.4-БОБ.
АБУ ЖАҲЛНИНГ ЎЛДИРИЛИШИ ҲАҚИДА
1561/3962 - عَنْ أَنَسٍ t قَالَ: قَالَ قَالَ رَسُولُ الله صلى الله عليه وسلم: مَنْ يَنْظُرُ مَا صَنَعَ أَبُو جَهْلٍ؟، فَانْطَلَقَ ابْنُ مَسْعُودٍ فَوَجَدَهُ قَدْ ضَرَبَهُ ابْنَا عَفْرَاءَ حَتَّى بَرَدَ، قَالَ: آأَنْتَ أَبُو جَهْلٍ؟ قَالَ: فَأَخَذَ بِلِحْيَتِهِ، قَالَ: وَهَلْ فَوْقَ رَجُلٍ قَتَلْتُمُوهُ أَوْ رَجُلٍ قَتَلَهُ قَوْمُهُ؟
.15613962. Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Абу Жаҳлга нима бўлганини ким кўриб келади?» дедилар. Ибн Масъуд жўнаб кетди ва уни топди. Афронинг икки ўғли* унга зарба ургач, чала ўлик бўлиб ётган экан. У: «Абу Жаҳл сенмисан?» деб, унинг соқолидан олди. Шунда у: «Сизлар ўлдирган кишидан [ёки қавми ўлдирган кишидан] кўра устунроқ киши борми?» деди».
Аҳмад ибн Юнус: «Абу Жаҳл сен-а?» деб айтган.
1562/3976 – عَنْ أبِي طَلْحَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: إنَّ نَبِيَّ اللهِ r أَمَرَ يَوْمَ بَدْرٍ بِأَرْبَعَةٍ وَعِشْرِينَ رَجُلًا مِنْ صَنَادِيدِ قُرَيْشٍ، فَقُذِفُوا فِي طَوِيٍّ مِنْ أَطْوَاءِ بَدْرٍ خَبِيثٍ مُخْبِثٍ، وَكَانَ إِذَا ظَهَرَ عَلَى قَوْمٍ أَقَامَ بِالْعَرْصَةِ ثَلَاثَ لَيَالٍ، فَلَمَّا كَانَ بِبَدْرٍ الْيَوْمَ الثَّالِثَ أَمَرَ بِرَاحِلَتِهِ فَشُدَّ عَلَيْهَا رَحْلُهَا، ثُمَّ مَشَى وَاتَّبَعَهُ أَصْحَابُهُ، وَقَالُوا: مَا نُرَى يَنْطَلِقُ إِلَّا لِبَعْضِ حَاجَتِهِ، حَتَّى قَامَ عَلَى شَفَةِ الرَّكِيِّ، فَجَعَلَ يُنَادِيهِمْ بِأَسْمَائِهِمْ وَأَسْمَاءِ آبَائِهِمْ: يَا فُلَانُ ابْنَ فُلَانٍ، وَيَا فُلَانُ ابْنَ فُلَانٍ، أَيَسُرُّكُمْ أَنَّكُمْ أَطَعْتُمُ اللهَ وَرَسُولَهُ؟ فَإِنَّا قَدْ وَجَدْنَا مَا وَعَدَنَا رَبُّنَا حَقًّا، فَهَلْ وَجَدْتُمْ مَا وَعَدَ رَبُّكُمْ حَقًّا؟» قَالَ: فَقَالَ عُمَرُ: يَا رَسُولَ اللهِ، مَا تُكَلِّمُ مِنْ أَجْسَادٍ لَا أَرْوَاحَ لَهَا؟ فَقَالَ رَسُولُ اللهِ r: «وَالَّذِي نَفْسُ مُحَمَّدٍ بِيَدِهِ، مَا أَنْتُمْ بِأَسْمَعَ لِمَا أَقُولُ مِنْهُمْ.
.15623976. Абу Талҳа розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Бадр куни Аллоҳнинг Набийси соллаллоҳу алайҳи васаллам буюрдилар, Қурайш арбобларидан йигирма тўрт киши Бадрнинг ифлос, чиркин тошқудуқларидан бирига ташланди. У зот бирор қавмдан устун келсалар, майдонда уч кеча турар эдилар. Бадрда ҳам учинчи куни буюрдилар, уловларга эгар урилди. Кейин юриб кетдилар. Ортларидан саҳобалари ҳам эргашишди. «Биз бирор ҳожатлари учунгина кетяптилар, деб ўйладик», дейишди. Ниҳоят, у зот очиқ қудуқнинг лабига келиб туриб, уларни исми ва оталарининг исми билан чақира бошладилар. «Эй фалончи ўғли пистончи! Эй фалончи ўғли писмадончи! Энди Аллоҳга ва Унинг Расулига итоат қилишни хоҳлаб қолгандирсиз? Роббимиз бизга ваъда қилган нарсанинг ҳақ эканини кўрдик. Сизлар ҳам Роббингиз сизга ваъда қилган нарсанинг ҳақ эканини кўрдингизми?» дедилар. Умар: «Эй Аллоҳнинг Расули, руҳи йўқ жасадларга гапирганингиз нимаси?» деди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Муҳаммаднинг жони қўлида бўлган Зотга қасамки, улар айтаётганларимни сизлардан яхши эшита оладилар», дедилар».
Қатода айтади: «Дакки бериш, хўрлаш, ўч ва ҳасрату надомат ўлароқ у зотнинг сўзларини уларга эшиттириш учун Аллоҳ уларни тирилтирган».
1148/5 – بَاب: شُهُودِ الْمَلَائِكَةِ بَدْرًا
1148.5-БОБ.
Фаришталарнинг Бадрда ҳозир бўлгани ҳақида
1563/3992 - عَنْ رِفَاعَةَ بْنِ رَافِعٍ الزُّرَقِيِّ رَضِيَ الله عَنْهُ، وَكَانَ مِـمَّنْ شَهِدَ بَدْرًا، قَالَ: جَاءَ جِبْرِيلُ إِلَى النَّبِيِّ r فَقَالَ: مَا تَعُدُّونَ أَهْلَ بَدْرٍ فِيكُمْ؟ قَالَ: مِنْ أَفْضَلِ الْمُسْلِمِينَ أَوْ كَلِمَةً نَحْوَهَا، قَالَ: وَكَذَلِكَ مَنْ شَهِدَ بَدْرًا مِنَ الْمَلَائِكَةِ.
.15633992. Муъоз ибн Рифоъа ибн Рофеъ Зурақий отасидан – отаси Бадр аҳлидан эди – ривоят қилади:
«Жаброил келиб, Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга: «Бадр аҳлини ораларингизда ким деб биласизлар?» деди. У зот: «Мусулмонларнинг энг афзалларидан деб», дедилар ёки шунга ўхшаш сўз айтдилар. У (Жаброил): «Бадрда ҳозир бўлган фаришталар ҳам шундай», деди».
1564/3995 - عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: قَالَ النَّبِيَّ r يَوْمَ بَدْرٍ: هَذَا جِبْرِيلُ آخِذٌ بِرَأْسِ فَرَسِهِ، عَلَيْهِ أَدَاةُ الْحَرْبِ.
.15643995. Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам Бадр куни: «Мана Жаброил, отининг бошини ушлаб турибди. Эгнида жанг аслаҳалари», дедилар».
1149/6 بَابٌ
1149.6-БОБ.
1565/3998 – عَن الزُّبَير رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: لَقِيتُ يَوْمَ بَدْرٍ عُبَيْدَةَ بْنَ سَعِيدِ بْنِ الْعَاصِ، وَهْوَ مُدَجَّجٌ، لَا يُرَى مِنْهُ إِلَّا عَيْنَاهُ، وَهْوَ يُكْنَى أَبُو ذَاتِ الْكَرِشِ، فَقَالَ: أَنَا أَبُو ذَاتِ الْكَرِشِ، فَحَمَلْتُ عَلَيْهِ بِالْعَنَزَةِ فَطَعَنْتُهُ فِي عَيْنِهِ فَمَاتَ. قَالَ: لَقَدْ وَضَعْتُ رِجْلِي عَلَيْهِ، ثُمَّ تَـمَطَّأْتُ، فَكَانَ الْجَهْدَ أَنْ نَزَعْتُهَا وَقَدِ انْثَنَى طَرَفَاهَا. قَالَ عُرْوَةُ: فَسَأَلَهُ إِيَّاهَا رَسُولُ اللهِ r فَأَعْطَاهُ إيَّاهَا، فَلَمَّا قُبِضَ رَسُولُ اللهِ r أَخَذَهَا، ثُمَّ طَلَبَهَا أَبُو بَكْرٍ فَأَعْطَاهُ إيَّاهُ، فَلَمَّا قُبِضَ أَبُو بَكْرٍ سَأَلَهَا إِيَّاهُ عُمَرُ، فَأَعْطَاهُ إِيَّاهَا، فَلَمَّا قُبِضَ عُمَرُ أَخَذَهَا، ثُمَّ طَلَبَهَا عُثْمَانُ مِنْهُ فَأَعْطَاهُ إِيَّاهَا، فَلَمَّا قُتِلَ عُثْمَانُ وَقَعَتْ عِنْدَ آلِ عَلِيٍّ، فَطَلَبَهَا عَبْدُ اللهِ بْنُ الزُّبَيْرِ، فَكَانَتْ عِنْدَهُ حَتَّى قُتِلَ.
.15653998. Зубайр розияллоҳу анҳу айтади:
«Бадр куни Убайда ибн Саъид ибн Осни учратдим. Кўзидан бошқа жойи кўринмайдиган бўлиб жиҳозланиб олган экан. Унинг куняси Абу Зотилкариш эди. Мен аназа* билан устига ҳамла қилиб, кўзига санчган эдим, ўлди».
Ҳишом айтади: «Менга хабар қилинишича, Зубайр: «Устига оёғимни қўйиб, кейин қўлларим билан тортдим. Уни зўрға суғуриб олдим, эгилиб ҳам кетди».
Урва айтадики, ўшани (аназани) Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ундан сўраган эканлар, у зотга берибди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам қабз қилингач, у уни қайтариб олибди. Кейин уни Абу Бакр сўраган экан, унга берибди. Абу Бакр қабз қилингач, Умар уни сўраган экан, унга берибди. Умар қабз қилингач, у уни қайтариб олибди. Кейин ундан уни Усмон сўраган экан, унга берибди. Усмон ўлдирилгач, Алийнинг оиласига тушибди. Шунда Абдуллоҳ ибн Зубайр уни сўрабди. У ўлдирилгунича унда турибди».
* Аназа – учига темир қопланган ҳассасимон таёқ, найзанинг ярмича ёки каттароқ бўлади, найзага ўхшаш учли бўлади. Аназа сутра сифатида, яъни намоз ўқиш вақтида намозхоннинг олдига қўйиладиган тўсиқ сифатида ҳам ишлатилади.
1566/4001 - عَنِ الرُّبَيِّعِ بِنْتِ مُعَوِّذٍ رَضِيَ الله عَنْهَا قَالَتْ: دَخَلَ عَلَيَّ النَّبِيُّ r غَدَاةَ بُنِيَ عَلَيَّ، وَجُوَيْرِيَاتٌ يَضْرِبْنَ بِالدُّفِّ. يَنْدُبْنَ مَنْ قُتِلَ مِنْ آبَائِهِنَّ يَوْمَ بَدْرٍ، حَتَّى قَالَتْ جَارِيَةٌ: وَفِينَا نَبِيٌّ يَعْلَمُ مَا فِي غَدٍ، فَقَالَ النَّبِيّ ُ r:لَا تَقُولِي هَكَذَا، وَقُولِي مَا كُنْتِ تَقُولِينَ.
.15664001. Холид ибн Заквон шундай сўзлаб берди:
«Рубаййиъ бинт Муъаввиз шундай деди: «Чимилдиққа кирган кунимнинг эртасига Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳузуримга кириб келдилар-да, кўрпачамга худди сен олдимда ўтирганингдек ўтирдилар. Жориялар чилдирма чалиб, Бадр куни ўлдирилган оталарининг таърифу тавсифини қилишарди. Бир жория: «Ичимизда эртага нима бўлишини биладиган Набий бор», деб қолди. Шунда Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Бундай деб айтма, олдинги айтаётганингни айт!» дедилар».
1567/4002 - عَنْ أَبِي طَلْحَةَ t ، وَكَانَ قَدْ شَهِدَ بَدْرًا مَعَ رَسُولِ اللهِ r، أَنَّهُ قَالَ: لَا تَدْخُلُ الْمَلَائِكَةُ بَيْتًا فِيهِ كَلْبٌ وَلَا صُورَةٌ.
.15674002. Ибн Аббос розияллоҳу анҳумо айтади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг саҳобаси, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам билан бирга Бадрда иштирок этган Абу Талҳа розияллоҳу анҳу менга шундай хабар берди: «У зот: «Фаришталар ит ёки сурат бор уйга киришмайди», дедилар». У жони бор нарсаларнинг суратларини назарда тутмоқда».
1568/4005 - عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: تَأَيَّمَتْ حَفْصَةُ بِنْتُ عُمَرَ رَضِيَ الله عَنْهَا مِنْ خُنَيْسِ بْنِ حُذَافَةَ السَّهْمِيِّ، وَكَانَ مِنْ أَصْحَابِ رَسُولِ اللهِ r قَدْ شَهِدَ بَدْرًا، تُوُفِّيَ بِالْمَدِينَةِ، قَالَ عُمَرُ: فَلَقِيتُ عُثْمَانَ بْنَ عَفَّانَ، فَعَرَضْتُ عَلَيْهِ حَفْصَةَ، فَقُلْتُ: إِنْ شِئْتَ أَنْكَحْتُكَ حَفْصَةَ بِنْتَ عُمَرَ، قَالَ: سَأَنْظُرُ فِي أَمْرِي، فَلَبِثْتُ لَيَالِيَ، فَقَالَ: قَدْ بَدَا لِي أَنْ لَا أَتَزَوَّجَ يَوْمِي هَذَا. قَالَ عُمَرُ: فَلَقِيتُ أَبَا بَكْرٍ، فَقُلْتُ: إِنْ شِئْتَ أَنْكَحْتُكَ حَفْصَةَ بِنْتَ عُمَرَ؟ فَصَمَتَ أَبُو بَكْرٍ فَلَمْ يَرْجِعْ إِلَيَّ شَيْئًا، فَكُنْتُ عَلَيْهِ أَوْجَدَ مِنِّي عَلَى عُثْمَانَ، فَلَبِثْتُ لَيَالِيَ، ثُمَّ خَطَبَهَا رَسُولُ اللهِ r فَأَنْكَحْتُهَا إِيَّاهُ، فَلَقِيَنِي أَبُو بَكْرٍ، فَقَالَ: لَعَلَّكَ وَجَدْتَ عَلَيَّ حِينَ عَرَضْتَ عَلَيَّ حَفْصَةَ فَلَمْ أَرْجِعْ إِلَيْكَ؟ قُلْتُ: نَعَمْ، قَالَ: فَإِنَّهُ لَمْ يَمْنَعْنِي أَنْ أَرْجِعَ إِلَيْكَ فِيمَا عَرَضْتَ، إِلَّا أَنِّي قَدْ عَلِمْتُ أَنَّ رَسُولَ اللهِ r قَدْ ذَكَرَهَا، فَلَمْ أَكُنْ لِأُفْشِيَ سِرَّ رَسُولِ اللهِ r، وَلَوْ تَرَكَهَا لَقَبِلْتُهَا.
.15684005. Абдуллоҳ ибн Умар розияллоҳу анҳумо шундай сўзлаб берди:
«Ҳафса бинт Умар розияллоҳу анҳо Хунайс ибн Ҳузофа Саҳмий розияллоҳу анҳудан тул қолган пайт эди. У Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг саҳобаларидан эди, Бадрда иштирок этиб, Мадинада вафот этган эди. Умар шундай деди: «Усмон ибн Аффонга учрадим-да, унга Ҳафсани таклиф қилиб, «Хоҳласанг, Ҳафса бинт Умарни сенга никоҳлаб бераман», дедим. Усмон: «Бир ўйлаб кўрай-чи», деди. Бир неча кун кутиб турдим. Кейин у: «Яқин орада уйланмас эканман, шекилли», деди. Сўнг Абу Бакрга учраб, «Хоҳласанг, Ҳафса бинт Умарни сенга никоҳлаб бераман», дедим. Абу Бакр индамади, менга ҳеч қандай жавоб қайтармади. Усмондан ҳам кўра ундан аччиқландим. Яна бир неча кун кутиб турдим. Сўнг унга (Ҳафсага) Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам совчи қўйдилар, мен уни у зотга никоҳлаб бердим. Кейин Абу Бакр мени учратиб қолиб, «Менга Ҳафсани таклиф қилган пайтингда сенга жавоб қилмаганимда аччиқланган бўлсанг керак?» деди. «Ҳа», дедим. У: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам у ҳақда гап очганларини билганим учунгина таклифингга жавоб қайтармаган эдим. Бироқ Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг сирларини фош қила олмас эдим. Агар у зот тарк қилсалар, уни албатта қабул қилар эдим», деди».
1569/4008 - عَنْ أَبِي مَسْعُودٍ الْبَدْرِيِّ t قَالَ: قَالَ رَسُولُ الله ِ rالْآيَتَانِ مِنْ آخِرِ سُورَةِ الْبَقَرَةِ، مَنْ قَرَأَهُمَا فِي لَيْلَةٍ كَفَتَاهُ.
.15694008. Абу Масъуд Бадрий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Бақара сурасининг охирида икки оят бор. Ким кечқурун уларни ўқиса, унга кифоя қилади», дедилар».
Абдурраҳмон* айтади: «Кейин мен Абу Масъуд Байтни тавоф қилаётганида учратиб қолиб, ундан сўраган эдим, у менга шуни айтиб берди».
* Абдурраҳмон – мазкур ҳадисни Абу Масъуд розияллоҳу анҳудан Алқама орқали ривоят қилган ровий. У ушбу ҳадиснинг бевосита Абу Масъуд розияллоҳу анҳунинг ўзидан ҳам эшитиб, аниқлаб олган экан.
1570/4019 - عَنِ الْمِقْدَادِ بْنِ عَمْرٍو الكِنْدِيِّ رَضِيَ الله عَنْهُ حَلِيفِ بَنِي زُهْرَةَ، وَكَانَ مِمَّنْ شَهِدَ بَدْرًا، قَالَ: قُلْتُ لِرَسُولِ اللهِ r: أَرَأَيْتَ إِنْ لَقِيتُ رَجُلًا مِنَ الْكُفَّارِ فَاقْتَتَلْنَا، فَضَرَبَ إِحْدَى يَدَيَّ بِالسَّيْفِ فَقَطَعَهَا، ثُمَّ لَاذَ مِنِّي بِشَجَرَةٍ فَقَالَ: أَسْلَمْتُ لِلَّهِ، آأَقْتُلُهُ يَا رَسُولَ اللهِ بَعْدَ أَنْ قَالَهَا؟ فَقَالَ رَسُولُ اللهِ r: لَا تَقْتُلْهُ.قُلْتُ يَا رَسُولَ اللهِ إِنَّهُ قَطَعَ إِحْدَى يَدَيَّ، ثُمَّ قَالَ ذَلِكَ بَعْدَ مَا قَطَعَهَا؟ فَقَالَ رَسُولُ اللهِ r: لَا تَقْتُلْهُ، فَإِنْ قَتَلْتَهُ فَإِنَّهُ بِمَنْزِلَتِكَ قَبْلَ أَنْ تَقْتُلَهُ، وَإِنَّكَ بِمَنْزِلَتِهِ قَبْلَ أَنْ يَقُولَ كَلِمَتَهُ الَّتِي قَالَ.
.15704019. Бану Зуҳранииг иттифоқчиси, Бадрда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам билан бирга қатнашганлардан бири Миқдод ибн Амр Киндий розияллоҳу анҳу хабар қилади:
«У Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга: «Айтинг-чи, агар кофирлардан бирига йўлиқиб, у билан жанг қилсак, шунда у менга қилич уриб, бир қўлимни чопиб ташласа, сўнг мендан бир дарахтнинг ортига беркиниб олиб: «Аллоҳга бўйсундим!» деса, шуни айтгандан кейин уни ўлдиравераманми, эй Аллоҳнинг Расули?» деди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Уни ўлдирма!» дедилар. Шунда у: «Эй Аллоҳнинг Расули! Ахир у менинг бир қўлимни чопиб ташлади. Қолаверса, у ўша гапни чопиб ташлагандан сўнг айтди-ку?» деди. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Уни ўлдирма! Агар уни ўлдирсанг, у сен уни ўлдиришингдан олдинги мақомингда бўлиб қолади, сен эса унинг калима айтишдан олдинги мақомида бўлиб қоласан», дедилар».
Изоҳ: У калима айтганидан кейин сен каби мусулмон бўлади ва уни ўлдириш ҳаром бўлади, яъни у сенинг мақомингда бўлиб қолади. Мусулмон одамни ўлдирсанг, у ҳолда қасос учун сени ҳам ўлдириш мумкин бўлади, яъни сен унинг мақомида бўлиб қоласан.
1571/4024 – عَنْ جُبَيْرِ بْنِ مُطْعِمٍ رَضِيَ الله عَنْهُ، أَنَّ النَّبِيَّ r قَالَ فِي أُسَارَى بَدْرٍ: لَوْ كَانَ الْمُطْعِمُ بْنُ عَدِيٍّ حَيًّا، ثُمَّ كَلَّمَنِي فِي هَؤُلَاءِ النَّتْنَي، لَتَرَكْتُهُمْ لَهُ.
.15714024. Муҳаммад ибн Жубайр ибн Мутъим отасидан ривоят қилади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам Бадр асирлари тўғрисида: «Агар Мутъим ибн Адий тирик бўлиб, манави қўлансалар ҳақида менга сўз очганида, унинг учун уларни қўйиб юборган бўлар эдим», дедилар».
1150/7 – باب: حَدِيثِ بَنِي النَّضِيرِ،وَغَدْرِهِمْ بِرَسُولِ اللهِ r
1150.7-БОБ.
БАНу НАЗИР ҳадиси Ҳамда уларнинг Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга хиёнат қилмоқчи бўлишгани ҳақида
1572/4028 - عَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: حَارَبَتِ النَّضِيرُ وَقُرَيْظَةُ، فَأَجْلَى بَنِي النَّضِيرِ وَأَقَرَّ قُرَيْظَةَ وَمَنَّ عَلَيْهِمْ، حَتَّى حَارَبَتْ قُرَيْظَةُ، فَقَتَلَ رِجَالَهُمْ، وَقَسَمَ نِسَاءَهُمْ وَأَوْلَادَهُمْ وَأَمْوَالَهُمْ بَيْنَ الْمُسْلِمِينَ، إِلَّا بَعْضَهُمْ لَحِقُوا بِالنَّبِيِّ r فَآمَنَهُمْ وَأَسْلَمُوا، وَأَجْلَى يَهُودَ الْمَدِينَةِ كُلَّهُمْ: بَنِي قَيْنُقَاعَ وَهُمْ رَهْطُ عَبْدِ اللهِ بْنِ سَلَامٍ، وَيَهُودَ بَنِي حَارِثَةَ، وَكُلَّ يَهُودِ الْمَدِينَةِ.
.15724028. Ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Назир ва Қурайза уруш қилишди. Шунда у зот Бану Назирни сургун қилдилар, Қурайзани эса қолдирдилар ва уларга мурувват кўрсатдилар. Қурайза уруш қилганда у зот уларнинг эркакларини ўлдириб, хотинлари, болалари ва мол-мулкларини мусулмонлар ўртасида тақсимладилар. Улардан Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга қўшилганлари мустасно. У зот уларга омонлик бердилар ва улар мусулмон бўлишди. У зот Мадина яҳудийларининг барчасини – Абдуллоҳ ибн Саломнинг жамоаси бўлмиш Бану Қайнуқоъни, Бану Ҳориса яҳудийларини, ҳамма Мадина яҳудийларини сургун қилдилар».
Изоҳ: Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бошлиқ мусулмонлар Мадинага келганларида ансорлар билан қўшилиб, катта бир жамоа пайдо бўлди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам мусулмонларнинг раҳбари сифатида у ерда истиқомат қилаётган барча аҳоли билан, жумладан яҳудийлар билан ҳам битим тузиб, бирга яшашга, бир-бирларини ҳимоя қилишга, биргаликда душманга қарши туришга келишдилар ва: «Биз ҳаммамиз бир умматмиз», дедилар. Аммо яҳудий қабилалари бирин-кетин хиёнат йўлини тутиб, мусулмонларни менсимай, шартномани бузишди ва энг катта хавф солиб турадиган душманларга айланишди. Натижада бу қабилалар бирма-бир Мадинадан чиқариб юборилди.
1573/4031 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: حَرَّقَ رَسُولُ اللهِ r نَخْلَ بَنِي النَّضِيرِ وَقَطَعَ، وَهْيَ الْبُوَيْرَةُ، فَنَزَلَتْ (مَا قَطَعْتُمْ مِنْ لِينَةٍ أَوْ تَرَكْتُمُوهَا قَائِمَةً عَلَى أُصُولِهَا فَبِإِذْنِ اللَّهِ) [الـحشر: 5].
.15734031. Ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Бану Назирнинг хурмоларини ёқиб, кесиб ташладилар. Бу Бувайра* эди. Шунда: «Қайси дарахтни кесган бўлсангиз ёки қайси дарахтни илдизлари узра тик ҳолича қолдирган бўлсангиз, ҳаммаси Аллоҳнинг изни билан бўлди»,* (ояти) нозил бўлди».
* Бувайра – Бану Назир қабиласига қарашли хурмозорнинг номи.
* Ҳашр сураси, 5-оят.
Изоҳ: Бану Назир хиёнат қилиб, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга суиқасд уюштиради. Битимни бузгани учун Бану Назирга қарши уруш эълон қилиниб, қамал қилинади. Ҳарбий зарурат юзасидан хурмозорларининг айрим қисми йўқ қилинади. Уларни қалъадан чиқариш учун хурмолар кесилиб, қалъа атрофига ўт ёқилади. Бу улар қилган хиёнатнинг жазоси ҳам эди.
1574/4034 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَاقَالَتْ: أَرْسَلَ أَزْوَاجُ النَّبِيِّ r عُثْمَانَ إِلَى أَبِي بَكْرٍ، يَسْأَلْنَهُ ثُمُنَهُنَّ مِمَّا أَفَاءَ اللهُ عَلَى رَسُولِهِ r، فَكُنْتُ أَنَا أَرُدُّهُنَّ، فَقُلْتُ لَهُنَّ: أَلَا تَتَّقِينَ اللهَ، أَلَمْ تَعْلَمْنَ أَنَّ النَّبِيَّ r كَانَ يَقُولُ: لَا نُورَثُ، مَا تَرَكْنَا صَدَقَةٌ - يُرِيدُ بِذَلِكَ نَفْسَهُ – إِنـَّمَا يَأْكُلُ آلُ مُحَمَّدٍ r فِي هَذَا الْمَالِ؟ فَانْتَهَى أَزْوَاجُ النَّبِيِّ r إِلَى مَا أَخْبَرَتْهُنَّ.
.15744033, 4034. Зуҳрийдан ривоят қилинади:
«Молик ибн Авс ибн Ҳадасон Насрий менга шундай хабар қилди: «Умар ибн Хаттоб розияллоҳу анҳу мени чорлади. Бир пайт унинг эшикоғаси Ярфо келиб, «Усмон, Абдурроҳман, Зубайр ва Саъдни қабул қиласанми, изн сўрашяпти, ижозатми?» деди. У: «Ҳа. Уларни кирит», деди. Бироз ўтди. Сўнг у яна келиб: «Аббос билан Алийни қабул қиласанми, икковлари изн сўрашяпти, ижозатми?», деди. У: «Ҳа», деди. Иковлари кириб келгач, Аббос: «Эй мўминларнинг амири! Мен билан манавининг орасида ҳукм чиқар», деди. Икковлари Бану Назирдан Аллоҳ Ўз Расулига фай қилиб берган нарса устида тортишиб қолишган экан. Алий билан Аббос бир-бирларини койиб кетишди. Шунда жамоат: «Эй мўминларнинг амири! Икковининг орасида ҳукм чиқариб, бирини иккинчисидан халос қилинг», деди. Умар: «Шошманглар. Сизлардан изни ила еру осмон қоим бўлиб турган Аллоҳ ҳаққи сўрайман. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ўзларини назарда тутиб, «Биздан мерос олинмайди, қолдирган нарсамиз садақадир», деганларини биласизларми?» деди. «Шундай деганлар», дейишди. Шунда Умар Аббос билан Алийга юзланиб, «Икковингиздан Аллоҳни ўртага қўйиб сўрайман. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг шундай деганларини биласизларми?» деди. Иккови: «Ҳа», дейишди. (Умар) шундай деди:
«Энди мен сизларга бу иш ҳақида айтиб бераман. Аллоҳ субҳанаҳу Ўз Расули соллаллоҳу алайҳи васалламга ушбу файдан у зотдан бошқа ҳеч кимга бермаган нарсани хос қилиб берган. У Зот жалла зикруҳу айтади: «Аллоҳ Ўз Расулига улардан қайтариб берган нарсага сизлар от ёки туя чоптириб бормадингиз. Лекин Аллоҳ Ўз расулларини хоҳлаганининг устидан ҳукмрон қилади. Аллоҳ ҳар бир нарсага қодирдир».* Шундай қилиб, бу нарса холис Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламники бўлди. Сўнг, Аллоҳга қасамки, у зот сизларни қўйиб, уни ўзлари эгаллаб ҳам олмадилар, уни сизлардан устун ҳам кўрмадилар. Дарҳақиқат, уни сизларга бердилар ва ўртангизда тақсимладилар. Ниҳоят, ундан мана шу мол қолди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ўз аҳлларига йиллик нафақаларини мана шу молдан қилар эдилар. Сўнг қолганини олиб, уни Аллоҳнинг моли ишлатиладиган ўринларга ишлатар эдилар. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳаётлари давомида шундай қилиб ўтдилар. Сўнг у зот вафот этдилар. Кейин Абу Бакр: «Мен Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг валийлариман», деди ва уни олиб, бу борада Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам қандай иш тутган бўлсалар, шундай иш тутди. Энди сизлар – у Алий билан Аббосга юзланди – Абу Бакр ўша масалада сизлар айтаётгандек иш тутган, деяпсизлар. Аллоҳ Ўзи билиб турибди, у бунда содиқ, солиҳ, тўғри ва ҳаққа тобеъ эди. Сўнгра Аллоҳ Абу Бакрни вафот эттирди. Кейин мен: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ва Абу Бакрннинг валийси менман», дедим ва ўша нарсани олиб, амирлигимнинг икки йилида Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ва Абу Бакр бу борада қандай иш тутган бўлсалар, шундай иш тутдим. Аллоҳ Ўзи билиб турибди, мен бунда содиқ, солиҳ, тўғри ва ҳаққа тобеъдирман. Кейин бўлса, икковингиз гапингиз бир ва ишингиз жам бўлган ҳолда олдимга келдингиз. Сен – яъни Аббос – олдимга келдинг. Шунда мен икковингизга: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Биздан мерос олинмайди, қолдирган нарсамиз садақадир», деганлар», дедим. Кейин менда уни икковингизга топшириш фикри туғилгач, «Агар хоҳласангиз, зиммангизга Аллоҳнинг аҳду паймонини олиб, бу борада Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ва Абу Бакр иш тутганидек ҳамда мен унга бош бўлганимдан бери иш тутганимдек иш тутиш шарти билан уни сизларга топшираман. Бўлмаса, менга (бу ҳақда) гапирманглар», дедим. Шунда икковингиз: «Шу (шарт) билан уни бизга топшир», дедингиз, уни икковингизга топширдим. Энди мендан бундан бошқа ҳукм чиқаришимни сўраяпсизларми?! Изни ила еру осмон қоим бўлиб турган Аллоҳга қасамки, бу ҳақда Соат қоим бўлмагунича мана шу ҳукмдан бошқа ҳукм чиқармайман. Агар бунга ожиз бўлсангиз, менга топширинг, ўзим бу борада ўрнингизга кифоя қиламан».
Мен (яъни Зуҳрий) бу ҳадисни Урва ибн Зубайрга айтган эдим, у: «Молик ибн Авс рост айтибди. Мен Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг жуфти ҳалоллари Оиша розияллоҳу анҳонинг шундай деб айтаётганини эшитганман: «Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг аёллари Аллоҳ Ўз Расули соллаллоҳу алайҳи васалламга фай қилиб берган молдан ўзларининг саккиздан бир улушларини сўраб, Усмонни Абу Бакрнинг ҳузурига юборишди. Мен уларни қайтариб, «Аллоҳдан қўрқмайсизларми? Ахир Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ўзларини назарда тутиб: «Биздан мерос олинмайди, қолдирган нарсамиз садақадир. Муҳаммаднинг оиласи манави молдан ейди, холос», деганларини билмайсизларми?!» дедим».
Шунда Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг аёллари унинг айтганига тўхталишди».
Бу садақа Алийнинг қўлида бўлиб, Аббосдан устун келиб, унга бермаган эди. Кейин у Ҳасан ибн Алийнинг қўлида, кейин Ҳусайн ибн Алийнинг, кейин Алий ибн Ҳусайн ва Ҳасан ибн Ҳасаннинг қўлида бўлди. Икковлари уни навбат билан тасарруф қилар эдилар. Сўнг у Зайд ибн Ҳасаннинг қўлида бўлди. У ҳақиқатда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг садақалари эди».
1151/8 – بَاب: قَتْلِ كَعْبِ بْنِ الْأَشْرَفِ
1151.8-БОБ.
КАЪБ ИБН АШРАФНИНГ ЎЛДИРИЛИШИ ҲАҚИДА
1575/4037 - عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللهِ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: قَالَ رَسُولُ الله ِ rمَنْ لِكَعْبِ بْنِ الْأَشْرَفِ، فَإِنَّهُ قَدْ آذَى اللهَ وَرَسُولَهُ؟ فَقَامَ مُحَمَّدُ بْنُ مَسْلَمَةَ فَقَالَ: يَا رَسُولَ اللهِ، أَتُحِبُّ أَنْ أَقْتُلَهُ؟ قَالَ: نَعَمْ، قَالَ: فَأْذَنْ لِي أَنْ أَقُولَ شَيْئًا، قَالَ: قُلْ. فَأَتَاهُ مُحَمَّدُ بْنُ مَسْلَمَةَ، فَقَالَ: إِنَّ هَذَا الرَّجُلَ قَدْ سَأَلَنَا صَدَقَةً، وَإِنَّهُ قَدْ عَنَّانَا، وَإِنِّي قَدْ أَتَيْتُكَ أَسْتَسْلِفُكَ، قَالَ: وَأَيْضًا وَاللهِ لَتَمَلُّنَّهُ، قَالَ: إِنَّا قَدِ اتَّبَعْنَاهُ، فَلَا نُحِبُّ أَنْ نَدَعَهُ حَتَّى نَنْظُرَ إِلَى أَيِّ شَيْءٍ يَصِيرُ شَأْنُهُ، وَقَدْ أَرَدْنَا أَنْ تُسْلِفَنَا وَسْقًا أَوْ وَسْقَيْنِ، فَقَالَ: نَعَم، ارْهَنُونِي، قَالُوا: أَيَّ شَيْءٍ تُرِيدُ؟ قَالَ: ارْهَنُونِي نِسَاءَكُمْ، قَالُوا: كَيْفَ نَرْهَنُكَ نِسَاءَنَا وَأَنْتَ أَجْمَلُ الْعَرَبِ؟ قَالَ: فَارْهَنُونِي أَبْنَاءَكُمْ، قَالُوا: كَيْفَ نَرْهَنُكَ أَبْنَاءَنَا، فَيُسَبُّ أَحَدُهُمْ، فَيُقَالُ: رُهِنَ بِوَسْقٍ أَوْ وَسْقَيْنِ؟ هَذَا عَارٌ عَلَيْنَا، وَلَكِنَّا نَرْهَنُكَ الْلَأْمَةَ. فَوَاعَدَهُ أَنْ يَأْتِيَهُ، فَجَاءَهُ لَيْلًا وَمَعَهُ أَبُو نَائِلَةَ، وَهْوَ أَخُو كَعْبٍ مِنَ الرَّضَاعَةِ، فَدَعَاهُمْ إِلَى الْحِصْنِ، فَنَزَلَ إِلَيْهِمْ، فَقَالَتْ لَهُ امْرَأَتُهُ: أَيْنَ تَخْرُجُ هَذِهِ السَّاعَةَ؟ فَقَالَ: إِنَّمَا هُوَ مُحَمَّدُ بْنُ مَسْلَمَةَ وَأَخِي أَبُو نَائِلَةَ، قَالَتْ: أَسْمَعُ صَوْتًا كَأَنَّهُ يَقْطُرُ مِنْهُ الدَّمُ، قَالَ: إِنَّمَا هُوَ أَخِي مُحَمَّدُ بْنُ مَسْلَمَةَ، وَرَضِيعِي أَبُو نَائِلَةَ، إِنَّ الْكَرِيمَ لَوْ دُعِيَ إِلَى طَعْنَةٍ بِلَيْلٍ لَأَجَابَ. قَالَ: وَيُدْخِلُ مُحَمَّدُ بْنُ مَسْلَمَةَ مَعَهُ رَجُلَيْنِ؛ وَفِي رِوَايَةٍ: أبُو عَبْسِ بْنِ جَبْرٍ، وَالـحَارِثُ بْنِ أوْسٍ، وَعَبَّادُ بْنُ بِشْرٍ. فقَالَ: إِذَا مَا جَاءَ فَإِنِّي قَائِلٌ بِشَعَرِهِ فَأَشَمُّهُ، فَإِذَا رَأَيْتُمُونِي اسْتَمْكَنْتُ مِنْ رَأْسِهِ فَدُونَكُمْ فَاضْرِبُوهُ. وَقَالَ مَرَّةً: ثُمَّ أُشِمُّكُمْ، فَنَزَلَ إِلَيْهِمْ مُتَوَشِّحًا وَهْوَ يَنْفَحُ مِنْهُ رِيحُ الطِّيبِ، فَقَالَ: مَا رَأَيْتُ كَالْيَوْمِ رِيحًا، أَيْ أَطْيَبَ، فَقَالَ: عِنْدِي أَعْطَرُ نِسَاءِ الْعَرَبِ وَأَكْمَلُ الْعَرَبِ. فَقَالَ: أَتَأْذَنُ لِي أَنْ أَشَمَّ رَأْسَكَ؟ قَالَ: نَعَمْ، فَشَمَّهُ، ثُمَّ أَشَمَّ أَصْحَابَهُ، ثُمَّ قَالَ: أَتَأْذَنُ لِي؟ قَالَ: نَعَمْ، فَلَمَّا اسْتَمْكَنَ مِنْهُ، قَالَ: دُونَكُمْ، فَقَتَلُوهُ، ثُمَّ أَتَوُا النَّبِيَّ r فَأَخْبَرُوهُ.
.15754037. Бизга Алий ибн Абдуллоҳ сўзлаб берди:
«Бизга Суфён сўзлаб берди: «Амр шундай деди: «Жобир ибн Абдуллоҳ розияллоҳу анҳумонинг шундай деяётганини эшитдим:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Каъб ибн Ашрафга ким бас кела олади? Чунки у Аллоҳга ва Унинг Расулига азият берди!» дедилар. Шунда Муҳаммад ибн Маслама ўрнидан туриб: «Эй Аллоҳнинг Расули! Уни ўлдиришимни хоҳлайсизми?» деди. У зот: «Ҳа», дедилар. У: «Ундай бўлса, (унга) у-бу нарса айтишимга изн беринг», деди. У зот: «Айтавер», дедилар. Муҳаммад ибн Маслама унинг олдига бориб: «Манави одам биздан садақа сўради, ҳақиқатан ҳам у бизни қийнаб юборди. Шунга мен олдингга қарз сўраб келдим», деди. У: «Аллоҳга қасамки, ҳали ундан яна ҳам малолланасизлар», деди. (Муҳаммад ибн Маслама) «Биз унга эргашганмиз, шунинг учун унинг иши(нинг охири) нима бўлишини кўрмагунимизча, уни ташлаб кетишни истамаймиз. Бир ёки икки васақ* қарз бериб туришингни хоҳлаймиз», деди. – Амр бизга бу ҳадисни бир неча марта айтиб берган. Бироқ, «бир ёки икки васақ»ни зикр қилмаган эди [ёки «Шунда мен унга: «Унда «бир ёки икки васақ» бормиди?» дедим. У: «Ўйлайманки, унда «бир ёки икки васақ» бор эди», деди]* – У: «Майли. Менга гаров беринглар», деди. «Нимани истайсан?» дейишди. У: «Менга аёлларингизни гаровга қўйинглар», деди. Улар: «Қандай қилиб аёлларимизни сенга гаровга қўямиз, ахир сен арабларнинг энг чиройлиси бўлсанг?» дейишди. У: «Бўлмаса, менга ўғилларингизни гаровга қўйинглар», деди. «Қандай қилиб сенга ўғилларимизни гаровга қўямиз, кейин бирортаси «Бир-икки васақ нарса учун гаровга қўйилган», деб ҳақорат эшитиб юрсинми?! Бу биз учун ор-ку! Яхшиси сенга «лаъма»ни – Суфён: «Яъни қурол-аслаҳани», деди – гаровга қўямиз», дейишди. Шундай қилиб, унинг олдига қайтиб келишга ваъдалашди. Кейин (Муҳаммад ибн Маслама) кечаси унинг олдига келди. Ёнида Абу Ноила ҳам бор эди, у Каъбнинг эмикдош акаси эди. (Каъб) уларни қалъага чақирди-да, кейин уларнинг олдига тушди. Хотини унга: «Шу пайтда қаерга чиқиб кетяпсан?» деган эди, «Бу Муҳаммад ибн Маслама билан акам Абу Ноила», деди. – Амрдан бошқа (ровий) шундай деб айтган: «Аёли: «Мен шундай овозни эшитяпманки, ундан худди қон томиб тургандек», деди. У: «Бу биродарим Муҳаммад ибн Маслама билан эмикдошим Абу Ноила», деди». – Олийжаноб одам кечаси ўлимга (яъни санчиб ўлдирилишга) чорланса ҳам, албатта жавоб беради», деди. Муҳаммад ибн Маслама ўзи билан икки кишини олиб кирди – Суфёнга: «Амр уларнинг исмини айтганми?» дейишган эди, «Бирининг исмини айтган», деди. Амр: «У ўзи билан икки кишини олиб келди», деган, Амрдан бошқаси: «Абу Абс ибн Жабр, Ҳорис ибн Авс ва Аббод ибн Бишр», деган, Амр: «...ўзи билан икки кишини олиб келди», деган» – ва: «У келиши билан мен унинг сочидан тортиб, ҳидлайман. Бошидан маҳкам тутганимни кўрганингиз заҳоти (қиличларни) олинглар ва зарба беринглар», деди. (Суфён айтади: «Амр) бир сафар «Сўнг сизларга ҳидлатаман» деб айтган». Шу пайт у уларнинг олдига кийимига бурканганча тушиб келди. Ундан хушбўйликнинг ҳиди келиб турар эди. (Муҳаммад ибн Маслама Каъбга) «Бугунгидек ҳидни – яъни ундан хушбўйини – кўрмаганман», деди. – Амрдан бошқаси шундай деган: «У: «Ҳузуримда арабларнинг энг хушбўй, энг баркамол аёли бор-да», деди». – У: «Бошингни ҳидлашимга изн берасанми?» деди. У: «Ҳа», деди. (Муҳаммад ибн Маслама) ўзи ҳидлаб, сўнг шерикларига ҳам ҳидлатди. Сўнгра: «Менга яна изн берасанми?» деди. У: «Ҳа», деди. Шунда уни маҳкам тутиб, «(Қилич) уринглар!!!» деди. Улар уни ўлдиришди. Кейин Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг хузурларига келиб, у зотга хабар беришди».
* Васақ – қадимги ўлчов бирлиги бўлиб, ҳажмда 165 литр, вазнда 130,56 кг га тенг.
* Ушбу икки чизиқ орасидаги гап ровий Суфён ибн Уяйнага тегишли. У ҳадиснинг ўзи нақл қилаётган ривоятлардаги лафзий фарқларини омонат юзасидан айтиб ўтмоқда.
Изоҳ: Каъб ибн Ашраф яҳудийларнинг шоирларидан бўлиб, онаси Бану Назир қабиласига мансуб эди. Бадрда мусулмонлар ғалаба қозонгач, унинг ҳиқду ҳасади ичига сиғмай кетди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламни, мусулмонларни ҳажв қилиб, саҳобия аёллар ҳақида бепарда шеърлар айтишда илғор бўлиб кетди. Бу ҳам етмагандек, Маккага бориб, мушрикларни мусулмонларга қарши қўзғаб, бошқа қабилаларни ҳам бу ишга жалб этишни ваъда қилди ва бунинг учун керакли режаларни тузиб, айрим ишларни амалга ҳам оширди. Ҳолбуки, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам билан тузилган шартномага кўра, у мусулмонлар билан тинч яшаши, уларга қарши бирорта душман билан тил бириктирмаслиги керак эди. Бироқ, у аҳдни бузди. Бир неча бор қилинган огоҳлантиришларга қарамай, масхарабозлигини ҳам, хиёнаткорона душманлигини ҳам тўхтатмади. Аксинча, Мадина ташқарисидаги қалъасига кириб олиб, фаолиятини кундан-кунга кучайтириб борди. Иш жиддийлашиб, Мадина аҳли катта хавф остида қолди. Бу хавфни бартараф этишнинг бирдан-бир йўли – фитначини жисмонан маҳв қилиш бўлиб қолди, бошқа илож қолмади. Шу боис, Каъб ўлдирилгач, келиб норозилик билдирган Бану Назирликлар аҳвол билан танишгач, унинг айбини тан олишди ва шартномани бузмай, уни давом эттиришни сўрашди.
1152/9 باب: قَتْلِ أَبِي رَافِعٍ عَبْدِ اللهِ بْنِ أَبِي الْحُقَيْقِ وَيُقَالُ: سَلَّامُ بْنُ أبِي الـحُقَيْقِ
1152.9-БОБ.
АБУ РОФИЪ АБДУЛЛОҲ ИБН АБУ ҲУҚАЙҚНИНГ ЎЛДИРИЛИШИ ҲАҚИДА
1576/4039 - عَنِ الْبَرَاءِ رضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: بَعَثَ رَسُولُ اللهِ r إِلَى أَبِي رَافِعٍ الْيَهُودِيِّ رِجَالًا مِنَ الْأَنْصَارِ، فَأَمَّرَ عَلَيْهِمْ عَبْدَ اللهِ بْنَ عَتِيكٍ، وَكَانَ أَبُو رَافِعٍ يُؤْذِي رَسُولَ اللهِ r وَيُعِينُ عَلَيْهِ، وَكَانَ فِي حِصْنٍ لَهُ بِأَرْضِ الْحِجَازِ، فَلَمَّا دَنَوْا مِنْهُ، وَقَدْ غَرَبَتِ الشَّمْسُ، وَرَاحَ النَّاسُ بِسَرْحِهِمْ، فَقَالَ عَبْدُ اللهِ لِأَصْحَابِهِ: اجْلِسُوا مَكَانَكُمْ، فَإِنِّي مُنْطَلِقٌ، وَمُتَلَطِّفٌ لِلْبَوَّابِ، لَعَلِّي أَنْ أَدْخُلَ. فَأَقْبَلَ حَتَّى دَنَا مِنَ الْبَابِ، ثُمَّ تَقَنَّعَ بِثَوْبِهِ كَأَنَّهُ يَقْضِي حَاجَةً، وَقَدْ دَخَلَ النَّاسُ، فَهَتَفَ بِهِ الْبَوَّابُ: يَا عَبْدَ اللهِ، إِنْ كُنْتَ تُرِيدُ أَنْ تَدْخُلَ فَادْخُلْ، فَإِنِّي أُرِيدُ أَنْ أُغْلِقَ الْبَابَ، فَدَخَلْتُ فَكَمَنْتُ، فَلَمَّا دَخَلَ النَّاسُ أَغْلَقَ الْبَابَ، ثُمَّ عَلَّقَ الْأَغَالِيقَ عَلَى وَتَدٍ، قَالَ: فَقُمْتُ إِلَى الْأَقَالِيدِ فَأَخَذْتُهَا، فَفَتَحْتُ الْبَابَ، وَكَانَ أَبُو رَافِعٍ يُسْمَرُ عِنْدَهُ، وَكَانَ فِي عَلَالِيَّ لَهُ، فَلَمَّا ذَهَبَ عَنْهُ أَهْلُ سَمَرِهِ صَعِدْتُ إِلَيْهِ، فَجَعَلْتُ كُلَّمَا فَتَحْتُ بَابًا أَغْلَقْتُ عَلَيَّ مِنْ دَاخِلٍ، قُلْتُ: إِنِ الْقَوْمُ نَذِرُوا بِي لَمْ يَخْلُصُوا إِلَيَّ حَتَّى أَقْتُلَهُ، فَانْتَهَيْتُ إِلَيْهِ، فَإِذَا هُوَ فِي بَيْتٍ مُظْلِمٍ وَسْطَ عِيَالِهِ، لَا أَدْرِي أَيْنَ هُوَ مِنَ الْبَيْتِ، فَقُلْتُ: يَا أَبَا رَافِعٍ، قَالَ: مَنْ هَذَا؟ فَأَهْوَيْتُ نَحْوَ الصَّوْتِ فَأَضْرِبُهُ ضَرْبَةً بِالسَّيْفِ وَأَنَا دَهِشٌ، فَمَا أَغْنَيْتُ شَيْئًا، وَصَاحَ، فَخَرَجْتُ مِنَ الْبَيْتِ، فَأَمْكُثُ غَيْرَ بَعِيدٍ، ثُمَّ دَخَلْتُ إِلَيْهِ، فَقُلْتُ: مَا هَذَا الصَّوْتُ يَا أَبَا رَافِعٍ؟ فَقَالَ: لِأُمِّكَ الْوَيْلُ، إِنَّ رَجُلًا فِي الْبَيْتِ ضَرَبَنِي قَبْلُ بِالسَّيْفِ، قَالَ: فَأَضْرِبُهُ ضَرْبَةً أَثْخَنَتْهُ وَلَمْ أَقْتُلْهُ، ثُمَّ وَضَعْتُ ظُبَةَ السَّيْفِ فِي بَطْنِهِ حَتَّى أَخَذَ فِي ظَهْرِهِ، فَعَرَفْتُ أَنِّي قَتَلْتُهُ، فَجَعَلْتُ أَفْتَحُ الْأَبْوَابَ بَابًا بَابًا، حَتَّى انْتَهَيْتُ إِلَى دَرَجَةٍ لَهُ، فَوَضَعْتُ رِجْلِي، وَأَنَا أُرَى أَنِّي قَدِ انْتَهَيْتُ إِلَى الْأَرْضِ، فَوَقَعْتُ فِي لَيْلَةٍ مُقْمِرَةٍ، فَانْكَسَرَتْ سَاقِي فَعَصَبْتُهَا بِعِمَامَةٍ، ثُمَّ انْطَلَقْتُ حَتَّى جَلَسْتُ عَلَى الْبَابِ، فَقُلْتُ: لَا أَخْرُجُ اللَّيْلَةَ، حَتَّى أَعْلَمَ أَقَتَلْتُهُ؟ فَلَمَّا صَاحَ الدِّيكُ قَامَ النَّاعِي عَلَى السُّورِ، فَقَالَ: أَنْعَى أَبَا رَافِعٍ تَاجِرَ أَهْلِ الْحِجَازِ، فَانْطَلَقْتُ إِلَى أَصْحَابِي، فَقُلْتُ: النَّجَاءَ، فَقَدْ قَتَلَ اللهُ أَبَا رَافِعٍ، فَانْتَهَيْتُ إِلَى النَّبِيِّ r فَحَدَّثْتُهُ، فَقَالَ لِي: ابْسُطْ رِجْلَكَ. فَبَسَطْتُ رِجْلِي فَمَسَحَهَا، فَكَأَنَّهَا لَمْ أَشْتَكِهَا قَطُّ.
.15764039. Баро розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ансорийлардан бир неча кишини яҳудий Абу Рофеънинг олдига юбордилар. Уларга Абдуллоҳ ибн Атикни амир этиб тайинладилар. Абу Рофеъ Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга озор етказар, у зотнинг зарарларига (бошқаларга) ёрдам берар эди. У ўзининг Ҳижоз еридаги қалъасида яшар эди. Улар унинг олдига яқинлашишганда қуёш ботиб бўлган, одамлар подаларини қайтариб олиб келишган эди. Абдуллоҳ шерикларига: «Жойингизда ўтириб туринг, мен ўзим бориб, эшикбонга ҳийла қилиб кўраман, шояд, кириб кетсам», деди. Юриб бориб, дарвозага яқин келди-да, сўнг худди қазои ҳожат қилаётгандай, кийимига бурканиб олди. Одамлар кириб кетишди. Шунда эшикбон унга: «Эй Аллоҳнинг бандаси! Кирмоқчи бўлсанг, кир, дарвозани ёпмоқчиман», деди.
(Абдуллоҳ айтади) «Мен кирибоқ, яшириниб олдим. Одамлар кириб бўлгач, у дарвозани ёпди-да, лўкидонни қозиққа илиб қўйди. Мен туриб, калитлар томон бордим-да, уларни олиб, дарвозани очдим. Одатда кечки пайт Абу Рофеънинг ҳузурида суҳбатлашиб ўтиришар эди. У болохонасида экан. Суҳбатдошлари кетгач, унинг олдига чиқдим. Ҳар эшикни очганимда, ортимдан (ичкаридан) қулфлаб олар эдим. (Ичимда) «Одамлар мени сезиб қолишса, уни ўлдиргунимча менга ета олишмайди», дер эдим. Унинг олдига етиб бордим. Қарасам, у қоп-қоронғи уйда, аҳли-оиласининг орасида экан. У уйнинг қаерида эканини била олмасдим. Шунда мен: «Эй Абу Рофеъ!» дедим. У: «Ким бу?» деди. Овоз томонга бурилиб, унга қилич урдим. Ўзим ҳам даҳшатга тушиб, ҳеч нарса қила олмай қолдим. У қичқириб юборди. Мен дарҳол уйдан чиқиб кетдим. Сал нари бориб, бироз турдим-да, сўнг унинг олдига қайтиб кириб: «Бу нима овоз, эй Абу Рофеъ?» дедим. У: «Онанг бўзлаб қолсин! Уйда биров бор, бироз олдин менга қилич урди», деди. Унга яна зарба берган эдим, жароҳатланди, бироқ ўлмади. Сўнг қилични қорнига санчган эдим, учи белига борди. Шунда уни ўлдирганимни аниқ билдим. Сўнг эшикларни бирма-бир очиб бориб, шотига етиб келдим. Ерга етдим деб ўйлаб, оёғимни қўйган эдим, ойдин кечада йиқилиб тушиб, болдирим синди. Уни саллам билан боғлаб олдим-да, йўлга тушиб, дарвозанинг олдига бориб ўтирдим ва ўзимча: «Уни ўлдирганимни аниқ билмагунимча, бу кеча (бу ердан) чиқмайман», дедим. Ниҳоят, хўроз қичқиргач, ўлим жарчиси девор устида туриб: «Ҳижоз аҳлининг савдогари Абу Рофеънинг ўлимини эълон қиламан!» деб жар солди. Шунда шерикларимнинг олдига бориб, «Қочиб қолинглар! Аллоҳ Абу Рофеъни ўлдирибди!» дедим. Кейин Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига етиб бориб, у зотга (бўлган воқеани) айтиб бердим. Шунда у зот: «Оёғингни узат», дедилар. Мен оёғимни узатдим. У зот уни силаб қўйдилар. Оёғим умуман оғримагандек бўлиб қолди».
1153/10 – بَاب: غَزْوَةِ أُحُدٍ
1153.10-БОБ.
УҲУД ҒАЗОТИ ҳақида
1577/4046 - عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللهِ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: قَالَ رَجُلٌ لِلنَّبِيِّ r يَوْمَ أُحُدٍ: أَرَأَيْتَ إِنْ قُتِلْتُ، فَأَيْنَ أَنَا؟ قَالَ: فِي الْجَنَّةِ. فَأَلْقَى تَـمَرَاتٍ فِي يَدِهِ، ثُمَّ قَاتَلَ حَتَّى قُتِلَ.
.15774046. Жобир ибн Абдуллоҳ розияллоҳу анҳумо айтади:
«Уҳуд куни бир киши Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга: «Айтинг-чи, ўлдирилсам, қаерда бўламан?» деди. У зот: «Жаннатда», дедилар. Шунда у қўлидаги хурмоларни ташлаб юбориб, жанг қилди ва ўлдирилди».
1154/11 – بَاب: (إِذْ هَمَّتْ طَائِفَتَانِ مِنْكُمْ أَنْ تَفْشَلَا وَاللَّهُ وَلِيُّهُمَا) [آل عمران: 122]
1154.11-БОБ.
«Сизлардан икки тоифа қўрқиб чекинмоқчи бўлганини эсла! Аллоҳ уларнинг валийсидир. Мўминлар фақат Аллоҳнинг Ўзига таваккул қилсинлар»
1578/4054 - عَنْ سَعْدِ بْنِ أَبِي وَقَّاصٍ t قَالَ: رَأَيْتُ رَسُولَ اللهِ r يَوْمَ أُحُدٍ، وَمَعَهُ رَجُلَانِ يُقَاتِلَانِ عَنْهُ، عَلَيْهِمَا ثِيَابٌ بِيضٌ، كَأَشَدِّ الْقِتَالِ، مَا رَأَيْتُهُمَا قَبْلُ وَلَا بَعْدُ.
.15784054. Саъд ибн Абу Ваққос розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Уҳуд куни Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламни кўрдим. Ёнларида икки киши у зотни ҳимоя қилиб жон-жаҳди билан жанг қилар эди. Икковининг эгнида оппоқ либос бор эди. Уларни олдин ҳам, кейин ҳам кўрмадим».
1579/4055 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: نَثَلَ لِي رَسُول الله r كِنَانَتَهُ يَوْمَ أُحُدٍ، فَقَالَ: ارْمِ فِدَاكَ أَبِي وَأُمِّي.
.15794055. Саъд ибн Абу Ваққос розияллоҳу анҳу айтади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам Уҳуд куни ўқдонларидан менга ўқ олиб бераётиб, «От! Ота-онам сенга фидо бўлсин!» дедилар.
1155/12 – بَاب: (يْسَ لَكَ مِنَ الْأَمْرِ شَيْءٌ أَوْ يَتُوبَ عَلَيْهِمْ أَوْ يُعَذِّبَهُمْ فَإِنَّهُمْ ظَالِمُونَ) [آل عمران:]
1155.12-БОБ.
«БУ ИШДА СЕНИНГ ҲЕЧ ҚАНДАЙ ДАХЛИНГ ЙЎҚ!
ЁКИ УЛАРНИНГ ТАВБАСИНИ ҚАБУЛ ҚИЛАДИ,
ЁКИ АЗОБЛАЙДИ. БАС, УЛАР ЗОЛИМЛАРДИР»*
1580/4069 – عَنْ أنَسٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: شُجَّ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم يَوم أُحُدٍ، فَقَالَ: كَيْفَ يُفْلِحُ قَوْمٌ شَجُّوا نَبِيَّهُمْ، فَنَزَلَتْ: (لَيْسَ لَكَ مِنَ الْأَمْرِ شَيْءٌ) [آل عمران: 128.
1581/4069 –عَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ الله عَنْهُمَا، أَنَّهُ سَمِعَ رَسُولَ اللهِ r إِذَا رَفَعَ رَأْسَهُ مِنَ الرُّكُوعِ مِنَ الرَّكْعَةِ الْآخِرَةِ مِنَ الْفَجْرِ يَقُولُ: اللَّهُمَّ الْعَنْ فُلَانًا وَفُلَانًا وَفُلَانًا بَعْدَ مَا يَقُولُ: سَمِعَ اللهُ لِمَنْ حَمِدَهُ، رَبَّنَا وَلَكَ الْحَمْدُ، فَأَنْزَلَ اللهُ: (لَيْسَ لَكَ مِنَ الْأَمْرِ شَيْءٌ) إلَى قَوْلِهِ (فَإِنَّهُمْ ظَالِمُونَ).
.15804069. Зуҳрийдан ривоят қилинади:
«Солим отасидан ривоят қилиб, менга сўзлаб бердики, у Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг бомдод намозининг иккинчи ракатида рукуъдан бош кўтариб, «Самиъаллоҳу лиман ҳамидаҳ! Роббанаа ва лакалҳамд»ни айтганларидан сўнг: «Аллоҳим! Фалончи, фалончи ва фалончини лаънатлагин!» деяётганларини эшитган экан. Ўшанда Аллоҳ: «Бу ишда сенинг ҳеч қандай дахлинг йўқ!»дан «Бас, улар золимлардир»гача нозил қилди».
1156/13 – باب: قَتْلِ حَمْزَة بْنِ عَبْدِ الـمُطَّلِبِ رَضِيَ الله عَنْهُ
1156.13-БОБ.
Ҳамза розияллоҳу анҳунинг ўлдирилиши ҳақида
1582/4072 - عَنْ عُبَيْدِ اللهِ بْنِ عَدِيِّ بْنِ الْخِيَارِ أنَّهُ قَالَ لِوَحْشِيٍّ: ألا تُخْبِرُنَا بِقَتْلِ حَمْزَةَ؟ قَالَ: نَعَمْ، إِنَّ حَمْزَةَ قَتَلَ طُعَيْمَةَ بْنَ عَدِيِّ بْنِ الْخِيَارِ بِبَدْرٍ، فَقَالَ لِي مَوْلَايَ جُبَيْرُ بْنُ مُطْعِمٍ: إِنْ قَتَلْتَ حَمْزَةَ بِعَمِّي فَأَنْتَ حُرٌّ، قَالَ: فَلَمَّا أَنْ خَرَجَ النَّاسُ عَامَ عَيْنَيْنِ - وَعَيْنَيْنِ جَبَلٌ بِحِيَالِ أُحُدٍ، بَيْنَهُ وَبَيْنَهُ وَادٍ - خَرَجْتُ مَعَ النَّاسِ إِلَى الْقِتَالِ، فَلَمَّا اصْطَفُّوا لِلْقِتَالِ، خَرَجَ سِبَاعٌ فَقَالَ: هَلْ مِنْ مُبَارِزٍ؟ قَالَ: فَخَرَجَ إِلَيْهِ حَمْزَةُ بْنُ عَبْدِ الْمُطَّلِبِ، فَقَالَ: يَا سِبَاعُ، يَا ابْنَ أُمِّ أَنـْمَارٍ مُقَطِّعَةِ الْبُظُورِ، أَتُحَادُّ اللهَ وَرَسُولَهُ r؟ قَالَ: ثُمَّ شَدَّ عَلَيْهِ، فَكَانَ كَأَمْسِ الذَّاهِبِ، قَالَ: وَكَمَنْتُ لِحَمْزَةَ تَحْتَ صَخْرَةٍ، فَلَمَّا دَنَا مِنِّي رَمَيْتُهُ بِحَرْبَتِي، فَأَضَعُهَا فِي ثُنَّتِهِ حَتَّى خَرَجَتْ مِنْ بَيْنِ وَرِكَيْهِ، قَالَ: فَكَانَ ذَاكَ الْعَهْدَ بِهِ، فَلَمَّا رَجَعَ النَّاسُ رَجَعْتُ مَعَهُمْ، فَأَقَمْتُ بِمَكَّةَ حَتَّى فَشَا فِيهَا الْإِسْلَامُ، ثُمَّ خَرَجْتُ إِلَى الطَّائِفِ، فَأَرْسَلُوا إِلَى رَسُولِ اللهِ r رَسُولًا، فَقِيلَ لِي: إِنَّهُ لَا يَهِيجُ الرُّسُلَ، قَالَ: فَخَرَجْتُ مَعَهُمْ حَتَّى قَدِمْتُ عَلَى رَسُولِ اللهِ r، فَلَمَّا رَآنِي قَالَ: آنْتَ وَحْشِيٌّ؟ قُلْتُ: نَعَمْ، قَالَ: أَنْتَ قَتَلْتَ حَمْزَةَ؟ قُلْتُ: قَدْ كَانَ مِنَ الْأَمْرِ مَا بَلَغَكَ، قَالَ: فَهَلْ تَسْتَطِيعُ أَنْ تُغَيِّبَ وَجْهَكَ عَنِّي؟ قَالَ: فَخَرَجْتُ، فَلَمَّا قُبِضَ رَسُولُ اللهِ r فَخَرَجَ مُسَيْلِمَةُ الْكَذَّابُ، قُلْتُ: لَأَخْرُجَنَّ إِلَى مُسَيْلِمَةَ، لَعَلِّي أَقْتُلُهُ فَأُكَافِئَ بِهِ حَمْزَةَ، قَالَ: فَخَرَجْتُ مَعَ النَّاسِ، فَكَانَ مِنْ أَمْرِهِ مَا كَانَ، قَالَ: فَإِذَا رَجُلٌ قَائِمٌ فِي ثَلْمَةِ جِدَارٍ كَأَنَّهُ جَمَلٌ أَوْرَقُ، ثَائِرُ الرَّأْسِ، قَالَ: فَرَمَيْتُهُ بِحَرْبَتِي، فَأَضَعُهَا بَيْنَ ثَدْيَيْهِ حَتَّى خَرَجَتْ مِنْ بَيْنِ كَتِفَيْهِ، قَالَ: وَوَثَبَ إِلَيْهِ رَجُلٌ مِنَ الْأَنْصَارِ فَضَرَبَهُ بِالسَّيْفِ عَلَى هَامَتِهِ.
.15824072. Жаъфар ибн Амр ибн Умайя Замрийдан ривоят қилинади:
«Убайдуллоҳ ибн Адий ибн Хиёр билан бирга йўлга чиқдим. Ҳимсга* етганимизда Убайдуллоҳ менга: «Ваҳший билан учрашишни истайсанми? Ундан Ҳамзанинг ўлдирилиши ҳақида сўраймиз», деди. «Ҳа», дедим. Ваҳший Ҳимсда яшар экан. У ҳақда сўраб-суриштирган эдик, бизга: «У анави ерда, қасрининг соясида, ёғмешдек бўлиб ўтирибди», дейишди. Келиб, унинг ёнида бироз турдик-да, салом бердик. У алик олди. Убайдуллоҳ салласи билан юз-кўзини ўраб олган эди. Ваҳший унинг кўзи ва оёғинигина кўра оларди. Убайдуллоҳ: «Эй Ваҳший, мени танияпсанми?» деди. У унга бир назар ташлаб, «Аллоҳга қасамки, йўқ. Лекин шуни биламанки, Адий ибн Хиёр Умму Қитол бинт Абу Ийс деган бир аёлга уйланган эди. У Маккада унга бир ўғил туғиб берган. Мен ўша болани кўтариб, унинг онаси билан бирга унга эмизувчи қидирганман, кейин унга (эмизувчи онага) топширганман. Ўшанда худди сенинг оёғингни кўргандекман ҳамон кўз ўнгимда», деди. Убайдуллоҳ юзини очди. Кейин: «Бизга Ҳамзанинг ўлдирилишини айтиб бермайсанми?» деди. У деди: «Майли. Ҳамза Бадрда Туъайма ибн Адий ибн Хиёрни ўлдирган эди. Хожам Жубайр ибн Мутъим менга: «Агар амакимнинг эвазига Ҳамзани ўлдирсанг, озодсан», деди. Одамлар Айнайн йили ‒ Айнайн Уҳуд тоғининг рўпарасидаги тоғ бўлиб, бу икковининг орасида водий бор ‒ жангга чиқишганда мен ҳам одамлар билан бирга чиқдим. Улар жангга саф тортган пайт Сибоъ чиқиб: «Яккама-якка чиқадиганлар борми?» деди. Унга Ҳамза ибн Абдулмутталиб чиқди-да: «Эй Сибоъ! Эй бўртиқкесар Умму Анморнинг ўғли! Сен ҳали Аллоҳ ва Унинг Расулига қарши чиқмоқчимисан?!» деди. Сўнг қаттиқ ҳамла қилган эди, у жойида ўлди. Мен Ҳамза(га найза отиш) учун бир харсанг тагига яшириндим. Яқинлашганда унга найзамни отган эдим, қовуғидан кириб, икки тосининг орасидан чиқди. Мана шу Ҳамзанинг ажали бўлди. Одамлар қайтгач, мен ҳам улар билан қайтдим. Маккада Ислом ёйилгунича шу ерда турдим. Кейин Тоифга чиқиб кетдим. Улар Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга элчи юборишди. Менга: «У зот элчиларни ташвишга солмайдилар», дейишди. Мен ҳам улар билан йўлга чиқиб, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига етиб келдим. Мени кўрганларида: «Ваҳший сенмисан?» дедилар. «Ҳа», дедим. «Ҳамзани сен ўлдирганмисан?» дедилар. «Сизга етиб келган иш бўлган», дедим. «Менга кўринмай юра оласанми?» дедилар. Мен чиқиб кетдим. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам вафот этиб, Каззоб Мусайлима чиқди. «Мусайлима томонга албатта бораман. Шояд уни ўлдирсам-у, бу билан Ҳамзани (ўлдирганимни) ювсам», дедим-да, одамлар билан бирга йўлга чиқдим. Унинг иши бўлганича бўлди. Қарасам, деворнинг ёриғида бир одам турибди. Сочлари тўзиган, худди кулранг туяга ўхшар эди. Унга найзамни отиб, икки кўкрагининг ўртасига санчиб қўйган эдим, икки курагининг орасидан тешиб чиқди. Бир ансорий у томонга сакради-да, бошининг қоқ тепасига қилич солди».
Абдуллоҳ ибн Умар розияллоҳу анҳумо айтади: «Ўшанда бир чўри бир уйнинг тепасида туриб: «Войдод, қора қул мўминларнинг амирини ўлдириб қўйди!» деган».
1157/14 – باب: مَا أَصَابَ النَّبِيَّ r مِنَ الْجِرَاحِ يَوْمَ أُحُدٍ
1157.14-БОБ.
УҲУД КУНИ НАБИЙ СОЛЛАЛЛОҲУ АЛАЙҲИ ВАСАЛЛАМГа етГАН жароҳат ҲАҚИДА
1583/4073 – عَنْ أبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ r: اشْتَدَّ غَضَبُ اللهِ عَلَى قَوْمٍ فَعَلُوا بِنَبِيِّهِ - يُشِيرُ إِلَى رَبَاعِيَتِهِ - اشْتَدَّ غَضَبُ اللهِ عَلَى رَجُلٍ يَقْتُلُهُ رَسُولُ اللهِ r فِي سَبِيلِ اللهِ.
.15834073. Абу Ҳурайра розияллоху анҳу айтади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам иккиламчи тишларига* ишора қилиб: «Аллоҳнинг Набийсига шундай қилган қавмга нисбатан У Зотнинг ғазаби қаттиқ бўлди. Расулуллоҳ – соллаллоҳу алайҳи васаллам – Аллоҳ йўлида ўлдирган кишига ҳам Аллоҳнинг ғазаби қаттиқ бўлди», дедилар».
* Иккиламчи тиш (матнда «рубоъиййа») – тепа ва пастки жағларда курак тишларнинг ёнида жойлашган тишлар. Улар тиббиётда тепа ва пастдаги II тишлар дейилади. Уҳуд жангида Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг пастки иккиламчи тишлари шикастланган ва пастки лаблари жароҳат олган эди.
1158/15 باب: (الَّذِينَ اسْتَجَابُوا لِلَّهِ وَالرَّسُول) [آل عمران: 172].
1158.15-БОБ.
«Аллоҳ ва Расулнинг чақириғига жавоб берганлар»* ҲАҚИДА
1584/4077 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا قَالَتْ: لَمَّا أصَابَ رَسُولُ الله صلى الله عليه وسلم مَا أَصَابَ يَوْمَ أُحُدٍ، وَانْصَرَفَ عَنْهُ الْمُشْرِكُونَ، خَافَ أَنْ يَرْجِعُوا، قَالَ: مَنْ يَذْهَبُ فِي إِثْرِهِمْ؟ فَانْتَدَبَ مِنْهُمْ سَبْعُونَ رَجُلًا، قَالَ: كَانَ فِيهِمْ أَبُو بَكْرٍ وَالزُّبَيْرُ رَضِيَ الله عَنْهُمَا.
.15844077. Ҳишом отасидан ривоят қилади:
«Оиша розияллоҳу анҳо «Улар жароҳат етгандан кейин ҳам Аллоҳ ва Расулнинг чақириғига жавоб берганлардир. Улардан яхшилик ва тақво қилганларига буюк ажр бордир»* ояти ҳақида Урвага шундай деди: «Эй жияним! Отанг Зубайр ва Абу Бакр ҳам ўшалардан эди. Уҳуд куни Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга етган мусибат етиб, мушриклар кетгач, у зот уларнинг қайтиб келишидан хавфсираб, «Уларнинг изидан ким боради?» дедилар. Шунда улардан (мусулмонлардан) етмиш киши жавоб қилди. Уларнинг ичида Абу Бакр ва Зубайр ҳам бор эди».
1159/16 باب: غَزْوَةِ الْخَنْدَقِ وَهْيَ الْأَحْزَابُ
1159.16-БОБ.
Хандақ ғазоти. у «аҳзоб»дир
Изоҳ: Хандақ – душманнинг йўлини тўсиш учун қазиладиган узун чуқур. «Аҳзоб» эса гуруҳлар дегани. Бану Назир хиёнат қилгани сабабли сургун қилингач, уларнинг мусулмонларга бўлган ҳиқду адоватлари янада ортиб кетди. Араб мушрикларини гиж-гижлаб, Ислом ва мусулмонларни бир йўла ер юзидан супуриб ташлашга ундашди ва керакли режаларни тақдим қилишди. Натижада араб қабилалари ўзаро тил бириктириб, Мадинадаги мусулмонларга қарши уруш эълон қилишди. Мақсадлари уларни бутунлай қириб ташлаш эди. Улар тўплаган ўн минг кишилик қўшин турли гуруҳлардан, қабилалардан (яъни ҳизблардан) ташкил топган эди. Шунинг учун бу урушнинг бир номи Аҳзобдир. Ўша пайтларда Мадинадаги жами аҳолининг адади ўн мингга етмас эди. Бу каби кўп сонли душманга қарши уруш қилишнинг имкони йўқ эди. Шунинг учун Салмон розияллоҳу анҳунинг маслаҳати билан мусулмонлар Мадина ташқарисига, душман йўлига хандақ қазишади. Бу урушнинг «Хандақ ғазоти» деб аталиши шундандир. Хандақ шаҳарнинг шимол тарафига қазилган бўлиб, унинг узунлиги 3 км, кенглиги 7-10 метр, чуқурлиги 3-5 метр бўлган. Араблар жангнинг турли усулларини яхши билишса-да, бу каби қаршиликка дуч келишмаган эди. Улар хандақдан ўтиша олишмайди, шунинг учун бу жангда деярли қурбонлар бўлмайди (мусулмонлардан олти киши, мушриклардан уч киши ҳалок бўлган). Бир ойлик қамалдан сўнг Аллоҳнинг нусрати билан мушриклар ноумид бўлиб, ортларига қайтадилар. Бироқ, кўпчилик тарихчиларнинг сўзига кўра, Хандақ ғазоти бешинчи ҳижрий сананинг шаввол ойида бўлиб ўтган.
1585/4101 – عَنْ جَابِرٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: إِنَّا يَوْمَ الْخَنْدَقِ نَحْفِرُ، فَعَرَضَتْ كُدْيَةٌ شَدِيدَةٌ، فَجَاءُوا النَّبِيَّ r فَقَالُوا: هَذِهِ كُدْيَةٌ عَرَضَتْ فِي الْخَنْدَقِ، فَقَالَ: أَنَا نَازِلٌ. ثُمَّ قَامَ وَبَطْنُهُ مَعْصُوبٌ بِحَجَرٍ، وَلَبِثْنَا ثَلَاثَةَ أَيَّامٍ لَا نَذُوقُ ذَوَاقًا، فَأَخَذَ النَّبِيُّ r الْمِعْوَلَ فَضَرَبَ، فَعَادَ كَثِيبًا أَهْيَلَ.
.15854101. Абдулвоҳид ибн Айман отасидан ривоят қилади:
«Мен Жобир розияллоҳу анҳунинг олдига келган эдим, у бундай деди:
«Биз Хандақ куни чуқур қазиётган эдик, қаттиқ ер чиқиб қолди. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг олдиларига келиб: «Хандақда мана бундай қаттиқ ер чиқиб қолди», дейишди. У зот: «Мен ўзим тушаман», дедилар-да, ўринларидан турдилар. Қоринларига тош боғланган эди. Уч кундан бери туз тотмаган эдик. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам чўкични олиб, бир зарб урдилар.
1586/4109 - عَنْ سُلَيْمَانَ بْنِ صُرَدٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ النَّبِيُّ r يَوْمَ الْأَحْزَابِ: نَغْزُوهُمْ وَلَا يَغْزُونَنَا.
.15864109. Сулаймон ибн Сураддан ривоят қилинади:
«Аҳзоб куни Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «(Энди) биз уларга ғазот қиламиз, улар бизга ғазот қилишмайди»,* дедилар».
Изоҳ: Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам мусулмонларнинг энг катта душмани бўлган Қурайш кофирларининг Аҳзоб уруши уларнинг охирги уриниши эканини, бундан кейин улар мусулмонларга қайта уруш очмаслигини, балки Аллоҳ мусулмонларга фатҳу нусрат ваъда қилганини башорат қилганлар ва шундай бўлган ҳам.
1587/4114 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ t: أَنَّ رَسُولَ اللهِ r كَانَ يَقُولُ: لَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ وَحْدَهُ، أَعَزَّ جُنْدَهُ، وَنَصَرَ عَبْدَهُ، وَغَلَبَ الْأَحْزَابَ وَحْدَهُ، فَلَا شَيْءَ بَعْدَهُ.
.15874114. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ёлғиз Аллоҳдан ўзга илоҳ йўқ! У Ўз лашкарини ғолиб қилди, бандасига нусрат берди, гуруҳларни ёлғиз Ўзи мағлуб қилди. Ундан кейин ҳеч нарса йўқ», дер эдилар».
1160/17 – بَاب: مَرْجَعِ النَّبِيِّ r مِنَ الْأَحْزَابِ
وَمَخْرَجِهِ إِلَى بَنِي قُرَيْظَةَ
1160.17-БОБ.
Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг аҳзобдан қайтганлари ва у зотнинг бану қурайзага чиқиб, уларни қамал қилганлари ҳақида
Изоҳ: Бану Қурайза ўша даврда Мадинанинг жанубида истиқомат қилган яҳудий қабилаларидан биридир. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Мадинага келганларида улар билан ҳам битим тузган эдилар. Унга кўра, икки томон бир-бири билан тинч-тотув яшашга, уруш қилмасликка, душманга ёрдам бермасликка келишган эди. Бану Қурайза Аҳзоб урушида мушрикларнинг куч-қувватига алданиб, аҳдни бузади ва шаҳарга хандақ сабабли кира олмай турган душманга орқа тарафдан эшик очиб беришни ваъда қилади. Аллоҳнинг ёрдами билан мушриклар ноумид қайтгач, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам хиёнатга жавобан Бану Қурайза томон юриш қиладилар. Бу ҳақда сийрат китобларида батафсил маълумотлар бор.
1588/4121 – عَنْ أبِي سَعِيدٍ الْخُدْرِيَّ t قَالَ: نَزَلَ أَهْلُ قُرَيْظَةَ عَلَى حُكْمِ سَعْدِ بْنِ مُعَاذٍ، فَأَرْسَلَ النَّبِيُّ r إِلَى سَعْدٍ، فَأَتَى عَلَى حِمَارٍ، فَلَمَّا دَنَا مِنَ الْمَسْجِدِ قَالَ لِلْأَنْصَارِ: قُومُوا إِلَى سَيِّدِكُمْ [ أَوْ خَيْرِكُمْ]. فَقَالَ: هَؤُلَاءِ نَزَلُوا عَلَى حُكْمِكَ، فَقَالَ: تَقْتُلُ مُقَاتِلَتَهُمْ، وَتَسْبِي ذَرَارِيَّهُمْ، قَالَ: قَضَيْتَ بِحُكْمِ اللهِ عَزَّ وَجَلَّ، وَرُبَّـمَا قَالَ: بِحُكْمِ الْمَلِكِ.
.15884121. Абу Саъид Худрий розияллоҳу анҳу айтади:
«Бану Қурайза Саъд ибн Муъознинг ҳукм қилишига кўнди. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Саъдга одам юбордилар. У эшак миниб келди. Масжидга яқинлашганида у зот ансорларга: «Туринглар, саййидингизга [ёки яхшингизга] пешвоз чиқинглар!» дедилар. Сўнг (унга) «Манавилар сенинг ҳукм чиқаришингга кўнишди», дедилар. Шунда у: «Уларнинг жангчиларини ўлдирасиз, бола-чақаларини асир оласиз», деди. У зот: «Аллоҳнинг ҳукми билан ҳукм чиқардинг», дедилар».
Гоҳида: «Маликнинг ҳукми билан», деб айтган.*
Изоҳ: Саъд ибн Муъоз розияллоҳу анҳу Мадинадаги Авс қабиласининг раҳбари бўлган. Авс қабиласи Бану Қурайза яҳудийлари билан аввалдан яхши муносабатда эди. Шунинг учун Набий алайҳиссалом Бану Қурайзани хиёнати учун жазоламоқчи бўлганларида улар Саъд розияллоҳу анҳунинг ҳакам бўлишини талаб қилиб, «У киши нима ҳукм қилса, шунга розимиз», дейишган. Саъд розияллоҳу анҳу уларнинг устидан ўзларининг динларига кўра, яъни Тавротга кўра ҳукм чиқарган.
* Бу ибора ровийлардан бирига тегишли бўлиб, у ўз устозининг гоҳида шундай деб ҳам ривоят қилганини айтмоқда. Бу ерда «Малик» деганда Аллоҳ таоло, яъни ҳақиқий мутлақ Подшоҳ назарда тутилган.
1161/18 – باب: غَزْوَةِ ذَاتِ الرِّقَاعِ
1161.18-БОБ.
ЗотурриқоЪ* ғазоти ҳақида
* Зотурриқоъ ғазоти ҳижрий 4-йили бўлган. Мазкур қабилаларнинг мусулмонларга қарши куч тўплаётгани ҳақида хабар келиши билан Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам 400 дан зиёд кишилик қўшинни олиб, Ғатафон қабиласига тегишли Нахл деган жойга келиб тушадилар. Бундан хабар топган душманлар қочиб, тоғларга чиқиб кетишади ва мусулмонлар жанг қилмай, Мадинага қайтишади. Бу юришдан мақсад душман хавфини бартараф этиш ва уларнинг қалбига қўрқув солиш бўлган.
1589/4125 - عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللهِ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا: أَنَّ النَّبِيَّ r صَلَّى بِأَصْحَابِهِ فِي الْخَوْفِ فِي غَزْوَةِ السَّابِعَةِ، غَزْوَةِ ذَاتِ الرِّقَاعِ.
.15894125. Жобир ибн Абдуллоҳ розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам саҳобалари билан бирга еттинчи ғазотда – Зотурриқоъ ғазотида хавф намозини ўқидилар».
Ибн Аббос розияллоҳу анҳумо: «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам Зуқарадда* хавф намози ўқидилар», деган.
1590/4128 - عَنْ أَبِي مُوسَى t قَالَ: خَرَجْنَا مَعَ النَّبِيِّ r فِي غَزَاةٍ وَنَحْنُ سِتَّةُ نَفَر،ٍ بَيْنَنَا بَعِيرٌ نَعْتَقِبُهُ، فَنَقِبَتْ أَقْدَامُنَا، وَنَقِبَتْ قَدَمَايَ وَسَقَطَتْ أَظْفَارِي، وَكُنَّا نَلُفُّ عَلَى أَرْجُلِنَا الْخِرَقَ، فَسُمِّيَتْ غَزْوَةَ ذَاتِ الرِّقَاعِ، لِمَا كُنَّا نَعْصِبُ مِنَ الْخِرَقِ عَلَى أَرْجُلِنَا.
.15904128. Абу Бурдадан ривоят қилинади:
«Абу Мусо розияллоҳу анҳу шундай деди: «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам билан бирга бир ғазотга чиқдик. Биз олти нафар эдик. Битта туямиз бор бўлиб, уни навбатма-навбат минар эдик. Оёқларимиз ёрилиб кетди. Менинг ҳам оёқларим ёрилиб, тирноқларим кўчиб кетди. Оёқларимизга латталарни ўраб олар эдик. Оёқларимизга латталарни боғлаб олганимиз учун Зотурриқоъ ғазоти деб номланди».
Изоҳ: «Риқоъ» сўзининг бирлиги «руқъа» бўлиб, парча, қийқим деган маънони билдиради. «Зотурриқоъ ғазоти» дегани латта парчалари ишлатилган ғазот демакдир. Бу ғазот бешинчи ҳижрий санада бўлган. Бу ғазотнинг номланиши ҳақида бошқача қарашлар ҳам бор, бироқ ушбу ҳадисдаги гап машҳур ҳисобланади.
1591/4129 - عَنْ سَهْلِ بْنِ أبِي حَثْمَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ، وَكَانَ مِـمَّنْ شَهِدَ مَعَ رَسُولَ اللهِ r يَوْمَ ذَاتِ الرِّقَاعِ وَصَلَّى صَلَاةَ الْخَوْفِ: أَنَّ طَائِفَةً صَفَّتْ مَعَهُ وَطَائِفَةٌ وُجَاهَ الْعَدُوِّ، فَصَلَّى بِالَّتِي مَعَهُ رَكْعَةً، ثُمَّ ثَبَتَ قَائِمًا، وَأَتَـمُّوا لِأَنْفُسِهِمْ ثُمَّ انْصَرَفُوا فَصَفُّوا وُجَاهَ الْعَدُوِّ، وَجَاءَتِ الطَّائِفَةُ الْأُخْرَى فَصَلَّى بِهِمِ الرَّكْعَةَ الَّتِي بَقِيَتْ مِنْ صَلَاتِهِ ثُمَّ ثَبَتَ جَالِسًا، وَأَتَمُّوا لِأَنْفُسِهِمْ، ثُمَّ سَلَّمَ بِهِمْ.
.15914129. Солиҳ ибн Хаввот Зотурриқоъ куни Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг хавф намози ўқиганларини кўрган кишидан ривоят қилади:
«Бир тоифа кишилар у зот билан бирга саф тортишди, бошқа бир тоифа эса душман қаршисида эди. У зот ўзлари билан бирга бўлган (тоифа) билан бир ракат ўқидилар, сўнг қиёмда туриб турдилар. Одамлар (қолган намозни) ўзлари тугатишди-да, кейин бориб, душман қаршисида саф тортишди. Шунда иккинчи тоифа келди. У зот намозларидан қолган ракатни улар билан ўқидилар. Сўнг ўтириб турдилар, улар ўзлари тугатиб олишди. Сўнг у зот шулар билан бирга салом бердилар».
1592/4135 - عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللهِ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا أَنَّهُ غَزَا مَعَ رَسُولِ اللهِ r قِبَلَ نَجْدٍ، فَلَمَّا قَفَلَ رَسُولُ اللهِ r قَفَلَ مَعَهُ، فَأَدْرَكَتْهُمُ الْقَائِلَةُ فِي وَادٍ كَثِيرِ الْعِضَاهِ، فَنَزَلَ رَسُولُ اللهِ r، وَتَفَرَّقَ النَّاسُ فِي الْعِضَاهِ يَسْتَظِلُّونَ بِالشَّجَرِ وَنَزَلَ رَسُولُ اللهِ r تَحْتَ سَمُرَةٍ فَعَلَّقَ بِهَا سَيْفَهُ. قَالَ جَابِرٌ: فَنِمْنَا نَوْمَةً، ثُمَّ إِذَا رَسُولُ اللهِ r يَدْعُونَا فَجِئْنَاهُ، فَإِذَا عِنْدَهُ أَعْرَابِيٌّ جَالِسٌ، فَقَالَ رَسُولُ اللهِ r:إِنَّ هَذَا اخْتَرَطَ سَيْفِي وَأَنَا نَائِمٌ، فَاسْتَيْقَظْتُ وَهْوَ فِي يَدِهِ صَلْتًا، فَقَالَ لِي: مَنْ يَمْنَعُكَ مِنِّي؟ قُلْتُ: اللهُ، فَهَا هُوَ ذَا جَالِسٌ، ثُمَّ لَمْ يُعَاقِبْهُ رَسُولُ اللهِ r .
.15924135. Синон ибн Абу Синон Дуалийдан ривоят қилинади:
«Жобир ибн Абдуллоҳ розияллоҳу анҳумо хабар қилдики, у Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам билан бирга Нажд тарафга ғазотга чиққан экан. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ортга қайтганларида у ҳам бирга қайтибди. Тиканли дарахтлар кўп бўлган водийдаликларида қайлула вақти кириб қолибди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам (ўша жойга) тушибдилар. Одамлар дарахтлар остида сояланиш учун тиканли дарахтлар томон тарқалиб кетишибди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бир самура дарахтининг остига тушибдилар-да, унга қиличларини осиб қўйибдилар.
Жобир шундай деди: «Бир оз ухлаган эдик. Бир маҳал Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бизни чақириб қолдилар. Келиб қарасак, олдиларида бир аъробий ўтирибди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Манави мен ухлаётганимда қиличимни қинидан суғуриб олибди. Уйғонсам, (қилич) бунинг қўлида яланғоч экан. У менга: «Сени мендан ким асрай олади?» деди. Мен: «Аллоҳ!» дедим. Ана у, ўтирибди», дедилар. Сўнг Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам уни жазоламадилар».
1162/19 – باب: غَزْوَةِ بَنِي الْمُصْطَلِقِ مِنْ خُزَاعَةَ، وَهْيَ غَزْوَةُ الْمُرَيْسِيعِ
1162.19-БОБ.
ХУЗОЪАлик Бану Мусталиқ ғазоти. у Мурайсиъ ғазотидир
1593/4138 – عَنْ أبِي سَعِيدٍ الْخُدْرِيَّ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: خَرَجْنَا مَعَ رَسُولِ اللهِ r فِي غَزْوَةِ بَنِي الْمُصْطَلِقِ، فَأَصَبْنَا سَبْيًا مِنْ سَبْيِ الْعَرَبِ، فَاشْتَهَيْنَا النِّسَاءَ، وَاشْتَدَّتْ عَلَيْنَا الْعُزْبَةُ وَأَحْبَبْنَا الْعَزْلَ، فَأَرَدْنَا أَنْ نَعْزِلَ، وَقُلْنَا: نَعْزِلُ وَرَسُولُ اللهِ r بَيْنَ أَظْهُرِنَا قَبْلَ أَنْ نَسْأَلَهُ! فَسَأَلْنَاهُ عَنْ ذَلِكَ، فَقَالَ: مَا عَلَيْكُمْ أَنْ لَا تَفْعَلُوا، مَا مِنْ نَسَمَةٍ كَائِنَةٍ إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ إِلَّا وَهْيَ كَائِنَةٌ.
.15934138. Ибн Муҳайриздан ривоят қилинади:
«Масжидга кирдим. Абу Саъид Худрийни кўриб, унинг олдига ўтирдим. Ундан азл хақида сўрадим. Абу Саъид деди: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам билан бирга Бану Мусталиқ ғазотига чиқдик. Араблардан асир олдик. Шунда аёлларни хоҳлаб қолдик. Бўйдоқлик бизга жуда оғир бўлиб кетган эди. Азл қилишни истадик. Азл қилмоқчи ҳам бўлдиг-у, «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам орамизда бўла туриб, у зотдан сўрамай туриб азл қиламизми?» деб қолдик. Бу ҳақда у зотдан сўрадик. Шунда у зот: «Ундай қилмаслигингиз шарт эмас Бундай қилишингизнинг ҳечқиси йўқ. Қиёмат кунигача пайдо бўладиган жон борки, албатта пайдо бўлади», дедилар».
1163/20 – باب: غَزْوَةِ أَنـْمَارٍ
1163.20-БОБ.
Анмор ғазоти*
1594/4140 - عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللهِ الْأَنْصَارِيِّ رَضِيَ الله عَنْهُمَا قَالَ: رَأَيْتُ النَّبِيَّ r فِي غَزْوَةِ أَنْمَارٍ يُصَلِّي عَلَى رَاحِلَتِهِ، مُتَوَجِّهًا قِبَلَ الْمَشْرِقِ، مُتَطَوِّعًا.
.15944140. Жобир ибн Абдуллоҳ Ансорий розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Анмор ғазотида Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг уловлари устида машриққа юзланиб, нафл намоз ўқиётганларини кўрганман».
1164/21 – باب: غَزْوَةِ الْحُدَيْبِيَةِ وَقَوْلِ اللهِ تَعَالَى:
(لَقَدْ رَضِيَ اللَّهُ عَنِ الْمُؤْمِنِينَ إِذْ يُبَايِعُونَكَ تَحْتَ الشَّجَرَةِ) [الفتح: 18]
1164.21-БОБ.
Ҳудайбия ғазоти* ҳамда Аллоҳ таолонинг «Батаҳқиқ, дарахт ОСТида сЕНГА байъат қилганларида Аллоҳ мўминлардан рози бўлди», деган сўзи ҳақида
* Ҳудайбия – Маккадан бир марҳала узоқликдаги қудуқнинг номи. Кейинчалик ушбу ҳудуд ҳам мана шу ном билан аталиб қолган. Олтинчи ҳижрий санада Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бошлиқ мусулмонлар умра қилиш учун Маккага йўлга чиқишади. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам Ҳудайбияга келиб тушиб, Маккага фақат умра учун келганларини айтиб, элчи юборадилар. Мусулмонларнинг ашаддий душмани бўлган Макка мушриклари уларни Маккага киришга қўйишмайди ва келаси йили умра қилишларига рухсат беришади. Ҳудайбияда мусулмонлар билан Макка мушриклари ўртасида сулҳ тузилади. Ушбу сулҳ Ислом тарихида энг катта бурилиш ясаган ҳодисалардан бири ҳисобланади. Бу сафарда ғазот бўлмаган, бироқ унда бир қатор масалалар бўйича битим тузилгани учун ғазот деб ҳам аталган.
1595/4150 - عَنِ الْبَرَاءِ t قَالَ: تَعُدُّونَ أَنْتُمُ الْفَتْحَ فَتْحَ مَكَّةَ، وَقَدْ كَانَ فَتْحُ مَكَّةَ فَتْحًا، وَنَحْنُ نَعُدُّ الْفَتْحَ بَيْعَةَ الرُّضْوَانِ يَوْمَ الْحُدَيْبِيَةِ، كُنَّا مَعَ النَّبِيِّ r أَرْبَعَ عَشْرَةَ مِئَةً، وَالْحُدَيْبِيَةُ بِئْرٌ، فَنَزَحْنَاهَا فَلَمْ نَتْرُكْ فِيهَا قَطْرَةً، فَبَلَغَ ذَلِكَ النَّبِيَّ r فَأَتَاهَا، فَجَلَسَ عَلَى شَفِيرِهَا، ثُمَّ دَعَا بِإِنَاءٍ مِنْ مَاءٍ فَتَوَضَّأ،َ ثُمَّ مَضْمَضَ وَدَعَا، ثُمَّ صَبَّهُ فِيهَا، فَتَرَكْنَاهَا غَيْرَ بَعِيدٍ، ثُمَّ إِنَّهَا أَصْدَرَتْنَا مَا شِئْنَا نَحْنُ وَرِكَابَنَا.
.15954150. Баро розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Сизлар фатҳни Макка фатҳи деб биласизлар. Ҳақиқатда Макка фатҳи ҳам бир фатҳ бўлган. Биз эса Ҳудайбия кунидаги Ризвон байъатини фатҳ деб биламиз. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам билан бирга бир минг тўрт юз киши эдик. Ҳудайбия бир қудуқ эди. Биз унинг сувини бир қатра ҳам қолдирмай тортиб олдик. Бу Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга етиб борибди. У зот унинг олдига келиб, лабига ўтирдилар. Кейин бир идишда сув опкелтирдилар. Таҳорат қилдилар. Кейин оғиз чайқадилар ва дуо қилдилар. Кейин ҳалигини унинг ичига қуйдилар. Уни бироз қолдирдик. Кейин у бизга ўзимиз ва уловларимиз истаганча сув чиқариб берди».
1596/4154 - عَنْ جَابِرِ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: قَالَ لَنَا رَسُولُ اللهِ r يَوْمَ الْحُدَيْبِيَةِ: أَنْتُمْ خَيْرُ أَهْلِ الْأَرْضِ، وَكُنَّا أَلْفًا وَأَرْبَعَ مِئَةٍ، وَلَوْ كُنْتُ أُبْصِرُ الْيَوْمَ لَأَرَيْتُكُمْ مَكَانَ الشَّجَرَةِ.
.15964154. Амр айтади:
«Жобир ибн Абдуллоҳ розияллоҳу анҳумонинг «Ҳудайбия куни Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бизга: «Сизлар ер аҳлининг энг яхшисисизлар», дедилар. Биз бир минг тўрт юз киши эдик. Кўзим очиқ бўлганда, сизларга дарахтнинг ўрнини кўрсатган бўлар эдим», деяётганини эшитдим».
1597/4175 - عَنْ سُوَيْدِ بْنِ النُّعْمَانِ، وَكَانَ مِنْ أَصْحَابِ الشَّجَرَةِ، قَالَ: كَانَ رَسُولُ اللهِ r وَأَصْحَابُهُ أُتُوا بِسَوِيقٍ، فَلَاكُوهُ.
.15974175. Сувайд ибн Нуъмондан – у дарахт асҳобларидан эди – ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ва у зотнинг саҳобаларига толқон келтирилди, улар уни чайнаб ейишди».
1598/4177 – عَنْ عُمَرَ بْنِ الـخَطَّابِ رَضِيَ الله عَنْهُ، أنَّهُ كَانَيَسِيرُ مَعَ رَسُولِ اللهِ r لَيْلًا، فَسَأَلَهُ عُمَرُ بْنُ الْخَطَّابِ عَنْ شَيْءٍ، فَلَمْ يُجِبْهُ رَسُولُ اللهِ r، ثُمَّ سَأَلَهُ فَلَمْ يُجِبْهُ، ثُمَّ سَأَلَهُ فَلَمْ يُجِبْهُ،فَقَالَ عُمَرُ: ثَكِلَتْكَ أُمُّكَ يَا عُمَرُ، نَزَرْتَ رَسُولَ اللهِ r ثَلَاثَ مَرَّاتٍ، كُلُّ ذَلِكَ لَا يُجِيبُكَ، قَالَ عُمَرُبْنُ الـخَطَّابِ: فَحَرَّكْتُ بَعِيرِي ثُمَّ تَقَدَّمْتُ أَمَامَ الْمُسْلِمِينَ، وَخَشِيتُ أَنْ يَنْزِلَ فِيَّ قُرْآنٌ، فَمَا نَشِبْتُ أَنْ سَمِعْتُ صَارِخًا يَصْرُخُ بِي، فَقُلْتُ: لَقَدْ خَشِيتُ أَنْ يَكُونَ نَزَلَ فِيَّ قُرْآنٌ، وَجِئْتُ رَسُولَ اللهِ r فَسَلَّمْتُ عَلَيْهِ، فَقَالَ: لَقَدْ أُنْزِلَتْ عَلَيَّ اللَّيْلَةَ سُورَةٌ، لَهِيَ أَحَبُّ إِلَيَّ مِمَّا طَلَعَتْ عَلَيْهِ الشَّمْسُ، ثُمَّ قَرَأ: (إِنَّا فَتَحْنَا لَكَ فَتْحًا مُبِينًا).
.15984177. Зайд ибн Аслам розияллоҳу анҳу отасидан ривоят қилади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам сафарларининг бирида тунда кетаётган эдилар. Умар ибн Хаттоб ҳам у зот билан бирга кетаётган эди. Умар ибн Хаттоб у зотдан нимадир ҳақида сўраган эди, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам унга жавоб бермадилар. Сўнг яна сўраган эди, яна жавоб бермадилар. Сўнгра яна сўраган эди, яна жавоб бермадилар. Шунда Умар (ўзига): «Онанг бўзлаб қолсин, эй Умар! Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламни уч маротаба қистадинг, ҳеч бирига жавоб бермадилар-ку!» деди.
Умар айтади: «Туямни тезлатдим-да, сўнг мусулмонларнинг олдига ўтиб олдим. Мен ҳақимда Қуръон (ояти) нозил бўлишидан қўрққандим. Ҳеч қанча вақт ўтмай менга бақираётган кишининг овозини эшитиб қолдим-у, «Мен ҳақимда Қуръон (оят) нозил бўлиб қолишидан қўрққан эдим-а», дедим ва Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ёнларига келиб, у зотга салом бердим. У зот: «Бу кеча менга бир сура нозил қилинди. Қасамки, у мен учун қуёш тушиб турган барча жойлардан кўра суюклироқдир», дедилар. Сўнгра «Иннаа фатаҳнаа лака фатҳам мубийнан»ни* ўқидилар».*
1599/ 4178 - عَنِ الْمِسْوَرِ بْنِ مَخْرَمَةَ رَضِيَ الله عَنْهُمَا قَالَ: خَرَجَ النَّبِيُّ r عَامَ الْحُدَيْبِيَةِ فِي بِضْعَ عَشْرَةَ مِئَةً مِنْ أَصْحَابِهِ، فَلَمَّا أَتَى ذَا الْحُلَيْفَةِ، قَلَّدَ الْهَدْيَ وَأَشْعَرَهُ وَأَحْرَمَ مِنْهَا بِعُمْرَةٍ، وَبَعَثَ عَيْنًا لَهُ مِنْ خُزَاعَةَ، وَسَارَ النَّبِيُّ r حَتَّى كَانَ بِغَدِيرِ الْأَشْطَاطِ أَتَاهُ عَيْنُهُ، قَالَ: إِنَّ قُرَيْشًا جَمَعُوا لَكَ جُمُوعًا، وَقَدْ جَمَعُوا لَكَ الْأَحَابِيشَ، وَهُمْ مُقَاتِلُوكَ، وَصَادُّوكَ عَنِ الْبَيْتِ، وَمَانِعُوكَ، فَقَالَ: أَشِيرُوا أَيُّهَا النَّاسُ عَلَيَّ، أَتَرَوْنَ أَنْ أَمِيلَ إِلَى عِيَالِهِمْ وَذَرَارِيِّ هَؤُلَاءِ الَّذِينَ يُرِيدُونَ أَنْ يَصُدُّونَا عَنِ الْبَيْتِ، فَإِنْ يَأْتُونَا كَانَ اللهُ عَزَّ وَجَلَّ قَدْ قَطَعَ عَيْنًا مِنَ الْمُشْرِكِينَ، وَإِلَّا تَرَكْنَاهُمْ مَحْرُوبِينَ. قَالَ أَبُو بَكْرٍ: يَا رَسُولَ اللهِ، خَرَجْتَ عَامِدًا لِهَذَا الْبَيْتِ، لَا تُرِيدُ قَتْلَ أَحَدٍ، وَلَا حَرْبَ أَحَدٍ، فَتَوَجَّهْ لَهُ، فَمَنْ صَدَّنَا عَنْهُ قَاتَلْنَاهُ. قَالَ: امْضُوا عَلَى اسْمِ اللهِ.
.15994178. Мисвар ибн Махрама ва Марвон ибн Ҳакамдан ривоят қилинади, ҳар бири шеригига қўшимча қилиб айтади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам Ҳудайбия йили саҳобаларидан мингдан ортиқ киши билан йўлга чиқдилар. Зулҳулайфага келганда ҳадийларга илги осиб, ишъор қилдилар ва ўша ердан умрага эҳром боғладилар. Хузоъалик бир айғоқчиларини жўнатдилар. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам йўлда давом этдилар. Ниҳоят, Аштот кўлига етганларида айғоқчилари у зотга келиб, «Қурайш сизга қарши жамоалар тўплабди. Аҳбошларни* тўплаб қўйибди. Улар сиз билан жанг қилмоқчи, сизни Байтдан тўсишмоқчи, қайтаришмоқчи», деди. Шунда у зот: «Эй одамлар, менга маслаҳат беринглар! Бизни Байтдан тўсмоқчи бўлган манавиларнинг аҳлу аёли, бола-чақаларининг устига боришимга нима дейсизлар? Агар улар биз томон келишса, Аллоҳ азза ва жалла бир айғоқчини мушриклардан тўсган бўлади. Акс ҳолда уларни уларни хонавайрон қилиб ташлаб кетамиз!» дедилар. Абу Бакр: «Эй Аллоҳнинг Расули, сиз ҳеч кимни ўлдирмоқчи эмассиз, ҳеч кимга уруш очмоқчи эмассиз, мана шу Байтни қасд қилиб чиққансиз, холос. Энди у томон юраверинг. Ким бизни тўсса, унга қарши жанг қиламиз», деди. У зот: «Аллоҳнинг исми ила давом этинглар!» дедилар».
* «Аҳбошлар» деб Қурайш кофирлари мусулмонларга қарши атрофдаги бир неча қабилалардан тўплаган сара жангчиларга айтилган. Улар Ҳабиш деган жойда аҳдлашгани учун «Аҳобийш» номи билан машҳур бўлган.
1600/4186 – عَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ الله عَنْهُمَا، أنَّ أبَاهُ أرْسَلَهُ يَوْمَ الـحُدَيْبِيَةِ لِيَأْتِيَهُ بِفَرَسٍ كَانَ عِنْدَ رَجُلٍ مِنَ الانْصَارِ، فَوَجَدَ رَسُولَ الله صلى الله عليه وسلم يُبَايِعُ عِنْدَ الشَّجَرَةِ، وَعُمَرُ لَا يَدْرِي بِذَلِكَ، فَبَايَعَهُ عَبْدُ الله، ثُمَّ ذَهَبَ إلَى الفَرَسِ فَجَاءَ بِهِ إلَى عُمَرَ، وَعُمَرُ يَسْتَلْئِمُ لِلْقِتَالِ، فَأَخْبَرَهُ أنَّ رَسُولَ الله صلى الله عليه وسلم يُبَابِعُ تَحْتَ الشَّجَرَةِ، قَالَ: فَانْطَلَقَ، فَذَهَبَ مَعَهُ حَتَّى بَايَعَ رَسُولَ الله صلى الله عليه وسلم، فَهِيَ الَّتِي يَتَحَدَّثُ النَّاسُ أنَّ ابْنَ عُمَرَ أسْلَمَ قَبْلَ أبِيهِ.
1600.4186. Нофеъдан ривоят қилинади:
«Одамлар: «Ибн Умар Умардан олдин мусулмон бўлган», деб гапиришади. Ундай эмас. Умар Ҳудайбия куни Абдуллоҳни жанг қилиш учун отини олиб келишга юборди. У бир ансорийникида турган эди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам эса дарахт олдида байъат олаётган эдилар. Умар буни билмаган эди. Шунда Абдуллоҳ у зотга байъат бериб, кейин отни олишга кетди ва уни Умарга олиб келди. Умар жанг учун совут тақаётган экан. Унга Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам дарахт остида байъат олаётганларини хабар қилди. Шунда у йўлга тушди. У (Абдуллоҳ) билан бориб, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга байъат қилди. Одамларнинг «Ибн Умар Умардан аввал мусулмон бўлган», деб гапирган нарсаси шу».
1601/4188 - عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ أَبِي أَوْفَى رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: كُنَّا مَعَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم حِينَ اعْتَمَرَ، فَطَافَ فَطُفْنَا مَعَهُ، وَصَلَّى وَصَلَّيْنَا مَعَهُ، وَسَعَى بَيْنَ الصَّفَا وَالْمَرْوَةِ، فَكُنَّا نَسْتُرُهُ مِنْ أَهْلِ مَكَّةَ لَا يُصِيبُهُ أَحَدٌ بِشَيْءٍ.
.16014188. Абдуллоҳ ибн Абу Авфо розияллоҳу анҳумо айтади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам умра қилган пайтлари у зот билан бирга эдик. У зот тавоф қилдилар, биз ҳам бирга тавоф қилдик. Намоз ўқидилар, биз ҳам бирга намоз ўқидик. Сафо ва Марва ўртасида саъй қилдилар. Биз эса у зотга ҳеч ким зарар етказмасин деб, у зотни Макка аҳлидан тўсиб турардик».
1165/22 - بَاب: غَزْوَةِ ذَاتِ الْقَرَدِ
1165.22-БОБ.
ЗотулҚарад ғазоти ҲАҚИДА
1602/4194 - عَنْ سَلَمَةَ بْنِ الْأَكْوَعِرَضِيَ الله عَنْهُقَالَ: خَرَجْتُ قَبْلَ أَنْ يُؤَذَّنَ بِالْأُولَى، وَكَانَتْ لِقَاحُ رَسُولِ اللهِ r تَرْعَى بِذِي قَرَدٍ، قَالَ: فَلَقِيَنِي غُلَامٌ لِعَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ عَوْفٍ فَقَالَ: أُخِذَتْ لِقَاحُ رَسُولِ اللهِ r، فَذَكَرَ الـحَدِيثَ بِطُولِهِ، وَقَدْ تَقَدَّمَ، وَقَالَ هُنَا فِي آخِرِهِ، قَالَ: ثُمَّ رَجَعْنَا وَيُرْدِفُنِي رَسُولُ اللهِ r عَلَى نَاقَتِهِ حَتَّى دَخَلْنَا الْمَدِينَةَ.
.16024194. Салама ибн Акваъ айтади:
«Биринчи намозга азон айтилмасидан туриб (Мадинадан) йўлга чиқдим. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг соғин туялари Зуқарадда ўтлаб юрган эди. Менга Абдурраҳмон ибн Авфнинг бир ғуломи учраб қолиб: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг соғин туялари олиб қочилибди», деди. «Уларни ким олибди?» дедим. У: «Ғатафон», деди. Мен уч марта «Ҳой, ёрдамга!»* деб қичқирдим. Мадинанинг икки тошлоғи орасига эшиттирдим. Кейин олдинга қараб отилдим, ниҳоят, уларга етиб олдим. Улар энди сув ола бошлашган экан. Мен уларга ўқ ота бошладим. Мен мерган одам эдим.
«Мен Ибн Акваъман! Бугун
Пасткашларга битар кун!»
деб ражаз айтардим. Ниҳоят, соғин туяларни улардан қутқардим ва улардан ўттизта бурда* тортиб олдим. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам одамлар билан келиб қолдилар. Мен: «Эй Аллоҳнинг Набийси, қавмни сувдан тўсдим, улар ташна. Ҳозироқ уларга одам юборинг», дедим. Шунда у зот: «Эй Ибн Акваъ, эгалладингми, энди марҳаматли бўл», дедилар. Сўнг қайтдик. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Мадинага киргунимизча мени ўз туяларига мингаштириб олдилар».
* «Ҳой, ёрдамга!» деб таржима қилинган ибора араб тилида “Йаа собааҳааҳ!» деб келган бўлиб, бу ибора одатда душман ҳужумидан ёки шунга ўхшаш муҳим бир ҳодисадан огоҳлантириш учун ишлатилган. Одатда ғоратлар тонгда бўлгани учун шу сўз қўлланган.
* Изоҳи 3799-ҳадисда.
1166/23 – بَاب: غَزْوَةِ خَيْبَرَ
1166.23-БОБ.
Хайбар* ғазоти ҳақида
1603/4196 - عَنْ سَلَمَةَ بْنِ الْأَكْوَعِ t قَالَ: خَرَجْنَا مَعَ النَّبِيِّ r إِلَى خَيْبَرَ، فَسِرْنَا لَيْلًا، فَقَالَ رَجُلٌ مِنَ الْقَوْمِ لِعَامِرٍ رَضِيَ الله عَنْهُ: يَا عَامِرُ أَلَا تُسْمِعُنَا مِنْ هُنَيْهَاتِكَ؟ وَكَانَ عَامِرٌ رَجُلًا شَاعِرًا، فَنَزَلَ يَحْدُو بِالْقَوْمِ يَقُولُ:
اللَّهُمَّ لَوْلَا أَنْتَ مَا اهْتَدَيْنَا وَلَا تَصَدَّقْنَا وَلَا صَلَّيْنَا
فَاغْفِرْ فِدَاءً لَكَ مَا أَبْقَيْنَا وَثَبِّتِ الْأَقْدَامَ إِنْ لَاقَيْنَا
وَأَلْــقِــيَنْ سَـــــكِيــنَــةً عَــلَــيْــنَــا إِنَّا إِذَا صِيحَ بِنَا أَبَيْنَا
وَبِالصِّيَاحِ عَوَّلُوا عَلَيْنَا
فَقَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: مَنْ هَذَا السَّائِقُ؟ قَالُوا: عَامِرُ بْنُ الْأَكْوَعِ، قَالَ: يَرْحَمُهُ اللهُ. قَالَ رَجُلٌ مِنَ الْقَوْمِ: وَجَبَتْ يَا نَبِيَّ اللهِ، لَوْلَا أَمْتَعْتَنَا بِهِ، فَأَتَيْنَا خَيْبَرَ، فَحَاصَرْنَاهُمْ حَتَّى أَصَابَتْنَا مَخْمَصَةٌ شَدِيدَةٌ، ثُمَّ إِنَّ اللهَ تَعَالَى فَتَحَهَا عَلَيْهِمْ، فَلَمَّا أَمْسَى النَّاسُ مَسَاءَ الْيَوْمِ الَّذِي فُتِحَتْ عَلَيْهِمْ، أَوْقَدُوا نِيرَانًا كَثِيرَةً، فَقَالَ النَّبِيُّ r:مَا هَذِهِ النِّيرَانُ؟ عَلَى أَيِّ شَيْءٍ تُوقِدُونَ؟ قَالُوا: عَلَى لَحْمٍ، قَالَ: عَلَى أَيِّ لَحْمٍ؟ قَالُوا: لَحْمِ حُمُرِ الْإِنْسِيَّةِ، قَالَ النَّبِيُّ r: أَهْرِيقُوهَا وَاكْسِرُوهَا. قَالَ رَجُلٌ: يَا رَسُولَ اللهِ، أَوْ نُهَرِيقُهَا وَنَغْسِلُهَا؟ قَالَ: أَوْ ذَاكَ. فَلَمَّا تَصَافَّ الْقَوْمُ كَانَ سَيْفُ عَامِرٍ قَصِيرًا، فَتَنَاوَلَ بِهِ سَاقَ يَهُودِيٍّ لِيَضْرِبَهُ، وَيَرْجِعُ ذُبَابُ سَيْفِهِ، فَأَصَابَ عَيْنَ رُكْبَةِ عَامِرٍ فَمَاتَ مِنْهُ، قَالَ: فَلَمَّا قَفَلُوا قَالَ سَلَمَةُ: رَآنِي رَسُولُ اللهِ r وَهْوَ آخِذٌ بِيَدِي قَالَ: مَا لَكَ؟ قُلْتُ لَهُ: فِدَاكَ أَبِي وَأُمِّي، زَعَمُوا أَنَّ عَامِرًا حَبِطَ عَمَلُهُ. قَالَ النَّبِيُّ r: كَذَبَ مَنْ قَالَهُ، إِنَّ لَهُ لَأَجْرَيْنِ - وَجَمَعَ بَيْنَ إِصْبَعَيْهِ - إِنَّهُ لَجَاهِدٌ مُجَاهِدٌ، قَلَّ عَرَبِيٌّ مَشَى بِهَا مِثْلَهُ. وَفِي رِوَايَةٍ: نَشَأَ بِهَا.
.16034196. Салама ибн Акваъ розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам билан бирга Хайбар томон чиқдик. Кечаси йўл юрдик. Қавмдан бир киши Омирга: «Эй Омир, бирон нима эшитайлик!» деди. Омир шоир одам эди. Тушиб, қавмга хиргойи қила бошлади:
«Сен бўлмасанг, Аллоҳим,
Топмас эдик ҳидоят,
На садақа, на намоз,
Қилмас эдик ибодат.
Барча фидойинг Сенинг,
Айла бизни мағфират.
Душман олдида бизни
Собитқадам қил албат.
Устимизга туширгин
Хотиржамлик, сакинат,
Бизни улар ортга чорласа,
Бош тортамиз ниҳоят.
Улар бизга ҳайқириб,
Айлади қасду ғорат!»
Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Бу бошловчи ким?» дедилар. «Омир ибн Акваъ», дейишди. У зот: «Аллоҳ уни раҳматига олсин!» дедилар. Шунда қавмдан бир киши: «(Унга шаҳодат) вожиб бўлди, эй Аллоҳнинг Набийси. Бизни ундан баҳраманд қилиб турсангиз бўлмасмиди?» деди. Хайбарга келиб, уларни қамал қилдик. Қаттиқ оч қолдик. Кейин Аллоҳ таоло уни (Хайбарни) бизга фатҳ қилиб берди. Фатҳ насиб қилган кун арафасида кеч киргач, одамлар гулханлар ёқишди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Бу оловлар нима? Нимага ўт ёқяпсизлар?» дедилар. «Гўшт (пишириш) учун», дейишди. «Қандай гўшт?» дедилар. «Хонаки эшакнинг гўшти», дейишди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Буларни (қозонларни) тўкинглар ва синдириб ташланглар», дедилар. Бир киши: «Эй Аллоҳнинг Расули, уларни тўкиб, кейин ювиб ташлаймизми?» деди. У зот: «Ёки шундай (қилинглар)», дедилар.
Омирнинг қиличи калта эди. Одамлар сафлангач, у бир яҳудийнинг болдирига зарба бериш учун қилич солди, лекин учи ўзига қайтиб, тиззасининг кўзига тегди ва шундан ўлди. Қайтишгач, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам мени кўриб, қўлимдан тутдилар ва: «Сенга нима бўлди?» дедилар. Мен у зотга: «Ота-онам сизга фидо бўлсин! Омирнинг амали ҳабата бўлди, дейишяпти», дедим. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Буни айтган бекор айтибди! Унга икки ажр бор ‒ икки бармоқларини бирлаштирдилар ‒ у заҳматкашдир, мужоҳиддир. Унингдек йўл тутган араб кам», дедилар».
Бизга Қутайба шундай сўзлаб берди: «Ҳотим бизга «(Унингдек араб камдан-кам) етишиб чиққан» деб айтиб берган».
1604/4197 - عَنْ أَنَسٍ t أَنَّ رَسُولَ اللهِ r أَتَى خَيْبَرَ لَيْلًا، تَقَدَّمَ فِي الصَّلَاةِ. وَزَادَ هُنَا: فَقَتَلَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم الـمُقَاتِلَةَ وَسَبَى الذُّرِّيَّةَ.
.16044197. Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Хайбарга кечаси келдилар. У зот бирор қавмга кечаси келсалар, то тонг отмагунча уларга ҳужум қилмас эдилар. Тонг отгач, яҳудийлар курак ва замбиллари билан чиқишди. У зотни кўришгач: «Муҳаммад! Аллоҳга қасамки, Муҳаммад ва бешлик!!!»* дейишди. Шунда Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Хайбар хароб бўлди! Биз бирор қавмнинг ерига тушсак, огоҳлантирилганларнинг тонги нақадар ёмон!»* дедилар».
* «Бешлик» – араблар қўшинни шундай деб аташган, чунки қўшин беш қисмдан таркиб топган: олд қисм (ҳировул), орқа қисм (чингдовул), ўрта қисм (қалбгоҳ), ўнг қанот (биронғор) ва сўл қанот (жиронғор).
* Бу ерда Набий алайҳиссалом Соффат сурасининг 177-оятидан иқтибос келтирганлар.
1605/4205 - عَنْ أَبِي مُوسَى الْأَشْعَرِىِّ t قَالَ: لَمَّا غَزَا رَسُولُ اللهِ r خَيْبَرَ، أَشْرَفَ النَّاسُ عَلَى وَادٍ، فَرَفَعُوا أَصْوَاتَهُمْ بِالتَّكْبِيرِ: اللهُ أَكْبَرُ اللهُ أَكْبَرُ، لَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ، فَقَالَ رَسُولُ اللهِ r: ارْبَعُوا عَلَى أَنْفُسِكُمْ، إِنَّكُمْ لَا تَدْعُونَ أَصَمَّ وَلَا غَائِبًا، إِنَّكُمْ تَدْعُونَ سَمِيعًا قَرِيبًا، وَهْوَ مَعَكُمْ، وَأَنَا خَلْفَ دَابَّةِ رَسُولِ اللهِ r ، فَسَمِعَنِي وَأَنَا أَقُولُ: لَا حَوْلَ وَلَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللهِ، فَقَالَ لِي: يَا عَبْدَ اللهِ بْنَ قَيْسٍ. قُلْتُ: لَبَّيْكَ رَسُولَ اللهِ، قَالَ: أَلَا أَدُلُّكَ عَلَى كَلِمَةٍ مِنْ كَنْزٍ مِنْ كُنُوزِ الْجَنَّةِ؟ قُلْتُ: بَلَى يَا رَسُولَ اللهِ، فِدَاكَ أَبِي وَأُمِّي، قَالَ: لَا حَوْلَ وَلَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللهِ.
.16054205. Абу Мусо Ашъарий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Хайбарга ғазот қилганларида [ёки Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам (Хайбарга) қараб юрганларида] одамлар бир водийнинг тепасига келиб қолишди ва овозларини баланд кўтариб, «Аллоҳу акбар! Аллоҳу акбар! Лаа илааҳа иллаллоҳ!» деб такбир айтишди. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ўзингизга раҳмингиз келсин! Ахир сизлар карга ҳам, ғойибга ҳам дуо қилмаяпсиз. Сизлар ўта яқин ва ўта эшитувчи бўлган Зотга дуо қилмоқдасиз. Албатта, У Зот сизлар билан», дедилар. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам минган уловнинг ортида эдим. У зот менинг «Лаа ҳавла ва лаа қуввата иллаа биллааҳ»* деяётганимни эшитиб, «Эй Абдуллоҳ ибн Қайс!» дедилар. «Лаббай, эй Аллоҳнинг Расули!» дедим. У зот: «Сенга жаннат хазиналаридан бири бўлган бир калимани айтайми?» дедилар. «Ҳа, эй Аллоҳнинг Расули, ота-онам сизга фидо бўлсин!» дедим. Шунда у зот: «Лаа ҳавла ва лаа қуввата иллаа биллааҳ», дедилар».
1606/4203 – وَفِي رِوَايَةٍ قَالَ: فَقَالَ: قُمْ يَا فُلَانُ، فَأَذِّنْ أَنَّهُ لَا يَدْخُلُ الْجَنَّةَ إِلَّا مُؤْمِنٌ، إِنَّ اللهَ يُؤَيِّدُ الدِّينَ بِالرَّجُلِ الْفَاجِرِ.
.16064203. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу айтади:
«Биз Хайбар ғазотида қатнашдик. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ўзлари билан бирга бўлганлардан Исломни даъво қиладиган бир киши хусусида: «Бу дўзах аҳлидандир», дедилар. Уруш бошланганда ҳалиги киши жуда қаттиқ жанг қилиб, жароҳатлари кўпайиб кетди. Баъзи одамларнинг шубҳага тушишига сал қолди. Шу пайт ҳалиги киши жароҳатнинг оғриғидан қўлини ўқдонига чўзиб, ундан бир ўқни олди-да, у билан ўзини ўзи бўғизлади. Мусулмонлардан бир неча киши шошиб бориб, «Эй Аллоҳнинг Расули, Аллоҳ сўзингизни ростга чиқарди, фалончи жонига қасд қилиб, ўзини ўзи ўлдирди», дейишди. Шунда у зот: «Эй фалончи, ўрнингдан тур-да, «Жаннатга фақат мўмин киради!» деб жар сол. Аллоҳ динни фожир одам билан ҳам қувватлайверади», дедилар».
1607/4202 - عَنْ سَهْلِ بْنِ سَعْدٍ السَّاعِدِيِّ t أَنَّ رَسُولَ اللهِ r الْتَقَى هُوَ وَالْمُشْرِكُونَ فَاقْتَتَلُوا، فَلَمَّا مَالَ رَسُولُ اللهِ r إِلَى عَسْكَرِهِ وَمَالَ الْآخَرُونَ إِلَى عَسْكَرِهِمْ، وَفِي أَصْحَابِ رَسُولِ اللهِ r رَجُلٌ لَا يَدَعُ لَهُمْ شَاذَّةً وَلَا فَاذَّةً إِلَّا اتَّبَعَهَا يَضْرِبُهَا بِسَيْفِهِ، فَقِيلَ: مَا أَجْزَأَ مِنَّا الْيَوْمَ أَحَدٌ كَمَا أَجْزَأَ فُلَانٌ!! فَقَالَ رَسُولُ الله ِ rأَمَا إِنَّهُ مِنْ أَهْلِ النَّارِ، فَقَالَ رَجُلٌ مِنَ الْقَوْمِ: أَنَا صَاحِبُهُ، قَالَ: فَخَرَجَ مَعَهُ، كُلَّمَا وَقَفَ وَقَفَ مَعَهُ، وَإِذَا أَسْرَعَ أَسْرَعَ مَعَهُ، قَالَ: فَجُرِحَ الرَّجُلُ جُرْحًا شَدِيدًا فَاسْتَعْجَلَ الْمَوْتَ، فَوَضَعَ سَيْفَهُ بِالْأَرْضِ وَذُبَابَهُ بَيْنَ ثَدْيَيْهِ، ثُمَّ تَحَامَلَ عَلَى سَيْفِهِ فَقَتَلَ نَفْسَهُ، فَخَرَجَ الرَّجُلُ إِلَى رَسُولِ اللهِ r فَقَالَ: أَشْهَدُ أَنَّكَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم، قَالَ: وَمَا ذَاكَ؟ قَالَ الرَّجُلُ: الَّذِي ذَكَرْتَ آنِفًا أَنَّهُ مِنْ أَهْلِ النَّارِ، فَأَعْظَمَ النَّاسُ ذَلِكَ، فَقُلْتُ: أَنَا لَكُمْ بِهِ، فَخَرَجْتُ فِي طَلَبِهِ، ثُمَّ جُرِحَ جُرْحًا شَدِيدًا فَاسْتَعْجَلَ الْمَوْتَ، فَوَضَعَ نَصْلَ سَيْفِهِ فِي الْأَرْضِ وَذُبَابَهُ بَيْنَ ثَدْيَيْهِ ثُمَّ تَحَامَلَ عَلَيْهِ فَقَتَلَ نَفْسَهُ، فَقَالَ رَسُولُ اللهِ r عِنْدَ ذَلِكَ: إِنَّ الرَّجُلَ لَيَعْمَلُ عَمَلَ أَهْلِ الْجَنَّةِ فِيمَا يَبْدُو لِلنَّاسِ، وَهْوَ مِنَ أَهْلِ النَّارِ، وَإِنَّ الرَّجُلَ لَيَعْمَلُ عَمَلَ أَهْلِ النَّارِ، فِيمَا يَبْدُو لِلنَّاسِ، وَهْوَ مِنْ أَهْلِ الْجَنَّةِ.
.16074202. Саҳл ибн Саъд Соъидий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам мушриклар билан тўқнашиб, (икки томон) жанг қилишди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ўз аскарлари томон қайтиб, бошқалар ҳам ўз аскари томон қайтганда у зотнинг саҳобалари ичидан бир киши анавиларнинг қочгану қўшилмаганларини ҳам қўймай қувиб, қилич сола кетди. Ҳатто «Бугун ҳеч биримиз фалончичалик иш қилгани йўқ», дейишди. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ҳой, у дўзах аҳлидан», дедилар. Қавмдан бир киши: «Мен унга ҳамроҳман», деди-да, у билан бирга чиқди. Қачон тўхтаса, бирга тўхтар, тезласа, бирга тезларди. Бояги одам қаттиқ ярадор бўлди. Шунда у ўлишга шошилди: қиличининг дастасини ерга, учини кўксига қўйди, кейин қиличга оғирлигини солиб, ўзини ўлдирди. Бояги киши Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига чиқиб, «Гувоҳлик бераманки, сиз Аллоҳнинг Расулисиз!» деди. У зот: «Нима бўлди?» дедилар. У шундай деди: «Бояги кишини дўзах аҳлидан деб зикр қилган эдингиз, одамларга бу оғир келди. Шунда мен: «Мен сизларга буни (билиб бераман)», дедим-да, унинг кетидан чиқдим. Кейин у қаттиқ яраланган эди, (оғриққа чидай олмай) ўлимга шошилди: қиличининг дастасини ерга, учини кўксига қўйиб, кейин қиличга оғирлигини солиб, ўзини ўлдирди». Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам дедилар: «Бир киши одамларнинг назарида жаннат аҳлининг амалини қилади, ҳолбуки, у дўзах аҳлидан бўлади. Бир киши одамларнинг назарида дўзах аҳлининг амалини қилади, ҳолбуки, у жаннат аҳлидан бўлади».
1608/4206 – عَنْ سَلَمَةَ بْنِ الأكْوَعِ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: ضُرِبْتُ ضَرْبَةً فِي سَاقِي يَوْمَ خَيْبَرَ، فَأتَيْتُ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم فَنَفَثَ فِيهَا ثَلَاثَ نَفَثَاتٍ، فَمَا اشْتَكَيْتُهَا حَتَّى السَّاعَةَ.
.16084206. Язид ибн Абу Убайд шундай сўзлаб берди:
«Мен Саламанинг болдирида (тиғ) зарбасининг изини кўриб: «Эй Абу Муслим, бу ниманинг зарбаси?» дедим. У шундай деди: «Бу менга Хайбар куни етган зарба. Шунда одамлар: «Салама яраланибди», дейишди. Мен Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ёнларига бордим, у зот бунга уч марта дам солиб қўйдилар. Шу пайтгача унинг оғриганини билмайман».
1609/4213 – عَنْ أنَسٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: أَقَامَ النَّبِيُّ r بَيْنَ خَيْبَرَ وَالْمَدِينَةِ ثَلَاثَ لَيَالٍ يُبْنَى عَلَيْهِ بِصَفِيَّةَ، فَدَعَوْتُ الْمُسْلِمِينَ إِلَى وَلِيمَتِهِ، وَمَا كَانَ فِيهَا مِنْ خُبْزٍ وَلَا لَحْمٍ، وَمَا كَانَ فِيهَا إِلَّا أَنْ أَمَرَ بِلَالًا بِالْأَنْطَاعِ فَبُسِطَتْ، فَأَلْقَى عَلَيْهَا التَّمْرَ وَالْأَقِطَ وَالسَّمْنَ، فَقَالَ الْمُسْلِمُونَ: إِحْدَى أُمَّهَاتِ الْمُؤْمِنِينَ، أَوْ مَا مَلَكَتْ يَـمِينُهُ؟ قَالُوا: إِنْ حَجَبَهَا فَهْيَ إِحْدَى أُمَّهَاتِ الْمُؤْمِنِينَ، وَإِنْ لَمْ يَحْجُبْهَا فَهْيَ مِمَّا مَلَكَتْ يَـمِينُهُ. فَلَمَّا ارْتَحَلَ وَطَّأَ لَهَا خَلْفَهُ، وَمَدَّ الْحِجَابَ.
.16094213. Ҳумайд хабар қиладики, у Анас розияллоҳу анҳунинг шундай деяётганини эшитган экан:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам Хайбар билан Мадинанинг ўртасида уч кеча турдилар. (Шу ерда) у зот Сафийя билан қовушдилар. Мен мусулмонларни у зотнинг валиймаларига чақирдим. Унда на нон, на гўшт бўлди. У зот Билолга буюрган эдилар, чарм дастурхонлар ёзилди ва у унга хурмо, пишлоқ ва сариёғ қўйди. Унда бор нарса шу бўлди. Мусулмонлар: «(Сафийя) мўминларнинг оналаридан бири бўлармикин ёки у зотнинг чўриларимикин?» дейишди. Кейин: «Агар устига ҳижоб ташласалар, мўминларнинг оналаридан бири бўлади, бордию ташламасалар, у зотнинг чўрилари бўлади», дейишди. Йўлга чиқаётганларида унинг учун орқаларидан жой қилиб, ҳижоб тортдилар».
1610/4216 - عَنْ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ t أَنَّ رَسُولَ اللهِ r نَهَى عَنْ مُتْعَةِ النِّسَاءِ يَوْمَ خَيْبَرَ، وَعَنْ أَكْلِ الْحُمُرِ الْإِنْسِيَّةِ.
.16104216. Алий ибн Абу Толиб розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Хайбар куни Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам аёллар мутъасидан* ва хонаки эшак гўштини ейишдан қайтардилар».
* Мутъа ‒ аёлни маълум муддатга, келишилган маблағ эвазига никоҳга олиш. Бундай никоҳ ушбу ва бошқа далиллар асосида ҳаром ҳисобланади.
1611/4228 - عَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ الله عَنْهُمَا قَالَ: قَسَمَ رَسُولُ اللهِ r يَوْمَ خَيْبَرَ لِلْفَرَسِ سَهْمَيْنِ وَلِلرَّاجِلِ سَهْمًا.
.16114228. Ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Хайбар куни отга икки улуш, пиёдага бир улуш тақсим қилдилар».
Нофеъ буни изоҳлаб: «Кишининг оти бўлса, унга уч улуш, оти бўлмаса, бир улуш бўлган», дейди.
1612/4230 - عَنْ أَبِي مُوسَى t قَالَ: بَلَغَنَا مَخْرَجُ النَّبِيِّ r وَنَحْنُ بِالْيَمَنِ، فَخَرَجْنَا مُهَاجِرِينَ إِلَيْهِ أَنَا وَأَخَوَانِ لِي أَنَا أَصْغَرُهُمْ، أَحَدُهُمَا أَبُو بُرْدَةَ، وَالْآخَرُ أَبُو رُهْمٍ، فِي ثَلَاثَةٍ وَخَمْسِينَ أَوِ اثْنَيْنِ وَخَمْسِينَ مِنْ قَوْمِي، فَرَكِبْنَا سَفِينَةً، فَأَلْقَتْنَا سَفِينَتُنَا إِلَى النَّجَاشِيِّ بِالْحَبَشَةِ، فَوَافَقْنَا جَعْفَرَ بْنَ أَبِي طَالِبٍ، فَأَقَمْنَا مَعَهُ حَتَّى قَدِمْنَا جَمِيعًا، فَوَافَقْنَا النَّبِيَّ r حِينَ افْتَتَحَ خَيْبَرَ، وَكَانَ أُنَاسٌ مِنَ النَّاسِ يَقُولُونَ لَنَا، يَعْنِي لِأَهْلِ السَّفِينَةِ: سَبَقْنَاكُمْ بِالْهِجْرَةِ. وَدَخَلَتْ أَسْمَاءُ بِنْتُ عُمَيْسٍ، وَهْيَ مِمَّنْ قَدِمَ مَعَنَا، عَلَى حَفْصَةَ زَوْجِ النَّبِيِّ r زَائِرَةً، وَقَدْ كَانَتْ هَاجَرَتْ إِلَى النَّجَاشِيِّ فِيمَنْ هَاجَرَ، فَدَخَلَ عُمَرُ عَلَى حَفْصَةَ وَأَسْمَاءُ عِنْدَهَا، فَقَالَ عُمَرُ حِينَ رَأَى أَسْمَاءَ: مَنْ هَذِهِ؟ قَالَتْ: أَسْمَاءُ بِنْتُ عُمَيْسٍ، قَالَ عُمَرُ: الْحَبَشِيَّةُ هَذِهِ، الْبَحْرِيَّةُ هَذِهِ؟ قَالَتْ أَسْمَاءُ: نَعَمْ، قَالَ: سَبَقْنَاكُمْ بِالْهِجْرَةِ، فَنَحْنُ أَحَقُّ بِرَسُولِ اللهِ r مِنْكُمْ، فَغَضِبَتْ وَقَالَتْ: كَلَّا وَاللهِ، كُنْتُمْ مَعَ رَسُولِ اللهِ r يُطْعِمُ جَائِعَكُمْ، وَيَعِظُ جَاهِلَكُمْ، وَكُنَّا فِي دَارِ - أَوْ فِي أَرْضِ - الْبُعَدَاءِ الْبُغَضَاءِ بِالْحَبَشَةِ، وَذَلِكَ فِي اللهِ وَفِي رَسُولِهِ r، وَايْمُ اللهِ لَا أَطْعَمُ طَعَامًا وَلَا أَشْرَبُ شَرَابًا حَتَّى أَذْكُرَ مَا قُلْتَ لِرَسُولِ اللهِ r، وَنَحْنُ كُنَّا نُؤْذَى وَنُخَافُ، وَسَأَذْكُرُ ذَلِكَ لِلنَّبِيِّ r وَأَسْأَلُهُ، وَاللهِ لَا أَكْذِبُ وَلَا أَزِيغُ وَلَا أَزِيدُ عَلَيْهِ، فَلَمَّا جَاءَ النَّبِيُّ r قَالَتْ: يَا نَبِيَّ اللهِ إِنَّ عُمَرَ قَالَ كَذَا وَكَذَا. قَالَ: فَمَا قُلْتِ لَهُ؟ قَالَتْ: قُلْتُ لَهُ كَذَا وَكَذَا، قَالَ: لَيْسَ بِأَحَقَّ بِي مِنْكُمْ، وَلَهُ وَلِأَصْحَابِهِ هِجْرَةٌ وَاحِدَةٌ، وَلَكُمْ أَنْتُمْ - أَهْلَ السَّفِينَةِ - هِجْرَتَانِ.
.16124230, 4231. Абу Мусо розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Яманда эдик. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам йўлга чиққанларининг хабари етиб келди. Мен ва икки акам қавмимиздан эллик нечаям киши [ё эллик уч, ё эллик икки киши] билан у зот томон ҳижрат қилиб чиқдик. Мен уларнинг кичиги эдим. Бири Абу Бурда, бошқаси Абу Руҳм эди. (Маккага отланиб,) бир кемага миндик. Кемамиз бизни Ҳабашистондаги Нажоший томонга олиб бориб ташлади. Жаъфар ибн Абу Толиб билан тўғри келиб қолиб, кейин у билан турдик. Охири ҳаммамиз бирга (Мадинага) келдик. Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг Хайбарни фатҳ қилган пайтларига тўғри келибмиз. Баъзи одамлар бизга ‒ яъни кема аҳлига* ‒ «Биз ҳижратда сизлардан ўзиб кетдик», дейишди.
Асмо бинт Умайс Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг жуфти ҳалоллари Ҳафсани зиёрат қилиш учун унинг олдига кирибди. У биз билан келганлардан бўлиб, муҳожирлар билан Нажоший томон ҳижрат қилган эди. Шу пайт Умар Ҳафсанинг олдига кириб қолибди. Асмо унинг олдида экан. Умар Асмони кўрган заҳоти: «Ким бу?» дебди. «Асмо бинт Умайс», дебди у. Умар: «Ҳабашистонда бўлганми бу? Денгизда келганми бу?» дебди. Асмо: «Ҳа», дебди. «Биз ҳижратда сизлардан ўзиб кетдик. Биз Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга сизлардан кўра ҳақлироқмиз», дебди. У ғазабланиб кетиб, «Аллоҳга қасамки, асло! Сизлар Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам билан бирга бўлдингиз. У зот очларингизни таомлантирдилар, жоҳилларингизга ваъз қилдилар. Биз бўлса Ҳабашистонда, (насабимиздан) узоқларнинг, (динимизни) ёқтирмайдиганларнинг диёрида [ёки ерида] эдик. Бу эса Аллоҳ учун, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам учун бўлди. Аллоҳга қасамки, нима деганингизни Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга гапириб бермагунча ҳеч нарса емайман, ҳеч нарса ичмайман! Биз озор чекар эдик, қўрқувда эдик. Буни Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга гапириб бераман ва у зотдан сўрайман! Аллоҳга қасамки, ёлғон гапирмайман, адашмайман ва бунга қўшмайман ҳам!» дебди. Сўнг Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига келиб, «Эй Аллоҳнинг Набийси! Умар менга бундай, бундай деди», дебди. У зот: «Сен унга нима дединг?» дебдилар. У: «Мен унга бундай, бундай дедим», дебди. У зот: «Умар менга сен ва шерикларингдан кўра ҳақлироқ эмас, чунки у ва унинг шерикларининг биргина ҳижратлари бор, сиз – кема аҳлининг эса икки ҳижратингиз бор», дебдилар».
(Асмо айтади:) «Абу Мусо ва кеманинг бошқа аҳлларини кўрдим, тўп-тўп бўлиб олдимга келиб, мендан ўша ҳадис ҳақида сўрашарди. Улар учун дунёда Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг улар ҳақида айтган гапларидан кўра қувончли ва улуғ нарса йўқ эди».
Абу Бурда айтади: «Асмо: «Абу Мусо бу ҳадисни мендан қайта-қайта сўрар эди», деди».
* Кема аҳли – Исломнинг аввалида Маккадан Ҳабашистонга ҳижрат қилган мусулмонлар. Маккадан Ҳабашистонга кемада борилгани учун уларни шундай аташган.
1613/4232 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ النَّبِيّ ُ rإِنِّي لَأَعْرِفُ أَصْوَاتَ رُفْقَةِ الْأَشْعَرِيِّينَ بِالْقُرْآنِ حِينَ يَدْخُلُونَ بِاللَّيْلِ، وَأَعْرِفُ مَنَازِلَهُمْ مِنْ أَصْوَاتِهِمْ بِالْقُرْآنِ بِاللَّيْلِ، وَإِنْ كُنْتُ لَمْ أَرَ مَنَازِلَهُمْ حِينَ نَزَلُوا بِالنَّهَارِ، وَمِنْهُمْ حَكِيمٌ، إِذَا لَقِيَ الْخَيْلَ، أَوْ قَالَ: الْعَدُوَّ، قَالَ لَهُمْ: إِنَّ أَصْحَابِي يَأْمُرُونَكُمْ أَنْ تَنْظُرُوهُمْ.
.16134232. Абу Мусо розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Менга ҳамсафар ашъарийлар жамоасининг овозини кечқурунлари Қуръон (ўқиган овози)дан таниб оламан. Кундузлари уларнинг манзилларини кўрмасам ҳам, кечқурунлари Қуръон (ўқиган) овозларидан билиб оламан. Ораларида бир ҳаким зот бор. У отлиқларга [ёки душманга] йўлиқса, уларга: «Шерикларим буюрдики, уларни кутиб турар экансанлар», дейди».
Изоҳ: Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бу ҳадисда Абу Мусо Ашъарий розияллоҳу анҳунинг қабиладошларини мақтамоқдалар. Уларни Қуръонни яхши ва кўп ўқишлари билан ажратмоқдалар. Шунингдек, уларнинг орасида ботир, жасур кишилар борлигини ҳам алоҳида таъкидламоқдалар.
1614/4233 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَدِمْنَا عَلَى النَّبِيِّ r بَعْدَ أَنِ افْتَتَحَ خَيْبَرَ فَقَسَمَ لَنَا، وَلَمْ يَقْسِمْ لِأَحَدٍ لَمْ يَشْهَدِ الْفَتْحَ غَيْرَنَا.
.16144233. Абу Мусо розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Хайбар фатҳ бўлгандан сўнг Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига келган эдик, (ўлжадан) бизга ҳам тақсим қилдилар. Биздан бошқа фатҳда қатнашмаган бирор кишига тақсим қилмадилар».
1167/24 - بَاب: عُمْرَةِ الْقَضَاءِ
1167.24-БОБ.
Қазо умраси ҳақида
1615/4258 - عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ الله عَنْهُمَا قَالَ: تَزَوَّجَ النَّبِيُّ r مَيْمُونَةَ وَهْوَ مُحْرِمٌ، وَبَنَى بِهَا وَهْوَ حَلَالٌ، وَمَاتَتْ بِسَرِفَ.
.16154258. Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам эҳромли ҳолларида Маймунага уйландилар ва у билан эҳромдан чиққан ҳолларида қовушдилар. (Кейинчалик) у Сарифда вафот этган».
1168/25 – باب: غَزْوَةِ مُوتَةَ مِنْ أَرْضِ الشَّأْمِ
1168.25-БОБ.
Шом еридаги Муъта* ғазоти ҳақида
* Муъта – қадимги Шом диёрига қарашли қишлоқ, ҳозирги Иорданиянинг жануби-ғарбида жойлашган. 8 ҳижрий йилнинг жумодул аввал ойида бу ерда мусулмонлар билан румликлар ўртасида бўлиб ўтган жанг шу жой номи билан аталиб қолган. Рум империяси энди оёққа тураётган мусулмон жамиятига нисбатан турли хил тажовузлар қилар, уларнинг карвонларини талар ва шунга ўхшаш душманликларни давом эттирар эди. Натижада румликлар билан мусулмонлар орасидаги муносабат кескинлашиб қолади. Ҳатто Шом амирларидан бири Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг элчилари Ҳорис ибн Умайр розияллоҳу анҳуни ўлдириб юборади. Вазиятдан келиб чиқиб, Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам румликларга мусулмонларнинг ҳарбий қувватини кўрсатиб қўйиш учун 3000 кишилик қўшинни Шомга жўнатадилар. Румликлардан 100 000, ёрдамга келган араб қабилаларидан 100 000, жами 200 000 кишилик қўшин тўпланади ва мусулмонлар билан Муътада тўқнашади. Мусулмонларнинг сони душманга нисбатан жуда оз бўлишига қарамай, зафар ва ютуқ билан қайтишади. Мусулмонлардан 10-15 киши ҳалок бўлади.
1616/4261 – عَنِ ا بْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: أَمَّرَ رَسُولُ اللهِ r فِي غَزْوَةِ مُوتَةَ زَيْدَ بْنَ حَارِثَةَ، فَقَالَ رَسُولُ اللهِ r: إِنْ قُتِلَ زَيْدٌ فَجَعْفَرٌ، وَإِنْ قُتِلَ جَعْفَرٌ فَعَبْدُ اللهِ بْنُ رَوَاحَةَ. قَالَ ابْنُ عُمَرَ: كُنْتُ فِيهِمْ فِي تِلْكَ الْغَزْوَةِ، فَالْتَمَسْنَا جَعْفَرَ بْنَ أَبِي طَالِبٍ، فَوَجَدْنَاهُ فِي الْقَتْلَى، وَوَجَدْنَا مَا فِي جَسَدِهِ بِضْعًا وَتِسْعِينَ، مِنْ طَعْنَةٍ وَرَمْيَةٍ.
.16164261. Абдуллоҳ ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Муъта ғазотида Зайд ибн Ҳорисани амир этиб тайинладилар. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Агар Зайд ўлдирилса, Жаъфар, Жаъфар ҳам ўлдирилса, Абдуллоҳ ибн Равоҳа (амир бўлади)», дедилар.
Мен ҳам ўша ғазотда уларнинг орасида эдим. Биз Жаъфар ибн Абу Толибни қидириб, уни ўликлар орасидан топдик. Унинг жасадида тўқсондан ортиқ қилич ва пайкон изларини топдик».
1169/26 - بَاب: بَعْثِ النَّبِيِّ r أُسَامَةَ بْنَ زَيْدٍ إِلَى الْحُرَقَاتِ مِنْ جُهَيْنَةَ
1169.26-БОБ.
Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг Усома ибн Зайдни Жуҳайналик ҳурақоларга* юборишлари ҳақида
* Хурақо – ёндирувчи, куйдирувчи деган маънони билдириб, Жуҳайна қабиласига мансуб Жуҳайш ибн Омир ибн Саълаба ибн Мудиъа ибн Жуҳайнанинг лақаби. У бир қавмга қарши қирғинбарот уруш қилиб, жуда кўп одам ўлдиргани учун шу лақабни олган. Ўша жангда у билан бирга бўлгани учун унинг уруғи ҳам шу лақаб билан аталиб қолган.
1617/4269 - عَنْ أُسَامَةَ بْنِ زَيْدٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: بَعَثَنَا رَسُولُ اللهِ r إِلَى الْحُرَقَةِ، فَصَبَّحْنَا الْقَوْمَ فَهَزَمْنَاهُمْ، وَلَحِقْتُ أَنَا وَرَجُلٌ مِنَ الْأَنْصَارِ رَجُلًا مِنْهُمْ، فَلَمَّا غَشِينَاهُ قَالَ: لَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ، فَكَفَّ الْأَنْصَارِيُّ عَنْهُ، فَطَعَنْتُهُ بِرُمْحِي حَتَّى قَتَلْتُهُ، فَلَمَّا قَدِمْنَا بَلَغَ النَّبِيَّ rفَقَالَ: يَا أُسَامَةُ، أَقَتَلْتَهُ بَعْدَ مَا قَالَ: لَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ؟ قُلْتُ: كَانَ مُتَعَوِّذًا، فَمَا زَالَ يُكَرِّرُهَا حَتَّى تَمَنَّيْتُ أَنِّي لَمْ أَكُنْ أَسْلَمْتُ قَبْلَ ذَلِكَ الْيَوْمِ.
.16174269. Усома ибн Язид розияллоҳу анҳумо айтади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бизни Ҳурақо томон юбордилар. Биз у қавмга тонгда ҳужум қилдик ва уларни енгдик. Мен ва бир ансорий улардан бир кишини учратиб қолдик. Биз уни қуршаб олган эдик, у «Лаа илааҳа иллаллоҳ!» деди. Ансорий ўзини тўхтатиб қолди. Мен эса найзамни санчиб, уни ўлдирдим.
(Мадинага) келганимизда бу Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга етиб борди. У зот: «Ҳой Усома! «Лаа илааҳа иллаллоҳ» деганидан кейин ҳам уни ўлдирдингми?» дедилар. Мен: «У қутулиб қолмоқчи эди», дедим. У зот ўша гапни қайта-қайта такрорлайвердилар, ҳатто ўша кундан аввал мусулмон бўлмасайдим, деб орзу қилиб қолдим».
1618/4270 - عَنْ سَلَمَةَ بْنِ الْأَكْوَعِ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: غَزَوْتُ مَعَ النَّبِيِّ r سَبْعَ غَزَوَاتٍ، وَخَرَجْتُ فِيمَا يَبْعَثُ مِنَ الْبُعُوثِ تِسْعَ غَزَوَاتٍ، مَرَّةً عَلَيْنَا أَبُو بَكْرٍ، وَمَرَّةً عَلَيْنَا أُسَامَةُ رَضِيَ الله عَنْهُمَا.
.16184270. Салама ибн Акваъ розияллоҳу анҳу айтади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам билан бирга еттита ғазотда қатнашдим. У зот жўнатган қўшинлар таркибида тўққизта ғазотга чиқдим. Бизга бир сафар Абу Бакр бош бўлди, бир сафар Усома бош бўлди».
1170/27 – باب: غَزْوَةِ الْفَتْحِ فِي رَمَضَانَ
1170.27-БОБ.
ФАТҲ ҒАЗОТИ РАМАЗОНДА БЎЛГАНИ ҲАҚИДА
1619/4276 - عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا: أَنَّ النَّبِيَّ r خَرَجَ فِي رَمَضَانَ مِنَ الْمَدِينَةِ وَمَعَهُ عَشَرَةُ آلَافٍ، وَذَلِكَ عَلَى رَأْسِ ثَمَانِ سِنِينَ وَنِصْفٍ مِنْ مَقْدَمِهِ الْمَدِينَةَ، فَسَارَ هُوَ وَمَنْ مَعَهُ مِنَ الْمُسْلِمِينَ إِلَى مَكَّةَ، يَصُومُ وَيَصُومُونَ، حَتَّى بَلَغَ الْكَدِيدَ - وَهْوَ مَاءٌ بَيْنَ عُسْفَانَ وَقُدَيْدٍ - أَفْطَرَ وَأَفْطَرُوا.
.16194276. Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам Рамазонда Мадинадан чиқдилар. У зот билан бирга ўн минг киши бор эди. Бу эса у зотнинг Мадинага келганларига саккиз ярим йил тўлганда бўлди. У зот ҳамроҳ бўлган мусулмонлар билан Макка томон юрдилар. У зот рўзадор эдилар, улар ҳам рўзадор эди. Ниҳоят, Кадидга ‒ у Усфон билан Қудайд ўртасидаги сув ‒ етганларида у зот оғизларини очиб юбордилар, улар ҳам очиб юборишди».
Зуҳрий айтади: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ишларидан фақат энг охиргилари олинади».
1620/4277 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: خَرَجَ النَّبِيُّ r فِي رَمَضَانَ إِلَى حُنَيْنٍ، وَالنَّاسُ مُخْتَلِفُونَ، فَصَائِمٌ وَمُفْطِرٌ، فَلَمَّا اسْتَوَى عَلَى رَاحِلَتِهِ، دَعَا بِإِنَاءٍ مِنْ لَبَنٍ أَوْ مَاءٍ، فَوَضَعَهُ عَلَى رَاحَتِهِ، أَوْ: عَلَى رَاحِلَتِهِ، ثُمَّ نَظَرَ إِلَى النَّاسِ، فَقَالَ الْمُفْطِرُونَ لِلصُّوَّامِ: أَفْطِرُوا.
.16204277. Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам Рамазонда Ҳунайн томон йўлга чиқдилар. Одамларнинг рўзадори ҳам, оғзи очиғи ҳам бор эди. У зот туялари устида ростмана тиклангач, бир идишда сут [ёки сув] келтиришни сўрадилар. Кейин уни кафтларига [ёки туяларига] қўйдилар-да, сўнг одамларга қарадилар. Шунда оғзи очиқлар рўзадорларга: «Оғиз очинглар!» дейишди».
1171/28 – باب: أَيْنَ رَكَزَ النَّبِيُّ r الرَّايَةَ يَوْمَ الْفَتْحِ؟
1171.28-БОБ.
Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам Фатҳ куни туғни қаерга қадаганлар?
1621/4280 – عَنْ عُرْوَةَ بْنِ الزُّبَيْرِ رَضِيَ الله عَنْهُمَا: لَمَّا سَارَ رَسُولُ اللهِ r عَامَ الْفَتْحِ، فَبَلَغَ ذَلِكَ قُرَيْشًا، خَرَجَ أَبُو سُفْيَانَ بْنُ حَرْبٍ، وَحَكِيمُ بْنُ حِزَامٍ، وَبُدَيْلُ بْنُ وَرْقَاءَ، يَلْتَمِسُونَ الْخَبَرَ عَنْ رَسُولِ اللهِ r، فَأَقْبَلُوا يَسِيرُونَ حَتَّى أَتَوْا مَرَّ الظَّهْرَانِ، فَإِذَا هُمْ بِنِيرَانٍ كَأَنَّهَا نِيرَانُ عَرَفَةَ، فَقَالَ أَبُو سُفْيَانَ: مَا هَذِهِ، لَكَأَنَّهَا نِيرَانُ عَرَفَةَ؟ فَقَالَ بُدَيْلُ بْنُ وَرْقَاءَ: نِيرَانُ بَنِي عَمْرٍو، فَقَالَ أَبُو سُفْيَانَ: عَمْرٌو أَقَلُّ مِنْ ذَلِكَ، فَرَآهُمْ نَاسٌ مِنْ حَرَسِ رَسُولِ اللهِ r فَأَدْرَكُوهُمْ فَأَخَذُوهُمْ، فَأَتَوْا بِهِمْ رَسُولَ اللهِ r، فَأَسْلَمَ أَبُو سُفْيَانَ، فَلَمَّا سَارَ قَالَ لِلْعَبَّاسِ: احْبِسْ أَبَا سُفْيَانَ عِنْدَ حَطْمِ الْخَيْلِ، حَتَّى يَنْظُرَ إِلَى الْمُسْلِمِينَ. فَحَبَسَهُ الْعَبَّاسُ، فَجَعَلَتِ الْقَبَائِلُ تَمُرُّ مَعَ النَّبِيِّ r، تَـمُرُّ كَتِيبَةً كَتِيبَةً عَلَى أَبِي سُفْيَانَ، فَمَرَّتْ كَتِيبَةٌ، قَالَ: يَا عَبَّاسُ مَنْ هَذِهِ؟ قَالَ: هَذِهِ غِفَارُ، قَالَ: مَا لِي وَلِغِفَارَ، ثُمَّ مَرَّتْ جُهَيْنَةُ، قَالَ مِثْلَ ذَلِكَ، ثُمَّ مَرَّتْ سَعْدُ بْنُ هُذَيْمٍ، فَقَالَ مِثْلَ ذَلِكَ، وَمَرَّتْ سُلَيْمُ، فَقَالَ مِثْلَ ذَلِكَ، حَتَّى أَقْبَلَتْ كَتِيبَةٌ لَمْ يَرَ مِثْلَهَا، قَالَ: مَنْ هَذِهِ؟ قَالَ: هَؤُلَاءِ الْأَنْصَارُ، عَلَيْهِمْ سَعْدُ بْنُ عُبَادَةَ مَعَهُ الرَّايَةُ، فَقَالَ سَعْدُ بْنُ عُبَادَةَ: يَا أَبَا سُفْيَانَ، الْيَوْمُ يَوْمُ الْمَلْحَمَةِ، الْيَوْمَ تُسْتَحَلُّ الْكَعْبَةُ. فَقَالَ أَبُو سُفْيَانَ: يَا عَبَّاسُ حَبَّذَا يَوْمُ الذِّمَارِ، ثُمَّ جَاءَتْ كَتِيبَةٌ، وَهْيَ أَقَلُّ الْكَتَائِبِ، فِيهِمْ رَسُولُ اللهِ r وَأَصْحَابُهُ، وَرَايَةُ النَّبِيِّ r مَعَ الزُّبَيْرِ بْنِ الْعَوَّامِ، فَلَمَّا مَرَّ رَسُولُ اللهِ r بِأَبِي سُفْيَانَ قَالَ: أَلَمْ تَعْلَمْ مَا قَالَ سَعْدُ بْنُ عُبَادَةَ؟ قَالَ: مَا قَالَ؟ قَالَ: كَذَا وَكَذَا، فَقَالَ: كَذَبَ سَعْدٌ، وَلَكِنْ هَذَا يَوْمٌ يُعَظِّمُ اللهُ فِيهِ الْكَعْبَةَ، وَيَوْمٌ تُكْسَى فِيهِ الْكَعْبَةُ. قَالَ: وَأَمَرَ رَسُولُ اللهِ r أَنْ تُرْكَزَ رَايَتُهُ بِالْحَجُونِ، فَقَالَ الْعَبَّاسُ يَقُولُ لِلزُّبَيْرِ بْنِ الْعَوَّامِ: يَا أَبَا عَبْدِ اللهِ، هَا هُنَا أَمَرَكَ رَسُولُ اللهِ r أَنْ تَرْكُزَ الرَّايَةَ؟
قَالَ: وَأَمَرَ رَسُولُ اللهِ r يَوْمَئِذٍ خَالِدَ بْنَ الْوَلِيدِ أَنْ يَدْخُلَ مِنْ أَعْلَى مَكَّةَ مِنْ كَدَاءٍ، وَدَخَلَ النَّبِيُّ r مِنْ كُدَا، فَقُتِلَ مِنْ خَيْلِ خَالِدٍ يَوْمَئِذٍ رَجُلَانِ: حُبَيْشُ بْنُ الْأَشْعَرِ، وَكُرْزُ بْنُ جَابِرٍ الْفِهْرِيُّ.
.16214280. Ҳишом отасидан ривоят қилади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Фатҳ йили юриш қилиб, бу Қурайшга етиб боргач, Абу Суфён ибн Ҳарб, Ҳаким ибн Ҳизом ва Будайл ибн Варқо у зотнинг хабарларини билиб келиш учун йўлга чиқишди. Юра-юра, охири Марруз-заҳронга* келишди. Қарашса, Арафа гулханлари* каби гулханлар. Абу Суфён: «Булар нимаси? Худди Арафа гулханлари-я!» деди. Будайл ибн Варқо: «Бану Амрнинг гулханлари», деди. Абу Суфён: «Амрники ҳам бундан оз», деди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг айрим қўриқчилари уларни кўриб қолишди. Уларга етиб олиб, ушлашди ва Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг олдиларига олиб келишди. Абу Суфён ўшанда мусулмон бўлган. У жўнаб кетаётганда у зот соллаллоҳу алайҳи васаллам Аббосга: «Абу Суфённи отлиқлар тиқилинч (ҳолатда ўтадиган) жой олдида тўхтатиб тур, мусулмонларни бир кўрсин», дедилар. Аббос уни тўхтатиб турди. Қабилалар Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам билан бирга Абу Суфённинг олдидан бўлинма-бўлинма бўлиб ўтишди. Бир бўлинма ўтган эди, у: «Булар ким, эй Аббос?» деди. «Булар Ғифор», деди. У: «Ғифор бўлса, менга нима?» деди. Кейин Жуҳайна (қабиласи) ўтди. У яна шундай гап айтди. Кейин Саъд ибн Ҳузайм ўтди. У яна шундай гап айтди. Сулайм (қабиласи) ўтди. У яна шундай гап айтди. Ниҳоят, у ўхшашини кўрмаган бир бўлинма келиб қолди. У: «Булар кимлар?» деди. «Булар ансорлар, олдиларида Саъд ибн Убода. Туғ унда», деди. Саъд ибн Убода: «Эй Абу Суфён! Бугун қирғин куни! Бугун Каъба ҳам ҳилл* бўлади!» деди. Шунда Абу Суфён: «Эй Аббос! Қандай яхши мудофаа куни!» деди. Кейин яна бир бўлинма ўтди. У бўлинмаларнинг энг кичиги бўлиб, унда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ва бир неча саҳобалар бор эди. Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг туғлари Зубайр ибн Аввомда эди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Абу Суфённинг ёнидан ўтганларида у: «Саъд ибн Убода нима деди, билдингизми?» деди. «Нима деди?» дедилар. У: «Шундай-шундай деди», деди. У зот: «Саъд нотўғри айтибди. Бугун Аллоҳ Каъбани улуғлайдиган кундир, Каъбага каъбапўш ёпиладиган кундир!» дедилар. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам туғларини Ҳажунга* қадашни буюрдилар».
Урва айтади: «Нофеъ ибн Жубайр ибн Мутъим менга: «Аббоснинг Зубайрга: «Эй Абу Абдуллоҳ, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам сенга туғни мана бу ерга қадашни буюргандилар», деяётганини эшитганман», деб хабар қилди».
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ўша куни Холид ибн Валидга Макканинг юқорисидан, Кадодан киришни буюрдилар. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам эса Кудодан кирдилар.* Ўша куни Холиднинг отлиқларидан икки киши ‒ Ҳубайш ибн Ашъар ва Курз ибн Жобир Фиҳрий ўлдирилди».
1622/4281 - عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ مُغَفَّلٍرَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: رَأَيْتُ رَسُولَ اللهِ r يَوْمَ فَتْحِ مَكَّةَ عَلَى نَاقَتِهِ، وَهْوَ يَقْرَأُ سُورَةَ الْفَتْحِ يُرَجِّعُ، وَقَالَ: لَوْلَا أَنْ يَجْتَمِعَ النَّاسُ حَوْلِي لَرَجَّعْتُ كَمَا رَجَّعَ.
.16224281. Муовия ибн Қурра айтади:
«Абдуллоҳ ибн Муғаффалнинг «Макка фатҳи куни Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг туялари устида Фатҳ сурасини оҳанг билан ўқиётганларини кўрдим», деяётганини эшитдим. Одамлар атрофимда тўпланиб олишмаса эди, у (Ибн Муғаффал) оҳанг билан ўқигандек ўқиб берар эдим».
1623/4287 - عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ مَـسْعُودٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: t دَخَلَ النَّبِيُّ r مَكَّةَ يَوْمَ الْفَتْحِ، وَحَوْلَ الْبَيْتِ سِتُّونَ وَثَلَاثـُمِئَةِ نُصُبٍ، فَجَعَلَ يَطْعُنُهَا بِعُودٍ فِي يَدِهِ وَيَقُولُ: (جَاءَ الْحَقُّ وَزَهَقَ الْبَاطِلُ)، [الإسراء: 81]. (قُلْ جَاءَ الْحَقُّ وَمَا يُبْدِئُ الْبَاطِلُ وَمَا يُعِيدُ) [النساء: 49].
.16234287. Абдуллоҳ розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам Фатҳ куни Маккага кириб келдилар. Каъбанинг атрофида уч юз олтмишта бут бор эди. Шунда у зот қўлларидаги калтак билан уларни туртиб, йиқита бошладилар. У зот: «Ҳақ келди, ботил йўқ бўлди! Ҳақ келди, энди ботил янгиланмас ва қайтмас!»* дер эдилар».
1172/29 – باب
1172.29-БОБ.
1624/4302 - عَنْ عَمْرِو بْنِ سَلِمَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: كُنَّا بـِمَاءٍ مَـمَرَّ النَّاسِ، وَكَانَ يَمُرُّ بِنَا الرُّكْبَانُ فَنَسْأَلُهُمْ: مَا لِلنَّاسِ، مَا لِلنَّاسِ؟ مَا هَذَا الرَّجُلُ؟ فَيَقُولُونَ: يَزْعُمُ أَنَّ اللهَ أَرْسَلَهُ، أَوْحَى إِلَيْهِ: أَوْ أَوْحَى اللهُ بِكَذَا، فَكُنْتُ أَحْفَظُ ذَلِكَ الْكَلَامَ، وَكَأَنَّـمَا يُغْرَى فِي صَدْرِي، وَكَانَتِ الْعَرَبُ تَلَوَّمُ بِإِسْلَامِهِمِ الْفَتْحَ، فَيَقُولُونَ: اتْرُكُوهُ وَقَوْمَهُ، فَإِنَّهُ إِنْ ظَهَرَ عَلَيْهِمْ فَهْوَ نَبِيٌّ صَادِقٌ، فَلَمَّا كَانَتْ وَقْعَةُ أَهْلِ الْفَتْحِ، بَادَرَ كُلُّ قَوْمٍ بِإِسْلَامِهِمْ، وَبَدَرَ أَبِي قَوْمِي بِإِسْلَامِهِمْ، فَلَمَّا قَدِمَ قَالَ: جِئْتُكُمْ وَاللهِ مِنْ عِنْدِ النَّبِيِّ r حَقًّا، فَقَالَ: صَلُّوا صَلَاةَ كَذَا فِي حِينِ كَذَا، وَصَلُّوا كَذَا فِي حِينِ كَذَا، فَإِذَا حَضَرَتِ الصَّلَاةُ فَلْيُؤَذِّنْ أَحَدُكُمْ، وَلْيَؤُمَّكُمْ أَكْثَرُكُمْ قُرْآنًا. فَنَظَرُوا فَلَمْ يَكُنْ أَحَدٌ أَكْثَرَ قُرْآنًا مِنِّي، لِمَا كُنْتُ أَتَلَقَّى مِنَ الرُّكْبَانِ، فَقَدَّمُونِي بَيْنَ أَيْدِيهِمْ، وَأَنَا ابْنُ سِتٍّ أَوْ سَبْعِ سِنِينَ، وَكَانَتْ عَلَيَّ بُرْدَةٌ، كُنْتُ إِذَا سَجَدْتُ تَقَلَّصَتْ عَنِّي، فَقَالَتِ امْرَأَةٌ مِنَ الْحَيِّ: أَلَا تُغَطُّوا عَنَّا اسْتَ قَارِئِكُمْ؟ فَاشْتَرَوْا فَقَطَعُوا لِي قَمِيصًا، فَمَا فَرِحْتُ بِشَيْءٍ فَرَحِي بِذَلِكَ الْقَمِيصِ.
.16244302. Айюбдан ривоят қилинади:
«Абу Қилоба* менга: «У (Амр ибн Салима) билан учрашиб, ундан сўрамайсанми?» деди. У билан учрашиб, ундан сўрадим. У шундай деди: «Одамлар ўтадиган сувнинг олдида эдик. Олдимиздан отлиқлар ўтар, улардан: «Одамларга нима бўлди? Одамларга нима бўлди? Анави одамга нима бўлди?» деб сўрар эдик. Улар: «Уни Аллоҳ юборганини, унга ваҳий жўнатганини [ёки фалон нарсани ваҳий қилганини] даъво қиляпти», дейишар эди. Мен ўша гапларни (яъни сураларни) ёдлаб олар эдим, улар худди қалбимга муҳрланиб қолгандек бўлар эди. Араблар мусулмон бўлиш учун фатҳни кутишар, «Уни ҳам, қавмини ҳам ўз ҳолига қўйинглар. Агар улардан устун келса, демак, у чин пайғамбар бўлади», дейишарди. Фатҳ воқеаси содир бўлгач, ҳар бир қавм ўз исломини изҳор қилишга шошилди. Отам қавмим исломини изҳор қилгунча ҳам (чидамай,) шошиб кетди. Сўнг келиб: «Олдингизга, Аллоҳга қасамки, ҳақ Набийнинг – соллаллоҳу алайҳи васаллам – ҳузурларидан келяпман. У зот: «Фалон намозни фалон пайтда ўқинглар, фалон намозни фалон пайтда ўқинглар. Намоз вақти кирганда бирингиз азон айтсин, Қуръондан кўпроқ билганингиз сизларга имом бўлсин», дедилар», деди. Қарашса, ҳеч ким Қуръонни мендан кўп билмас экан, чунки мен отлиқлардан ёдлаб олган эдим. Улар мени олдинга ўтказишди. Ўшанда олти ёки етти ёш эдим. Эгнимда бир бурдам бўларди, сажда қилсам, тортилиб қолар эди. Маҳалладан бир аёл: «Қориларингизнинг кетини биздан тўсмайсизларми?!» деб қолди. Шунда мато сотиб олиб, менга кўйлак бичиб беришди. Ҳеч нарсага ўша кўйлакка қувонганчалик қувонмаганман».
4 - بَابُ قَوْلِ اللهِ تَعَالَى: (وَيَوْمَ حُنَيْنٍ إِذْ أَعْجَبَتْكُمْ كَثْرَتُكُمْ) إلى قوله: (غَفُورٌ رَحِيم) [التوبة: 25-27].
1173.30-БОБ.
Аллоҳ таолонинг «Ҳунайн кунида ҳам. Ўшанда сизни кўплигингиз ғурурлантирган эди... Аллоҳ ўта мағфиратлидир, ўта раҳмлидир»* деган сўзи хақида
«Батаҳқиқ, Аллоҳ сизларга кўп жойларда нусрат берди. Ҳунайн кунида ҳам. Ўшанда сизни кўплигингиз ғурурлантирган эди. Бас, сизга ҳеч фойда бермади ва ер кенг бўла туриб, сизга торлик қилиб қолди. Сўнгра ортга қараб қочдингиз. Сўнгра Аллоҳ Расулига ва мўминларга Ўз сакинасини нозил қилди ҳамда сиз кўрмайдиган лашкарларни нозил қилди ва куфр келтирганларни азоблади. Ана ўша кофирларнинг жазосидир. Сўнгра, ўшандан кейин Аллоҳ Ўзи хоҳлаган кишиларнинг тавбасини қабул қилди. Аллоҳ ўта мағфиратлидир, ўта раҳмлидир».
1625/4314 - عَنْ عَبْدِ الله بْنِ أَبِي أَوْفَى أنَّهُ كَانَ بِيَدِهِ ضَرْبَةٌ، قَالَ: ضُرِبْتُهَا مَعَ النَّبِيِّ r يَوْمَ حُنَيْنٍ.
.16254314. Исмоил хабар қилади:
«Ибн Абу Авфонинг қўлида зарба ўрнини кўрдим. У: «Бу зарбани Ҳунайн куни Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам билан биргалигимда еганман», деди. «Ҳунайнда қатнашганмисан?» дедим. «Ундан илгари ҳам», деди у».
1174/31 - بَاب: غَزَاةِ أَوْطَاسٍ
1174.31-БОБ.
Автос* ғазоти ҳақида
* Автос – Ҳавозин еридаги Тоифга қарашли водийнинг номи. Ҳунайнда душман қўшинлари мағлуб бўлгач, уч тарафга тарқаб кетади. Уларнинг бир гуруҳи Автос водийсида аскаргоҳ қуриб, тўпланади. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам улар томон бир сария жўнатадилар. Ушбу ҳарбий юриш «Автос ғазоти» дейилади.
1626/4323 - عَنْ أَبِي مُوسَى t قَالَ: لَمَّا فَرَغَ النَّبِيُّ r مِنْ حُنَيْنٍ بَعَثَ أَبَا عَامِرٍ عَلَى جَيْشٍ إِلَى أَوْطَاسٍ، فَلَقِيَ دُرَيْدَ بْنَ الصِّمَّةِ، فَقُتِلَ دُرَيْدٌ وَهَزَمَ اللهُ أَصْحَابَهُ، قَالَ أَبُو مُوسَى: وَبَعَثَنِي مَعَ أَبِي عَامِرٍ، فَرُمِيَ أَبُو عَامِرٍ فِي رُكْبَتِهِ، رَمَاهُ جُشَمِيٌّ بِسَهْمٍ فَأَثْبَتَهُ فِي رُكْبَتِهِ، فَانْتَهَيْتُ إِلَيْهِ فَقُلْتُ: يَا عَمِّ مَنْ رَمَاكَ؟ فَأَشَارَ إِلَى أَبِي مُوسَى، فَقَالَ: ذَاكَ قَاتِلِي الَّذِي رَمَانِي، فَقَصَدْتُ لَهُ فَلَحِقْتُهُ، فَلَمَّا رَآنِي وَلَّى، فَاتَّبَعْتُهُ وَجَعَلْتُ أَقُولُ لَهُ: أَلَا تَسْتَحِي، أَلَا تَثْبُتُ، فَكَفَّ، فَاخْتَلَفْنَا ضَرْبَتَيْنِ بِالسَّيْفِ فَقَتَلْتُهُ، ثُمَّ قُلْتُ لِأَبِي عَامِرٍ: قَتَلَ اللهُ صَاحِبَكَ، قَالَ: فَانْزِعْ هَذَا السَّهْمَ، فَنَزَعْتُهُ فَنَزَا مِنْهُ الْمَاءُ، قَالَ: يَا ابْنَ أَخِي، أَقْرِئِ النَّبِيَّ r السَّلَامَ، وَقُلْ لَهُ: اسْتَغْفِرْ لِي. وَاسْتَخْلَفَنِي أَبُو عَامِرٍ عَلَى النَّاسِ، فَمَكَثَ يَسِيرًا ثُمَّ مَاتَ، فَرَجَعْتُ فَدَخَلْتُ عَلَى النَّبِيِّ r فِي بَيْتِهِ عَلَى سَرِيرٍ مُرْمَلٍ وَعَلَيْهِ فِرَاشٌ، قَدْ أَثَّرَ رِمَالُ السَّرِيرِ بِظَهْرِهِ وَجَنْبَيْهِ، فَأَخْبَرْتُهُ بِخَبَرِنَا وَخَبَرِ أَبِي عَامِرٍ، وَقَالَ: قُلْ لَهُ: اسْتَغْفِرْ لِي، فَدَعَا بـِمَاءٍ فَتَوَضَّأَ، ثُمَّ رَفَعَ يَدَيْهِ فَقَالَ: اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِعُبَيْدٍ أَبِي عَامِرٍ. وَرَأَيْتُ بَيَاضَ إِبْطَيْهِ، ثُمَّ قَالَ: اللَّهُمَّ اجْعَلْهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ فَوْقَ كَثِيرٍ مِنْ خَلْقِكَ مِنَ النَّاسِ. فَقُلْتُ: وَلِي فَاسْتَغْفِرْ، فَقَالَ: اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِعَبْدِ اللهِ بْنِ قَيْسٍ ذَنْبَهُ، وَأَدْخِلْهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ مُدْخَلًا كَرِيـمًا.
.16264323. Абу Мусо розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам Ҳунайн ғазотидан фориғ бўлгач, Абу Омирни қўшинга бош қилиб Автосга жўнатдилар. У Дурайд ибн Симма билан тўқнашди. (Дурайд) ўлдирилди, шерикларини эса Аллоҳ мағлуб этди. У зот мени ҳам Абу Омир билан бирга жўнатган эдилар. Абу Омир тиззасидан ўқ еди. Унга бир жушамий ўқ отиб, санчиб қўйган эди. Мен унинг олдига бориб, «Эй амаки, сизга ким ўқ отди?» дедим. У: «Менга ўқ отган қотилим ана шу» деб, уни кўрсатди. Мен у томон қасд қилиб, унга етиб олдим. У мени кўриб, орқасига қочди. Унинг кетидан тушиб, «Уялмайсанми? Жойингда турмайсанми?» дея кетдим. Шунда у тўхтади. Биз баравар қилич урдик, мен уни ўлдирдим. Кейин мен Абу Омирга: «Аллоҳ рақибингни ўлдирди», дедим. У: «Мана бу ўқни суғургин», деди. Мен уни суғурган эдим, ўрнидан сув оқди. У: «Эй жиян, Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга салом айтгин ва у зотга айтгин, мен учун мағфират сўрасинлар», деди. Кейин Абу Омир ўзининг ўрнига мени одамларга бошлиқ қилди. Озгина турди-ю, сўнг ўлди. Қайтиб келиб, Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг уйларига кирдим. У зот тўшама солинган тўқима сўрида эканлар. У зотнинг орқалари ва ёнбошларига тўқиманинг изи тушиб қолган эди. Мен у зотга бизнинг ва Абу Омирнинг хабарини бериб, унинг «У зотга айтгин, мен учун мағфират сўрасинлар», деганини айтдим. У зот сув опкелтирдилар. Кейин таҳорат қилдилар, сўнг икки қўлларини кўтариб: «Аллоҳим, Абу Омир Убайдни мағфират қил!» дедилар. Мен у зотнинг қўлтиқларининг оқини кўрдим. Кейин яна: «Аллоҳим, Қиёмат куни уни кўпчилик махлуқотларингдан устун қилгин!» дедилар. «Мен учун ҳам мағфират сўранг», дедим. У зот: «Аллоҳим, Абдуллоҳ ибн Қайснинг ҳам гуноҳини мағфират қилгин ва уни Қиёмат куни шарафли бир манзилга киритгин», дедилар».
Абу Бурда айтади: «Икки(дуо)нинг бири Абу Омир учун, иккинчиси Абу Мусо учун бўлди».
1175/32 – باب: غَزْوَةِ الطَّائِفِ فِي شَوَّالٍ سَنَةَ ثَـمَانٍ
1175.32-БОБ.
ТОИФ ҒАЗОТИНИНГ САККИЗИНЧИ ЙИЛнинг ШАВВОЛиДА БЎЛГАНИ ҲАҚИДА
1627/4324 - عَنْ أُمِّهَا أُمِّ سَلَمَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا قَالَتْ: دَخَلَ عَلَيَّ النَّبِيُّ r وَعِنْدِي مُخَنَّثٌ، فَسَمِعْتُهُ يَقُولُ لِعَبْدِ اللهِ بْنِ أَبِي أُمَيَّةَ: يَا عَبْدَ اللهِ، أَرَأَيْتَ إِنْ فَتَحَ اللهُ عَلَيْكُمُ الطَّائِفَ غَدًا، فَعَلَيْكَ بِابْنَةِ غَيْلَانَ، فَإِنَّهَا تُقْبِلُ بِأَرْبَعٍ وَتُدْبِرُ بِثَمَانٍ، فَقَالَ النَّبِيُّ: صلى الله عليه وسلم لَا يَدْخُلَنَّ هَؤُلَاءِ عَلَيْكُنَّ.
.16274324. Умму Салама розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Ҳузуримга Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам кирдилар. Олдимда хотинчалиш одам бор эди. Унинг Абдуллоҳ ибн Абу Умайяга: «Эй Абдуллоҳ, менга қара, эртага Аллоҳ сизларга Тоифни фатҳ қилиб берса, Ғайлоннинг қизидан қолма. Ўзиям олдидан тўрт қат, ортидан саккиз қат-да!» деганини эшитдим. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Сизларнинг олдингизга булар ҳаргиз кирмасин!» дедилар».
Ибн Уяйна айтади: «Ибн Журайж: «(Ўша) хотинчалиш Ҳит эди», деган».
Маҳмуд бизга сўзлаб берди: «Абу Усома бизга буни Ҳишомдан сўзлаб берган ва «У зот ўша кунлари Тоифни қамал қилиб турган эдилар»ни қўшимча қилган».
1628/4325 - عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ عُمَرَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: لَمَّا حَاصَرَ رَسُولُ اللهِ r الطَّائِفَ، فَلَمْ يَنَلْ مِنْهُمْ شَيْئًا، قَالَ: إِنَّا قَافِلُونَ إِنْ شَاءَ اللهُ. فَثَقُلَ عَلَيْهِمْ، وَقَالُوا: نَذْهَبُ وَلَا نَفْتَحُهُ؟ وَقَالَ مَرَّةً: نَقْفُلُ. فَقَالَ: اغْدُوا عَلَى الْقِتَالِ، فَغَدَوْا، فَأَصَابَهُمْ جِرَاحٌ، فَقَالَ: إِنَّا قَافِلُونَ غَدًا إِنْ شَاءَ اللهُ. فَأَعْجَبَهُمْ، فَضَحِكَ النَّبِيّ ُ r.
.16284325. cдан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Тоифни қамал қилганларида ҳеч нарсани қўлга киритмадилар. У зот: «Иншааллоҳ, энди қайтамиз», дедилар. Бу одамларга оғир келиб, «Уни фатҳ қилмай кетаверамизми?» дейишди. – Бир гал «...қайтамизми?» деб айтган. – Шунда у зот: «Эрталаб жангга чиқинглар!» дедилар. Эрталаб чиқишди ва улардан кўпчилик ярадор бўлди. Шунда у зот: «Иншааллоҳ, эртага қайтамиз», деган эдилар, бу уларга ёқди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам кулиб қўйдилар».
Суфён бир гал: «Табассум қилдилар», деб айтган.
Ҳумайдий айтади: «Суфён бизга ушбу хабарнинг ҳаммасини сўзлаб берди».
1629/4326 – عَنْ سَعْدٍ وَأبِي بَكْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُمَا، قَاَلا: سَـمِعْنَا النَّبِيَّ r يَقُولُ: مَنِ ادَّعَى إِلَى غَيْرِ أَبِيهِ وَهْوَ يَعْلَمُ، فَالْجَنَّةُ عَلَيْهِ حَرَامٌ.
.16294326. Абу Усмон айтади:
«Саъд – у Аллоҳ йўлида биринчи ўқ отган эди – билан Абу Бакра – у бир гуруҳ одамлар билан Тоиф қўрғонидан ошиб, Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг олдиларига келган эди – икковининг шундай деганини эшитганман: «Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «Ким билиб туриб отасидан бошқани отам деб даъво қилса, жаннат унга ҳаромдир!» деяётганларини эшитганмиз».
1629أ/4327 – وَفِي رِوَايَةٍ: أَمَّا أَحَدُهُمَا فَأَوَّلُ مَنْ رَمَى بِسَهْمٍ فِي سَبِيلِ اللهِ، وَأَمَّا الْآخَرُفَكَانَ تَسَوَّرَ حِصْنَ الطَّائِفِ فِي أُنَاسٍ فَجَاءَ إلَى النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم. وَفِي رِوَايَةٍ: فَنَزَلَ إلَى النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم ثَالِثَ ثَلَاثَةٍ وَعِشْرِينَ مِنَ الطَّائِفِ.
1629а.4327. Осимдан ривоят қилинади:
«Абул Олия [ёки Абу Усмон Наҳдий] шундай деди: «Саъд ҳамда Абу Бакранинг Набий соллаллоҳу алайҳи васалламдан шундай ривоят қилганларини эшитдим...». Мен: «Сенга икки киши гувоҳлик берибди, шу иккиси сенга етади», дедим. У: «Ҳа, тўғри. Улардан бири Аллоҳнинг йўлида биринчи ўқ отган одам, иккинчисига келсак, у Тоифдан Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига йигирма уч кишининг (қулнинг) учинчиси бўлиб тушган», деди».
1630/4328 - عَنْ أَبِي مُوسَى رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: كُنْتُ عِنْدَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم وَهْوَ نَازِلٌ بِالْجِعْرَانَةِ بَيْنَ مَكَّةَ وَالْمَدِينَةِ، وَمَعَهُ بِلَالٌ، فَأَتَى النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم أَعْرَابِيٌّ فَقَالَ: أَلَا تُنْجِزُ لِي مَا وَعَدْتَنِي؟ فَقَالَ لَهُ: أَبْشِرْ. فَقَالَ: قَدْ أَكْثَرْتَ عَلَيَّ مِنْ أَبْشِرْ، فَأَقْبَلَ عَلَى أَبِي مُوسَى وَبِلَالٍ كَهَيْئَةِ الْغَضْبَانِ، فَقَالَ: رَدَّ الْبُشْرَى، فَاقْبَلَا أَنْتُمَا. قَالَا: قَبِلْنَا، ثُمَّ دَعَا بِقَدَحٍ فِيهِ مَاءٌ، فَغَسَلَ يَدَيْهِ وَوَجْهَهُ فِيهِ، وَمَجَّ فِيهِ، ثُمَّ قَالَ: اشْرَبَا مِنْهُ، وَأَفْرِغَا عَلَى وُجُوهِكُمَا وَنُحُورِكُمَا وَأَبْشِرَا. فَأَخَذَا الْقَدَحَ فَفَعَلَا، فَنَادَتْ أُمُّ سَلَمَةَ مِنْ وَرَاءِ السِّتْرِ: أَنْ أَفْضِلَا لِأُمِّكُمَا، فَأَفْضَلَا لَهَا مِنْهُ طَائِفَةً.
.16304328. Абу Мусо розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларида эдим. У зот Макка билан Мадина ўртасидаги Жиъронага* тушган эдилар. Ёнларида Билол ҳам бор эди. Бир аъробий Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг олдиларига келиб, «Менга берган ваъдангизни бажармайсизми?» деди. У зот: «Суюнавер», дедилар. У: «Суюнавер»ни менга кўп айтдингиз-да!» деди. У зот ғазабнок қиёфада Абу Мусо ва Билолга ўгирилдилар ва: «Хушхабарни рад қилди. Уни икковингиз қабул қилинг», дедилар. Иккови: «Қабул қилдик», дейишди. Кейин жомда сув опкелтирдилар, икки қўллари ва юзларини ювдилар-да, унинг ичига пуркадилар. Кейин: «Икковингиз бундан ичинг, юзларингиз, томоқларингизга қуйинг ва суюнаверинг», дедилар. Иккови жомни олишди-да, шундай қилишди. Умму Салама розияллоҳу анҳо парда ортидан (овозини кўтариб): «Оналарингизга ҳам қолдиринглар!» деди. Унга ўшандан бироз қолдиришди».
1631/4334 - عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ t قَالَ: جَمَعَ النَّبِيُّ r نَاسًا مِنَ الْأَنْصَارِ فَقَالَ: إِنَّ قُرَيْشًا حَدِيثُ عَهْدٍ بِجَاهِلِيَّةٍ وَمُصِيبَةٍ، وَإِنِّي أَرَدْتُ أَنْ أَجْبُرَهُمْ وَأَتَأَلَّفَهُمْ، أَمَا تَرْضَوْنَ أَنْ يَرْجِعَ النَّاسُ بِالدُّنْيَا وَتَرْجِعُونَ بِرَسُولِ اللهِ r إِلَى بُيُوتِكُمْ؟ قَالُوا: بَلَى، قَالَ: لَوْ سَلَكَ النَّاسُ وَادِيًا، وَسَلَكَتِ الْأَنْصَارُ شِعْبًا، لَسَلَكْتُ وَادِيَ الْأَنْصَارِ، أَوْ شِعْبَ الْأَنْصَارِ.
.16314334. Анас ибн Молик розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам бир гуруҳ ансорларни тўплаб, шундай дедилар: «Қурайш жоҳилиятдан ва мусибатдан янги чиққан. Мен уларнинг йўқотганларининг ўрнини қоплашни, қалбларини улфат қилишни истадим. Одамлар дунёни олиб қайтса, сизлар эса уйларингизга Аллоҳнинг Расулини – соллаллоҳу алайҳи васаллам – олиб кетишга рози бўлмайсизларми?!» «Ҳа (рози бўламиз)», дейишди. У зот: «Одамлар бир водий орқали, ансорлар эса бир дара орқали йўл олишса, мен ансорлар водийси ёки ансорлар дараси орқали йўл олган бўлардим», дедилар».
1176/33 – باب: السَّرِيَّةِ الَّتِي قِبَلَ نَجْدٍ
57-БОБ.
Нажд тарафга юборилган лашкар ҳақида
1176/33 – باب: بَعْثِ النَّبِيِّ r خَالِدَ بْنَ الْوَلِيدِ إِلَى بَنِي جَذِيمَةَ
1176.33-БОБ.
Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг Холид ибн Валидни Бану Жазимага юборганлари ҳақида
1632/4339 – عَنْ عَبْدِ الله بْنِ عُمَرَ رَضِيَ الله عَنْهُمَا: بَعَثَ النَّبِيُّ r خَالِدَ بْنَ الْوَلِيدِ إِلَى بَنِي جَذِيـمَةَ، فَدَعَاهُمْ إِلَى الْإِسْلَامِ، فَلَمْ يُحْسِنُوا أَنْ يَقُولُوا: أَسْلَمْنَا، فَجَعَلُوا يَقُولُونَ: صَبَأْنَا صَبَأْنَا، فَجَعَلَ خَالِدٌ يَقْتُلُ مِنْهُمْ وَيَأْسِرُ، وَدَفَعَ إِلَى كُلِّ رَجُلٍ مِنَّا أَسِيرَهُ، حَتَّى إِذَا كَانَ يَوْمٌ أَمَرَ خَالِدٌ أَنْ يَقْتُلَ كُلُّ رَجُلٍ مِنَّا أَسِيرَهُ، فَقُلْتُ: وَاللهِ لَا أَقْتُلُ أَسِيرِي، وَلَا يَقْتُلُ رَجُلٌ مِنْ أَصْحَابِي أَسِيرَهُ، حَتَّى قَدِمْنَا عَلَى النَّبِيِّ r فَذَكَرْنَاهُ، فَرَفَعَ النَّبِيُّ r يَدَهُ فَقَالَ: اللَّهُمَّ إِنِّي أَبْرَأُ إِلَيْكَ مِمَّا صَنَعَ خَالِدٌ.
.16324339. Солим отасидан ривоят қилади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам Холид ибн Валидни Бану Жазимага юбордилар. У уларни Исломга чақирган эди, «Мусулмон бўлдик»ни яхши айтолмай, «Собий бўлдик! Собий бўлдик!» дея кетишди бошлашди. Холид эса уларнинг баъзиларини ўлдириб, баъзиларини асир ола бошлади. Ҳар биримизга (улушига яраша) асир берди. Бир куни Холид ҳар биримизга ўз асирини ўлдиришни буюрди. Шунда мен: «Аллоҳга қасамки, мен асиримни ўлдирмайман, шерикларимдан ҳам бирортаси ўз асирларини ўлдирмайди», дедим. Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига келиб, буни у зотга айтиб берган эдик, у зот қўлларини кўтариб, икки бор: «Аллоҳим! Холиднинг қилмишига алоқам йўқлигини айтиб, Сенга ёлвораман учун Сенга узрхоҳлик қиламан», дедилар».
* Собий – эски динидан чиқиб, янги динга кирувчи. Жоҳилият араблари жоҳилият динини ташлаб, Ислом динига кирганларни шундай деб аташар эди.
Изоҳ: Бану Жазима – араб қабилаларидан бири. Улар Макка яқинида, Яламлам тарафда истиқомат қилишган. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Макка фатҳидан кейин шаввол ойида Холид ибн Валид розияллоҳу анҳуни уч юз эллик киши билан Бану Жазима қабиласини Исломга даъват қилиб, уларга Исломни таништириш учун юборадилар. Улар «Мусулмон бўлдик» дейиш ўрнига «Собий бўлдик», дейишади. Аммо Холид розияллоҳу анҳу буни тушунмай, уларнинг айримларини ўлдириб юборади. Бу хабар Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга етганда, у зот қаттиқ хафа бўлиб, шундай илтижо қиладилар. Сўнг Алий розияллоҳу анҳуни жўнатиб, ўлдирилганларнинг хунини тўлайдилар.
Изоҳ: Бану Жазима қабиласи ҳам араб қабилаларидан бўлган. Уларга Ислом чақириғи етиб боргач, «мусулмон бўлдик», «Исломни қабул қилдик» маъноларини билдирувчи «асламнаа» сўзини айтмай, бу маънони «соба’наа» деб ифода қилишган. «Соба’наа» дегани ўз динимизни қўйиб, янги динга кирдик, дегани эди. Холид ибн Валид розияллоҳу анҳу улар мусулмон бўлишдан бош тортиб шундай дейишяпти, деб ўйлаб, уларга қарши уруш бошлаб юборган. Бу хабар Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга етиб келгач, Холид ибн Валиднинг қилган иши нотўғри эканини айтадилар ва юқоридаги илтижони қиладилар. Сўнг Алий розияллоҳу анҳуни жўнатиб, ўлдирилганларнинг хунини тўлайдилар.
1177/34 - باب: سَرِيَّةُ عَبْدِ اللهِ بْنِ حُذَافَةَ السَّهْمِيِّ
وَعَلْقَمَةَ بْنِ مُجَزِّزٍ الْمُدْلِجِيِّ، وَيُقَالُ إِنَّهَا سَرِيَّةُ الْأَنْصَارِي
1177.34-БОБ.
Абдуллоҳ ибн Ҳузофа саҳмий ва Алқама ибн Мужаззиз Мудлижийнинг сарияси. у «Ансорлар сарияси» ҳам дейилади
1633/4340 - عَنْ عَلِيٍّ t قَالَ: بَعَثَ النَّبِيُّ r سَرِيَّةً فَاسْتَعْمَلَ رَجُلًا مِنَ الْأَنْصَارِ، وَأَمَرَهُمْ أَنْ يُطِيعُوهُ، فَغَضِبَ، فَقَالَ: أَلَيْسَ أَمَرَكُمُ النَّبِيُّ r أَنْ تُطِيعُونِي؟ قَالُوا: بَلَى، قَالَ: فَاجْمَعُوا لِي حَطَبًا، فَجَمَعُوا، فَقَالَ: أَوْقِدُوا نَارًا، فَأَوْقَدُوهَا، فَقَالَ: ادْخُلُوهَا، فَهَمُّوا وَجَعَلَ بَعْضُهُمْ يُمْسِكُ بَعْضًا، وَيَقُولُونَ: فَرَرْنَا إِلَى النَّبِيِّ r مِنَ النَّارِ، فَمَا زَالُوا حَتَّى خَمَدَتِ النَّارُ، فَسَكَنَ غَضَبُهُ، فَبَلَغَ النَّبِيَّ r فَقَالَ: لَوْ دَخَلُوهَا مَا خَرَجُوا مِنْهَا إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ، الطَّاعَةُ فِي الْمَعْرُوفِ.
.16334340. Алий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам бир сария жўнатдилар, ансорлардан бир кишини бошлиқ қилиб, уларни унга итоат қилишга буюрдилар. Хуллас, у ғазабланиб: «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам сизларни менга итоат қилишга буюрмадиларми?!» деди. «Шундай», дейишди. У: «Менга ўтин тўплаб беринглар!» деди. Тўплаб беришди. «Ўт ёқинглар!» деди. Ўт ёқишди. У: «Унга киринглар!» деди. Шундай қилмоқчи бўлишди-ю, бир-бирларини ушлаб қолишди ва: «Ўзи оловдан Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг олдиларига қочганмиз-ку!» дейишди. Туришаверди, ниҳоят ўт ўчди. Унинг ҳам ғазаби тинди. Бу Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга етиб борди. Шунда у зот: «Агар унга киришганида, қиёматгача ундан чиқа олмас эдилар! Итоат маъруф* ишдадир!» дедилар».
* «Маъруф иш» деган жумла «яхши иш» маъносидан кўра кенгроқ тушунчадир. Маъруф деб шариатда ҳам, одамларнинг урф-одатида ҳам маъқул, яхши деб қабул қилинган, кўзда тутилган вазиятда қўлланиши яхши саналган амал, сўз ва ниятга айтилади.
1178/35 – باب: بَعْثُ أَبِي مُوسَى وَمُعَاذٍ إِلَى الْيَمَنِ قَبْلَ حَجَّةِ الْوَدَاعِ
1178.35-БОБ.
Абу Мусо ва Муъознинг видолашув
ҳажидан олдин Яманга юборилганлари ҳақида
1634/4341 – عَنْ ابِي مُوسَى رَضِيَ الله عَنْهُ: أنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم بَعَثَهُ وَمُعَاذَ بْنَ جَبَلٍ إِلَى الْيَمَنِ، قَالَ: وَبَعَثَ كُلَّ وَاحِدٍ مِنْهُمَا عَلَى مِخْلَافٍ، قَالَ: وَالْيَمَنُ مِخْلَافَانِ، ثُمَّ قَالَ: يَسِّرَا وَلَا تُعَسِّرَا، وَبَشِّرَا وَلَا تُنَفِّرَا. فَانْطَلَقَ كُلُّ وَاحِدٍ مِنْهُمَا إِلَى عَمَلِهِ، قَالَ: وَكَانَ كُلُّ وَاحِدٍ مِنْهُمَا إِذَا سَارَ فِي أَرْضِهِ كَانَ قَرِيبًا مِنْ صَاحِبِهِ أَحْدَثَ بِهِ عَهْدًا فَسَلَّمَ عَلَيْهِ، فَسَارَ مُعَاذٌ فِي أَرْضِهِ قَرِيبًا مِنْ صَاحِبِهِ أَبِي مُوسَى، فَجَاءَ يَسِيرُ عَلَى بَغْلَتِهِ حَتَّى انْتَهَى إِلَيْهِ، وَإِذَا هُوَ جَالِسٌ، وَقَدِ اجْتَمَعَ إِلَيْهِ النَّاسُ، وَإِذَا رَجُلٌ عِنْدَهُ قَدْ جُمِعَتْ يَدَاهُ إِلَى عُنُقِهِ، فَقَالَ لَهُ مُعَاذٌ: يَا عَبْدَ اللهِ بْنَ قَيْسٍ أَيَّمَ هَذَا؟ قَالَ: هَذَا رَجُلٌ كَفَرَ بَعْدَ إِسْلَامِهِ، قَالَ: لَا أَنْزِلُ حَتَّى يُقْتَلَ، قَالَ: إِنـَّمَا جِيءَ بِهِ لِذَلِكَ فَانْزِلْ، قَالَ: مَا أَنْزِلُ حَتَّى يُقْتَلَ، فَأَمَرَ بِهِ فَقُتِلَ، ثُمَّ نَزَلَ فَقَالَ: يَا عَبْدَ اللهِ، كَيْفَ تَقْرَأُ الْقُرْآنَ؟ قَالَ: أَتَفَوَّقُهُ تَفَوُّقًا، قَالَ: فَكَيْفَ تَقْرَأُ أَنْتَ يَا مُعَاذُ؟ قَالَ: أَنَامُ أَوَّلَ اللَّيْلِ، فَأَقُومُ وَقَدْ قَضَيْتُ جُزْئِي مِنَ النَّوْمِ، فَأَقْرَأُ مَا كَتَبَ اللهُ لِي، فَأَحْتَسِبُ نَوْمَتِي كَمَا أَحْتَسِبُ قَوْمَتِي.
.16344341. Абу Бурда розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Абу Мусо ва Муъоз ибн Жабални Яманга юбордилар. Яманда икки вилоят бор эди, икковини биттадан вилоятга юбора туриб: «Осонлаштиринглар, қийинлаштирманглар. Севинтиринглар, бездирманглар!» дедилар. Иккиси ҳам ўз ишига йўл олди. Иккиси ҳам ўз ерида юрар экан, шеригига яқин бўлиб қолса, аҳдларини* янгилашиб, саломлашиб турар экан. Муъоз ўз ерида шериги Абу Мусога яқин жойдан юриб қолибди. Хачирида келиб, унинг олдига етиб борибди. Қараса, у ўтирар, олдига одамлар тўпланиб олишган экан. Қараса, олдида бир киши турибди, қўллари бўйнига қўшиб боғланган. Муъоз унга: «Эй Абдуллоҳ ибн Қайс, бу нимаси?» дебди. У: «Бу мусулмон бўлганидан кейин кофир бўлган одам», дебди. (Муъоз) «У ўлдирилмагунча тушмайман», дебди. У: «Ўзи бу шунинг учун олиб келинган, тушавер», дебди. (Муъоз) «Ўлдирилмагунча тушмайман», дебди. Буюрибди, (ўша одам) ўлдирилибди.
Кейин (Муъоз) тушиб: «Эй Абдуллоҳ, Қуръонни қандай ўқийсан?» дебди. У: «Бўлиб-бўлиб ўқийман. Ўзинг қандай ўқийсан, эй Муъоз?» дебди. «Мен кечанинг аввалида ухлаб оламан. Турганимда уйқудаги насибамни олган бўламан. Сўнг Аллоҳ менга насиб қилганича ўқийман. Тунги ибодатимдан савоб умид қилганимдек, уйқумдан ҳам савоб умид қиламан», дебди у».
* «Аҳдини янгилаш» деганда Набий алайҳиссалом уларга берган топшириқни бир-бирига эслатиб туриш назарда тутилган.
Изоҳ: Исломда қайси динни танлаш ҳар кимнинг ўз ихтиёрида. Аммо Исломни танлаган кишига диндан чиқиб, муртад бўлишга рухсат йўқ. Ким шундай қилса, лекин тавба қилмаса, муртадга белгиланган жазо қўлланилади, чунки бу энг катта хиёнат, жамият хавфсизлиги учун таҳдиддир. Бу билан дин аҳкомларини ўйин қилишнинг ҳам олди олинади.
1635/ 4343 - عَنْ أَبِي مُوسَى الْأَشْعَرِيِّ : أَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم بَعَثَهُ إِلَى الْيَمَنِ، فَسَأَلَهُ عَنْ أَشْرِبَةٍ تُصْنَعُ بِهَا، فَقَالَ: وَمَا هِيَ؟ قَالَ: الْبِتْعُ وَالْمِزْرُ، فَقَالَ: كُلُّ مُسْكِرٍ حَرَامٌ.
.16354343. Саъид ибн Абу Бурдадан ривоят қилинади:
«Абу Мусо Ашъарий розияллоҳу анҳу айтдики, Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам уни Яманга юборибдилар. Кейин ундан у ерда тайёрланадиган шароблар ҳақида сўраб, «Улар нималар?» дебдилар. У: «Битъ ва мизр», дебди. – Абу Бурдага: «Битъ нима?» дедим. У: «Битъ асалнинг набизи, мизр эса арпанинг набизи», деди. – Шунда: «Ҳар қандай маст қилувчи нарса ҳаромдир», дебдилар».
1179/36 – بَاب: بَعْثُ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ u
وَخَالِدِ بْنِ الْوَلِيدِ t إِلَى الْيَمَنِ
1179.36-БОБ.
Алий ибн Абу Толиб алайҳиссалом ва Холид ибн Валид розияллоҳу анҳуниНГ видолашув Ҳажидан олдин Яманга юбориЛИши ҳақида
1636/4349 – عَنِ البَرَاءِ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: بَعَثَنَا رَسُولُ اللهِ r مَعَ خَالِدِ بْنِ الْوَلِيدِ إِلَى الْيَمَنِ، قَالَ: ثُمَّ بَعَثَ عَلِيًّا بَعْدَ ذَلِكَ مَكَانَهُ، فَقَالَ: مُرْ أَصْحَابَ خَالِدٍ، مَنْ شَاءَ مِنْهُمْ أَنْ يُعَقِّبَ مَعَكَ فَلْيُعَقِّبْ، وَمَنْ شَاءَ فَلْيُقْبِلْ. فَكُنْتُ فِيمَنْ عَقَّبَ مَعَهُ، قَالَ: فَغَنِمْتُ أَوَاقٍ ذَوَاتِ عَدَدٍ.
.16364349. Баро розияллоҳу анҳу айтади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бизни Холид ибн Валид билан бирга Яманга юбордилар. Кейин унинг ўрнига Алийни жўнатиб, «Холиднинг одамларига айт, улардан ким сен билан бирга қолиб, (жангни) давом эттиришни истаса, қолаверсин, ким хоҳламаса, қайтиб келаверсин», дедилар. Мен Алий билан бирга қолганлар орасида эдим, бир қанча увқия нарсани ўлжа олганман».
* Увқия – кумуш танга. Вазни 119 граммга, қиймати 40 дирҳамга тенг. Беш увқия 200 дирҳам бўлади.
1637/4350 – عَنْ بُرَيْدَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: بَعَثَ النَّبِيُّ r عَلِيًّا إِلَى خَالِدٍ لِيَقْبِضَ الْخُمُسَ، وَكُنْتُ أُبْغِضُ عَلِيًّا، وَقَدِ اغْتَسَلَ، فَقُلْتُ لِخَالِدٍ، أَلَا تَرَى إِلَى هَذَا؟ فَلَمَّا قَدِمْنَا عَلَى النَّبِيِّ r ذَكَرْتُ ذَلِكَ لَهُ، فَقَالَ: يَا بُرَيْدَةُ أَتُبْغِضُ عَلِيًّا؟ فَقُلْتُ: نَعَمْ، قَالَ: لَا تُبْغِضْهُ، فَإِنَّ لَهُ فِي الْخُمُسِ أَكْثَرَ مِنْ ذَلِكَ.
.16374350. Абдуллоҳ ибн Бурайда отаси розияллоҳу анҳудан ривоят қилади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам Алийни хумусни олиб келишга Холиднинг олдига юбордилар. Мен Алийни ёмон кўрар эдим. У ғусл қилибди. Мен Холидга: «Манавини кўрмайсанми?!» дедим. Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига келганимизда у зотга ҳам айтиб бердим. У зот: «Эй Бурайда, Алийни ёмон кўриб қолдингми?» дедилар. «Ҳа», дедим. У зот: «Уни ёмон кўрма, чунки унинг хумусда бундан ҳам кўп ҳақи бор», дедилар».
Изоҳ: Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Алий розияллоҳу анҳуни Яманга, Холид ибн Валиднинг олдига хумусни, яъни ўлжанинг бешдан бир қисмини олиб келишга юборадилар. Алий розияллоҳу анҳу ўлжаларни тақсим қилади. Хумусни олади. Асирлар орасида бир қиз ҳам бўлиб, уни ўзига ажратади. Кейин унга қўшилади. «У ғусл қилибди» деганда шу маъно назарда тутилган. Бурайда розияллоҳу анҳу Алий розияллоҳу анҳунинг хумусдан ўзига улуш олишини нотўғри деб билгани учун бунга аччиқланади. «Алийни ёмон кўриб қолган эдим» дегани шу бўлган. Бу ёмон кўриш адоват, доимий нафрат маъносида эмас, балки бирор сабаб билан бировдан аччиқланиб қолиш бўлган. Кейин Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Алийнинг хумусда ҳаққи кўп эканини айтиб, Бурайда розияллоҳу анҳунинг фикрини тўғрилаб қўядилар. Бир ривоятда Бурайда розияллоҳу анҳу: «Шунда Алий менга ҳаммадан ҳам суюкли бўлиб қолди», деган.
1638/4351 – عَنْ أبِي سَعِيدٍ الْخُدْرِيَّرَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: بَعَثَ عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ t إِلَى رَسُولِ اللهِ r مِنَ الْيَمَنِ بِذُهَيْبَةٍ فِي أَدِيمٍ مَقْرُوظٍـ، لَمْ تُحَصَّلْ مِنْ تُرَابِهَا، قَالَ: فَقَسَمَهَا بَيْنَ أَرْبَعَةِ نَفَرٍ: بَيْنَ عُيَيْنَةَ بْنِ بَدْرٍ، وَأَقْرَعَ بْنِ حَابِسٍ، وَزَيْدِ الْخَيْلِ، وَالرَّابِعُ: إِمَّا عَلْقَمَةُ، وَإِمَّا عَامِرُ بْنُ الطُّفَيْلِ، فَقَالَ رَجُلٌ مِنْ أَصْحَابِهِ: كُنَّا نَحْنُ أَحَقَّ بِهَذَا مِنْ هَؤُلَاءِ، قَالَ: فَبَلَغَ ذَلِكَ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم، فَقَالَ: أَلَا تَأْمَنُونِي وَأَنَا أَمِينُ مَنْ فِي السَّمَاءِ، يَأْتِينِي خَبَرُ السَّمَاءِ صَبَاحًا وَمَسَاءً قَالَ: فَقَامَ رَجُلٌ غَائِرُ الْعَيْنَيْنِ، مُشْرِفُ الْوَجْنَتَيْنِ، نَاشِزُ الْجَبْهَةِ، كَثُّ اللِّحْيَةِ، مَحْلُوقُ الرَّأْسِ، مُشَمَّرُ الْإِزَارِ، فَقَالَ: يَا رَسُولَ اللهِ اتَّقِ اللهَ، قَالَ: وَيْلَكَ، أَوَلَسْتُ أَحَقَّ أَهْلِ الْأَرْضِ أَنْ يَتَّقِيَ اللهَ؟ قَالَ: ثُمَّ وَلَّى الرَّجُلُ. قَالَ خَالِدُ بْنُ الْوَلِيدِ: يَا رَسُولَ اللهِ، أَلَا أَضْرِبُ عُنُقَهُ؟ قَالَ: لَا، لَعَلَّهُ أَنْ يَكُونَ يُصَلِّي. فَقَالَ خَالِدٌ: وَكَمْ مِنْ مُصَلٍّ يَقُولُ بِلِسَانِهِ مَا لَيْسَ فِي قَلْبِهِ، قَالَ رَسُولُ اللهِr: إِنِّي لَمْ أُومَرْ أَنْ أَنْقُبَ قُلُوبَ النَّاسِ وَلَا أَشُقَّ بُطُونَهُمْ. قَالَ: ثُمَّ نَظَرَ إِلَيْهِ وَهْوَ مُقَفٍّ، فَقَالَ: إِنَّهُ يَخْرُجُ مِنْ ضِئْضِئِ هَذَا قَوْمٌ يَتْلُونَ كِتَابَ اللهِ رَطْبًا، لَا يُجَاوِزُ حَنَاجِرَهُمْ، يَمْرُقُونَ مِنَ الدِّينِ كَمَا يَمْرُقُ السَّهْمُ مِنَ الرَّمِيَّةِ - وَأَظُنُّهُ قَالَ - لَئِنْ أَدْرَكْتُهُمْ لَأَقْتُلَنَّهُمْ قَتْلَ ثَمُودَ.
.16384351. Абу Саъид Худрий розияллоҳу анҳу айтади:
«Алий ибн Абу Толиб розияллоҳу анҳу Ямандан Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга қараз* билан ошланган терида тупроғи ажратилмаган кичик бир парча тилла жўнатди. У зот уни тўрт киши: Уяйна ибн Бадр, Ақраъ ибн Ҳобис, Зайд Ал-Хайл ўртасида тақсимладилар, тўртинчиси ё Алқама, ёки Омир ибн Туфайл эди. Шу пайт у зотнинг саҳобаларидан бир киши: «Бунга анавилардан кўра биз ҳақлироқ эдик», деди. Бу гап Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга етиб борди. Шунда у зот: «Сизлар менга ишонмайсизларми?! Ахир мен самодаги Зотнинг амийни бўлсам, менга эрта-ю кеч осмон хабари келиб турса?!» дедилар. Шунда икки кўзи ичига ботган, икки ёноғи бўртган, дўнгпешона, серсоқол, тақирбош, изорини шимариб олган бир киши туриб, «Эй Аллоҳнинг Расули, Аллоҳдан қўрқинг!» деди. У зот: «Шўринг қурсин! Ахир мен ер аҳлининг Аллоҳдан қўрқишга энг ҳақлиси эмасманми?!» дедилар. Ҳалиги киши ўгирилиб кетди. Холид ибн Валид: «Эй Аллоҳнинг Расули, унинг бўйнига қилич урайми?» деди. У зот: «Йўқ! Балки у намоз ўқир», дедилар. Холид: «Қанчадан қанча намозхонлар борки, қалбида бўлмаган нарсани тилларида айтишади», деди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Мен одамларнинг қалбларини кавлашга ёки қоринларини ёриб кўришга буюрилган эмасман», дедилар. Кейин (ҳалиги киши) ўгирилиб кетаётганида унга қараб туриб: «Бунинг пуштидан бир қавм бўлади. Улар Аллоҳнинг китобини нозил бўлган онидагидек ўқишади, бироқ у уларнинг бўғзидан нарига ўтмайди. Улар диндан ўқ сайддан* отилиб чиқиб кетгандек чиқиб кетишади», дедилар. Менимча, у зот яна: «Агар уларни топсам, Самуднинг қатлидек* қатл қилажакман», дедилар».
* Қараз – майда баргли, ёнғоққа ўхшаш, катта дарахт. Унинг баргидан тайёрланган модда ёрдамида ошланган терилар энг яхши терилар ҳисобланган.
* Сайд – овланган ҳайвон.
* Яъни Самуд қавми буткул ҳалок қилинганидек, уларни ҳам таг-туги билан йўқотиб ташлар эдим, демоқчилар.
1180/37 - بَاب: غَزْوَةِ ذِي الْخَلَصَةِ
.37.1180-БОБ.
Зулхаласа ғазоти ҳақида
1639/4357 – تَقَدَّمَ حَدِيثُ جَرِيرٍ رَضِيَ الله عَنْهُ فِي ذَلِكَ وَقَوْلُ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم لَهُ: أَلَا تُرِيحُنِي مِنْ ذِي الْخَلَصَةِ؟ وَذَكَرَ فِي هَذِهِ الرِّوَايَةِ: قَالَ جَرِيرٌ: وَكَانَ ذُو الـخَلَصَةِ بَيْتًا بِالـيَمَنِ لِـخَثْعَمَ وَبَـجِيلَةَ، فِيهِ نُصُبٌ تُعْبَدُ. قَالَ: وَلَمَّا قَدِمَ جَرِيرٌ الـيَمَنَ، كَانَ بِـهَا رَجُلٌ يَسْتَقْسِمُ بِالأَزْلامِ، فَقِيلَ لَهُ: إنَّ رَسُولَ الله صلى الله عليه وسلم هَاهُنَا، فَإِنْ قَدَرَ عَلَيْكَ ضَرَبَ عُنُقَكَ، قَالَ: فَبَيْنَمَا هُوَ يَضْرِبُ بِهَا إِذْ وَقَفَ عَلَيْهِ جَرِيرٌ، فَقَالَ: لَتَكْسِرَنَّهَا وَلَتَشْهَدَنَّ أنْ لا إلاه إلاَّ الله، أوْ لأَضْرِبَنَّ عُنُقَكَ. قَالَ: فَكَسَرَهَا وَشَهِدَ.
.16394357. Жарир розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам менга: «Мени Зулхаласадан халос қилмайсанми?» дедилар. «Албатта», дедим. Кейин аҳмаслик бир юз эллик отлиқ билан йўлга чиқдим. Улар (ҳақиқий) чавандозлар эди, мен эса от устида маҳкам ўтира олмас эдим. Буни Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга айтган эдим, у зот қўлларини кўксимга урдилар, ҳатто кўксимда бармоқ изларини кўрдим. У зот: «Аллоҳим! Буни маҳкам қил ва уни ҳидоятли ҳидоятчи қил!» дедилар. Шундан кейин асло отдан йиқилмадим».
Зулхаласа Ямандаги Хасъам ва Бажилага тегишли бир уй бўлиб, ичида ибодат қилинадиган бутлар бор эди. Уни «Каъба» ҳам дейишар эди. У ўша ерга бориб, уни бузиб ташлади ва ёқиб юборди.
(Қайс айтади:) «Жарир Яманга келганида у ерда чўплар билан фол очадиган бир киши бор эди. Унга: «Анави ерда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам борлар, агар сени қўлга туширсалар, бўйнингдан чопиб ташлайдилар», дейишди. У чўпларни ўйнатиб турган эди, Жарир унинг олдида тўхтади ва: «Буларингни синдириб ташлаб, «Аллоҳдан ўзга илоҳ йўқ», деб гувоҳлик берасан, ёки бўйнингни чопиб ташлайман», деди. У уларни синдирди ва шаҳодат келтирди. Кейин Жарир аҳмаслик Абу Артоҳ деб куня олган бир кишини Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга хушхабар бериш учун юборди. У Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга келиб: «Эй Аллоҳнинг Расули, сизни ҳақ ила юборган Зотга қасамки, уни қўтир туяга ўхшатиб ташлаб келдим», деди. Шунда Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам Аҳмаснинг отлари ва одамларига беш марта барака тиладилар».
1181/38 – بَابٌ: ذَهَابُ جَرِيرٍ إِلَى الْيَمَنِ
1181.38-БОБ.
Жарирнинг Яманга кетиши
1640/4359 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: كُنْتُ بِالْيَمَنِ، فَلَقِيتُ رَجُلَيْنِ مِنَ الْيَمَنِ: ذَا كَلَاعٍ وَذَا عَمْرٍو، فَجَعَلْتُ أُحَدِّثُهُمْ عَنْ رَسُولِ اللهِ r، فَقَالَ لِي ذُو عَمْرٍو، لَئِنْ كَانَ الَّذِي تَذْكُرُ مِنْ أَمْرِ صَاحِبِكَ، لَقَدْ مَرَّ عَلَى أَجَلِهِ مُنْذُ ثَلَاثٍ، وَأَقْبَلَا مَعِي حَتَّى إِذَا كُنَّا فِي بَعْضِ الطَّرِيقِ، رُفِعَ لَنَا رَكْبٌ مِنْ قِبَلِ الْمَدِينَةِ فَسَأَلْنَاهُمْ، فَقَالُوا: قُبِضَ رَسُولُ اللهِ r وَاسْتُخْلِفَ أَبُو بَكْرٍ، وَالنَّاسُ صَالِحُونَ، فَقَالَا: أَخْبِرْ صَاحِبَكَ أَنَّا قَدْ جِئْنَا وَلَعَلَّنَا سَنَعُودُ إِنْ شَاءَ اللهُ، وَرَجَعَا إِلَى الْيَمَنِ.
.16404359. Жарир розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Баҳрда эдим, Яман аҳлидан икки кишини – Зукалоъ ва Зуамрни учратиб қолдим. Уларга Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳақларида сўзлай бошладим. Шунда Зуамр: «Сен соҳибингнинг ишларидан гапиряпсан-у, унинг ажали етганига уч кун бўлди», деди. Кейин иккови мен билан қайтиб келаётган эди, йўлнинг бир жойига етганимизда Мадина тарафдан отлиқлар кўринди. Улардан сўраган эдик, улар: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам вафот этдилар, Абу Бакр халифа этиб тайинланди, одамлар шунга келишишди», дейишди. Иккови: «Бизнинг келганимизни соҳибингга хабар қил, балки биз, иншааллоҳ, яна қайтармиз» деб, Яманга қайтиб кетишди. Мен уларнинг гапларини Абу Бакрга айтиб бердим. Абу Бакр: «Уларни олиб келмабсан-да!» деди. Кейинроқ Зуамр менга: «Эй Жарир, сен менга яхшилик қилгансан, мен сенга бир гапни айтай. Сиз, араблар жамоаси, модомики бирор амирингиз ҳалок бўлганда (машварат қилиб) бошқа бирини амир қилиб олар экансиз, яхшиликда давом этаверасизлар. Лекин (бу иш) қилич билан бўлса, у ҳолда подшоҳларнинг ғазаби билан ғазабланадиган, подшоҳларнинг розилиги билан рози бўладиган подшоҳларга айланиб қолишади», деди».
1182/39 - بَاب: غَزْوَةِ سِيفِ الْبَحْرِ
1182.39-БОБ.
Сийфул-баҳр* ғазоти ҳақида
1641/4360 - عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللهِ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا أَنَّهُ قَالَ: بَعَثَ رَسُولُ اللهِ r بَعْثًا قِبَلَ السَّاحِلِ، وَأَمَّرَ عَلَيْهِمْ أَبَا عُبَيْدَةَ بْنَ الْجَرَّاحِ، وَهُمْ ثَلَاثُـ مِئَةٍ، فَخَرَجْنَا وَكُنَّا بِبَعْضِ الطَّرِيقِ فَنِيَ الزَّادُ، فَأَمَرَ أَبُو عُبَيْدَةَ بِأَزْوَادِ الْجَيْشِ فَجُمِعَ، فَكَانَ مِزْوَدَيْ تَـمْرٍ، فَكَانَ يَقُوتُنَا كُلَّ يَوْمٍ قَلِيلٌ قَلِيلٌ حَتَّى فَنِيَ، فَلَمْ يَكُنْ يُصِيبُنَا إِلَّا تَمْرَةٌ تَمْرَةٌ، فَقُلْتُ لَهُ: مَا تُغْنِي عَنْكُمْ تَمْرَةٌ؟ فَقَالَ: لَقَدْ وَجَدْنَا فَقْدَهَا حِينَ فَنِيَتْ، ثُمَّ انْتَهَيْنَا إِلَى الْبَحْرَيْنِ، فَإِذَا حُوتٌ مِثْلُ الظَّرِبِ، فَأَكَلَ مِنْهَا الْقَوْمُ ثَمَانَ عَشْرَةَ لَيْلَةً، ثُمَّ أَمَرَ أَبُو عُبَيْدَةَ بِضِلَعَيْنِ مِنْ أَضْلَاعِهِ فَنُصِبَا، ثُمَّ أَمَرَ بِرَاحِلَةٍ فَرُحِلَتْ ثُمَّ مَرَّتْ تَحْتَهُمَا فَلَمْ تُصِبْهُمَا.
.16414360. Ваҳб ибн Кайсондан ривоят қилинади:
«Жобир ибн Абдуллоҳ розияллоҳу анҳумо шундай деди: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам соҳил томонга аскар юбордилар. Уларга Абу Убайда ибн Жарроҳни амир қилдилар. Улар уч юзта эди. Йўлга чиқдик. Йўлнинг бир жойига борганимизда озиқ-овқат тугаб қолди. Шунда Абу Убайда қўшиннинг озиқ-овқатини тўплашни буюрди. Икки сафархалта хурмо бўлди. (Абу Убайда) бизни ҳар куни оз-оздан овқатлантириб турди. Ниҳоят, у ҳам тугади. Бизга биттадангина хурмо тегарди».
«Битта хурмо сизларга нима қилиб берарди?» дедим. (Жобир деди:) «Унинг қадри тугаганда билинди. Кейин денгизга етиб бордик. Қарасак, кичик тоғдек келадиган бир ҳут. Қавм ундан ўн саккиз кун еди. Сўнг Абу Убайда буюрган эди, унинг қовурғаларидан иккитаси тик қилиб қўйилди. Кейин буюрди, бир туяга юк ортилди. Кейин (туя) иккаласининг остидан ўтган эди, уларга тегмади».
1641أ/4361 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ فِي رِوَايَةٍ أنَّهُ قَالَ: فَالْقَى لَنَا البَحْرُ دَابَّةً يُقَالُ لَهَا العَنْبَرُ، فَاَكَلْنَا مِنْهُ نِصْفَ شَهْرٍ، وَادَّهَنَّا مِنْ وَدَكِهِ، حَتَّى ثَابَتْ إلَيْنَا أجْسَامُنَا.
1641ب/4361 – وَعَنْهُ فِي رِوَايَةٍ أُخْرَى: قَالَ أبُو عُبَيْدَةَ: كُلُوا، فَلَمَّا قَدِمْنَا الـمَدِينَةَ ذَكَرْنَا ذَلِكَ لِلنَّبِيِّ فَقَالَ: كُلُوا رِزْقًا أخْرَجَهُ اللهُ، أطْعِمُونَا إنْ كَانَ مَعَكُمْ، فَأتَاهُ بَعْضُهُمْ بِعُضْوٍ فَاَكَلَهُ.
16424367 - عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ الزُّبَيْرِ رَضِيَ الله عَنْهُمَا ، قَالَ: قَدِمَ رَكْبٌ مِنْ بَنِي تَـمِيمٍ عَلَى النَّبِيِّ r فَقَالَ أَبُو بَكْرٍ: أَمِّرِ الْقَعْقَاعَ بْنَ مَعْبَدِ بْنِ زُرَارَةَ، قَالَ عُمَرُ: بَلْ أَمِّرِ الْأَقْرَعَ بْنَ حَابِسٍ، قَالَ أَبُو بَكْرٍ: مَا أَرَدْتَ إِلَّا خِلَافِي، قَالَ عُمَرُ: مَا أَرَدْتُ خِلَافَكَ، فَتَمَارَيَا حَتَّى ارْتَفَعَتْ أَصْوَاتُهُمَا، فَنَزَلَ فِي ذَلِكَ (يَاأَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تُقَدِّمُوا بَيْنَ يَدَيِ اللَّهِ وَرَسُولِهِ) [الـحجرات: 1] حَتَّى انْقَضَتْ.
.16424367. Абдуллоҳ ибн Зубайр розияллоҳу анҳумо хабар қилади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига Бану Тамимдан бир гуруҳ отлиқлар келди. Абу Бакр: «Қаъқаъ ибн Маъбад ибн Зурорани амир қилинг», деди. Умар эса: «Йўқ, Ақраъ ибн Ҳобисни амир қилинг», деди. Шунда Абу Бакр: «Сен менга хилоф қилишни истадинг, холос», деди. Умар: «Мен сенга хилоф қилишни истаганим йўқ», деди. Икковлари тортишиб қолиб, ҳатто овозлари кўтарилиб кетди. Шунда бу ҳақда «Эй иймон келтирганлар! Аллоҳдан ва Унинг Расулидан олдинга ўтиб кетманглар…»* ояти охиригача нозил бўлди».
* Ҳужурот сураси, 1-оят. Бу ерда ушбу ва кейинги икки оят назарда тутилган: «Аллоҳга тақво қилинг. Албатта, Аллоҳ эшитувчи ва билувчи Зотдир. Эй иймон келтирганлар! Овозингизни Набий овозидан юқори кўтарманг ва унга бир-бирингиз ила сўзлашгандек баланд сўзламанг, ўзингиз сезмаган ҳолда амалларингиз ҳабата бўлиб қолмасин. Албатта, Расулуллоҳнинг ҳузурида овозларини пастлатганлар, ана ўшалар Аллоҳ қалбларини тақвога имтиҳон қилган зотлардир. Уларга мағфират ва улкан ажр бор».
1184/41 – بَاب
70 - بَابُ وَفْدِ بَنِي حَنِيفَةَ، وَحَدِيثِ ثُمَامَةَ بْنِ أُثَالٍ
1184.41-БОБ.
Бану Ҳанифа вафди ва Сумома ибн Усолнинг ҳадиси ҳақида
1643/4372 – عَنْ أبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: بَعَثَ النَّبِيُّ r خَيْلًا قِبَلَ نَجْدٍ، فَجَاءَتْ بِرَجُلٍ مِنْ بَنِي حَنِيفَةَ يُقَالُ لَهُ ثُـمَامَةُ بْنُ أُثَالٍ، فَرَبَطُوهُ بِسَارِيَةٍ مِنْ سَوَارِي الْمَسْجِدِ، فَخَرَجَ إِلَيْهِ النَّبِيُّ r فَقَالَ: مَا عِنْدَكَ يَا ثُمَامَةُ؟» فَقَالَ: عِنْدِي خَيْرٌ يَا مُحَمَّدُ، إِنْ تَقْتُلْنِي تَقْتُلْ ذَا دَمٍ، وَإِنْ تُنْعِمْ تُنْعِمْ عَلَى شَاكِرٍ، وَإِنْ كُنْتَ تُرِيدُ الْمَالَ فَسَلْ مِنْهُ مَا شِئْتَ، حَتَّى كَانَ الْغَدُ، ثُمَّ قَالَ لَهُ: مَا عِنْدَكَ يَا ثُمَامَةُ؟ قَالَ: مَا قُلْتُ لَكَ: إِنْ تُنْعِمْ تُنْعِمْ عَلَى شَاكِرٍ، فَتَرَكَهُ حَتَّى كَانَ بَعْدَ الْغَدِ، فَقَالَ: مَا عِنْدَكَ يَا ثُمَامَةُ؟» فَقَالَ: عِنْدِي مَا قُلْتُ لَكَ، فَقَالَ: أَطْلِقُوا ثُمَامَةَ. فَانْطَلَقَ إِلَى نَخْلٍ قَرِيبٍ مِنَ الْمَسْجِدِ، فَاغْتَسَلَ ثُمَّ دَخَلَ الْمَسْجِدَ، فَقَالَ: أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ، وَأَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّدًا رَسُولُ اللهِ، يَا مُحَمَّدُ، وَاللهِ مَا كَانَ عَلَى الْأَرْضِ وَجْهٌ أَبْغَضَ إِلَيَّ مِنْ وَجْهِكَ، فَقَدْ أَصْبَحَ وَجْهُكَ أَحَبَّ الْوُجُوهِ إِلَيَّ، وَاللهِ مَا كَانَ مِنْ دِينٍ أَبْغَضَ إِلَيَّ مِنْ دِينِكَ، فَأَصْبَحَ دِينُكَ أَحَبَّ الدِّينِ إِلَيَّ. وَاللهِ مَا كَانَ مِنْ بَلَدٍ أَبْغَضُ إِلَيَّ مِنْ بَلَدِكَ، فَأَصْبَحَ بَلَدُكَ أَحَبَّ الْبِلَادِ إِلَيَّ، وَإِنَّ خَيْلَكَ أَخَذَتْنِي وَأَنَا أُرِيدُ الْعُمْرَةَ، فَمَاذَا تَرَى؟ فَبَشَّرَهُ رَسُولُ اللهِ r وَأَمَرَهُ أَنْ يَعْتَمِرَ، فَلَمَّا قَدِمَ مَكَّةَ قَالَ لَهُ قَائِلٌ: صَبَوْتَ؟ قَالَ: لَا، وَلَكِنْ أَسْلَمْتُ مَعَ مُحَمَّدٍ رَسُولِ اللهِ r، وَلَا وَاللهِ، لَا يَأْتِيكُمْ مِنَ الْيَمَامَةِ حَبَّةُ حِنْطَةٍ حَتَّى يَأْذَنَ فِيهَا النَّبِيُّr .
.16434372. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу айтади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам Нажд тарафга бир гуруҳ отлиқларни юбордилар. Улар Бану Ҳанифадан Сумома ибн Усол деган кишини олиб келишди. Уни масжид устунларидан бирига боғлаб қўйишди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам унинг олдига чиқиб: «Эй Сумома, сенда нима гап?» дедилар. Сумома: «Эй Муҳаммад, менда яхшилик. Ўлдирсанг, хуни(ни сўрайдигани) борни ўлдирасан, (озодлик) инъом этсанг, шукрпешага инъом қилган бўласан. Мол-дунё истасанг, ундан хоҳлаганингча сўра», деди. Эртаси куни у зот унга яна: «Эй Сумома, сенда нима гап?» дедилар. Сумома: «Ўша айтганим, (озодлик) инъом этсанг, шукрпешага инъом қилган бўласан», деди. У зот уни қўйиб қўйдилар, ниҳоят индинига: «Эй Сумома, сенда нима гап?» дедилар. У: «Ўша ўзингга айтганим», деди. У зот: «Сумомани қўйиб юборинглар», дедилар. У масжид яқинидаги хурмозорга йўл олди. Ғусл қилди. Кейин масжидга кириб, «Гувоҳлик бераманки, Аллоҳдан ўзга илоҳ йўқ. Гувоҳлик бераманки, Муҳаммад Аллоҳнинг Расулидир. Эй Муҳаммад, Аллоҳга қасамки, ер юзида менга сизнинг юзингиздан ёқимсиз юз йўқ эди, энди эса сизнинг юзингиз мен учун энг суюкли юз бўлиб қолди. Аллоҳга қасамки, менга сизнинг юртингиздан ёқимсиз юрт йўқ эди, энди сизнинг юртингиз мен учун энг севимли юрт бўлиб қолди. Отлиқларингиз мени ушлаб олди. Мен умра қилмоқчи эдим. Нима дейсиз?» деди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам унга хушхабар бердилар ва уни умра қилишга буюрдилар.
У Маккага келгач, кимдир: «Динингни ўзгартирдингми?» деди. У: «Йўқ! Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васалламга қўшилиб мусулмон бўлдим. Йўқ! Аллоҳга қасамки, Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам изн бермагунча сизларга Ямомадан бир дона ҳам буғдой дони келмайди», деди».
16444373 - عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: قَدِمَ مُسَيْلِمَةُ الْكَذَّابُ عَلَى عَهْدِ رَسُولِ اللهِ r فَجَعَلَ يَقُولُ: إِنْ جَعَلَ لِي مُحَمَّدٌ مِنْ بَعْدِهِ تَبِعْتُهُ، وَقَدِمَهَا فِي بَشَرٍ كَثِيرٍ مِنْ قَوْمِهِ، فَأَقْبَلَ إِلَيْهِ رَسُولُ اللهِ r وَمَعَهُ ثَابِتُ بْنُ قَيْسِ بْنِ شَمَّاسٍ، وَفِي يَدِ رَسُولِ اللهِ r قِطْعَةُ جَرِيدٍ، حَتَّى وَقَفَ عَلَى مُسَيْلِمَةَ فِي أَصْحَابِهِ، فَقَالَ: لَوْ سَأَلْتَنِي هَذِهِ الْقِطْعَةَ مَا أَعْطَيْتُكَهَا، وَلَنْ تَعْدُوَ أَمْرَ اللهِ فِيكَ، وَلَئِنْ أَدْبَرْتَ لَيَعْقِرَنَّكَ اللهُ، وَإِنِّي لَأَرَاكَ الَّذِي أُرِيتُ فِيهِ مَا رَأَيْتُ، وَهَذَا ثَابِتٌ يُجِيبُكَ عَنِّي، ثُمَّ انْصَرَفَ عَنْهُ.
قَالَ ابْنُ عَبَّاسٍ: فَسَأَلْتُ عَنْ قَوْلِ رَسُولِ اللهِ r: «إِنَّكَ أُرَى الَّذِي أُرِيتُ فِيهِ مَا رَأَيْت.ُ فَأَخْبَرَنِي أَبُو هُرَيْرَةَ أَنَّ رَسُولَ اللهِ r قَالَ: بَيْنَا أَنَا نَائِمٌ، رَأَيْتُ فِي يَدَيَّ سِوَارَيْنِ مِنْ ذَهَبٍ، فَأَهَمَّنِي شَأْنُهُمَا، فَأُوحِيَ إِلَيَّ فِي الْمَنَامِ: أَنِ انْفُخْهُمَا، فَنَفَخْتُهُمَا فَطَارَا، فَأَوَّلْتُهُمَا كَذَّابَيْنِ يَخْرُجَانِ بَعْدِي، أَحَدُهُمَا الْعَنْسِيُّ، وَالْآخَرُ مُسَيْلِمَةُ.
16454375 – عَنْ أبِي هُرَيْرَةَ t قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: بَيْنَا أَنَا نَائِمٌ أُتِيتُ بِخَزَائِنِ الْأَرْضِ، فَوُضِعَ فِي كَفِّي سِوَارَانِ مِنْ ذَهَبٍ، فَكَبُرَا عَلَيَّ، فَأُوحِيَ إِلَيَّ أَنِ انْفُخْهُمَا، فَنَفَخْتُهُمَا فَذَهَبَا، فَأَوَّلْتُهُمَا الْكَذَّابَيْنِ اللَّذَيْنِ أَنَا بَيْنَهُمَا: صَاحِبَ صَنْعَاءَ، وَصَاحِبَ الْيَمَامَةِ.
.16454375. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу айтади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Ухлаётган эдим, (тушимда) менга ер хазиналари келтирилди. Кейин кафтимга иккита тилла билагузук қўйилди ва бу иккиси менга оғир ботди. Шунда менга «Иккаласини пуфлаб юбор», деб ваҳий қилинди. Уларни пуфлаган эдим, иккиси ҳам йўқ бўлиб кетди. Мен буларни икки томонимдаги* – санъолик ва ямомалик* икки каззоб* деб таъбир қилдим».
* Яъни мен билан бир даврда, Мадинанинг икки томонидаги шаҳарларда яшаган икки каззоб.
* Санъо – кўҳна шаҳарлардан бири, қадимдан Яманнинг пойтахти бўлган. Ямома – Араб жазирасидаги қадимий шаҳарлардан бири. У ҳозир Саудия Арабистони ҳудудида, Нажднинг жанубида жойлашган.
* Бундан олдинги ҳадисдаги шахслар.
118542 – بَاب: قِصَّةِ أَهْلِ نَجْرَانَ
1185.42-БОБ.
Нажрон Аҳли қиссаси ҳақида
16464380 - عَنْ حُذَيْفَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: جَاءَ الْعَاقِبُ وَالسَّيِّدُ صَاحِبَا نَجْرَانَ، إِلَى رَسُولِ اللهِ r يُرِيدَانِ أَنْ يُلَاعِنَاهُ، قَالَ: فَقَالَ أَحَدُهُمَا لِصَاحِبِهِ: لَا تَفْعَلْ، فَوَاللهِ لَئِنْ كَانَ نَبِيًّا فَلَاعَنَّا لَا نُفْلِحُ نَحْنُ وَلَا عَقِبُنَا مِنْ بَعْدِنَا، قَالَا: إِنَّا نُعْطِيكَ مَا سَأَلْتَنَا، وَابْعَثْ مَعَنَا رَجُلًا أَمِينًا، وَلَا تَبْعَثْ مَعَنَا إِلَّا أَمِينًا، فَقَالَ: لَأَبْعَثَنَّ مَعَكُمْ رَجُلًا أَمِينًا حَقَّ أَمِينٍ. فَاسْتَشْرَفَ لَهُ أَصْحَابُ رَسُولِ اللهِ r فَقَالَ: قُمْ يَا أَبَا عُبَيْدَةَ بْنَ الْجَرَّاحِ. فَلَمَّا قَامَ، قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله ليه وسلم: هَذَا أَمِينُ هَذِهِ الْأُمَّةِ.
.16464380. Ҳузайфадан ривоят қилинади:
«Нажроннинг икки каттаси ‒ Оқиб ва Саййид Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам билан мулоъана* қилгани келишди. Улардан бири шеригига: «Ундай қилма! Аллоҳга қасамки, агар бу набий бўлса-ю, биз у билан мулоъана қилсак, ўзимиз ҳам нажот топмаймиз, биздан кейинги зурриётимиз ҳам», деди. Иккови: «Биз сўраганингизни берамиз, биз билан бир ишончли одамни юборинг, ишончли одамдан бошқасини юборманг», дейишди. Шунда у зот: «Сизлар билан бирга ҳақиқий ишончли одамни юбораман», дедилар. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг саҳобалари бундан жуда умидвор бўлишди. У зот: «Тур, эй Абу Убайда ибн Жарроҳ», дедилар. У ўрнидан тургач, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Мана шу бу умматнинг ишончли одамидир», дедилар».
* Мулоъана (мубоҳала ҳам дейилади) ‒ ўзаро лаънатлашиш. Бир масала устида тортишиб, ҳар бири ўзининг ҳақ эканини даъво қилиб турган тарафларнинг «Ким ноҳақ бўлса, унга Аллоҳнинг лаънати бўлсин», деб лаънат ўқиши.
16474382 – وَفِي رِوَايَةٍ عَنْ أَنَسٍ رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ r قَالَ: لِكُلِّ أُمَّةٍ أَمِينٌ، وَأَمِينُ هَذِهِ الْأُمَّةِ أَبُو عُبَيْدَةَ بْنُ الْجَرَّاحِ.
.16474382. Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ҳар бир умматнинг ишончли одами бўлади. Бу умматнинг ишончли одами Абу Убайда ибн Жарроҳдир», дедилар».
118643 - بَاب: قُدُومِ الْأَشْعَرِيِّينَ وَأَهْلِ الْيَمَنِ
1186.43-БОБ.
Ашъарийларнинг ва Яман аҳлининг келгани ташрифи ҳақида
1648/4385 – عَنْ أبِي مُوسَى رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: أَتَيْنَا النَّبِيَّ r نَفَرٌ مِنَ الْأَشْعَرِيِّينَ فَاسْتَحْمَلْنَاهُ، فَأَبَى أَنْ يَحْمِلَنَاهُ، فَاسْتَحْمَلْنَاهُ، فَحَلَفَ أَنْ لَا يَحْمِلَنَا، ثُمَّ لَمْ يَلْبَثِ النَّبِيُّ r أَنْ أُتِيَ بِنَهْبِ إِبِلٍ، فَأَمَرَ لَنَا بِخَمْسِ ذَوْدٍ، فَلَمَّا قَبَضْنَاهَا قُلْنَا: تَغَفَّلْنَا النَّبِيَّ r يَـمِينَهُ، لَا نُفْلِحُ بَعْدَهَا أَبَدًا، فَأَتَيْتُهُ فَقُلْتُ: يَا رَسُولَ اللهِ، إِنَّكَ حَلَفْتَ أَنْ لَا تَحْمِلَنَا وَقَدْ حَمَلْتَنَا؟ قَالَ: أَجَلْ، وَلَكِنْ لَا أَحْلِفُ عَلَى يَـمِينٍ، فَأَرَى غَيْرَهَا خَيْرًا مِنْهَا، إِلَّا أَتَيْتُ الَّذِي هُوَ خَيْرٌ مِنْهَا وَتَحَلَّلتُـهَا.
.16484385. Заҳдамдан ривоят қилинади:
«Абу Мусо келгач, Жарм қабиласининг мана бу уруғини иззат-икром қилди. Биз унинг ҳузурида ўтирган эдик, у эса нонуштага товуқ еяётган эди. Одамларнинг орасида бир киши ўтирган эди, уни ҳам нонуштага чақирган эди, у: «Мен (товуқнинг ифлос) бир нарса еяётганини кўриб қолиб, ундан жирканиб қолганман», деди. (Абу Мусо): «Келавер, чунки мен Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг уни еяётганларини кўрганман», деди. У: «Мен уни емайман, деб қасам ичиб қўйган эдим», деди. У: «Бери кел, мен сенга қасаминг ҳақида айтиб берай. Биз, бир неча ашъарийлар Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига келиб, у зотдан бизга улов беришларини сўраган эдик. Бизга улов беришга кўнмадилар. Биз у зотдан улов беришларини яна сўраган эдик, бизга улов бермасликка қасам ичдилар. Кейин кўп ўтмай, Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга ўлжа туялар келиб қолди. У зот бизга бешта завд* беришни буюрдилар. Уларни қабул қилиб олгач, «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам биз туфайли қасамларидан ғафлатда қолдилар. Энди ҳеч қачон зафар топмаймиз», дедим. У зотнинг ҳузурларига қайтиб келиб: «Эй Аллоҳнинг Расули, сиз бизга улов бермасликка қасам ичган эдингиз, кейин эса улов бердингиз», дедим. У зот: «Тўғри, лекин мен бирор қасам ичиладиган нарсага қасам ичиб, кейин бундан бошқа(амал)нинг яхшироқ эканини кўрсам, ўша яхшироғини қиламан», дедилар».
16494388 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ t، عَنِ النَّبِيِّ r قَالَ: أَتَاكُمْ أَهْلُ الْيَمَنِ، هُمْ أَرَقُّ أَفْئِدَةً وَأَلْيَنُ قُلُوبًا، الْإِيمَانُ يَمَانٍ وَالْحِكْمَةُ يَمَانِيَةٌ، وَالْفَخْرُ وَالْخُيَلَاءُ فِي أَصْحَابِ الْإِبِلِ، وَالسَّكِينَةُ وَالْوَقَارُ فِي أَهْلِ الْغَنَمِ.
.16494388. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ҳузурингизга Яман аҳли келди. Улар энг кўнгли юмшоқ, энг қалби мулойим одамлардир. Иймон яманликдир, ҳикмат яманликдир. Фахрланиш ва ўзига бино қўйиш туя эгаларида, босиқлик ва виқор эса сурув эгаларида», дедилар».
118744 - بَاب: حَجَّةِ الْوَدَاعِ
1187.44-БОБ.
Видолашув ҳажи ҳақида
16504400 – حَدِيثُ ابْنُ عُمَرَ رَضِيَ الله عَنْهُمَا، عَنْ صَلاةِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم في الكَعْبَةِ، قَدْ تَقَدَّمَ، وَذَكَرَ فِي هَذِهِ الرِّوَايَةِ قَال:َ وَعِنْدَ الْمَكَانِ الَّذِي صَلَّى فِيهِ مَرْمَرَةٌ حَمْرَاءُ.
.16504400. Ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам Фатҳ йили Усомани Қасвога мингаштириб кириб келдилар. Билол билан Усмон ибн Талҳа ҳам бирга эди. Ниҳоят, Байтнинг олдида туяни чўктирдилар. Кейин Усмонга: «Бизга калитни олиб кел», дедилар. У калитни олиб келиб, у зотга эшикни очиб берди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам, Усома, Билол ва Усмон киришди. Кейин устиларидан эшикни беркитишди. У зот анча вақт қолиб кетиб, кейин чиқдилар. Одамлар киришга ошиқишди. Мен улардан олдинга ўтиб кетдим. Билолнинг эшик орқасида турганини кўрдим. Унга: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам қаерда намоз ўқидилар?» дедим. У: «Мана бу олдинги икки устун ўртасида», деди. Байтнинг икки қатор қилиб терилган олтита устуни бор эди. У зот олдинги қатордаги икки устун орасида, Байтнинг эшигига орқа қилиб, юзларини эшикдан кирганингда рўпарангга қаратиб, у (эшик) билан девор ўртасида (девордан уч зироъ* берида) ўқибдилар. Аммо қанча намоз ўқиганларини ундан сўрашни унутибман. У зот намоз ўқиган жойда қизил мармар ҳам бор эди».
* Зироъ – қадимги узунлик ўлчовларидан бўлиб, ўрта бўйли одамнинг тирсагидан бармоқ учигача бўлган оралиққа қиёсан олинган. Зироъ бугунги ўлчовда 46,2 см га тўғри келади.
16514404 - عَنْ زَيْدِ بْنِ أَرْقَمَ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ النَّبِيَّ r غَزَا تِسْعَ عَشْرَةَ غَزْوَةً، وَأَنَّهُ حَجَّ بَعْدَ مَا هَاجَرَ حَجَّةً وَاحِدَةً لَمْ يَحُجَّ بَعْدَهَا، حَجَّةَ الْوَدَاعِ.
.16514404. Зайд ибн Арқам шундай сўзлаб беради:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам ўн тўққизта ғазот қилдилар ва ҳижрат қилганларидан кейин бир марта ҳаж қилдилар, яъни видолашув ҳажини. Ундан кейин ҳаж қилмадилар».
Абу Исҳоқ айтади: «Маккада ҳам бошқа бир (ҳаж қилгандилар)».*
16524406 - عَنْ أَبِي بَكْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ r قَالَ: الزَّمَانُ قَدِ اسْتَدَارَ كَهَيْئَةِ يَوْمَ خَلَقَ السَّمَوَاتِ وَالْأَرْضَ، السَّنَةُ اثْنَا عَشَرَ شَهْرًا مِنْهَا أَرْبَعَةٌ حُرُمٌ: ثَلَاثَةٌ مُتَوَالِيَاتٌ: ذُو الْقَعْدَةِ وَذُو الْحِجَّةِ وَالْمُحَرَّمُ، وَرَجَبُ مُضَرَ، الَّذِي بَيْنَ جُمَادَى وَشَعْبَانَ. أَيُّ شَهْرٍ هَذَا؟ قُلْنَا: اللهُ وَرَسُولُهُ أَعْلَمُ، فَسَكَتَ حَتَّى ظَنَنَّا أَنَّهُ سَيُسَمِّيهِ بِغَيْرِ اسْمِهِ، قَالَ: أَلَيْسَ ذُو الْحِجَّةِ؟ قُلْنَا: بَلَى، قَالَ: فَأَيُّ بَلَدٍ هَذَا؟ قُلْنَا: اللهُ وَرَسُولُهُ أَعْلَمُ، فَسَكَتَ حَتَّى ظَنَنَّا أَنَّهُ سَيُسَمِّيهِ بِغَيْرِ اسْمِهِ، قَالَ: أَلَيْسَ الْبَلْدَةَ؟» قُلْنَا: بَلَى، قَالَ: فَأَيُّ يَوْمٍ هَذَا؟» قُلْنَا: اللهُ وَرَسُولُهُ أَعْلَمُ، فَسَكَتَ حَتَّى ظَنَنَّا أَنَّهُ سَيُسَمِّيهِ بِغَيْرِ اسْمِهِ، قَالَ: أَلَيْسَ يَوْمَ النَّحْرِ؟ قُلْنَا: بَلَى، قَالَ: فَإِنَّ دِمَاءَكُمْ وَأَمْوَالَكُمْ – قَالَ الرَّاوِي: وَأَحْسِبُهُ قَالَ - وَأَعْرَاضَكُمْ عَلَيْكُمْ حَرَامٌ، كَحُرْمَةِ يَوْمِكُمْ هَذَا، فِي بَلَدِكُمْ هَذَا، فِي شَهْرِكُمْ هَذَا، وَسَتَلْقَوْنَ رَبَّكُمْ، فَسَيَسْأَلُكُمْ عَنْ أَعْمَالِكُمْ، أَلَا فَلَا تَرْجِعُوا بَعْدِي ضُلَّالًا، يَضْرِبُ بَعْضُكُمْ رِقَابَ بَعْضٍ، أَلَا لِيُبَلِّغِ الشَّاهِدُ الْغَائِبَ، فَلَعَلَّ بَعْضَ مَنْ يُبَلَّغُهُ أَنْ يَكُونَ أَوْعَى لَهُ مِنْ بَعْضِ مَنْ سَمِعَهُ؛ أَلَا هَلْ بَلَّغْتُ.
.16524406. Абу Бакра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Замон* (Аллоҳ) осмонлару ерни яратган кундагидек ҳолатига қайтди. Бир йил ўн икки ойдир. Шулардан тўрттаси ҳаром ойлар бўлиб, учтаси кетма-кетдир: зулқаъда, зулҳижжа, муҳаррам ва жумад(ул-охир) билан шаъбон ўртасидаги Музарнинг ражабидир.* Бу қайси ой?» дедилар. «Аллоҳ ва Унинг Расули билади», дедик. Сукут қилдилар, ҳатто у зот уни ўз номидан бошқа ном билан атасалар керак, деб ўйладик. «Зулҳижжа эмасми?» дедилар. «Ҳа (шундай)», дедик. «Бу қайси юрт?» дедилар. «Аллоҳ ва Унинг Расули билади», дедик. Сукут қилдилар, ҳатто у зот уни ўз номидан бошқа ном билан атасалар керак, деб ўйладик. «Балда* эмасми?» дедилар. «Ҳа (шундай)», дедик. «Бу қайси кун?» дедилар. «Аллоҳ ва Унинг Расули билади», дедик. Сукут қилдилар, ҳатто у зот уни ўз номидан бошқа ном билан атасалар керак, деб ўйладик. «Қурбонлик куни эмасми?» дедилар. «Ҳа (шундай)», дедик. «Албатта, қонларингиз, молларингиз – Муҳаммад (ибн Сирин) айтади: «Ўйлашимча, «ва шаън-обрўларингиз» ҳам дедилар – сизлар учун мана шу юртингизда, шу ойингизда мана шу кунингиз ҳарамлиги каби ҳарамдир. Тез орада Роббингизга рўбарў бўласиз, У Зот сизлардан амалларингиз ҳақида сўрайди. Огоҳ бўлинг, мендан кейин бир-бирининг бўйнига (тиғ) урадиган гумроҳларга айланиб кетманг. Огоҳ бўлинг, ҳозир бўлган ҳозир бўлмаганга етказсин. Шояд баъзи етказиладиганлар уни эшитганлардан кўра ёдда тутувчироқ бўлса», дедилар. – Муҳаммад буни айтганда «Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васаллам тўғри айтганлар», дер эди – сўнг икки марта «Ҳой, етказдимми?» дедилар».
* «Замон» сўзи араб тилида «вақт» деган маънони билдириб, ҳар қандай қисқаю узун вақт учун ишлатилаверади. Бу ерда эса замон деганда йил назарда тутилган.
* Жоҳилият даврида Музар қабиласи ражаб ойини бошқалардан кўра кўпроқ улуғлагани учун ушбу ойнинг номи уларга нисбат бериб ҳам юритилган.
* Балда – Маккаи Мукарраманинг номларидан бири.
1653/4411 – عَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ الله عَنْهُمَا: أَنَّ النَّبِيَّ r حَلَقَ فِي حَجَّةِ الْوَدَاعِ وَأُنَاسٌ مِنْ أَصْحَابِهِ، وَقَصَّرَ بَعْضُهُمْ.
.16534411. Ибн Умар розияллоҳу анҳумо хабар беради:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам ва саҳобаларидан бир гуруҳи видолашув ҳажида сочларини олдиришди, баъзилари эса сочларини қисқартиришди».
1188/45 - بَاب: غَزْوَةِ تَبُوكَ، وَهْيَ غَزْوَةُ الْعُسْرَةِ
1188.45-БОБ.
Табук ғазоти. Бу «Усра ғазоти»дир*
* Табук ғазоти ёзнинг жазирама кунларида, оғир иқтисодий-ижтимоий вазиятда ўтгани учун «Усра ғазоти» ‒ «Қийинчилик ғазоти» деб ҳам номланган. Бу ғазотга чиққан қўшин «Жайшул-усра» – «қийинчилик лашкари» деб аталиб қолган.
16544415 - عَنْ أَبِي مُوسَى t قَالَ: أَرْسَلَنِي أَصْحَابِي إِلَى رَسُولِ اللهِ r أَسْأَلُهُ الْحُمْلَانَ لَهُمْ، إِذْ هُمْ مَعَهُ فِي جَيْشِ الْعُسْرَةِ، وَهْيَ غَزْوَةُ تَبُوكَ، فَقُلْتُ: يَا نَبِيَّ اللهِ، إِنَّ أَصْحَابِي أَرْسَلُونِي إِلَيْكَ لِتَحْمِلَهُمْ، فَقَالَ: وَاللهِ لَا أَحْمِلُكُمْ عَلَى شَيْءٍ. وَوَافَقْتُهُ وَهْوَ غَضْبَانُ وَلَا أَشْعُرُ، وَرَجَعْتُ حَزِينًا مِنْ مَنْعِ النَّبِيِّ r، وَمِنْ مَخَافَةِ أَنْ يَكُونَ النَّبِيُّ r وَجَدَ فِي نَفْسِهِ عَلَيَّ، فَرَجَعْتُ إِلَى أَصْحَابِي، فَأَخْبَرْتُهُمُ الَّذِي قَالَ النَّبِيُّ r، فَلَمْ أَلْبَثْ إِلَّا سُوَيْعَةً إِذْ سَمِعْتُ بِلَالًا يُنَادِي: أَيْ عَبْدَ اللهِ بْنَ قَيْسٍ، فَأَجَبْتُهُ، فَقَالَ: أَجِبْ رَسُولَ اللهِ r يَدْعُوكَ، فَلَمَّا أَتَيْتُهُ قَالَ: خُذْ هَذَيْنِ الْقَرِينَيْنِ، وَهَذَيْنِ الْقَرِينَيْنِ لِسِتَّةِ أَبْعِرَةٍ ابْتَاعَهُنَّ حِينَئِذٍ مِنْ سَعْدٍ فَانْطَلِقْ بِهِنَّ إِلَى أَصْحَابِكَ، فَقُلْ: إِنَّ اللهَ - أَوْ قَالَ: إِنَّ رَسُولَ اللهِ r - يَحْمِلُكُمْ عَلَى هَؤُلَاءِ فَارْكَبُوهُنَّ. فَانْطَلَقْتُ إِلَيْهِمْ بِهِنَّ، فَقُلْتُ: إِنَّ النَّبِيَّ r يَحْمِلُكُمْ عَلَى هَؤُلَاءِ، وَلَكِنِي وَاللهِ لَا أَدَعُكُمْ حَتَّى يَنْطَلِقَ مَعِي بَعْضُكُمْ إِلَى مَنْ سَمِعَ مَقَالَةَ رَسُولِ اللهِ r، لَا تَظُنُّوا أَنِّي حَدَّثْتُكُمْ شَيْئًا لَمْ يَقُلْهُ رَسُولُ اللهِ r، فَقَالُوا لِي: والله إِنَّكَ عِنْدَنَا لَمُصَدَّقٌ، وَلَنَفْعَلَنَّ مَا أَحْبَبْتَ، فَانْطَلَقَ أَبُو مُوسَى بِنَفَرٍ مِنْهُمْ، حَتَّى أَتَوُا الَّذِينَ سَمِعُوا قَوْلَ رَسُولِ اللهِ r مَنْعَهُ إِيَّاهُمْ، ثُمَّ إِعْطَاءَهُمْ بَعْدُ، فَحَدَّثُوهُمْ بِمِثْلِ مَا حَدَّثَهُمْ بِهِ أَبُو مُوسَى.
.16544415. Абу Бурда Абу Мусо розияллоҳу анҳудан ривоят қилади:
«Шерикларим мени уларга улов сўраш учун Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига юборишди. Ўшанда улар у зот билан бирга Жайшул-усрада эдилар. Бу Табук ғазотидир. Мен: «Эй Аллоҳнинг Набийси! Шерикларим мени ҳузурингизга уларга улов беришингиз учун юбордилар», дедим. У зот: «Аллоҳга қасамки, сизларга бирор улов бермайман», дедилар. Билмай, у зот ғазабланганларида рўпара келиб қолдим деб, Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг бермаганларидан ва у зот ичларида мендан аччиқландилармикин, деган хавфда маҳзун бўлиб шерикларимнинг ёнига қайтдим. Уларга Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам айтган гапларни етказдим. Ҳеч қанча ўтмай, Билолнинг «Эй Абдуллоҳ ибн Қайс», деб чақираётганини эшитдим. Унга жавоб қилдим. Шунда у: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ёнларига бор, у зот сени чақиряптилар», деди. У зотнинг ҳузурларига келганимда, «Бир-бирига боғланган манави жуфт туяни ва манави жуфт туяларни ол-да, – ўша пайтларда ўзлари Саъддан сотиб олган олтита туяни (кўрсатдилар) – уларни шерикларингга олиб бориб, «Аллоҳ [ёки «Аллоҳнинг Расули соллаллоҳу алайҳи васаллам»] – сизларга манавиларни минишга берди, уларни мининглар», деб айт», дедилар. (Туяларни) олдим-да, уларнинг ёнига бориб, «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам сизларга манавиларни бердилар. Лекин Аллоҳга қасамки, бир нечангиз мен билан Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг гапларини эшитган одамнинг олдига бормагунича сизларни тек қўймайман, яна мени Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам айтмаган гапни айтди, деб гумон қилиб юрманглар», дедим. Улар менга: «Сен орамизда ишончли кишисан. Сен хоҳлаган нарсани албатта қиламиз», дейишди.
Абу Мусо улардан бир нечтасини олиб, йўлга тушди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг уларга аввалига (улов) бермай, кейин берганлари ҳақидаги сўзларини эшитганларнинг ёнига келгач, улар ҳам буларга айни Абу Мусо айтганини айтишди».
16554416 – عَنْ سَعْد بْنِ أبِي وَقَّاصٍ رَضِيَ الله عَنْهُ، أَنَّ رَسُولَ اللهِ r خَرَجَ إِلَى تَبُوكَ، وَاسْتَخْلَفَ عَلِيًّا، فَقَالَ: أَتُخَلِّفُنِي فِي الصِّبْيَانِ وَالنِّسَاءِ؟ قَالَ: أَلَا تَرْضَى أَنْ تَكُونَ مِنِي بِمَنْزِلَةِ هَارُونَ مِنْ مُوسَى؟ إِلَّا أَنَّهُ لَيْسَ نَبِيٌّ بَعْدِي.
.16554416. Мусъаб ибн Саъд отасидан ривоят қилади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Табук томон йўлга чиқар эканлар, ўринларига Алийни қолдирдилар. Шунда у: «Мени болалар ва аёллар орасида қолдирасизми?» деди. У зот: «Мен учун Ҳоруннинг Мусога нисбатан мавқеида бўлишга рози бўлмайсанми? Фақат мендан кейин набий йўқ», дедилар».
118946 – بَابٌ: حَدِيثُ كَعْبِ بْنِ مَالِكٍ رَضِيَ الله عَنْهُ،
وَقَوْلُ اللهِ عَزَّ وَجَلَّ: (وَعَلَى الثَّلَاثَةِ الَّذِينَ خُلِّفُوا)
1189.46-БОБ.
Каъб ибн Моликнинг ҳадиси ва Аллоҳ азза ва жалланинг «Ва ортда қолган уч кишига ҳам»* деган сўзи
16564418 – عَنْ كَعْبِ بْنِ مَالِكٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: لَمْ أَتَخَلَّفْ عَنْ رَسُولِ اللهِ r فِي غَزْوَةٍ غَزَاهَا إِلَّا فِي غَزْوَةِ تَبُوكَ، غَيْرَ أَنِّي كُنْتُ تَخَلَّفْتُ فِي غَزْوَةِ بَدْرٍ، وَلَمْ يُعَاتِبْ أَحَدًا تَخَلَّفَ عَنْهَا، إِنَّمَا خَرَجَ رَسُولُ اللهِ r يُرِيدُ عِيرَ قُرَيْشٍ، حَتَّى جَمَعَ اللهُ بَيْنَهُمْ وَبَيْنَ عَدُوِّهِمْ عَلَى غَيْرِ مِيعَادٍ، وَلَقَدْ شَهِدْتُ مَعَ رَسُولِ اللهِ r لَيْلَةَ الْعَقَبَةِ حِينَ تَوَاثَقْنَا عَلَى الْإِسْلَامِ، وَمَا أُحِبُّ أَنَّ لِي بِهَا مَشْهَدَ بَدْرٍ، وَإِنْ كَانَتْ بَدْرٌ أَذْكَرَ فِي النَّاسِ مِنْهَا. كَانَ مِنْ خَبَرِي: أَنِّي لَمْ أَكُنْ قَطُّ أَقْوَى وَلَا أَيْسَرَ حِينَ تَخَلَّفْتُ عَنْهُ فِي تِلْكَ الْغَزْوَةِ، وَاللهِ مَا اجْتَمَعَتْ عِنْدِي قَبْلَهُ رَاحِلَتَانِ قَطُّ، حَتَّى جَمَعْتُهُمَا فِي تِلْكَ الْغَزْوَةِ، وَلَمْ يَكُنْ رَسُولُ اللهِ r يُرِيدُ غَزْوَةً إِلَّا وَرَّى بِغَيْرِهَا، حَتَّى كَانَتْ تِلْكَ الْغَزْوَةُ، غَزَاهَا رَسُولُ اللهِ r فِي حَرٍّ شَدِيدٍ، وَاسْتَقْبَلَ سَفَرًا بَعِيدًا، وَمَفَازًا وَعَدُوًّا كَثِيرًا، فَجَلَّى لِلْمُسْلِمِينَ أَمْرَهُمْ لِيَتَأَهَّبُوا أُهْبَةَ غَزْوِهِمْ، فَأَخْبَرَهُمْ بِوَجْهِهِ الَّذِي يُرِيدُ، وَالْمُسْلِمُونَ مَعَ رَسُولِ اللهِ r كَثِيرٌ، وَلَا يَجْمَعهُمْ كِتَابٌ حَافِظٌ [يُرِيدُ الدِّيوَانَ]، قَالَ كَعْبٌ: فَمَا رَجُلٌ يُرِيدُ أَنْ يَتَغَيَّبَ إِلَّا ظَنَّ أَنْ سَيَخْفَى لَهُ، مَا لَمْ يَنْزِلْ فِيهِ وَحْيُ اللهِ، وَغَزَا رَسُولُ اللهِ r تِلْكَ الْغَزْوَةَ حِينَ طَابَتِ الثِّمَارُ وَالظِّلَالُ، وَتَجَهَّزَ رَسُولُ اللهِ r وَالْمُسْلِمُونَ مَعَهُ، فَطَفِقْتُ أَغْدُو لِكَيْ أَتَجَهَّزَ مَعَهُمْ، فَأَرْجِعُ وَلَمْ أَقْضِ شَيْئًا، فَأَقُولُ فِي نَفْسِي: أَنَا قَادِرٌ عَلَيْهِ، فَلَمْ يَزَلْ يَتَمَادَى بِي حَتَّى اشْتَدَّ بِالنَّاسِ الْجِدُّ، فَأَصْبَحَ رَسُولُ اللهِ r وَالْمُسْلِمُونَ مَعَهُ وَلَمْ أَقْضِ مِنْ جَهَازِي شَيْئًا، فَقُلْتُ: أَتَجَهَّزُ بَعْدَهُ بِيَوْمٍ أَوْ يَوْمَيْنِ ثُمَّ أَلْحَقُهُمْ، فَغَدَوْتُ بَعْدَ أَنْ فَصَلُوا لِأَتَجَهَّزَ فَرَجَعْتُ وَلَمْ أَقْضِ شَيْئًا، ثُمَّ غَدَوْتُ، ثُمَّ رَجَعْتُ وَلَمْ أَقْضِ شَيْئًا، فَلَمْ يَزَلْ بِي حَتَّى أَسْرَعُوا وَتَفَارَطَ الْغَزْوُ، وَهَمَمْتُ أَنْ أَرْتَحِلَ فَأُدْرِكَهُمْ، وَلَيْتَنِي فَعَلْتُ، فَلَمْ يُقَدَّرْ لِي ذَلِكَ، فَكُنْتُ إِذَا خَرَجْتُ فِي النَّاسِ بَعْدَ خُرُوجِ رَسُولِ اللهِ r فَطُفْتُ فِيهِمْ، أَحْزَنَنِي أَنِّي لَا أَرَى إِلَّا رَجُلًا مَغْمُوصًا عَلَيْهِ النِّفَاقُ، أَوْ رَجُلًا مِمَّنْ عَذَرَ اللهُ مِنَ الضُّعَفَاءِ، وَلَمْ يَذْكُرْنِي رَسُولُ اللهِ r حَتَّى بَلَغَ تَبُوكَ، فَقَالَ، وَهْوَ جَالِسٌ فِي الْقَوْمِ بِتَبُوكَ: مَا فَعَلَ كَعْبٌ؟» فَقَالَ رَجُلٌ مِنْ بَنِي سَلِمَةَ: يَا رَسُولَ اللهِ، حَبَسَهُ بُرْدَاهُ، وَنَظَرُهُ فِي عِطْفِهِ. فَقَالَ مُعَاذُ بْنُ جَبَلٍ: بِئْسَ مَا قُلْتَ، وَاللهِ يَا رَسُولَ اللهِ مَا عَلِمْنَا عَلَيْهِ إِلَّا خَيْرًا. فَسَكَتَ رَسُولُ الله صلى الله عليه وسلم.
قَالَ كَعْبُ بْنُ مَالِكٍ: فَلَمَّا بَلَغَنِي أَنَّهُ تَوَجَّهَ قَافِلًا حَضَرَنِي هَمِّي، وَطَفِقْتُ أَتَذَكَّرُ الْكَذِبَ وَأَقُولُ: بِـمَاذَا أَخْرُجُ مِنْ سَخَطِهِ غَدًا، وَاسْتَعَنْتُ عَلَى ذَلِكَ بِكُلِّ ذِي رَأْىٍ مِنْ أَهْلِي، فَلَمَّا قِيلَ: إِنَّ رَسُولَ اللهِ r قَدْ أَظَلَّ قَادِمًا زَاحَ عَنِّي الْبَاطِلُ، وَعَرَفْتُ أَنِّي لَنْ أَخْرُجَ مِنْهُ أَبَدًا بِشَيْءٍ فِيهِ كَذِبٌ، فَأَجْمَعْتُ صِدْقَهُ، وَأَصْبَحَ رَسُولُ اللهِ r قَادِمًا، وَكَانَ إِذَا قَدِمَ مِنْ سَفَرٍ بَدَأَ بِالْمَسْجِدِ فَيَرْكَعُ فِيهِ رَكْعَتَيْنِ، ثُمَّ جَلَسَ لِلنَّاسِ، فَلَمَّا فَعَلَ ذَلِكَ جَاءَهُ الْمُخَلَّفُونَ، فَطَفِقُوا يَعْتَذِرُونَ إِلَيْهِ وَيَحْلِفُونَ لَهُ، وَكَانُوا بِضْعَةً وَثَمَانِينَ رَجُلًا، فَقَبِلَ مِنْهُمْ رَسُولُ اللهِ r عَلَانِيَتَهُمْ، وَبَايَعَهُمْ وَاسْتَغْفَرَ لَهُمْ، وَوَكَلَ سَرَائِرَهُمْ إِلَى اللهِ، فَلَمَّا سَلَّمْتُ عَلَيْهِ تَبَسَّمَ تَبَسُّمَ الـمُغْضَبِ، ثُمَّ قَالَ: تَعَالَ. فَجِئْتُ أَمْشِي حَتَّى جَلَسْتُ بَيْنَ يَدَيْهِ، فَقَالَ لِي: مَا خَلَّفَكَ؟ أَلَمْ تَكُنْ قَدِ ابْتَعْتَ ظَهْرَكَ؟» فَقُلْتُ: بَلَى، إِنِي وَاللهِ لَوْ جَلَسْتُ عِنْدَ غَيْرِكَ مِنْ أَهْلِ الدُّنْيَا لَرَأَيْتُ أَنْ سَأَخْرُجُ مِنْ سَخَطِهِ بِعُذْرٍ، وَلَقَدْ أُعْطِيتُ جَدَلًا، وَلَكِنِي وَاللهِ، لَقَدْ عَلِمْتُ لَئِنْ حَدَّثْتُكَ الْيَوْمَ حَدِيثَ كَذِبٍ تَرْضَى بِهِ عَنِّي، لَيُوشِكَنَّ اللهُ – يَا رَسُولَ الله - أَنْ يُسْخِطَكَ عَلَيَّ، وَلَئِنْ حَدَّثْتُكَ حَدِيثَ صِدْقٍ تَجِدُ عَلَيَّ فِيهِ، إِنِّي لَأَرْجُو فِيهِ عَفْوَ اللهِ، لَا وَاللهِ، مَا كَانَ لِي مِنْ عُذْرٍ، وَاللهِ مَا كُنْتُ قَطُّ أَقْوَى وَلَا أَيْسَرَ مِنِّي حِينَ تَخَلَّفْتُ عَنْكَ. فَقَالَ رَسُولُ اللهِ r: «أَمَّا هَذَا فَقَدْ صَدَقَ، فَقُمْ حَتَّى يَقْضِيَ اللهُ فِيكَ. فَقُمْتُ، وَثَارَ رِجَالٌ مِنْ بَنِي سَلِمَةَ فَاتَّبَعُونِي، فَقَالُوا لِي: وَاللهِ مَا عَلِمْنَاكَ كُنْتَ أَذْنَبْتَ ذَنْبًا قَبْلَ هَذَا، وَلَقَدْ عَجَزْتَ أَنْ لَا تَكُونَ اعْتَذَرْتَ إِلَى رَسُولِ اللهِ r بِمَا اعْتَذَرَ إِلَيْهِ الْمُتَخَلِّفُونَ، قَدْ كَانَ كَافِيَكَ ذَنْبَكَ اسْتِغْفَارُ رَسُولِ اللهِ r لَكَ. فَوَاللهِ مَا زَالُوا يُؤَنِّبُونِي حَتَّى أَرَدْتُ أَنْ أَرْجِعَ فَأُكَذِّبُ نَفْسِي، ثُمَّ قُلْتُ لَهُمْ: هَلْ لَقِيَ هَذَا مَعِي أَحَدٌ؟ قَالُوا: نَعَمْ، رَجُلَانِ قَالَا مِثْلَ مَا قُلْتَ، فَقِيلَ لَهُمَا مِثْلُ مَا قِيلَ لَكَ، فَقُلْتُ: مَنْ هُمَا؟ قَالُوا: مُرَارَةُ بْنُ الرَّبِيعِ الْعَمْرِيُّ، وَهِلَالُ بْنُ أُمَيَّةَ الْوَاقِفِيُّ، فَذَكَرُوا لِي رَجُلَيْنِ صَالِحَيْنِ، قَدْ شَهِدَا بَدْرًا، فِيهِمَا أُسْوَةٌ، فَمَضَيْتُ حِينَ ذَكَرُوهُمَا لِي، وَنَهَى رَسُولُ اللهِ r الْمُسْلِمِينَ عَنْ كَلَامِنَا أَيُّهَا الثَّلَاثَةُ مِنْ بَيْنِ مَنْ تَخَلَّفَ عَنْهُ، فَاجْتَنَبَنَا النَّاسُ وَتَغَيَّرُوا لَنَا، حَتَّى تَنَكَّرَتْ فِي نَفْسِي الْأَرْضُ، فَمَا هِيَ الَّتِي أَعْرِفُ، فَلَبِثْنَا عَلَى ذَلِكَ خَمْسِينَ لَيْلَةً، فَأَمَّا صَاحِبَايَ فَاسْتَكَانَا وَقَعَدَا فِي بُيُوتِهِمَا يَبْكِيَانِ، وَأَمَّا أَنَا فَكُنْتُ أَشَبَّ الْقَوْمِ وَأَجْلَدَهُمْ، فَكُنْتُ أَخْرُجُ فَأَشْهَدُ الصَّلَاةَ مَعَ الْمُسْلِمِينَ، وَأَطُوفُ فِي الْأَسْوَاقِ، وَلَا يُكَلِّمُنِي أَحَدٌ، وَآتِي رَسُولَ اللهِ r فَأُسَلِّمُ عَلَيْهِ وَهْوَ فِي مَجْلِسِهِ بَعْدَ الصَّلَاةِ، فَأَقُولُ فِي نَفْسِي: هَلْ حَرَّكَ شَفَتَيْهِ بِرَدِّ السَّلَامِ عَلَيَّ أَمْ لَا؟ ثُمَّ أُصَلِّي قَرِيبًا مِنْهُ، فَأُسَارِقُهُ النَّظَرَ، فَإِذَا أَقْبَلْتُ عَلَى صَلَاتِي أَقْبَلَ إِلَيَّ، وَإِذَا الْتَفَتُّ نَحْوَهُ أَعْرَضَ عَنِّي، حَتَّى إِذَا طَالَ عَلَيَّ ذَلِكَ مِنْ جَفْوَةِ النَّاسِ، مَشَيْتُ حَتَّى تَسَوَّرْتُ جِدَارَ حَائِطِ أَبِي قَتَادَةَ، وَهْوَ ابْنُ عَمِّي وَأَحَبُّ النَّاسِ إِلَيَّ، فَسَلَّمْتُ عَلَيْهِ، فَوَاللهِ مَا رَدَّ عَلَيَّ السَّلَامَ، فَقُلْتُ: يَا أَبَا قَتَادَةَ أَنْشُدُكَ بِاللهِ، هَلْ تَعْلَمُنِي أُحِبُّ اللهَ وَرَسُولَهُ؟ فَسَكَتَ، فَعُدْتُ لَهُ فَنَشَدْتُهُ فَسَكَتَ، فَعُدْتُ لَهُ فَنَشَدْتُهُ، فَقَالَ: اللهُ وَرَسُولُهُ أَعْلَمُ، فَفَاضَتْ عَيْنَايَ وَتَوَلَّيْتُ حَتَّى تَسَوَّرْتُ الْجِدَارَ.
قَالَ: فَبَيْنَا أَنَا أَمْشِي بِسُوقِ الْمَدِينَةِ، إِذَا نَبَطِيٌّ مِنْ أَنْبَاطِ أَهْلِ الشَّأْمِ، مِـمَّنْ قَدِمَ بِالطَّعَامِ يَبِيعُهُ بِالْمَدِينَةِ، يَقُولُ: مَنْ يَدُلُّ عَلَى كَعْبِ بْنِ مَالِكٍ؟ فَطَفِقَ النَّاسُ يُشِيرُونَ لَهُ، حَتَّى إِذَا جَاءَنِي دَفَعَ إِلَيَّ كِتَابًا مِنْ مَلِكِ غَسَّانَ، فَإِذَا فِيهِ: أَمَّا بَعْدُ، فَإِنَّهُ قَدْ بَلَغَنِي أَنَّ صَاحِبَكَ قَدْ جَفَاكَ، وَلَمْ يَجْعَلْكَ اللهُ بِدَارِ هَوَانٍ وَلَا مَضْيَعَةٍ، فَالْحَقْ بِنَا نُوَاسِكَ. فَقُلْتُ لَمَّا قَرَأْتُهَا: وَهَذَا أَيْضًا مِنَ الْبَلَاءِ، فَتَيَمَّمْتُ بِهَا، التَّنُّورَ فَسَجَرْتُهُ بِهَا، حَتَّى إِذَا مَضَتْ أَرْبَعُونَ لَيْلَةً مِنَ الْخَمْسِينَ، إِذَا رَسُولُ رَسُولِ اللهِ r يَأْتِينِي فَقَالَ: إِنَّ رَسُولَ اللهِ r يَأْمُرُكَ أَنْ تَعْتَزِلَ امْرَأَتَكَ، فَقُلْتُ: أُطَلِّقُهَا أَمْ مَاذَا أَفْعَلُ؟ قَالَ: لَا، بَلِ اعْتَزِلْهَا وَلَا تَقْرَبْهَا. وَأَرْسَلَ إِلَى صَاحِبَيَّ مِثْلَ ذَلِكَ، فَقُلْتُ لِامْرَأَتِي: الْحَقِي بِأَهْلِكِ، فَتَكُونِي عِنْدَهُمْ حَتَّى يَقْضِيَ اللهُ فِي هَذَا الْأَمْرِ.
قَالَ كَعْبٌ: فَجَاءَتِ امْرَأَةُ هِلَالِ بْنِ أُمَيَّةَ رَسُولَ اللهِ r فَقَالَتْ: يَا رَسُولَ اللهِ، إِنَّ هِلَالَ بْنَ أُمَيَّةَ شَيْخٌ ضَائِعٌ لَيْسَ لَهُ خَادِمٌ، فَهَلْ تَكْرَهُ أَنْ أَخْدُمَهُ؟ قَالَ: لَا، وَلَكِنْ لَا يَقْرَبْكِ. قَالَتْ: إِنَّهُ وَاللهِ مَا بِهِ حَرَكَةٌ إِلَى شَيْءٍ، وَاللهِ مَا زَالَ يَبْكِي مُنْذُ كَانَ مِنْ أَمْرِهِ مَا كَانَ إِلَى يَوْمِهِ هَذَا. فَقَالَ لِي بَعْضُ أَهْلِي: لَوِ اسْتَأْذَنْتَ رَسُولَ اللهِ r فِي امْرَأَتِكَ كَمَا أَذِنَ لِامْرَأَةِ هِلَالِ بْنِ أُمَيَّةَ أَنْ تَخْدُمَهُ؟ فَقُلْتُ: وَاللهِ لَا أَسْتَأْذِنُ فِيهَا رَسُولَ اللهِ، وَمَا يُدْرِينِي مَا يَقُولُ رَسُولُ اللهِ r إِذَا اسْتَأْذَنْتُهُ فِيهَا، وَأَنَا رَجُلٌ شَابٌّ. فَلَبِثْتُ بَعْدَ ذَلِكَ عَشْرَ لَيَالٍ، حَتَّى كَمَلَتْ لَنَا خَمْسُونَ لَيْلَةً مِنْ حِينِ نَهَى رَسُولُ اللهِ r عَنْ كَلَامِنَا، فَلَمَّا صَلَّيْتُ صَلَاةَ الْفَجْرِ صُبْحَ خَمْسِينَ لَيْلَةً، وَأَنَا عَلَى ظَهْرِ بَيْتٍ مِنْ بُيُوتِنَا، فَبَيْنَا أَنَا جَالِسٌ عَلَى الْحَالِ الَّتِي ذَكَرَ اللهُ تَعَالَى، قَدْ ضَاقَتْ عَلَيَّ نَفْسِي، وَضَاقَتْ عَلَيَّ الْأَرْضُ بِمَا رَحُبَتْ، سَمِعْتُ صَوْتَ صَارِخٍ، أَوْفَى عَلَى جَبَلِ سَلْعٍ، بِأَعْلَى صَوْتِهِ: يَا كَعْبُ بْنَ مَالِكٍ أَبْشِرْ، قَالَ: فَخَرَرْتُ سَاجِدًا، وَعَرَفْتُ أَنْ قَدْ جَاءَ فَرَجٌ، وَآذَنَ رَسُولُ اللهِ r بِتَوْبَةِ اللهِ عَلَيْنَا حِينَ صَلَّى صَلَاةَ الْفَجْرِ، فَذَهَبَ النَّاسُ يُبَشِّرُونَنَا، وَذَهَبَ قِبَلَ صَاحِبَيَّ مُبَشِّرُونَ، وَرَكَضَ إِلَيَّ رَجُلٌ فَرَسًا، وَسَعَى سَاعٍ مِنْ أَسْلَمَ، فَأَوْفَى عَلَى الْجَبَلِ، وَكَانَ الصَّوْتُ أَسْرَعَ مِنَ الْفَرَسِ، فَلَمَّا جَاءَنِي الَّذِي سَمِعْتُ صَوْتَهُ يُبَشِّرُنِي نَزَعْتُ لَهُ ثَوْبَيَّ، فَكَسَوْتُهُ إِيَّاهُمَا بِبُشْرَاهُ، وَاللهِ مَا أَمْلِكُ غَيْرَهُمَا يَوْمَئِذٍ، وَاسْتَعَرْتُ ثَوْبَيْنِ فَلَبِسْتُهُمَا، وَانْطَلَقْتُ إِلَى رَسُولِ اللهِ r فَيَتَلَقَّانِي النَّاسُ فَوْجًا فَوْجًا، يُهَنُّونِي بِالتَّوْبَةِ، يَقُولُونَ: لِتَهْنِكَ تَوْبَةُ اللهِ عَلَيْكَ. قَالَ كَعْبٌ: حَتَّى دَخَلْتُ الْمَسْجِدَ، فَإِذَا رَسُولُ اللهِ r جَالِسٌ حَوْلَهُ النَّاسُ، فَقَامَ إِلَيَّ طَلْحَةُ بْنُ عُبَيْدِ اللهِ يُهَرْوِلُ حَتَّى صَافَحَنِي وَهَنَّانِي، وَاللهِ مَا قَامَ إِلَيَّ رَجُلٌ مِنَ الْمُهَاجِرِينَ غَيْرُهُ، وَلَا أَنْسَاهَا لِطَلْحَةَ، قَالَ كَعْبٌ: فَلَمَّا سَلَّمْتُ عَلَى رَسُولِ اللهِ r قَالَ رَسُولُ اللهِ r ، وَهْوَ يَبْرُقُ وَجْهُهُ مِنَ السُّرُورِ: أَبْشِرْ بِخَيْرِ يَوْمٍ مَرَّ عَلَيْكَ مُنْذُ وَلَدَتْكَ أُمُّكَ. قَالَ: قُلْتُ: أَمِنْ عِنْدِكَ يَا رَسُولَ اللهِ أَمْ مِنْ عِنْدِ اللهِ؟ قَالَ: لا، بَلْ مِنْ عِنْدِ اللهِ. وَكَانَ رَسُولُ اللهِ r إِذَا سُرَّ اسْتَنَارَ وَجْهُهُ حَتَّى كَأَنَّهُ قِطْعَةُ قَمَرٍ، وَكُنَّا نَعْرِفُ ذَلِكَ مِنْهُ، فَلَمَّا جَلَسْتُ بَيْنَ يَدَيْهِ قُلْتُ: يَا رَسُولَ اللهِ، إِنَّ مِنْ تَوْبَتِي أَنْ أَنْخَلِعَ مِنْ مَالِي صَدَقَةً إِلَى اللهِ وَإِلَى رَسُولِ اللهِ، قَالَ رَسُولُ اللهِ r: «أَمْسِكْ عَلَيْكَ بَعْضَ مَالِكَ فَهُوَ خَيْرٌ لَكَ. قُلْتُ: فَإِنِّي أُمْسِكُ سَهْمِي الَّذِي بِخَيْبَرَ، فَقُلْتُ: يَا رَسُولَ اللهِ، إِنَّ اللهَ إِنَّمَا نَجَّانِي بِالصِّدْقِ، وَإِنَّ مِنْ تَوْبَتِي أَنْ لَا أُحَدِّثَ إِلَّا صِدْقًا مَا بَقِيتُ. فَوَاللهِ مَا أَعْلَمُ أَحَدًا مِنَ الْمُسْلِمِينَ أَبْلَاهُ اللهُ فِي صِدْقِ الْحَدِيثِ مُنْذُ ذَكَرْتُ ذَلِكَ لِرَسُولِ اللهِ r أَحْسَنَ مِمَّا أَبْلَانِي، مَا تَعَمَّدْتُ مُنْذُ ذَكَرْتُ ذَلِكَ لِرَسُولِ اللهِ r إِلَى يَوْمِي هَذَا كَذِبًا، وَإِنِّي لَأَرْجُو أَنْ يَحْفَظَنِي اللهُ فِيمَا بَقِيتُ. وَأَنْزَلَ اللهُ عَلَى رَسُولِهِ r (لَقَدْ تَابَ اللَّهُ عَلَى النَّبِيِّ وَالْمُهَاجِرِينَ وَالْأَنْصَار) إِلَى قَوْلِهِ (وَكُونُوا مَعَ الصَّادِقِينَ)، [التوبة: 117-119]. فَوَاللهِ مَا أَنْعَمَ اللهُ عَلَيَّ مِنْ نِعْمَةٍ قَطُّ بَعْدَ أَنْ هَدَانِي لِلْإِسْلَامِ أَعْظَمَ فِي نَفْسِي مِنْ صِدْقِي لِرَسُولِ اللهِ r أَنْ لَا أَكُونَ كَذَبْتُهُ، فَأَهْلِكَ كَمَا هَلَكَ الَّذِينَ كَذَبُوا، فَإِنَّ اللهَ قَالَ لِلَّذِينَ كَذَبُوا - حِينَ أَنْزَلَ الْوَحْيَ- شَرَّ مَا قَالَ لِأَحَدٍ، فَقَالَ تَبَارَكَ وَتَعَالَى: (سَيَحْلِفُونَ بِاللَّهِ لَكُمْ إِذَا انْقَلَبْتُم) إِلَى قَوْلِهِ (فَإِنَّ اللَّهَ لَا يَرْضَى عَنِ الْقَوْمِ الْفَاسِقِي) [التوبة: 95-96].
قَالَ كَعْبٌ: وَكُنَّا تَخَلَّفْنَا أَيُّهَا الثَّلَاثَةُ عَنْ أَمْرِ أُولَئِكَ الَّذِينَ قَبِلَ مِنْهُمْ رَسُولُ اللهِ r حِينَ حَلَفُوا لَهُ، فَبَايَعَهُمْ وَاسْتَغْفَرَ لَهُمْ، وَأَرْجَأَ رَسُولُ اللهِ r أَمْرَنَا حَتَّى قَضَى اللهُ فِيهِ، فَبِذَلِكَ قَالَ اللهُ: (وَعَلَى الثَّلَاثَةِ الَّذِينَ خُلِّفُوا) [التوبة: 118]. وَلَيْسَ الَّذِي ذَكَرَ اللهُ مِمَّا خُلِّفْنَا عَنِ الْغَزْو،ِ إِنَّمَا هُوَ تَخْلِيفُهُ إِيَّانَا، وَإِرْجَاؤُهُ أَمْرَنَا، عَمَّنْ حَلَفَ لَهُ وَاعْتَذَرَ إِلَيْهِ فَقَبِلَ مِنْهُ.
1656.4418 Моликдан ривоят қилинади:
«Абдуллоҳ ибн Каъб ибн Молик – у Каъбнинг кўзи кўр бўлиб қолганда етаклаб юрадиган ўғли эди – айтади: «Каъб ибн Молик ўзининг ортда қолган кезларини, Табук қиссасини айтиб бераётганини эшитдим. Каъб шундай деди: «Табук ғазотидан бошқа Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам қилган ғазотларининг биронтасидан ортда қолмаганман. Фақат Бадр жангидан қолганман. Бироқ, ундан қолган бирор кишига (Аллоҳ) дашном бермаган. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Қурайш карвонинигина кўзлаб йўлга чиққан эдилар, кутилмаганда Аллоҳ уларни душманлари билан тўқнаштириб қўйди. Ақаба кечаси, мусулмон бўлишга аҳду паймон қилганимизда ҳам Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам билан бирга бўлганман. Менинг учун унинг ўрнига Бадрда қатнашган бўлишим суюкли эмас, гарчи Бадр одамлар орасида ундан (Ақабадан) кўра кўпроқ тилга олинса ҳам.
Аслида ҳолатим шундай эдики, мен ўша ғазотда у зотдан ортда қолган пайтимдагичалик асло кучли ва имкониятли бўлмаганман. Аллоҳга қасамки, бундан олдин ҳеч қачон иккита туям бўлмаган. Айни ўша ғазотда эса иккита юккаш туям бор эди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бирор ғазотга чиқмоқчи бўлсалар, буни бошқа нарсадек кўрсатар эдилар. Ниҳоят, ўша ғазот бўлди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам жазирама иссиқда ғазот қилдилар, унда узоқ сафар, чўлу биёбон ва кўп сонли душманга дуч келдилар. Шунинг учун ҳам мусулмонлар ғазот тадоригини кўришлари учун уларга ҳолатни очиқ айтдилар, мўлжал қилиб турган томонларидан уларни хабардор қилдилар. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам билан бирга бўлган мусулмонлар кўп эди. Улар ҳеч бир қайдловчи китобга – рўйхатни назарда тутяпти* – ёзилмас эди, қатнашмасликни истаган киши борки, модомики бу ҳақда Аллоҳнинг ваҳийси нозил бўлмаса, албатта бу у зотдан махфий қолади, деб ўйлар эди.
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бу ғазотга мевалару соя-салқинлар (кишига) хуш ёқадиган бир пайтда чиққандилар. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ва мусулмонлар тайёргарлик кўришди. Мен ҳам улар билан бирга тайёргарлик кўриш учун эрталаб чиқиб ҳам кўрдим, аммо ҳеч нарса қилмай қайтдим. Ичимда: «Мен бунга қодирман-ку», дер эдим. Мен чўзиб юраверибман, одамларнинг ҳаракати эса кучайиб кетган эди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ва мусулмонлар тонг оттиришди ҳамки, анжомларимдан ҳеч нарса тайёрламаган эдим. «У зотдан бир-икки кун кейин тайёргарлик кўриб, сўнг уларга етиб оларман», дедим. Улар чиқиб кетишгач, тайёргарлик қилиш учун бордим-у, ҳеч нарса қилмай қайтдим. Сўнг чиқиб, яна ҳеч нарса қилмай қайтдим. Мен шундай юравердим, улар эса тезлаб кетишди. Шу зайлда ғазот ҳам ўтиб кетди. Йўлга чиқиб, уларга етиб олмоқчи ҳам бўлдим. Кошки шундай қилган бўлсам! Лекин бу нарса менга тақдир қилинмаган экан. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам жўнаб кетганларидан кейин одамлар орасига чиқиб, айланиб юрганимда мени маҳзун қилган нарса шу эдики, нифоққа ботган ёки Аллоҳ маъзур тутган заифҳоллардан бошқа ҳеч кимни кўрмас эдим.
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Табукка етиб боргунга қадар мени эсга олмабдилар. Табукда, қавмнинг ичида ўтирганларида: «Каъб нима қилди?» дебдилар. Бану Саламалик бир киши: «Эй Аллоҳнинг Расули, у икки бурдасию ёнбошига маҳлиё бўлиб қолиб кетди», дебди. Шунда Муъоз ибн Жабал: «Қандай ёмон гап айтдинг! Аллоҳга қасамки, эй Аллоҳнинг Расули, биз унинг фақат яхшилигини биламиз», дебди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам эса индамабдилар.
У зот қайтиб келаётганлари ҳақидаги хабар келгач, мени ғам босди. Ёлғон гапиришни ўйлашга тушдим. «Эртага у зотнинг ғазабларидан қандай қилиб қутулиб кетсам экан», дер эдим. Бу ҳақда аҳлим орасидаги ҳар бир бамаъни одамдан ёрдам сўрадим. «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам келиб қолдилар», дейилгач, мендан бутун ботил кетди ва бундан ёлғон аралашган бирон гап билан қутула олмаслигимни билдим. У зотга тўғрисини айтишга қарор қилдим.
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам эрта тонгда етиб келдилар. Қачон сафардан келсалар, аввал масжидда икки ракат намоз ўқиб, сўнг одамлар билан ўтирар эдилар. У зот (бу сафар ҳам) шундай қилгач, ортда қолганлар ҳузурларига келишди ва бирин-кетин узрларини айтиб, у зотга қасам ича бошлашди. Улар саксондан ортиқ киши эди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам уларнинг ошкор айтганини қабул қилдилар, улардан байъат олдилар, улар учун мағфират сўрадилар, уларнинг кўнгилларидагини эса Аллоҳга ҳавола қилдилар.
Мен ҳам ҳузурларига келдим. У зотга салом берсам, ғазабнок табассум қилиб: «Кел!» дедилар. Юриб бориб, рўпараларига ўтирдим. Шунда менга: «Нега ортда қолдинг, ахир улов сотиб олмаганмидинг?» дедилар. «Ҳа, шундай... (Эй Аллоҳнинг Расули!) Аллоҳга қасамки, агар сиздан бошқа бирорта аҳли дунёнинг қаршисида ўтирганимда, узр айтиб, унинг ғазабидан албатта қутулиб кетар эдим, деб ўйлайман. Менга тортишиш қобилияти берилган. Лекин Аллоҳга қасамки, агар бугун сиз мендан рози бўладиган ёлғон сўз айтсам, албатта, Аллоҳ мени ғазабингизга дучор қилади. Агар сиз мендан аччиқланадиган рост сўзни айтсам, мен у ила Аллоҳнинг афвини умид қиламан. Йўқ! Аллоҳга қасамки, менинг ҳеч қандай узрим йўқ эди. Аллоҳга қасамки, ҳеч қачон сиздан ортда қолган пайтимдагидек кучли ва имкониятли бўлмаган эдим», дедим.
Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Аммо мана бу рост гапирди. Тур, Аллоҳ сен ҳақингда бирон ҳукм чиқармагунча (кут)!» дедилар. Ўрнимдан турдим. Бир гуруҳ Бану Саламаликлар ҳам туриб, менга эргашишди-да, менга қарата: «Аллоҳга қасамки, бундан олдин бирон гуноҳ қилганингни билмаймиз. Бошқа ортда қолганлар Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга узр айтганидек, сен ҳам узр айта қолмадинг. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг сен учун мағфират сўрашлари гуноҳингга кифоя қилар эди», дейишди. Аллоҳга қасамки, менга маломат қилаверишганидан, ҳатто қайтиб бориб, ўзимни ўзим ёлғончига чиқармоқчи ҳам бўлдим. Сўнг уларга: «Бу (кўргилик) мендан бошқа бирор кимнинг бошига ҳам тушдими?» дедим. «Ҳа, икки киши. Улар ҳам сен айтган гапни айтишди, уларга ҳам сенга айтилган гап айтилди», дейишди. «Ким улар?» дедим. «Мурора ибн Рабиъ Амрий билан Ҳилол ибн Умайя Воқифий» деб, менга Бадрда иштирок этган, (ҳаммага) ўрнак бўлган икки солиҳ кишини зикр қилишди. Менга уларни айтишгач, йўлимда кетавердим. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ортда қолганлардан уччовимиз билан гаплашишни мусулмонларга ман қилдилар. Одамлар биздан узоқлашиб, уларнинг бизга муомаласи ўзгариб қолди. Наздимда ҳатто ер ҳам бегонадек, мен билган ер эмас эди. Шу ҳолатда эллик кун ўтказдик. Икки шеригим эса тушкунликка тушиб, уйларида йиғлаб ўтириб қолишди. Мен эса қавмнинг энг ёши, бардошлиси эдим. Чиқиб, мусулмонлар билан намозда қатнашар, бозорларда айланар эдим, лекин ҳеч ким менга гапирмас эди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ёнларига намоздан кейин ўтирганларида келиб, салом берар ва ичимда «У зот саломимга алик олиб, лабларини қимирлатдиларми ё йўқми», дер эдим. Сўнг у зотга яқинроқ жойда намоз ўқир ва у зотга ўғринча назар солар эдим. Намозимни бошласам, менга қарардилар, лекин у зот томон бурилсам, мендан ўгирилиб олар эдилар.
Одамларнинг мени яккалашлари узоқ давом этгач, бориб, Абу Қатоданинг чорбоғи деворидан ошиб ўтдим. У амакимнинг ўғли, менинг учун энг суюкли одам эди. Унга салом бердим. Аллоҳга қасамки, у менинг саломимга алик олмади. Шунда: «Эй Абу Қатода, сендан Аллоҳ ҳаққи сўрайман, Аллоҳни ва Унинг Расулини яхши кўришимни биласанми?» дедим. У индамади. Яна қайта сўрадим, сукут қилди. Сўнг яна қайтиб сўраган эдим, «Аллоҳ ва Унинг Расули билади», деди. Шунда кўзларимдан ёш қуйилди. Ортимга қайтиб, девордан ошиб ўтдим. Мадина бозорида кетаётсам, Мадинада сотиш учун озиқ-овқат олиб келган Шом аҳлининг набатийларидан* бири: «Каъб ибн Моликни ким кўрсата олади?» деяётган экан. Одамлар унга ишора қила бошлашди. Олдимга келиб, менга Ғассон подшоҳидан бир мактуб берди. Унда: «Аммо баъд. Менга етиб келишича, соҳибинг сени яккалаб қўйибди. Аллоҳ сени хорлик ва зоелик диёрида ташлаб қўймаган. Бизга қўшил, сенга ҳамдард бўламиз», дейилган экан. Уни ўқир эканман, «Бу ҳам бир синов», дедим ва уни тандирга солиб, ёқиб юбордим.
Ўша эллик куннинг қирқтаси ўтгач, ёнимга Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг элчиси келиб, «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам сени аёлингдан узоқлашишга буюрмоқдалар», деди. «Уни талоқ қилайми, нима қилай?» дедим. «Йўқ, ундан узоқлаш, унга яқинлашма!» деди. Икки шеригимга ҳам худди шундай деб одам юборибдилар. Аёлимга: «Аҳлингникига бориб, то Аллоҳ бу ишда бирон ҳукм қилгунга қадар уларнинг ёнида бўл!» дедим.
Ҳилол ибн Умайянинг аёли эса Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга бориб, «Эй Аллоҳнинг Расули, Ҳилол ибн Умайя қартайиб қолган чол, унинг хизматчиси ҳам йўқ. Унга хизмат қилишимни кариҳ кўрмайсизми?» деди. «Йўқ, лекин сенга яқинлашмасин», дедилар. «Аллоҳга қасамки, унинг ҳеч нарсага ҳаракати йўқ. Аллоҳга қасамки, у бошига бу иш тушгандан бери шу бугунгача йиғидан тўхтагани йўқ!» деди.
Баъзи қариндошларим: «Ҳилол ибн Умайянинг аёлига унга хизмат қилишга изн берганларидек, сен ҳам аёлинг хусусида Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан изн сўрасанг бўларди», дейишди. «Аллоҳга қасамки, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан унинг хусусида изн сўрамайман. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан унинг хусусида изн сўрасам, нима дейишларини қаердан билай?! Ахир мен ёш йигит бўлсам», дедим. Шундан кейин яна ўн кеча ўтказдим. Ниҳоят, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам биз билан гаплашишдан қайтарганларига эллик кун тўлди. Эллигинчи куннинг тонгида уйларимиздан бирининг устида бомдод намозини ўқиб, Аллоҳ (Қуръонда) зикр қилган ҳолатда – ичимдан сиқилиб, кенг ер менга тор бўлиб ўтирганимда, бирдан Салъ тоғининг тепасидан келаётган, «Ҳой Каъб ибн Молик! Суюнчи бер!» деб бор овози билан қичқираётган одамни эшитиб қолдим. Дарҳол саждага йиқилдим ва билдимки, кушойиш келибди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бомдод намозини ўқигач, Аллоҳ бизнинг тавбамизни қабул қилганини эълон қилибдилар. Одамлар бизни суюнчилашга ошиқишибди. Икки шеригимнинг олдига ҳам хушхабарчилар кетибди. Бир киши мен томонга от чоптирибди. Асламлик бошқа бир киши эса югуриб, тоққа чиқибди. Овоз отдан тезроқ келди.
Мен овозини эшитган, менга хушхабар келтирган киши етиб келгач, икки кийимимни ечиб, суюнчисига унга кийдириб юбордим. Аллоҳга қасамки, ўша куни шундан бошқа нарсам йўқ эди. Кейин иккита кийим олиб туриб, кийдим-да, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам томон йўлга чиқдим. Одамлар мени тўп-тўп бўлиб, тавба билан табриклаб қарши олишар, «Аллоҳ тавбангни қабул қилгани муборак бўлсин!» дейишар эди. Ниҳоят, масжидга кириб келдим. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам атрофларида одамлар билан ўтирган эканлар. Талҳа ибн Убайдуллоҳ турди-да, мен томон тез-тез юриб келиб, мен билан қўл бериб кўришиб, табриклади. Аллоҳга қасамки, муҳожирлардан олдимга ундан бошқа ҳеч ким туриб келмади. Талҳанинг бу ишини асло унутмайман. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга салом берган эдим, у зот хурсандликдан юзлари порлаб: «Онанг сени туққандан буён ўтган энг хайрли кунингнинг хурсандчилигини қилавер!» дедилар. «Эй Аллоҳнинг Расули, бу (хушхабар) сиз тарафингизданми ёки Аллоҳданми?» дедим. «Йўқ, Аллоҳдан», дедилар. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам хурсанд бўлсалар, юзлари худди ойнинг бир парчасидек ёришиб кетар ва биз буни билар эдик. У зотнинг рўпараларига ўтиргач, «Эй Аллоҳнинг Расули, тавбамнинг ичида Аллоҳ ва Унинг Расули учун бор мулкимни садақа қилиб, улардан буткул хориж бўлишим ҳам бор», дедим. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Молингдан бир қисмини ўзингда олиб қол, мана шу сенинг учун яхшироқ», дедилар. «Бўлмаса, Хайбардаги улушимни олиб қоламан», дедим. Кейин: «Эй Аллоҳнинг Расули, албатта, Аллоҳ менга ростгўйлик сабабли нажот берди. Модомики тирик эканман, фақат рост сўзлашим ҳам тавбамдан», дедим. Аллоҳга қасамки, мен буни Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга айтганимдан бери Аллоҳ ҳеч бир мусулмонга ростгўйлик сабабли менга берган инъомдан яхшироқ инъом берганини билмайман. Буни Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга айтганимдан то мана шу кунимга қадар ёлғон гапиришни қасд қилмадим. Умид қиламанки, то тирик эканман, Аллоҳ мени (ёлғондан) муҳофаза қилади.
Аллоҳ Ўз Расулига «Батаҳқиқ, Аллоҳ Набийнинг ҳамда унга ўзларидан бир гуруҳнинг қалблари тойиб кетай деганидан кейин қийинчилик соатида эргашган, сўнгра Аллоҳ тавбаларини қабул қилган муҳожирлар ва ансорларнинг тавбасини қабул қилди. Албатта, У Зот уларга ўта шафқатлидир, ўта раҳмлидир. Ортда қолган уч кишининг ҳам. Ниҳоят, (Аллоҳ) уларга кенг ер тор бўлиб, юраклари сиқилиб, Аллоҳдан Унинг Ўзидан бошқа бошпана йўқлигига тўла ишонганларидан сўнг, бутунлай қайтишлари учун тавбаларини қабул қилди. Албатта, Аллоҳ Ўзи тавбани кўплаб қабул қилувчидир, ўта раҳмлидир. Эй иймон келтирганлар! Аллоҳга тақво қилинглар ва содиқлар ила бирга бўлинглар!»* (ояти)ни нозил қилди. Аллоҳга қасамки, менинг наздимда Аллоҳ мени Исломга ҳидоят қилганидан кейинги энг улуғ неъмат Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга ёлғон гапириб, ёлғон гапирганлар ҳалок бўлганидек ҳалок бўлмаганим ва у зотга рост сўзлаганим бўлди.
Аллоҳ ваҳий нозил қилганда ёлғон гапирганларга қарата кишига айтиладиган энг ёмон гапни айтди. Аллоҳ таборака ва таоло: «Ҳузурларига қайтиб келганингизда уларни айбламаслигингиз учун тезда сизга Аллоҳнинг номи ила қасам ичарлар. Бас, улардан юз ўгиринглар! Албатта, улар нопокдирлар. Касб қилган нарсаларининг жазосига жойлари жаҳаннамдир. Улардан рози бўлишингиз учун сизга қасам ичарлар. Агар улардан рози бўлсангиз ҳам, Аллоҳ фосиқ қавмлардан рози бўлмас», деди.
Биз уччовимиз Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга қасам ичганлар, у зот улардан қабул қилиб, байъат олган ва ҳақларига мағфират сўрганларнинг ишидан ортда қолган эдик. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бизнинг ишимизни то Аллоҳ у ҳақда бирон ҳукм қилгунга қадар кечиктирдилар. Шунинг учун Аллоҳ: «Ва ортда қолган уч кишига ҳам», деган. Аллоҳ зикр қилган нарса бизнинг ғазотдан ортда қолганимиз эмас, балки ўзимизни ортга сургани, бизнинг ишимизни қасам ичиб, узр айтганлар ва буни у зот алайҳиссалом қабул қилган кишиларнинг ишидан кечиктирганидир».
* Бу ровийлардан Зуҳрийнинг сўзи.
* Набатийлар – асли араб бўлиб, кейин ажамлар, румликлар билан қўшилиб кетиб, насаблари ҳам аралашиб, тиллари бузилиб кетган, Шом ва Ироқ ҳудудидаги водийларда яшаган элат. Улар асосан деҳқончилик билан шуғулланишган ва шу боисдан, қудуқ қазиб, сув тортишда етарли билим ва малакага эга бўлганлари учун «набатий» – «қудуқчи», «сув тортувчи» деб номланиб қолишган.
1190/47- بَاب: كِتَابِ النَّبِيِّ r إِلَى كِسْرَى وَقَيْصَرَ
1190.47-БОБ.
Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг кисро ва Қайсарга* мактуб юборганлари ҳақида
1657/4425 - عَنْ أَبِي بَكْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: لَقَدْ نَفَعَنِي اللهُ بِكَلِمَةٍ سَمِعْتُهَا مِنْ رَسُولِ اللهِ r أَيَّامَ الْجَمَلِ، بَعْدَ مَا كِدْتُ أَنْ أَلْحَقَ بِأَصْحَابِ الْجَمَلِ فَأُقَاتِلَ مَعَهُمْ، قَالَ: لَمَّا بَلَغَ رَسُولَ اللهِ r أَنَّ أَهْلَ فَارِسَ قَدْ مَلَّكُوا عَلَيْهِمْ بِنْتَ كِسْرَى، قَالَ: لَنْ يُفْلِحَ قَوْمٌ وَلَّوْا أَمْرَهُمُ امْرَأَةً.
.16574425. Абу Бакра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Жамал* кунлари Жамал қатнашчиларига қўшилиб, улар билан жанг қилишимга оз қолганда Аллоҳ менга Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан эшитган сўз туфайли манфаат берди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга форслар ўзларига Кисронинг қизини ҳукмдор қилишганининг хабари келганида: «Ишларини аёл кишига топширган қавм нажот топмайди», деган эдилар».
* «Жамал» – араб тилида «туя» дегани. Усмон ибн Аффон розияллоҳу анҳу ўлдирилганидан кейин унинг қотилларини топиб жазолаш учун Мадина аҳли душманлар фитнаси туфайли, Оиша розияллоҳу анҳо бошчилигида Алий розияллоҳу анҳуга қарши ҳижрий 36-санада юриш қилишган. Оиша розияллоҳу анҳо ва кўпчилик мадиналиклар туя миниб сафар қилишгани учун бу юриш «Жамал воқеаси» номини олган.
* «Жамал» – араб тилида «туя» дегани. Мадина аҳли душманлар фитнасига учиб, Усмон ибн Аффон розияллоҳу анҳунинг қотилларини жазолаймиз деб, Оиша розияллоҳу анҳо бошчилигида Алий розияллоҳу анҳуга қарши туя миниб, юриш қилишган. Бу юриш «Жамал воқеаси» номини олган.
1658/4433 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا قَالَتْ: دَعَا النَّبِيُّ r فَاطِمَةَ عَلَيْهَا السَّلَامُ فِي شَكْوَاهُ الَّذِي قُبِضَ فِيهِ، فَسَارَّهَا بِشَيْءٍ، فَبَكَتْ، ثُمَّ دَعَاهَا فَسَارَّهَا بِشَيْءٍ فَضَحِكَتْ، فَسَأَلْنَا عَنْ ذَلِكَ، فَقَالَتْ: سَارَّنِي النَّبِيُّ r أَنَّهُ يُقْبَضُ فِي وَجَعِهِ الَّذِي تُوُفِّيَ فِيهِ، فَبَكَيْتُ، ثُمَّ سَارَّنِي فَأَخْبَرَنِي أَنِّي أَوَّلُ أَهْلِهِ يَتْبَعُهُ، فَضَحِكْتُ.
.16584433, 4434. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам вафот этганларидаги беморликларида Фотима алайҳассаломни чақирдилар. Унга пичирлаб бир нарса айтган эдилар, у йиғлаб юборди. Кейин уни яна чақириб, унга пичирлаб бир нарса айтган эдилар, кулди. Биз бу ҳақда сўраган эдик, у: «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам менга пичирлаб, ўзлари вафот этган хасталикларида қабз қилинишларининг хабарини айтган эдилар, йиғладим. Кейин пичирлаб, ортларидан борадиган биринчи аҳли байтлари мен эканимни айтган эдилар, кулдим».
1659/4435 – وَعَنْهَا رَضِيَ الله عَنْهَا قَالَتْ: كُنْتُ أَسْمَعُ أَنَّهُ لَا يَـمُوتُ نَبِىٌّ حَتَّى يُخَيَّرَ بَيْنَ الدُّنْيَا وَالْآخِرَةِ، فَسَمِعْتُ النَّبِيَّ r يَقُولُ فِي مَرَضِهِ الَّذِي مَاتَ فِيهِ، وَأَخَذَتْهُ بُحَّةٌ، يَقُولُ: (مَعَ الَّذِينَ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَيْهِم) الْآيَةَ [النساء: 69]، فَظَنَنْتُ أَنَّهُ خُيِّرَ.
.16594435. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Ҳеч бир набий дунё ёки охиратни танлаш ихтиёри берилмагунча ўлмаслигини эшитиб юрар эдим. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам вафотларидан олдинги бетобликларида у зотни хириллаш тутганида: «Аллоҳ неъматлантирганлар... билан»* деяётганларини эшитиб, билдимки, у зотга ҳам ихтиёр берилган экан».
* Нисо сураси, 69-оят: «Ким Аллоҳга ва Расулга итоат қилса, бас, ана ўшалар Аллоҳ неъматлантирган набийлар, сиддиқлар, шаҳидлар ва солиҳлар билан биргадирлар. Ва улар қандай ҳам яхши рафиқлардир!»
1660/4437 – وَعَنْهَا رَضِيَ الله عَنْهَا قَالَتْ: كَانَ رَسُولُ اللهِ r وَهْوَ صَحِيحٌ يَقُولُ: إِنَّهُ لَمْ يُقْبَضْ نَبِيٌّ قَطُّ حَتَّى يَرَى مَقْعَدَهُ مِنَ الْجَنَّةِ، ثُمَّ يُحَيَّا، أَوْ يُخَيَّرَ، فَلَمَّا اشْتَكَى وَحَضَرَهُ الْقَبْضُ، وَرَأْسُهُ عَلَى فَخِذِ عَائِشَةَ غُشِيَ عَلَيْهِ، فَلَمَّا أَفَاقَ شَخَصَ بَصَرُهُ نَحْوَ سَقْفِ الْبَيْتِ ثُمَّ قَالَ: اللَّهُمَّ فِي الرَّفِيقِ الْأَعْلَى. فَقُلْتُ: إِذًا لَا يُجَاوِرُنَا، فَعَرَفْتُ أَنَّهُ حَدِيثُهُ الَّذِي كَانَ يُحَدِّثُنَا وَهْوَ صَحِيحٌ.
.16604437. Урва ибн Зубайр айтади:
«Оиша розияллоҳу анҳо шундай деди: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам саломатлик пайтларида: «Ҳеч бир набий то жаннатдаги ўрнини кўрмагунича асло (руҳи) қабз қилинмайди, сўнг унга (видолашув) саломи [ёки ихтиёри] берилади», дедилар. У зот бетоб бўлиб, руҳлари қабз қилинаётган пайтда бошлари Оишанинг тиззасида эди. Ҳушларидан кетиб қолдилар. Ўзларига келгач, кўзлари уй шифтига қараб қолди, сўнг: «Рафиқи аълога ичра», дедилар. «Демак, биз билан қолмас эканлар», дедим. Билдимки, бу саломатлик пайтларида бизга айтиб юрган сўзлари экан».
1661/4439 - وَعَنْهَا رَضِيَ اللهُ عَنْهَا قَالَتْ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ r كَانَ إِذَا اشْتَكَى نَفَثَ عَلَى نَفْسِهِ بِالْمُعَوِّذَاتِ، وَمَسَحَ عَنْهُ بِيَدِهِ، فَلَمَّا اشْتَكَى وَجَعَهُ الَّذِي تُوُفِّيَ فِيهِ، طَفِقْتُ أَنْفِثُ عَلَى نَفْسِهِ بِالْمُعَوِّذَاتِ الَّتِي كَانَ يَنْفِثُ، وَأَمْسَحُ بِيَدِ النَّبِيِّ r عَنْهُ.
.16614439. Оиша розияллоҳу анҳо хабар қилади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам қачон бетоб бўлиб қолсалар, муъаввизотлар* билан ўзларига дам солиб, қўллари билан (баданларини) силар эдилар. Ўлимларидан олдинги бетобликларида у зотга ўша ўзлари дам солиб юрган муъаввизотлар билан дам солиб, ўша билан Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ўз қўллари билан (баданларини) силайдиган бўлдим».
* «Муъаввизот» – луғатда «паноҳ сўраш маъносидаги зикр-дуолар» дегани бўлиб, Фалақ ва Ан-Нас суралари ёки Фалақ, Ан-Нас ва Ихлос сураларига нисбатан умумий ном сифатида ишлатилади. Баъзилар эса «муъаввизот» деганда Аллоҳдан турли касаллик ва офатлардан паноҳ сўраб айтиладиган сўзлар назарда тутилган, дейишади.
1662/4440 – وَعَنْهَا رَضِيَ الله عَنْهَا قَالَتْ: وَأَصْغَتْ إِلَى النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَبْلَ أَنْ يَـمُوتَ، وَهْوَ مُسْنِدٌ إِلَيَّ ظَهْرَهُ يَقُولُ: اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِي وَارْحَمْنِي، وَأَلْحِقْنِي بِالرَّفِيقِ.
.16624440. Аббод ибн Абдуллоҳ ибн Зубайрдан ривоят қилинади:
«Оиша Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг вафотларидан олдин у зотга қулоқ тутиб, эшитганини айтиб, шундай хабар қилди: «У зот орқаларини менга суяган ҳолда: «Аллоҳим, мени мағфират қил, менга раҳм қил ва мени Рафиққа етиштир!» дер эдилар».
1663/4446 – وَعَنْهَا رَضِيَ الله عَنْهَا – فِي رِوَايَةٍ – قَالَتْ: مَاتَ النَّبِيُّ r وَإِنَّهُ لَبَيْنَ حَاقِنَتِي وَذَاقِنَتِي، فَلَا أَكْرَهُ شِدَّةَ الْمَوْتِ لِأَحَدٍ أَبَدًا بَعْدَ النَّبِيِّ r .
.16634446. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам қучоғимда вафот этдилар. Набий соллаллоҳу алайҳи васалламдан кейин бирор одамнинг ўлим шиддатини* (тотишини) асло кариҳ кўрмайман».
* Ўлимнинг шиддатли кечиши мўминнинг мартабаси паст эканини билдирмайди. Аксинча, бу унинг яхшиликлари зиёда бўлиши ёки хато-камчиликлари каффорат қилинишига сабаб бўлади.
1664/4447 – عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ الله عَنْهُمَا، أَنَّ عَلِىَّ بْنَ أَبِي طَالِبٍ t خَرَجَ مِنْ عِنْدِ رَسُولِ اللهِ r فِي وَجَعِهِ الَّذِي تُوُفِّىَ فِيهِ، فَقَالَ النَّاسُ: يَا أَبَا حَسَنٍ، كَيْفَ أَصْبَحَ رَسُولُ اللهِ r؟ فَقَالَ: أَصْبَحَ بِحَمْدِ اللهِ بَارِئًا، فَأَخَذَ بِيَدِهِ عَبَّاسُ بْنُ عَبْدِ الْمُطَّلِبِ فَقَالَ لَهُ: أَنْتَ وَاللهِ بَعْدَ ثَلَاثٍ عَبْدُ الْعَصَا، وَإِنِّي وَاللهِ لَأُرَى رَسُولَ اللهِ r سَوْفَ يُتَوَفَّى مِنْ وَجَعِهِ هَذَا، إِنِّي لَأَعْرِفُ وُجُوهَ بَنِي عَبْدِ الْمُطَّلِبِ عِنْدَ الْمَوْتِ، اذْهَبْ بِنَا إِلَى رَسُولِ اللهِ r فَلْنَسْأَلْهُ فِيمَنْ هَذَا الْأَمْرُ، إِنْ كَانَ فِينَا عَلِمْنَا ذَلِكَ، وَإِنْ كَانَ فِي غَيْرِنَا عَلِمْنَاهُ، فَأَوْصَى بِنَا. فَقَالَ عَلِيٌّ: إِنَّا وَاللهِ لَئِنْ سَأَلْنَاهَا رَسُولَ اللهِ r فَمَنَعَنَاهَا لَا يُعْطِينَاهَا النَّاسُ بَعْدَهُ، وَإِنِّي وَاللهِ لَا أَسْأَلُهَا رَسُولَ اللهِ r .
.16644447. Абдуллоҳ ибн Аббос розияллоҳу анҳумо хабар қилади:
«Алий ибн Абу Толиб розияллоҳу анҳу Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ўлимларидан олдинги бетобликларида у зотнинг ҳузурларидан чиқди. Шунда одамлар: «Эй Абу Ҳасан, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам қандай тонг оттирибдилар?» дейишди. «Аллоҳга ҳамд бўлсинки, у зот тузалган ҳолда тонг оттирибдилар», деди. Аббос ибн Абдулмутталиб унинг қўлидан тутиб, «Аллоҳга қасамки, сен уч кундан кейин Абдуласо* бўласан. Аллоҳга қасамки, мен Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламни мана шу касалларидан вафот этсалар керак деб ўйлайман. Мен Бану Абдулмутталибнинг ўлим чоғидаги юзи(қандай бўлиши)ни яхши биламан. Бизни Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг олдиларига олиб бор, бу иш* кимда қолишини у зотдан сўрайлик. Агар бизда бўлса, буни билиб олайлик. Биздан бошқаларда бўлса, уни ҳам билиб олайлик-да, у зот бизга васият қилсинлар», деди. Алий: «Аллоҳга қасамки, агар буни Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан сўрасагу, бизни ундан ман қилсалар, у зотдан кейин одамлар уни бизга беришмайди. Аллоҳга қасамки, мен уни Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан сўрамайман», деди».
* Абдуласо – таёқнинг қули. Бу ибора тобеъликка ишора сифатида ишлатилади. Аббос ибн Абдулмутталиб Алий розияллоҳу анҳуга Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам эрта-индин вафот этсалар, сен бошқаларга тобеъ бўлиб қоласан, демоқчи.
* Халифалик назарда тутилмоқда.
1665/4449 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ الله عَنْهَا أنَّهَا كَانَتْ تَقُولُ: إِنَّ مِنْ نِعَمِ اللهِ عَلَىَّ أَنَّ رَسُولَ اللهِ r تُوُفِّىَ فِي بَيْتِي، وَفِي يَوْمِي، وَبَيْنَ سَحْرِي وَنَحْرِي، وَأَنَّ اللهَ جَمَعَ بَيْنَ رِيقِي وَرِيقِهِ عِنْدَ مَوْتِهِ: دَخَلَ عَلَىَّ عَبْدُ الرَّحْمَنِ، وَبِيَدِهِ السِّوَاكُ، وَأَنَا مُسْنِدَةٌ رَسُولَ اللهِ r فَرَأَيْتُهُ يَنْظُرُ إِلَيْهِ، وَعَرَفْتُ أَنَّهُ يُحِبُّ السِّوَاكَ، فَقُلْتُ: آخُذُهُ لَكَ؟ فَأَشَارَ بِرَأْسِهِ أَنْ نَعَمْ. فَتَنَاوَلْتُهُ، فَاشْتَدَّ عَلَيْهِ، وَقُلْتُ: أُلَيِّنُهُ لَكَ؟ فَأَشَارَ بِرَأْسِهِ أَنْ نَعَمْ. فَلَيَّنْتُهُ، وَبَيْنَ يَدَيْهِ رَكْوَةٌ فِيهَا مَاءٌ، فَجَعَلَ يُدْخِلُ يَدَيْهِ فِي الْمَاءِ فَيَمْسَحُ بِهِمَا وَجْهَهُ يَقُولُ: لَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ، إِنَّ لِلْمَوْتِ سَكَرَاتٍ. ثُمَّ نَصَبَ يَدَهُ، فَجَعَلَ يَقُولُ: فِي الرَّفِيقِ الْأَعْلَى، حَتَّى قُبِضَ وَمَالَتْ يَدُهُ.
.16654449. Оиша розияллоҳу анҳо хабар қилади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам менинг уйимда, менинг навбатимда, менинг бағримда вафот этганлари ва ўлимлари олдидан Аллоҳ менинг тупугимни у зотнинг тупукларига қўшгани Аллоҳнинг менга берган неъматларидандир.
Ҳузуримга Абдурраҳмон қўлида мисвок билан кириб келди. Мен Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламни суяб ўтирган эдим. У зотнинг унга қараб турганларини кўриб, мисвок истаётганларини пайқадим ва: «Уни сизга олиб берайми?» дедим. Бошлари билан «ҳа» деб ишора қилдилар. Уни олиб бердим. (Мисвок) у зотга қаттиқлик қилди. «Уни юмшатиб берайми?» дедим. Бошлари билан «ҳа» деб ишора қилдилар. Уни юмшатиб бердим. У зотнинг олдиларида ичида суви бор тери чўмич [Умар «ёки ёғоч чўмич», деб иккиланмоқда] бор эди. У зот қўлларини сувга тиқиб, юзларига суртар ва: «Аллоҳдан ўзга илоҳ йўқ. Албатта, ўлимнинг талвасаси бордир», дер эдилар. Сўнг қўлларини тик кўтариб: «Рафиқи аълога ичра», дейишга тушдилар. Ниҳоят, руҳлари қабз қилинди ва ва қўллари (ёнларига) тушди».
1666/4458 – وَعَنْهَا رَضِيَ الله عَنْهَا قَالَتْ: لَدَدْنَاهُ فِي مَرَضِهِ، فَجَعَلَ يُشِيرُ إِلَيْنَا أَنْ لَا تَلُدُّونِي، فَقُلْنَا: كَرَاهِيَةُ الْمَرِيضِ لِلدَّوَاءِ، فَلَمَّا أَفَاقَ قَالَ: أَلَمْ أَنْهَكُمْ أَنْ تَلُدُّونِي؟ قُلْنَا: كَرَاهِيَةَ الْمَرِيضِ لِلدَّوَاءِ، فَقَالَ: لَا يَبْقَى أَحَدٌ فِي الْبَيْتِ إِلَّا لُدَّ وَأَنَا أَنْظُرُ إِلَّا الْعَبَّاسَ، فَإِنَّهُ لَمْ يَشْهَدْكُمْ.
.16664458. Оиша розияллоҳу анҳо деди:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам бемор бўлганларида оғизларидан дори қуйдик қуяётган эдик, у зот бизга «Оғзимдан дори қуйманглар!» деб ишора қилдилар. Биз «Бу беморнинг дорини хуш кўрмаслиги-да», дедик. Ўзларига келгач: «Сизларни оғзимдан дори қуйманглар, деб қайтармаганмидим?!» дедилар. «Бу беморнинг дорини хуш кўрмаслиги-да», дедик. Шунда у зот: «Ушбу уйда турганлардан бирор киши қолмай, оғзига дори қуйилади, мен эса қараб турган бўламан. Аббосгина мустасно, чунки у (дори қуйишда) сизлар билан ҳозир бўлмади», дедилар».
1667/4462 - عَنْ أَنَس ٍرَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: لَمَّا ثَقُلَ النَّبِيُّ r جَعَلَ يَتَغَشَّاهُ، فَقَالَتْ فَاطِمَةُ عَلَيْهَا السَّلَامُ: وَاكَرْبَ أَبَاهُ، فَقَالَ لَهَا: لَيْسَ عَلَى أَبِيكِ كَرْبٌ بَعْدَ الْيَوْمِ.
.16674462. Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам оғирлашганларида, у зотни (дард) чулғаб ола бошлади. Шунда Фотима алайҳассалом: «Оҳ, алам тортган отагинам!», деди. Шунда у зот унга: «Бугундан кейин отангга алам бўлмайди», дедилар. У зот вафот этганларида у: «Оҳ, чорлаган Роббга ижобат қилган отажоним! Оҳ, борар жойи Фирдавс жаннати бўлган отажоним! Оҳ, отажоним! Ўлимингизни Жаброилга изҳор қиламиз», деди. У зот дафн қилинганларида Фотима алайҳассалом: «Эй Анас, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг устларига тупроқ тортишга кўнгилларингиз чопдими?», деди».
1192/49 – بَاب: وَفَاةِ النَّبِيِّ r
1192/49-БОБ.
Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг вафотлари ҳақида
1668/4466 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا: أَنَّ رَسُولَ اللهِ r تُوُفِّيَ وَهْوَ ابْنُ ثَلَاثٍ وَسِتِّينَ.
.16684466. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам олтмиш уч ёшда вафот этдилар».
67 - كتاب: التَّفسِيرِ
Тафсир* Китоби
بسم الله الرحمن الرحيم
Меҳрибон ва раҳмли Аллоҳ исми билан
* «Тафсир» сўзи изоҳлаш, шарҳлаш маъноларини билдиради. Истеъмолда тафсир деганда Қуръони Каримнинг мазмунини тушунтириш англанади. Имом Бухорий бошқа муҳаддислар каби бу китобда Қуръони Каримнинг бир қатор оятлари ва калималарининг тафсири ҳақида келган ривоятларни жамлаган. Шу эътибордан, Қуръони Каримнинг тафсири ҳақида илк бор қалам тебратганлар муҳаддис уламолар ҳисобланади.
Муҳаддисларнинг тафсир услублари ўзига хос бўлиб, улар фақат нақлга таянадилар. Шунинг учун уларнинг тафсирларини бирдан тушуниб олиш қийин бўлиб, шарҳ ва изоҳга эҳтиёж сезилади. Биз таржимада зарур ўринлардагина қисқача изоҳ бериб, маънони ўқувчининг зеҳнига яқинлаштиришга ҳаракат қилдик, қолганини мустақил изланишларга ҳавола қилдик. Шу боис, муҳтарам ўқувчиларимиздан тушунишга қийналган ўринларида тафсир китобларига мурожаат қилишларини сўраймиз.
الرَّحْمَنُ الرَّحِيمُ اسْمَانِ مِنَ الرَّحْمَةِ. الرَّحِيمُ وَالرَّاحِمُ بِمَعْنًى وَاحِدٍ كَالْعَلِيمِ وَالْعَالِمِ.
«Ар-Роҳмаан», «Ар-Роҳиим» – «ар-роҳма»дан олинган икки исмдир. «Ар-роҳиим» билан «ар-рооҳим» худди «ал-ъалиим» билан «ал-ъаалим» каби бир маънода.*
Изоҳ: Имом Бухорий раҳматуллоҳи алайҳ «Тафсир» китобини бошлар экан, биринчи бўлиб басмала ҳақида тўхталиб, басмаладаги Аллоҳнинг икки сифати – «Ар-Роҳмаан» ва «Ар-Роҳиим» сўзларининг ҳар иккиси ҳам раҳм-шафқат, меҳрибонлик маъносидаги «ар-роҳма» калимасидан олинганини таъкидламоқда. «Ар-роҳиим» сўзи ўзининг фоил сийғасидаги ўзакдоши «ар-рооҳим» билан бир хил маънони англатади, яъни раҳмли дегани. Худди «ал-ъалиим» ҳам, «ал-ъаалим» ҳам бир мазмунни – олим, билимли, билиб турувчи деган маъноларни англатганидек.
* Ушбу ва бундан кейинги китобларда оятлар ва дуоларнинг арабча матнини кирилл алифбосида ифодалаш зарурати кучайгани эътиборидан, уларни тақдим этишда қуйидагича меъёр қабул қилинди:
1 - سُورَةُ الْفَاتِحَةِ
Фотиҳа сураси
1193/1 - بَاب: مَا جَاءَ فِي فَاتِحَةِ الْكِتَابِ
.11931-БОБ.
Фотиҳатул-китоб* хусусида келган хабарлар ҳақида
* «Фотиҳатул-китоб» – Фотиҳа сурасининг номларидан бири, аниқроғи, унинг тўлиқ номи бўлиб, «Китобни, яъни Қуръонни очувчи» деган маънони англатади. Қуръони Карим ушбу сура билан бошлангани учун шу номни олган.
1669/4474 - عَنْ أَبِي سَعِيدِ بْنِ الْمُعَلَّى قَالَ: كُنْتُ أُصَلِّي فِي الْمَسْجِدِ، فَدَعَانِي رَسُولُ اللهِ r فَلَمْ أُجِبْهُ، فَقُلْتُ: يَا رَسُولَ اللهِ، إِنِّي كُنْتُ أُصَلِّي، فَقَالَ: أَلَمْ يَقُلِ اللهُ (اسْتَجِيبُوا لِلَّهِ وَلِلرَّسُولِ إِذَا دَعَاكُمْ)؟ [الأنفال: 24]. ثُمَّ قَالَ لِي: لَأُعَلِّمَنَّكَ سُورَةً هِيَ أَعْظَمُ السُّوَرِ فِي الْقُرْآنِ، قَبْلَ أَنْ تَخْرُجَ مِنَ الْمَسْجِدِ. ثُمَّ أَخَذَ بِيَدِي، فَلَمَّا أَرَادَ أَنْ يَخْرُجَ، قُلْتُ لَهُ: أَلَمْ تَقُلْ: لَأُعَلِّمَنَّكَ سُورَةً هِيَ أَعْظَمُ سُورَةٍ فِي الْقُرْآنِ؟ قَالَ: (الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِي) هِيَ السَّبْعُ الْمَثَانِي، وَالْقُرْآنُ الْعَظِيمُ الَّذِي أُوتِيتُهُ.
.16694474. Абу Саъид ибн Муъаллодан ривоят қилинади:
«Масжидда намоз ўқиётган эдим, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам мени чақириб қолдилар. У зотга жавоб бермадим. Кейин: «Эй Аллоҳнинг Расули, мен намоз ўқиётган эдим», дедим. У зот: «Аллоҳ «Аллоҳ ва Унинг Расули сизларни чақирганда жавоб беринг»* демаганми?» дедилар. Сўнг менга: «Масжиддан чиқишингдан олдин мен сенга бир сурани ўргатаман, у Қуръондаги сураларнинг энг буюгидир», дедилар.
Сўнг қўлимдан тутдилар. Кейин чиқиб кетмоқчи бўлиб турганларида, у зотга: «Сенга бир сура ўргатаман, у Қуръондаги энг буюк сурадир», демаганмидингиз?» дедим. У зот: «У «Ал-ҳамду лиллааҳи роббил-ъааламиин»дир*. Менга берилган «Такрорланувчи еттилик»* ва «Буюк Қуръон» мана шудир», дедилар».
* Анфол сураси, 24-оят.
* Фотиҳа сураси, 2-оят.
Изоҳ: Бу ерда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Ҳижр сурасининг 87-оятига ишора қилмоқдалар. Унда шундай дейилади: «Батаҳқиқ, Биз сенга «Такрорланувчи еттилик» ва «Буюк Қуръон»ни бердик». Ушбу оятда келган васфлар Фотиҳа сурасининг номларидандир. Бу суранинг «такрорланувчи» дейилиши унинг намозларда қайта-қайта, такрор-такрор ҳар ракатда ўқилиши ёки Маккада ҳам, Мадинада ҳам нозил бўлгани эътиборидандир. У етти оятдан иборат бўлгани учун «еттилик» дейилган. «Такрорланувчи еттилик» деб ўгирилган ушбу «Сабъул-масоний» иборасини яна «ҳамду сано еттилиги» деб ҳам тушуниш мумкин. Бунда сурада Аллоҳ таолога ҳамду сано маънолари мужассамлиги назарда тутилган бўлади.
2- سُورَةُ الْبَقَرَةِ
Бақара сураси
1194/2 – بَاب: قَوْلِهِ عَزَّ وَجَلَّ: (فَلَا تَجْعَلُوا لِلَّهِ أَنْدَادًا) [22]
1194.2-БОБ.
Аллоҳ Таолонинг «Билиб туриб Аллоҳга муқобил ўхшашлар қилманг»,* деган сўзи
1670/4477 - عَنْ عَبْدِ اللهِ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: سَأَلْتُ النَّبِيَّ r أَيُّ الذَّنْبِ أَعْظَمُ عِنْدَ اللهِ؟ قَال: أَنْ تَجْعَلَ لِلَّهِ نِدًّا وَهْوَ خَلَقَكَ. قُلْتُ: إِنَّ ذَلِكَ لَعَظِيمٌ، قُلْتُ: ثُمَّ أَيُّ؟ قَالَ: وَأَنْ تَقْتُلَ وَلَدَكَ تَخَافُ أَنْ يَطْعَمَ مَعَكَ. قُلْتُ: ثُمَّ أَيُّ؟ قَالَ: أَنْ تُزَانِيَ حَلِيلَةَ جَارِكَ.
.16704477. Абдуллоҳ розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламдан: «Аллоҳнинг ҳузуридаги энг улкан гуноҳ қайси?» деб сўрадим. У зот: «Сени Аллоҳ яратган бўла туриб, У Зотга муқобил ўхшаш тутишинг (бирон нарсани) У Зотга тенг билишинг», дедилар. «Ҳақиқатан ҳам бу жуда улкан ишдир», дедим. «Кейин қайси?» дедим. «Овқатингга шерик бўлишидан қўрқиб, болангни ўлдиришинг», дедилар «Кейин қайси?» дедим. «Қўшнингнинг жуфти ҳалоли билан зино қилишинг», дедилар».
1195/3 - وَقَوْلِهِ تعَزَّ وَجَلَّ:
(وَظَلَّلْنَا عَلَيْكُمُ الْغَمَامَ وَأَنْزَلْنَا عَلَيْكُمُ الْمَنَّ وَالسَّلْوَى) [57]
1195.3-БОБ.
Аллоҳ Таолонинг «Ва булутни устингиздан соя солдириб қўйдик, сизга манн ва беданани туширдик. Ризқ қилиб берган нарсаларимизнинг покларини енглар. Бизга зулм қилмадилар. Лекин ўзларига зулм қилардилар»,* деган сўзи
* Бақара сураси, 57-оят.
وَقَالَ مُجَاهِدٌ: الْمَنُّ صَمْغَةٌ، وَالسَّلْوَى الطَّيْرُ.
Мужоҳид айтади: «Ал-манн» – дарахт елими, «ас-салваа» – қуш».*
* Яъни бедана.
1671/4478 - عَنْ سَعِيدِ بْنِ زَيْدٍ t قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ rالْكَمْأَةُ مِنَ الْمَنِّ، وَمَاؤُهَا شِفَاءٌ لِلْعَيْنِ.
.16714478. Саъид ибн Зайд розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ер ости қўзиқорини маннинг бир туридир* ва унинг суви кўзга шифодир», дедилар».
Изоҳ: «Манн» сўзи аслида «неъмат», «инъом» маъноларини англатади. Бу сўз бобда келтирилган оятда Бану Исроилга туширилган егуликни билдириб келган. Шу эътибордан, «Ер ости қўзиқорини маннинг бир туридир» деган жумлани «Бану Исроилга туширилган мазкур егуликлардан бири ер ости қўзиқорини эди» деб тушуниш мумкин. Шунингдек, бу жумлани «Ер ости қўзиқорини Аллоҳниннг беминнат неъматларидан бири», деб ҳам тушуниш мумкин. Уни бундай хослашнинг сабаби шундаки, у инсонларга худди Бану Исроилга осмондан туширилган манн каби ҳеч қандай меҳнат-машаққатсиз ато этилган.
1196/4 – باب: قَولِهِ عَزَّ وَجَلَّ:
(وَإِذْ قُلْنَا ادْخُلُوا هَذِهِ الْقَرْيَة) [58]
1196.4-БОБ.
«Ушбу шаҳарга киринг, деганимизни эсланг».*
«Роғодан»* – кенг, кўп дегани.*
* Оятдаги «бемалол» деб ўгирилган сўз.
1672/4479 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَt، عَنِ النَّبِيِّ r قَالَ: قِيلَ لِبَنِي إِسْرَائِيلَ (وَادْخُلُوا الْبَابَ سُجَّدًا وَقُولُوا حِطَّةٌ)، فَدَخَلُوا يَزْحَفُونَ عَلَى أَسْتَاهِهِمْ، فَبَدَّلُوا، وَقَالُوا:حِنْطَةٌ، حَبَّةٌ فِي شَعَرَةٍ.
.16724479. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Бану Исроилга: «Эшикдан таъзим қилиб, «Ҳиттотун»* деб киринглар», дейилди. Улар эса думбалари билан судралиб киришди ва ўзгартириб, «Ҳиттотун, ҳаббатун фии шаъратин», дейишди», дедилар».
* «Ҳиттотун» калимаси «кечиб юбор», «мағфират қил» деган маъноларни билдиради.
*«Ҳаббатун фии шаъротин» ибораси «бир бошоқда бир дон» деганидир. Бу ҳеч қандай маъно билдирмайдиган ибора бўлиб, Бану Исроил бу билан Аллоҳнинг буйруғини мазах қилмоқчи бўлган.
1197/5 – بَاب: قَولِهِ عَزَّ وَجَلَّ:
(مَا نَنْسَخْ مِنْ آيَةٍ أَوْ نُنْسِهَا نَأْتِ بِخَيْرٍ مِنْهَا أَوْ مِثْلِهَا) [106]
7-БОБ.
У ЗОТНИНГ «Бирор Оятни насх қилсак ёки кечиктирсак...»* деган сўзи ҳақида
1673/4481 - عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ الله عَنْهُمَا قَالَ: قَالَ عُمَرُ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَقْرَؤُنَا أُبَيٌّ، وَأَقْضَانَا عَلِيٌّ، وَإِنَّا لَنَدَعُ مِنْ قَوْلِ أُبَيٍّ، وَذَاكَ أَنَّ أُبَيًّا يَقُولُ: لَا أَدَعُ شَيْئًا سَمِعْتُهُ مِنْ رَسُولِ اللهِ r وَقَدْ قَالَ اللهُ تَعَالَى: (مَا نَنْسَخْ مِنْ آيَةٍ أَوْ نُنْسِهَا).
.16734481. Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Умар розияллоҳу анҳу шундай деди: «Энг яхши қироат қиладиганимиз Убай, энг яхши ҳукм чиқарадиганимиз Алийдир. Биз Убайнинг сўзидан баъзисини тарк этамиз. Бу шунинг учунки, Убай: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан эшитган бирон нарсамни тарк этмайман», дейди. Ҳолбуки, Аллоҳ таоло: «Бирор оятни насх қилсак ёки кечиктирсак»,* деган».
Изоҳ: Убай ибн Каъб розияллоҳу анҳу «Қуръондан ҳеч нарса насх бўлмаган, шу боис мен Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан эшитган қироатларимни ташламайман», дер экан. Умар розияллоҳу анҳу мазкур оятни асос қилиб, Убай розияллоҳу анҳунинг фикрини нотўғри деб айтмоқчи.
1198/6 – بَاب:قَوْلِهِ عَزَّ وَجَلَّ:
(وَقَالُوا اتَّخَذَ اللَّهُ وَلَدًا سُبْحَانَهُ) [116]
1198.6-БОБ.
«Улар яна: «Аллоҳ фарзанд тутди», дейишди. у зот покдир»*
1674/4482 - عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا، عَنِ النَّبِيِّ r قَالَ: قَالَ اللهُ: كَذَّبَنِي ابْنُ آدَمَ وَلَمْ يَكُنْ لَهُ ذَلِكَ، وَشَتَمَنِي وَلَمْ يَكُنْ لَهُ ذَلِكَ، فَأَمَّا تَكْذِيبُهُ إِيَّايَ فَزَعَمَ أَنِّي لَا أَقْدِرُ أَنْ أُعِيدَهُ كَمَا كَانَ، وَأَمَّا شَتْمُهُ إِيَّايَ فَقَوْلُهُ لِي وَلَدٌ، فَسُبْحَانِي أَنْ أَتَّخِذَ صَاحِبَةً أَوْ وَلَدًا.
.16744482. Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам дедилар: «Аллоҳ деди: «Одам боласи мени ёлғончига чиқарди, бунга ҳаққи йўқ эди. У мени сўкди, бунга ҳаққи йўқ эди. Мени ёлғончига чиқаргани шуки, у Мени ўзи қандай бўлган бўлса, ўша ҳолга қайтаришга қодир эмас, деб даъво қилди. Мени сўккани эса Мени фарзанди бор, дейишидир. Мен хотин ёки бола тутишдан покдирман».
1199/7 – بَاب: قَوْلِهِ عَزَّ وَجَلَّ:
(وَاتَّخِذُوا مِنْ مَقَامِ إِبْرَاهِيمَ مُصَلًّى)
1199.7-БОБ.
У ЗОТНИНГ «Ва Иброҳимнинг мақомини намозгоҳ тутинг»* деган сўзи
* Муаллиф «масаабатан» сўзини унинг феъли билан изоҳламоқда. Бу сўз қайтиб келинадиган жой, қайта-қайта келинадиган жой деган маънони билдирар экан.
1675/4483 - عَنْ أَنَسٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ عُمَرُ رَضِيَ الله عَنْهُ: وَافَقْتُ اللهَ فِي ثَلَاثٍ، أَوْ وَافَقَنِي رَبِّي فِي ثَلَاثٍ، قُلْتُ: يَا رَسُولَ اللهِ، لَوِ اتَّخَذْتَ مَقَامَ إِبْرَاهِيمَ مُصَلًّى؟ وَقُلْتُ: يَا رَسُولَ اللهِ، يَدْخُلُ عَلَيْكَ الْبَرُّ وَالْفَاجِرُ، فَلَوْ أَمَرْتَ أُمَّهَاتِ الْمُؤْمِنِينَ بِالْحِجَابِ، فَأَنْزَلَ اللهُ آيَةَ الْحِجَابِ، قَالَ: وَبَلَغَنِي مُعَاتَبَةُ النَّبِيِّ r بَعْضَ نِسَائِهِ، فَدَخَلْتُ عَلَيْهِنَّ، قُلْتُ: إِنِ انْتَهَيْتُنَّ أَوْ لَيُبَدِّلَنَّ اللهُ رَسُولَهُ r خَيْرًا مِنْكُنَّ، حَتَّى أَتَيْتُ إِحْدَى نِسَائِهِ، قَالَتْ: يَا عُمَرُ، أَمَا فِي رَسُولِ اللهِ r مَا يَعِظُ نِسَاءَهُ، حَتَّى تَعِظَهُنَّ أَنْتَ؟ فَأَنْزَلَ اللهُ: (عَسَى رَبُّهُ إِنْ طَلَّقَكُنَّ أَنْ يُبْدِلَهُ أَزْوَاجًا خَيْرًا مِنْكُنَّ مُسْلِمَاتٍ) الآية [التحريم: 5].
«Умар бундай деди: «Уч нарсада Аллоҳга мувофиқ келдим [ёки уч нарсада Роббим менга мувофиқлик билдирди]:
«Эй Аллоҳнинг Расули, Мақоми Иброҳимни намозгоҳ қилиб олсангиз бўларди», деган эдим;*
Яна: «Эй Аллоҳнинг Расули, ҳузурингизга яхши ҳам, фожир ҳам кираверади. Шу боис, мўминларнинг оналарини ҳижобга буюрсангиз бўларди», деган эдим. Шунда Аллоҳ ҳижоб оятини* нозил қилган;
Менга Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг баъзи аёлларидан аччиқланганлари ҳақида хабар етганда уларнинг ҳузурига кириб, «Ё бас қиласиз, ё ўрнингизга Аллоҳ Ўз Расули соллаллоҳу алайҳи васалламга сизлардан кўра яхшироғини беради», деганман. Ҳатто аёлларининг ёнига борганимда улардан бири: «Ҳой Умар! Нега энди Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг аёлларига у зот ҳақларида ўзлари эслатма қилмай, сен эслатма қиласан?» деган. Шунда Аллоҳ: «У сизларни талоқ қилса, ажаб эмаски, Робби сиздан яхшироқ, муслима, мўмина, итоаткор, тавбакор, ибодатли, рўзадор жувон ва қизларни ўрнингизга жуфт қилиб берса»ни* нозил қилган».
* Ушбу таклифга кўра қайси оят нозил бўлгани бу ривоятда аниқ айтилмаган бўлса-да, гапнинг оқимидан бу ерда Бақара сурасининг 125-ояти назарда тутилганлиги кўриниб турибди. Сарлавҳада ҳам бунга ишора борлиги эътиборидан муаллиф ушбу ривоятни айнан шу бобда келтирган бўлиши ҳам, ёки ҳадисни қисқартирган бўлиши ҳам мумкин.
* Ҳижоб ояти – ҳижобни фарз қилган оят. У Аҳзоб сурасининг 59-оятидир: «Эй Набий! Жуфти ҳалолларингга, қизларингга ва мўминларнинг аёлларига айт, жилбобларини ўзларига яқин тутсинлар. Мана шу уларнинг танилмоқлари ва озорга учрамасликлари учун яқинроқдир. Аллоҳ кўп мағфиратли ва ўта раҳмлидир».
* Таҳрим сураси, 5-оят.
1200/8 – بَاب: قَوْلِهِ عَزَّ وَجَلَّ:
(قُولُوا آمَنَّا بِاللَّهِ وَمَا أُنْزِلَ إِلَيْنَا)
1200.8-БОБ.
«Аллоҳга иймон келтирдик ва бизга нозил қилинган нарсага ҳам», денглар»*
1676/4485 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ t قَالَ: كَانَ أَهْلُ الْكِتَابِ يَقْرَءُونَ التَّوْرَاةَ بِالْعِبْرَانِيَّةِ، وَيُفَسِّرُونَهَا بِالْعَرَبِيَّةِ لِأَهْلِ الْإِسْلَامِ، فَقَالَ رَسُولُ اللهِ r:لَا تُصَدِّقُوا أَهْلَ الْكِتَابِ وَلَا تُكَذِّبُوهُمْ، وَقُولُوا: (قُولُوا آمَنَّا بِاللَّهِ وَمَا أُنْزِلَ إِلَيْنَا) الْآيَةَ.
.16764485. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Аҳли китоблар Тавротни ибронийча ўқишар, Ислом аҳлига эса уни арабчада тафсир қилиб беришар эди. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Аҳли китобларни тасдиқламанглар ҳам, ёлғончига ҳам чиқарманглар, «Аллоҳга иймон келтирдик ва бизга нозил қинган нарсага ҳам»,* денглар», дедилар».
1201/9 – بَاب: قَوْلِهِ عَزَّ وَجَلَّ:
(وَكَذَلِكَ جَعَلْنَاكُمْ أُمَّةً وَسَطًا لِتَكُونُوا شُهَدَاءَ عَلَى النَّاسِ) [143].
13-БОБ.
У ЗОТнинг «Шунингдек, сизларни одамлар устидан гувоҳ бўлишингиз ва расул сизларнинг устингиздан гувоҳ бўлиши учун ўрта уммат қилдик»* деган сўзи ҳақида
1677/4487 - عَنْ أَبِي سَعِيدٍ الْخُدْرِيِّ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ الله ِ rيُدْعَى نُوحٌ يَوْمَ الْقِيَامَةِ، فَيَقُولُ: لَبَّيْكَ وَسَعْدَيْكَ يَا رَبِّ، فَيَقُولُ: هَلْ بَلَّغْتَ؟ فَيَقُولُ: نَعَمْ، فَيُقَالُ لِأُمَّتِهِ: هَلْ بَلَّغَكُمْ؟ فَيَقُولُونَ: مَا أَتَانَا مِنْ نَذِيرٍ، فَيَقُولُ: مَنْ يَشْهَدُ لَكَ؟ فَيَقُولُ: مُحَمَّدٌ وَأُمَّتُهُ، فَتَشْهَدُونَ أَنَّهُ قَدْ بَلَّغَ، وَيَكُونُ الرَّسُولُ عَلَيْكُمْ شَهِيدًا. فَذَلِكَ قَوْلُهُ جَلَّ ذِكْرُهُ: (وَكَذَلِكَ جَعَلْنَاكُمْ أُمَّةً وَسَطًا لِتَكُونُوا شُهَدَاءَ عَلَى النَّاسِ وَيَكُونَ الرَّسُولُ عَلَيْكُمْ شَهِيدًا).
.16774487. Абу Саъид Худрий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам дедилар: «Қиёмат куни Нуҳ чақирилади. У: «Лаббай, амрингга мунтазирман,* эй Роббим!» дейди. У Зот «Етказдингми?» дейди. У: «Ҳа», дейди. Сўнг унинг умматига: «У сизга етказганмиди?» дейилади. Улар: «Бизга ҳеч қандай огоҳлантирувчи келгани йўқ», дейишади. У Зот «Сен учун ким гувоҳлик беради?» дейди. У: «Муҳаммад ва унинг уммати», дейди. Шунда сизлар унинг етказганлигига гувоҳлик берасизлар». Аллоҳ жалла зикруҳунинг қуйидаги сўзи мана шудир: «Шунингдек, сизларни одамлар устидан гувоҳ бўлишингиз ва Расул сизларнинг устингиздан гувоҳ бўлиши учун ўрта уммат қилдик».
«Ўрта» – адолатли.
1202/10 – بَاب: قَوْلِهِ عَزَّ وَجَلَّ:
(ثُمَّ أَفِيضُوا مِنْ حَيْثُ أَفَاضَ النَّاس) [199]
1202.10-БОБ.
«Сўнгра одамлар қайтиб тушган жойдан тушинглар»*
1678/4520 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا قَالَتْ: كَانَتْ قُرَيْشٌ وَمَنْ دَانَ دِينَهَا يَقِفُونَ بِالْمُزْدَلِفَةِ، وَكَانُوا يُسَمَّوْنَ الْحُمْسَ، وَكَانَ سَائِرُ الْعَرَبِ يَقِفُونَ بِعَرَفَاتٍ، فَلَمَّا جَاءَ الْإِسْلَامُ، أَمَرَ اللهُ نَبِيَّهُ r أَنْ يَأْتِيَ عَرَفَاتٍ، ثُمَّ يَقِفَ بِهَا، ثُمَّ يُفِيضَ مِنْهَا.
.16784520. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Қурайш ва унинг динини тутадиганлар Муздалифада вуқуф қилишар эди. Улар аҳмаслар* деб аталар эди. Бошқа араблар эса Арафотда вуқуф қилишар эди. Ислом келгач, Аллоҳ Ўз Набийсини Арафотга боришга, кейин унда вуқуф қилиб, сўнг ундан тушишга буюрди. У Зот таолонинг «Сўнгра одамлар қайтиб тушган жойдан тушинглар» дегани мана шу».
* «Аҳмас» (кўплиги «ҳумс») – луғатда «диний удумларга қаттиқ берилган» деган маънони билдиради. Қурайш қабиласи араблар ичида диний раҳнамо ўлароқ, турли диний урф-одатларни чиқариб, уларга маҳкам турганлари учун шу лақабни олган. Кейинроқ бу лақаб диний амалларга қаттиқ берилган бошқаларга ҳам ишлатиладиган бўлган.
1203/11 – باب: قَولِهِ عَزَّ وَجَلَّ:
(وَمِنْهُمْ مَنْ يَقُولُ رَبَّنَا آتِنَا فِي الدُّنْيَا حَسَنَة) [201]
1203.11-БОБ.
«Ва улардан баъзилари: «Роббимиз, бизга дунёда ҳам яхшилик, охиратда ҳам яхшилик бергин ва бизни дўзах азобидан сақлагин», дейдилар»*
1679/4522 - عَنْ أَنَسٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: كَانَ النَّبِيُّ r يَقُولُ: اللَّهُمَّ رَبَّنَا آتِنَا فِي الدُّنْيَا حَسَنَةً، وَفِي الْآخِرَةِ حَسَنَةً، وَقِنَا عَذَابَ النَّارِ.
.16794522. Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Аллоҳим, Роббимиз! Бизга дунёда ҳам яхшилик, охиратда ҳам яхшилик бергин ва бизни дўзах азобидан сақлагин», дер эдилар».
1204/12 – باب: قَوْلِهِ عَزَّ وَجَلَّ:
(لَا يَسْأَلُونَ النَّاسَ إِلْحَافًا) [273]
1204.12-БОБ.
«одамлардан хиралик қилиб сўрамаслар»*
1680/4539 – عَنْ أبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ النَّبِيُّ r: «لَيْسَ الْمِسْكِينُ الَّذِي تَرُدُّهُ التَّمْرَةُ وَالتَّمْرَتَانِ، وَلَا اللُّقْمَةُ وَلَا اللُّقْمَتَانِ، إِنَّمَا الْمِسْكِينُ الَّذِي يَتَعَفَّفُ، وَاقْرَءُوا إِنْ شِئْتُمْ، يَعْنِي قَوْلَهُ: (لَا يَسْأَلُونَ النَّاسَ إِلْحَافًا).
.16804539. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу айтади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Бир-икки хурмо, бир-икки луқма билан қаноатланадиган киши мискин эмас. Мискин иффатини сақлайдиган кишидир. Хоҳласангиз, Аллоҳнинг «Одамлардан хиралик қилиб сўрамаслар» деган сўзини ўқинг», дедилар».
3 - سُورَةُ آلِ عِمْرَانَ
Оли Имрон сураси
بسم الله الرّحمن الرّحيم
1205/13 – بَاب: قَوْلِهِ عَزَّ وَجَلَّ:
(مِنْهُ آيَاتٌ مُحْكَمَاتٌ هُنَّ أُمُّ الْكِتَابِ وَأُخَرُ مُتَشَابِهَاتٌ) [7]
1205.13-БОБ.
«Унда муҳкам – ойдин оятлар бор».
1681/4547 عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا قَالَتْ: تَلَا رَسُولُ اللهِ r هَذِهِ الْآيَةَ: (هُوَ الَّذِي أَنْزَلَ عَلَيْكَ الْكِتَابَ مِنْهُ آيَاتٌ مُحْكَمَاتٌ) إِلَى قَوْلِهِ، (وَمَا يَذَّكَّرُ إِلَّا أُولُو الْأَلْبَابِ). قَالَتْ: قَالَ رَسُولُ اللهِ rفَإِذَا رَأَيْتَ الَّذِينَ يَتَّبِعُونَ مَا تَشَابَهَ مِنْهُ، فَأُولَئِكَ الَّذِينَ سَمَّى اللهُ، فَاحْذَرُوهُمْ.
.16814547. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ушбу оятни тиловат қилдилар: «У сенга Китобни нозил қилган Зотдир. Унда муҳкам оятлар бор – улар Китобнинг аслидир – ва бошқалари муташобиҳлар. Аммо қалбларида оғиш бор кимсалар фитна мақсадида ва уни таъвил қилиш мақсадида ундан муташобиҳ бўлганига осилиб оладир. Унинг таъвилини Аллоҳдан бошқа ҳеч ким билмас. Илмда мустаҳкам бўлганлар эса: «Унга иймон келтирдик, барчаси Роббимиз ҳузуридандир», дерлар. Ва фақат ақл эгаларигина эслатма олурлар»*. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ундаги муташобиҳларига эргашадиганларни кўрсанг, (билгинки) ана ўшалар Аллоҳ айтганлардир, улардан эҳтиёт бўлинглар», дедилар».
1206/14 – باب: قَوْلِهِ عَزَّ وَجَلَّ
(إِنَّ الَّذِينَ يَشْتَرُونَ بِعَهْدِ اللَّهِ وَأَيْمَانِهِمْ ثَمَنًا قَلِيلًا) [77]
1206.14-БОБ.
«мен Сендан унга ва унинг зурриётига қувилган шайтондан паноҳ тиларман»*
1682/4552 – عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ الله عَنْهُمَا أنَّهُ اخْتَصَمَإلَيْهِ امْرَأَتَانِ كَانَتَا تَخْرِزَانِ فِي بَيْتٍ، فَخَرَجَتْ إِحْدَاهُمَا وَقَدْ أُنْفِذَ بِإِشْفًى فِي كَفِّهَا، فَادَّعَتْ عَلَى الْأُخْرَى، فَرُفِعَ إِلَى ابْنِ عَبَّاسٍ، فَقَالَ ابْنُ عَبَّاسٍ: قَالَ رَسُولُ اللهِ r: «لَوْ يُعْطَى النَّاسُ بِدَعْوَاهُمْ، لَذَهَبَ دِمَاءُ قَوْمٍ وَأَمْوَالُهُمْ. ذَكِّرُوهَا بِالله،ِ وَاقْرَءُوا عَلَيْهَا: (إِنَّ الَّذِينَ يَشْتَرُونَ بِعَهْدِ اللَّهِ وَأَيْمَانِهِمْ ثَمَنًا قَلِيلًا)، فَذَكَّرُوهَا فَاعْتَرَفَتْ، فَقَالَ ابْنُ عَبَّاسٍ: قَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: الْيَمِينُ عَلَى الْمُدَّعَى عَلَيْهِ.
.16824552. Ибн Абу Мулайкадан ривоят қилинади:
«Икки аёл бир уйда [ёки ҳужрада] тикувчилик қилишар эди. Бири кафтига бигиз санчилган ҳолда ташқарига чиқиб, наригисига даъво қилди. Бу иш Ибн Аббосга кўтарилди. Шунда Ибн Аббос: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Агар одамларга уларнинг даъволарига кўра берилаверганида, бир қавмнинг қонларию моллари кетган бўларди», деганлар. Унга Аллоҳни эслатинглар ва «Аллоҳнинг аҳдини ва ўз қасамларини арзон баҳога сотадиганлар...»ни* ўқиб беринглар», деди. Унга эслатишган эди, у тан олди. Шунда Ибн Аббос: «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Қасам жавобгарнинг зиммасидадир», деганлар», деди».
1207/15 – بَاب: (إِنَّ النَّاسَ قَدْ جَمَعُوا لَكُم) الآية [173]
1207.15-БОБ.
«Албатта, одамлар сизга қарши куч тўпладилар»*
1683/4563 - عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ الله عَنْهُمَا قَالَ: (حَسْبُنَا اللَّهُ وَنِعْمَ الْوَكِيل) قَالَهَا إِبْرَاهِيمُ u حِينَ أُلْقِىَ فِي النَّارِ، وَقَالَهَا مُحَمَّدٌ r حِينَ قَالُوا: (إِنَّ النَّاسَ قَدْ جَمَعُوا لَكُمْ فَاخْشَوْهُمْ فَزَادَهُمْ إِيمَانًا وَقَالُوا حَسْبُنَا اللَّهُ وَنِعْمَ الْوَكِيل).
.16834563. Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Бизга Аллоҳнинг Ўзи кифоядир. У қандай яхши вакилдир» – буни Иброҳим алайҳиссалом ўтга ташланганида айтган. (Одамлар) «Албатта, одамлар сизга қарши куч тўпладилар, улардан қўрқинглар» дейишганида Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васаллам (ва у зотнинг саҳобаларининг) «иймонлари зиёда бўлди ва: «Бизга Аллоҳнинг Ўзи етарли ва У қандай ҳам яхши вакил», дедилар».
1208/16 – بَاب: قَوْلِهِ عَزَّ وَجَلَّ: (وَلَتَسْمَعُنَّ مِنَ الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتَابَ مِنْ قَبْلِكُمْ وَمِنَ الَّذِينَ أَشْرَكُوا أَذًى كَثِيرًا) [186]
1208.16-БОБ.
«Албатта, сиздан олдин китоб берилганлардан ва ширк келтирганлардан кўплаб озор эшитасиз»*
1684/4566 - عَنْ أُسَامَةَ بْنِ زَيْدٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا: أَنَّ رَسُولَ اللهِ r رَكِبَ عَلَى حِمَارٍ، عَلَى قَطِيفَةٍ فَدَكِيَّةٍ، وَأَرْدَفَ أُسَامَةَ بْنَ زَيْدٍ وَرَاءَهُ، يَعُودُ سَعْدَ بْنَ عُبَادَةَ فِي بَنِي الْحَارِثِ بْنِ الْخَزْرَجِ، قَبْلَ وَقْعَةِ بَدْرٍ. قَالَ: حَتَّى مَرَّ بِمَجْلِسٍ فِيهِ عَبْدُ اللهِ بْنُ أُبَيٍّ ابْنُ سَلُولَ، وَذَلِكَ قَبْلَ أَنْ يُسْلِمَ عَبْدُ اللهِ بْنُ أُبَيٍّ، فَإِذَا فِي الْمَجْلِسِ أَخْلَاطٌ مِنَ الْمُسْلِمِينَ، وَالْمُشْرِكِينَ عَبَدَةِ الْأَوْثَانِ وَالْيَهُودِ وَالْمُسْلِمِينَ، وَفِي الْمَجْلِسِ عَبْدُ اللهِ بْنُ رَوَاحَةَ، فَلَمَّا غَشِيَتِ الْمَجْلِسَ عَجَاجَةُ الدَّابَّةِ، خَمَّرَ عَبْدُ اللهِ بْنُ أُبَيٍّ أَنْفَهُ بِرِدَائِهِ، ثُمَّ قَالَ: لَا تُغَبِّرُوا عَلَيْنَا، فَسَلَّمَ رَسُولُ اللهِ r عَلَيْهِمْ ثُمَّ وَقَفَ، فَنَزَلَ فَدَعَاهُمْ إِلَى اللهِ، وَقَرَأَ عَلَيْهِمُ الْقُرْآنَ، فَقَالَ عَبْدُ اللهِ بْنُ أُبَيٍّ ابْنُ سَلُولَ: أَيُّهَا الْمَرْءُ، إِنَّهُ لَا أَحْسَنَ مِمَّا تَقُولُ إِنْ كَانَ حَقًّا، فَلَا تُؤْذِينَا بِهِ فِي مَجْلِسِنَا، ارْجِعْ إِلَى رَحْلِكَ، فَمَنْ جَاءَكَ فَاقْصُصْ عَلَيْهِ. فَقَالَ عَبْدُ اللهِ بْنُ رَوَاحَةَ: بَلَى يَا رَسُولَ اللهِ، فَاغْشَنَا بِهِ فِي مَجَالِسِنَا، فَإِنَّا نُحِبُّ ذَلِكَ. فَاسْتَبَّ الْمُسْلِمُونَ وَالْمُشْرِكُونَ وَالْيَهُودُ حَتَّى كَادُوا يَتَثَاوَرُونَ، فَلَمْ يَزَلِ النَّبِيُّ r يُخَفِّضُهُمْ حَتَّى سَكَنُوا، ثُمَّ رَكِبَ النَّبِيُّ r دَابَّتَهُ، فَسَارَ حَتَّى دَخَلَ عَلَى سَعْدِ بْنِ عُبَادَةَ، فَقَالَ لَهُ النَّبِيُّصلى الله عليه وسلم: يَا سَعْدُ، أَلَمْ تَسْمَعْ مَا قَالَ أَبُو حُبَابٍ؟ يُرِيدُ عَبْدَ اللهِ بْنَ أُبَيّ – قَالَ: كَذَا وَكَذَا. قَالَ سَعْدُ بْنُ عُبَادَةَ: يَا رَسُولَ اللهِ، اعْفُ عَنْهُ، وَاصْفَحْ عَنْهُ، فَوَالَّذِي أَنْزَلَ عَلَيْكَ الْكِتَابَ، لَقَدْ جَاءَ اللهُ بِالْحَقِّ الَّذِي أَنْزَلَ عَلَيْكَ، لَقَدِ اصْطَلَحَ أَهْلُ هَذِهِ الْبُحَيْرَةِ عَلَى أَنْ يُتَوِّجُوهُ فَيُعَصِّبُونَهُ بِالْعِصَابَةِ، فَلَمَّا أَبَى اللهُ ذَلِكَ بِالْحَقِّ الَّذِي أَعْطَاكَ اللهُ شَرِقَ بِذَلِكَ، فَذَلِكَ فَعَلَ بِهِ ما رَأَيْتَ. فَعَفَا عَنْهُ رَسُولُ اللهِ r وَكَانَ النَّبِيُّ r وَأَصْحَابُهُ يَعْفُونَ عَنِ الْمُشْرِكِينَ وَأَهْلِ الْكِتَابِ، كَمَا أَمَرَهُمُ اللهُ، وَيَصْبِرُونَ عَلَى الْأَذَى، حَتَّى أذِنَ الله فِيهِمْ، فَلَمَّا غَزَا رَسُولُ الله صلى الله عليه وسلم بَدْرًا، فَقَتَلَ اللهُ بِهِ صَنَادِيدَ كُفَّارِ قُرَيْشٍ، قَالَ ابْنُ أُبَيٍّ ابْنُ سَلُولَ وَمَنْ مَعَهُ مِنَ الْمُشْرِكِينَ وَعَبَدَةِ الْأَوْثَانِ: هَذَا أَمْرٌ قَدْ تَوَجَّهَ، فَبَايَعُوا الرَّسُولَ r عَلَى الْإِسْلَامِ فَأَسْلَمُوا.
.16844566. Усома ибн Зайд розияллоҳу анҳумо шундай хабар қилади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам фадакча* тўқимли эшакка миндилар. Усома ибн Зайдни орқаларига мингаштириб, Бану Ҳорис ибн Хазраждаги Саъд ибн Убодани кўргани бордилар. Бадр жангидан олдин эди. Шунда Ибн Салул ‒ Абдуллоҳ ибн Убай ҳам ўтирган мажлис ёнидан ўтдилар. Бу эса Абдуллоҳ ибн Убайнинг мусулмон бўлишидан олдин эди. Мажлисда мусулмонлар, бутпараст мушриклар ва яҳудийлар аралаш эди. Мажлисда Абдуллоҳ ибн Равоҳа ҳам бор эди. Мажлисни уловнинг чанг-тўзони қамраб олган эди, Абдуллоҳ ибн Убай ридоси билан бурнини тўсди-да, сўнг: «Устимизга чанг тўзитманглар!» деди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам уларга салом бердилар. Сўнгра тўхтаб, тушдилар. Уларни Аллоҳга даъват қилдилар ва уларга Қуръон ўқиб бердилар. Шунда Ибн Салул ‒ Абдуллоҳ ибн Убай: «Эй одам, ҳақиқатда, агар ҳақ бўлса, айтганларингдан гўзал нарса йўқ. Энди бу билан мажлисимизда бизга озор берма. Уйингга қайт-да, ким ҳузурингга келса, ўшангга айтиб бер», деди. Шунда Абдуллоҳ ибн Равоҳа: «Йўқ, эй Аллоҳнинг Расули! Мажлисларимизда бизни ундан баҳраманд қилинг, биз уни яхши кўрамиз», деди. Мусулмонлар, мушриклар ва яҳудийлар сўкишиб кетиб, ҳатто бир-бирларига ташланай дейишди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам тинмай уларни тинчлантиравердилар, ниҳоят, улар жим бўлишди. Шундан сўнг Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам уловларига миниб, йўлга тушдилар. Бориб, Саъд ибн Убоданинг олдига кирдилар. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам Абдуллоҳ ибн Убайни ирода қилиб, унга: «Эй Саъд, Абу Ҳубобнинг нима деганини эшитмадингми?» дедилар. «У ундай, бундай деди», дедилар. Саъд ибн Убода: «Эй Аллоҳнинг Расули, уни афв этинг, кечиринг. Сизга Китобни нозил қилган Зотга қасамки, Аллоҳ сизга нозил қилган ҳақни келтирар экан, бу юрт аҳли унга тож кийдириб, подшоҳлик салласини ўрашга келишишган эди. Аллоҳ сизга ҳақ ато этиб, буни истамагач, бундан унинг томоғи тиқилди. Шу боис у ўзингиз кўрган ишни қилди»,* деди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам уни афв қилдилар. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳам, саҳобалари ҳам Аллоҳ буюрганидек, мушриклар ва аҳли китобларни афв этишар, озорларга сабр қилишар эди. Аллоҳ азза ва жалла: «Албатта, сиздан олдин китоб берилганлардан ва ширк келтирганлардан кўплаб озор эшитажаксиз»*, «Аҳли китобларнинг кўплари уларга ҳақ равшан бўлганидан кейин, ўзларича ҳасад қилиб, иймонли бўлганингиздан кейин сизларни кофирликка қайтармоқчи бўлурлар. Аллоҳнинг амри келгунча афв этинг, кечиримли бўлинг. Албатта, Аллоҳ ҳар бир нарсага қодирдир»*, деган. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам афвни Аллоҳ буюрганига таъвил тафсир қилардилар.* Ниҳоят, Аллоҳ улар хусусида (жанг қилишга) изн берди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Бадр ғазотига чиққанларида Аллоҳ ўша ерда Қурайш кофирларининг сардорларини ўлдирди. Ибн Салул – Ибн Убай ҳамда мушрик ва бутпарастлардан у билан бирга бўлганлар: «Бу юзага чиқиб бўлган ишдир» деб, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга Ислом учун байъат қилишди ва мусулмон бўлишди».
* Фадакча тўқим – Фадакдан келтирилган, ўша ерда тикилган тўқим. Фадак Мадинадан 2-3 марҳала (88-132 км) узоқликда жойлашган.
* Оли Имрон сураси, 186-оят.
* Бақара сураси, 109-оят.
Изоҳ: «Набий солллаллоҳу алайҳи васаллам афвни Аллоҳ буюрганига таъвил қилардилар» деган жумланинг маъноси шуки, Аллоҳ «афв қилинг» деганда Набий алайҳиссалом бу амрни «Уларнинг азиятларига, озорларига сабр қилинг, уларни кечиринг» деб тушунганлар.
1209/17 – بَاب: قَوْلِهِ عَزَّ وَجَلَّ:
(لَا تَحْسَبَنَّ الَّذِينَ يَفْرَحُونَ بِمَا أَتَوْا) [188]
1209.17-БОБ.
«қилганларига хурсанд бўлиб, қилмаганларига мақталишни суядиганлар (ўзларини) азобдан нажотда деб ҳисобламасинлар»*
1685/4567 - عَنْ أَبِي سَعِيدٍ الْخُدْرِيِّ t أَنَّ رِجَالًا مِنَ الْمُنَافِقِينَ عَلَى عَهْدِ رَسُولِ اللهِ r كَانَ إِذَا خَرَجَ رَسُولُ اللهِ r إِلَى الْغَزْوِ تَخَلَّفُوا عَنْهُ، وَفَرِحُوا بِمَقْعَدِهِمْ خِلَافَ رَسُولِ اللهِ r، فَإِذَا قَدِمَ رَسُولُ اللهِ r اعْتَذَرُوا إِلَيْهِ وَحَلَفُوا، وَأَحَبُّوا أَنْ يُحْمَدُوا بِمَا لَمْ يَفْعَلُوا، فَنَزَلَتْ هَذِهِ الآيَةُ فِيهِمْ: (لَا تَحْسَبَنَّ الَّذِينَ يَفْرَحُونَ بِمَا أَتَوْا وَيُحِبُّونَ أَنْ يُحْمَدُوا بِمَا لَمْ يَفْعَلُوا).
.16854567. Абу Саъийд Худрий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг даврларида у зот қачон ғазотга чиқсалар, бир қанча мунофиқ кишилар у зотдан ортда қолар ва Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга хилоф қилиб ўтирган жойларида хурсанд бўлар эдилар. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам келганларида улар у зотга узр айтиб, қасам ичишар ва қилмаган ишлари учун мақталишни суйишар эди. Шунда «Қилганларига хурсанд бўлиб, қилмаганларига мақталишни суядиганлар (ўзларини) азобдан нажотда деб ҳисобламасинлар» (ояти) нозил бўлди».
1686/4568 – عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ الله عَنْهُمَا وَقَدْ قِيلَ لَهُ: لَئِنْ كَانَ كُلُّ امْرِئٍ فَرِحَ بِمَا أُوتِيَ، وَأَحَبَّ أَنْ يُحْمَدَ بِمَا لَمْ يَفْعَلْ، مُعَذَّبًا، لَنُعَذَّبَنَّ أَجْمَعُونَ. فَقَالَ ابْنُ عَبَّاسٍ: وَمَا لَكُمْ وَلِهَذِهِ، إِنَّمَا دَعَا النَّبِيُّ r يَهُودَ فَسَأَلَهُمْ عَنْ شَيْءٍ، فَكَتَمُوهُ إِيَّاهُ وَأَخْبَرُوهُ بِغَيْرِهِ، فَأَرَوْهُ أَنْ قَدِ اسْتَحْمَدُوا إِلَيْهِ بِمَا أَخْبَرُوهُ عَنْهُ فِيمَا سَأَلَهُمْ، وَفَرِحُوا بِمَا أُوتُوا مِنْ كِتْمَانِهِمْ.
.16864568. Алқама ибн Ваққос шундай хабар қилади:
«Марвон ўз эшикоғасига шундай деди: «Эй Рофеъ, Ибн Аббосга бориб, «Агар ўзига берилгандан шодланиб, қилмагани учун ҳам мақталишни суядиган ҳар бир одам азобланадиган бўлса, ҳаммамиз ҳам азобланар эканмиз-да?» дегин». Шунда Ибн Аббос: «Сиз қайда-ю, бу қаерда? Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам яҳудийларни чақириб, улардан бир нарса ҳақида сўраганлар. Улар буни у зотдан яширишган ва у зотга бошқа нарсани хабар қилишган. У зотга улардан сўраган нарсалари ҳақида берган хабарлари билан у зотнинг наздида мақтовга сазовордек бўлишган, яшира олганларидан шодланишган», деди. Сўнг: «Аллоҳ китоб берилганлардан «Уни одамларга албатта баён қилурсиз ва беркитмассиз», деб аҳд олганини эсла. Бас, уни ортларига қаратиб отдилар ва арзон баҳога сотдилар. Сотиб олган нарсалари қандай ёмон! Қилганларига хурсанд бўлиб, қилмаганларига мақталишни суядиганларни азобдан нажотда деб ҳисоблама. Уларга аламли азоб бор!»ни ўқиди.
4 - سُورَةُ النِّسَاءِ
Нисо сураси
بسم الله الرّحمن الرّحيم
1210/18 – بَاب: قَوْلِهِ تَعَالَى:
(وَإِنْ خِفْتُمْ أَلَّا تُقْسِطُوا فِي الْيَتَامَى)
.121018-БОБ.
1687/4574 – عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ الله عَنْهَا: أَنَّهَا سَأَلَهَا عُرْوَةُ عَنْ قَوْلِ اللهِ عَزَّ وَجَلَّ: (وَإِنْ خِفْتُمْ أَلَّا تُقْسِطُوا فِي الْيَتَامَى)، فَقَالَتْ: يَا ابْنَ أُخْتِي، هَذِهِ الْيَتِيمَةُ تَكُونُ فِي حَجْرِ وَلِيِّهَا، تَشْرَكُهُ فِي مَالِهِ، وَيُعْجِبُهُ مَالُهَا وَجَمَالُهَا، فَيُرِيدُ وَلِيُّهَا أَنْ يَتَزَوَّجَهَا، بِغَيْرِ أَنْ يُقْسِطَ فِي صَدَاقِهَا، فَيُعْطِيَهَا مِثْلَ مَا يُعْطِيهَا غَيْرُهُ، فَنُهُوا عَنْ أَنْ يَنْكِحُوهُنَّ إِلَّا أَنْ يُقْسِطُوا لَهُنَّ، وَيَبْلُغُوا لَهُنَّ أَعْلَى سُنَّتِهِنَّ فِي الصَّدَاقِ، فَأُمِرُوا أَنْ يَنْكِحُوا مَا طَابَ لَهُمْ مِنَ النِّسَاءِ سِوَاهُنَّ. قَالَتْ عَائِشَةُ: وَإِنَّ النَّاسَ اسْتَفْتَوْا رَسُولَ اللهِ r بَعْدَ هَذِهِ الْآيَةِ، فَأَنْزَلَ اللهُ: (وَيَسْتَفْتُونَكَ فِي النِّسَاء) [127]. قَالَتْ عَائِشَةُ: وَقَوْلُ اللهِ تَعَالَى فِي آيَةٍ أُخْرَى: (وَتَرْغَبُونَ أَنْ تَنْكِحُوهُنّ) [127]: رَغْبَةُ أَحَدِكُمْ عَنْ يَتِيمَتِهِ، حِينَ تَكُونُ قَلِيلَةَ الْمَالِ وَالْجَمَالِ، قَالَتْ: فَنُهُوا - أَنْ يَنْكِحُوا - عَنْ مَنْ رَغِبُوا فِي مَالِهِ وَجَمَالِهِ فِي يَتَامَى النِّسَاءِ إِلَّا بِالْقِسْطِ، مِنْ أَجْلِ رَغْبَتِهِمْ عَنْهُنَّ إِذَا كُنَّ قَلِيلَاتِ الْمَالِ وَالْجَمَالِ.
.16874574. Ибн Шиҳобдан ривоят қилинади:
«Урва ибн Зубайр менга хабар қилдики, у Оиша розияллоҳу анҳодан Аллоҳ таолонинг «Агар етимларга адолат қила олмасликдан қўрқсангиз...» деган сўзи ҳақида сўраган экан, шундай дебди: «Эй жияним, у валийсининг қарамоғида бўлган, унинг молига шерик бўлган етим қиздир. Унинг моли ва жамоли валийсини қизиқтириб қолиб, унга маҳрида адолат қилмай, унга бошқалар берадиганча бериб, уйланмоқчи бўлади. Шу боис уларга адолат қилиб, урфдаги маҳрларининг энг юқорисини бермасалар, уларни никоҳга олишдан қайтарилдилар ва ўзларига ёққан бошқа аёлларни никоҳга олишга буюрилдилар».
Урва айтади: «Оиша розияллоҳу анҳо айтди: «Одамлар ушбу оятдан кейин Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан фатво сўрашган эди, Аллоҳ: «Сендан аёллар ҳақида фатво сўрарлар...»ни нозил қилди».
Оиша розияллоҳу анҳо айтди: «Аллоҳ таолонинг бошқа оятдаги «ва сизлар никоҳларига рағбат қиладиган...» дегани бирингизнинг қарамоғидаги ятимага молу жамоли кам бўлган пайтда рағбат қилмаслигидир. Шу боис, молу жамоли камлигидан уларга рағбат қилмаганлари туфайли ўзлари молу жамолига қизиққан ятималарга адолат қилмай туриб никоҳланишдан ҳам қайтарилдилар».
Изоҳ: Жоҳилият даврида бошқа ҳуқуқлар қатори, етимларнинг, хусусан ятималарнинг ҳақ-ҳуқуқлари ҳам оёқости қилинар эди. Валий ўз тарбиясидаги етим қиз балоғатга етганда, агар у чиройли ёки мол-дунёли бўлса, маҳрини кам бериб ёки умуман бермай, мажбурлаб ўз никоҳига олар эди. Бордию қиз чиройли бўлмаса ёки камбағал бўлса, унга қизиқмас эди. Лекин қизнинг қўлида озми-кўп мулки бўлса, унга меросхўр бўлиш илинжида уни бошқа одамга турмушга чиқишдан ҳам тўсар эди. Ислом бундай тасарруфларни ман қилди. Агар валий қарамоғидаги ятимага уйланмоқчи бўлса, аввало қизнинг розилиги билан, унинг маҳри мислини, яъни илм, чирой, насаб ва бошқа жиҳатларда шу қизга тенг келадиган қизларга бериладиган одатдаги маҳрни бериш, иложи бўлса, ўша одатдаги маҳрнинг ҳам энг кўпини бериб уйланиш фарз қилинди. Агар валийларнинг бу каби адолат қилишга кўзи етмаса, бошқа аёлларга уйланишга, ятималарни эса ўз ихтиёрларига қўйишга буюрилдилар.
1211/19 – بَاب:قَوْلِهِ عَزَّ وَجَلَّ:
(يُوصِيكُمُ اللَّهُ فِي أَوْلَادِكُم) الآية [11]
1211.19-БОБ.
«АЛЛОҲ СИЗГА ФАРЗАНДЛАРИНГИЗ ҲАҚИДА васият этади»
1688/4577 - عَنْ جَابِرٍ t قَالَ: عَادَنِي النَّبِيُّ r وَأَبُو بَكْرٍ فِي بَنِي سَلِمَةَ مَاشِيَيْنِ، فَوَجَدَنِي النَّبِيُّ r لَا أَعْقِلُ، فَدَعَا بِمَاءٍ فَتَوَضَّأَ مِنْهُ، ثُمَّ رَشَّ عَلَيَّ، فَأَفَقْتُ، فَقُلْتُ لَهُ: مَا تَأْمُرُنِي أَنْ أَصْنَعَ فِي مَالِي يَا رَسُولَ اللهِ؟ فَنَزَلَتْ: (يُوصِيكُمُ اللَّهُ فِي أَوْلَادِكُم).
.16884577. Жобир розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам Абу Бакр билан пиёда бориб, Бану Саламада мени кўргани келишди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам ўзимни билмай ётганимни кўриб, сув опкелтириб, ундан таҳорат қилдилар, сўнгра менга сепдилар ва мен ҳушимга келиб, «Молимни нима қилишга буюрасиз, эй Аллоҳнинг Расули?» дедим. Шунда «Аллоҳ сизга фарзандларингиз ҳақида васият этади…» нозил бўлди».
1212/20 – بَاب: قَوْلِهِ تَعَالَى:
(إِنَّ اللَّهَ لَا يَظْلِمُ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ) [40]
1212.20-БОБ.
У ЗОТНИНГ «Албатта, Аллоҳ заррача ҳам зулм қилмас» деган сўзи ҳақида
1689/4581 - عَنْ أَبِي سَعِيدٍ الْخُدْرِيِّ t قَالَ: أتَى نَاسٌ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم فَقَالُوا: يَا رَسُولَ اللهِ، هَلْ نَرَى رَبَّنَا يَوْمَ الْقِيَامَةِ؟ فَذَكَرَ حَدِيثَ الرُّؤْيَةِ، وقد تقدم بِكَمَالِهِ، ثُمَّ قَالَ صلى الله عليه وسلم: إِذَا كَانَ يَوْمُ الْقِيَامَةِ أَذَّنَ مُؤَذِّنٌ: تَتْبَعُ كُلُّ أُمَّةٍ مَا كَانَتْ تَعْبُدُ، فَلَا يَبْقَى مَنْ كَانَ يَعْبُدُ غَيْرَ اللهِ مِنَ الْأَصْنَامِ وَالْأَنْصَابِ إِلَّا يَتَسَاقَطُونَ فِي النَّارِ، حَتَّى إِذَا لَمْ يَبْقَ إِلَّا مَنْ كَانَ يَعْبُدُ اللهَ، بَرٌّ أَوْ فَاجِرٌ، وَغُبَّرَاتُ أَهْلِ الْكِتَابِ، فَيُدْعَى الْيَهُودُ، فَيُقَالُ لَهُمْ: مَنْ كُنْتُمْ تَعْبُدُونَ؟ قَالُوا: كُنَّا نَعْبُدُ عُزَيْرَ ابْنَ اللهِ، فَيُقَالُ لَهُمْ: كَذَبْتُمْ، مَا اتَّخَذَ اللهُ مِنْ صَاحِبَةٍ وَلَا وَلَدٍ، فَمَاذَا تَبْغُونَ؟ فَقَالُوا: عَطِشْنَا رَبَّنَا فَاسْقِنَا، فَيُشَارُ: أَلَا تَرِدُونَ؟ فَيُحْشَرُونَ إِلَى النَّارِ، كَأَنَّهَا سَرَابٌ يَحْطِمُ بَعْضُهَا بَعْضًا، فَيَتَسَاقَطُونَ فِي النَّارِ. ثُمَّ يُدْعَى النَّصَارَى فَيُقَالُ لَهُمْ: مَنْ كُنْتُمْ تَعْبُدُونَ؟ قَالُوا: كُنَّا نَعْبُدُ الْمَسِيحَ ابْنَ اللهِ، فَيُقَالُ لَهُمْ: كَذَبْتُمْ، مَا اتَّخَذَ اللهُ مِنْ صَاحِبَةٍ وَلَا وَلَدٍ، فَيُقَالُ لَهُمْ: مَاذَا تَبْغُونَ؟ فَكَذَلِكَ مِثْلَ الْأَوَّلِ، حَتَّى إِذَا لَمْ يَبْقَ إِلَّا مَنْ كَانَ يَعْبُدُ اللهَ، مِنْ بَرٍّ أَوْ فَاجِرٍ، أَتَاهُمْ رَبُّ الْعَالَمِينَ فِي أَدْنَى صُورَةٍ مِنَ الَّتِي رَأَوْهُ فِيهَا، فَيُقَالُ: مَاذَا تَنْتَظِرُونَ؟ تَتْبَعُ كُلُّ أُمَّةٍ مَا كَانَتْ تَعْبُدُ، قَالُوا: فَارَقْنَا النَّاسَ فِي الدُّنْيَا عَلَى أَفْقَرِ مَا كُنَّا إِلَيْهِمْ وَلَمْ نُصَاحِبْهُمْ، وَنَحْنُ نَنْتَظِرُ رَبَّنَا الَّذِي كُنَّا نَعْبُدُ، فَيَقُولُ: أَنَا رَبُّكُمْ، فَيَقُولُونَ: لَا نُشْرِكُ بِاللهِ شَيْئًا مَرَّتَيْنِ أَوْ ثَلَاثًا.
.16894581. Абу Саъид Худрий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг даврларида бир гуруҳ кишилар: «Эй Аллоҳнинг Расули, қиёмат куни Роббимизни кўрамизми?» дейишди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ҳа (кўрасиз). Булутсиз пешин пайти чарақлаган қуёшни кўришда бир-бирингизга халақит берасизми зарар берасизларми?» дедилар. «Йўқ», дейишди. «Булутсиз тўлин ой кечаси нур сочиб турган ойни кўришда бир-бирингизга халақит берасизми зарар берасизларми?» дедилар. «Йўқ», дейишди.
Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Бу иккисини (қуёш ва ойни) кўришда бир-бирингизга қийинчилик туғдирмаганингиздек, қиёмат куни ҳам Аллоҳ азза ва жаллани кўришда бир-бирингизга қийинчилик туғдирмайсиз. Қиёмат куни бир жарчи жар солади. Ҳар бир уммат ўзи ибодат қилган нарсасига эргашади. Аллоҳдан бошқа санам ва бутларга ибодат қилганлар дўзахга тушмай қолмайдилар. Ниҳоят, фақат Аллоҳга ибодат қилганлар – яхши, фожир ва (дўзахдан омон) қолган аҳли китоблар қолади. Шунда яҳудийлар чақирилиб, уларга: «Кимга ибодат қилар эдинглар?» дейилади. Улар: «Аллоҳнинг ўғли Узайрга ибодат қилар эдик», дейишади. Шунда уларга: «Ёлғон айтдинглар. Аллоҳ аёл ҳам, бола ҳам тутмаган», дейилади. Сўнг: «Хўш, нима хоҳлайсизлар?» дейилади. Улар: «Чанқадик, Роббимиз, бизни қондиргин», дейишади. «Сув ичишга келмайсизларми?» деб ишора қилинади, сўнг уларни дўзахга тўплайдилар. Дўзах саробдек бўлиб, ўз-ўзини мажақлаётганида улар унга тушадилар. Сўнгра насронийлар чақирилиб, уларга: «Кимга ибодат қилар эдинглар?» дейилади. «Аллоҳнинг ўғли Масиҳга», дейишади. Уларга: «Ёлғон айтдинглар. Аллоҳ аёл ҳам, бола ҳам тутмаган», дейилади. Уларга ҳам аввалгиларга айтилганидек: «Нима хоҳлайсизлар?» дейилади. Ниҳоят, яхшими, фожирми, фақат Аллоҳга ибодат қилганлар қолади. Шунда оламларнинг Робби улар билган сифатларнинг энг яқинида уларга келади. Шунда уларга: «Нимани кутяпсизлар? Ҳар бир уммат нимага ибодат қилган бўлса, ўшанга эргашяпти», дейилади. «Дунёда одамларга энг эҳтиёжманд бўла туриб, уларни тарк қилдик ва уларга соҳиб бўлмадик. Биз ўзимиз ибодат қилган Роббимизни кутяпмиз», дейишади. У Зот: «Роббингиз Менман», дейди. Шунда улар икки ё уч марта: «Аллоҳга ҳеч нарсани шерик қилмаймиз», деб айтишади».
1213/21 – بَاب: قَوْلِهِ عَزَّ وَجَلَّ:
(فَكَيْفَ إِذَا جِئْنَا مِنْ كُلِّ أُمَّةٍ بِشَهِيدٍ) [41]
1213.21-БОБ.
«Ҳар бир умматдан бир гувоҳ келтириб, сени уларнинг устидан гувоҳ этиб келтирган чоғимизда ҳол қандай бўлар экан?!»
1690/4582 - عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ مَسْعُودٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ لِي النَّبِيُّ rاقْرَأْ عَلَيَّ. قُلْتُ: آقْرَأُ عَلَيْكَ وَعَلَيْكَ أُنْزِلَ؟ قَالَ: فَإِنِّي أُحِبُّ أَنْ أَسْمَعَهُ مِنْ غَيْرِي. فَقَرَأْتُ عَلَيْهِ سُورَةَ النِّسَاءِ حَتَّى بَلَغْتُ: (فَكَيْفَ إِذَا جِئْنَا مِنْ كُلِّ أُمَّةٍ بِشَهِيدٍ وَجِئْنَا بِكَ عَلَى هَؤُلَاءِ شَهِيدًا)، قَالَ: أَمْسِكْ. فَإِذَا عَيْنَاهُ تَذْرِفَانِ.
.16904582. Абдуллоҳ розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Менга Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Менга қироат қилиб бер», дедилар. «Сизга қироат қилиб бераманми, ахир у сизга нозил бўлган‑ку?» дедим. «Мен уни ўзимдан бошқадан эшитишни яхши кўраман», дедилар. У зотга Нисо сурасини қироат қилиб бердим. «Ҳар бир умматдан бир гувоҳ келтириб, сени уларнинг устидан гувоҳ этиб келтирган чоғимизда ҳол қандай бўлар экан?!»га етганимда «Тўхтат», дедилар. Қарасам, кўзларидан ёш қуйилаётган экан».
1214/22 – بَاب: قَوْلِهِ عَزَّ وَجَلَّ:
(إِنَّ الَّذِينَ تَوَفَّاهُمُ الْمَلَائِكَةُ ظَالِمِي أَنْفُسِهِم) []
1214.22-БОБ.
«Фаришталар ўзига зулм қилган ҳолдагиларнинг жонини
олаётиб: «Нима ҳолда эдинглар?» дейишди. Улар: «Ер юзида
ҳимоясиз эдик», дейишди. (Фаришталар:) «Аллоҳнинг ери кенг
эмасмиди, ҳижрат қилсангиз?» дейишди».
1691/4596 – عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ الله عَنْهُمَا أنَّ نَاسًا مِنَ الـمُسْلِمِينَ كَانُوا مَعَ الـمُشْرِكِينَ، يُكَثِّرُونَ سَوَادَ الْمُشْرِكِينَ عَلَى رَسُولِ اللهِ r يَأْتِي السَّهْمُ فَيُرْمَى بِهِ، فَيُصِيبُ أَحَدَهُمْ فَيَقْتُلُهُ، أَوْ يُضْرَبُ فَيُقْتَلُ، فَأَنْزَلَ اللهُ: (إِنَّ الَّذِينَ تَوَفَّاهُمُ الْمَلَائِكَةُ ظَالِمِي أَنْفُسِهِم) الْآيَةَ.
.16914596. Муҳаммад ибн Абдурраҳмон Абу Асвад айтади:
«Мадина аҳлига черик ажратилди, мен унга ёзилдим. Ибн Аббоснинг мавлоси Икримани учратиб қолдим. Унга буни хабар қилган эдим, мени бундан ниҳоятда қаттиқ қайтарди. Кейин шундай деди: «Менга Ибн Аббос хабар қилган. Айрим мусулмонлар Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга қарши бўлган мушриклар ададини кўпайтириб, мушриклар билан бирга бўлган экан. Отилган ўқ келар, бирортасига тегиб, уни ўлдирар ёки уни (қилич) уриб ўлдиришар экан. Шунда Аллоҳ «Фаришталар ўзига зулм қилган ҳолдагиларнинг жонини олаётиб...» оятини нозил қилган экан».
1215/23 – بَاب: قَوْلِهِ تَعَالَى: (إِنَّا أَوْحَيْنَا إِلَيْكَ كَمَا أَوْحَيْنَا إِلَى نُوحٍ) إِلَى قَوْلِهِ: (وَيُونُسَ وَهَارُونَ وَسُلَيْمَان) [163]
1215.23-БОБ.
АЛЛОҲНИНГ «БИЗ... СЕНГА ҲАМ ВАҲИЙ ЮБОРДИК... ЮНУС,
ҲОРУН ВА СУЛАЙМОНГА ҲАМ...» ДЕГАН СЎЗИ ҲАҚИДА
1692/4604 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ t، عَنِ النَّبِيِّ r قَالَ: مَنْ قَالَ أَنَا خَيْرٌ مِنْ يُونُسَ بْنِ مَتَّى، فَقَدْ كَذَبَ.
.16924604. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ким мени Юнус ибн Маттодан яхши деса, ёлғон айтибди», дедилар».
5 - سورة الْمَائِدَةُ
МОИДА сураси
1216/24 - بَاب: قَوْلِهِ عَزَّ وَجَلَّ:
(يَاأَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ) [67]
1216.24‑БОБ.
«ЭЙ расул! сенга РОББИНГДАН НОЗИЛ ҚИЛИНГАН НАРСАНИ ЕТКАЗ!»
1693/4612 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا قَالَتْ: مَنْ حَدَّثَكَ أَنَّ مُحَمَّدًا r كَتَمَ شَيْئًا مِمَّا أُنْزِلَ عَلَيْهِ، فَقَدْ كَذَبَ، وَاللهُ يَقُولُ: (يَاأَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ) الْآيَةَ.
.16934612. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Ким сенга «Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васаллам ўзига нозил қилинган нарсалардан бирор нарсани беркитган», деса, ёлғон айтибди! Аллоҳ: «Эй Расул! Сенга Роббингдан нозил қилинган нарсани етказ!» деяпти‑ку!»
1217/25 – بَاب: قَوْلِهِ عَزَّ وَجَلَّ:
(يَاأَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تُحَرِّمُوا طَيِّبَاتِ مَا أَحَلَّ اللَّهُ لَكُم) [87]
1217.25-боб.
У ЗОТНИНГ «эй иймон келтирганлар! АЛЛОҲ СИЗГА ҲАЛОЛ ҚИЛГАН
ПОК НАРСАЛАРНИ ҲАРОМ ҚИЛиб олМАНГ!» деган сўзи ҳақида
1694/4615 - عَنْ عَبْدِ اللهِ t قَالَ: كُنَّا نَغْزُو مَعَ النَّبِيِّ r وَلَيْسَ مَعَنَا نِسَاءٌ، فَقُلْنَا: أَلَا نَخْتَصِي؟ فَنَهَانَا عَنْ ذَلِكَ، فَرَخَّصَ لَنَا بَعْدَ ذَلِكَ أَنْ نَتَزَوَّجَ الْمَرْأَةَ بِالثَّوْبِ، ثُمَّ قَرَأَ: (يَاأَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تُحَرِّمُوا طَيِّبَاتِ مَا أَحَلَّ اللَّهُ لَكُم).
.16944615. Абдуллоҳ розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам билан ғазот қилаётган эдик. Аёллар(имиз) йўқ эди. Биз «Ўзимизни бичиб олмайликми?» дедик. У зот бизни бундан қайтардилар. Кейин эса аёлларга кийим эвазига бўлса ҳам уйланишимизга рухсат бердилар. Сўнг «Эй иймон келтирганлар! Аллоҳ сизга ҳалол қилган пок нарсаларни ҳаром қилиб олманг...»ни ўқидилар».
1218/26 – قَوْلُهُ عَزَّ وَجَلَّ: (إِنَّمَا الْخَمْرُ وَالْمَيْسِرُ وَالْأَنْصَابُ وَالْأَزْلَامُ رِجْسٌ مِنْ عَمَلِ الشَّيْطَان) [90]
1218.26‑боб.
Аллоҳ ТАОЛОНИНГ «ЭЙ ИЙМОН КЕЛТИРГАНЛАР!
АЛБАТТА, ХАМР, ҚИМОР, тошсупаЛАР ВА фол
чўплари ИФЛОСликДИР, ШАЙТОННИНГ
ИШИданДИР» ДЕГАН сўзи ҳақида
1695/4617 – عَنْ أنَسِ بْنِ مَالِكٍ رَضِيَ الله عَنْهُ: قَالَ: مَا كَانَ لَنَا خَمْرٌ غَيْرُ فَضِيخِكُمْ هَذَا الَّذِي تُسَمُّونَهُ الْفَضِيخَ، فَإِنِّي لَقَائِمٌ أَسْقِي أَبَا طَلْحَةَ وَفُلَانًا وَفُلَانًا، إِذْ جَاءَ رَجُلٌ فَقَالَ: وَهَلْ بَلَغَكُمُ الْخَبَرُ؟ فَقَالُوا: وَمَا ذَاكَ؟ قَالَ: حُرِّمَتِ الْخَمْرُ، قَالُوا: أَهْرِقْ هَذِهِ الْقِلَالَ يَا أَنَسُ، قَالَ: فَمَا سَأَلُوا عَنْهَا وَلَا رَاجَعُوهَا بَعْدَ خَبَرِ الرَّجُلِ.
.16954617. Анас ибн Молик розияллоҳу анҳу айтади:
«Бизда сизлар фазих* деб атайдиган мана бу фазихингиздан бошқа хамр йўқ эди. Мен Абу Талҳа ва фалончи-фалончиларга соқийлик қилиб турган эдим, шу пайт бир киши келиб: «Сизларга хабар етдими?» деб қолди. Улар: «Қанақа?» дейишди. У: «Хамр ҳаром қилинди», деди. Улар: «Ҳой Анас! Мана бу хумларни тўкиб юбор!» дейишди, бояги одамнинг хабаридан кейин бу ҳақда сўрашмади ҳам, қайта мурожаат ҳам қилишмади».
* Фазих – хамр турларидан бири. У буср деган навли хурмо мевасини ёриб, ичига сув қуйиб, ачитиб тайёрланган.
1219/27 – بَاب: قَوْلِهِ عَزَّ وَجَلَّ:
(لَا تَسْأَلُوا عَنْ أَشْيَاءَ إِنْ تُبْدَ لَكُم) [101]
1219.27-БОБ.
У ЗОТНИНГ «ҲАР ХИЛ НАРСАЛАР ҳақида СЎРАЙВЕРМАНГЛАР.
АГАР сизга билдирилса, ўзингизГА ЁМОН БЎЛАДИ»
ДЕГАН сўзи ҳақида
1696/4621 - عَنْ أَنَسٍ t قَالَ: خَطَبَ رَسُولُ اللهِ r خُطْبَةً مَا سَمِعْتُ مِثْلَهَا قَطُّ قَالَ: لَوْ تَعْلَمُونَ مَا أَعْلَمُ لَضَحِكْتُمْ قَلِيلًا وَلَبَكَيْتُمْ كَثِيرًا. قَالَ: فَغَطَّى أَصْحَابُ رَسُولِ اللهِ r وُجُوهَهُمْ لَهُمْ خَنِينٌ، فَقَالَ رَجُلٌ: مَنْ أَبِي؟ قَالَ: فُلَانٌ. فَنَزَلَتْ هَذِهِ الْآيَةُ: (لَا تَسْأَلُوا عَنْ أَشْيَاءَ إِنْ تُبْدَ لَكُم) حَتَّى فَرَغَ مِنَ الىيَةِ كُلِّهَا.
.16964621. Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бир хутба қилдилар, бунга ўхшашини асло эшитмаганман. У зот: «Агар менинг билганимни билганингизда, оз кулиб, кўп йиғлаган бўлар эдингиз!» дедилар. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг саҳобалари юзларини тўсганча пиқ-пиқ йиғлашди. Шу пайт бир одам: «Менинг отам ким?» деди. У зот: «Отанг фалончи», дедилар. Шунда мана бу оят нозил бўлди: «Ҳар хил нарсалар ҳақида сўрайверманглар. Агар сизга билдирилса, ўзингизга ёмон бўлади».
6 - سُورَةُ الْأَنْعَامِ
АНЪОМ СУРАСИ
1220/28 – بَاب: قَوْلِهِ عَزَّ وَجَلَّ:
(قُلْ هُوَ الْقَادِرُ عَلَى أَنْ يَبْعَثَ عَلَيْكُمْ عَذَابًا مِنْ فَوْقِكُمْ) الْآيَةَ [65]
1220.28‑боб.
АллоҳНИНГ «АЙТ: «У СИЗГА УСТИНГИЗДАН АЗОБ ЮБОРИШГА қодирдир…» деган сўзи ҳақида
1698/4628 - عَنْ جَابِرٍ t قَالَ: لَمَّا نَزَلَتْ هَذِهِ الْآيَةُ: (قُلْ هُوَ الْقَادِرُ عَلَى أَنْ يَبْعَثَ عَلَيْكُمْ عَذَابًا مِنْ فَوْقِكُمْ)، قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: أَعُوذُ بِوَجْهِكَ، (أَوْ مِنْ تَحْتِ أَرْجُلِكُم)، قَالَ: أَعُوذُ بِوَجْهِكَ، (أَوْ يَلْبِسَكُمْ شِيَعًا وَيُذِيقَ بَعْضَكُمْ بَأْسَ بَعْضٍ) قَالَ رَسُولُ اللهِ rهَذَا أَهْوَنُ - أَوْ - هَذَا أَيْسَرُ.
.16984628. Жобир розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Айт: «У сизга устингиздан азоб юборишга… қодирдир» ояти нозил бўлганда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Важҳинг ила, паноҳ тилайман!» дедилар, «...ёки оёғингиз остидан азоб юборишга», деганда «Важҳинг ила, паноҳ тилайман!» дедилар, «...турли фирқаларга аралаштириб, баъзиларингизга баъзиларингизнинг шиддатини тоттиришга», деганда «Бу енгилроқ [ёки «Бу осонроқ»]», дедилар».
1221/29 – بَاب: قَوْلِهِ عَزَّ وَجَلَّ:
(أُولَئِكَ الَّذِينَ هَدَى اللَّهُ فَبِهُدَاهُمُ اقْتَدِه) [90]
1221.29‑боб.
У ЗОТНИНГ «АНА ЎШАЛАР АЛЛОҲ ҲИДОЯТ ҚИЛГАН ЗОТЛАРДИР.
БАС, УЛАРНИНГ ҲИДОЯТИГА ЭРГАШ», деган сўзи ҳақида
1699/4632 – عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ الله عَنْهُمَا أنَّهُ سُئِلَ: أَفِي (ص) سَجْدَةٌ؟ فَقَالَ: نَعَمْ، ثُمَّ تَلَا: (وَوَهَبْنَا لَهُ إِسْحَاقَ وَيَعْقُوب) إِلَى قَوْلِهِ (فَبِهُدَاهُمُ اقْتَدِهْ)، ثُمَّ قَالَ: نَبِيُّكُمْ r مِمَّنْ أُمِرَ أَنْ يَقْتَدِيَ بِهِمْ.
.16994632. Сулаймон Аҳвал хабар қилдики, Мужоҳид унга шундай хабар берган экан:
«Ибн Аббосдан: «Сод»да сажда борми?» деб сўрадим. У: «Ҳа», деди‑да, кетидан «Биз... ҳадя қилдик»дан «Бас, уларнинг ҳидоятига эргаш»гача тиловат қилди. Кейин: «У (Довуд) ҳам ўшалардан», деди».
Аввом Мужоҳиддан ривоят қилади:
«Ибн Аббосга (Сод сурасининг саждаси ҳақида) айтган эдим, у: «Набийингиз соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳам уларга
1222/30 – بَاب: قَوْلِهِ عَزَّ وَجَلَّ:
(وَلَا تَقْرَبُوا الْفَوَاحِشَ مَا ظَهَرَ مِنْهَا وَمَا بَطَنَ) [151]
1222.30‑боб.
У ЗОТНИНГ «ФАҲШ ИШЛАРНИНГ ОШКОРАСИГА ҲАМ,
МАХФИЙСИГА ҲАМ ЯҚИНЛАШМАНГ», деган сўзи ҳақида
1700/4634 - عَنْ عَبْدِ اللهِ t قَالَ: لَا أَحَدَ أَغْيَرُ مِنَ اللهِ، وَلِذَلِكَ حَرَّمَ الْفَوَاحِشَ مَا ظَهَرَ مِنْهَا وَمَا بَطَنَ، وَلَا شَيْءَ أَحَبُّ إِلَيْهِ الْمَدْحُ مِنَ اللهِ، وَلِذَلِكَ مَدَحَ نَفْسَهُ.
.17004634. Амрдан ривоят қилинади:
«Абу Воил Абдуллоҳ розияллоҳу анҳудан ривоят қилиб, шундай деди: «Аллоҳдан ғаюр рашклироқ ҳеч зот йўқ. Шунинг учун У Зот фаҳш ишларни: ошкорасини ҳам, яширинини ҳам ҳаром қилган. Аллоҳдан кўра мадҳни яхши кўрадиганроқ йўқ. Шунинг учун У Зот Ўзини мадҳ этган». «Буни Абдуллоҳдан эшитганмисан?» дедим. «Ҳа», деди. «У буни марфуъ* қилиб айтганми?» дедим. «Ҳа», деди».
* Марфуъ – Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга изофа қилинган сўз, феъл, тақрир ёки сифатдир.
7 - سُورَةُ الْأَعْرَافِ
АЪРОФ СУРАСИ
1223/31 – بَاب: قَوْلِ اللهِ تَعَالَى: (خُذِ الْعَفْوَ وَأْمُرْ بِالْعُرْف) [199]
1223.31‑боб.
«КЕЧИРИМЛИ БЎЛ, маъруфгА БУЮР ВА ЖОҲИЛЛАРДАН ЮЗ ЎГИР»
1701/4644 - عَنْ ابْنِ الزُّبَيْرِ رَضِيَ الله عَنْهُمَا قَالَ: أَمَرَ اللهُ نَبِيَّهُ r أَنْ يَأْخُذَ الْعَفْوَ مِنْ أَخْلَاقِ النَّاسِ.
.17014644. Абдуллоҳ ибн Зубайр розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Аллоҳ Ўз Набийси соллаллоҳу алайҳи васалламга одамларнинг хулқига нисбатан кечиримли бўлишни буюрган».
Ёки шунга ўхшаш гап айтган.*
Изоҳ: Муҳаддисларнинг одатига кўра, ровий ўзи айтаётган ривоятнинг лафзида иккиланиб қолса, омонат юзасидан шу иборани қўшиб қўяди.
8 - سُورَةُ الْأَنْفَالِ
АНФОЛ СУРАСИ
1224/32 – بَاب: قَوْلِهِ تَعَالَى: (وَقَاتِلُوهُمْ حَتَّى لَا تَكُونَ فِتْنَةٌ وَيَكُونَ الدِّينُ كُلُّهُ لِلّه) [39]
1224.32‑боб.
«ВА УЛАР БИЛАН ФИТНА йўқ бўлГУНЧА жанг ҚИЛИНГлар»
1702/4651 – عَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ الله عَنْهُمَا، أنَّهُ قِيلَ لَهُ: كَيْفَ تَرَى فِي قِتَالِ الْفِتْنَةِ؟ قَالَ: وَهَلْ تَدْرِي مَا الْفِتْنَةُ؟ كَانَ مُحَمَّدٌ r يُقَاتِلُ الْمُشْرِكِينَ، وَكَانَ الدُّخُولُ عَلَيْهِمْ فِتْنَةً، وَلَيْسَ كَقِتَالِكُمْ عَلَى الْمُلْكِ.
.17024651. Саъид ибн Жубайр шундай сўзлаб берди:
«Ибн Умар олдимизга [ёки ҳузуримизга] чиқди. Бир киши: «Фитна жанги ҳақида қандай фикрдасиз?» деди. Шунда у: «Фитна нималигини биласанми ўзи?! Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васаллам мушриклар билан жанг қилар эдилар. Уларга киришиб кетиш фитна эди. Бу сизларнинг мол-мулк устида урушларингиз каби эмас», деди».
Изоҳ: «Уларга киришиб кетиш» деган жумлани «мушрикларнинг динига кириш» деб тушуниш керак. Бу маъно бошқа ривоятларда очиқ айтилган. Савол берган киши ушбу бобдаги маънони ўша даврда ўзаро мусулмонлар ўртасида бўлиб турган фитнага йўймоқчи бўлганида Ибн Умар розияллоҳу анҳумо унинг фикрини тўғрилаб, оятда нима назарда тутилганини тушунтирмоқда.
9 - سُورَةُ بَرَاءَةَ
БАРОАТ* СУРАСИ
* Тавба сурасининг иккинчи номи «Бароат»дир.
1225/33 – باب: قَوْلِهِ تَعَالَى: (وَآخَرُونَ اعْتَرَفُوا بِذُنُوبِهِم) الآية [2]
1225.33‑боб.
у зотНИНГ «Бошқалар эса гуноҳларини эътироф қилдилар:
улар солиҳ амални бошқа ёмонига аралаштириб юборганлар. Ажаб эмаски, Аллоҳ уларнинг тавбасини қабул қилса. Албатта, Аллоҳ мағфиратлидир, раҳмлидир», деган сўзи ҳақида
1703/4674 - عَنْ سَـمُرَةَ بْنِ جُنْدُبٍ t قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ r لَنَا: أَتَانِي اللَّيْلَةَ آتِيَانِ، فَابْتَعَثَانِي، فَانْتَهَيْنَا إِلَى مَدِينَةٍ مَبْنِيَّةٍ بِلَبِنِ ذَهَبٍ وَلَبِنِ فِضَّةٍ، فَتَلَقَّانَا رِجَالٌ: شَطْرٌ مِنْ خَلْقِهِمْ، كَأَحْسَنِ مَا أَنْتَ رَاءٍ، وَشَطْرٌ كَأَقْبَحِ مَا أَنْتَ رَاءٍ، قَالَا لَهُمُ: اذْهَبُوا فَقَعُوا فِي ذَلِكَ النَّهْرِ، فَوَقَعُوا فِيهِ، ثُمَّ رَجَعُوا إِلَيْنَا، قَدْ ذَهَبَ ذَلِكَ السُّوءُ عَنْهُمْ، فَصَارُوا فِي أَحْسَنِ صُورَةٍ، قَالَا لِي: هَذِهِ جَنَّةُ عَدْنٍ، وَهَذَاكَ مَنْزِلُكَ، قَالَا: أَمَّا الْقَوْمُ الَّذِينَ كَانُوا شَطْرٌ مِنْهُمْ حَسَنٌ وَشَطْرٌ مِنْهُمْ قَبِيحٌ، فَإِنَّهُمْ خَلَطُوا عَمَلًا صَالِحًا وَآخَرَ سَيِّئًا، تَجَاوَزَ اللهُ عَنْهُمْ.
.17034674. Самура ибн Жундуб розияллоҳу анҳу сўзлаб берди:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бизга дедилар: «Бу кеча менга иккитаси келди. Иккови мени турғизди. Олтин ғишт ва кумуш ғиштлардан қурилган бир шаҳарга етиб келдик. Хилқатларининг ярми сен кўрган энг гўзал шаклда, бошқа ярми эса сен кўрган энг хунук шаклда бўлган кишилар бизни қарши олишди. Иккови уларга: «Бориб, анави анҳорга тушинглар», дейишди. Улар унга тушишди. Кейин олдимизга қайтиб келишди. Улардан ҳалиги ёмонлик кетиб, энг гўзал суратда бўлиб қолган эдилар. Иккови менга: «Мана шу Адн жаннатидир. Ҳов анави сизнинг манзилингиз. Ярми гўзал, ярми хунук бўлган қавмга келсак, улар солиҳ амал билан ёмон ишни аралаштириб юборганлардир. Аллоҳ улардан ўтиб юборди», дейишди».
11 - سُورَةُ هُودٍ
ҲУД СУРАСИ
1226/34 – بَاب: قَوْلِهِ تَعَالَى:
(وَكَانَ عَرْشُهُ عَلَى الْمَاء) [7]
1226.34‑боб.
у зотНИНГ «АРШИ СУВ УСТИДА ЭДИ» деган сўзи ҳақида
1704/4684 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ t أَنَّ رَسُولَ اللهِ r قَالَ: قَالَ اللهُ عَزَّ وَجَلَّ: أَنْفِقْ أُنْفِقْ عَلَيْكَ، وَقَالَ: يَدُ اللهِ مَلْأَى لَا تَغِيضُهَا نَفَقَةٌ، سَحَّاءُ اللَّيْلَ وَالنَّهَارَ، وَقَالَ: أَرَأَيْتُمْ مَا أَنْفَقَ مُنْذُ خَلَقَ السَّمَاءَ وَالْأَرْضَ فَإِنَّهُ لَمْ يَغِضْ مَا فِي يَدِهِ، وَكَانَ عَرْشُهُ عَلَى الْمَاءِ، وَبِيَدِهِ الْمِيزَانُ يَخْفِضُ وَيَرْفَعُ.
.17044684. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Аллоҳ азза ва жалла: «Инфоқ қил, сенга ҳам инфоқ қиламан», деди».
Яна: «Аллоҳнинг қўли тўладир. Нафақа Инфоқ уни камайтирмайди. Туну кун тўхтамай тўкиб‑сочувчидир. Айтинг-чи, У Зот осмону ерни яратганидан бери нималарни инфоқ қилган?! Бу унинг қўлидагини камайтирмаган. Унинг Арши сув устида эди. Қўлида мезон бор, туширади, кўтаради», дедилар».
«Иътароока» «ифтаълака» шаклида. У «ъаровтуҳуу», яъни «унга етдим»дан. «Йаърууҳу» ва «иътароонии» ҳам шундан.*
«У унинг пешонасидан тутгандир», яъни Унинг эгалигида, салтанатидадир, «ъаниидун», «ъануудун», «ъаанидун» бирдир (саркаш, қайсар дегани), бу ўта манмансирашдир.
«Истаъмарокум» – сизларни яшовчи қилди. «Аъмартуҳуд-дааро» (ҳовлини унга яшашга бердим) – «уни уники қилдим» дегани бўлиб, ана ўша умродир.*
«Накироҳум», «анкароҳум», «истанкароҳум» бирдир (уларни танимади, дегани).
«Ҳамиидун мажиидун» (мақталган, олижаноб) – бу «маажидун»дан «фаъиилун» вазнида олинган кўринади («Ҳамиидун» сўзи «маҳмуудун» маъносида, «ҳамида»(мақтади)дан олинган).*
«Сижжиилун» – қаттиқ ва катта. «Сижжиил» ва «сижжиин» (бирдир). «Лам» ҳарфи билан «нун» ҳарфи опа‑сингил.
Тамим ибн Муқбил айтади:
Эрлар чошгоҳ дубулғага урарлар шундай,
Ки ботирлар метинларчун тайинлар уни.
* Арабларда ушбу икки сўз кўп ишлатилади ва ҳар қайсисида ҳам «етмоқ», «тегмоқ» маъноси англашилади. Муаллиф бу билан ушбу «ъарова» ўзагидаги феъл аслидек учта ҳарфли бўлиб келганида ҳам, қўшимча ҳарфлар орттирилиб, «ифтаъала» бобига олинганда ҳам бир маънони билдиришини айтмоқчи.
* «Умро» – «умрбод» дегани. Истилоҳда умро деб бирор мулкни бировга бир умрга ҳиба қилишга айтилади. Масалан, бир киши бировга «Мана бу ҳовлим мен ўлгунча (ёки сен ўлгунча) сеникидир», деса, ҳовли ҳиба берилган кишига, ундан кейин эса унинг меросхўрларига ўтади. Ҳиба қилувчининг ҳибаси қабул қилинади, аммо шарти бекор қилинади. Шунинг учун мулк ҳиба қилувчига ёки унинг меросхўрларига қайтмайди. Умронинг бир неча турлари бўлиб, баъзилари жоиз, баъзилари жоиз эмас. Батафсил маълумот учун шарҳларга ва фиқҳ китобларига мурожаат қилинади.
* «Фаъиилун» вазнидаги ушбу икки сўздан бири «фааъилун», яъни феъл эгаси мазмунида, иккинчиси «мафъуулун», яъни феъл йўналтирилган томон маъносида келган экан.
1227/35 – بَاب: قَوْلِهِ تَعَالَى:
(وَكَذَلِكَ أَخْذُ رَبِّكَ إِذَا أَخَذَ الْقُرَى) [102]
1227.35‑боб.
У ЗОТНИНГ «Роббинг золим шаҳар-қишлоқларни ОЛганида ана шундай Олади. АЛБАТТА, УНИНГ ОЛиШИ АЛАМЛИдир, ШИДДАТЛИДИР»
деган сўзи ҳақида
1705/4686 - عَنْ أَبِي مُوسَى t قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ rإِنَّ اللهَ لَيُمْلِي لِلظَّالِمِ، حَتَّى إِذَا أَخَذَهُ لَمْ يُفْلِتْهُ. قَالَ: (وَكَذَلِكَ أَخْذُ رَبِّكَ إِذَا أَخَذَ الْقُرَى وَهِيَ ظَالِمَةٌ إِنَّ أَخْذَهُ أَلِيمٌ شَدِيدٌ).
.17054686. Абу Мусо розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Албатта, Аллоҳ золимга фурсат беради, ниҳоят, уни тутганда эса қочирмайди», дедилар. Кейин «Роббинг золим шаҳар-қишлоқларни олганида ана шундай олади. Албатта, унинг олиши аламлидир, шиддатлидир»ни қироат қилдилар».
بسم الله الرّحمن الرّحيم
15 - سُورَةُ الْحِجْرِ
ҲИЖР СУРАСИ
1228/36 – بَاب: قَوْلِهِ تَعَالَى
1228.36‑боб.
У ЗОТНИНГ «МАГАР БИРОРТАСИ ЎҒРИнЧА ҚУЛОҚ ОССА,
ёрқин шуъла УНИНГ ОРТИДАН ТУШАР», деган сўзи ҳақида
1706/4701 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ، يَبْلُغُ بِهِ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم، قَالَ: إِذَا قَضَى اللهُ الْأَمْرَ فِي السَّمَاءِ، ضَرَبَتِ الْمَلَائِكَةُ بِأَجْنِحَتِهَا خُضْعَانًا لِقَوْلِهِ كَالسِّلْسِلَةِ عَلَى صَفْوَانٍ، فَإِذَا فُزِّعَ عَنْ قُلُوبِهِمْ قَالُوا: مَاذَا قَالَ رَبُّكُمْ؟ قَالُوا لِلَّذِي قَالَ: (الْحَقَّ وَهْوَ الْعَلِيُّ الْكَبِيرُ) [سبأ: 23]، فَيَسْمَعُهَا مُسْتَرِقُو السَّمْعِ، وَمُسْتَرِقُو السَّمْعِ هَكَذَا وَاحِدٌ فَوْقَ آخَرَ، فَرُبَّمَا أَدْرَكَ الشِّهَابُ الْمُسْتَمِعَ قَبْلَ أَنْ يَرْمِيَ بِهَا إِلَى صَاحِبِهِ فَيُحْرِقَهُ، وَرُبَّمَا لَمْ يُدْرِكْهُ حَتَّى يَرْمِيَ بِهَا إِلَى الَّذِي يَلِيهِ، إِلَى الَّذِي هُوَ أَسْفَلُ مِنْهُ، حَتَّى يُلْقُوهَا إِلَى الْأَرْضِ فَتُلْقَى عَلَى فَمِ السَّاحِرِ، فَيَكْذِبُ مَعَهَا مِائَةَ كَذْبَةٍ، فَيُصَدَّقُ فَيَقُولُونَ: أَلَمْ يُخْبِرْنَا يَوْمَ كَذَا وَكَذَا، يَكُونُ كَذَا وَكَذَا؟ فَوَجَدْنَاهُ حَقًّا؟ لِلْكَلِمَةِ الَّتِي سُمِعَتْ مِنَ السَّمَاءِ.
بسم الله الرّحمن الرّحيم
16 - سُورَةُ النَّحْلِ
НАҲЛ СУРАСИ
1229/37 – بَاب: قَوْلِهِ تَعَالَى: (وَمِنْكُمْ مَنْ يُرَدُّ إِلَى أَرْذَلِ الْعُمُر) [70]
1229.37‑боб.
У ЗОТНИНГ «Ичингизда абгор ҳаётга ҚАЙТАРИЛадиганлар бор», деган сўзи ҳақида
1707/4707 - عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ رَضِيَ الله عَنْهُ t أَنَّ رَسُولَ اللهِ r كَانَ يَدْعُو: أَعُوذُ بِكَ مِنَ الْبُخْلِ وَالْكَسَلِ، وَأَرْذَلِ الْعُمُرِ، وَعَذَابِ الْقَبْرِ، وَفِتْنَةِ الدَّجَّالِ، وَفِتْنَةِ الْمَحْيَا وَالْمَمَاتِ.
.17074707. Анас ибн Молик розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Бахилликдан, дангасаликдан, абгор ҳаётдан, қабр азобидан, Дажжолнинг фитнасидан ҳамда ҳаёт-мамот фитнасидан Сенинг паноҳингга қочаман», дея дуо қилар эдилар».
بسم الله الرّحمن الرّحيم
17 - سُورَةُ بَنِي إِسْرَائِيلَ / الإسْرَاء
БАНу ИСРОИЛ* СУРАСИ
* Исро сурасининг номларидан бири.
1230/38 – بَاب: قَوْلِهِ تَعَالَى
1230.38‑боб.
«(ЭЙ) НУҲ БИЛАН БИРГА миндирГАНЛАРИМизНИНГ
ЗУРРИЁТЛАРИ! АЛБАТТА, У серШУКР БАНДА ЭДИ»
1708/4712 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ t قَالَ :أُتِيَ رَسُولُ اللهِ r بِلَحْمٍ، فَرُفِعَ إِلَيْهِ الذِّرَاعُ، وَكَانَتْ تُعْجِبُهُ، فَنَهَسَ مِنْهَا نَهْسَةً ثُمَّ قَالَ: أَنَا سَيِّدُ النَّاسِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ، وَهَلْ تَدْرُونَ مِمَّ ذَلِكَ؟ يُجْمَعُ النَّاسُ الْأَوَّلِينَ وَالْآخِرِينَ فِي صَعِيدٍ وَاحِدٍ، يُسْمِعُهُمُ الدَّاعِي، وَيَنْفُذُهُمُ الْبَصَرُ، وَتَدْنُو الشَّمْسُ، فَيَبْلُغُ النَّاسَ مِنَ الْغَمِّ وَالْكَرْبِ مَا لَا يُطِيقُونَ وَلَا يَحْتَمِلُونَ، فَيَقُولُ النَّاسُ: أَلَا تَرَوْنَ مَا قَدْ بَلَغَكُمْ؟ أَلَا تَنْظُرُونَ مَنْ يَشْفَعُ لَكُمْ إِلَى رَبِّكُمْ؟ فَيَقُولُ بَعْضُ النَّاسِ لِبَعْضٍ: عَلَيْكُمْ بِآدَمَ، فَيَأْتُونَ آدَمَ u فَيَقُولُونَ لَهُ: أَنْتَ أَبُو الْبَشَرِ، خَلَقَكَ اللهُ بِيَدِهِ، وَنَفَخَ فِيكَ مِنْ رُوحِهِ، وَأَمَرَ الْمَلَائِكَةَ فَسَجَدُوا لَكَ، اشْفَعْ لَنَا إِلَى رَبِّكَ، أَلَا تَرَى إِلَى مَا نَحْنُ فِيهِ؟ أَلَا تَرَى إِلَى مَا قَدْ بَلَغَنَا؟ فَيَقُولُ آدَمُ: إِنَّ رَبِّي قَدْ غَضِبَ الْيَوْمَ غَضَبًا لَمْ يَغْضَبْ قَبْلَهُ مِثْلَهُ، وَلَنْ يَغْضَبَ بَعْدَهُ مِثْلَهُ، وَإِنَّهُ نَهَانِي عَنِ الشَّجَرَةِ فَعَصَيْتُهُ، نَفْسِي نَفْسِي نَفْسِي، اذْهَبُوا إِلَى غَيْرِي، اذْهَبُوا إِلَى نُوحٍ. فَيَأْتُونَ نُوحًا فَيَقُولُونَ: يَا نُوحُ، إِنَّكَ أَنْتَ أَوَّلُ الرُّسُلِ إِلَى أَهْلِ الْأَرْضِ، وَقَدْ سَمَّاكَ اللهُ عَبْدًا شَكُورًا، اشْفَعْ لَنَا إِلَى رَبِّكَ، أَلَا تَرَى إِلَى مَا نَحْنُ فِيهِ؟ فَيَقُولُ: إِنَّ رَبِّي عَزَّ وَجَلَّ قَدْ غَضِبَ الْيَوْمَ غَضَبًا لَمْ يَغْضَبْ قَبْلَهُ مِثْلَهُ، وَلَنْ يَغْضَبَ بَعْدَهُ مِثْلَهُ، وَإِنَّهُ قَدْ كَانَتْ لِي دَعْوَةٌ دَعَوْتُهَا عَلَى قَوْمِي، نَفْسِي نَفْسِي نَفْسِي، اذْهَبُوا إِلَى غَيْرِي، اذْهَبُوا إِلَى إِبْرَاهِيمَ. فَيَأْتُونَ إِبْرَاهِيمَ، فَيَقُولُونَ: يَا إِبْرَاهِيمُ، أَنْتَ نَبِيُّ اللهِ وَخَلِيلُهُ مِنْ أَهْلِ الْأَرْضِ، اشْفَعْ لَنَا إِلَى رَبِّكَ، أَلَا تَرَى إِلَى مَا نَحْنُ فِيهِ؟ فَيَقُولُ لَهُمْ: إِنَّ رَبِّي قَدْ غَضِبَ الْيَوْمَ غَضَبًا لَمْ يَغْضَبْ قَبْلَهُ مِثْلَهُ، وَلَنْ يَغْضَبَ بَعْدَهُ مِثْلَهُ، وَإِنِّي قَدْ كُنْتُ كَذَبْتُ ثَلَاثَ كَذَبَاتٍ، نَفْسِي نَفْسِي نَفْسِي، اذْهَبُوا إِلَى غَيْرِي، اذْهَبُوا إِلَى مُوسَى. فَيَأْتُونَ مُوسَى، فَيَقُولُونَ: يَا مُوسَى، أَنْتَ رَسُولُ اللهِ، فَضَّلَكَ اللهُ بِرِسَالَتِهِ وَبِكَلَامِهِ عَلَى النَّاسِ، اشْفَعْ لَنَا إِلَى رَبِّكَ، أَلَا تَرَى إِلَى مَا نَحْنُ فِيهِ؟ فَيَقُولُ: إِنَّ رَبِّي قَدْ غَضِبَ الْيَوْمَ غَضَبًا لَمْ يَغْضَبْ قَبْلَهُ مِثْلَهُ، وَلَنْ يَغْضَبَ بَعْدَهُ مِثْلَهُ، وَإِنِّي قَدْ قَتَلْتُ نَفْسًا لَمْ أُومَرْ بِقَتْلِهَا، نَفْسِي نَفْسِي نَفْسِي، اذْهَبُوا إِلَى غَيْرِي، اذْهَبُوا إِلَى عِيسَى. فَيَأْتُونَ عِيسَى فَيَقُولُونَ: يَا عِيسَى، أَنْتَ رَسُولُ اللهِ وَكَلِمَتُهُ أَلْقَاهَا إِلَى مَرْيَمَ وَرُوحٌ مِنْهُ، وَكَلَّمْتَ النَّاسَ فِي الْمَهْدِ صَبِيًّا، اشْفَعْ لَنَا، أَلَا تَرَى إِلَى مَا نَحْنُ فِيهِ؟ فَيَقُولُ عِيسَى: إِنَّ رَبِّي قَدْ غَضِبَ الْيَوْمَ غَضَبًا لَمْ يَغْضَبْ قَبْلَهُ مِثْلَهُ، وَلَنْ يَغْضَبَ بَعْدَهُ مِثْلَهُ، وَلَمْ يَذْكُرْ ذَنْبًا - نَفْسِي نَفْسِي نَفْسِي، اذْهَبُوا إِلَى غَيْرِي، اذْهَبُوا إِلَى مُحَمَّدٍ صلى الله عليه وسلم. فَيَأْتُونَ مُحَمَّدًا r فَيَقُولُونَ: يَا مُحَمَّدُ، أَنْتَ رَسُولُ اللهِ، وَخَاتَمُ الْأَنْبِيَاءِ، وَقَدْ غَفَرَ اللهُ لَكَ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِكَ وَمَا تَأَخَّرَ، اشْفَعْ لَنَا إِلَى رَبِّكَ، أَلَا تَرَى إِلَى مَا نَحْنُ فِيهِ؟ فَأَنْطَلِقُ فَآتِي تَحْتَ الْعَرْشِ، فَأَقَعُ سَاجِدًا لِرَبِّي عَزَّ وَجَلَّ، ثُمَّ يَفْتَحُ اللهُ عَلَيَّ مِنْ مَحَامِدِهِ وَحُسْنِ الثَّنَاءِ عَلَيْهِ شَيْئًا لَمْ يَفْتَحْهُ عَلَى أَحَدٍ قَبْلِي، ثُمَّ يُقَالُ: يَا مُحَمَّدُ، ارْفَعْ رَأْسَكَ، سَلْ تُعْطَهْ، وَاشْفَعْ تُشَفَّعْ. فَأَرْفَعُ رَأْسِي، فَأَقُولُ: أُمَّتِي يَا رَبِّ، أُمَّتِي يَا رَبِّ، أُمَّتِي يَا رَبِّ، فَيُقَالُ: يَا مُحَمَّدُ أَدْخِلْ مِنْ أُمَّتِكَ مَنْ لَا حِسَابَ عَلَيْهِمْ مِنَ الْبَابِ الْأَيْمَنِ مِنْ أَبْوَابِ الْجَنَّةِ، وَهُمْ شُرَكَاءُ النَّاسِ فِيمَا سِوَى ذَلِكَ مِنَ الْأَبْوَابِ، ثُمَّ قَالَ: وَالَّذِي نَفْسِي بِيَدِهِ، إِنَّ مَا بَيْنَ الْمِصْرَاعَيْنِ مِنْ مَصَارِيعِ الْجَنَّة،ِ كَمَا بَيْنَ مَكَّةَ وَحِمْيَرَ، أَوْ: كَمَا بَيْنَ مَكَّةَ وَبُصْرَى.
.17084712. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга гўшт келтирилди. У зотга қўл қисми узатилди. У зотга шу ёқарди. Гўштдан бир тишлам тишладилар. Кейин шундай дедилар: «Мен қиёмат куни инсонларнинг саййидиман. Бу нимаданлигини биласизларми? Аввалги-ю охирги инсонлар бир сайҳонликда жамланишадики, жарчи уларга эшиттира олади, кўз уларни қамраб олади. Қуёш яқинлашади. Одамларга тоқатлари етмайдиган, улар кўтара олмайдиган ғам-ташвиш етади. Одамлар: «Сизларга нималар етганини кўрмайсизларми?! Роббингизнинг олдида сизларни ким шафоат қилади, қарамайсизларми?!» дейишади. Шунда одамлар бир‑бирига: «Сизлар Одамга боришингиз керак», дейишади. Улар Одам алайҳиссаломга келиб, унга: «Сиз башариятнинг отасисиз. Сизни Аллоҳ Ўз қўли билан яратган. Сизга Ўз руҳидан пуфлаган. Фаришталарга буюрган, улар сизга сажда қилишган. Бизни Роббингиз олдида шафоат қилинг! Нима аҳволдалигимизни кўрмаяпсизми? Бизларга нималар етганини кўрмаяпсизми?» дейишади. Одам: «Бугун Роббим шундай ғазабланганки, аввал ҳам бундай ғазабланмаган, кейин ҳам ҳаргиз бундай ғазабланмайди. У мени дарахт(мевасини ейиш)дан қайтарган эди. Мен Унга осий бўлдим. Ўзим билан ўзимман! Мендан бошқанинг олдига боринглар. Нуҳнинг олдига боринглар-чи», дейди. Улар Нуҳнинг олдига келиб: «Эй Нуҳ! Сиз ер юзи аҳлига юборилган биринчи расулсиз. Аллоҳ сизни «сершукр банда» деб атаган. Роббингиз олдида бизни шафоат қилинг! Нима аҳволдалигимизни кўрмаяпсизми?» дейишади. У: «Роббим азза ва жалла бугун шундай ғазабланганки, аввал ҳам бундай ғазабланмаган, кейин ҳам ҳаргиз бундай ғазабланмайди. Ўзи биргина (мустажоб) дуоим бор эди, унда қавмимни дуоибад қилиб бўлганман. Ўзим билан ўзимман! Мендан бошқанинг олдига боринглар. Иброҳимнинг олдига боринглар‑чи», дейди. Улар Иброҳимнинг олдига бориб: «Эй Иброҳим! Сиз Аллоҳнинг набийси ва ер аҳлидан (танлаган) халилисиз. Роббингиз олдида бизни шафоат қилинг! Нима аҳволдалигимизни кўрмаяпсизми?» дейишади. У уларга: «Роббим бугун шундай ғазабланганки, аввал ҳам бундай ғазабланмаган, кейин ҳам ҳаргиз бундай ғазабланмайди. Мен уч марта ёлғон гапириб қўйганман – Абу Ҳайён уларни ўз ҳадисида зикр қилган* – Ўзим билан ўзимман! Мендан бошқанинг олдига боринглар. Мусонинг олдига боринглар‑чи», дейди. Улар Мусонинг олдига келиб: «Эй Мусо! Сиз Аллоҳнинг расулисиз. Аллоҳ сизни Ўз рисолати ва Каломи билан одамлардан афзал қилган. Роббингиз олдида бизни шафоат қилинг! Нима аҳволдалигимизни кўрмаяпсизми?» дейишади. У: «Роббим бугун шундай ғазабланганки, аввал ҳам бундай ғазабланмаган, кейин ҳам ҳаргиз бундай ғазабланмайди. Мен бир жонни ўлдирганман. Уни ўлдиришга буюрилмаган эдим. Ўзим билан ўзимман! Мендан бошқанинг олдига борингар. Ийсонинг олдига боринглар‑чи», дейди. Улар Ийсонинг олдига келиб: «Эй Ийсо! Сиз Аллоҳнинг расулисиз, Марямга илқо қилган калимасисиз, Ўзидан бир руҳсиз! Бешикда чақалоқлигингиздаёқ одамларга гапиргансиз. Роббингиз олдида бизни шафоат қилинг! Нима аҳволдалигимизни кўрмаяпсизми?» дейишади. У: «Роббим бугун шундай ғазабланганки, аввал ҳам бундай ғазабланмаган, кейин ҳам ҳаргиз бундай ғазабланмайди – бирор гуноҳни зикр қилмадилар. – Ўзим билан ўзимман! Мендан бошқанинг олдига боринглар. Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васалламнинг олдига боринглар‑чи», дейди. Улар Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васалламнинг олдига келиб: «Эй Муҳаммад! Сиз Аллоҳнинг Расулисиз, набийларнинг хотимисиз. Аллоҳ сизнинг олдинги ва кейинги гуноҳларингизни мағфират қилиб қўйган. Роббингиз олдида бизни шафоат қилинг! Нима аҳволдалигимизни кўрмаяпсизми?» дейишади. Шунда мен юриб, Аршнинг остига бораман. Роббим азза ва жаллага сажда қилган ҳолда йиқиламан. Кейин Аллоҳ Ўз шаънидаги мендан олдин ҳеч кимга илҳом қилмаган мақтовлар ва гўзал саноларни менга илҳом қилади. Шунда: «Эй Муҳаммад! Бошингни кўтар. Сўра, сенга ато этилади. Шафоат қил, шафоатинг қабул қилинади», дейилади. Мен бошимни кўтариб: «Умматим, эй Роббим! Умматим, эй Роббим! Умматим, эй Роббим!» дейман. Шунда: «Эй Муҳаммад! Умматларингдан бўйнида ҳисоб-китоби бўлмаганларини жаннат дарвозаларининг ўнг дарвозасидан киритгин!» дейилади. Ҳолбуки, улар жаннатнинг бошқа дарвозаларида ҳам одамларга шерикдирлар».
Сўнгра: «Жоним қўлида бўлган Зотга қасамки, жаннат (дарвозасининг) икки тавақасининг ораси Макка билан Ҳимяр ёки Макка билан Бусро орасичадир», дедилар».
* Абу Ҳайён – ушбу ҳадис ровийларидан бири. Ҳадисни ундан ривоят қилган ровийлар шу жойини қисқартириб айтишган экан. «Саҳиҳул Бухорий»нинг 4-жузидаги 3358-рақам остида ўтган ҳадис мазмунига ишора қилинмоқда.
Изоҳ: Ҳимяр – Ямандаги қадимий ўлка. Бусро – Шомдаги шаҳар. Макка билан Ҳимярнинг ораси ҳам, Макка билан Бусронинг ораси ҳам тахминан 1200‑1300 километр келади.
1231/39 – بَاب: قَوْلِهِ تَعَالَى:
(عَسَى أَنْ يَبْعَثَكَ رَبُّكَ مَقَامًا مَحْمُودًا) [79]
1231.39‑боб.
У зотнинг «ШОЯДКИ, РОББИНГ СЕНИ МАҚОМи
маҳмудДА ТИРИЛТИРСА», деган сўзи ҳақида
1709/4718 - عَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: إِنَّ النَّاسَ يَصِيرُونَ يَوْمَ الْقِيَامَةِ جُثًا، كُلُّ أُمَّةٍ تَتْبَعُ نَبِيَّهَا يَقُولُونَ: يَا فُلَانُ اشْفَعْ يَا فُلَانُ اشْفَعْ؛ حَتَّى تَنْتَهِيَ الشَّفَاعَةُ إِلَى النَّبِيِّ r فَذَلِكَ يَوْمَ يَبْعَثُهُ اللهُ الْمَقَامَ الْمَحْمُودَ.
.17094718. Ибн Умар розияллоҳу анҳумо айтади:
«Қиёмат куни одамлар гуруҳларга айланишади. Ҳар бир уммат ўз набийсига эргашади. Улар: «Эй фалончи, шафоат қилинг!» дея‑дея, ниҳоят шафоатчилик Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга етиб келади. Бу Аллоҳ у зотни Мақоми маҳмудда тирилтирадиган кунда бўлади».
* «Мақоми маҳмуд» («Мақталган мақом») – юқоридаги оят ила Аллоҳ таоло томонидан Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васалламга ваъда қилинган буюк шафоат мақоми.
1232/40 – بَاب: قَوْلِهِ تَعَالَى: (وَلَا تَجْهَرْ بِصَلَاتِكَ وَلَا تُخَافِتْ بِهَا) [ ] []
1232.40‑боб.
«НАМОЗИНГда овозни баралла ҳам қўйма, намозингни жаҳрий ҳам қилма, овозингни уни махфий ҳам қилма»
1710/4722 - عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا فِي قَوْلِهِ تَعَالَى: (وَلَا تَجْهَرْ بِصَلَاتِكَ وَلَا تُخَافِتْ بِهَا) قَالَ: نَزَلَتْ وَرَسُولُ اللهِ r مُخْتَفٍ بِـمَكَّةَ، كَانَ إِذَا صَلَّى بِأَصْحَابِهِ رَفَعَ صَوْتَهُ بِالْقُرْآنِ، فَإِذَا سَمِعَهُ الْمُشْرِكُونَ سَبُّوا الْقُرْآنَ وَمَنْ أَنْزَلَهُ وَمَنْ جَاءَ بِهِ، فَقَالَ اللهُ تَعَالَى لِنَبِيِّهِ صلى الله عليه وسلم: (وَلَا تَجْهَرْ بِصَلَاتِكَ) أَيْ: بِقِرَاءَتِكَ، فَيَسْمَعَ الْمُشْرِكُونَ فَيَسُبُّوا الْقُرْآنَ، (وَلَا تُخَافِتْ بِهَا) عَنْ أَصْحَابِكَ فَلَا تُسْمِعُهُمْ (وَابْتَغِ بَيْنَ ذَلِكَ سَبِيلا).
.17104722. Саъид ибн Жубайрдан ривоят қилинади:
«Ибн Аббос розияллоҳу анҳумо Аллоҳ таолонинг «Намозингда овозни баралла ҳам қўйма намозингни жаҳрий ҳам қилма, овозингни уни махфий ҳам қилма» ояти ҳақида шундай деди: «У нозил бўлганда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Маккада яшириниб юрар эдилар. У зот асҳоблари билан намоз ўқисалар, Қуръонда овозларини кўтарар эдилар. Мушриклар буни эшитиб қолса, Қуръонни, уни нозил қилган Зотни ва уни келтирган зотни сўкишар эди. Шунда Аллоҳ таоло Набийси соллаллоҳу алайҳи васалламга: «Намозингда овозни баралла ҳам қўйма намозингни жаҳрий ҳам қилма...», яъни қироатингда, токи мушриклар эшитиб қолиб, Қуръонни сўкмасин, «овозингни уни махфий ҳам қилма», яъни саҳобаларингдан. Токи уларга эшиттира олмай қолма. «Шунинг орасида бир йўл тут», деди».
18 - سُورَةُ الْكَهْفِ
КАҲФ СУРАСИ
1233/41 – بَاب: قَوْلِهِ تَعَالَى: ()
(أُولَئِكَ الَّذِينَ كَفَرُوا بِآيَاتِ رَبِّهِمْ وَلِقَائِه)
1233.41‑БОБ.
«АНА ЎШАЛАР РОББЛАРИнинг ОЯТЛАРИГА ВА УНГА РЎБАРЎ
бўЛИШГА КУФР КЕЛТИРГАНЛАРДИР. БАС, УЛАРНИНГ
АМАЛЛАРИ ҲАБАТА БЎЛДИ...»
1711/4729 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَة َ t عَنْ رَسُولِ اللهِ r قَالَ: يُؤْتىَ بالرَّجُلُ الْعَظِيمُ السَّمِينُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ، لَا يَزِنُ عِنْدَ اللهِ جَنَاحَ بَعُوضَةٍ، وَقَالَ: اقْرَءُوا إنْ شِئْتُمْ: (فَلَا نُقِيمُ لَهُمْ يَوْمَ الْقِيَامَةِ وَزْنً).
.17114729. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Қиёмат куни улкан, семиз одам келади. У Аллоҳнинг наздида чивиннинг қанотичалик ҳам вазнга эга бўлмайди. «Қиёмат куни уларга ҳеч қандай вазн бермасмиз»ни ўқинглар», дедилар».
19 – سُورَةُ مريم
«МАРЯМ»* сураси
1234/42 - بَابُ قَوْلِهِ:
1234.42‑боб.
У ЗОТНИНГ «УЛАРНИ ҲАСРАТ КУНИДАН
ОГОҲлантир», ДЕГАН сўзИ ҳақида
1712/4730 - عَنْ أَبِي سَعِيدٍ الْخُدْرِيِّ t قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ rيُؤْتَى بِالْمَوْتِ كَهَيْئَةِ كَبْشٍ أَمْلَحَ، فَيُنَادِي مُنَادٍ: يَا أَهْلَ الْجَنَّةِ، فَيَشْرَئِبُّونَ وَيَنْظُرُونَ، فَيَقُولُ: هَلْ تَعْرِفُونَ هَذَا؟ فَيَقُولُونَ: نَعَمْ هَذَا الْمَوْتُ، وَكُلُّهُمْ قَدْ رَآهُ. ثُمَّ يُنَادِي: يَا أَهْلَ النَّارِ، فَيَشْرَئِبُّونَ وَيَنْظُرُونَ، فَيَقُولُ: هَلْ تَعْرِفُونَ هَذَا؟ فَيَقُولُونَ: نَعَمْ، هَذَا الْمَوْتُ، وَكُلُّهُمْ قَدْ رَآهُ، فَيُذْبَحُ. ثُمَّ يَقُولُ: يَا أَهْلَ الْجَنَّةِ خُلُودٌ فَلَا مَوْتَ، وَيَا أَهْلَ النَّارِ خُلُودٌ فَلَا مَوْتَ. ثُمَّ قَرَأ:َ (وَأَنْذِرْهُمْ يَوْمَ الْحَسْرَةِ إِذْ قُضِيَ الْأَمْرُ وَهُمْ فِي غَفْلَةٍ) هَؤُلاءِ فِي غَفْلَةٍ أهْلُ الدُّنْيَا (وَهُمْ لَا يُؤْمِنُونَ).
.17124730. Абу Саъид Худрий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Ўлим ола қўчқор шаклида олиб келинади. Бир жарчи: «Эй жаннат аҳли!» деб жар солади. Улар бошларини кўтариб қарашади. «Буни танийсизларми?» дейди. «Ҳа, бу ўлим», дейишади. Барчалари уни кўрган бўлади. Кейин у: «Эй дўзах аҳли!» деб жар солади. Улар бошларини кўтариб қарашади. «Буни танийсизларми?» дейди. «Ҳа, бу ўлим», дейишади. Барчалари уни кўрган бўлади. У сўйиб ташланади. Сўнгра: «Эй жаннат аҳли! Мангулик! Энди ўлим йўқ! Эй дўзах аҳли! Мангулик! Энди ўлим йўқ!» дейди».
Сўнг «Уларни ҳасрат кунидан, иш битмиш пайтидан огоҳлантир. Улар ғафлатдадирлар. – Бу ғафлатдагилар дунё аҳлидир* – Улар иймон келтирмаслар»ни ўқидилар».
* «Бу ғафлатдагилар дунё аҳлидир» деганда оятдаги «ғафлатдадирлар» сўзи изоҳланган бўлиб, ғафлат фақат дунёдагиларда бўлиши айтилган. Бу жумла ровийлардан бири ёки муаллифга тегишли.
1235/43 – باب: قَولِهِ تَعَالَى:
(وَالَّذِينَ يَرْمُونَ أَزْوَاجَهُمْ وَلَمْ يَكُنْ لَهُمْ شُهَدَاءُ إِلَّا أَنْفُسُهُمْ)
НУР СУРАСИ
1235.43‑боб.
у зот АЗЗА ВА ЖАЛЛАНИНГ «ўзларидан бошқа гувоҳлари
бўлмаган ҳолда ЎЗ ЖУФТЛАРИни (зинода) айблаётганЛАР
ЭСА, БАС, ҳар БИРларИНИНГ гувоҳлиги – АЛБАТТА, ўзининг РОСТГЎЙЛАРДАН экани ҳақида АЛЛОҲНИНГ НОМИ ИЛА
ТЎРТТА гувоҳликДИР», деган сўзи ҳақида
1713/4745 - عَنْ سَهْلِ بْنِ سَعْدٍ رَضِيَ الله عَنْهُ، أَنَّ عُوَيـْمِرًا أَتَى عَاصِمَ بْنَ عَدِيٍّ، وَكَانَ سَيِّدَ بَنِي عَجْلَانَ، فَقَالَ: كَيْفَ تَقُولُونَ فِي رَجُلٍ وَجَدَ مَعَ امْرَأَتِهِ رَجُلًا، أَيَقْتُلُهُ فَتَقْتُلُونَهُ، أَمْ كَيْفَ يَصْنَعُ؟ سَلْ لِي رَسُولَ اللهِ r عَنْ ذَلِكَ، فَأَتَى عَاصِمٌ النَّبِيَّ r فَقَالَ: يَا رَسُولَ اللهِ، فَكَرِهَ رَسُولُ اللهِ r الْمَسَائِلَ، فَسَأَلَهُ عُوَيْـمِرٌ فَقَالَ: إِنَّ رَسُولَ اللهِ r كَرِهَ الْمَسَائِلَ وَعَابَهَا، قَالَ عُوَيـْمِرٌ: وَاللهِ لَا أَنْتَهِي حَتَّى أَسْأَلَ رَسُولَ اللهِ r عَنْ ذَلِكَ، فَجَاءَ عُوَيْـمِرٌ فَقَالَ: يَا رَسُولَ اللهِ، رَجُلٌ وَجَدَ مَعَ امْرَأَتِهِ رَجُلًا، أَيَقْتُلُهُ فَتَقْتُلُونَهُ، أَمْ كَيْفَ يَصْنَعُ؟ فَقَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: قَدْ أَنْزَلَ اللهُ الْقُرْآنَ فِيكَ وَفِي صَاحِبَتِكَ. فَأَمَرَهُمَا رَسُولُ اللهِ r بِالْمُلَاعَنَةِ بِمَا سَمَّى اللهُ فِي كِتَابِهِ، فَلَاعَنَهَا، ثُمَّ قَالَ: يَا رَسُولَ اللهِ، إِنْ حَبَسْتُهَا فَقَدْ ظَلَمْتُهَا، فَطَلَّقَهَا، فَكَانَتْ سُنَّةً لِمَنْ كَانَ بَعْدَهُمَا فِي الْمُتَلَاعِنَيْنِ، ثُمَّ قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: انْظُرُوا، فَإِنْ جَاءَتْ بِهِ أَسْحَمَ، أَدْعَجَ الْعَيْنَيْنِ، عَظِيمَ الْأَلْيَتَيْنِ، خَدَلَّجَ السَّاقَيْنِ، فَلَا أَحْسِبُ عُوَيْمِرًا إِلَّا قَدْ صَدَقَ عَلَيْهَا. وَإِنْ جَاءَتْ بِهِ أُحَيْمِرَ كَأَنَّهُ وَحَرَةٌ فَلَا أَحْسِبُ عُوَيْمِرًا إِلَّا قَدْ كَذَبَ عَلَيْهَا. فَجَاءَتْ بِهِ عَلَى النَّعْتِ الَّذِي نَعَتَ بِهِ رَسُولُ اللهِ r مِنْ تَصْدِيقِ عُوَيْمِرٍ، فَكَانَ بَعْدُ يُنْسَبُ إِلَى أُمِّهِ.
.17134745. Саҳл ибн Саъд розияллоҳу анҳу ривоят қиладилар:
«Уваймир Осим ибн Адийнинг олдига келди. У Бану Ажлоннинг бошлиғи эди. «Аёлини бир эркак билан топиб ушлаб олган киши ҳақида нима дейсизлар? У уни (эркакни) ўлдиради, сизлар эса уни ўлдирасизларми? Ёки у қандай иш тутади? Шуни менга Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан сўраб бер», деди.
Осим Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга келиб: «Эй Аллоҳнинг Расули...» деган эди, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бу саволни хушламадилар. Кейин Уваймир ундан (Осимдан) сўраган эди, у: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бу саволни хушламадилар, айбладилар айб санадилар», деб айтди. Уваймир: «Аллоҳга қасамки, буни Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан сўрамагунча тўхтамайман», деди. Уваймир келиб: «Эй Аллоҳнинг Расули, аёлини бир эркак билан топиб ушлаб олган киши уни ўлдиради, кейин сизлар уни ўлдирасизларми? Ёки у қандай иш тутади?» деди. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Аллоҳ сен ва соҳибанг ҳақида (оят) нозил қилди», дедилар. Кейин Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам икковига худди Аллоҳ Ўз Китобида айтганидек мулоъана* қилишни буюрдилар. Шунда у аёли билан мулоъана қилди. Кейин: «Эй Аллоҳнинг Расули! Агар уни ушлаб турсам, унга зулм қилган бўламан», деди‑да, уни талоқ қилди. Бу (яъни ажрашиш) улардан кейинги мулоъана қилувчилар учун суннат бўлиб қолди.* Кейин Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Қаранглар, агар (аёл) қоп-қора, кўзлари тим қора, думбалари катта, болдирлари биққи (бола) туғса, демак, Уваймир унинг ҳақида рост гапирибди деб ҳисоблайман. Агар ваҳара* каби малла‑қизғиш (бола) туғса, унда Уваймир унинг ҳақида ёлғон гапирибди деб ҳисоблайман», дедилар. (Аёл болани) Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Уваймирни тасдиқлайдиган қилиб сифатлаган сифатда туғди. Шундан кейин (бола) онасига нисбат бериладиган бўлди».
Изоҳ: «Мулоъана» бир‑бирини лаънатлаш дегани бўлиб, шаръий истилоҳда эр‑хотин орасида бўладиган, қасамлар билан таъкидланган, эр томонидан лаънат, хотин томонидан ғазаб тилаш билан келтириладиган гувоҳликка айтилади. Эр аёлини зинода айбласа, лекин хотин буни тан олмаса, иккаласидан ҳам қасам талаб қилинади. Эр унинг зино қилганини таъкидлаб, тўрт марта Аллоҳга қасам ичади ва бешинчисида «Агар ёлғон гапираётган бўлсам, Аллоҳнинг лаънатига қолайин», деб онт ичади. Аёл буни тан олса олди, бўлмаса ундан ҳам буни рад қилиш учун эрининг сўзи ёлғон эканини таъкидлаб, тўрт марта Аллоҳга қасам ичиш ва бешинчисида «Агар эримнинг гапи рост бўлса, Аллоҳнинг ғазабига қолайин», деб онт ичиши талаб қилинади. Мулоъана ҳақидаги оятлар Нур сурасининг 6‑9-оятларидир.
* «Суннат бўлиб қолди», дегани шаръий ҳукм бўлиб қолди, деганидир. Бу ҳақда «Лиъон ва лиъондан сўнг талоқ қилган киши ҳақида» номли бобда алоҳида тўхталинган.
* Ваҳара – саҳрода юрадиган калта, малла‑қизғиш қурт.
1236/44 – بَاب: قَوْلِهِ تَعَالَى:
(وَيَدْرَأُ عَنْهَا الْعَذَابَ أَنْ تَشْهَدَ أَرْبَعَ شَهَادَاتٍ بِالله)
1236.44‑БОБ.
у зотнинг «АЛБАТТА, У (ЭР) ЁЛҒОНЧИЛАРДАНДИР», ДЕБ
АЛЛОҲНИНГ НОМИ ИЛА ТЎРТ МАРТА гувоҳлик БЕРИШИ
у(аёл)дан АЗОБНИ ҚАЙТАРАДИ», деган сўзи
1714/4747 - عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ الله عَنْهُمَا: أَنَّ هِلَالَ بْنَ أُمَيَّةَ قَذَفَ امْرَأَتَهُ عِنْدَ النَّبِيِّ r بِشَرِيكِ بْنِ سَحْمَاءَ، فَقَالَ النَّبِيُّ: الْبَيِّنَةَ أَوْ حَدٌّ فِي ظَهْرِكَ. فَقَالَ: يَا رَسُولَ اللهِ، إِذَا رَأَى أَحَدُنَا عَلَى امْرَأَتِهِ رَجُلًا يَنْطَلِقُ يَلْتَمِسُ الْبَيِّنَةَ، فَجَعَلَ النَّبِيُّ r يَقُولُ: الْبَيِّنَةَ وَإِلَّا حَدٌّ فِي ظَهْرِكَ. فَقَالَ هِلَالٌ: وَالَّذِي بَعَثَكَ بِالْحَقِّ إِنِّي لَصَادِقٌ، فَلَيُنْزِلَنَّ اللهُ مَا يُبَرِّئُ ظَهْرِي مِنَ الْحَدِّ، فَنَزَلَ جِبْرِيلُ، وَأَنْزَلَ عَلَيْهِ: (وَالَّذِينَ يَرْمُونَ أَزْوَاجَهُم) فَقَرَأَ حَتَّى بَلَغَ (إِنْ كَانَ مِنَ الصَّادِقِينَ). فَانْصَرَفَ النَّبِيُّ r فَأَرْسَلَ إِلَيْهَا، فَجَاءَ هِلَالٌ فَشَهِدَ، وَالنَّبِيُّ r يَقُولُ: إِنَّ اللهَ يَعْلَمُ أَنَّ أَحَدَكُمَا كَاذِبٌ، فَهَلْ مِنْكُمَا تَائِبٌ؟» ثُمَّ قَامَتْ فَشَهِدَتْ، فَلَمَّا كَانَتْ عِنْدَ الْخَامِسَةِ وَقَّفُوهَا وَقَالُوا: إِنَّهَا مُوجِبَةٌ. قَالَ ابْنُ عَبَّاسٍ: فَتَلَكَّأَتْ وَنَكَصَتْ، حَتَّى ظَنَنَّا أَنَّهَا تَرْجِع،ُ ثُمَّ قَالَتْ: لَا أَفْضَحُ قَوْمِي سَائِرَ الْيَوْمِ، فَمَضَتْ، فَقَالَ النَّبِيّ ُ rأَبْصِرُوهَا، فَإِنْ جَاءَتْ بِهِ أَكْحَلَ الْعَيْنَيْنِ، سَابِغَ الْأَلْيَتَيْنِ، خَدَلَّجَ السَّاقَيْنِ، فَهْوَ لِشَرِيكِ بْنِ سَحْمَاءَ. فَجَاءَتْ بِهِ كَذَلِكَ، فَقَالَ النَّبِيّ ُ r لَوْلَا مَا مَضَى مِنْ كِتَابِ اللهِ لَكَانَ لِي وَلَهَا شَأْنٌ.
.17144747. Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Ҳилол ибн Умайя Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларида ўз аёлини Шарик ибн Саҳмо билан зино қилганликда айблади. Шунда Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Далил ёки орқангга ҳадд», дедилар. У: «Эй Аллоҳнинг Расули, агар бирортамиз аёлининг устида бир кишини кўрса, далил қидириб юрадими?» деди. У зот: «Далил, йўқса орқангга ҳадд», деявердилар. Ҳилол: «Сизни ҳақ ила юборган Зотга қасамки, мен рост гапиряпман. Аллоҳ менинг орқамни ҳаддан оқлайдиган нарсани албатта нозил қилади», деди. Шунда Жаброил тушиб, у зотга «Ўз жуфтларини (зинода) айблайдиганлар...»ни нозил қилди ва «...агар у ёлғончилардан бўлса»гача ўқиди.* Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам фориғ бўлдилар‑у, аёлга одам юбордилар. Ҳилол келиб, гувоҳлик берди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Албатта, Аллоҳ биладики, икковингиздан бирингиз ёлғончисиз. Тавба қиладиганингиз борми?» дедилар. Шунда аёл туриб, гувоҳлик берди. Бешинчисига келганида уни тўхтатишди ва: «Буниси (азобни) вожиб қилади», дейишди. У (гапдан) тутилиб, тисарилиб қолди. Ҳатто биз уни энди қайтса керак деб ўйладик. Шунда у: «Қавмимни бундан кейин ҳам шарманда қилмайман»,* деди-да, давом этди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Уни кузатинглар, агар у қоракўз, думбалари кенг, болдирлари биққи (бола) туғса, у Шарик ибн Саҳмоники бўлади», дедилар. У уни ўшандай туғди. Шунда Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Агар Аллоҳнинг Китобида ўтган нарса бўлмаганида, мен билан у аёл ўртасида бир иш бўлар эди»,* дедилар».
* Бу ерда Нур сурасининг 6 ва 7‑оятлари назарда тутилган.
* Қавмимни маломатга қўймаслик учун шу кунгача айбни тан олмадимми, энди буёғига ҳам қавмимни шарманда қилмайман, демоқчи.
* Аллоҳ таолонинг «Мулоъана қилган аёлга ҳадд йўқ» деган ҳукми бўлмаганида, бу аёлга ҳаддни жорий қилган бўлар эдим, демоқчилар. Бу билан Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам аёлнинг зино қилгани аниқ эканига ишора қилмоқдалар.
25 - سُورَةُ الْفُرْقَانِ
بسم الله الرّحمن الرّحيم
ФУРҚОН СУРАСИ
1237/45 – بَاب: قَوْلِهِ تَعَالَى:
(الَّذِينَ يُحْشَرُونَ عَلَى وُجُوهِهِمْ إِلَى جَهَنَّم)
1237.45‑боб.
у зотнинг «Жаҳаннам томон юз тубан ҳолларида ҳашр қилинадиганлар – ана ўшалар маконлари энг ёмон,
йўллари энг адашган кимсалардир», деган сўзи ҳақида
1715/4760 - عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ t أَنَّ رَجُلًا قَالَ: يَا نَبِيَّ اللهِ، يُحْشَرُ الْكَافِرُ عَلَى وَجْهِهِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ؟ قَالَ: أَلَيْسَ الَّذِي أَمْشَاهُ عَلَى الرِّجْلَيْنِ فِي الدُّنْيَا قَادِرًا عَلَى أَنْ يُمْشِيَهُ عَلَى وَجْهِهِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ؟!
.17154760. Анас ибн Молик розияллоҳу анҳу шундай сўзлаб берди:
«Бир киши: «Эй Аллоҳнинг Набийси, қиёмат куни кофир юз тубан ҳашр қилинадими?» деди. У зот: «Уни дунёда икки оёғида юрғизган Зот қиёмат куни уни юз тубан юрғизишга қодир эмасми?!» дедилар».
Қатода: «Роббимизнинг иззати ила қасамки, шундай», дейди.
30 – سُورَةُ الروم
«рум» СУРАСИ*
1716/4774 – عَنِ ابْنِ مَسْعُودٍ رَضِيَ الله عَنْهُ، وَقَدْ بَلَغَهُ أنَّ رَجُلاً يُحَدِّثُ فِي كِنْدَةَ، فَقَالَ: يَجِيءُ دُخَانٌ يَوْمَ الْقِيَامَةِ، فَيَأْخُذُ بِأَسْمَاعِ الْمُنَافِقِينَ وَأَبْصَارِهِمْ، يَأْخُذُ الْمُؤْمِنَ كَهَيْئَةِ الزُّكَامِ، كَانَ مُتَّكِئًا، فَغَضِبَ، فَجَلَسَ فَقَالَ: مَنْ عَلِمَ فَلْيَقُلْ، وَمَنْ لَمْ يَعْلَمْ فَلْيَقُلِ: اللهُ أَعْلَمُ، فَإِنَّ مِنَ الْعِلْمِ أَنْ يَقُولَ لِمَا لَا تَعْلَمُ: لَا أَعْلَمُ، فَإِنَّ اللهَ قَالَ لِنَبِيِّهِ r (قُلْ مَا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ مِنْ أَجْرٍ وَمَا أَنَا مِنَ الْمُتَكَلِّفِين) [ص: 86]، وَإِنَّ قُرَيْشًا أَبْطَئُوا عَنِ الْإِسْلَامِ، فَدَعَا عَلَيْهِمِ النَّبِيُّ r فَقَالَ: اللَّهُمَّ أَعِنِّي عَلَيْهِمْ بِسَبْعٍ كَسَبْعِ يُوسُفَ، فَأَخَذَتْهُمْ سَنَةٌ حَتَّى هَلَكُوا فِيهَا، وَأَكَلُوا الْمَيْتَةَ وَالْعِظَامَ، وَيَرَى الرَّجُلُ مَا بَيْنَ السَّمَاءِ وَالْأَرْضِ كَهَيْئَةِ الدُّخَانِ، فَجَاءَهُ أَبُو سُفْيَانَ فَقَالَ: يَا مُحَمَّدُ، جِئْتَ تَأْمُرُنَا بِصِلَةِ الرَّحِمِ، وَإِنَّ قَوْمَكَ قَدْ هَلَكُوا فَادْعُ اللهَ. فَقَرَأَ: (فَارْتَقِبْ يَوْمَ تَأْتِي السَّمَاءُ بِدُخَانٍ مُبِين) إِلَى قَوْلِهِ (عَائِدُون) [الدخان: 10-15]، أَفَيُكْشَفُ عَنْهُمْ عَذَابُ الْآخِرَةِ إِذَا جَاءَ، ثُمَّ عَادُوا إِلَى كُفْرِهِمْ، فَذَلِكَ قَوْلُهُ تَعَالَى: (يَوْمَ نَبْطِشُ الْبَطْشَةَ الْكُبْرَى)[الدخان: 16]، يَوْمَ بَدْرٍ، وَ(لِزَامًا) [الفرقان: 77] يَوْمَ بَدْرٍ، (الم (1) غُلِبَتِ الرُّوم) إِلَى (سَيَغْلِبُون) وَالرُّومُ قَدْ مَضَى.
«Бир киши Киндада* гапира туриб: «Қиёмат куни бир тутун келиб, мунофиқларнинг кўзу қулоқларини тутади. Мўминни эса тумов кўринишида тутади», деди. Биз даҳшатга тушиб кетдик.
Ибн Масъуднинг ҳузурига келдим (бўлган гапни айтдим). Суяниб ўтирган экан, ғазабланиб, ўтириб олди ва: «Билган гапирсин, билмаган «Аллоҳ билувчи», десин. Зотан, билмаганини «Билмайман», дейиш ҳам илмдан. Аллоҳ Ўз Набийси соллаллоҳу алайҳи васалламга: «Мен сизлардан бунинг учун ажр сўрамасман. Мен сохтакорлардан ҳам эмасман», деб айт», деган!* Қурайшликлар Исломга киришда сусткашлик қилгач, Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам уларни дуоибад қилиб: «Аллоҳим! Юсуфнинг «еттиси» каби «еттилик» ила уларга қарши менга ёрдам бер!» дедилар. Уларни қурғоқчилик тутди. Ҳатто бундан ҳалок бўлаёзишди, ўлимтик ва суякларни ейишди. Киши ер билан осмон ўртасида тутунсимон нарса кўрарди. Абу Суфён келиб: «Эй Муҳаммад! Бизни силаи раҳм қилишга буюриб келдинг. Қавминг ҳалок бўлиб бўлди-ку! Аллоҳга дуо қил», деди. Шунда у зот: «Бас, осмон аниқ тутунни келтирадиган кунни кут. У одамларни ўраб олади. Бу аламли азобдир. «Роббимиз! Биздан азобни арит! Албатта, биз иймон келтирувчидирмиз». Уларга қаёқдан ҳам эслатма бўлсин?! Ҳолбуки, уларга очиқ-ойдин Расул келган эди. Сўнгра ундан юз ўгирдилар ва: «Бу ўргатилган мажнун», дедилар. Албатта, Биз азобни бирозга аритамиз. Албатта, сизлар қайтувчисизлар» ни ўқидилар.
Охират азоби келганда у улардан аритилиб, кейин улар куфрларига қайтишар эканми?!* У Зот таолонинг Бадр кунидаги «Катта чангаллаш ила чангаллаган кунимиз...» деган сўзи мана шу. «Лизом» ҳам Бадр куни бўлди. «Алиф Лаам Миим. Рум мағлуб бўлди. Яқин ерда. Ва улар мағлубиятларидан кейин тезда ғолиб бўлажаклар». Рум (воқеаси) ҳам ўтиб бўлган».
* Кинда – Ироқдаги бир жойнинг номи. Шунингдек, Яманда Кинда деган қабила ҳам бор. Сўзловчи ўша қабила вакиллари орасида гапирган бўлиши ҳам мумкин.
* «Юсуфнинг еттиси» деганда Юсуф алайҳиссалом даврида юз берган етти йиллик қаҳатчилик тушунилади.
* Ибн Масъуд розияллоҳу анҳу «Мен сохтакорлардан эмасман», деб айт» деган оятни ўқиб, билмаган нарсасини «Билмайман», дейиш ўрнига ўзини билағон кўрсатиб, илмсиз равишда гап айтиш сохтакорлик бўлишига ишора қилган. Бу эса қаттиқ қораланган ишдир.
Изоҳ: Баъзи уламолар Духон сурасида ваъда қилинган «тутун» ва «чангаллаш» азобларини кофирларга охират куни воқеъ бўладиган азоб деб изоҳлашган. Ибн Масъуд розияллоҳу анҳу эса: «Буларнинг шу дунёда содир бўлиши ваъда қилинган ва улар бўлиб ўтган азоблардир», деган. У киши бу гапга оятнинг ўзида далил борлигига ишора қилиб, «Аллоҳ таоло кейинги оятда бу азобнинг аритилишини ва кофирлар яна ортга қайтишини айтган. Агар бу азоблар қиёмат кунида бўлади, дейилса, унда қиёматда кофирлардан азоб аритилиши ва улар яна куфрга қайтишлари керак бўлиб қолади. Бу эса мантиқан ҳам тўғри келмайди», демоқчи. Яна 4767‑ҳадиснинг изоҳига қаранг.
32 - سُورَةُ السَّجْدَةِ
САЖДА СУРАСИ
1239/47 – بَاب قَوْلُهُ تَعَالَى:
(فَلَا تَعْلَمُ نَفْسٌ مَا أُخْفِيَ لَهُمْ مِنْ قُرَّةِ أَعْي) [17]
1239.47-БОБ
У ЗОТНИНГ «БАС, ҲЕЧ БИР ЖОН УЛАР УЧУН НИМА БЕРКИТИБ ҚЎЙИЛГАНИНИ БИЛМАС», ДЕГАН СЎЗИ ҲАҚИДА
1717/4780 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَة َ t، عَنِ النَّبِيّ ِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: قَالَ اللهُ تَعَالَى: أَعْدَدْتُ لِعِبَادِي الصَّالِحِينَ مَا لَا عَيْنٌ رَأَتْ، وَلَا أُذُنٌ سَمِعَتْ، وَلَا خَطَرَ عَلَى قَلْبِ بَشَرٍ، ذُخْرًا، بَلْهَ مَا أُطْلِعْتُمْ عَلَيْهِ. ثُمَّ قَرَأَ: (فَلَا تَعْلَمُ نَفْسٌ مَا أُخْفِيَ لَهُمْ مِنْ قُرَّةِ أَعْيُنٍ جَزَاءً بِمَا كَانُوا يَعْمَلُون).
.17174780. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Аллоҳ таоло: «Мен солиҳ бандаларимга кўз кўриб, қулоқ эшитмаган, башарнинг хаёлига ҳам келмаган нарсаларни захира қилиб, тайёрлаб қўйганман. Кўрган нарсаларингизни қўяверинг», дейди».
Сўнгра у (Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу) «Бас, ҳеч бир жон қилиб ўтган амалларининг мукофотига ўзлари учун беркитиб қўйилган кўз қувончларини билмас»ни ўқиди».
- سُورَةُ الْأَحْزَابِ
بسم الله الرّحمن الرّحيم
АҲЗОБ СУРАСИ
1240/48 – باب: قَوْلِهِ تَعَالَى:
(تُرْجِي مَنْ تَشَاءُ مِنْهُنَّ وَتُؤْوِي إِلَيْكَ مَنْ تَشَاء) [51]
7‑боб.
у зотнинг «Улардан хоҳлаганингни нари қўйиб, хоҳлаганингни ёнингга оласан. Ўзинг четлатганлардан бирортасини истасанг, сенга гуноҳ йўқ», деган сўзи ҳақида
1718/4788 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا قَالَتْ: كُنْتُ أَغَارُ عَلَى اللَّاتِي وَهَبْنَ أَنْفُسَهُنَّ لِرَسُولِ اللهِ r وَأَقُولُ: أَتَهَبُ الْمَرْأَةُ نَفْسَهَا؟ فَلَمَّا أَنْزَلَ اللهُ تَعَالَى: (تُرْجِي مَنْ تَشَاءُ مِنْهُنَّ وَتُؤْوِي إِلَيْكَ مَنْ تَشَاءُ وَمَنِ ابْتَغَيْتَ مِمَّنْ عَزَلْتَ فَلَا جُنَاحَ عَلَيْك)، قُلْتُ: مَا أُرَى رَبَّكَ إِلَّا يُسَارِعُ فِي هَوَاكَ.
.17184788. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга ўзини ҳиба қилган аёллардан рашк қилар эдим. Аёл киши ҳам ўзини ҳиба қиладими, дер эдим. Аллоҳ таоло «Улардан хоҳлаганингни нари қўйиб, хоҳлаганингни ёнингга олурсан. Ўзинг четлатганлардан бирортасини истасанг, сенга гуноҳ йўқ»ни нозил қилганда «Роббингиз фақат сизнинг истагингизни қондиришга шошадими, дейман-да», дедим».
Изоҳ: Кўпчилик муфассирларнинг тафсирига кўра, мазкур оятда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга хос бўлган рухсат ҳақида сўз кетган. Унга кўра, тунни аёллар ўртасида тенг тақсимлаш мажбурий бўлмаган, балки у зотга истаганлари билан тунаб қолишга, истаганларини эса четлатишга рухсат берилган. Чунки завжаларнинг навбатини танлаш истисно тариқасида оналаримизнинг эмас, балки Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳақлари деб эътибор қилинган. Бу ҳукм у зот алайҳиссаломнинг маконатларини, виқорларини сақлаш, пайғамбарликларига муносиб иш тутиш маъносида жорий қилинган. Шундай бўлса‑да, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам аёлларига бўлган эъзозлари ва риояларидан келиб чиқиб, бу рухсатдан фойдаланмаганлар, аёллари ўртасида навбати билан тунаганлар. Ҳатто ҳаётларининг сўнгида Оиша розияллоҳу анҳонинг уйида қолиш учун бошқа завжаларидан изн сўраганлар. Фақат Савда онамиз ўз навбатини Оиша розияллоҳу анҳога берган эди. Қолаверса, бу оят сўнгги йилларда нозил бўлган ва бунгача тунни завжалари ўртасида адолат билан тақсимлаш Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга ҳам мажбурий бўлган.
Оиша розияллоҳу анҳо «Роббингиз фақат сизнинг истагингизни қондиришга шошадими, дейман-да», деганда Аллоҳ таолонинг Ўз Расулига алоҳида эътибор қаратишини, кенглик қилиб беришини, фазлу марҳамат кўрсатишини айтмоқчи бўлган‑у, аёллигига бориб, рашк ўтида гапни мазкур шаклда ифодалаб юборганлар.
1719/4789 – وَعَنْهَا رَضِيَ اللهُ عَنْهَا قَالَتْ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ r كَانَ يَسْتَأْذِنُ فِي يَوْمِ الْمَرْأَةِ مِنَّا، بَعْدَ أَنْ أُنْزِلَتْ هَذِهِ الْآيَةُ: (تُرْجِي مَنْ تَشَاءُ مِنْهُنَّ وَتُؤْوِي إِلَيْكَ مَنْ تَشَاءُ وَمَنِ ابْتَغَيْتَ مِمَّنْ عَزَلْتَ فَلَا جُنَاحَ عَلَيْك).فَكُنْتُ أَقُولُ لَهُ: إِنْ كَانَ ذَاكَ إِلَيَّ، فَإِنِّي لَا أُرِيدُ يَا رَسُولَ اللهِ أَنْ أُوثِرَ عَلَيْكَ أَحَدًا.
.17194789. Муъоза розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Оиша розияллоҳу анҳо шундай деди: «Ушбу «Улардан хоҳлаганингни нари қўйиб, хоҳлаганингни ёнингга олурсан. Ўзинг четлатганлардан бирортасини истасанг, сенга гуноҳ йўқ» ояти нозил қилинганидан кейин Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам биримизнинг навбат куни борасида биздан изн сўрар эдилар». Мен унга: «Сиз нима дер эдингиз?» дедим. У: «Мен у зотга: «Менга қолса, сизни ўзимдан бошқа ҳеч кимга раво кўрмайман, эй Аллоҳнинг Расули!» дер эдим», деди».
1241/49 – بَاب:
(يَاأَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَدْخُلُوا بُيُوتَ النَّب) [53]
1241.49‑боб.
у зотнинг «Набийнинг уйларига кирманг...» деган сўзи
1720/4795 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا قَالَتْ: خَرَجَتْ سَوْدَةُ بَعْدَ مَا ضُرِبَ الْحِجَابُ لِحَاجَتِهَا، وَكَانَتِ امْرَأَةً جَسِيمَةً، لَا تَخْفَى عَلَى مَنْ يَعْرِفُهَا، فَرَآهَا عُمَرُ بْنُ الْخَطَّابِ، فَقَالَ: يَا سَوْدَةُ، أَمَا وَاللهِ مَا تَخْفَيْنَ عَلَيْنَا، فَانْظُرِي كَيْفَ تَخْرُجِينَ، قَالَتْ: فَانْكَفَأَتْ رَاجِعَةً، وَرَسُولُ اللهِ r فِي بَيْتِي، وَإِنَّهُ لَيَتَعَشَّى وَفِي يَدِهِ عَرْقٌ، فَدَخَلَتْ، فَقَالَتْ: يَا رَسُولَ اللهِ، إِنِّي خَرَجْتُ لِبَعْضِ حَاجَتِي، فَقَالَ لِي عُمَرُ كَذَا وَكَذَا، قَالَتْ: فَأَوْحَى اللهُ إِلَيْهِ، ثُمَّ رُفِعَ عَنْهُ، وَإِنَّ الْعَرْقَ فِي يَدِهِ مَا وَضَعَهُ، فَقَالَ: إِنَّهُ قَدْ أُذِنَ لَكُنَّ أَنْ تَخْرُجْنَ لِحَاجَتِكُنَّ.
.17204795. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Ҳижоб фарз қилинганидан кейин Савда ҳожат юзасидан ташқарига чиқди. У тўладан келган аёл бўлиб, уни кўрган одам таниб олар эди. Умар уни кўриб қолиб: «Ҳой Савда! Аллоҳга қасамки, биз сени барибир таниб турибмиз. Қандай чиқаётганингга қарагин», деди. У дарҳол ортига қайтди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам менинг уйимда кечки овқат еяётган эдилар, қўлларида устихон бор эди. (Савда) кириб келиб, шундай деди: «Эй Аллоҳнинг Расули, ҳожат юзасидан ташқарига чиққан эдим, Умар менга шундай-шундай деди». Шунда Аллоҳ у зотга ваҳий қилди. (Бироздан) сўнг у кўтарилди. Қўлларидаги устихонни ҳали қўймаган эдилар. У зот: «Сизларга ҳожатларингиз учун чиқишга изн берилди», дедилар».
1242/50 – بَاب: قَوْلٍهٍ عَزَّ وَجَلَّ:
(إِنْ تُبْدُوا شَيْئًا أَوْ تُخْفُوهُ) [54]
1242.50‑боб.
у зотнинг «Бордию бирор нарсани ошкор қилсангиз ҳам...» деган сўзи
1721/4796 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا قَالَتِ: اسْتَأْذَنَ عَلَيَّ أَفْلَحُ، أَخُو أَبِي الْقُعَيْسِ، بَعْدَ مَا أُنْزِلَ الْحِجَابُ، فَقُلْتُ: لَا آذَنُ لَهُ حَتَّى أَسْتَأْذِنَ فِيهِ النَّبِيَّ r، فَإِنَّ أَخَاهُ أَبَا الْقُعَيْسِ، لَيْسَ هُوَ أَرْضَعَنِي وَلَكِنْ أَرْضَعَتْنِي امْرَأَةُ أَبِي الْقُعَيْسِ، فَدَخَلَ عَلَيَّ النَّبِيُّ r فَقُلْتُ لَهُ: يَا رَسُولَ اللهِ، إِنَّ أَفْلَحَ أَخَا أَبِي الْقُعَيْسِ اسْتَأْذَنَ عَلَيَّ، فَأَبَيْتُ أَنْ آذَنَ حَتَّى أَسْتَأْذِنَكَ، فَقَالَ النَّبِيّ ُ rوَمَا مَنَعَكِ أَنْ تَأْذَنِينَ، عَمَّكِ؟» قُلْتُ: يَا رَسُولَ اللهِ، إِنَّ الرَّجُلَ لَيْسَ هُوَ أَرْضَعَنِي وَلَكِنْ أَرْضَعَتْنِي امْرَأَةُ أَبِي الْقُعَيْسِ، فَقَالَ: ائْذَنِي لَهُ، فَإِنَّهُ عَمُّكِ تَرِبَتْ يَمِينُكِ.
.17214796. Оиша розияллоҳу анҳо айтади:
«Ҳижоб ояти нозил бўлгандан кейин Абу Қуъайснинг укаси Афлаҳ ҳузуримга (киришга) изн сўради. Мен: «Набий соллаллоҳу алайҳи васалламдан у ҳақда изн сўрамагунимча унга изн бермайман, чунки мени унинг акаси Абу Қуъайс эмас, балки Абу Қуъайснинг аёли эмизган», дедим. Кейин ҳузуримга Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам кирган эдилар, у зотга: «Эй Аллоҳнинг Расули, Абу Қуъайснинг укаси Афлаҳ изн сўраган эди, сиздан сўрамай туриб, унга изн беришга кўнмадим», деб айтдим. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Нима учун ўз амакингга изн бермадинг?» дедилар. «Эй Аллоҳнинг Расули, мени у киши эмас, балки Абу Қуъайснинг аёли эмизган-ку», дедим. Шунда у зот: «Унга изн беравер, чунки у амакинг, барака топкур!»* дедилар».
Урва айтади: «Шунинг учун Оиша: «Насаб туфайли маҳрам қилганларингизни эмикдошлик туфайли ҳам маҳрам қилинглар», дер эди».
Изоҳ: Насаб орқали маҳрам саналган қариндошлар, масалан, ака‑ука, опа‑сингил, амаки‑тоға, амма‑хола каби маҳрамлар эмикдошлик орқали ҳам маҳрам саналади.
* «Барака топкур» деб ўгирилган жумла сўзма-сўз таржима қилинса, «Ўнг қўлинг тупроққа қорилгур», дегани бўлади. Бу жумла баъзан «ўнг қўл» ўрнига «икки қўл» деб ҳам ишлатилади. Аслида қўлнинг тупроққа қорилиши камбағал бўлиб қолишга ишора, лекин истеъмолда унинг асл маъноси йўқ бўлиб кетиб, бирор нарсага ундаш, ажабланиш, инкор қилиш маъноларида ишлатиладиган иборага айланиб қолган. Шунинг учун ўзбек тилида маъно жиҳатидан яқинроқ кўринган ибора берилди.
1243/51 – بَاب: قَوْلِهِ عَزَّ وَجَلَّ:
(إِنَّ اللَّهَ وَمَلَائِكَتَهُ يُصَلُّونَ عَلَى النَّبِي) [56]
1243.51-БОБ.
У ЗОТНИНГ «АЛБАТТА, АЛЛОҲ ВА УНИНГ ФАРИШТАЛАРИ
НАБИЙГА САЛАВОТ АЙТАРЛАР. ЭЙ ИЙМОН КЕЛТИРГАНЛАР!
СИЗ ҲАМ УНГА САЛАВОТ АЙТИНГ ВА МУКАММАЛ
САЛОМ ЙЎЛЛАНГ» ДЕГАН СЎЗИ ҲАҚИДА
1722/4797 - عَنْ كَعْبِ بْنِ عُجْرَةَ t قِيلَ: يَا رَسُولَ اللهِ، أَمَّا السَّلَامُ عَلَيْكَ فَقَدْ عَرَفْنَاهُ، فَكَيْفَ الصَّلَاةُ؟ قَالَ: قُولُوا: اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَعَلَى آلِ مُحَمَّدٍ، كَمَا صَلَّيْتَ عَلَى آلِ إِبْرَاهِيمَ، إِنَّكَ حَمِيدٌ مَجِيدٌ، اللَّهُمَّ بَارِكْ عَلَى مُحَمَّدٍ وَعَلَى آلِ مُحَمَّدٍ، كَمَا بَارَكْتَ عَلَى آلِ إِبْرَاهِيمَ، إِنَّكَ حَمِيدٌ مَجِيدٌ.
.17224797. Каъб ибн Ужра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Эй Аллоҳнинг Расули! Сизга салом беришни-ку, яхши биламиз, аммо салавот айтиш қандай бўлади?» дейилди. У зот шундай дедилар: «Аллоҳумма, солли ъалаа Муҳаммадин ва ъалаа аали Муҳаммадин, камаа соллайта ъалаа аали Иброҳийма, иннака Ҳамиидум-Мажиид. Аллоҳумма, баарик ъалаа Муҳаммадин ва ъалаа аали Муҳаммадин, камаа баарокта ъалаа аали Иброҳийма, иннака Ҳамиидум-Мажиид», денглар».*
* Салавотнинг маъноси: «Аллоҳим! Оли Иброҳимга салавот йўллаганингдек, Муҳаммад ва унинг аҳли‑оиласига ҳам салавот йўллагин. Албатта, Сен мақтовга лойиқсан, улуғворсан. Аллоҳим! Оли Иброҳимга баракот берганингдек, Муҳаммад ва унинг аҳли‑оиласига ҳам баракот бергин. Албатта, Сен мақтовга лойиқсан, улуғворсан».
1723/4798 - عَنْ أَبِي سَعِيدٍ الْخُدْرِيِّ قَالَ: قُلْنَا: يَا رَسُولَ اللهِ، هَذَا التَّسْلِيمُ، فَكَيْفَ نُصَلِّي عَلَيْكَ؟ قَالَ: قُولُوا: اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ عَبْدِكَ وَرَسُولِكَ، كَمَا صَلَّيْتَ عَلَى آلِ إِبْرَاهِيمَ، وَبَارِكْ عَلَى مُحَمَّدٍ وَعَلَى آلِ مُحَمَّدٍ، كَمَا بَارَكْتَ عَلَى إِبْرَاهِيمَ.
.17234798. Абу Саъид Худрий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Эй Аллоҳнинг Расули, бу – салом айтиш. Сизга салавотни қандай айтамиз?» дедик. У зот шундай дедилар: «Аллоҳумма солли ъалаа Муҳаммадин, ъабдика ва Росуулика, камаа соллайта ъалаа Иброҳийм. Ва баарик ъалаа Муҳаммадин ва ъалаа аали Муҳаммадин, камаа баарокта ъалаа Иброҳийм», денглар».
Абу Солиҳ Лайсдан ривоят қилиб: «Ъалаа Муҳаммадин ва ъалаа аали Муҳаммадин, камаа баарокта ъалаа аали Иброҳийма», деб айтган.*
* Салавотнинг таржимаси: «Аллоҳим! Иброҳимга салавот йўллаганингдек, банданг ва Расулинг Муҳаммадга ҳам салавот йўллагин. Иброҳимга баракот берганингдек, Муҳаммад ва Муҳаммаднинг аҳли‑оиласига ҳам баракот бергин».
Абу Солиҳ ривоят қилган матнда «Иброҳимга баракот берганингдек»нинг ўрнига «Оли Иброҳимга баракот берганингдек...» деб айтилган.
1244/52 – بَاب: قَوْلِهِ عَزَّ وَجَلَّ:
1244.52-БОБ.
У ЗОТНИНГ «МУСОГА ОЗОР БЕРГАНЛАР КАБИ БЎЛМАНГЛАР», ДЕГАН СЎЗИ
1724/4799 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ t قَالَ: قَالَ رَسُولُ الله ِ rإِنَّ مُوسَى كَانَ رَجُلًا حَيِيًّا، وَذَلِكَ قَوْلُهُ تَعَالَى: (يَاأَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَكُونُوا كَالَّذِينَ آذَوْا مُوسَى فَبَرَّأَهُ اللَّهُ مِمَّا قَالُوا وَكَانَ عِنْدَ اللَّهِ وَجِيهًا).
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Мусо ҳаёли одам эди. Аллоҳ таолонинг «Эй иймон келтирганлар! Мусога озор берганлар каби бўлманглар. Бас, Аллоҳ уни улар айтган нарсадан оқлади. Ва у Аллоҳнинг наздида обрўли эди», деган сўзи мана шу».
34 - سُورَةُ سَبَإٍ
САБАъ СУРАСИ
1245/53 – بَاب: قَوْلِهِ تَعَالَى:
(إِنْ هُوَ إِلَّا نَذِيرٌ لَكُمْ بَيْنَ يَدَيْ عَذَابٍ شَدِيدٍ) [46]
1245.53‑БОБ.
У ЗОТНИНГ «У СИЗЛАРГА ШИДДАТЛИ АЗОБ ОЛДИДАН
БИР ОГОҲЛАНТИРУВЧИ, ХОЛОС», ДЕГАН СЎЗИ
1725/4801 - عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: صَعِدَ النَّبِيُّ r الصَّفَا ذَاتَ يَوْمٍ، فَقَالَ: يَا صَبَاحَاهْ. فَاجْتَمَعَتْ إِلَيْهِ قُرَيْشٌ، قَالُوا: مَا لَكَ؟ قَالَ: أَرَأَيْتُمْ لَوْ أَخْبَرْتُكُمْ أَنَّ الْعَدُوَّ يُصَبِّحُكُمْ أَوْ يُمَسِّيكُمْ، أَمَا كُنْتُمْ تُصَدِّقُونِي؟» قَالُوا: بَلَى، قَالَ: فَإِنِّي نَذِيرٌ لَكُمْ بَيْنَ يَدَيْ عَذَابٍ شَدِيدٍ. فَقَالَ أَبُو لَهَبٍ: تَبًّا لَكَ، أَلِهَذَا جَمَعْتَنَا؟ فَأَنْزَلَ اللهُ: (تَبَّتْ يَدَا أَبِي لَهَبٍ).
.
39 - سُورَةُ الزُّمَرِ
ЗУМАР СУРАСИ
1246/54 - بَاب: قَوْلِهِ تَعَالَى:
(يَاعِبَادِيَ الَّذِينَ أَسْرَفُوا عَلَى أَنْفُسِهِم) [53]
1246.54‑боб.
у зотнинг «Эй ўз жонларига жавр қилган бандаларим,
Аллоҳнинг раҳматидан ноумид бўлманг! Албатта, Аллоҳ
жамики гуноҳларни мағфират этар. Албатта, Унинг Ўзи мағфиратлидир, раҳмлидир», деган сўзи
1726/4810 - عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا: أَنَّ نَاسًا مِنْ أَهْلِ الشِّرْكِ، كَانُوا قَدْ قَتَلُوا وَأَكْثَرُوا، وَزَنَوْا وَأَكْثَرُوا، فَأَتَوْا مُحَمَّدًا r فَقَالُوا: إِنَّ الَّذِي تَقُولُ وَتَدْعُو إِلَيْهِ لَحَسَنٌ، لَوْ تُخْبِرُنَا أَنَّ لِمَا عَمِلْنَا كَفَّارَةً، فَنَزَلَ: (وَالَّذِينَ لَا يَدْعُونَ مَعَ اللَّهِ إِلَهًا آخَر) [الفرقان: 68]، وَنَزَلَ: (قُلْ يَاعِبَادِيَ الَّذِينَ أَسْرَفُوا عَلَى أَنْفُسِهِمْ لَا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللَّه).
.17264810. Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Ширк аҳлидан бир қанча одамлар кўплаб одам ўлдирган, кўплаб зино қилган эдилар. Улар Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васалламга келиб: «Сен айтаётган ва даъват қилаётган нарса, албатта гўзал. Қилганларимиз учун бизга каффорат бор, деб айтганингда эди...» дейишди. Шунда «Улар Аллоҳ билан бирга бирор илоҳга илтижо қилмаслар. Аллоҳ (ўлдиришни) ҳаром қилган жонни ноҳақ ўлдирмаслар. Зино қилмаслар...» ҳамда «(Менинг ушбу сўзимни) айт: «Эй ўз жонларига жавр қилган бандаларим, Аллоҳнинг раҳматидан ноумид бўлманг!» нозил бўлди».
1247/55 – بَاب: قَوْلِهِ تَعَالَى: (وَمَا قَدَرُوا اللَّهَ حَقَّ قَدْرِهِ) [67]
1247.55‑БОБ.
У ЗОТНИНГ «УЛАР АЛЛОҲНИ ҲАҚИҚИЙ ҚАДРИГА
МУНОСИБ ҚАДРЛАМАДИЛАР», ДЕГАН СЎЗИ ҲАҚИДА
1727/4811 - عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ مَسْعُودٍ t قَالَ: جَاءَ حَبْرٌ مِنَ الْأَحْبَارِ إِلَى رَسُولِ اللهِ r فَقَالَ: يَا مُحَمَّدُ، إِنَّا نَجِدُ: أَنَّ اللهَ يَجْعَلُ السَّمَوَاتِ عَلَى إِصْبَعٍ، وَالْأَرَضِينَ عَلَى إِصْبَعٍ، وَالشَّجَرَ عَلَى إِصْبَعٍ، وَالْمَاءَ وَالثَّرَى عَلَى إِصْبَعٍ، وَسَائِرَ الْخَلَائِقِ عَلَى إِصْبَعٍ، فَيَقُولُ أَنَا الْمَلِكُ، فَضَحِكَ النَّبِيُّ r حَتَّى بَدَتْ نَوَاجِذُهُ تَصْدِيقًا لِقَوْلِ الْحَبْرِ. ثُمَّ قَرَأَ رَسُولُ اللهِ r (وَمَا قَدَرُوا اللَّهَ حَقَّ قَدْرِهِ).
.17274811. Абдуллоҳ розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Аҳборлардан* бири Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларирга келиб: «Эй Муҳаммад, биз (китобларимизда) кўрдикки, Аллоҳ осмонларни бир бармоқ узра, ерларни бир бармоқ узра, дов‑дарахтларни бир бармоқ узра, сув ва тупроқни бир бармоқ узра, қолган махлуқотларни яна бир бармоқ узра қилар ва: «Подшоҳ Менман» дер экан», деди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам аҳборнинг гапини тасдиқлаб, кулдилар, ҳатто озиқ тишлари ҳам кўриниб кетди. Сўнг Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам «Улар Аллоҳни ҳақиқий қадрига муносиб қадрламадилар. Ҳолбуки, қиёмат куни жамики ер Унинг қабзаси(да)дир, осмонлар эса Унинг ўнг қўлида қатлангандир. У Зот улар ширк келтираётган нарсалардан пок ва юксакдир» ни ўқидилар».
* «Аҳбор» (бирлиги «ҳабр») – яҳудий олими.
Изоҳ: Бу ҳадиси шарифдаги маънолар ақийда мавзусига оид бўлиб, муташобиҳ мазмундаги ҳадислардан саналади. Уни атрофлича тушуниш анча кенг ва чуқур билим талаб қилади. Хулоса қилиб айтганда, келтирилган саҳиҳ хабарга қандай бўлса, шундайлигича иймон келтириш ва тугал маъносини Аллоҳнинг Ўзига ҳавола қилиш мақсадга мувофиқдир. «Аллоҳнинг қабзаси», «юзи», «қўли», «ўнг қўли» ва шу каби васфлар Аллоҳ таолонинг Ўзига хос сифатлари бўлиб, махлуқотдаги сифатлардан мутлақо бошқа бўлади. Бу ғайбий оламдаги маълум бир сифат ва ҳолатни бизнинг зеҳнимизга яқинлаштириш учун қўлланган бир ифода, холос. Фақат сўзларда, ибораларда ўхшашлик бор, аммо ҳақиқати бутунлай бошқадир. Аҳли сунна вал жамоа эътиқодига кўра, бу сифатларга уларнинг қандайлигини тасаввур қилмаган, суриштирмаган ҳолда иймон келтириш вожибдир. Бу бобда Аллоҳ таолонинг «У Зотга ўхшаш ҳеч нарса йўқдир», (Шуро сураси, 11‑оят) деган сўзи асос қоида бўлади. Бу борадаги муташобиҳ, яъни ўхшаш маъноларга эга оят‑ҳадисларни зоҳирий маънода, яъни жисм деб тушунилмаслигини барча Ислом уламолари қадимдан бир овоздан таъкидлаб келганлар. Фақат салаф уламолар «Нассда нима келган бўлса, ҳеч қандай таъвилсиз, ўзгартиришсиз, бор гапга иймон келтириб, кўзланган ҳақиқий маънони Аллоҳ таолонинг Ўзига ҳавола қиламиз», дейиш билан чекланган бўлса, халаф уламолар вазият тақозосига кўра, уларни мажозий маънода тушунтирганлар. Мисол учун, мазкур оятдаги «Унинг қабзасидир» ва «Ўнг қўлида қатланган» деган иборалар бутун борлиқ тўлиғича Аллоҳнинг тасарруфида эканини, У Зот уни худди қўлда чангаллаб турилган лойдек, хоҳлаган ҳолатига осонликча солишини билдиради, дейишган. Ҳар икки ёндашув ҳам жоиз бўлса‑да, салафларнинг йўли эҳтиёт жиҳатидан устун ва аслдир, халафнинг услуби эса омманинг тушунишига осонроқдир.
Аҳбор, яъни яҳудий олими айтганидек, борлиқни алоҳида бармоқларда тутиб туриш, деган гап оят‑ҳадисларнинг матнида келмаган бўлса‑да, Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳунинг «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам аҳборнинг гапини тасдиқлаб, кулдилар», деган сўзи кўплаб мунозараларга сабаб бўлган. У зот алайҳиссалом бу ерда яҳудий олимнинг сўзини тўлиқ тасдиқлаганларми ёки унинг гапидаги Аллоҳ таолонинг азаматига, қудратига, барча нарсани қабзасида тутиб туришига ишора қилган маънони тасдиқлаганларми? Бир қатор муҳаққиқлар, жумладан, Анвар Шоҳ Кашмирий раҳматуллоҳи алайҳнинг фикрига кўра, иккинчи ёндашув тўғрироқ. Зеро, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ўқиган оят «Улар Аллоҳни ҳақиқий қадрига муносиб қадрламадилар», деб бошланмоқда. Бу эса мазкур яҳудийнинг таъбири дуруст эмаслигига ишора қилади. Оятнинг давомидаги «Ҳолбуки, қиёмат куни жамики ер Унинг қабзаси(да)дир, осмонлар эса Унинг ўнг қўлида қатлангандир», деган ибора эса у айтган гапни умумий маънода ифодалайди, яъни борлиқ У Зотнинг қўлида, тасарруфида эканини англатади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг кулишлари шодлик, мамнуният юзасидан бўлган, чунки бунда у зотга нозил қилинган ваҳийдаги маънолар олдинги самовий китобларда ҳам борлиги тасдиқланган. Шунингдек, бу у зотнинг олдинги пайғамбарларнинг давомчиси эканларини, у зотга индирилган Китоб ўша самовий китобларнинг манбасидан эканини кўрсатар эди. Зотан, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам олдинги самовий китобларни умуман ўқимаганлари барчага маълум эди.
1248/56 – بَاب: قَوْلِهِ عَزَّ وَجَلَّ:
(وَالْأَرْضُ جَمِيعًا قَبْضَتُهُ يَوْمَ الْقِيَامَة)
1248.56‑боб.
у зотнинг «Ҳолбуки, қиёмат куни жамики ер Унинг қабзасидир, осмонлар эса Унинг ўнг қўлида қатлангандир», Деган сўзи ҳақида
1728/4812 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللهِ r يَقُولُ: يَقْبِضُ اللهُ الْأَرْضَ، وَيَطْوِي السَّمَوَاتِ بِيَمِينِهِ، ثُمَّ يَقُولُ: أَنَا الْمَلِكُ، أَيْنَ مُلُوكُ الأَرْضِ؟
.17284812. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу айтади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «Аллоҳ ерни қабзалаб, осмонларни ўнг қўли билан қатлайди‑да, сўнг: «Подшоҳ Менман! Ернинг подшоҳлари қани?» дейди», деяётганларини эшитганман».
1249/57 – بَاب:
(فَصَعِقَ مَنْ فِي السَّمَاوَاتِ وَمَنْ فِي الْأَرْض) [68]
1249.57-БОБ.
«ВА СУРГА ПУФЛАНДИ. ОСМОНЛАРУ ЕРДА КИМ БЎЛСА,
БЕҲУШ ЙИҚИЛДИ. АЛЛОҲ ХОҲЛАГАНЛАРГИНА МУСТАСНО.
СЎНГРА УНГА ИККИ БОР ПУФЛАНДИ. ҚАРАБСИЗКИ,
УЛАР ТИК ТУРГАНЧА ҚАРАБ ҚОЛУРЛАР»
1729/4814 - عَنْ أَبِب هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ، أنَّ النَّبِيِّ r قَالَ: بَيْنَ النَّفْخَتَيْنِ أَرْبَعُونَ. قَالُوا: يَا أَبَا هُرَيْرَةَ، أَرْبَعُونَ يَوْمًا؟ قَالَ: أَبَيْتُ، قَالَ: أَرْبَعُونَ سَنَةً؟ قَالَ: أَبَيْتُ. قَالَ: أَرْبَعُونَ شَهْرًا؟ قَالَ: أَبَيْتُ. وَيَبْلَى كُلُّ شَيْءٍ مِنَ الْإِنْسَانِ إِلَّا عَجْبَ ذَنَبِهِ، فِيهِ يُرَكَّبُ الْخَلْقُ.
.17294814. Абу Солиҳ айтади:
«Абу Ҳурайранинг «Набий соллаллоҳу алайҳи васалламдан ривоят қилиб: «Икки пуфлашнинг ораси қирқдир», деганини эшитдим. «Эй Абу Ҳурайра, қирқ кунми?» дейишди. «Билмадим», деди. «Қирқ ойми?» дейишди. «Билмадим», деди. «Қирқ йилми?» дейишди. «Билмадим. Инсоннинг ажбуз-занабидан бошқа ҳар бир нарсаси чирийди. Хилқат ўшандан таркиб олади», деди».
Изоҳ: «Ажбуз-занаб» – умуртқанинг энг сўнгги поғонасида, думғазада жойлашган, седанадек келадиган уруғ. У инсоннинг уруғи ҳисобланади.
42 – سورة الشورى
ҲАа МИиМ. ЪАййН Сиин ҚООФ
Изоҳ: Бу суранинг номи мусҳафларда Шуро деб берилади.
1250/58 – بَاب: قَوْلِهِ عَزَّ وَجَلَّ:
(إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْب) [23]
1250.58‑Боб.
у зотнинг «фақат қариндошлик меҳринигина», деган сўзи ҳақида
1730/4818 - عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: إِنَّ النَّبِيَّ r لَمْ يَكُنْ بَطْنٌ مِنْ قُرَيْشٍ إِلَّا كَانَ لَهُ فِيهِمْ قَرَابَةٌ، فَقَالَ: إِلَّا أَنْ تَصِلُوا مَا بَيْنِي وَبَيْنَكُمْ مِنَ الْقَرَابَةِ.
.17304818. Товус айтади:
«Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан Аллоҳнинг «Фақат қариндошлик меҳринигина (сўрайман)» деган сўзи ҳақида сўралди. Саъид ибн Жубайр: «Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васаллам аҳли‑оилаларининг қариндошлари‑да», деди. Шунда Ибн Аббос: «Шошилдинг. Қурайшда бирор уруғ йўқки, Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг уларга қариндошликлари бўлмаса. У зот: «Ҳеч бўлмаса ўртамиздаги қариндошликни боғланглар», деганлар», деди».
Изоҳ: Буюк тобеъин Саъид ибн Жубайр «Мазкур оятда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг қариндошларига меҳр-мурувватли бўлиш назарда тутилган», деб тафсир қилган экан. Шунда у кишининг устози Абдуллоҳ ибн Аббос розияллоҳу анҳумо буни рад қилиб: «Бу ерда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ўзларининг даъватларига тўсқинлик қилаётган қариндошларидан ҳеч бўлмаса қариндошликни узмасликни, душманлик қилмай туришни сўрашга буюрилганлар», деган экан. Ибн Аббос розияллоҳу анҳумо «Ҳеч бўлмаса ўртамиздаги қариндошликни боғланглар», деганда «фақат қариндошлик меҳринигина (сўрайман)» деган жумлани тафсир қилган.
44 - سُورَةُ الدُّخَانِ
«ҲА МИиМ». ДУХОН СУРАСИ
1251/59 – بَاب: قَوْلِهِ تَعَالَى:
(رَبَّنَا اكْشِفْ عَنَّا الْعَذَابَ إِنَّا مُؤْمِنُون) [12]
1251.59‑БОБ.
у зотнинг «РОББИМИЗ! БИЗДАН АЗОБНИ арит!
АЛБАТТА, БИЗ ИЙМОН КЕЛТИРУВЧИМИЗ», деган сўзи ҳақида
1731/4774 - فِيهِ حَدِيثٌ لابْنِ مَسْعُودٍ الـمُتَقَدّمُ فِي سُورَةِ الرُّومِ.
1731أ/4822 – وزَادَ فِي هَذِهِ الرِّوَايَةِ: قَالُوا: (رَبَّنَا اكْشِفْ عَنَّا الْعَذَابَ إِنَّا مُؤْمِنُون)، فَقِيلَ لَهُ: إِنْ كَشَفْنَا عَنْهُمْ عَادُوا، فَدَعَا رَبَّهُ فَكَشَفَ عَنْهُمْ فَعَادُوا، فَانْتَقَمَ اللهُ مِنْهُمْ يَوْمَ بَدْرٍ.
.17314822. Масруқдан ривоят қилинади:
«Абдуллоҳнинг ҳузурига кирдим. У киши деди: «Билмаган нарсанг ҳақида «Аллоҳ билувчи» дейишинг илмдандир. Аллоҳ ўз Набийси соллаллоҳу алайҳи васалламга: «Унинг учун сиздан ҳеч ажр-ҳақ сўрамасман. Мен сохтакорлардан ҳам эмасман», деб айт», деган. Қурайш Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга ғолиб келиб, у зотга бўйсунмагач, у зот: «Аллоҳим! Юсуфнинг етти юти каби ютлар билан уларга қарши менга кўмак бер», дедилар. Шунда уларни ют тутди, ўшанда улар қийинчиликдан ўлакса ва суякларни ҳам ейишди. Ҳатто очликдан бировлари ўзи билан осмон орасида тутунсимон нарса кўрадиган бўлиб қолди. «Роббимиз! Биздан азобни аритгин! Албатта, биз иймон келтирувчидирмиз», дейишди. У зотга: «Агар улардан азобни аритсак, яна (ўз ҳолларига) қайтишади», дейилди. Шунда ҳам у зот Роббларига дуо қилдилар. У Зот (азобни) улардан аритди ва улар эса (ўз ҳолларига) қайтишди. Натижада Аллоҳ улардан Бадр куни интиқом олди. Мана шу У Зот таолонинг «Осмон аниқ тутунни келтирадиган кун...»дан У Зот жалла зикруҳунинг «Албатта, Биз интиқом олувчимиз», деган сўзигачадир».
45 – سُورَةُ الْجَاثِيَةِ
«ҲА МИиМ». ЖОСИЯ СУРАСИ
1252/60 – بَاب: قَوْلِهِ تَعَالَى: (وَمَا يُهْلِكُنَا إِلَّا الدَّهْرُ) [24]
1252.60‑БОБ.
«БИЗНИ ФАҚАТ ЗАМОН ҲАЛОК ҚИЛАДИ...»
1732/4826 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ t قَالَ: قَالَ رَسُولُ الله ِ rقَالَ اللهُ عَزَّ وَجَلَّ: يُؤْذِينِي ابْنُ آدَمَ، يَسُبُّ الدَّهْرَ وَأَنَا الدَّهْرُ، بِيَدِي الْأَمْرُ، أُقَلِّبُ اللَّيْلَ وَالنَّهَارَ.
.17324826. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Аллоҳ азза ва жалла: «Одам боласи Менга озор беради: замонни сўкади. Ҳолбуки, замон Менман. Иш Менинг қўлимда. Кеча ва кундузни айлантириб тураман», деди».
46 - سُورَةُ الْأَحْقَافِ
«ҲА МИИМ». АҲҚОФ СУРАСИ
1253/61 – بَاب: قَوْلِهِ تَعَالَى:
(فَلَمَّا رَأَوْهُ عَارِضًا مُسْتَقْبِلَ أَوْدِيَتِهِم) [24]
1253.61-БОБ.
у зотнинг «У(азоб)нинг ўз водийлари томон булут бўлиб келаётганини кўрганларида «БУ БИЗГА ЁМҒИР ЁҒДИРадиган
булут», ДЕЙИШДИ. ЙЎҚ! БУ ЎЗИНГИЗ шоширган нарса, АЛАМЛИ АЗОБИ БОР шамолДИР», деган сўзи ҳақида
1733/4828 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا، زَوْجِ النَّبِيِّ r قَالَتْ: مَا رَأَيْتُ رَسُولَ اللهِ r ضَاحِكًا حَتَّى أَرَى مِنْهُ لَهَوَاتِهِ، إِنّـَمَا كَانَ يَتَبَسَّمُ.
.17334828, 4829. Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг жуфти ҳалоллари Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Мен Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг кичик тиллари кўринадиган қилиб кулганларини кўрмаганман. У зот табассум қилар эдилар, холос.
У зот булут ёки шамолни кўрсалар, юзларидан билинар эди. «Эй Аллоҳнинг Расули, одамлар булутни кўрса, ёмғир ёғишидан умид қилиб, хурсанд бўлишади. Қачон кўрсам, уни кўрганингизда ёқтирмаганингиз юзингиздан билинади», дедим. Шунда у зот: «Эй Оиша, унда азоб бор бўлса, ким менга омонлик беради? Бир қавм шамол билан азобланган. Ўша қавм азобни кўриб туриб, «Бу бизга ёмғир ёғдирадиган булутдир», деган», дедилар».
47 - سُورَةُ مُحَمَّد ٍ r
МУҲАММАД СОЛЛАЛЛОҲУ АЛАЙҲИ ВАСАЛЛАМ СУРАси
1254/62 – بَاب: قَوْلِهِ تَعَالَى: (وَتُقَطِّعُوا أَرْحَامَكُمْ) [22]
1254.62‑БОБ.
«... қариндошлик ришталарингизни УЗАрСИЗ?!»
1734/4830 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَة َt، عَنِ النَّبِيِّ r قَالَ: خَلَقَ اللهُ الْخَلْقَ، فَلَمَّا فَرَغَ مِنْهُ قَامَتِ الرَّحِمُ، فَأَخَذَتْ بِحَقْوِ الرَّحْمَنِ، فَقَالَ لَه: مَهْ، قَالَتْ: هَذَا مَقَامُ الْعَائِذِ بِكَ مِنَ الْقَطِيعَةِ، قَالَ: أَلَا تَرْضَيْنَ أَنْ أَصِلَ مَنْ وَصَلَكِ، وَأَقْطَعَ مَنْ قَطَعَكِ؟ قَالَتْ: بَلَى يَا رَبِّ، قَالَ: فَذَاكِ. قَالَ أَبُو هُرَيْرَةَ: اقْرَءُوا إِنْ شِئْتُمْ: (فَهَلْ عَسَيْتُمْ إِنْ تَوَلَّيْتُمْ أَنْ تُفْسِدُوا فِي الْأَرْضِ وَتُقَطِّعُوا أَرْحَامَكُمْ).
.17344830. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Аллоҳ махлуқотларни яратди. Бундан фориғ бўлгач, «қариндошлик» туриб, Раҳмоннинг белидан тутди. У Зот: «Нима гап?» деди. «Бу – қариндошлик узилишидан Сенинг паноҳингга қочганнинг туришидир», деди. У Зот: «Сени боғлаганни боғлаб, узганни узишимга рози бўлмайсанми?» деди. «Шундай, Роббим!» деди. У Зот: «Шундай бўла қолсин», деди».
Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу: «Хоҳласангиз, «Эҳтимол, юз ўгирсангиз, ер юзида фасод қилиб, қариндошлик ришталарингизни узарсиз?!»ни ўқинглар», дейди.
Изоҳ: Ушбу ҳадисдаги «қариндошлик туриб» деган жумлани уламолар асосан икки хил изоҳлаганлар. Биринчисига кўра, Аллоҳ таоло мавҳум тушунчаларга маълум жисмларни ато қилиши мумкин. Масалан, вафот этган инсоннинг яхши амаллари унга чиройли инсон шаклида, ёмон амаллари эса хунук одам суратида намоён бўлиши ривоятларда келган. Шунингдек, «қариндошлик»ка ҳам Аллоҳ таоло вужуд ато этиб, у худди бошқа ҳиссий жисмлардек намоён бўлган бўлиши мумкин. Иккинчи фикрга кўра, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бу гап билан ҳиссий бўлмаган тушунчани ҳиссий мисолда тушунтириб бермоқчи бўлганлар. Бу худди «яхшилик ўлди», «ёмонлик жонланди», «фитна болалади» каби адабиётда учрайдиган истиораларга ўхшайди. Бу билан «қариндошлик»нинг мақоми нақадар юксаклиги, унинг Аллоҳ таолонинг наздидаги қадри, аҳамиятини тасаввурга яқинроқ ифодаламоқчи бўлганлар.
«Раҳмоннинг белидан тутди» деган иборани ҳам уламолар икки хил изоҳлашган.
Хулоса қилиб айтганда, Қуръони Карим ва ҳадиси шарифларда келган «Юз», «Қўл» «Қадам», «Бел» каби сифатлар Аллоҳ таолонинг кайфиятдан холи сифатларидир. Аҳли Сунна вал жамоа эътиқоди бўйича, бундай сўзлар Аллоҳ таолога нисбатан ишлатилган пайтда улардаги одатий маъно тушунилмайди. Масалан, «Қадам» (оёқ) деганда гўшту суякдан, пай ва томирлардан иборат, маълум шакл ва ҳажмдаги аъзо тушунилмайди. Аллоҳ жисм ва аъзодан покдир! Аллоҳ таоло зотида ҳам, сифатларида ҳам махлуқлардан бирортасига ўхшамайди, махлуқлардан бирортаси ҳам Аллоҳ таолога ўхшамайди. Бундай калималардан махлуқлардагига ўхшаш сифатлар тушунилиши жоиз эмас. Бинобарин, улардан ирода қилинган маънони Аллоҳ таолонинг Ўзига ҳавола қилган ҳолда мазкур сифатларнинг Аллоҳ таолода борлигига иймон келтирамиз.
Қуръони Карим араб тилида нозил бўлган, араблар истеъмолидан келиб чиқиб сўз юритган. Арабларда мазкур калималар истиора ва мажозий маъноларда ишлатилиши кенг тарқалган. Масалан, «Юз» сўзи зот, борлиқ, «Қўл» сўзи қудрат ва саховат, «Қадам» сўзи босим, ғолиблик маъноларида ишлатилган. Кўп уламолар мазкур калималарни ана шундай маъноларда ҳам тушунганлар. Жумладан, муаллиф имом Бухорий раҳматуллоҳи алайҳ ҳам «У Зотнинг Юзидан бошқа ҳар бир нарса ҳалок бўлувчидир» (Қасас сураси, 88-оят) оятидаги «Юз»ни икки хил тафсир қилган. Биринчисига кўра, Аллоҳнинг мулки, яъни эгадорлиги, подшоҳлиги бўлса, иккинчиси Аллоҳнинг розилигини тилаб қилинган амаллар.
50 - سُورَةُ ق
ҚОФ СУРАСИ
1255/63 – بَاب: قَوْلِهِ تَعَالَى: (وَتَقُولُ هَلْ مِنْ مَزِيدٍ) [30]
1255.63‑БОБ.
у зотнинг «ЯНА ҚЎШИМЧА БОРМИ?» ДЕйди», деган сўзи ҳақида
1735/4848 - عَنْ أَنَس ٍ t عَنِ النَّبِيِّ r قَالَ: يُلْقَى فِي النَّارِ وَتَقُولُ: هَلْ مِنْ مَزِيدٍ؟ حَتَّى يَضَعَ قَدَمَهُ، فَتَقُولُ: قَطِ قَطِ.
.17354848. Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Дўзахга улоқтирилади. У: «Яна борми?» дейди. Ниҳоят, У Зот Қадамини* қўяди. Шунда у: «Бўлди, бўлди», дейди».
* 4830‑ҳадиснинг изоҳига қаранг.
1736/4850 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ t قَالَ: قَالَ النَّبِيّ ُ rتَحَاجَّتِ الْجَنَّةُ وَالنَّارُ، فَقَالَتِ النَّارُ: أُوثِرْتُ بِالْمُتَكَبِّرِينَ وَالْمُتَجَبِّرِينَ، وَقَالَتِ الْجَنَّةُ: مَا لِي لَا يَدْخُلُنِي إِلَّا ضُعَفَاءُ النَّاسِ وَسَقَطُهُمْ! قَالَ اللهُ تَبَارَكَ وَتَعَالَى لِلْجَنَّةِ: أَنْتِ رَحْمَتِي أَرْحَمُ بِكِ مَنْ أَشَاءُ مِنْ عِبَادِي، وَقَالَ لِلنَّارِ: إِنَّمَا أَنْتِ عَذَابٌ أُعَذِّبُ بِكِ مَنْ أَشَاءُ مِنْ عِبَادِي. وَلِكُلِّ وَاحِدَةٍ مِنْهُمَا مِلْؤُهَا، فَأَمَّا النَّارُ فَلَا تَمْتَلِئُ حَتَّى يَضَعَ رِجْلَهُ فَتَقُولُ: قَطٍ قَطٍ قَطٍ، فَهُنَالِكَ تَمْتَلِئُ وَيُزْوَى بَعْضُهَا إِلَى بَعْضٍ، وَلَا يَظْلِمُ اللهُ عَزَّ وَجَلَّ مِنْ خَلْقِهِ أَحَدًا، وَأَمَّا الْجَنَّةُ فَإِنَّ اللهَ عَزَّ وَجَلَّ يُنْشِئُ لَهَا خَلْقًا.
.17364850. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Жаннат ва дўзах тортишиб қолди. Дўзах: «Мутакаббир ва димоғдорлар учун хосландим», деди. Жаннат: «Нима бўлдики, менга одамларнинг заифлари ва беқадрларигина кирмоқда?» деди. Аллоҳ таборака ва таоло жаннатга: «Сен раҳматимсан. Сен ила бандаларимдан хоҳлаганимга раҳм қиламан», деди. Дўзахга: «Сен азобимсан. Сен ила бандаларимдан хоҳлаганимни азоблайман», деди. Улардан ҳар бирига тўлиш бор. Дўзах У Зот унга Оёғини қўймагунча тўлмайди, шунда у: «Бўлди, бўлди, бўлди», дейди. Ана ўшанда у тўлади ва бир-бирига киришиб кетади. Аллоҳ азза ва жалла махлуқотларидан ҳеч бирига зулм қилмайди. Жаннатга келсак, Аллоҳ азза ва жалла унинг учун бир халқ пайдо қилади».
Изоҳ: Дўзахда ҳам, жаннатда ҳам жой ортиб қолар экан. Шунда Аллоҳ таоло ҳадисда тавсиф қилинган суратда уни тўлдирар экан. Аммо жаннатни тўлдириш учун янги бир мавжудотларни яратар экан.
52 – سُورَةُ الطُّور
«ВАТ-ТУР» СУРАСИ
1256/64 – بَاب: قَوْلِهِ تَعَالَى: (وَالطُّورِ (1) وَكِتَابٍ مَسْطُورٍ)
1-БОБ.
1737/4854 - بْنِ جُبَيْرِ بْنِ مُطْعِمٍ t قَالَ: سَمِعْتُ النَّبِيَّ r يَقْرَأُ فِي الْمَغْرِبِ بِالطُّورِ، فَلَمَّا بَلَغَ هَذِهِ الْآيَةَ: (مِنْ غَيْرِ شَيْءٍ أَمْ هُمُ الْخَالِقُونَ (35) أَمْ خَلَقُوا السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ بَلْ لَا يُوقِنُونَ (36) أَمْ عِنْدَهُمْ خَزَائِنُ رَبِّكَ أَمْ هُمُ الْمُصَيْطِرُونَ) كَادَ قَلْبِي أَنْ يَطِيرَ.
.17374854. Бизга Ҳумайдий сўзлаб берди: «Бизга Суфён сўзлаб берди: «Менга Зуҳрийдан ривоят қилиб, сўзлаб беришди: «Муҳаммад ибн Жубайр ибн Мутъим отаси розияллоҳу анҳудан ривоят қилади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг шомда «Тур»ни қироат қилаётганларини эшитдим. «Ёки улар ҳеч нарсадан ҳеч нарса йўқ, ўзлари яралганларми?! Ёки улар яратувчиларми? Ёки улар осмонлару ерни яратганмилар?! Йўқ, улар аниқ ишонмаслар. Ёки уларнинг ҳузурида Роббингнинг хазиналари борми?! Ёки улар бошқарувчиларми?» га етганларида юрагим учиб кетай деди».
Суфён айтади: «Аммо мен Зуҳрийнинг Муҳаммад ибн Жубайр ибн Мутъимдан, у отасидан ривоят қилиб, «Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг шомда Турни қироат қилаётганларини эшитдим», деб айтиб бераётганини эшитганман. Бироқ (шогирдлари) менга айтиб беришган нарсани унинг ўзи қўшимча қилганини эшитмаганман».
Изоҳ: Суфён ибн Уяйна раҳматуллоҳи алайҳ ушбу ҳадиснинг биринчи гапини бевосита Ибн Шиҳоб Зуҳрийнинг ўзидан эшитган экан. Бироқ Жубайр ибн Мутъим розияллоҳу анҳунинг у зот қайси оятларни ўқиганлари ҳақидаги хабарини Зуҳрийнинг шогирдларидан эшитган экан.
53 – سُورَةُ النَّجْم
«ВАН-НАЖМ» СУРАСИ
Мужоҳид айтади: «Зу мирротин» – қувват эгаси».
«Икки камончалик» – керишнинг ёйдан узоқлигича.
«Диизаа» – қинғир.
«Ва акдаа» – беришни тўхтатди.
«Шиъронинг Робби» – у Мирзамул‑Жавзодир.
«Тўкис бажарган киши» – ўзига фарз қилинган нарсаларни тўкис бажарди.
«Азифатил‑аазифату» – Соъат яқинлашди.
«Саамидууна» – қаҳрланиб, ўқраймоқ. Икрима айтади: «У ҳимярийчада куйлашади, дегани».
Иброҳим айтади: «А фатумааруунаҳуу» – у билан тортишасизларми?» Ким буни «А фатамруунаҳуу» деб ўқиса, «Уни инкор қиласизларми?» дегани бўлади.
«Нигоҳ оғмади» – Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васалламнинг нигоҳлари, «ҳаддан ошмади» – кўрган нарсаларидан нари ўтмади.
«Фатаамаров» – ёлғонга чиқардилар.
Ҳасан айтади: «Изаа ҳаваа» – ғойиб бўлганда». Ибн Аббос розияллоҳу анҳумо айтади: «Ағнаа ва ақнаа» – берди ва рози қилди».
1257/65 – بَاب: قَوْلِهِ تَعَالَى: (أَفَرَأَيْتُمُ اللَّاتَ وَالْعُزَّى) [19]
1257.65‑БОБ.
«ЛОТ ВА УЗЗОНИ ЎЙЛАБ КЎРДИНГИЗМИ?»
1738/4860 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ t قَالَ: رَسُولُ الله ِ rمَنْ حَلَفَ فَقَالَ فِي حَلِفِهِ: وَاللَّاتِ وَالْعُزَّى، فَلْيَقُلْ: لَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ، وَمَنْ قَالَ لِصَاحِبِهِ: تَعَالَ أُقَامِرْكَ، فَلْيَتَصَدَّقْ.
.17384860. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Ким онт ичса-ю, онтида «Лотга қасам», «Уззога қасам», деса, дарҳол «Лаа илааҳа иллаллооҳ», деб олсин. Ким шеригига «Кел, сен билан қимор ўйнайман», деса, дарҳол садақа қилиб юборсин».
54 – سُورَةُ القمرِ
54
1258/66 – بَاب: قَوْلِهِ تَعَالَى: (بَلِ السَّاعَةُ مَوْعِدُهُمْ وَالسَّاعَةُ أَدْهَى وَأَمَر) [46]
6‑боб.
у зотнинг «йўқ! УЛАРГА ВАЪДА ҚИЛИНГАН ВАҚТ – СОъАТДИР,
СОъАТ эса офатлиРОҚ ВА АЧЧИҚРОҚДИР», ДЕГАН сўзи ҳақида
1739/4876 – عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ الله عَنْهَا، قَالَتْ: لَقَدْ أُنْزِلَ عَلَى مُحَمَّدٍ r بِمَكَّةَ، وَإِنِّي لَجَارِيَةٌ أَلْعَبُ: (بَلِ السَّاعَةُ مَوْعِدُهُمْ وَالسَّاعَةُ أَدْهَى وَأَمَر).
.17394876. Юсуф ибн Моҳак шундай хабар қилади:
«Мўминларнинг онаси Оиша розияллоҳу анҳонинг ҳузурида эдим. У: «Йўқ! Уларга ваъда қилинган вақт – Соъатдир. Соъат эса офатлироқ ва аччиқроқдир» (ояти) Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васалламга Маккада нозил қилинган, ўшанда мен ёш қизча эдим, ўйнаб юрардим», деди».
55 - سُورَةُ الرَّحْمَنِ
РАҲМОН СУРАСИ
1259/67 – بَاب: قَوْلِهِ تَعَالَى: (وَمِنْ دُونِهِمَا جَنَّتَان) [62]
.672591‑боб.
у зотнинг «У ИККОВИДАН ПАСТРОҚДА ЯНА
ИККИ ЖАННАТ БОР», ДЕГАН сўзи ҳақида
1740/4878 - عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ قَيْسٍ رَضِيَ الله عَنْهُ، أَنَّ رَسُولَ اللهِ r قَالَ: جَنَّتَانِ مِنْ فِضَّةٍ، آنِيَتُهُمَا وَمَا فِيهِمَا، وَجَنَّتَانِ مِنْ ذَهَبٍ، آنِيَتُهُمَا وَمَا فِيهِمَا، وَمَا بَيْنَ الْقَوْمِ وَبَيْنَ أَنْ يَنْظُرُوا إِلَى رَبِّهِمْ إِلَّا رِدَاءُ الْكِبْرِ عَلَى وَجْهِهِ فِي جَنَّةِ عَدْنٍ.
.17404878. Абу Бакр ибн Абдуллоҳ ибн Қайс отасидан ривоят қилади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Икки жаннат кумушдандир. Идишлари ҳам, ичидаги нарсалари ҳам. Икки жаннат тилладандир. Идишлари ҳам, ичидаги нарсалари ҳам. Адн жаннатида одамлар билан уларнинг ўз Роббларига назар солишлари орасида У Зотнинг Юзидаги кибриёлик ридосидан бошқа нарса бўлмайди».
1260/68 – بَاب: قَوْلِهِ تَعَالَى: (حُورٌ مَقْصُورَاتٌ فِي الْخِيَام) [72]
1260.68‑БОБ.
«ЧОДИРЛАРда қамалган ҲУРЛАР БОР»
1741/4879 - عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ قَيْسٍ رَضِيَ الله عَنْهُ، أَنَّ رَسُولَ اللهِ r قَالَ: إِنَّ فِي الْجَنَّةِ خَيْمَةً مِنْ لُؤْلُؤَةٍ مُجَوَّفَةٍ، عَرْضُهَا سِتُّونَ مِيلًا، فِي كُلِّ زَاوِيَةٍ مِنْهَا أَهْلٌ، مَا يَرَوْنَ الْآخَرِينَ، يَطُوفُ عَلَيْهِمُ الْمُؤْمِنُونَ وقَدْ تَقَدَّمَ بَاقِي الـحَدِيثِ آنِفًا.
.17414879, 4880. Абу Бакр ибн Абдуллоҳ ибн Қайс отаси розияллоҳу анҳудан ривоят қилади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Жаннатда ичи ғовак марвариддан чодир бор. Унинг эни олтмиш мил. Ҳар бир бурчагида бир аҳл бор бўлиб, наригиларини кўрмайдилар. Мўмин уларни айланиб чиқади.
Икки жаннат кумушдандир. Идишлари ҳам, ичларидаги нарсалари ҳам. Икки жаннат фалон нарсадандир. Идишлари ҳам, ичларидаги нарсалари ҳам. Адн жаннатида одамлар билан уларнинг ўз Роббларига назар солишлари орасида У Зотнинг Юзидаги кибриёлик ридосидан бошқа нарса бўлмайди».
60 - سُورَةُ الْمُمْتَحِنَةِ
МУМТАҲИНА СУРАСИ
1261/69 – باب: قَوْلِهِ تَعَالَى: (لَا تَتَّخِذُوا عَدُوِّي وَعَدُوَّكُمْ أَوْلِيَاء) [1]
1261.69‑БОБ.
«МЕНИНГ ДУШМАНЛАРИМНИ ВА ЎЗИНГИЗНИНГ ДУШМАНЛАРИНГИЗНИ валий ТУТМАНГЛАР»
1742/4890 – عَنْ عَلِيِّ بْنِ أبِي طَالِبٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: بَعَثَنِي رَسُولُ اللهِ r أَنَا وَالزُّبَيْرَ وَالْمِقْدَادَ رَضِيَ الله عَنْهُمَا، فَذَكَرَ حَدِيثَ حَاطِب بْنِ أبِي بَلْتَعَةَ، وَقَالَ في آخِرِهِ: وَنَزَلَتْ فِيهِ: (يَاأَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَتَّخِذُوا عَدُوِّي وَعَدُوَّكُمْ أَوْلِيَاء).
.17424890. Алий розияллоҳу анҳу айтади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Хох* боғига етгунингизча юраверинглар. Ўша ерда кажавада кетаётган аёл бор. Унда бир мактуб бор. Ўшани ундан олинглар», деб мени, Зубайр ва Миқдодни юбордилар. Биз кетдик. Отларимиз олдинма-кетин чопиб борар эди. Ниҳоят, ўша боққа етдик. Қарасак, кажавада бир аёл. «Мактубни чиқар», дедик. «Менда ҳеч қандай мактуб йўқ», деди. «Ё мактубни чиқарасан, ё кийимларингни ечиб ташлаймиз», дедик. Шунда соч ўримидан уни чиқариб берди. Уни Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга олиб келдик. Қарасак, у Ҳотиб ибн Абу Балтаъадан Маккадаги бир гуруҳ мушрикларга экан. У Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг баъзи ишларидан уларга хабар берган экан. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Эй Ҳотиб, бу нимаси?» дедилар. У: «Эй Аллоҳнинг Расули, менга қарши (чора кўришга) шошмай туринг. Мен қурайшликман, лекин асли улардан эмасман. Сиз билан бирга бўлган муҳожирларнинг яқинлари бор, ўшалар орқали Маккадаги аҳллари ва молларини ҳимоя қилишади. Уларга ўшандай насабдошлигим бўлмагач, бир яхшилик қилиб қўйиб, (шу туфайли) улар яқинларимни ҳимоя қилишини истагандим. Мен буни на куфр келтириб, на динимдан қайтиб қилганим йўқ», деди. Шунда Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Аниқки, у сизларга рост сўзлади», дедилар. Умар: «Менга қўйиб беринг, эй Аллоҳнинг Расули, бунинг бўйнини чопай!» деди. Шунда у зот: «У Бадрда қатнашган. Қаердан биласан, эҳтимол, Аллоҳ азза ва жалла Бадр аҳлига қараб туриб: «Хоҳлаганингизни қилинг, сизларни мағфират қилганман», дегандир», дедилар».
Амр айтади: «Эй иймон келтирганлар! Менинг душманларимни ва ўзингизнинг душманларингизни валий тутманглар...» унинг тўғрисида нозил бўлган».
(Ровий Суфён) «Оят ҳадисда борми ёки Амрнинг сўзими, билмайман», дейди.
Бизга Алий сўзлаб берди: «Суфёнга бу ҳақда: «Душманларимни валий тутманг...» шунда нозил бўлганми?» дейилди. Суфён: «Бу одамларнинг гапи бўйича. Мен буни Амрдан ёд олганман. Ундан бирор ҳарфни қолдирмаганман. Мендан бошқа бирор киши буни ёд олган деб ўйламайман», деди».
1262/70 – بَاب: قَوْلِهِ تَعَالَى: (إِذَا جَاءَكَ الْمُؤْمِنَاتُ يُبَايِعْنَك)
1262.70-БОБ.
«АГАР МЎМИНАЛАР СеНГА БАЙЪАТ қилиб КЕЛСАЛАР...»
1743/4892 - عَنْ أُمِّ عَطِيَّةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا قَالَتْ: بَايَعْنَا رَسُولَ اللهِ r، فَقَرَأَ عَلَيْنَا: (أَنْ لَا يُشْرِكْنَ بِاللَّهِ شَيْئًا)، وَنَهَانَا عَنِ النِّيَاحَةِ، فَقَبَضَتِ امْرَأَةٌ يَدَهَا، فَقَالَتْ: أَسْعَدَتْنِي فُلَانَةُ، أُرِيدُ أَنْ أَجْزِيَهَا، فَمَا قَالَ لَهَا النَّبِيُّ r شَيْئًا، فَانْطَلَقَتْ وَرَجَعَتْ، فَبَايَعَهَا.
.17434892. Умму Атийя розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга байъат бердик. Бизга «Аллоҳга ҳеч нарсани ширк келтирмаслик...»ни* ўқидилар ва бизларни айтиб йиғлашдан қайтардилар. Бир аёл қўлини йиғиб олди‑да: «Фалончи аёл мени (йиғлашиб юбориб) хушнуд қилган менга йиғлашиб юборган эди, шуни унга ўташим керак», деди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам унга бирор нима демадилар. У кетди ва қайтиб келди, у зот ундан байъат олдилар».
Изоҳ: Уламоларнинг сўзларига кўра, ушбу ҳадис айтиб йиғлаш ҳақидаги қайтариқнинг тадрижий жараёнини ёритиб беради. Қайтариқ даставвал танзиҳий макруҳ сифатида эълон қилинган. Шу фурсатда мазкур аёл ўша давр одатига кўра, муносиб жавоб қайтариш учун йиғлашиб юбориш учун изн сўрайди ва қаттиқ қистаб туриб олади. Шу боис, истисно тарзда унга ушбу ишга рухсат берилади. Байъат якунлангач, айтиб йиғлаш қатъий ҳаром экани билдирилади.
62 - سُورَةُ الْجُمُعَةِ
ЖУМЪА СУРАСИ
1263/71 – بَاب: قَوْلِهِ تَعَالَى: (وَآخَرِينَ مِنْهُمْ لَمَّا يَلْحَقُوا بِهِم) [3]
1263.71‑БОБ.
у зотнинг «ВА ҲОЗИРЧА УЛАРГА ҚЎШИЛМАГАН БОШҚАЛАРГА ҲАМ...» деган сўзи
1744/4897 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ t قَالَ: كُنَّا جُلُوسًا عِنْدَ النَّبِيِّ r فَأُنْزِلَتْ عَلَيْهِ سُورَةُ الْجُمُعَةِ: (وَآخَرِينَ مِنْهُمْ لَمَّا يَلْحَقُوا بِهِم)، قَالَ: قُلْتُ: مَنْ هُمْ يَا رَسُولَ اللهِ؟ فَلَمْ يُرَاجِعْهُ حَتَّى سَأَلَ ثَلَاثًا، وَفِينَا سَلْمَانُ الْفَارِسِيُّ، وَضَعَ رَسُولُ اللهِ r يَدَهُ عَلَى سَلْمَانَ، ثُمَّ قَالَ: لَوْ كَانَ الْإِيمَانُ عِنْدَ الثُّرَيَّا، لَنَالَهُ رِجَالٌ أَوْ رَجُلٌ مِنْ هَؤُلَاءِ.
.17444897. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи вассалламнинг ҳузурларида ўтирган эдик, у зотга Жумъа сураси нозил қилинди: «...Ва ҳозирча уларга қўшилмаган бошқаларга ҳам...» «Улар кимлар, эй Аллоҳнинг Расули?» дедим. Уч марта сўралмагунича у зот жавоб бермадилар. Ичимизда Салмон Форсий ҳам бор эди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи вассаллам қўлларини Салмонга (елкасига) қўйдилар‑да, сўнг: «Агар иймон Сурайёда* бўлса ҳам, мана булардан бўлган кишилар [ёки киши] унга етишади», дедилар».
63 - سُورَةُ الْمُنَافِقِينَ
мунофиқун СУРАСИ
1264/72 – بَاب: قَوْلِهِ تَعَالَى:
(إِذَا جَاءَكَ الْمُنَافِقُونَ قَالُوا نَشْهَدُ إِنَّكَ لَرَسُولُ الله) [1]
1264.72‑боб.
у зотнинг « Мунофиқлар ҳузурингга келганларида:
«Гувоҳлик берамизки, сен албатта, Аллоҳнинг
Расулисан», дейишади... ёлғончилардир» деган сўзи
1745/4900 - عَنْ زَيْدِ بْنِ أَرْقَمَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: كُنْتُ فِي غَزَاةٍ، فَسَمِعْتُ عَبْدَ اللهِ بْنَ أُبَيٍّ يَقُولُ: لَا تُنْفِقُوا عَلَى مَنْ عِنْدَ رَسُولِ اللهِ حَتَّى يَنْفَضُّوا مِنْ حَوْلِهِ، وَلَوْ رَجَعْنَا مِنْ عِنْدِهِ لَيُخْرِجَنَّ الْأَعَزُّ مِنْهَا الْأَذَلَّ. فَذَكَرْتُ ذَلِكَ لِعَمِّي أَوْ لِعُمَرَ، فَذَكَرَهُ لِلنَّبِيِّ r، فَدَعَانِي فَحَدَّثْتُهُ، فَأَرْسَلَ رَسُولُ اللهِ r إِلَى عَبْدِ اللهِ بْنِ أُبَيٍّ وَأَصْحَابِهِ، فَحَلَفُوا مَا قَالُوا، فَكَذَّبَنِي رَسُولُ اللهِ r وَصَدَّقَهُ، فَأَصَابَنِي هَمٌّ لَمْ يُصِبْنِي مِثْلُهُ قَطُّ، فَجَلَسْتُ فِي الْبَيْتِ، فَقَالَ لِي عَمِّي: مَا أَرَدْتَ إِلَى أَنْ كَذَّبَكَ رَسُولُ اللهِ r وَمَقَتَكَ. فَأَنْزَلَ اللهُ تَعَالَى: (إِذَا جَاءَكَ الْمُنَافِقُونَ)، فَبَعَثَ إِلَيَّ النَّبِيُّ r فَقَرَأَهَا عَلَيَّ، فَقَالَ: إِنَّ اللهَ قَدْ صَدَّقَكَ يَا زَيْدُ.
.17454900. Зайд ибн Арқам розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Бир ғазотда эдим. Абдуллоҳ ибн Убайнинг «Расулуллоҳнинг ёнидагиларга инфоқ қилманглар, токи пароканда бўлиб кетишсин. Унинг олдидан қайтсак, қасамки, азиз хорни ундан чиқаражак!» деяётганини эшитдим. Буни амакимга [ёки Умарга] айтдим. У Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга айтган экан, мени чақирдилар. Мен у зотга сўзлаб бердим. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Абдуллоҳ ибн Убай ва унинг шерикларига одам юбордилар. Улар (бундай) дейишмаганини айтиб, онт ичишди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам мени ёлғончига чиқариб, уни тасдиқладилар. Менга шундай бир ташвиш етдики, бунақаси ҳеч етмаган. Уйда ўтириб қолдим. Амаким менга: «Нимани хоҳлаган эдинг? Охир-оқибат Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам сени ёлғончи билиб, сендан нафратландилар‑ку!» деди. Шунда Аллоҳ таоло «Мунофиқлар ҳузурингга келганларида...»ни нозил қилди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам менга одам жўнатдилар ва (уни) ўқиб бериб: «Дарҳақиқат, Аллоҳ сени тасдиқлади, эй Зайд», дедилар».
1745أ/4903 – وَعَنْهُ فِي رِوَايَةٍ قَالَ: فَدَعَاهُمُ النَّبِيُّ r لِيَسْتَغْفِرَ لَهُمْ فَلَوَّوْا رُءُوسَهُمْ..
1745А/4903. Зайд ибн Арқам розияллоҳу анҳу айтади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам билан сафарга чиқдим. Унда одамларга қийинчилик етди. Шунда Абдуллоҳ ибн Убай ўз шерикларига: «Расулуллоҳнинг ёнидагиларга инфоқ қилманглар, токи атрофидан пароканда бўлиб кетишсин», деди ва: «Мадинага қайтсак, қасамки, азиз хорни ундан чиқаражак!» деди. Мен Набий саллолоҳу алайҳи васалламга келиб, у зотга бунинг хабарини бердим. У зот Абдуллоҳ ибн Убайга одам юбориб, ундан сўраган эдилар, у (бундай) қилмаганини айтиб, жон‑жаҳди билан онт ичди. «Зайд Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламни алдабди», дейишди. Уларнинг айтган гапларидан ичимда оғриқ пайдо бўлди. Ниҳоят, Аллоҳ азза ва жалла «Мунофиқлар ҳузурингга келганларида...» оятида менинг тасдиғимни нозил қилди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам улар(нинг ҳаққи)га мағфират сўраш учун уларни чақирган эдилар, бош чайқашди.
«...Улар худди суяб қўйилган ходага ўхшарлар», дегани шунгаки, улар (ичлари чатоқ, кўриниши) энг чиройли кишилар эди».
1746/4906 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللهِ r يَقُولُ: اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِلْأَنْصَارِ، وَلِأَبْنَاءِ الْأَنْصَارِ. وَشَكَّ الرَّاوِي فِي أَبْنَاءِ أَبْنَاءِ الْأَنْصَارِ.
.17464906. Абдуллоҳ ибн Фазл сўзлаб берди:
«Анас ибн Моликнинг шундай деяётганини эшитганман: «Ҳаррада мусибатга учраганларга маҳзун бўлдим. Зайд ибн Арқам менга мактуб ёзди. Менинг қаттиқ маҳзунлигим унга ҳам етибди. У Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «Аллоҳим! Ансорийларни ва ансорийларнинг фарзандларини мағфират қил!» деяётганларини эшитганини айтибди». – «…ансорийларнинг фарзандларининг фарзандлари» хусусида Ибн Фазл иккиланган.* – Шунда Анаснинг ҳузуридагилардан бири ундан: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «Қулоғига Аллоҳ кафил бўлган мана шудир», деганлари ўша кишими?» деб сўради».
* Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам «...ансорийларнинг фарзандларининг фарзанларини ҳам», деганмилар ё йўқми, аниқ эслай олмаган.
66 - سُورَةُ الـتحريم
муТаҳарром сураси*
* Таҳрим сураси.
1265/73 – بَاب: قَوْلِهِ تَعَالَى:
(يَاأَيُّهَا النَّبِيُّ لِمَ تُحَرِّمُ مَا أَحَلَّ اللَّهُ لَك)
1265.73‑боб.
«Эй Набий! Нима учун завжаларинг розилигини истаб,
Аллоҳ сенга ҳалол қилган нарсани ҳаром қилиб
оласан? Аллоҳ кечирувчи, раҳмлидир»
1747/4912 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا قَالَتْ: كَانَ رَسُولُ اللهِ r يَشْرَبُ عَسَلًا عِنْدَ زَيْنَب َبِنْتِ جَحْشٍ، وَيَمْكُثُ عِنْدَهَا، فَوَاطَيْتُ أَنَا وَحَفْصَةُ عَنْ: أَيَّتُنَا دَخَلَ عَلَيْهَا فَلْتَقُلْ لَهُ: أَكَلْتَ مَغَافِيرَ؟ إِنِّي أَجِدُ مِنْكَ رِيحَ مَغَافِيرَ، قَالَ: لَا، وَلَكِنِّي كُنْتُ أَشْرَبُ عَسَلًا عِنْدَ زَيْنَبَ بِنْتِ جَحْشٍ، فَلَنْ أَعُودَ لَهُ، وَقَدْ حَلَفْتُ، لَا تُخْبِرِي بِذَلِكِ أَحَدًا.
.17474912. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Зайнаб бинт Жаҳшнинг ҳузурида асал ичар эдилар ва унинг олдида қолиб кетар эдилар. Ҳафса билан «У зот қай биримизнинг олдига кирсалар, «Мағофир* едингизми? Сиздан мағофирнинг ҳиди келяпти», деймиз», деб келишиб олдик. У зот: «Йўқ. Лекин Зайнаб бинт Жаҳшнинг олдида асал ичган эдим, энди асло бундай қилмайман. Онт ичдим. Буни ҳеч кимга айта кўрма», дедилар».
* Асалари урфут дарахтидан ҳам нектар тўпласа, унинг асали бадбўй бўлиб қолади. Ана шундай асал «мағофир» деб аталади.
68 - سُورَةُ الْقَلَمِ
«нун». қалам сураси
1266/74 – بَاب: (عُتُلٍّ بَعْدَ ذَلِكَ زَنِيمٍ) [13]
1266.74-боб.
«дағал, ундан кейин, отаси бетайинга»
1748/4918 - عَنْ حَارِثَةَ بْنَ وَهْبٍ الْخُزَاعِيَّ قَالَ: سَمِعْتُ النَّبِيَّ r يَقُولُ: أَلَا أُخْبِرُكُمْ بِأَهْلِ الْجَنَّةِ؟ كُلُّ ضَعِيفٍ مُتَضَعِّفٍ، لَوْ أَقْسَمَ عَلَى اللهِ لَأَبَرَّهُ. أَلَا أُخْبِرُكُمْ بِأَهْلِ النَّارِ: كُلُّ عُتُلٍّ، جَوَّاظٍ، مُسْتَكْبِرٍ.
.17484918. Ҳориса ибн Ваҳб Хузоъий айтади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг шундай деяётганларини эшитганман: «Сизларга жаннат аҳлини айтиб берайми? Ҳар бир заиф ва ночорки, агар Аллоҳга қасам ичса, У Зот уни оқлайди. Сизларга дўзах аҳлини айтиб берайми? Ҳар бир дағал, қўпол, кибрли одам».
1267/75 - بَاب: قَوْلِهِ تَعَالَى:
(يَوْمَ يُكْشَفُ عَنْ سَاقٍ وَيُدْعَوْنَ إِلَى السُّجُودِ)
1267.75-боб.
«Болдирлар очилган кунда»
1749/ 4919 - عَنْ أَبِي سَعِيدٍ t قَالَ: سَمِعْتُ النَّبِيَّ r يَقُولُ: يَكْشِفُ رَبُّنَا عَنْ سَاقِهِ، فَيَسْجُدُ لَهُ كُلُّ مُؤْمِنٍ وَمُؤْمِنَةٍ، وَيَبْقَى مَنْ كَانَ يَسْجُدُ فِي الدُّنْيَا رِئَاءً وَسُمْعَةً، فَيَذْهَبُ لِيَسْجُدَ، فَيَعُودُ ظَهْرُهُ طَبَقًا وَاحِدًا.
.17494919. Абу Саъид Худрий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг шундай деяётганларини эшитганман: «Роббимиз болдирини очади.* Шунда ҳар бир мўмину мўмина У Зотга сажда қилади. Бироқ дунёда риё ва сумъа этиб сажда қилган кишигина қолади. У сажда қилишга уринади‑ю, бели бир бутун тақсимча бўлиб умуртқага айланиб, қайтиб қолаверади».
* Бу ҳадис ҳам муташобиҳ маънодаги ҳадисдир. Бутун Ислом уммати қадимдан бугунги кунгача бу каби ҳадисларда ҳақиқий маъно, яъни аъзо назарда тутилмаганини бир овоздан таъкидлаб келган. Фақат салафи солиҳлар бундай ҳадисларнинг ҳақиқий маъносини, моҳиятини Аллоҳ таолонинг Ўзига ҳавола қилиб, хабарнинг зоҳирига иймон келтириш билан чекланган бўлсалар, халаф уламоларимиз шароит тақозосига кўра уларни мажозий, кўчма маъноларда тушунишни таклиф қилганлар. Бунда улар ўз раъйларига эмас, балки айнан оят‑ҳадисларга, Ислом асосларига, араб тилининг хусусиятларига таянганлар. Мисол учун, мазкур ҳадисдаги «болдирни очиш» иборасини куч‑қудратни намойиш этиш, қийин аҳволга солиш ёки қийин аҳволни бартараф этиш деб тушунтирганлар. Бу тур ифода тилда кенг қўлланадиган услуб ҳисобланади. Масалан, ўзбек тилидаги «енг шимарди», «қамишдан бел боғлади» каби ифодалар асосан кўчма маънода ишлатилади.
79 – سُورَةُ النازعات
«ван‑наазиъаати»* сураси
1268/76 – بَاب:
1268.76‑боб.
1750/4936 - حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ الْمِقْدَامِ، حَدَّثَنَا الْفُضَيْلُ بْنُ سُلَيْمَانَ، حَدَّثَنَا أَبُو حَازِمٍ، حَدَّثَنَا سَهْلُ بْنُ سَعْدٍ t قَالَ: رَأَيْتُ رَسُولَ اللهِ r قَالَ بِإِصْبَعَيْهِ هَكَذَا بِالْوُسْطَى وَالَّتِي تَلِي الْإِبْهَامَ: «بُعِثْتُ وَالسَّاعَةَ كَهَاتَيْنِ». طرفاه: 5301، 6503 - تحفة: 4740
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг икки бармоқлари билан – ўрта бармоқ ва унинг ёнидагиси билан мана бундай ишора қилиб, «Мен Соъат билан мана шу иккисидек юборилдим», деганларини кўрганман».
80 – سُورَةُ عَبَسَ
абаса сураси
1751/4937 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ الله عَنْهَا، عَنِ النَّبِيِّ r قَالَ: مَثَلُ الَّذِي يَقْرَأُ الْقُرْآنَ وَهْوَ حَافِظٌ لَهُ مَعَ السَّفَرَةِ الْكِرَامِ، وَمَثَلُ الَّذِي يَقْرَأُ الْقُرْآنَ وَهْوَ يَتَعَاهَدُهُ، وَهْوَ عَلَيْهِ شَدِيدٌ، فَلَهُ أَجْرَانِ.
.17514937. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Қуръонни ёддан ўқийдиган кишининг сифати шуки, у мукаррам элчилар (фаришталар) билан биргадир. Қуръон оғир келиб, уни қайта‑қайта ўқийдиган кишининг сифати шуки, унга икки ажр бор», дедилар».
83 – سُورَةُ الـمُطَفِّفين
«Вайлул лил‑мутоффифиин» сураси
1270/78 – بَاب: قَوْلِهِ تَعَالَى: (يَوْمَ يَقُومُ النَّاسُ لِرَبِّ الْعَالَمِين) [6]
1270.78‑Боб.
«Одамлар оламларнинг Робби ҳузурида турадиган кун»да...»
1752/4938 - عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا: أَنَّ النَّبِيَّ r قَالَ: (يَوْمَ يَقُومُ النَّاسُ لِرَبِّ الْعَالَمِين) حَتَّى يَغِيبَ أَحَدُهُمْ فِي رَشْحِهِ إِلَى أَنْصَافِ أُذُنَيْهِ.
.17524938. Абдуллоҳ ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Одамлар оламларнинг Робби ҳузурида турадиган кун»да ҳатто бирлари қулоғининг ярмигача ўз терига ботиб кетади», дедилар».
84 – سُورَةُ الانْشِقَاق
«Изас‑самаа’уншаққот» сураси
* Иншиқоқ сураси.
1271/79 – بَاب: قَوْلِهِ تَعَالَى: (فَسَوْفَ يُحَاسَبُ حِسَابًا يَسِيرًا) [8]
1271.79-боб.
«...у албатта, енгилгина ҳисоб‑китоб қилинади»
1753/4939 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا قَالَتْ: قَالَ رَسُول الله صلى الله عليه وسلم: لَيْسَ أَحَدٌ يُحَاسَبُ إِلَّا هَلَكَ، وبَاقِي الـحَدِيث تَقَدَّمَ فِي كِتَابِ العِلْمِ.
.17534939. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ҳисоб‑китоб қилинадиган ҳар бир киши ҳалок бўлмай қолмайди», дедилар. Мен: «Эй Аллоҳнинг Расули, Аллоҳ мени фидойингиз қилсин! Ахир Аллоҳ азза ва жалла: «Аммо кимнинг китоби ўнгидан берилса, у албатта, енгилгина ҳисоб‑китоб қилинади», демайдими?» дедим. У зот: «Ана ўша намоён этиш бўлиб, (амаллари) уларга намоён этилади. Бироқ кимнинг ҳисоб‑китоби муноқаша қилинса, ҳалок бўлади», дедилар».
Изоҳ: «Ҳалок бўлиш» деганда азобга қолиш назарда тутилган, зотан, охират азоби ҳақиқий ҳалокатдир. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам оятдаги «енгилгина ҳисоб‑китоб қилинади», деган жумлани «Ана ўша намоён этиш бўлиб, уларга намоён этилади» деб тафсир қилмоқдалар, яъни солиҳларга қилган амаллари – яхшиликларию ёмонликлари бир кўрсатилади-ю, аммо уларнинг устида савол‑жавоб, ҳисоб‑китоб қилинмайди. Бу уларнинг нажот топишларининг башорати бўлади.
1272/80 – بَاب: قَوْلِهِ تَعَالَى: (لَتَرْكَبُنَّ طَبَقًا عَنْ طَبَق) [19]
1272.80‑боб.
«Албатта, табақама-табақа минажаксиз»
1754/4940 – عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ الله عَنْهُمَا قَالَ: (لَتَرْكَبُنَّ طَبَقًا عَنْ طَبَق) حَالًا بَعْدَ حَالٍ، قَالَ هَذَا نَبِيُّكُمْ r .
.17544940. Ибн Аббос розияллоҳу анҳумо айтади: «Табақама‑табақа минажаксиз» – бир ҳолатдан кейин бошқа ҳолатга. Бу Набийингиз соллаллоҳу алайҳи васалламдир».
Изоҳ: Ушбу оятдаги «латаркубунна» калимаси баъзи қироатларда «латаркабанна» деб ҳам ўқилади. Ибн Аббос розияллоҳу анҳумо ҳам шундай ўқиган. Биз ўқийдиган «латаркубунна» қироатига кўра, хитоб кўпчиликка қаратилган бўлади ва оят бобдагидек маъно касб этади. Ибн Аббоснинг қироатидаги шаклга кўра, хитоб бир кишига қаратилган бўлади. Ибн Аббос розияллоҳу анҳумо оятни ўзи ўқийдиган қироатга кўра изоҳлаб, ўша хитоб қаратилган киши Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам эканларини таъкидламоқда ҳамда Аллоҳ таоло бу оятда у зотга бир қийин ҳолатдан кейин яна шунга ўхшаш бошқа бир қийин ҳолатга ўтишларини айтган, дея шарҳламоқда.
91 – سُورَةُ الـشَّمْسِ
«Ваш-Шамси ва дуҳааҳаа» сураси*
* Шамс сураси.
1755/4942 - عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ زَمْعَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ، أَنَّهُ سَمِعَ النَّبِيَّ r يَخْطُبُ، وَذَكَرَ النَّاقَةَ وَالَّذِي عَقَرَها، فَقَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: (إِذِ انْبَعَثَ أَشْقَاهَا) [12] انْبَعَثَ لَهَا رَجُلٌ عَزِيزٌ عَارِمٌ، مَنِيعٌ فِي رَهْطِهِ، مِثْلُ أَبِي زَمْعَةَ. وَذَكَرَ النِّسَاءَ فَقَالَ: يَعْمِدُ أَحَدُكُمْ يَجْلِدُ امْرَأَتَهُ جَلْدَ الْعَبْدِ، فَلَعَلَّهُ يُضَاجِعُهَا مِنْ آخِرِ يَوْمِهِ. ثُمَّ وَعَظَهُمْ فِي ضَحِكِهِمْ مِنَ الضَّرْطَةِ، وَقَالَ: لِمَ يَضْحَكُ أَحَدُكُمْ مِمَّا يَفْعَلُ؟
1755أ/4942 – وَعَنْهُ فِي رِوَايَةٍ: مِثْلُ أَبِي زَمْعَةَ عَمِّ الزُّبَيْرِ بْنِ الْعَوَّامِ.
1755А/4942. Абдуллоҳ ибн Замъа шундай хабар қилади:
«У Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг хутба қилаётиб, мояни* ва уни сўйган кишини зикр қилганларини эшитган экан: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Вақтики, уларнинг энг бадбахти шошилиб турди». Абу Замъага ўхшаган кучини сиғдиролмаган, ёвуз, ўз тўдасида ҳимоячи бир киши шошганча у томон турди», дедилар. Аёлларни ҳам зикр қилиб ўтдилар: «Бировингиз хотинини атайлаб қулни савалагандек савалайди. Эҳтимолки, у билан кунининг охирида бирга ётади ҳам», дедилар. Кейин уларнинг елга кулганлари борасида ваъз‑насиҳат қилдилар ва: «Бирингиз ўзи қиладиган ишдан ҳам куладими?» дедилар.
Абу Муовия айтади: «Ҳишом бизга отасидан, у Абдуллоҳ ибн Замъадан ривоят қилиб сўзлаб берганки, Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Зубайр ибн Аввомнинг амакиси Абу Замъа каби», деб айтганлар».
* Моя – урғочи туя. Бу ерда Солиҳ алайҳиссаломнинг мўъжизалари билан харсангдан яратилган моя назарда тутилган. Уни Самуд қавмидан бўлган Қудор ибн Солиф деган одам сўйган. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам уни Абу Замъага ўхшатган эканлар.
Изоҳ: «Елга кулиш» деганда бехосдан ел чиқариб юборган кишининг устидан кулганлар назарда тутилган.
96 – سُورَةُ العَلَق
«иқро’ бисми роббикаллазии холақ» сураси*
1274/82 – بَاب: قَوْلِهِ تَعَالَى:
(كَلَّا لَئِنْ لَمْ يَنْتَهِ لَنَسْفَعًا بِالنَّاصِيَة) [15]
1274.82‑боб.
«Йўқ! Агар қайтмаса, пешона сочидан шиддат ила тутамиз, Ёлғончи, хатокор пешона сочидан»
1756/4958 – عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ الله عَنْهُمَا قَالَ: قَالَ أَبُو جَهْلٍ: لَئِنْ رَأَيْتُ مُحَمَّدًا يُصَلِّي عِنْدَ الْكَعْبَةِ لَأَطَأَنَّ عَلَى عُنُقِهِ، فَبَلَغَ النَّبِيّ َr، فَقَالَ: لَوْ فَعَلَهُ لَأَخَذَتْهُ الْمَلَائِكَةُ.
.17564958. Ибн Аббос розияллоҳу анҳумо айтади:
«Абу Жаҳл: «Агар Муҳаммаднинг Каъба олдида намоз ўқаётганини кўрсам, бўйнини эзажакман», деди. Бу Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга етиб келди. Шунда у зот: «Агар шундай қилса, уни фаришталар тутади», дедилар».
108 – سُورَةُ الكَوثَر
«иннаа аътойнаакал‑кавсар» сураси*
1757/4964 – عَنْ أنَسٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: لَمَّا عُرِجَ بِالنَّبِيِّ r إِلَى السَّمَاءِ، قَالَ: أَتَيْتُ عَلَى نَهَرٍ، حَافَتَاهُ قِبَابُ اللُّؤْلُؤِ مُجَوَّفًا، فَقُلْتُ: مَا هَذَا يَا جِبْرِيلُ؟ قَالَ: هَذَا الْكَوْثَرُ.
.17574964. Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам осмонга кўтарилган пайтлари шундай деганлар: «Бир анҳор олдидан ўтдим. Икки қирғоғи ғовак дурдан чодирлар. «Бу нима, эй Жаброил?» дедим. «Бу Кавсар», деди».
1758/4965 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا، قَالَ: سَأَلْتُهَا عَنْ قَوْلِهِ تَعَالَى: (إِنَّا أَعْطَيْنَاكَ الْكَوْثَر) قَالَتْ: نَهَرٌ أُعْطِيَهُ نَبِيُّكُم ْr، شَاطِئَاهُ عَلَيْهِ دُرٌّ مُجَوَّفٌ، آنِيَتُهُ كَعَدَدِ النُّجُومِ.
.17584965. Абу Убайдадан ривоят қилинади:
«Оиша розияллоҳу анҳодан Аллоҳ таолонинг «Албатта, Биз сенга Кавсарни бердик», деган сўзи ҳақида сўрадим. У: «Бу Набийингиз соллаллоҳу алайҳи васалламга берилган анҳор бўлиб, унинг икки қирғоғи ғовак дурдир. Идишлари юлдузлар ададичадир», деди».
113 – سُورَةُ الفَلَق، 114 – سُورَة وَالنَّاس
«қул аъуузу бироббил‑фалақи» сураси*
1759/4976 - عَنْ أُبَيِّ بْنِ كَعْبٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: سَأَلْتُ رَسُولَ اللهِ r عَنِ الـمُعَوِّذَتَيْنِ، فَقَالَ: قِيلَ لِي، فَقُلْتُ، فَنَحْنُ نَقُولُ كَمَا قَالَ رَسُولُ اللهِ r .
.17594976. Зирр ибн Ҳубайшдан ривоят қилинади:
«Убай ибн Каъбдан муаввизатайн* ҳақида сўрадим. У: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан сўраган эдим, у зот: «Менга айтилган»,* дедилар. Биз ҳам Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам деганларини деймиз», деди».
* Муаввизатайн – икки паноҳчи. «Қул аъуузу», яъни «Паноҳ тилайман», деб айт» деб бошлангани учун Фалақ ва Наас суралари шу номни олган.
* «Бу икки сурани менга Жаброил алайҳиссалом ўқитган, ўзимдан эмас», демоқчилар. Бу ушбу икки сура ҳадисдан эмас, балки Қуръон оятларидан эканини билдиради.
بسم الله الرّحمن الرّحيم
68 – كِتَاب: فَضَائِلِ الْقُرْآنِ
Қуръон фазилатлари китоби
1276/1 - بَاب: كَيْفَ نُزُولُ الْوَحْيِ وَأَوَّلُ مَا نَزَلَ
1276.1‑боб.
Ваҳий қандай нозил бўлгани ва биринчи нозил бўлган нарса
1760/4981 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ قَالَ: قَالَ النَّبِيّ ُ rمَا مِنَ الْأَنْبِيَاءِ نَبِيٌّ إِلَّا أُعْطِيَ مَا مِثْلُهُ آمَنَ عَلَيْهِ الْبَشَرُ، وَإِنَّمَا كَانَ الَّذِي أُوتِيتُ وَحْيًا أَوْحَاهُ اللهُ إِلَيَّ، فَأَرْجُو أَنْ أَكُونَ أَكْثَرَهُمْ تَابِعًا يَوْمَ الْقِيَامَةِ.
.17604981. Абу Ҳурайрадан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Анбиёлар ичида бирорта набий йўқки, унга одамлар иймон келтирганлари мислича (мўъжизалар) ато этилмаган бўлса. Менга берилгани эса Аллоҳ менга ваҳий қилган ваҳийдир. Бас, мен қиёмат куни уларнинг ичида тобеъси энг кўпи бўламан деб умид қиламан».
Изоҳ: Бу ҳадиснинг мазмуни жуда ҳам кенг бўлиб, уни турли маъноларда тушуниш мумкин. Шориҳларнинг изоҳларидан хулоса қилиб айтганда, бу ҳадисда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай демоқчилар: «Аввалги пайғамбарлар алайҳимуссаломга ҳам мўъжизалар берилган. Уларга берилган мўъжизалар ўша даврдаги одамлар кўриб, иймон келтириши учун етарли даража, миқдор ва кўламда бўлган. Пайғамбарлар вафот этиши билан уларнинг мўъжизалари ҳам тўхтаган. Аммо менга берилган энг буюк мўъжиза – бу менга қилинган ваҳий, яъни Қуръони Каримдир. У эса қиёматга қадар барҳаёт қолажак. Бинобарин, уни кўриб, ўрганиб, иймон келтирадиганлар бардавом бўлиб бораверади. Шундан умид қиламанки, пайғамбарлар ичида эргашувчиси энг кўпи мен бўламан».
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «Менга берилгани эса Аллоҳ менга ваҳий қилган ваҳийдир», деган гаплари у зотга бундан бошқа мўъжиза берилмаган, деган маънони англатмайди, балки бу у зотга берилган, бошқа пайғамбарларда ўхшаши бўлмаган энг катта мўъжиза бўлиб, бошқа пайғамбарларнинг мўъжизалари бу буюк мўъжиза олдида гўё йўқдек гап, деган мазмунни билдиради. Қолаверса, олдинги пайғамбарларнинг мўъжизалари у зотнинг ушбу мўъжизалари каби бардавом эмас. Аммо Қуръони Карим мўъжизаси қиёматгача ўз кучини йўқотмайди. Ҳадисда айнан шу жиҳатга эътибор қаратилган.
Ҳадисдан яна шу маъно тушуниладики, олдинги илоҳий китобларда эъжоз, яъни ожиз қолдириш хусусияти бўлмаган. Эҳтимол, уларга ўзгартиришлар киритилгани ва бу қўшимчаларни ажратиш қийинлигининг асосий сабаби ҳам шу бўлса керак. Аммо Қуръони Каримда бу ҳолат йўқ, инсон каломи унга яқин ҳам кела олмайди. Бу ҳақиқатга бугун инсоният ҳар қачонгидан ҳам кўра кўпроқ гувоҳ бўлмоқда.
1761/4982 - عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ t أَنَّ اللهَ تَعَالَى تَابَعَ عَلَى رَسُولِهِ r قَبْلَ وَفَاتِهِ، حَتَّى تَوَفَّاهُ أَكْثَرَ مَا كَانَ الْوَحْيُ، ثُمَّ تُوُفِّيَ رَسُولُ اللهِ r بَعْدُ.
.17614982. Анас ибн Молик розияллоҳу анҳу шундай хабар қилади:
«Аллоҳ таоло Ўз Расули соллаллоҳу алайҳи васалламга вафотларидан олдин (ваҳийни) кетма‑кет қилди. Ниҳоят, у зотни ваҳий энг кўп бўлганда вафот эттирди. Шундан кейин Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам вафот этдилар».
1277/2 - باب: أُنْزِلَ الْقُرْآنُ عَلَى سَبْعَةِ أَحْرُفٍ
1277.2-боб.
қуръон етти ҳарфда нозил қилинган
1762/4992 - عَنْ عُمَرَ بْنَ الْخَطَّابِ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: سَمِعْتُ هِشَامَ بْنَ حَكِيمٍ يَقْرَأُ سُورَةَ الْفُرْقَانِ فِي حَيَاةِ رَسُولِ اللهِ r، فَاسْتَمَعْتُ لِقِرَاءَتِهِ، فَإِذَا هُوَ يَقْرَأُ عَلَى حُرُوفٍ كَثِيرَةٍ لَمْ يُقْرِئْنِيهَا رَسُولُ اللهِ r، فَكِدْتُ أُسَاوِرُهُ فِي الصَّلَاةِ، فَتَصَبَّرْتُ حَتَّى سَلَّمَ، فَلَبَّبْتُهُ بِرِدَائِهِ فَقُلْتُ: مَنْ أَقْرَأَكَ هَذِهِ السُّورَةَ الَّتِي سَمِعْتُكَ تَقْرَأُ؟ قَالَ: أَقْرَأَنِيهَا رَسُولُ اللهِ r. فَقُلْتُ: كَذَبْتَ، فَإِنَّ رَسُولَ اللهِ r قَدْ أَقْرَأَنِيهَا عَلَى غَيْرِ مَا قَرَأْتَ، فَانْطَلَقْتُ بِهِ أَقُودُهُ إِلَى رَسُولِ اللهِ r فَقُلْتُ: إِنِّي سَمِعْتُ هَذَا يَقْرَأُ بِسُورَةِ الْفُرْقَانِ عَلَى حُرُوفٍ لَمْ تُقْرِئْنِيهَا، فَقَالَ رَسُولُ الله ِ rأَرْسِلْهُ، اقْرَأْ يَا هِشَامُ فَقَرَأَ عَلَيْهِ الْقِرَاءَةَ الَّتِي سَمِعْتُهُ يَقْرَأُ، فَقَالَ رَسُولُ الله ِ rكَذَلِكَ أُنْزِلَتْ. ثُمَّ قَالَ: اقْرَأْ يَا عُمَرُ. فَقَرَأْتُ الْقِرَاءَةَ الَّتِي أَقْرَأَنِي، فَقَالَ رَسُولُ الله ِ rكَذَلِكَ أُنْزِلَتْ، إِنَّ هَذَا الْقُرْآنَ أُنْزِلَ عَلَى سَبْعَةِ أَحْرُفٍ، فَاقْرَءُوا مَا تَيَسَّرَ مِنْهُ.
.17624992. Умар ибн Хаттоб розияллоҳу анҳу айтади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳаётлик пайтлари Ҳишом ибн Ҳакимнинг Фурқон сурасини ўқиётганини эшитиб қолдим.
(Бир куни) Ҳишом ибн Ҳакимнинг Фурқон сурасини ўқиётганини эшитиб қолдим. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳаёт эдилар.
Ўқишига қулоқ солсам, кўп турли ҳарфларда ўқияпти. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам менга бундай ўқитмаган эдилар. Намоздаёқ ташланиб қолай дедим‑у, салом бергунча кутиб турдим. Сўнг ридосидан тутиб: «Мен сендан эшитган бу сурани сенга ким ўқитган?» дедим. «Буни менга Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ўқитганлар», деди. «Ёлғон айтдинг! Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам уни менга сен ўқигандан бошқача ўқитганлар!» дедим. Уни судраб, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг олдиларига олиб бордим. «Мен манавининг Фурқон сурасини сиз менга ўқитгандан бошқа ҳарфларда ўқиётганини эшитдим», дедим. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Уни қўйиб юбор. Ўқи‑чи, эй Ҳишом», дедилар. Унинг қандай ўқиганини эшитган бўлсам, у зотга ҳам шундай қироатда ўқиб берди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Шундай нозил бўлган», дедилар. Кейин: «Сен ўқи‑чи, эй Умар», дедилар. Мен ҳам у зот менга ўқитган қироатда ўқиб бердим. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Шундай нозил бўлган. Бу Қуръон етти ҳарфда нозил қилинган. Ундан ўзингизга осон бўлганини ўқийверинглар», дедилар».
1278/3 – باب: كانَ جِبْرِيلُ يَعْرِضُ القُرْآنَ عَلَى النَّبيِّ صلى الله عليه وسلم
1763/3624 – عَنْ فاطِمَةَ رَضِيَ الله عَنْهَا، قَالَتْ: أسَرَّ إلَيَّ النبيُّ صلى الله عليه وسلم: أنَّ جِبْرِيلَ كَانَ يُعَارِضُنِي بِالقُرْآنِ كُلَّ سَنَةٍ، وإنَّهُ عَارَضَنِي العَامَ مَرَّتَيْنِ، ولَا أُرَاهُ إلَّا حَضَرَ أجَلِي.
1764/5000 – عَنِ ابْنِ مَسْعُودٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: وَاللهِ لَقَدْ أخَذْتُ مِنْ فِي رَسُول الله صلى الله عليه وسلم بِضْعًا وَسَبْعِينَ سُورَةً.
.17645000. Шақиқ ибн Салама шундай сўзлаб берди:
«Абдуллоҳ ибн Масъуд бизга хутба қилиб, шундай деди: «Аллоҳга қасамки, мен Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг оғизларидан етмиш нечтаям сурани олганман. Аллоҳга қасамки, Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг асҳоблари мени ўзларининг Аллоҳнинг Китобига энг билимдони деб билишган. Бироқ мен уларнинг энг яхшиси эмасман». Нима дейишаркин деб, ҳалқаларда ўтирдим. Бирор раддия берувчининг бундан бошқа гап айтганини эшитмадим».
1765/5001 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ أنَّهُ كَانَ بِحِمْصَ، فَقَرَأَ سُورَةَ يُوسُفَ، فَقَالَ رَجُل: مَا هَكَذَا أُنْزِلَتْ، قَالَ: قَرَأْتُ عَلَى رَسُولِ الله ِr، فَقَالَ: أَحْسَنْتَ. وَوَجَدَ مِنْهُ رِيحَ الْخَمْرِ، فَقَالَ: أَتَجْمَعُ أَنْ تُكَذِّبَ بِكِتَابِ اللهِ وَتَشْرَبَ الْخَمْرَ؟ فَضَرَبَهُ الْحَدَّ.
.17655001. Алқамадан ривоят қилинади:
«Ҳимсда эдик. Ибн Масъуд Юсуф сурасини ўқиди. Бир киши: «У бундай нозил қилинмаган», деди. У: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга ўқиб берганман, у зот: «Қойиллатдинг!» деганлар», деди‑ю, унда хамр ҳидини сезиб қолди. «Сен Аллоҳнинг Китобини ёлғонга чиқариб, яна хамр ҳам ичяпсанми?!» деди ва унга ҳадд урди».
1279/4 – بَاب: فَضْلِ: (قُلْ هُوَ اللهُ أَحَدٌ)
1279.4‑БОБ.
«қул ҳуваллоҳу аҳад»нинг фазилати ҳақида
1766/5013 - عَنْ أَبِي سَعِيدٍ الْخُدْرِيِّ رَضِيَ الله عَنْه،ُ أَنَّ رَجُلًا سَمِعَ رَجُلًا يَقْرَأُ: (قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَد) [الإخلاص] يُرَدِّدُهَا، فَلَمَّا أَصْبَحَ جَاءَ إِلَى رَسُولِ اللهِ r فَذَكَرَ ذَلِكَ لَهُ، وَكَأَنَّ الرَّجُلَ يَتَقَالُّهَا، فَقَالَ رَسُولُ الله ِ rوَالَّذِي نَفْسِي بِيَدِهِ، إِنَّهَا لَتَعْدِلُ ثُلُثَ الْقُرْآنِ.
.17665013. Абу Саъид Худрий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Бир киши бировнинг «Қул ҳуваллоҳу аҳад»ни такрор-такрор ўқиётганини эшитиб қолди. Тонг отгач, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг олдиларига келиб, буни у зотга зикр қилди. Ўша киши буни оз санаётгандек эди. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Жоним қўлида бўлган Зотга қасамки, у Қуръоннинг учдан бирига тенг келади», дедилар».
1767/5015 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ النَّبِيُّ r لِأَصْحَابِهِ: أَيَعْجِزُ أَحَدُكُمْ أَنْ يَقْرَأَ ثُلُثَ الْقُرْآنِ فِي لَيْلَةٍ؟ فَشَقَّ ذَلِكَ. عَلَيْهِمْ وَقَالُوا: أَيُّنَا يُطِيقُ ذَلِكَ يَا رَسُولَ اللهِ؟ فَقَالَ: اللهُ الْوَاحِدُ الصَّمَدُ، ثُلُثُ الْقُرْآنِ.
.17675015. Абу Саъид Худрий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам саҳобаларига: «Бирортангиз бир кечада Қуръоннинг учдан бирини ўқишга ожизлик қиладими?» дедилар. Бу уларга қийин туюлди ва: «Қай биримиз буни қила олардик, эй Аллоҳнинг Расули?» дейишди. У зот: «Аллооҳул‑вааҳидус‑сомад – Қуръоннинг учдан биридир», дедилар».
Изоҳ: «Аллооҳул‑вааҳидус‑сомад» – Ихлос сурасига ишора. Ушбу калималар билан бошланган сура, яъни Ихлос сураси мазмунан Қуръони Каримнинг учдан бирига тенг.
1280/5 – بَاب: فَضْلِ الْمُعَوِّذَاتِ
1280.5‑боб.
Муъаввизотнинг фазли ҳақида
1768/5017 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ الله عَنْهَا: أَنَّ النَّبِيَّ r كَانَ إِذَا أَوَى إِلَى فِرَاشِهِ كُلَّ لَيْلَةٍ، جَمَعَ كَفَّيْهِ ثُمَّ نَفَثَ فِيهِمَا، فَقَرَأ فِيهِمَا: (قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَد) وَ (قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ الْفَلَق) و(قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ النَّاس) ثُمَّ يَمْسَحُ بِهِمَا مَا اسْتَطَاعَ مِنْ جَسَدِهِ، يَبْدَأُ بِهِمَا عَلَى رَأْسِهِ وَوَجْهِهِ، وَمَا أَقْبَلَ مِنْ جَسَدِهِ، يَفْعَلُ ذَلِكَ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ.
.17685017. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳар кеча жойларига ётганларида икки кафтларини жамлаб, уларга «Қул ҳуваллоҳу аҳад», «Қул аъузу бироббил фалақ» ва «Қул аъузу бироббин-нас»ларни ўқиб, дам солиб, баданларининг (қўллари) етган жойигача силар эдилар. Аввал бошлари ва юзларидан бошлардилар. Кейин баданларининг олд тарафига (ўтардилар). Буни уч марта қилар эдилар».
1281/6 - بَاب: نُزُولِ السَّكِينَةِ وَالْمَلَائِكَةِ عِنْدَ قِرَاءَةِ الْقُرْآنِ
1281.6‑боб.
Қуръон қироати пайтида сакинанинг ва фаришталарнинг тушиши ҳақида
1769/5018 - عَنْ أُسَيْدِ بْنِ حُضَيْرٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: بَيْنَمَا هُوَ يَقْرَأُ مِنَ اللَّيْلِ سُورَةَ الْبَقَرَةِ، وَفَرَسُهُ مَرْبُوطَةٌ عِنْدَهُ، إِذْ جَالَتِ الْفَرَسُ، فَسَكَتَ فَسَكَتَتْ، فَقَرَأَ فَجَالَتِ الْفَرَسُ، فَسَكَتَ وَسَكَتَتِ الْفَرَسُ، ثُمَّ قَرَأَ فَجَالَتِ الْفَرَسُ، فَانْصَرَفَ، وَكَانَ ابْنُهُ يَحْيَى قَرِيبًا مِنْهَا، فَأَشْفَقَ أَنْ تُصِيبَهُ، فَلَمَّا اجْتَرَّهُ رَفَعَ رَأْسَهُ إِلَى السَّمَاءِ حَتَّى مَا يَرَاهَا، فَلَمَّا أَصْبَحَ حَدَّثَ النَّبِيّ َ r، فَقَالَ: اقْرَأْ يَا ابْنَ حُضَيْرٍ، اقْرَأْ يَا ابْنَ حُضَيْرٍ قَالَ: فَأَشْفَقْتُ يَا رَسُولَ اللهِ أَنْ تَطَأَ يَحْيَى، وَكَانَ مِنْهَا قَرِيبًا، فَرَفَعْتُ رَأْسِي فَانْصَرَفْتُ إِلَيْهِ، فَرَفَعْتُ رَأْسِي إِلَى السَّمَاءِ، فَإِذَا مِثْلُ الظُّلَّةِ فِيهَا أَمْثَالُ الْمَصَابِيحِ، فَخَرَجَتْ حَتَّى لَا أَرَاهَا، قَالَ: وَتَدْرِي مَا ذَاكَ؟ قُلْتُ: لَا، قَالَ: تِلْكَ الْمَلَائِكَةُ دَنَتْ لِصَوْتِكَ، وَلَوْ قَرَأْتَ لَأَصْبَحَتْ يَنْظُرُ النَّاسُ إِلَيْهَا، لَا تَتَوَارَى مِنْهُمْ.
.17695018. Муҳаммад ибн Иброҳимдан ривоят қилинади:
«Усайд ибн Ҳузайр айтдики, у кечаси Бақара сурасини ўқиётган экан. Ёнида оти боғлоғлиқ турган экан. Бирдан от безовталаниб қолибди. Тўхтаса, у ҳам тинчиб қолибди. Ўқиса, от яна безовта бўлибди. Тўхтаса, от ҳам тинчибди. Кейин ўқиса, от яна безовта бўлаверган экан, тўхтатибди. Ўғли Яҳё (отнинг) яқинида экан, тегиб кетишидан қўрқиб, уни судраб тортар экан, бошини осмонга кўтарибди...* Ниҳоят, уларни кўрмай қолибди. Тонг отгач, буни Набий алайҳиссаломга сўзлаб берибди. У зот: «Ўқийвер, эй Ибн Ҳузайр! Ўқийвер, эй Ибн Ҳузайр!» дебдилар. У эса: «Эй Аллоҳнинг Расули, Яҳёни босиб олмасин деб қўрқдим, у унинг яқинида эди. Бошимни кўтариб, у томон бордим. Бошимни осмонга кўтариб қарасам, булутга ўхшаш нарса турибди, ичида чироққа ўхшаш нарсалар. Кейин улар чиқиб кетиб, кўринмай қолди», дебди. У зот: «Унинг нималигини биласанми?» дебдилар. «Йўқ», дебди у. У зот: «Улар сенинг овозингга келган фаришталар. Агар ўқийверганингда, одамлар уларни кўра олган бўлишарди. Улар булардан беркинишмасди», дебдилар».
* Бу ерда ҳадис қисқартирилган бўлиб, нуқталар ўрнида ушбу жумла бор: «Қараса, булутга ўхшаш нарса турибди экан, ичида чироққа ўхшаш нарсалар бор экан. У осмонга кўтарилиб кетибди...»
1282/7 - بَاب: اغْتِبَاطِ صَاحِبِ الْقُرْآنِ
1282.7‑боб.
Қуръон соҳибига ҳавас ҚИЛИШ ҳақида
1770/5026 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ، أَنَّ رَسُولَ اللهِ r قَالَ: لَا حَسَدَ إِلَّا فِي اثْنَتَيْنِ: رَجُلٌ عَلَّمَهُ اللهُ الْقُرْآنَ فَهُوَ يَتْلُوهُ آنَاءَ اللَّيْلِ وَآنَاءَ النَّهَارِ، فَسَمِعَهُ جَارٌ لَهُ فَقَالَ: لَيْتَنِي أُوتِيتُ مِثْلَ مَا أُوتِيَ فُلَانٌ، فَعَمِلْتُ مِثْلَ مَا يَعْمَلُ، وَرَجُلٌ آتَاهُ اللهُ مَالًا فَهْوَ يُهْلِكُهُ فِي الْحَقِّ، فَقَالَ رَجُلٌ: لَيْتَنِي أُوتِيتُ مِثْلَ مَا أُوتِيَ فُلَانٌ، فَعَمِلْتُ مِثْلَ مَا يَعْمَلُ.
.17705026. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам дедилар: «Икки кишигагина ҳасад қилиш бор: Аллоҳ Қуръон берган ва уни кечаю кундуз кечалари ҳам, кундузлари ҳам тиловат қиладиган кишига. Бир қўшниси уни эшитиб: «Қанийди менга ҳам фалончига берилгандек нарса берилса‑ю, мен ҳам у қилаётган ишни қилсам», дейди;
Аллоҳ мол‑дунё берган, уни ҳақ йўлида сарфлаган кишига. Бир киши: «Қанийди менга ҳам фалончига берилгандек нарса берилса‑ю, мен ҳам у қилаётган ишни қилсам», дейди».
1288/13 - بَاب: خَيْرُكُمْ مَنْ تَعَلَّمَ الْقُرْآنَ وَعَلَّمَهُ
1288.13‑боб.
«энг яхшингиз қуръонни ўрганган ва уни ўргатган кишидир»
1771/5027 - عَنْ عُثْمَانَ t، عَنِ النَّبِيِّ r قَالَ: خَيْرُكُمْ مَنْ تَعَلَّمَ الْقُرْآنَ وَعَلَّمَهُ.
.17715027. Усмон розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Энг яхшингиз Қуръонни ўрганган ва уни ўргатган кишидир», дедилар.
Абу Абдурраҳмон Усмон амирлигидан то Ҳажжож келгунича Қуръон ўқитди. У: «Мени мана шу ўтирган еримга ўтирғизиб қўйган шудир», деган».*
Изоҳ: Ҳадисни Усмон розияллоҳу анҳудан Абу Абдурраҳмон Суламий, у кишидан эса Саъд ибн Убайда ривоят қилган. Ушбу охирги гап ўша Саъд ибн Убайдага тегишли. Бундан маълум бўладики, Абу Абдурраҳмон Суламий раҳматуллоҳи алайҳ Усмон розияллоҳу анҳунинг халифалик давридан Ҳажжож ибн Юсуф Сақафий Ироқ волийси этиб тайинлангунча бўлган муддат мобайнида Қуръони Каримдан таълим бериш билан шуғулланган экан. Маълумки, Усмон розияллоҳу анҳу ҳижрий 23 йил, зулҳижжадан (м. 644 й. 7‑ноябрдан) ҳижрий 35 йилнинг шаввол (м. 656 й. апрел) ойигача халифалик қилган. Ҳажжож эса 75‑95 (м. 693‑714) йилларда Ироққа амир бўлган. Саъд ибн Убайда бу муддатни аниқ айтмаган. Аммо Усмон розияллоҳу анҳунинг вафотлари билан Ҳажжож волий бўлган сананинг орасидаги муддатнинг ўзи 40 йилдир! Бунча муддат Қуръони Карим ўргатишнинг ўзи буюк хизматдир. Абу Абдурраҳмон Суламий раҳматуллоҳи алайҳнинг шу қадар узоқ муддат Қуръони Каримни ўқитишга боғланиб қолганига у киши Усмон розияллоҳу анҳудан эшитган мазкур ҳадис сабаб бўлган экан.
1771أ/5028 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ – فِي رِوَايَةٍ – قَالَ: »قَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم أفْضَلُكُمْ مَنْ تَعَلَّمَ القُرْآنَ وَعَلَّمَهُ.
.1771А5028. Усмон ибн Аффон розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Энг афзалингиз Қуръонни ўрганган ва уни ўргатган кишидир», дедилар».
1284/9 - بَاب: اسْتِذْكَارِ الْقُرْآنِ وَتَعَاهُدِهِ
1284.9‑боб.
Қуръонни ёдда тутишга уриниш ва унга ҳушёр бўлиш ҳақида
1772/5031 - عَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا: أَنَّ رَسُولَ اللهِ r قَالَ: إِنّـَمَا مَثَلُ صَاحِبِ الْقُرْآنِ كَمَثَلِ صَاحِبِ الْإِبِلِ الْمُعَقَّلَةِ: إِنْ عَاهَدَ عَلَيْهَا أَمْسَكَهَا، وَإِنْ أَطْلَقَهَا ذَهَبَتْ.
.17725031. Ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Қуръон соҳиби худди тушовланган туя соҳибига ўхшайди. Агар унга ҳушёр бўлса, уни тутиб туради, ташлаб қўйса, кетиб қолади», дедилар».
1773/5032 - عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ مَسْعُودٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ النَّبِيُّ r بِئْسَ مَا لِأَحَدِهِمْ أَنْ يَقُولَ: نَسِيتُ آيَةَ كَيْتَ وَكَيْتَ، بَلْ نُسِّيَ، وَاسْتَذْكِرُوا الْقُرْآنَ، فَإِنَّهُ أَشَدُّ تَفَصِّيًا مِنْ صُدُورِ الرِّجَالِ مِنَ النَّعَمِ.
.17735032. Абдуллоҳ розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Улардан бирининг «Фалон, фалон оятни унутдим», дейиши қандай ёмон! Балки у унуттирилган. Қуръонни ёдда тутишга урининг. Албатта, у кишиларнинг қалбидан қочишда туядан ҳам тездир», дедилар».
1774/5033 - عَنْ أَبِي مُوسَى رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ r قَالَ: تَعَاهَدُوا الْقُرْآنَ، فَوَالَّذِي نَفْسِي بِيَدِهِ، لَهُوَ أَشَدُّ تَفَصِّيًا مِنَ الْإِبِلِ فِي عُقُلِهَا.
.17745033. Абу Мусо розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Қуръонга ҳушёр бўлинг. Жоним қўлида бўлган Зотга қасамки, албатта, у қочқоқликда тушовдаги туядан ҳам тездир», дедилар».
1285/10 - بَاب: مَدِّ الْقِرَاءَةِ
128529‑боб.
чўзиб (мад билан) ўқиш ҳақида
1775/5046 – عَنْ أنسِ بْنِ مَالكٍ رَضِيَ الله عَنْهُ أنَّهُ سُئِلَ: كَيْفَ كَانَتْ قِرَاءَةُ النَّبِيِّ r؟ فَقَالَ: كَانَتْ مَدًّا، ثُمَّ قَرَأَ (بِسْمِ اللهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ)، يَـمُدُّ بِبِسْمِ اللهِ، وَيَـمُدُّ بِالرَّحْمَنِ، وَيَـمُدُّ بِالرَّحِيمِ.
.17755046. Қатодадан ривоят қилинади:
«Анасдан: «Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг қироатлари қандай эди?» деб сўрашди. У: «Чўзиқ эди», деди‑да, сўнгра «Бисмиллааҳир‑роҳмаанир‑роҳиим», деб «бисмиллааҳи»ни чўзиб, «ар-Роҳмаани»ни чўзиб, «ар-Роҳиими»ни ҳам чўзиб ўқиди».
Изоҳ: Бу ерда ҳам «чўзиш»ни аввалги изоҳда айтилган икки хил фикрда тушуниш мумкин. Аммо буни чўзиқ унлиларни керагидан, яъни икки ҳаракат миқдоридан кўп чўзиш деб тушуниб қолмаслик лозим.
1286/11 – باب: حُسْنِ الصَّوْتِ بِالْقِرَاءَةِ
1286.11‑боб.
қироатдаги чиройли овоз ҳақида
1776/5048 - عَنْ أَبِي مُوسَى t، أنَّ النَّبِيَّ r قَالَ لَهُ: يَا أَبَا مُوسَى، لَقَدْ أُوتِيتَ مِزْمَارًا مِنْ مَزَامِيرِ آلِ دَاوُدَ.
.17765048. Абу Мусо розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам менга: «Эй Абу Мусо! Ҳақиқатан ҳам сенга Оли Довуднинг «най»ларидан бири берилган‑да!» дедилар».
Изоҳ: Арабларда «най» («мизмаарун») сўзи аслида ҳаммага маълум пуфлаб чалинадиган мусиқа асбобини билдиради. Кўчма маънода эса бу сўз чиройли, ёқимли овозга нисбатан ҳам ишлатилади. Бу ерда шу кўчма маъно назарда тутилган.
1287/12 - بَاب: فِي كَمْ يُقْرَأُ الْقُرْآنُ؟
1287.12‑боб.
Қуръон қанчада ўқилади? аллоҳ таолонинг «Бас,
ундан муяссар бўлганича қироат қилинглар», деган сўзи
1777/5052 - عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ عَمْرٍو رَضِيَ الله عَنْهُمَا قَالَ: أَنْكَحَنِي أَبِي امْرَأَةً ذَاتَ حَسَبٍ، فَكَانَ يَتَعَاهَدُ كَنَّتَهُ فَيَسْأَلُهَا عَنْ بَعْلِهَا، فَتَقُولُ: نِعْمَ الرَّجُلُ مِنْ رَجُلٍ، لَمْ يَطَأْ لَنَا فِرَاشًا، وَلَمْ يُفَتِّشْ لَنَا كَنَفًا مُذْ أَتَيْنَاهُ، فَلَمَّا طَالَ ذَلِكَ عَلَيْهِ، ذَكَرَ لِلنَّبِيّ ِ r، فَقَالَ: الْقَنِي بِهِ. فَلَقِيتُهُ بَعْدُ، فَقَالَ: كَيْفَ تَصُومُ؟ قُلْتُ: كُلَّ يَوْمٍ. قَالَ: وَكَيْفَ تَخْتِمُ؟ قُلْتُ: كُلَّ لَيْلَةً. قَالَ: صُمْ فِي كُلِّ شَهْرٍ ثَلَاثَةً، وَاقْرَإِ الْقُرْآنَ فِي كُلِّ شَهْرٍ. قُلْتُ: أُطِيقُ أَكْثَرَ مِنْ ذَلِكَ، قَالَ: صُمْ ثَلَاثَةَ أَيَّامٍ فِي الْجُمُعَةِ. قُلْتُ: أُطِيقُ أَكْثَرَ مِنْ ذَلِكَ. قَالَ: أَفْطِرْ يَوْمَيْنِ وَصُمْ يَوْمًا. قَالَ: قُلْتُ: أُطِيقُ أَكْثَرَ مِنْ ذَلِكَ، قَالَ: صُمْ أَفْضَلَ الصَّوْمِ صَوْمِ دَاوُدَ، صِيَامَ يَوْمٍ وَإِفْطَارَ يَوْمٍ، وَاقْرَأْ فِي كُلِّ سَبْعِ لَيَالٍ مَرَّةً. فَلَيْتَنِي قَبِلْتُ رُخْصَةَ رَسُولِ اللهِ r وَذَاكَ أَنِّي كَبِرْتُ وَضَعُفْتُ. فَكَانَ يَقْرَأُ عَلَى بَعْضِ أَهْلِهِ السُّبْعَ مِنَ الْقُرْآنِ بِالنَّهَارِ، وَالَّذِي يَقْرَؤُهُ يَعْرِضُهُ مِنَ النَّهَارِ، لِيَكُونَ أَخَفَّ عَلَيْهِ بِاللَّيْلِ، وَإِذَا أَرَادَ أَنْ يَتَقَوَّى أَفْطَرَ أَيَّامًا، وَأَحْصَى وَصَامَ مِثْلَهُنَّ، كَرَاهِيةَ أَنْ يَتْرُكَ شَيْئًا فَارَقَ النَّبِيَّ r عَلَيْهِ.
.17775052. Мужоҳиддан ривоят қилинади:
«Абдуллоҳ ибн Амр шундай деди: «Отам мени насл‑насабли бир аёлга никоҳлаб қўйди. У келинидан хабар олиб турар, ундан турмуш ўртоғи ҳақида сўрар, (келини) эса: «У эрларнинг энг яхшиси. Бироқ унинг олдига келганимиздан бери биз учун бир тўшак босмади ҳам, бизга бирор бир пана қидирмади ҳам»,* дер экан. Ундаги бу ҳол чўзилиб кетгач, бу ҳақда Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга зикр қилган экан, у зот: «Уни менга рўпара қил», дебдилар. Кейинроқ у зотга рўпара бўлган эдим: «Рўзани қандай тутяпсан?» дедилар. «Ҳар куни», дедим.* «Хатмни қандай қиляпсан?» дедилар. «Ҳар кечада», дедим. У зот: «Ҳар ой уч кун рўза тут, Қуръонни ҳам ҳар ойда ўқиб чиқ», дедилар. «Бундан кўпроққа ҳам тоқатим етади», дедим. «Жумада (ҳафтада) уч кун рўза тут», дедилар. «Бундан кўпроққа ҳам тоқатим етади», дедим. «Унда икки кун оғиз очиқ юриб, бир кун рўза тут», дедилар. «Бундан кўпроққа ҳам тоқатим етади», дедим. «Унда энг афзал рўзани – Довуднинг рўзасини тут: бу бир кун рўза тутиб, бир кун оғиз очиқ бўлишдир. Ҳар етти кечада (Қуръонни) ўқиб чиқ», дедилар».
(Абдуллоҳ:) «Қанийди Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг рухсатларини қабул қилган бўлсам. Мана энди кексайиб, заифлашиб қолдим», деди.
У ўз аҳлидан бир кишига Қуръоннинг еттидан бирини кундузи ўқиб берар, кечаси енгилроқ бўлиши учун ўшанда ўқийдиганини кундузи унга ўқиб ўтказар эди. Куч тўпламоқчи бўлса, бир неча кун оғиз очиқ юрар ва ҳисоблаб туриб, Набий соллаллоҳу алайҳи васалламдан айрилганидаги ҳолатидан бирор нарсани тарк этишни истамаганидан, ўшанча (кун) рўза тутар эди».
Абу Абдуллоҳ айтади: «(Ровийлардан) баъзилари: «Уч кунда», «Беш кунда», кўпчилиги: «Етти кунда», деган».*
* Аёл бу гап билан эрининг у билан бирга ётмаганига, унга парво қилмаётганига ишора қилган.
* Бу ва кейинги гапдаги «дедим» сўзи Султония нусхасининг асл матнида «деди» шаклида, яъни «قَالَ» деб берилган. Мазмун ва таржимага қулайлиги эътиборидан ҳошиядагиси олинди.
* Абу Абдуллоҳ, яъни имом Бухорий раҳматуллоҳи алайҳ ушбу ҳадисда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бир ҳафтада бир хатм қилишни буюрганлари айтилганига эътибор қаратиб, баъзи ривоятларда бу муддат уч кун ё беш кун дейилгани, аммо кўпчилик етти кун деганини маълум қилмоқда. У киши бу билан энг афзал хатм ва кўпчилик саҳобаларнинг вазифаси бир ҳафтада бир бора хатм қилиш бўлганига ишора ҳам қилган.
1288/13 - بَاب:اثْم مَنْ رَاءى بِقِرَاءَةِ الْقُرْآنِ، أَوْ تَأَكَّلَ بِهِ...إلخ
1288.13‑боб.
қуръон ўқишда риё қилиш, уни восита
қилиб ейиш ва у билан фахрланиш ҳақида
1778//5058 - عَنْ أَبِي سَعِيدٍ الْخُدْرِيِّ t أَنَّهُ قَالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللهِ r يَقُولُ: يَخْرُجُ فِيكُمْ قَوْمٌ تَحْقِرُونَ صَلَاتَكُمْ مَعَ صَلَاتِهِمْ، وَصِيَامَكُمْ مَعَ صِيَامِهِمْ، وَعَمَلَكُمْ مَعَ عَمَلِهِمْ، وَيَقْرَءُونَ الْقُرْآنَ لَا يُجَاوِزُ حَنَاجِرَهُمْ، يَمْرُقُونَ مِنَ الدِّينَ كَمَا يَمْرُقُ السَّهْمُ مِنَ الرَّمِيَّةِ، يَنْظُرُ فِي النَّصْلِ فَلَا يَرَى شَيْئًا، وَيَنْظُرُ فِي الْقِدْحِ فَلَا يَرَى شَيْئًا، وَيَنْظُرُ فِي الرِّيشِ فَلَا يَرَى شَيْئًا، وَيَتَمَارَى فِي الْفُوقِ.
.17785058. Абу Саъид Худрий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг шундай деяётганларини эшитдим: «Орангиздан шундай бир қавм чиқадики, уларнинг намози олдида ўз намозингизни, рўзаси олдида ўз рўзангизни, амаллари олдида ўз амалингизни арзимас санаб қоласиз. Улар Қуръон ўқишади‑ю, у бўғизларидан нарига ўтмайди. Диндан худди ўқ овдан тешиб чиқиб кетгандек тешиб ўтиб кетишади. (Киши) пайконга қараб, унда ҳеч нарса кўрмайди, ўқнинг ўзига қараб, унда ҳам ҳеч нарса кўрмайди, патига қараб, унда ҳам ҳеч нарса кўрмайди, ўқнинг кети хусусида ҳам шубҳаланиб қолади».*
* Қараган одам ўқнинг керишга қўйиладиган жойида ҳам ўқ отилганини кўрсатадиган аломат топмайди. Натижада ўзи ўқ отилдими ё отилмадими, овга тегдими ё тегмадими, англай олмайди. Ҳадисдаги тавсифдан мазкур қавмнинг Қуръон ўқишлари‑ю, илму ибодатлари ўзларига манфаат бермаслиги, қалбларига сингмаслиги тушунилади.
1779/5059 - عَنْ أَبِي مُوسَى رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ r قَالَ: الْمُؤْمِنُ الَّذِي يَقْرَأُ الْقُرْآنَ وَيَعْمَلُ بِهِ كَالأُتْرُجَّةِ، طَعْمُهَا طَيِّبٌ وَرِيحُهَا طَيِّبٌ. وَالْمُؤْمِنُ الَّذِي لَا يَقْرَأُ الْقُرْآنَ وَيَعْمَلُ بِهِ كَالتَّمْرَةِ، طَعْمُهَا طَيِّبٌ وَلَا رِيحَ لَهَا. وَمَثَلُ الْمُنَافِقِ الَّذِي يَقْرَأُ الْقُرْآنَ كَالرَّيْحَانَةِ، رِيحُهَا طَيِّبٌ وَطَعْمُهَا مُرٌّ. وَمَثَلُ الْمُنَافِقِ الَّذِي لَا يَقْرَأُ الْقُرْآنَ كَالْحَنْظَلَةِ، طَعْمُهَا مُرٌّ أَوْ خَبِيثٌ وَرِيحُهَا مُرٌّ.
.17795059. Абу Мусо розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Қуръон ўқийдиган, унга амал қиладиган мўмин утружжага* ўхшайди: таъми ҳам ширин, ҳиди ҳам ширин. Қуръон ўқимайдиган, лекин унга амал қиладиган мўмин хурмога ўхшайди: таъми ширин‑у, ҳиди йўқ. Қуръон ўқийдиган мунофиқ райҳонга ўхшайди: ҳиди ширин‑у, таъми аччиқ. Қуръон ўқимайдиган мунофиқ эса ҳанзалага ўхшайди: таъми ҳам аччиқ [ёки тахир], ҳиди ҳам аччиқ».
* 5020‑ҳадис изоҳига қаранг.
37 - بَابٌ اقْرَءُوا الْقُرْآنَ مَا ائْتَلَفَتْ قُلُوبُكُمْ
37‑боб.
«қуръонни қалбларингиз ошино бўлиб турганда Ўқинг»
1780/5060 - عَنْ جُنْدَبِ بْنِ عَبْدِ اللهِ، عَنِ النَّبِيِّ r قَالَ: اقْرَءُوا الْقُرْآنَ مَا ائْتَلَفَتْ قُلُوبُكُمْ، فَإِذَا اخْتَلَفْتُمْ فَقُومُوا عَنْهُ.
.17805060. Жундаб ибн Абдуллоҳ розияллоҳу анҳудан:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Қуръонни қалбларингиз ошино бўлиб турганда ўқинг. Келишмай қолсангиз, ундан туриб кетинг», дедилар».
Изоҳ: Ҳадиси шарифдаги «келишмай қолсангиз» деган сўзни уламолар икки хил изоҳлашган. Биринчисига кўра бу «ҳолатингиз Қуръон ўқишга келишмаса, мос бўлмаса, ўзингизда чарчоқ, малол сезсангиз», дегани. Иккинчисига кўра эса «Қуръон борасида тортишиб, бир‑бирингиз билан келиша олмай қолишни бошласангиз», демакдир.
Изоҳ: Ҳадиси шарифдаги «келишмай қолсангиз» деган сўзни уламолар икки хил изоҳлашган. Биринчисига кўра бу «ҳолатингиз Қуръон ўқишга келишмаса, мос бўлмаса, ўзингизда чарчоқ, малол сезсангиз» дегани. Иккинчисига кўра эса «Қуръон борасида тортишиб, бир‑бирингиз билан келиша олмай қолсангиз», демакдир.
69 - كِتَاب: النِّكَاحِ
69. никоҳ китоби*
* «Никоҳ» – арабча сўз бўлиб, аслида «қўшмоқ», «қовушмоқ» деган маъноларни англатади. Истеъмолда, шунингдек, шаръий истилоҳда у эр‑хотиннинг оила қуриш хусусидаги келишувини расмий‑шаръий равишда қайдлашни, яъни никоҳ ақдини билдиради. Араб тилида «никоҳ» сўзи жинсий қовушишга ҳам ишлатилади.
1289/1 – بَاب: التَّرْغِيبِ فِي النِّكَاحِ
1289.1-БОБ.
Никоҳга тарғиб қилиш ҳақида
1781/5063 - عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ t قَالَ: جَاءَ ثَلَاثَةُ رَهْطٍ إِلَى بُيُوتِ أَزْوَاجِ النَّبِيِّ r يَسْأَلُونَ عَنْ عِبَادَةِ النَّبِيِّ r، فَلَمَّا أُخْبِرُوا كَأَنَّهُمْ تَقَالُّوهَا، فَقَالُوا: وَأَيْنَ نَحْنُ مِنَ النَّبِيِّ r قَدْ غُفِرَ لَهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ وَمَا تَأَخَّرَ، قَالَ أَحَدُهُمْ: أَمَّا أَنَا فَإِنِّي أُصَلِّي اللَّيْلَ أَبَدًا، وَقَالَ آخَرُ: أَنَا أَصُومُ الدَّهْرَ وَلَا أُفْطِرُ، وَقَالَ آخَرُ: أَنَا أَعْتَزِلُ النِّسَاءَ فَلَا أَتَزَوَّجُ أَبَدًا، فَجَاءَ رَسُولُ اللهِ r فَقَالَ: «أَنْتُمُ الَّذِينَ قُلْتُمْ: كَذَا وَكَذَا؟ أَمَا وَاللهِ إِنِّي لَأَخْشَاكُمْ لِلَّهِ وَأَتْقَاكُمْ لَهُ، لَكِنِّي أَصُومُ وَأُفْطِرُ، وَأُصَلِّي وَأَرْقُدُ، وَأَتَزَوَّجُ النِّسَاءَ، فَمَنْ رَغِبَ عَنْ سُنَّتِي فَلَيْسَ مِنِّي».
.17815063. Анас ибн Молик розияллоҳу анҳу айтади:
«Уч киши Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ибодатлари ҳақида сўраш учун Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг жуфти ҳалолларининг уйларига келишди. Уларга хабар қилинган эди, буни оз санагандай бўлиб, «Биз қаёқда-ю, Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам қаёқдалар?! У зотнинг олдингию кейинги гуноҳлари мағфират қилинган бўлса», дейишди. Улардан бири: «Мен абадул‑абад туни билан намоз ўқиб чиқаман», деди. Бошқаси эса: «Мен бир умр рўза тутаман, оғиз очиқ юрмайман», деди. Яна бошқаси: «Мен аёллардан четда бўламан, абадул‑абад уйланмайман», деди.
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам келдилар ва шундай дедилар: «Шундай, шундай деганлар сизларми?! Ҳой! Аллоҳга қасамки, мен сизларнинг Аллоҳдан энг қўрқадиганингизман, Унга энг тақво қиладиганингизман, лекин мен рўза ҳам тутаман, оғиз очиқ ҳам юраман, намоз ҳам ўқийман, ухлайман ҳам, аёлларга уйланаман ҳам. Бас, ким менинг суннатимдан юз ўгирса, мендан эмас!»
1290/2 – بَاب: مَا يُكْرَهُ مِنَ التَّبَتُّلِ وَالْخِصَاءِ
1290.2‑боб.
табаттул* ва бичишнинг макруҳлиги ҳақида
1782/5073 - عَنْ سَعْدِ بْنِ أَبِي وَقَّاصٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: رَدَّ رَسُولُ اللهِ عَلَى عُثْمَانَ بْنِ مَظْعُونٍ التَّبَتُّلَ، وَلَوْ أَذِنَ لَهُ لَاخْتَصَيْنَا.
.17825073. Саъд ибн Абу Ваққос розияллоҳу анҳу шундай деди:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Усмон ибн Мазъунни табаттулдан қайтардилар. Агар бунга изн берганларида, ўзимизни бичиб олар эдик».
* Табаттул – ибодат мақсадида аёллардан четланиш, уйланмай ўтиш.
1783/5076 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قُلْتُ: يَا رَسُولَ اللهِ، إِنِّي رَجُلٌ شَابٌّ، وَأَنَا أَخَافُ عَلَى نَفْسِي الْعَنَتَ، وَلَا أَجِدُ مَا أَتَزَوَّجُ بِهِ النِّسَاءَ، فَسَكَتَ عَنِّي، ثُمَّ قُلْتُ مِثْلَ ذَلِكَ، فَسَكَتَ عَنِّي، ثُمَّ قُلْتُ مِثْلَ ذَلِكَ، فَسَكَتَ عَنِّي، ثُمَّ قُلْتُ مِثْلَ ذَلِكَ، فَقَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «يَا أَبَا هُرَيْرَةَ، جَفَّ الْقَلَمُ بِمَا أَنْتَ لَاقٍ، فَاخْتَصِ عَلَى ذَلِكَ أَوْ ذَرْ».
.17835076. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Эй Аллоҳнинг Расули, мен ёш йигитман. Бузуқликдан қўрқяпман. Уйланишга эса ҳеч нарсам йўқ», дедим. У зот индамадилар. Кейин мен яна шу гапни айтдим. У зот яна индамадилар. Кейин мен яна шу гапни айтдим. У зот индамадилар. Кейин яна шу гапни айтган эдим, Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Эй Абу Ҳурайра, қалам сенга келадиган нарсани битиб, қуриб бўлган. Шунга кўра, ўзингни бичасанми, қўясанми, (фарқи йўқ)», дедилар».
Изоҳ: Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу мазкур мурожаат билан ўзини бичиб олишга рухсат сўраган. У бу гапни тарорлайвергач, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам рад этиш мазмунида унга муносиб равишда мазкур ҳадисни айтганлар. Тақдир қаламини биз билган қаламга ташбеҳ қилиб, барча бўладиган ишлар ёзиб бўлингани, унинг сиёҳи ҳам қуриб бўлгани, яъни тақдирдаги нарса ўзгармаслигини бадиий услубда уқтирганлар ва гапнинг охирида бироз зардали танбеҳ берганлар. Демоқчиларки, гуноҳдан қайтиш учун Аллоҳ қайтарган ишни қилишга баҳона қидирилмайди, бу нотўғри тасарруф. Агар тақдирда бўлса, ўзингни бичасанми, бичмайсанми, ўша ўзинг қўрққан ишга дучор бўласан. Бинобарин, гуноҳдан тийилиш ношаръий иш билан эмас, сабр‑матонат билан амалга оширилади.
1291/3 – بَاب: نِكَاحِ الْأَبْكَارِ
1291.3‑боб.
бокираларни никоҳга олиш ҳақида
1784/5077 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا قَالَتْ: قُلْتُ: يَا رَسُولَ اللهِ، أَرَأَيْتَ لَوْ نَزَلْتَ وَادِيًا وَفِيهِ شَجَرَةٌ قَدْ أُكِلَ مِنْهَا، وَوَجَدْتَ شَجَرًا لَمْ يُؤْكَلْ مِنْهَا، فِي أَيِّهَا كُنْتَ تُرْتِعُ بَعِيرَكَ؟ قَالَ: «فِي الَّذِي لَمْ يُرْتَعْ مِنْهَا». تَعْنِي أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم لَمْ يَتَزَوَّجْ بِكْرًا غَيْرَهَا.
.17845077. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Эй Аллоҳнинг Расули, айтинг-чи, агар бир водийга тушсангиз, унда бир дарахт бўлса, ундан ейилган бўлса, яна дов‑дарахтлар топсангиз, ундан ейилмаган бўлса, туянгизни қайси бирида ўтлатар эдингиз?» дедим. «Ўтлатилмаганида‑да», дедилар».
У киши Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ундан бошқа бокирага уйланмаганларини назарда тутаётган эди.
1292/4 - بَاب: تَزْوِيجِ الصِّغَارِ مِنَ الْكِبَارِ
1292.4‑боб.
кичик ёшлиларни катталарга никоҳлаш ҳақида
1785/5081 – وَعَنْهَا رَضِيَ الله عَنْهَا أنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم خَطَبَهَا إِلَى أَبِي بَكْرٍ، فَقَالَ لَهُ أَبُو بَكْرٍ: إِنَّمَا أَنَا أَخُوكَ، فَقَالَ: «أَنْتَ أَخِي فِي دِينِ اللهِ وَكِتَابِهِ، وَهْيَ لِي حَلَالٌ».
.17835081. Урвадан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам Абу Бакрдан Оишанинг қўлини сўрадилар. Абу Бакр у зотга: «Мен сизнинг биродарингизман-ку?» деди. У зот: «Сен Аллоҳнинг дини ва Китобида биродаримсан. У менга ҳалол», дедилар».
1293/5 – بَاب: الْأَكْفَاءِ فِي الدِّينِ.
1293.5-БОБ.
динда ТЕНГ‑ТЎШЛАР ҳақида.
1786/5088 - وَعَنْهَا رَضِيَ اللهُ عَنْهَا: أَنَّ أَبَا حُذَيْفَةَ بْنَ عُتْبَةَ بْنِ رَبِيعَةَ بْنِ عَبْدِ شَمْسٍ رَضِيَ الله عَنْهُ - وَكَانَ مِمَّنْ شَهِدَ بَدْرًا مَعَ النَّبِيِّ r - تَبَنَّى سَالِمًا، وَأَنْكَحَهُ بِنْتَ أَخِيهِ هِنْدَ بِنْتَ الْوَلِيدِ بْنِ عُتْبَةَ بْنِ رَبِيعَةَ، وَهْوَ مَوْلًى لِامْرَأَةٍ مِنَ الْأَنْصَارِ، كَمَا تَبَنَّى النَّبِيُّ r زَيْدًا، وَكَانَ مَنْ تَبَنَّى رَجُلًا فِي الْجَاهِلِيَّةِ دَعَاهُ النَّاسُ إِلَيْهِ وَوَرِثَ مِنْ مِيرَاثِهِ، حَتَّى أَنْزَلَ اللهُ (ادْعُوهُمْ لِآبَائِهِم) إِلَى قَوْلِهِ (وَمَوَالِيكُم) [الأحزاب:5] فَرُدُّوا إِلَى آبَائِهِمْ. فَمَنْ لَمْ يُعْلَمْ لَهُ أَبٌ كَانَ مَوْلًى وَأَخًا فِي الدِّينِ، فَجَاءَتْ سَهْلَةُ بِنْتُ سُهَيْلِ بْنِ عَمْرٍو الْقُرَشِيِّ ثُمَّ الْعَامِرِيِّ - وَهْيَ امْرَأَةُ أَبِي حُذَيْفَةَ - النَّبِيَّ r فَقَالَتْ: يَا رَسُولَ اللهِ، إِنَّا كُنَّا نَرَى سَالِمًا وَلَدًا، وَقَدْ أَنْزَلَ اللهُ فِيهِ مَا قَدْ عَلِمْتَ. فَذَكَرَ الْحَدِيثَ.
.17865088. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам Зайдни асраб олганларидек, Абу Ҳузайфа ибн Утба ибн Рабиъа ибн Абдушамс ҳам – у Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам билан Бадрда иштирок этганлардан эди – Солимни асраб олди ва акасининг қизи Ҳинд бинт Валид ибн Утба ибн Рабиъани никоҳлаб берди. У бир ансориянинг қули эди. Жоҳилият даврида ким бир кишини асраб олса, одамлар ўшани унга нисбат бериб чақиришар ва ўша одам унинг меросидан улуш олар эди. Ниҳоят, Аллоҳ: «Уларни ўз оталарининг номи билан чақиринглар…»дан «ва дўстларингиздир»гача нозил қилгач, уларни ўз оталарига қайтаришди. Отаси маълум бўлмаганлар диндаги мавло ва биродар бўлишди. Шунда Саҳла бинт Суҳайл ибн Амр Қураший, сўнгра Омирий – у Абу Ҳузайфанинг аёли – Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга келиб, шундай деди: «Эй Аллоҳнинг Расули, биз Солимни ўғил деб билар эдик, энди Аллоҳ у ҳақда ўзингиз билган нарсани нозил қилди...» ва ҳадисни (тўлиқ) зикр қилди.
1787/5089 – وَعَنْهَا رَضِيَ الله عَنْهَا قَالَتْ: دَخَلَ رَسُولُ اللهِ عَلَى ضُبَاعَةَ بِنْتِ الزُّبَيْرِ، فَقَالَ لَهَا: «لَعَلَّكِ أَرَدْتِ الْحَجَّ». قَالَتْ: وَاللهِ لَا أَجِدُنِي إِلَّا وَجِعَةً، فَقَالَ لَهَا: «حُجِّي وَاشْتَرِطِي، قُولِي: اللَّهُمَّ مَحِلِّي حَيْثُ حَبَسْتَنِي». وَكَانَتْ تَحْتَ الْمِقْدَادِ بْنِ الْأَسْوَدِ.
.17875089. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Зубоъа бинт Зубайрнинг олдига кириб, унга: «Ҳажни ирода қилибсанми?» дедилар. У: «Аллоҳга қасамки, ўзимни фақат бетоб ҳис қиляпман», деди. У зот унга: «Ҳаж қилавер ва шарт қилиб: «Аллоҳим! Эҳромдан чиқиш ерим Сен мени тутиб қолган жойдир», деб айт», дедилар.
У Миқдод ибн Асваднинг никоҳида эди».
1789/5091 - عَنْ سَهْلٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: مَرَّ رَجُلٌ عَلَى رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم فَقَالَ: «مَا تَقُولُونَ فِي هَذَا؟» قَالُوا: حَرِيٌّ إِنْ خَطَبَ أَنْ يُنْكَحَ، وَإِنْ شَفَعَ أَنْ يُشَفَّعَ، وَإِنْ قَالَ أَنْ يُسْتَمَعَ. قَالَ: ثُمَّ سَكَتَ، فَمَرَّ رَجُلٌ مِنَ فُقَرَاءِ الْمُسْلِمِينَ، فَقَالَ: «مَا تَقُولُونَ فِي هَذَا؟» قَالُوا: حَرِيٌّ إِنْ خَطَبَ أَنْ لَا يُنْكَحَ، وَإِنْ شَفَعَ أَنْ لَا يُشَفَّعَ، وَإِنْ قَالَ أَنْ لَا يُسْتَمَعَ. فَقَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «هَذَا خَيْرٌ مِنْ مِلْءِ الْأَرْضِ مِثْلَ هَذَا».
.17895091. Саҳл розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг олдиларидан бир киши ўтиб қолди. У зот: «Бу ҳақда нима дейсизлар?» дедилар.
«Совчи қўйса, қиз беришга, шафоатчилик қилса, шафоати қабул бўлишига, сўзласа, тинглашга арзийдиган одам», дейишди. У зот индамадилар. Кейин фақир мусулмонлардан бир киши ўтиб қолди. У зот: «Бу ҳақда нима дейсизлар?» дедилар. «Совчи қўйса, қиз беришга, шафоати қабул бўлишига, гапирса, тинглашга арзимайдиган одам», дейишди. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Бу ер юзи тўла анавига ўхшаганлардан яхшироқдир», дедилар».
1294/6 – باب: ما يُتَّقَى مِنْ شُؤْم الـمَرْأةِ وَقَوْلِهِ تَعَالَى:
(إِنَّ مِنْ أَزْوَاجِكُمْ وَأَوْلَادِكُمْ عَدُوًّا لَكُم) [التغابن: 14]
1790/5096 – عَنْ أُسَامَةَ بْنِ زَيْدٍ رَضِيَ الله عَنْهُمَا، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: ما تَرَكْتُ بَعْدِي فِتْنَةً أضَرَّ عَلَى الرِّجَالِ مِنَ النِّسَاءِ.
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ўзимдан кейин эркакларга аёллардан кўра зарарлироқ фитна қолдирмадим», дедилар».
Изоҳ: «Фитна» сўзи аслида «тоблаш», «синаш», «мафтун қилиш» деган маъноларни билдиради. Инсонни мафтун этадиган ва айни вақтда унинг учун синов бўлган неъматлар ҳам «фитна» дейилади. Аниқроғи, бундай неъмат кишини тўғри йўлдан чалғитган бўлса, унга нисбатан ҳам «фитна» сўзи ишлатилади.
Аёл кишининг эркак учун фитналиги уни тоқати етмайдиган нарсаларни қилишга мажбур қилишида, силаи раҳм, хайру садақа каби хайрли амаллардан тўсишида ва бошқа ҳолларда намоён бўлади. Хусусан, аёл муҳаббатининг, жозибасининг эркакни йўлдан уриши, фаҳшга бошлаши аёлнинг эркак учун энг зарарли фитнаси саналади.
1295/7 – بَاب: (وَأُمَّهَاتُكُمُ اللَّاتِي أَرْضَعْنَكُم)
وَيَحْرُمُ مِنَ الرَّضَاعَةِ مَا يَحْرُمُ مِنَ النَّسَبِ
1295.7-БОБ.
«Сизларни эмизган оналарингиз...»
насаб туфайли ҳаром бўлганлар
Эмизиш туфайли ҳам ҳаром бўлади
1791/5100 - عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ الله عَنْهُمَا قَالَ: قِيلَ لِلنَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم: أَلَا تَزَوَّجُ ابْنَةَ حَمْزَةَ؟ قَالَ: «إِنّـَهَا ابْنَةُ أَخِي مِنَ الرَّضَاعَةِ».
.17915100. Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга: «Ҳамзанинг қизига уйланмайсизми?» дейишди. У зот: «У менинг эмикдош акамнинг қизи-ку», дедилар».
1792/5099 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ الله عَنْهَا، أنَّـهَا سَـمِعَتْ صَوْتَ رَجُلٍ يَسْتَأْذِنُ فِي بَيْتِ حَفْصَةَ، قَالَتْ: فَقُلْتُ: يَا رَسُولَ اللهِ، هَذَا رَجُلٌ يَسْتَأْذِنُ فِي بَيْتِكَ، فَقَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «أُرَاهُ فُلَانًا»، لِعَمِّ حَفْصَةَ مِنَ الرَّضَاعَةِ، قَالَتْ عَائِشَةُ: لَوْ كَانَ فُلَانٌ حَيًّا - لِعَمِّهَا مِنَ الرَّضَاعَةِ - دَخَلَ عَلَيَّ؟ فَقَالَ: «نَعَمِ، الرَّضَاعَةُ تُحَرِّمُ مَا تُحَرِّمُ الْوِلَادَةُ».
.17925099. Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг жуфти ҳалоллари Оиша розияллоҳу анҳо шундай хабар қилади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳузуримда эдилар. Бир кишининг Ҳафсанинг уйига (киришга) изн сўраётган овозини эшитиб қолдим. Шунда: «Эй Аллоҳнинг Расули, манави киши уйингизга (киришга) изн сўраяпти», дедим. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам Ҳафсанинг эмикдош амакисини назарда тутиб: «Менимча, у фалончи», дедилар. Мен эмикдош амакимни кўзда тутиб: «Агар фалончи тирик бўлганида олдимга кираверармиди?» дедим. Шунда у зот: «Ҳа, туғишганлик нимани ҳаром қилса, эмикдошлик ҳам шуни ҳаром қилади», дедилар».
1793/5101 - عَنْ أُمَّ حَبِيبَةَ بِنْتَ أَبِي سُفْيَانَ رَضِيَ الله عَنْهُمَا قَالَتْ: قُلْتُ: يَا رَسُولَ اللهِ، انْكِحْ أُخْتِي بِنْتَ أَبِي سُفْيَانَ، فَقَالَ: «أَوَتُحِبِّينَ ذَلِكَ؟» فَقُلْتُ: نَعَمْ، لَسْتُ لَكَ بـِمُخْلِيَةٍ، وَأَحَبُّ مَنْ شَارَكَنِي فِي خَيْرٍ أُخْتِي. فَقَالَ النَّبِيُّ r: «إِنَّ ذَلِكَ لَا يَحِلُّ لِي». قُلْتُ: فَإِنَّا نُحَدَّثُ أَنَّكَ تُرِيدُ أَنْ تَنْكِحَ بِنْتَ أَبِي سَلَمَةَ؟ قَالَ: «بِنْتَ أُمِّ سَلَمَةَ!» قُلْتُ: نَعَمْ، فَقَالَ: «لَوْ أَنَّهَا لَمْ تَكُنْ رَبِيبَتِي فِي حَجْرِي مَا حَلَّتْ لِي، إِنَّـهَا لَابْنَةُ أَخِي مِنَ الرَّضَاعَةِ، أَرْضَعَتْنِي وَأَبَا سَلَمَةَ ثُوَيْبَةُ، فَلَا تَعْرِضْنَ عَلَيَّ بَنَاتِكُنَّ وَلَا أَخَوَاتِكُنَّ».
.17935101. Умму Ҳабиба бинт Абу Суфён шундай хабар қилади:
«Эй Аллоҳнинг Расули, синглимни – Абу Суфённинг қизини никоҳингизга олинг», дедим. «Шуни хоҳлайсанми?» дедилар. «Ҳа. Мен сизни фақат ўзимники қилиб олмоқчимасман. Яхшиликда менга шерик бўлишини энг кўп хоҳлаганим – синглимдир», дедим. Шунда Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Бу менга ҳалол бўлмайди», дедилар. «Эй Аллоҳнинг Расули, бизга айтилишича, сиз Абу Саламанинг қизини никоҳингизга олмоқчи экансиз‑ку», дедим. «Умму Саламанинг қизиними?» дедилар. «Ҳа», дедим. «Агар у менинг қарамоғимдаги асрандим бўлмаганида ҳам, менга ҳалол бўлмас эди, чунки у менинг эмикдош биродаримнинг қизи. Сувайба мени ҳам, Абу Саламани ҳам эмизган. Менга қизларингиз ва опа‑сингилларингизни таклиф қилманглар», дедилар».
Урва айтади: «Сувайба Абу Лаҳабнинг мавлоси бўлиб, Абу Лаҳаб уни озод қилган эди. У Набий соллаллоҳу алайҳи васалламни эмизган. Абу Лаҳаб ўлгач, у ўзининг аҳли оиласидан бирининг тушида ёмон аҳволда кўринибди. У унга: «(Ўлимингдан кейин) нимага йўлиқдинг?» дебди. Абу Лаҳаб: «Сизлардан (ажралганимдан) кейин Сувайбани озод қилганим сабабли мана бундан суғорилишдан бошқа (яхши) нарсага йўлиқмадим», дебди».
Изоҳ: Абдурраззоқ ва бошқалар келтирган ривоятларда айтилишича, Абу Лаҳаб мазкур тушда «мана бундан» деганда бош бармоқ билан кўрсаткич бармоқ орасидаги чуқурликни айтган. Гап шундаки, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам туғилганларида Абу Лаҳабга бу хушхабарни чўриси Сувайба етказади. Абу Лаҳаб жиян кўрганига хурсанд бўлганидан Сувайбани озод қилиб юборади. Бошқа ривоятларда мазкур туш ҳақида батафсилроқ айтилган. Маълумки, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам душанба куни туғилганлар. Уларда айтилишича, Абу Лаҳаб дўзахда қаттиқ азобда экан, фақат душанба кунлари бармоқлари орасидан озгина сув ичиб, азоби енгиллашар экан.
1296/8 – بَاب: مَنْ قَالَ لَا رَضَاعَ بَعْدَ حَوْلَيْنِ، لِقَوْلِهِ تَعَالَى:
(حَوْلَيْنِ كَامِلَيْنِ لِمَنْ أَرَادَ أَنْ يُتِمَّ الرَّضَاعَة) وَمَا يُحَرِّمُ مِنْ قَلِيلِ الرَّضَاعِ وَكَثِيرِهِ
1296.81-БОБ.
У ЗОТ Таолонинг «Ким эмизишни тугал қилишни истаса,
тўлиқ икки йил (эмизади)», деган сўзига биноан, «Икки
йилдан сўнг эмизиш йўқ», деган киши ва Эмизишнинг
ками ҳам, кўпи ҳам (никоҳни) ҳаром қилиши ҳақида
1794/5102 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا أَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم دَخَلَ عَلَيْهَا وَعِنْدَهَا رَجُلٌ، فَكَأَنَّهُ تَغَيَّرَ وَجْهُهُ، كَأَنَّهُ كَرِهَ ذَلِكَ، فَقَالَتْ: إِنَّهُ أَخِي، فَقَالَ: «انْظُرْنَ مَنْ إِخْوَانُكُنَّ، فَإِنَّمَا الرَّضَاعَةُ مِنَ الْمَجَاعَةِ».
.17945102. Масруқдан ривоят қилинади:
«Оиша розияллоҳу анҳо айтдики, унинг ҳузурида бир киши борлигида Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам кириб келибдилар. У зотнинг юзлари ўзгариб, буни хушламагандек бўлибдилар. Шунда у: «Бу менинг акам», дебди. У зот: «Ака‑укаларингизнинг ким эканига қаранглар, чунки эмизиш фақат очликни кетказиш биландир», дебдилар».
Изоҳ: «Эмизиш фақат очликни кетказиш билан» деган жумланинг маъноси шуки, эмизиш туфайли сут қардошлик вужудга келиши учун чақалоқ фақат сут эмибгина тўядиган ёшда бўлиши, яъни оятда айтилган икки ёшдан катта бўлмаслиги керак.
1297/9 - [بَاب: لَا تُنْكَحُ الْمَرْأَةُ عَلَى عَمَّتِهَا وَخَالَتِـهَا]
1297.9-БОБ.
аёл аммасининг устига никоҳлаб олинмайди
1795/5108 – عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ الله رَضِيَ الله عَنْهُمَا قَالَ: نَـهَى رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم أَنْ تُنْكَحَ الْمَرْأَةُ عَلَى عَمَّتِهَا أَوْ خَالَتِهَا.
.17955108. Жобир розияллоҳу анҳу айтади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бир аёлни унинг аммаси ёки холасининг устига никоҳлаб олишдан қайтардилар».
1298/10 – بَاب: الشِّغَارِ
1298.10-боб.
Шиғор ҳақида
1796/5112 - عَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم نَهَى عَنِ الشِّغَارِ.
.17965112. Ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шиғордан қайтарганлар».
«Шиғор – кишининг ўз қизини бошқа бировга унинг қизини бунга бериш шарти билан турмушга беришидир. Икковлари орасида маҳр бўлмайди».
Изоҳ: «Шиғор» сўзи аслида «бўм‑бўш», «холи» деган маънони англатади. Бу бобда эса «шиғор» деб маҳрдан холи бўлган никоҳга айтилмоқда. Бу жоҳилият давридаги никоҳ турларидан бири бўлиб, эркак ўз қарамоғидаги аёлни бошқа бировга унинг ўз қарамоғидаги аёллардан бирини никоҳлаб олиш эвазига узатар эди. Бошқача қилиб айтганда, бу никоҳ аёлларни айирбошлашдан иборат бўлиб, бунда аёллар маҳрдан ҳам маҳрум бўлар эдилар. Ислом шариати аёллар ҳуқуқларини тиклаб борар экан, бундай ёмон одатни ҳам ман қилди.
1299/11 – بَاب: نَهْيِ النَّبِيّ صلى الله عليه وسلم عَنْ نِكَاحِ الْمُتْعَةِ آخِرًا
1299.11-БОБ.
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг охирида Мутъа никоҳидан қайтарганлари ҳақида
1797/5117 - عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللهِ وَسَلَمَةَ بْنِ الْأَكْوَعِ رَضِيَ الله عَنْهُمْ قَالَا: كُنَّا فِي جَيْشٍ، فَأَتَانَا رَسُولُ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم فَقَالَ: إِنَّهُ قَدْ أُذِنَ لَكُمْ أَنْ تَسْتَمْتِعُوا، فَاسْتَمْتِعُوا.
.17975117, 5118. Жобир ибн Абдуллоҳ ва Салама ибн Акваъ розияллоҳу анҳумдан ривоят қилинади:
«Бир қўшинда эдик. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам олдимизга келиб: «Сизларга мутъа қилишга рухсат берилди, мутъа қилаверинг», дедилар».
Изоҳ: Бу ҳадис зоҳиран қараганда тарожумга зид кўринса‑да, аслида бу ерда имом Бухорий ўз одатига кўра, ҳадиснинг бир қисмини келтириб, қолганига ишора қилган. Ушбу ҳадиснинг бошқа ривоятлардаги тўлиқ шаклида Жобир ибн Абдуллоҳ розияллоҳу анҳунинг «Кейин бу тақиқланди», деган гаплари келади.
1300/12 – بَاب: عَرْضِ الْإِنْسَانِ ابْنَتَهُ أَوْ أُخْتَهُ عَلَى أَهْلِ الْخَيْرِ
1300.312-БОБ.
Аёлнинг ўзини солиҳ кишига таклиф этиши ҳақида
1798/5121 - عَنْ سَهْلٍ بْنِ سَعْدٍ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ امْرَأَةً عَرَضَتْ نَفْسَهَا عَلَى النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم، فَقَالَ لَهُ رَجُلٌ: يَا رَسُولَ اللهِ زَوِّجْنِيهَا. فَقَالَ: «مَا عِنْدَكَ؟» قَالَ: مَا عِنْدِي شَيْءٌ، قَالَ: «اذْهَبْ فَالْتَمِسْ وَلَوْ خَاتَمًا مِنْ حَدِيدٍ». فَذَهَبَ ثُمَّ رَجَعَ، فَقَالَ: لَا وَاللهِ مَا وَجَدْتُ شَيْئًا وَلَا خَاتَمًا مِنْ حَدِيدٍ، وَلَكِنْ هَذَا إِزَارِي وَلَهَا نِصْفُهُ، قَالَ سَهْلٌ: وَمَا لَهُ رِدَاءٌ، فَقَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «وَمَا تَصْنَعُ بِإِزَارِكَ، إِنْ لَبِسْتَهُ لَمْ يَكُنْ عَلَيْهَا مِنْهُ شَيْءٌ، وَإِنْ لَبِسَتْهُ لَمْ يَكُنْ عَلَيْكَ مِنْهُ شَيْءٌ». فَجَلَسَ الرَّجُلُ حَتَّى إِذَا طَالَ مَجْلَسُهُ قَامَ، فَرَآهُ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم فَدَعَاهُ أَوْ دُعِيَ لَهُ، فَقَالَ لَهُ: «مَاذَا مَعَكَ مِنَ الْقُرْآنِ؟» فَقَالَ: مَعِي سُورَةُ كَذَا وَسُورَةُ كَذَا، لِسُوَرٍ يُعَدِّدُهَا، فَقَالَ النَّبِيُّصلى الله عليه وسلم: «أَمْلَكْنَاكَهَا بِمَا مَعَكَ مِنَ الْقُرْآنِ».
.17985121. Саҳл розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Бир аёл Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга ўзини таклиф қилди. Бир киши у зотга: «Мени унга уйлантириб қўйинг», деди. «Ниманг бор?» дедилар. «Ҳеч нарсам йўқ», деди. «Бор, бир темир узук бўлса ҳам топ», дедилар. У кетди. Кейин қайтиб келиб: «Йўқ. Аллоҳга қасамки, ҳеч нарса топа олмадим, темир узук ҳам. Лекин мана бу изорим бор, ярми унга», деди. – Саҳл: «Ридоси ҳам йўқ эди», дейди. – Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «У изорингни нима қилади? Сен кийсанг, унга ҳеч нарса қолмайди, у кийса, сенга ҳеч нарса қолмайди-ку», дедилар. Бояги киши ўтирди. Ниҳоят, узоқ ўтиргач, ўрнидан турди. Уни кўриб, Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам чақирдилар [ёки у зотга чақириб берилди]. «Сенда Қуръондан нима бор?» дедилар. У сураларни санаб: «Менда фалон сура, фалон сура бор», деди. Шунда Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Сендаги Қуръон эвазига сени унга эга қилдик», дедилар».
35 - بَابُ النَّظَرِ إِلَى الْمَرْأَةِ قَبْلَ التَّزْوِيجِ
35-БОБ.
Уйланишдан олдин аёлни кўриш ҳақида
1798أ/5126 – وَفِي رِوَايَةٍ عَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ امْرَأَةً جَاءَتْ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم فَقَالَتْ: يَا رَسُولَ اللهِ، جِئْتُ لِأَهَبَ لَكَ نَفْسِي، فَنَظَرَ إِلَيْهَا رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم فَصَعَّدَ النَّظَرَ إِلَيْهَا وَصَوَّبَهُ، ثُمَّ طَأْطَأَ رَأْسَهُ، وَذَكَرَ الـحَدِيثَ، وَقَالَ فِي آخِرِهِ:: «أَتَقْرَؤُهُنَّ عَنْ ظَهْرِ قَلْبِكَ؟» قَالَ: نَعَمْ، قَالَ: «اذْهَبْ فَقَدْ مَلَّكْتُكَهَا بِمَا مَعَكَ مِنَ الْقُرْآنِ».
1798а/5126. Саҳл ибн Саъд розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Бир аёл Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга келиб: «Эй Аллоҳнинг Расули, мен ўзимни сизга ҳиба қилгани келдим», деди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам унга қараб, бошдан‑оёқ разм солдилар. Кейин бошларини қуйи солиб олдилар. Ўзи ҳақида ҳеч қандай қарор қилмаганларини кўргач, аёл ўтирди. Шу пайт у зотнинг саҳобаларидан бир киши ўрнидан туриб: «Эй Аллоҳнинг Расули, агар сизнинг эҳтиёжингиз бўлмаса, унга мени уйлантириб қўйинг», деди. У зот: «Бирор нарсанг борми?» дедилар. У: «Аллоҳга қасамки, йўқ, эй Аллоҳнинг Расули!» деди. У зот: «Аҳлингга бориб, қара-чи бирор нарса топармикансан», дедилар. У бориб, сўнг қайтиб келди‑да: «Аллоҳга қасамки, йўқ, эй Аллоҳнинг Расули! Ҳеч нарса топа олмадим», деди. «Бир темир узук бўлса ҳам қара», дедилар. У бориб, қайтиб келди‑да: «Аллоҳга қасамки, йўқ, темир узук ҳам йўқ, эй Аллоҳнинг Расули. Лекин мана бу изорим бор, – Саҳл айтади: «Унинг ридоси ҳам йўқ эди» – шунинг ярми унга бўлақолсин», деди. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «У изорингни нима қилади? Сен кийсанг, унга ҳеч нарса қолмайди, у кийса, сенга ҳеч нарса қолмайди-ку», дедилар.
Ҳалиги киши ўтирди ва узоқ чўкиб қолди. Кейин ўрнидан турди. Унинг қайтиб кетаётганини кўриб, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам буюрган эдилар, уни чақиришди. У келгач: «Сенда Қуръондан нима бор?» дедилар. У: «Менда фалон сура, фалон сура, фалон сура бор», деб санади. У зот: «Уларни ёддан ўқий оласанми?» дедилар. «Ҳа», деди. «Боравер, сендаги Қуръон эвазига сени унга (аёлга) эга қилдим», дедилар».
1302/14 - بَاب: مَنْ قَالَ: لَا نِكَاحَ إِلَّا بِوَلِيٍّ
1302.14-БОБ.
валийсиз никоҳ йўқ, дейилгани ҳақида.
1799/5130 - عَنْ مَعْقِلِ بْنِ يَسَارٍ أَنّـَهَا نَزَلَتْ فِيهِ قَالَ: زَوَّجْتُ أُخْتًا لِي مِنْ رَجُلٍ فَطَلَّقَهَا، حَتَّى إِذَا انْقَضَتْ عِدَّتُهَا جَاءَ يَخْطُبُهَا، فَقُلْتُ لَهُ: زَوَّجْتُكَ وَفَرَشْتُكَ وَأَكْرَمْتُكَ، فَطَلَّقْتَهَا، ثُمَّ جِئْتَ تَخْطُبُهَا! لَا وَاللهِ لَا تَعُودُ إِلَيْكَ أَبَدًا. وَكَانَ رَجُلًا لَا بَأْسَ بِهِ، وَكَانَتِ الْمَرْأَةُ تُرِيدُ أَنَّ تَرْجِعَ إِلَيْهِ، فَأَنْزَلَ اللهُ هَذِهِ الْآيَةَ: (فَلَا تَعْضُلُوهُنَّ) [البقرة: 232] فَقُلْتُ: الْآنَ أَفْعَلُ يَا رَسُولَ اللهِ، قَالَ: فَزَوَّجَهَا إِيَّاهُ.
.17995130. Ҳасандан ривоят қилинади:
«Менга Маъқил ибн Ясор шундай сўзлаб берди: «Уларга тўсқинлик қилманг...» (ояти) у ҳақда нозил бўлган экан. У шундай деди: «Синглимни бир кишига турмушга берган эдим, у уни талоқ қилди. Иддаси тугаганда яна совчилик қилиб келди. Шунда унга: «Сенга (синглимни) турмушга бердим, тўшаб қўйдим ва сени иззат‑икром қилдим. Сен бўлсанг уни талоқ қилиб, энди яна унга совчилик қилиб келибсан?! Йўқ! Аллоҳга қасамки, у сенга ҳеч қачон қайтмайди», дедим. У ёмон киши эмас эди ва аёл ҳам унга қайтишни истар эди. Шунда Аллоҳ ушбу оятни – «Уларга тўсқинлик қилманг...»ни нозил қилди. Мен: «Энди шундай қиламан, эй Аллоҳнинг Расули», дедим».
Кейин уни унга турмушга берибди».
1303/15 – بَاب: لَا يُنْكِحُ الْأَبُ وَغَيْرُهُ الْبِكْرَ وَالثَّيِّبَ إِلَّا بِرِضَاهَا
1303.15-БОБ.
Ота ҳам, ундан бошқаси ҳам қизу жувонни унинг розилиги билангина ниқоҳлайди
1800/5136 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ أَنَّ النَّبِيَّ r قَالَ: «لَا تُنْكَحُ الْأَيِّمُ حَتَّى تُسْتَأْمَرَ، وَلَا تُنْكَحُ الْبِكْرُ حَتَّى تُسْتَأْذَنَ». قَالُوا: يَا رَسُولَ اللهِ، وَكَيْفَ إِذْنُهَا؟ قَالَ: «أَنْ تَسْكُتَ».
.18005136. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу шундай сўзлаб берган:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Жувон маслаҳати олинмай туриб никоҳланмайди. Бокира эса изни олинмай туриб никоҳланмайди», дедилар. «Эй Аллоҳнинг Расули, унинг изни қандай бўлади?» дейишди. У зот: «Сукут сақлаши», дедилар».
1801/5137 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ الله عَنْهَا قَالَتْ: قُلْتُ: يَا رَسُولَ اللهِ، إِنَّ الْبِكْرَ تَسْتَحِي، قَالَ: «رِضَاهَا صَمْتُهَا».
.18015137. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Эй Аллоҳнинг Расули, бокира қиз уялади», дедим. «Унинг розилиги жим туришидир», дедилар».
1304/16 – بَاب: إِذَا زَوَّجَ ابْنَتَهُ وَهْيَ كَارِهَةٌ، فَنِكَاحُهُ مَرْدُودٌ
1304.16-БОБ.
Қизи ёқтирмаса ҳам турмушга берса, никоҳи мардуддир
1802/5138 - عَنْ خَنْسَاءَ بِنْتِ خِذَامٍ الْأَنْصَارِيَّةِ رَضِيَ الله عَنْهَا: أَنَّ أَبَاهَا زَوَّجَهَا وَهْيَ ثَيِّبٌ، فَكَرِهَتْ ذَلِكَ، فَأَتَتْ رَسُولَ اللهِ r فَرَدَّ نِكَاحَهُ.
.18025138. Язид ибн Ҳорисанинг икки ўғли Абдурраҳмон ва Мужаммиълардан ривоят қилинади:
«Хансо бинт Хизом Ансория жувон эди. Унинг айтишича, отаси уни турмушга берибди. У эса буни ёқтирмай, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига келибди. Шунда у зот унинг никоҳини рад этибдилар».
1305/17 – بَاب: لَا يَخْطُبُ عَلَى خِطْبَةِ أَخِيهِ حَتَّى يَنْكِحَ أَوْ يَدَعَ
1305.17-БОБ.
биродарининг совчилиги устига то у никоҳланмагунича
ёки ташлаб кетмагунича совчилик қилмайди
1803/5142 - عَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: نَـهَى النَّبِيُّ r أَنْ يَبِيعَ بَعْضُكُمْ عَلَى بَيْعِ بَعْضٍ، وَلَا يَخْطُبَ الرَّجُلُ عَلَى خِطْبَةِ أَخِيهِ، حَتَّى يَتْرُكَ الْخَاطِبُ قَبْلَهُ أَوْ يَأْذَنَ لَهُ الْخَاطِبُ.
.18035142. Ибн Умар розияллоҳу анҳумо шундай дер эди:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам бир-бирингизнинг савдоси устига савдо қилишдан, кишининг ўз биродарининг совчилиги устига то олдинги совчи тарк қилмагунича ёки совчи изн бермагунича совчилик қилишидан қайтардилар».
1306/18 – بَاب: الشُّرُوطِ الَّتِي لَا تَحِلُّ فِي النِّكَاحِ
1306.18-БОБ.
никоҳда ҳалол бўлмайдиган шартлар ҳақида
1804/5152 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ t، عَنِ النَّبِيِّ r قَالَ: «لَا يَحِلُّ لِامْرَأَةٍ تَسْأَلُ طَلَاقَ أُخْتِهَا لِتَسْتَفْرِغَ صَحْفَتَهَا، فَإِنَّمَا لَهَا مَا قُدِّرَ لَهَا».
.18045152. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Аёл кишига ўз дугонасининг товоғини бўшатиб олиш учун унинг талоғини сўраш ҳалол бўлмайди, чунки унга нима тақдир қилинган бўлса, фақат шу бўлади», дедилар».
Изоҳ: Бу ерда кундошини ёки ўзи тегиб олиш учун бировнинг хотинини талоқ қилдириб, унга тегишли нафақани ҳам ўзиники қилиб олиш назарда тутилмоқда.
1307/19 – بَاب: النِّسْوَةِ اللَّاتِي يَهْدِينَ الْمَرْأَةَ إِلَى زَوْجِهَا
1307.19-БОБ.
Аёлни эрининг олдига олиб келувчи хотинлар ҳақида
1805/5162 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ الله عَنْهَا، أَنَّهَا زَفَّتِ امْرَأَةً إِلَى رَجُلٍ مِنَ الْأَنْصَارِ، فَقَالَ نَبِيُّ اللهِ r: «يَا عَائِشَةُ، مَا كَانَ مَعَكُمْ لَهْوٌ؟ فَإِنَّ الْأَنْصَارَ يُعْجِبُهُمُ اللَّهْوُ».
.18055162. Ҳишом ибн Урва отасидан ривоят қилади:
«Оиша бир аёлни бир ансорийникига узатиб борибди. Кейин Набиюллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Эй Оиша, сизларда нима ўйин‑кулги бўлди? Ахир ансорлар ўйин‑кулгини ёқтиришади», дебдилар».
Изоҳ: Бу ерда шариат рухсат берган даражадаги ўйин‑кулги назарда тутилганини барча бир овоздан таъкидлаган.
1308/20 – بَاب: مَا يَقُولُ الرَّجُلُ إِذَا أَتَى أَهْلَهُ
1308.20-БОБ.
Кишининг аҳлига яқинлик қилганда нима дейиши ҳақида
1806/5165 - عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ الله عَنْهُمَا قَالَ: قَالَ النَّبِيُّ r: «أَمَا لَوْ أَنَّ أَحَدَهُمْ يَقُولُ حِينَ يَأْتِي أَهْلَهُ: بِاسْمِ اللهِ، اللَّهُمَّ جَنِّبْنِي الشَّيْطَانَ، وَجَنِّبِ الشَّيْطَانَ مَا رَزَقْتَنَا، ثُمَّ قُدِّرَ بَيْنَهُمَا فِي ذَلِكَ، أَوْ قُضِيَ وَلَدٌ، لَمْ يَضُرَّهُ شَيْطَانٌ أَبَدًا».
.18065165. Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Ҳой! Агар бирортангиз аҳлига яқинлик қиладиган пайтда: «Бисмиллааҳи. Аллооҳумма, жаннибниш-шайтоона ва жаннибиш-шайтоона маа розақтанаа»,* деса, кейин ўшанда ораларида фарзанд тақдир қилинса [ёки ҳукм қилинса], унга шайтон ҳеч қачон зарар келтира олмайди».
* Дуонинг маъноси: «Аллоҳнинг исми билан. Аллоҳим, мендан шайтонни четлат ва шайтонни ҳам бизга ризқ қилиб берадиганингдан четда қил».
1309/21 – بَاب: الْوَلِيمَةِ وَلَوْ بِشَاةٍ
1309.21-БОБ.
бир қўй билан бўлса ҳам тўй қилиш ҳақида
1807/5168 - عَنْ أَنَسٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: مَا أَوْلَمَ النَّبِيُّ r عَلَى شَيْءٍ مِنْ نِسَائِهِ مَا أَوْلَمَ عَلَى زَيْنَبَ، أَوْلَمَ بِشَاةٍ.
.18075168. Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам аёлларидан бирортасига Зайнабга тўй қилгандек тўй қилмаганлар. Унга битта қўй билан тўй қилганлар».
1310/22 – بَاب: مَنْ أَوْلَمَ بِأَقَلَّ مِنْ شَاةٍ
1310.22-БОБ.
Битта қўйдан кам нарса билан тўй қилиб бериш ҳақида
1808/5172 - عَنْ صَفِيَّةَ بِنْتِ شَيْبَةَ رَضِيَ الله عَنْهَا قَالَتْ: أَوْلَمَ النَّبِيُّ r عَلَى بَعْضِ نِسَائِهِ بِـمُدَّيْنِ مِنْ شَعِيرٍ.
.18085172. Сафийя бинт Шайба деди:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам аёлларидан бирига икки мудд* арпа билан тўй қилдилар».
* Ҳанафий мазҳабига кўра, бир мудд ҳажмда 0,84 литр, оғирликда 812,5 граммга, жумҳур наздида эса ҳажмда 0,6875 литр ва оғирликда 1020 граммга тўғри келади.
1311/23 – بَاب: حَقِّ إِجَابَةِ الْوَلِيمَةِ وَالدَّعْوَةِ،
وَمَنْ أَوْلَمَ سَبْعَةَ أَيَّامٍ وَنَحْوَهُ.
1311.23-БОБ.
Тўйга ва (бошқа) маросимга таклифни ижобат
қилишнинг* вожиблиги. етти кун ва шу атрофда тўй
қилиш ҳақида. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам
бир ёки икки кун деб вақт белгиламаганлар
* Ижобат қилиш – қабул қилиш, маъқуллаш. Бу ерда таклифни қабул қилиб, чақирилган жойга бориш назарда тутилган.
1809/5173 - عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا: أَنَّ رَسُولَ اللهِ r قَالَ: «إِذَا دُعِيَ أَحَدُكُمْ إِلَى الْوَلِيمَةِ فَلْيَأْتِهَا».
.18095173. Абдуллоҳ ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ким тўйга чақирилса, унга борсин», дедилар».
1312/24 – بَاب: الْوَصَاةِ بِالنِّسَاءِ
1312.24-БОБ.
Аёлларга (яхши) муомала қилиш ҳақида
1810/5185 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ r قَالَ: «مَنْ كَانَ يُؤْمِنُ بِاللهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ فَلَا يُؤْذِى جَارَهُ وَاسْتَوْصُوا بِالنِّسَاءِ خَيْرًا، فَإِنَّهُنَّ خُلِقْنَ مِنْ ضِلَعٍ، وَإِنَّ أَعْوَجَ شَيْءٍ فِي الضِّلَعِ أَعْلَاهُ، فَإِنْ ذَهَبْتَ تُقِيمُهُ كَسَرْتَهُ، وَإِنْ تَرَكْتَهُ لَمْ يَزَلْ أَعْوَجَ، فَاسْتَوْصُوا بِالنِّسَاءِ خَيْرًا».
.18105185, 5186. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Ким Аллоҳга ва охират кунига иймон келтирган бўлса, қўшнисига озор бермасин. Аёлларга (яхши) муомала қилинглар, чунки улар қовурғадан яратилган. Қовурғанинг энг эгри жойи унинг юқорисидир. Уни тўғрилашга уринсанг, синдириб қўясан, агар ташлаб қўйсанг, эгрилигича қолаверади. Аёлларга (яхши) муомала қилинглар!»
Изоҳ: Таржимада «муомала қилинглар» деб ўгирилган сўз араб тилида жуда кенг маънода қўлланади. Бу сўз «бир-бирингизни шунга буюринглар», «ўзаро насиҳат қилинглар», «ушбу васиятимни қабул қилиб, унга амал қилинглар» деган мазмунларни ҳам ўз ичига олади.
Арабларда «жаарун», яъни «қўшни» деган сўз умумий маънода бўлиб, уй, иш жойи ёки турмушда ёнма‑ён бўлган ҳар бири кишини англатади. Муаллифнинг бу ҳадисни «Аёлларга яхшилик қилиш» бобида келтиргани ҳам шундан.
«Аёл қовурғадан яратилган», деганда Ҳавво онамизнинг Одам алайҳиссаломнинг чап қовурғасидан яратилгани назарда тутилган. «Қовурғанинг энг эгри жойи унинг юқорисидир», дейилганда аёлнинг эркакдан асосан ақл-тафаккурда, ҳис-туйғуларда фарқли эканига ишора қилинган. «Уни тўғрилашга уринсанг, синдириб қўясан», дегани «Ундан ўз табиатига зид нарсани талаб қилсанг, ундан айрилиб қоласан, ажрашишингга тўғри келади», деганидир. Чунки аёл жамиятдаги ўз вазифасини бажариши учун ўша феъл-атвор керак. Бу оддий муносабатлар, одоб-ахлоқ борасидаги ишларга тегишли. Аммо аёлда меъёрдан ташқари ҳатти-ҳаракатлар, шариат чегараларидан ташқари ҳолатлар кузатилса, у ҳолда уни мулойимлик билан тўғрилаш керак бўлади. Шу боис, ҳадисда «агар ташлаб қўйсанг, эгрилигича қолаверади», дейилмоқда.
1313/25 – بَاب: حُسْنِ الْمُعَاشَرَةِ مَعَ الْأَهْلِ
1313.85-БОБ.
АҳлИ оила билан гўзал турмуш кечириш ҳақида
1811/5189 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ الله عَنْهَا قَالَتْ: جَلَسَ إِحْدَى عَشْرَةَ امْرَأَةً، فَتَعَاهَدْنَ وَتَعَاقَدْنَ أَنْ لَا يَكْتُمْنَ مِنْ أَخْبَارِ أَزْوَاجِهِنَّ شَيْئًا، قَالَتِ الْأُولَى: زَوْجِي لَحْمُ جَمَلٍ غَثٌّ، عَلَى رَأْسِ جَبَلٍ: لَا سَهْلٍ فَيُرْتَقَى، وَلَا سَمِينٍ فَيُنْتَقَلُ. قَالَتِ الثَّانِيَةُ: زَوْجِي لَا أَبُثُّ خَبَرَهُ، إِنِّي أَخَافُ أَنْ لَا أَذَرَهُ، إِنْ أَذْكُرْهُ أَذْكُرْ عُجَرَهُ وَبُجَرَهُ. قَالَتِ الثَّالِثَةُ: زَوْجِي الْعَشَنَّقُ، إِنْ أَنْطِقْ أُطَلَّقْ، وَإِنْ أَسْكُتْ أُعَلَّقْ. قَالَتِ الرَّابِعَةُ: زَوْجِي كَلَيْلِ تِهَامَةَ، لَا حَرٌّ وَلَا قُرٌّ، وَلَا مَخَافَةَ، وَلَا سَآمَةَ. قَالَتِ الْخَامِسَةُ: زَوْجِي إِنْ دَخَلَ فَهِدَ، وَإِنْ خَرَجَ أَسِدَ، وَلَا يَسْأَلُ عَمَّا عَهِدَ. قَالَتِ السَّادِسَةُ: زَوْجِي إِنْ أَكَلَ لَفَّ، وَإِنْ شَرِبَ اشْتَفَّ، وَإِنِ اضْطَجَعَ الْتَفَّ، وَلَا يُولِجُ الْكَفَّ لِيَعْلَمَ الْبَثَّ، قَالَتِ السَّابِعَةُ: زَوْجِي غَيَايَاءُ، أَوْ عَيَايَاءُ، طَبَاقَاءُ، كُلُّ دَاءٍ لَهُ دَاءٌ، شَجَّكِ أَوْ فَلَّكِ أَوْ جَمَعَ كُلًّا لَكِ. قَالَتِ الثَّامِنَةُ: زَوْجِي الْمَسُّ مَسُّ أَرْنَبٍ، وَالرِّيحُ رِيحُ زَرْنَبٍ، قَالَتِ التَّاسِعَةُ: زَوْجِي رَفِيعُ الْعِمَادِ، طَوِيلُ النِّجَادِ، عَظِيمُ الرَّمَادِ، قَرِيبُ الْبَيْتِ مِنَ النَّادِ. قَالَتِ الْعَاشِرَةُ: زَوْجِي مَالِكٌ، وَمَا مَالِكٌ، مَالِكٌ خَيْرٌ مِنْ ذَلِكِ، لَهُ إِبِلٌ كَثِيرَاتُ الْمَبَارِكِ، قَلِيلَاتُ الْمَسَارِحِ، وَإِذَا سَمِعْنَ صَوْتَ الْمِزْهَرِ، أَيْقَنَّ أَنَّهُنَّ هَوَالِكُ. قَالَتِ الْحَادِيَةَ عَشْرَةَ: زَوْجِي أَبُو زَرْعٍ، فَمَا أَبُو زَرْعٍ، أَنَاسَ مِنْ حُلِيٍّ أُذُنَيَّ، وَمَلَأَ مِنْ شَحْمٍ عَضُدَيَّ، وَبَجَّحَنِي فَبَجِحَتْ إِلَيَّ نَفْسِي، وَجَدَنِي فِي أَهْلِ غُنَيْمَةٍ بِشِقٍّ، فَجَعَلَنِي فِي أَهْلِ صَهِيلٍ وَأَطِيطٍ، وَدَائِسٍ وَمُنَقٍّ، فَعِنْدَهُ أَقُولُ فَلَا أُقَبَّحُ، وَأَرْقُدُ فَأَتَصَبَّحُ، وَأَشْرَبُ فَأَتَقَنَّحُ. أُمُّ أَبِي زَرْعٍ، فَمَا أُمُّ أَبِي زَرْعٍ، عُكُومُهَا رَدَاحٌ، وَبَيْتُهَا فَسَاحٌ، ابْنُ أَبِي زَرْعٍ، فَمَا ابْنُ أَبِي زَرْعٍ، مَضْجِعُهُ كَمَسَلِّ شَطْبَةٍ، وَيُشْبِعُهُ ذِرَاعُ الْجَفْرَةِ. بِنْتُ أَبِي زَرْعٍ، فَمَا بِنْتُ أَبِي زَرْعٍ، طَوْعُ أَبِيهَا، وَطَوْعُ أُمِّهَا، وَمِلْءُ كِسَائِهَا، وَغَيْظُ جَارَتِهَا. جَارِيَةُ أَبِي زَرْعٍ، فَمَا جَارِيَةُ أَبِي زَرْعٍ، لَا تَبُثُّ حَدِيثَنَا تَبْثِيثًا، وَلَا تُنَقِّثُ مِيرَتَنَا تَنْقِيثًا، وَلَا تَـمْلَأُ بَيْتَنَا تَعْشِيشًا، قَالَتْ: خَرَجَ أَبُو زَرْعٍ وَالْأَوْطَابُ تُـمْخَضُ فَلَقِيَ امْرَأَةً مَعَهَا وَلَدَانِ لَهَا كَالْفَهْدَيْنِ، يَلْعَبَانِ مِنْ تَحْتِ خَصْرِهَا بِرُمَّانَتَيْنِ، فَطَلَّقَنِي وَنَكَحَهَا، فَنَكَحْتُ بَعْدَهُ رَجُلًا سَرِيًّا، رَكِبَ شَرِيًّا وَأَخَذَ خَطِّيًّا، وَأَرَاحَ عَلَيَّ نَعَمًا ثَرِيًّا، وَأَعْطَانِي مِنْ كُلِّ رَائِحَةٍ زَوْجًا، وَقَالَ: كُلِي أُمَّ زَرْعٍ، وَمِيرِي أَهْلَكِ، قَالَتْ: فَلَوْ جَمَعْتُ كُلَّ شَيْءٍ أَعْطَانِيهِ، مَا بَلَغَ أَصْغَرَ آنِيَةِ أَبِي زَرْعٍ. قَالَتْ عَائِشَةُ: قَالَ رَسُولُ اللهِ r: «كُنْتُ لَكِ كَأَبِي زَرْعٍ لِأُمِّ زَرْعٍ».
.18115189. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Ўн битта аёл ўтириб, эрлари ҳақидаги гаплардан ҳеч нарсани яширмасликка аҳду паймон қилишибди.
Биринчиси: «Менинг эрим тоғ устидаги ориқ туя гўштининг ўзгинаси: текис жойда эмаски, чиқиб бўлса, семиз эмаски, олиб кетилса», деди.
Иккинчиси: «Мен эримнинг хабарини ёймайман, чунки барини айтиб, адоғига етолмайман деб қўрқаман. Агар гапирсам, авра‑астарини ағдариб ташлайман», деди.
Учинчиси: «Менинг эрим найнов. Гапирсам, талоқ бўламан, жим турсам, муаллақа бўлиб юравераман», деди.
Тўртинчиси: «Менинг эрим Тиҳоманинг тунига ўхшайди: иссиғи ҳам йўқ, совуғи ҳам йўқ, хавфи ҳам йўқ, зерикиш ҳам йўқ», деди.
Бешинчиси: «Менинг эрим кирса, қоплон, чиқса, шер. Билиб турган нарсасини сўрамайди», деди.
Олтинчиси: «Менинг эрим еса паққос туширади, ичса, қуритиб битиради, ёнбошласа, ўраниб олади, ташвишимни билишга қўл ҳам чўзиб қўймайди», деди.
Еттинчиси: «Менинг эрим нотавон [ёки сустмизож], ношуд. Нима дардки бўлса, унда бор. Ё бошингни ёради, ё ўзингни жароҳатлайди ёки икковиниям қилади», деди.
Саккизинчиси: «Менинг эрим қуёндек момиқ, зарнабдек* хушбўй», деди.
Тўққизинчиси: «Менинг эримнинг устуни баланд, қиличининг қини узун, (ўчоғининг) кули совимас, уйи машваратхонага ўхшайди», деди.
Ўнинчиси: «Менинг эрим мулкдор. Қандай мулкдор, дейсизми? Анавилардан яхши мулкдор. Унинг қўрада кўп туриб, яйловга кам чиқадиган туялари бор. Улар дуфнинг овозини эшитса, куни битганини аниқ билиб бўлади», деди.
Ўн биринчиси деди: «Менинг эрим Абу Заръ. Абу Заръ ким дейсизми? У қулоқларимни тақинчоққа, билакларимни ёққа тўлдирди. У мени озгина қўйи бор уйдан йилқию туяси, моли тўла уйга олиб келиб, хирмону ғалвирга эга қилди. Олдида гапирсам, сўкиш эшитмайман, ётсам, тонггача ухлайман, сув ичсам, қонгунимча ичаман.
Абу Зарънинг онаси... Абу Зарънинг онаси ким, дейсизми? Сандиқлари катта, уйлари кенгу мўл.
Абу Зарънинг ўғли... Абу Зарънинг ўғли ким, дейсизми? Шилма пўстлоқда ҳам ётаверади, улоқчанинг пойчасига ҳам тўяверади.
Абу Зарънинг қизи... Абу Зарънинг қизи ким, дейсизми? Отасига итоатли, онасига итоатли, кийимини тўлдирадиган қиз, кундошини куйдирадиган қиз.
Абу Зарънинг чўриси… Абу Зарънинг чўриси ким, дейсизми? Гапимизни ёймайди, озиғимизни ташиб кетмайди, уйимизни хас-чўпга тўлдирмайди.
(Бир куни) сут мешлари чайқалиб турган пайтда Абу Заръ ташқарига чиқди‑ю, қоплончалардек икки боласи қўлтиғи остидан икки анорини ўйнаб турган аёлни кўрди ва мени талоқ қилиб, уни никоҳлаб олди.
Ундан кейин баобрў, учқур от минган, хаттий найза* тутган бир кишига тегдим. У менга мол‑ҳол, чорва берди, ҳар биридан жуфт‑жуфт берди ва: «Эй Умму Заръ, ўзинг ҳам егин, аҳлингга ҳам едиргин», деди. Аммо унинг менга берган ҳамма нарсасини тўпласам ҳам, Абу Зарънинг энг кичик идишича бўлмайди».
Оиша айтади: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Абу Заръ Умму Заръ учун қандай бўлган бўлса, мен ҳам сен учун шундайман», дедилар».
Абу Абдуллоҳ айтади: «Саъид ибн Салама Ҳишомдан: «Уйимизни хас‑хашак қилиб ташламайди», деб ривоят қилган
Баъзилар «фа’атақоммаҳу» деб «мим» билан айтган, мана шу тўғрироқ».*
Изоҳ:
* Зарнаб – хушбўй ўсимлик.
* Хаттий – Баҳрайн соҳилидаги Хат деб аталган жойдан келтирилган найза.
* Ҳадисда «қонгунимча ичаман» деб ўгирилган сўз икки хил ривоят қилинган: 1. «Нун» ҳарфи билан: «фа’атақоннаҳу»; 2. «Мим» ҳарфи билан: «фа’атақоммаҳу». Иккисида ҳам маъно деярли бир хил. Аммо муаллиф таъкидлаганидек, иккинчиси тўғрироқ.
1314/26 – بَاب: صَوْمِ الْمَرْأَةِ بِإِذْنِ زَوْجِهَا تَطَوُّعًا
1314.26-БОБ.
аёл кишининг эрининг изни билан нафл рўза тутиши ҳақида
1812/5195 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ t، عَنِ النَّبِيِّ اللهِ r قَالَ: «لَا يَحِلُّ لِلْمَرْأَةِ أَنْ تَصُومَ وَزَوْجُهَا شَاهِدٌ إِلَّا بِإِذْنِهِ، وَلَا تَأْذَنَ فِي بَيْتِهِ إِلَّا بِإِذْنِهِ، وَمَا أَنْفَقَتْ مِنْ نَفَقَةٍ عَنْ غَيْرِ أَمْرِهِ فَإِنَّهُ يُؤَدَّى إِلَيْهِ شَطْرُهُ».
.18125195. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Аёлга эри борлигида унинг изнисиз рўза тутиши, унинг изнисиз уйига (киришга) изн бериши ҳалол бўлмайди. Унинг буйруғисиз бирор нафақа қилса, (савобининг) ярми унга етиб туради».
1315/27 - بَاب
1315.27‑БОБ.
1813/5196 - عَنْ أُسَامَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ r قَالَ: «قُمْتُ عَلَى بَابِ الْجَنَّةِ، فَإذَا عَامَّةُ مَنْ دَخَلَهَا الْمَسَاكِينُ، وَأَصْحَابُ الْجَدِّ مَحْبُوسُونَ، غَيْرَ أَنَّ أَصْحَابَ النَّارِ قَدْ أُمِرَ بِهِمْ إِلَى النَّارِ، وَقُمْتُ عَلَى بَابِ النَّارِ فَإِذَا عَامَّةُ مَنْ دَخَلَهَا النِّسَاءُ».
.18135196. Усома розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Жаннатнинг эшиги олдида турдим. Унга кирганларнинг асосий қисми мискинлар экан. Давлатмандлар ушлаб турилибди. Фақат дўзах эгалари дўзах сари амр қилинган. Дўзах эшигида ҳам турдим. Унга кирганларнинг асосий қисми аёллар экан».
1316/28 – بَاب: الْقُرْعَةِ بَيْنَ النِّسَاءِ إِذَا أَرَادَ سَفَرًا
1316.28-БОБ.
сафарни ирода қилганда аёллар орасида қуръа ташлаш ҳақида
1814/5211 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ الله عَنْهَا: أَنَّ النَّبِيَّ r كَانَ إِذَا خَرَجَ أَقْرَعَ بَيْنَ نِسَائِهِ، فَطَارَتِ الْقُرْعَةُ لِعَائِشَةَ وَحَفْصَةَ، وَكَانَ النَّبِيُّ r إِذَا كَانَ بِاللَّيْلِ سَارَ مَعَ عَائِشَةَ يَتَحَدَّثُ، فَقَالَتْ حَفْصَةُ: أَلَا تَرْكَبِينَ اللَّيْلَةَ بَعِيرِي وَأَرْكَبُ بَعِيرَكِ، تَنْظُرِينَ وَأَنْظُرُ؟ فَقَالَتْ: بَلَى، فَرَكِبَتْ، فَجَاءَ النَّبِيُّ r إِلَى جَمَلِ عَائِشَةَ وَعَلَيْهِ حَفْصَةُ، فَسَلَّمَ عَلَيْهَا، ثُمَّ سَارَ حَتَّى نَزَلُوا، وَافْتَقَدَتْهُ عَائِشَةُ، فَلَمَّا نَزَلُوا جَعَلَتْ رِجْلَيْهَا بَيْنَ الْإِذْخِرِ وَتَقُولُ: يَا رَبِّ سَلِّطْ عَلَيَّ عَقْرَبًا أَوْ حَيَّةً تَلْدَغُنِي، وَلَا أَسْتَطِيعُ أَنْ أَقُولَ لَهُ شَيْئًا.
.18145211. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам (сафарга) чиқсалар, аёллари орасида қуръа ташлар эдилар. (Бир сафар) қуръа Оиша билан Ҳафсага тушди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам кечаси бўлса, Оиша билан бирга гаплашиб кетардилар. Ҳафса: «Бу кеча менинг туямни миниб олмайсанми? Мен сенинг туянгни миниб оламан. (Сен мен кўраётган нарсани) кўрасан, мен ҳам (сен кўраётган нарсани) кўраман», деди. У: «Майли», деди ва миниб олди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам Оишанинг бўрасининг олдига келдилар. Унинг устида Ҳафса бор эди. Унга салом бердилар. Кейин тўхтагунча йўл юрдилар. Оиша у зотни қидириб қолди. Тўхташгач, икки оёғини изхир* орасига суқиб: «Эй Роббим, менга бир чаён ё илон юборки, мени чақсин. У зотга ҳеч нарса дея олмай қолайин», деди».
* Изхир – Ҳижоз ерларида ўсадиган машҳур хушбўй ўсимлик.
1317/29 – بَاب: إِذَا تَزَوَّجَ الْبِكْرَ عَلَى الثَّيِّبِ
1317.29-БОБ.
жувон устига қизга уйланса...
1815/5213 - عَنْ أَنَسٍ t قَالَ: - وَلَوْ شِئْتُ أَنْ أَقُولَ: قَالَ النَّبِيُّ r - وَلَكِنْ قَالَ: السُّنَّةُ إِذَا تَزَوَّجَ الْبِكْرَ أَقَامَ عِنْدَهَا سَبْعًا، وَإِذَا تَزَوَّجَ الثَّيِّبَ أَقَامَ عِنْدَهَا ثَلَاثًا.
.18155213. Бизга Мусаддад сўзлаб берди:
«Бизга Бишр сўзлаб берди: «Холид бизга Абу Қилобадан сўзлаб берди: «Хоҳласам, «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам айтдилар», дер эдим, лекин (аниқроғи) у (яъни Анас)* шундай деди: «Бокирага уйланганда олдида етти кун туриш, жувонга уйланганда олдида уч кун туриш суннатдир».
* Кейинги ҳадиснинг изоҳига қаранг.
1318/30 – بَاب: الْمُتَشَبِّعِ بِمَا لَمْ يَنَلْ، وَمَا يُنْهَى مِنِ افْتِخَارِ الضَّرَّةِ
1318.30-БОБ.
Ўзи эришмаган нарсани бор қилиб кўрсатадиган киши ҳамда кундошнинг фахрланишдан қайтарилгани ҳақида
1816/5219 - عَنْ أَسْمَاءَ رَضِيَ الله عَنْهَا أَنَّ امْرَأَةً قَالَتْ: يَا رَسُولَ اللهِ، إِنَّ لِي ضَرَّةً، فَهَلْ عَلَيَّ جُنَاحٌ إِنْ تَشَبَّعْتُ مِنْ زَوْجِي غَيْرَ الَّذِي يُعْطِينِي؟ فَقَالَ رَسُولُ اللهِ r: «الْمُتَشَبِّعُ بِمَا لَمْ يُعْطَ كَلَابِسِ ثَوْبَيْ زُورٍ».
.18165219. Асмо розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Бир аёл: «Эй Аллоҳнинг Расули, менинг кундошим бор. Агар эрим менга бермаган нарсани берган қилиб кўрсатсам, гуноҳ бўладими?» деди. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ўзига берилмаган нарсани берилган қилиб кўрсатган одам иккита ёлғон кийим кийган кабидир», дедилар».
Изоҳ: «Иккита ёлғон кийим кийган кабидир», яъни гуноҳи икки баробардир. Гапи ҳам ёлғон, иши ҳам ёлғон. Ўзида йўқ нарсани бор қилиб кўрсатиши бир гуноҳ, бу билан ўзгага озор бериши яна бир гуноҳ.
1319/31 – بَاب: الْغَيْرَةِ
1319.31-БОБ.
Рашк ҳақида
1817/5223 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ t، عَنِ النَّبِيِّ r أَنَّهُ قَالَ: «إِنَّ اللهَ يَغَارُ، وَغَيْرَةُ اللهِ أَنْ يَأْتِيَ الْمُؤْمِنُ مَا حَرَّمَ اللهُ».
.18175223. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу деди:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Албатта, Аллоҳ рашк қилади. Аллоҳнинг рашки мўминнинг Аллоҳ ҳаром қилган нарсани қилишидандир», дедилар».
1818/5224 - عَنْ أَسْمَاءَ بِنْتِ أَبِي بَكْرٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَتْ: تَزَوَّجَنِي الزُّبَيْرُ وَمَا لَهُ فِي الْأَرْضِ مِنْ مَالٍ وَلَا مَمْلُوكٍ، وَلَا شَيْءٍ غَيْرَ نَاضِحٍ، وَغَيْرَ فَرَسِهِ، فَكُنْتُ أَعْلِفُ فَرَسَهُ، وَأَسْتَقِي الْمَاءَ، وَأَخْرِزُ غَرْبَهُ وَأَعْجِنُ، وَلَمْ أَكُنْ أُحْسِنُ أَخْبِزُ، وَكَانَ يَخْبِزُ جَارَاتٌ لِي مِنَ الْأَنْصَارِ، وَكُنَّ نِسْوَةَ صِدْقٍ، وَكُنْتُ أَنْقُلُ النَّوَى مِنْ أَرْضِ الزُّبَيْرِ الَّتِي أَقْطَعَهُ رَسُولُ اللهِ r عَلَى رَأْسِي، وَهْيَ مِنِّي عَلَى ثُلُثَيْ فَرْسَخٍ، فَجِئْتُ يَوْمًا وَالنَّوَى عَلَى رَأْسِي، فَلَقِيتُ رَسُولَ اللهِ r وَمَعَهُ نَفَرٌ مِنَ الْأَنْصَارِ، فَدَعَانِي ثُمَّ قَالَ: «إِخْ، إِخْ». لِيَحْمِلَنِي خَلْفَهُ، فَاسْتَحْيَيْتُ أَنْ أَسِيرَ مَعَ الرِّجَالِ، وَذَكَرْتُ الزُّبَيْرَ وَغَيْرَتَهُ، وَكَانَ أَغْيَرَ النَّاسِ، فَعَرَفَ رَسُولُ اللهِ r أَنِّي قَدِ اسْتَحْيَيْتُ فَمَضَى، فَجِئْتُ الزُّبَيْرَ فَقُلْتُ: لَقِيَنِي رَسُولُ اللهِ r وَعَلَى رَأْسِي النَّوَى، وَمَعَهُ نَفَرٌ مِنْ أَصْحَابِهِ، فَأَنَاخَ لِأَرْكَبَ، فَاسْتَحْيَيْتُ مِنْهُ وَعَرَفْتُ غَيْرَتَكَ، فَقَالَ: وَاللهِ لَحَمْلُكِ النَّوَى كَانَ أَشَدَّ عَلَيَّ مِنْ رُكُوبِكِ مَعَهُ، قَالَتْ: حَتَّى أَرْسَلَ إِلَيَّ أَبُو بَكْرٍ بَعْدَ ذَلِكَ بِخَادِمٍ يَكْفِينِي سِيَاسَةَ الْفَرَسِ، فَكَأَنَّـمَا أَعْتَقَنِي.
.18185224. Асмо бинт Абу Бакр розияллоҳу анҳумо айтади:
«Зубайр менга уйланганида ер юзида моли ҳам, мамлуки ҳам йўқ эди, бир сувчи туя ва отидан бошқа ҳеч нарсаси йўқ эди. Мен унинг отини емлар ва суғорар эдим. Катта қовға тикар ва хамир қорар эдим. Нон ёпа олмасдим, менга қўшни ансориялар нон ёпиб беришарди. Улар садоқатли аёллар эди. Зубайрнинг Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бўлиб берган еридан бошимда данак таширдим. У (ер) бизникидан учдан икки фарсах* жойда эди. Бир куни бошимда данак билан келаётиб, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламни учратиб қолдим. У зот билан бир неча ансорлар бор эди. У зот мени чақирдилар‑да, мени ортларига мингаштириб олиш учун (туяга) «Их, их», дедилар. Зубайрни ва унинг рашкчилигини эслаб, эркаклар билан бирга юришдан уялдим. У энг рашкчи одам эди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам менинг уялганимни билиб, ўтиб кетдилар. Зубайрга келиб: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам мени учратиб қолдилар. Бошимда данак бор эди. Ёнларида бир неча саҳобалари ҳам бор эди. Уловга минишим учун (туяни) чўктирдилар. Сенинг рашкингни ўйлаб, у зотдан уялдим», дедим. Шунда у: «Аллоҳга қасамки, данак кўтариб юришинг у зот билан бирга улов минишингдан кўра мен учун оғир бўлди», деди. Шундан кейин Абу Бакр менга отга қарашни қўлимдан оладиган бир ходим юборди. Бу билан гўёки у мени озод қилди».
* Фарсах – 3 мил, 5544 м. Ўртача ташланган 12000 қадам, ўртача тезликда яёв юрилганда 1,5 соатда босиб ўтилган масофа.
1320/32 – بَاب: غَيْرَةِ النِّسَاءِ وَوَجْدِهِنَّ
1320.32-БОБ.
Аёлларнинг рашки ва аччиқлари ҳақида
1819/5228 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا قَالَتْ: قَالَ لِي رَسُولُ اللهِ r: «إِنِّي لَأَعْلَمُ إِذَا كُنْتِ عَنِّي رَاضِيَةً، وَإِذَا كُنْتِ عَلَيَّ غَضْبَى وَإِذَا كُنْتِ غَضْبَى. قُلْتِ: قُلْتُ: لَا وَرَبِّ مُـحَمَّدٍ، وَإذَا كُنْتِ غَضْبَى قُلْتِ: لا وَرَبِّ إبْرَاهِيم. قَالَتْ: قُلْتُ: أَجَلْ وَاللهِ يَا رَسُولَ اللهِ مَا أَهْجُرُ إِلَّا اسْمَكَ.
.18195228. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам менга: «Мендан рози бўлган пайтингни ҳам, мендан ғазабланганингни ҳам биламан», дедилар. «Буни қаердан биласиз?» дедим. «Мендан рози бўлганингда «Муҳаммаднинг Робби билан қасамки, йўқ!» дейсан. Ғазабланганингда эса «Иброҳимнинг Робби билан қасамки, йўқ!» дейсан», дедилар». Мен: «Тўғри. Аллоҳга қасамки, эй Аллоҳнинг Расули, мен исмингизнигина ҳижрон қиламан», дедим».
1321/33 – بَاب: لَا يَخْلُوَنَّ رَجُلٌ بِامْرَأَةٍ إِلَّا ذُو مَحْرَمٍ، وَالدُّخُولُ عَلَى الْمُغِيبَةِ
1321.33-БОБ.
Эркак киши аёл билан зинҳор холи қолмасин. маҳрам бўлса, мустасно. эри ғойиб аёлнинг олдига кириш ҳам (ножоиз)
1820/5232 - عَنْ عُقْبَةَ بْنِ عَامِرٍ رَضِيَ الله عَنْهُ، أَنَّ رَسُولَ اللهِ r قَالَ: «إِيَّاكُمْ وَالدُّخُولَ عَلَى النِّسَاءِ». فَقَالَ رَجُلٌ مِنَ الْأَنْصَارِ: يَا رَسُولَ اللهِ، أَفَرَأَيْتَ الْحَمْوَ؟ قَالَ: «الْحَمْوُ الْمَوْتُ».
.18205232. Уқба ибн Омир розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «(Номаҳрам) аёлларнинг олдига киришдан ҳазир бўлинг!» дедилар. Шунда ансорлардан бири: «Эй Аллоҳнинг Расули, эрнинг қариндошига нима дейсиз?» деди. «Эрнинг қариндоши ўлимдир!» дедилар у зот».
Изоҳ: «Эрнинг қариндоши» деганда эрнинг ота‑бобоси ва фарзанларидан бошқа эркак қариндошлар, унинг хотинига номаҳрам бўлган кишилар назарда тутилган. Шу боис, аёлнинг улар билан холи қолиши, уларга шариатда аврат саналган жойларини тўсмаган ҳолда кўриниши мумкин эмас. Улар ҳақида сўралганда «ўлим», дейилиши аёл кишининг улар билан холи қолиши ўлимдек даҳшатли, хавфли деган мазмундадир, чунки уларнинг келин билан холи қолиши бошқа бегона номаҳрамларга нисбатан осон бўлади ва бунга кўпчилик бепарво қарайди. Бу ҳукмга эътиборсизлик туфайли қанчадан-қанча оилаларда хиёнат содир бўлиши, оилалар бузилиши ва бошқа кўнгилсиз ҳолатлар юз беришини ҳаётнинг ўзи кўрсатиб турибди. Қолаверса, Исломда фақат зинонинг эмас, балки зинонинг дебочалари, яъни бунга олиб борадиган ишларнинг, ҳатто хаёл бузилишининг ҳам олдини олиш мақсад қилинган.
1322/34 – بَاب: لَا تُبَاشِرُ الْمَرْأَةُ الْمَرْأَةَ فَتَنْعَتَهَا لِزَوْجِهَا
1322.34-БОБ.
Аёл киши аёл кишига тегиниб, кейин уни эрига таърифлаб бермайди
Изоҳ: «Тегиниш» деганда баданнинг баданга тегиши назарда тутилган. Бу ерда яқинлик қилиш мазмуни йўқ. Аёл киши кўришиш, даволаш ёки бошқа бир зарурат юзасидан бошқа бир аёлнинг баданини ушласа, бадани унинг баданига тегса, ўша аёл ҳақида эрига гапирмаслик буюрилган. Бу ҳол айрим аёлларда кузатилгани учун очиқ айтиб, бундан қайтарилмоқда. Бунга бошқа бир аёлнинг ҳусну жамолини мақташни ҳам қўшиш мумкин. Мазкур ишлар совчилик ўрнида, никоҳ учун ёки бошқа бирор тайинли мақсад юзасидан бўлса, жоиздир.
1821/5240 - عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ مَسْعُودٍ t قَالَ: قَالَ النَّبِيُّ r: «لَا تُبَاشِرِ الْمَرْأَةُ الْمَرْأَةَ، فَتَنْعَتَهَا لِزَوْجِهَا كَأَنَّهُ يَنْظُرُ إِلَيْهَا».
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Бир аёл (бошқа) аёлга тегиниб, кейин эрига уни кўз олдига келтирадиган даражада таърифлаб бермасин», дедилар».
1323/35 – بَاب: لَا يَطْرُقْ أَهْلَهُ لَيْلًا إِذَا أَطَالَ الْغَيْبَةَ
1323.35-БОБ.
узоқ вақт (уйда) бўлмаганда аҳлИ оиласининг олдига кечаси келмасин
1822/5244 - عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللهِ رَضِيَ الله عَنْهُمَا قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ r: «إِذَا أَطَالَ أَحَدُكُمُ الْغَيْبَةَ فَلَا يَطْرُقْ أَهْلَهُ لَيْلًا».
.18225244. Жобир ибн Абдуллоҳ розияллоҳу анҳу айтади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Бирортангиз узоқ (вақт уйда) йўқ бўлган бўлса, аҳлининг олдига кечаси келмасин», дедилар».
1823/5246 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ النَّبِيَّ r قَالَ: «إِذَا دَخَلْتَ لَيْلًا، فَلَا تَدْخُلْ عَلَى أَهْلِكَ حَتَّى تَسْتَحِدَّ الْمُغِيبَةُ، وَتَمْتَشِطَ الشَّعِثَةُ».
.18235246. Жобир ибн Абдуллоҳ розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Агар кечаси кириб келсанг, то эри ғойиблар қириниб, сочи тўзиганлар тараниб олгунича аҳлингнинг ҳузурига кирма», дедидлар.
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: ««Ал‑кайса, ал‑кайса» дедилар».
70 - كِتَاب: الطَّلَاقِ
Талоқ китоби
1324/1 – بَاب:
1324.1-БОБ.
1824/5251 – عَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا: أَنَّهُ طَلَّقَ امْرَأَتَهُ وَهْيَ حَائِضٌ، عَلَى عَهْدِ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم، فَسَأَلَ عُمَرُ بْنُ الْخَطَّابِ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم عَنْ ذَلِكَ، فَقَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «مُرْهُ فَلْيُرَاجِعْهَا، ثُمَّ لِيُمْسِكْهَا حَتَّى تَطْهُرَ، ثُمَّ تَحِيضَ ثُمَّ تَطْهُرَ، ثُمَّ إِنْ شَاءَ أَمْسَكَ بَعْدُ وَإِنْ شَاءَ طَلَّقَ قَبْلَ أَنْ يَمَسَّ، فَتِلْكَ الْعِدَّةُ الَّتِي أَمَرَ اللهُ أَنْ تُطَلَّقَ لَهَا النِّسَاءُ».
.18245251. Нофеъдан ривоят қилинади:
«Абдуллоҳ ибн Умар розияллоҳу анҳумо Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг даврларида ўз аёлини ҳайзли ҳолатида талоқ қилибди. Умар ибн Хаттоб Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан бу ҳақда сўрабди. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дебдилар: «Унга буюр, уни қайтиб олсин. Кейин уни пок бўлиб, ҳайз кўриб, сўнг пок бўлгунича ушлаб турсин. Шундан кейингина истаса, (ўзида) олиб қолади, истаса, қўл теккизмай туриб талоқ қилади. Аёлларни талоқ қилишда Аллоҳ буюрган идда ана шудир».
1325/2 – بَاب: إِذَا طُلِّقَتِ الْحَائِضُ يُعْتَدُّ بِذَلِكَ الطَّلَاقِ
.13252-боб.
хайз кўрган аёл талоқ қилинса, бу талоқ ҳисобга ўтади
1824أ/5253 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: حُسِبَتْ عَلَيَّ بِتَطْلِيقَةٍ.
1824а/5253. Саъид ибн Жубайрдан ривоят қилинади:
«Ибн Умар розияллоҳу анҳу: «Ўша мен учун бир талоқ ҳисобланди», деди».
Изоҳ: Бу ерда Ибн Умар розияллоҳу анҳунинг юқоридаги ҳадисда келган гапи бошқа ровийдан ҳам ривоят қилингани айтилмоқда. У киши: «Аёлим ҳайзли ҳолатида унга айтган ўша талоғим бир талоққа ўтган», демоқда. Юқорида қайд этилганидек, суннатга кўра талоқ аёлга поклигида, жимоъ қилмай туриб айтилади. Бироқ бу ҳадисда айтилган ҳолатда ҳам барибир бир талоқ тушади.
1326/3 – بَاب: مَنْ طَلَّقَ، وَهَلْ يُوَاجِهُ الرَّجُلُ امْرَأَتَهُ بِالطَّلَاقِ؟
1326.3-боб.
Талоқ қилган киши ҳақида. киши аёлининг юзига талоқ айтаверадими?
1825/5254 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا: أَنَّ ابْنَةَ الْجَوْنِ، لَمَّا أُدْخِلَتْ عَلَى رَسُولِ اللهِ r وَدَنَا مِنْهَا قَالَتْ: أَعُوذُ بِاللهِ مِنْكَ، فَقَالَ لَهَا: «لَقَدْ عُذْتِ بِعَظِيمٍ، اِلْحَقِي بِأَهْلِكِ».
.18255254. Авзоъий сўзлаб берди:
«Зуҳрийдан: «Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг завжаларидан қай бири у зотдан паноҳ тилаган?» деб сўрагандим, у шундай деди:
«Урва менга Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилиб, шундай хабар қилди: «Жавнлик қиз Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига киритилиб, у зот унга яқин келганларида у: «Сендан Аллоҳнинг паноҳига қочаман», деди. Шунда у зот унга: «Дарҳақиқат, буюк бир Зотнинг паноҳига қочдинг. Аҳлингнинг олдига боравер», дедилар».
1826/5255 – وَفِي رِوَايَةٍ عَنْ أَبِي أُسَيْدٍ t: أنَّهَا أُدْخِلَتْ عَلَيْهِ، فَقَالَ النَّبِيُّ r: «هَبِي نَفْسَكِ لِي». قَالَتْ: وَهَلْ تَهَبُ الْمَلِكَةُ نَفْسَهَا لِلسُّوقَةِ؟! قَالَ: فَأَهْوَى بِيَدِهِ يَضَعُ يَدَهُ عَلَيْهَا لِتَسْكُنَ، فَقَالَتْ: أَعُوذُ بِاللهِ مِنْكَ، فَقَالَ: «قَدْ عُذْتِ بِمَعَاذٍ». ثُمَّ خَرَجَ عَلَيْنَا، فَقَالَ: «يَا أَبَا أُسَيْدٍ، اكْسُهَا رَازِقِيَّتَيْنِ وَأَلْحِقْهَا بِأَهْلِهَا».
.18265255. Абу Усайд розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам билан чиқиб, Шавт деган чорбоғ томон юрдик. Ниҳоят, икки чорбоққа етиб келдик ва уларнинг орасида ўтирдик. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Шу ерда ўтира туринглар», дедилар ва кириб кетдилар. Жавнлик аёл – Умайма бинт Нуъмон ибн Шароҳил келтирилиб, хурмозордаги бир уйга туширилган экан. У билан бирга доя энагаси ҳам бор эди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам унинг олдига киргач: «Ўзингни менга ҳиба қил», дедилар. У: «Малика ўзини фуқарога ҳиба қиладими?» деди. Шунда тинчлансин деб, қўлларини (бошига) қўйиш учун унга узатган эдилар: «Сендан Аллоҳнинг паноҳига қочаман», деди. У зот: «Паноҳ олинадиган Зотнинг паноҳига қочдинг», дедилар. Сўнгра олдимизга чиқиб: «Эй Абу Усайд, унга иккита розиқия* бергин‑да, ўз аҳлига элтиб қўй», дедилар».
* Розиқия – зиғир матосидан тикилган узун оқ кийим.
1327/4 – بَاب: مَنْ أَجَازَ طَلَاقَ الثَّلَاثِ
1327.4-БОБ.
Аллоҳ таолоНИНГ «Талоқ икки мартадир. Сўнгра
яхшиликча олиб қолиш ёки яхшиликча қўйиб юбориш»,
деган сўзига биноан уч талоқни ўтади деб билганлар ҳақида
Ибн Шиҳоб айтади: «Ана шу мулоъана қилганларнинг одати бўлиб қолди».
1827/5260 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ الله عَنْهَا: أَنَّ امْرَأَةَ رِفَاعَةَ الْقُرَظِيِّ جَاءَتْ إِلَى رَسُولِ اللهِ r فَقَالَتْ: يَا رَسُولَ اللهِ، إِنَّ رِفَاعَةَ طَلَّقَنِي فَبَتَّ طَلَاقِي، وَإِنِّي نَكَحْتُ بَعْدَهُ عَبْدَ الرَّحْمَنِ بْنَ الزَّبِيرِ الْقُرَظِيَّ، وَإِنَّمَا مَعَهُ مِثْلُ الْهُدْبَةِ، قَالَ رَسُولُ اللهِ r: «لَعَلَّكِ تُرِيدِينَ أَنْ تَرْجِعِي إِلَى رِفَاعَةَ؟ لَا، حَتَّى يَذُوقَ عُسَيْلَتَكِ وَتَذُوقِي عُسَيْلَتَهُ».
.18275260. Оиша розияллоҳу анҳо хабар қилади:
«Рифоъа Қуразийнинг аёли Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига келиб: «Эй Аллоҳнинг Расули, Рифоъа мени талоқ қилди ва талоғимни узил-кесил қилди.* Мен ундан кейин Абдурраҳмон ибн Зубайр Қуразийга тегдим. Ундаги нарса эса бамисоли гажим, холос», деди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Сен Рифоъага қайтмоқчисан чоғи? Йўқ! Токи сен унинг мазасини, у сенинг мазангни тотмагунча (бўлмайди)», дедилар».
* Боин талоқ назарда тутилмоқда.
1328/5 – بَاب: (لِمَ تُحَرِّمُ مَا أَحَلَّ اللَّهُ لَكَ)
1328.5-БОБ.
«Аллоҳ сенга ҳалол қилган нарсани нега ҳаром қиласан?!»
1828/5268 – وَعَنْهَا رَضِيَ الله عَنْهَا قَالَتْ: كَانَ رَسُولُ اللهِ r يُحِبُّ الْعَسَلَ وَالْحَلْوَاءَ، وَكَانَ إِذَا انْصَرَفَ مِنَ الْعَصْرِ دَخَلَ عَلَى نِسَائِهِ، فَيَدْنُو مِنْ إِحْدَاهُنَّ، فَدَخَلَ عَلَى حَفْصَةَ بِنْتِ عُمَرَ، فَاحْتَبَسَ أَكْثَرَ مَا كَانَ يَحْتَبِسُ، فَغِرْتُ، فَسَأَلْتُ عَنْ ذَلِكَ، فَقِيلَ لِي: أَهْدَتْ لَهَا امْرَأَةٌ مِنْ قَوْمِهَا عُكَّةً مِنْ عَسَلٍ، فَسَقَتِ النَّبِيَّ r مِنْهُ شَرْبَةً، فَقُلْتُ: أَمَا وَاللهِ لَنَحْتَالَنَّ لَهُ، فَقُلْتُ لِسَوْدَةَ بِنْتِ زَمْعَةَ: إِنَّهُ سَيَدْنُو مِنْكِ، فَإِذَا دَنَا مِنْكِ فَقُولِي: أَكَلْتَ مَغَافِيرَ؟ فَإِنَّهُ سَيَقُولُ لَكِ: لَا، فَقُولِي لَهُ: مَا هَذِهِ الرِّيحُ الَّتِي أَجِدُ مِنْكَ؟ فَإِنَّهُ سَيَقُولُ لَكِ: سَقَتْنِي حَفْصَةُ شَرْبَةَ عَسَلٍ، فَقُولِي لَهُ: جَرَسَتْ نَحْلُهُ الْعُرْفُط، وَسَأَقُولُ ذَلِكَ، وَقُولِي أَنْتِ يَا صَفِيَّةُ ذَاكِ. قَالَتْ: تَقُولُ سَوْدَةُ: فَوَاللهِ مَا هُوَ إِلَّا أَنْ قَامَ عَلَى الْبَابِ، فَأَرَدْتُ أَنْ أُبَادِيَهُ بِمَا أَمَرْتِنِي بِهِ فَرَقًا مِنْكِ، فَلَمَّا دَنَا مِنْهَا قَالَتْ لَهُ سَوْدَةُ: يَا رَسُولَ اللهِ، أَكَلْتَ مَغَافِيرَ؟ قَالَ: «لَا». قَالَتْ: فَمَا هَذِهِ الرِّيحُ الَّتِي أَجِدُ مِنْكَ. قَالَ: «سَقَتْنِي حَفْصَةُ شَرْبَةَ عَسَلٍ». فَقَالَتْ: جَرَسَتْ نَحْلُهُ الْعُرْفُطَ، فَلَمَّا دَارَ إِلَيَّ قُلْتُ لَهُ نَحْوَ ذَلِكَ، فَلَمَّا دَارَ إِلَى صَفِيَّةَ قَالَتْ لَهُ مِثْلَ ذَلِكَ، فَلَمَّا دَارَ إِلَى حَفْصَةَ قَالَتْ: يَا رَسُولَ اللهِ، أَلَا أَسْقِيكَ مِنْهُ؟ قَالَ: «لَا حَاجَةَ لِي فِيهِ». قَالَتْ: تَقُولُ سَوْدَةُ: وَاللهِ لَقَدْ حَرَمْنَاهُ، قُلْتُ لَهَا: اسْكُتِي.
.18285268. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам асални, ширинликни яхши кўрар эдилар. Асрдан қайтишда аёлларининг ҳузурига кириб, улардан бирига яқинлашар эдилар. (Бир куни) Ҳафсанинг ҳузурига кириб, ҳар доимгидан кўра кўпроқ ушланиб қолдилар. Рашким келиб, бу ҳақда сўраб‑суриштирган эдим, менга: «Қавмидан бир аёл унга (Ҳафсага) бир укка* асал ҳадя қилган, у Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга ўшандан бир ҳўплам ичирибди», дейишди. Шунда: «Аллоҳга қасамки, у зот учун бир ҳийла қилажакмиз», дедим. Кейин Савда бинт Замъага: «У зот сенга яқинлашадилар. Сенга яқинлашганларида: «Мағофир* едингизми?» дегин. Аниқки, у зот сенга: «Йўқ», дейдилар. Сен у зотга: «Сиздан келаётган манави ҳид нима?» дегин. У зот сенга: «Ҳафса менга бир ҳўплам асал ичирганди», дейишлари тайин. Шунда сен у зотга: «Асалариси урфут* еган экан‑да», дегин. Мен ҳам шундай дейман. Сен ҳам шундай дегин, эй Сафийя», дедим.
Савда: «Аллоҳга қасамки, сендан қўрқиб, буюрган нарсангни у зот эшик олдига келишлари биланоқ айтиб юборишимга сал қолган», дер эди.
У зот яқинлашганларида Савда у зотга: «Эй Аллоҳнинг Расули, мағофир едингизми»? деди. У зот: «Йўқ», дедилар. У: «Сиздан келаётган манави ҳид нима?» деди. У зот: «Ҳафса менга бир ҳўплам асал ичирганди», дедилар. У: «Асалариси урфут еган экан‑да», деди.
Кейин айланиб, менинг олдимга кирганларида мен ҳам шунга ўхшаш гап айтдим. Сўнг айланиб, Сафийянинг олдига кирганларида у ҳам шундай деди. Сўнгра ўтиб, Ҳафсанинг олдига кирган чоғлари у: «Сизга ундан (асалдан) берайми?» деган эди, у зот: «Унга эҳтиёжим йўқ», дедилар.
Савда: «Аллоҳга қасамки, у зотни маҳрум қилиб қўйдик‑да», деяётган эди, унга: «Жим бўл!» дедим».
1329/6 – بَاب: الْخُلْعِ وَكَيْفَ الطَّلَاقُ فِيهِ وَقَوْلِ اللهِ تَعَالَى:
(وَلَا يَحِلُّ لَكُمْ أَنْ تَأْخُذُوا مِمَّا آتَيْتُمُوهُنَّ شَيْئًا إِلَّا أَنْ يَخَافَا أَلَّا يُقِيمَا حُدُودَ اللَّه) [البقرة: 229]
1329.6-БОБ.
Хулуъ ва ундаги талоқнинг қандай бўлиши
ҳамда Аллоҳ таолонинг «уларга берганингиздан
бирор нарсани олиш Сизга ҳалол бўлмас...
ана ўшалар золимлардир», деган сўзи ҳақида
Изоҳ: «Хулуъ» сўзи аслида луғатда «ечиш» деган маънони билдиради. Шаръий истилоҳда эса «хулуъ» деб хотин кишининг арз қилиб, бир нарса эвазига эри билан ажрашишига айтилади.
Исломда оила қуришга асосий ҳаракат эркак киши томонидан бўлгани, оила раҳбарлиги масъулияти ҳам унинг зиммасида бўлгани учун талоқ эрнинг ҳаққи ҳисобланади. Агар аёл киши ажрашишни истаса, бу мақсадига хулуъ орқали эришиши мумкин.
1829/5275 - عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ الله عَنْهُمَا، أنَّ امْرَأَةَ ثَابِتِ بْنِ قَيْسٍ إِلَى رَسُولِ اللهِ r فَقَالَتْ: يَا رَسُولَ اللهِ، ثَابت بْن قَيس، مَا أَعْتُبُ عَلَيهِ في خُلُقٍ، وَلا دَيْن، ولَكِنِّي أكْرَهُ الكُفْرَ فِي الإسْلَام، فَقَالَ رَسُولُ اللهِ r: «أتَرُدِّينَ عَلَيْهِ حَدِيقَتَهُ؟» قَالَتْ: نَعَمْ، قَالَ رَسُولُ اللهِ r: اقْبِلْ الـحَدِيقَةَ وَطَلِّقْهَا تَطْلِيقَةً.
.18295275. Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Собит ибн Қайснинг аёли Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига келиб: «Эй Аллоҳнинг Расули, мен Собитнинг хулқида ҳам, динида ҳам айб топа олмайман, лекин унга тоқат ҳам қила олмайман», деди. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Унга боғини қайтариб берасанми?» дедилар. У: «Ҳа», деди». Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: боғни қабул қил ва уни талоқ қил, дедилар.
1330/7 - بَابُ شَفَاعَةِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم فِي زَوْجِ بَرِيرَةَ
1330.7-БОБ.
Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг бариранинг эри учун ўртага тушганлари ҳақида
1830/5283 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ زَوْجَ بَرِيرَةَ كَانَ عَبْدًا يُقَالُ لَهُ: مُغِيثٌ، كَأَنِّي أَنْظُرُ إِلَيْهِ يَطُوفُ خَلْفَهَا يَبْكِي وَدُمُوعُهُ تَسِيلُ عَلَى لِحْيَتِهِ، فَقَالَ النَّبِيُّ r لِعَبَّاسٍ: «يَا عَبَّاسُ، أَلَا تَعْجَبُ مِنْ حُبِّ مُغِيثٍ بَرِيرَةَ، وَمِنْ بُغْضِ بَرِيرَةَ مُغِيثًا». فَقَالَ النَّبِيُّ r: «لَوْ رَاجَعْتِهِ». قَالَتْ: يَا رَسُولَ اللهِ، تَأْمُرُنِي؟ قَالَ: «إِنّـَمَا أَنَا أَشْفَعُ». قَالَتْ: لَا حَاجَةَ لِي فِيهِ.
.18305283. Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Бариранинг эри Муғис деган қул эди. Унинг йиғлаб, ёшлари соқолига оқиб, унинг орқасидан айланиб юргани ҳамон кўз ўнгимда. Шунда Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам Аббосга: «Эй Аббос, Муғиснинг Барирани яхши кўриши‑ю, Бариранинг Муғисни ёмон кўришидан ажабланмаяпсанми?» дедилар. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Унга қайтсанг бўларди», дедилар. (Барира): «Эй Аллоҳнинг Расули, менга буюряпсизми?» деди. У зот: «Мен ўртага тушяпман, холос», дедилар. У: «Менинг унга ҳожатим йўқ», деди».
1331/8 – باب: اللِّعَانِ
1331.8-боб.
Лиъон ҳамда Аллоҳ таолонинг «ўзларидан бошқа гувоҳлари бўлмаган ҳолда ЎЗ ЖУФТЛАРИни (зинода) айблаётганЛАР ЭСА... РОСТГЎЙЛАРДАН...»* деган сўзи ҳақида
* Лиъон – айнан мулоъана.
Нур сураси, 6-9‑оятлар: «Ўзларидан бошқа гувоҳлари бўлмаган ҳолда ўз жуфтларини (зинода) айблаётганлар эса, бас, ҳар бирларининг гувоҳлиги – албатта, ўзининг ростгўйлардан экани ҳақида Аллоҳнинг номи билан тўртта гувоҳликдир. Бешинчиси эса, агар ёлғончилардан бўлса, унга Аллоҳнинг лаънати бўлиши(ни айтишлик)дир. У(аёл)нинг «Албатта, у(эр) ёлғончилардандир», деб Аллоҳнинг номи билан тўрт марта гувоҳлик бериши у(аёл)дан азобни қайтаради. Бешинчисида эса, агар у(эр) ростгўйлардан бўлса, ўзига Аллоҳнинг ғазаби бўлишини (айтишдир)».
1831/5304 - عَنْ سَهْلٍ بْنِ سَعْدِ السَّاعِدِيِّ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ، قَالَ رَسُولُ اللهِ r: «أَنَا وَكَافِلُ الْيَتِيمِ فِي الْجَنَّةِ هَكَذَا»، وَأَشَارَ بِالسَّبَّابَةِ وَالْوُسْطَى، وَفَرَّجَ بَيْنَهُمَا شَيْئًا.
.18315304. Саҳл розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Етимни қарамоғига олган мен билан жаннатда мана бундайдир» деб, кўрсаткич ва ўрта бармоқлари билан, уларнинг орасини озгина очиб ишора қилдилар».
1332/9 – بَاب: إِذَا عَرَّضَ بِنَفْيِ الْوَلَدِ
1332.9-БОБ.
БОЛАНИ ИНКОР ҚИЛИШГА ШАМА ҚИЛСА...
1832/5305 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ رَجُلًا أَتَى النَّبِيَّ r فَقَالَ: يَا رَسُولَ اللهِ، وُلِدَ لِي غُلَامٌ أَسْوَدُ، فَقَالَ: «هَلْ لَكَ مِنْ إِبِلٍ؟» قَالَ: نَعَمْ، قَالَ: «مَا أَلْوَانُهَا؟» قَالَ: حُمْرٌ، قَالَ: «هَلْ فِيهَا مِنْ أَوْرَقَ؟» قَالَ: نَعَمْ، قَالَ: «فَأَنَّى ذَلِكَ؟» قَالَ: لَعَلَّهُ نَزَعَهُ عِرْقٌ.
.18325305. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Бир киши Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига келиб: «Эй Аллоҳнинг Расули, мендан қора танли бола туғилди», деди. Шунда у зот: «Туянг борми?» дедилар. «Ҳа», деди. «Уларнинг ранги қанақа?» дедилар. «Қизил», деди. «Ичида кулранглари ҳам борми?» дедилар. «Ҳа», деди. «Ўша қаердан?» дедилар. «Наслига тортган бўлса керак», деди. «Балки, ўша ўғлинг ҳам (бирор аждодига) тортгандир», дедилар».
1333/10 – بَاب: اسْتِتَابَةُ الـمُتَلاعِنَيْنِ
1333.10-БОБ.
1833/5312 - عَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ الله عَنْهُمَا في حديث الـمُتَلاعِنَيْن، قَالَ: قَالَ النَّبِيُّ r لِلْمُتَلَاعِنَيْنِ: «حِسَابُكُمَا عَلَى اللهِ، أَحَدُكُمَا كَاذِبٌ، لَا سَبِيلَ لَكَ عَلَيْهَا». قَالَ: مَالِي؟ قَالَ: «لَا مَالَ لَكَ، إِنْ كُنْتَ صَدَقْتَ عَلَيْهَا فَهْوَ بِمَا اسْتَحْلَلْتَ مِنْ فَرْجِهَا، وَإِنْ كُنْتَ كَذَبْتَ عَلَيْهَا فَذَاكَ أَبْعَدُ لَكَ».
.18335312. Бизга Алий ибн Абдуллоҳ сўзлаб берди:
«Бизга Суфён сўзлаб берди: «Амр шундай деди: «Саъид ибн Жубайрдан эшитдим: «Ибн Умардан мулоъана қилувчилар ҳақида сўраган эдим, у шундай деди: «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам мулоъана қилувчиларга: «Икковингизнинг ҳам ҳисоб-китобингиз Аллоҳга ҳавола. Икковингиздан бирингиз ёлғончисиз. Сен учун энди у аёлга йўл йўқ», дедилар. «Молим-чи?» деди у. «Сенга мол йўқ. Агар у ҳақда рост гапирган бўлсанг, (мол) аёлнинг фаржини ўзингга ҳалол қилиб олганинг эвазигадир. Агар у ҳақда ёлғон гапирган бўлсанг, (мол) сендан янада узоқдир», дедилар».
1334/11 – بَاب: الْكُحْلِ لِلْحَادَّةِ
1334.11-БОБ.
АЗАДОР АЁЛГА СУРМА СУРТИШ ҲАҚИДА
1834/5338 – عَنْ أُمِّ سَلَمَةَ رَضِيَ الله عَنْهَا: أَنَّ امْرَأَةً تُوُفِّيَ زَوْجُهَا، فَخَشُوا عَيْنَيْهَا، فَأَتَوْا رَسُولَ اللهِ r فَاسْتَأْذَنُوهُ فِي الْكُحْلِ، فَقَالَ: «لَا تَكَحَّلْ، قَدْ كَانَتْ إِحْدَاكُنَّ تَمْكُثُ فِي شَرِّ أَحْلَاسِهَا، أَوْ شَرِّ بَيْتِهَا، فَإِذَا كَانَ حَوْلٌ فَمَرَّ كَلْبٌ رَمَتْ بِبَعَرَةٍ، فَلَا، حَتَّى تَمْضِيَ أَرْبَعَةُ أَشْهُرٍ وَعَشْرٌ».
.18345338, 5339. Умму Саламанинг қизи Зайнаб онасидан ривоят қилади:
«Бир аёлнинг эри вафот этди. Унинг кўзи (касалланиб, кўр бўлиб қолиши) ҳақида қўрқишди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига келиб, у зотдан сурма суртишга изн сўрашди. Шунда у зот: «Сурма суртма. Ахир бирингиз энг ёмон ёпинчиғида [ёки энг ёмон уйида] ўтирар, бир йил бўлгач, бир ит ўтса, унга тезак отар эди‑ку! Йўқ, то тўрт ою ўн кун ўтмагунча (суртма)», дедилар».
بِسْمِ اللهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ
71 – كِتَاب: النَّفَقَاتِ
71. НАФАҚАЛАР китоби
1335/1 – بَاب: وَفَضْلِ النَّفَقَةِ عَلَى الْأَهْلِ
1335.1-БОБ.
АҲЛУ ОИЛАГА НАФАҚА ҚИЛИШНИНГ ФАЗИЛАТИ ҲАҚИДА
1835/5351 - عَنْ أَبِي مَسْعُودٍ الْأَنْصَارِيِّ رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «إِذَا أَنْفَقَ الْمُسْلِمُ نَفَقَةً عَلَى أَهْلِهِ وَهْوَ يَحْتَسِبُهَا، كَانَتْ لَهُ صَدَقَةً».
.18355351. Абу Масъуд Ансорийдан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Мусулмон киши савоб умидида ўз аҳлига нафақа қилса, бу унинг учун садақа бўлади», дедилар».
1836/5353 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ النَّبِيُّ r: «السَّاعِي عَلَى الْأَرْمَلَةِ وَالْمِسْكِينِ، كَالْمُجَاهِدِ فِي سَبِيلِ اللهِ، أَوِ الْقَائِمِ اللَّيْلَ الصَّائِمِ النَّهَارَ».
.18365353. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Бева ва мискин учун елиб‑югурган киши Аллоҳ йўлидаги мужоҳид ёки кечаси қоим, кундузи соим (рўзадор) кабидир», дедилар».
1336/2 – بَاب: حَبْسِ نَفَقَةِ الرَّجُلِ قُوتَ سَنَةٍ عَلَى أَهْلِهِ، وَكَيْفَ نَفَقَاتُ الْعِيَالِ؟
1336.2-БОБ.
КИШИНИНГ ЎЗ АҲЛИ УЧУН БИР ЙИЛЛИК ОЗИҚ‑ОВҚАТИНИ ҒАМЛАБ ҚЎЙИШИ ВА ОИЛАДАГИЛАРНИНГ НАФАҚАСИ ҚАНДАЙ БЎЛИШИ ҲАҚИДА
1837/5357 - عَنْ عُمَرَ t: أَنَّ النَّبِيَّ r كَانَ يَبِيعُ نَخْلَ بَنِي النَّضِيرِ، وَيَحْبِسُ لِأَهْلِهِ قُوتَ سَنَتِهِمْ.
.18375357. Ибн Уяйнадан ривоят қилинади:
«Маъмар менга шундай деди: «Саврий менга: «Аҳли учун бир йиллик ёки бир йил‑ярим йиллик озиқ‑овқат жамғариб қўядиган киши ҳақида эшитганмисан?» деди. Эсимга келмади. Кейин бир ҳадисни эслаб қолдим. Ибн Шиҳоб Зуҳрий уни бизга Молик ибн Авсдан, у Умар розияллоҳу анҳудан ривоят қилиб, сўзлаб берган эди:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам Бану Назирнинг хурмосини сотар ва ўз аҳлларига бир йиллик озиқ‑овқатни ғамлаб қўяр эдилар».
72 – كِتَاب: الْأَطْعِمَةِ
72. егуликЛАР китоби
1838/5375 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: أَصَابَنِي جَهْدٌ شَدِيدٌ فَلَقِيتُ عُمَرَ بْنَ الْخَطَّابِ، فَاسْتَقْرَأْتُهُ آيَةً مِنْ كِتَابِ اللهِ، فَدَخَلَ دَارَهُ وَفَتَحَهَا عَلَيَّ، فَمَشَيْتُ غَيْرَ بَعِيدٍ، فَخَرَرْتُ لِوَجْهِي مِنَ الْجَهْدِ وَالْجُوعِ، فَإِذَا رَسُولُ اللهِ r قَائِمٌ عَلَى رَأْسِي، فَقَالَ: «يَا أَبَا هُرَيْرَةَ». فَقُلْتُ: لَبَّيْكَ رَسُولَ اللهِ وَسَعْدَيْكَ، فَأَخَذَ بِيَدِي فَأَقَامَنِي، وَعَرَفَ الَّذِي بِي، فَانْطَلَقَ بِي إِلَى رَحْلِهِ، فَأَمَرَ لِي بِعُسٍّ مِنْ لَبَنٍ فَشَرِبْتُ مِنْهُ، ثُمَّ قَالَ: «عُدْ يَا أَبَا هُرَيْرَةَ». فَعُدْتُ فَشَرِبْتُ، ثُمَّ قَالَ: «عُدْ»، فَعُدْتُ فَشَرِبْتُ، حَتَّى اسْتَوَى بَطْنِي فَصَارَ كَالْقِدْحِ، قَالَ: فَلَقِيتُ عُمَرَ، وَذَكَرْتُ لَهُ الَّذِي كَانَ مِنْ أَمْرِي، وَقُلْتُ لَهُ: تَوَلَّى اللهُ ذَلِكَ مَنْ كَانَ أَحَقَّ بِهِ مِنْكَ يَا عُمَرُ، وَاللهِ لَقَدِ اسْتَقْرَأْتُكَ الْآيَةَ، وَلَأَنَا أَقْرَأُ لَهَا مِنْكَ. قَالَ عُمَرُ: وَاللهِ لَأَنْ أَكُونَ أَدْخَلْتُكَ أَحَبُّ إِلَيَّ مِنْ أَنْ يَكُونَ لِي مِثْلُ حُمْرِ النَّعَمِ.
.18385375. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Қаттиқ оч қолдим. Умар ибн Хаттобни учратиб қолдим. Ундан Аллоҳнинг Китобидан бир оятни ўқиб беришини сўрадим. У ҳовлисига кириб‑чиқиб юриб, уни менга айтиб берди. Ҳеч қанча юрмай, машаққат ва очликдан юзтубан йиқилдим. Қарасам, бошимда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам турибдилар. «Ҳой Абу Ҳурайра», дедилар. «Лаббай! Амрингизга мунтазирман, эй Аллоҳнинг Расули», дедим. Қўлимдан тутиб, мени турғиздилар ва аҳволимни кўриб, мени манзилларига олиб кетдилар. Мен учун бир шокосада сут буюрдилар. Ундан ичдим. Кейин: «Яна, эй Абу Ҳирр», дедилар. Яна ичдим. Кейин: «Яна», дедилар. Яна ичдим. Ҳатто қорним тик бўлиб, юлгундек* бўлиб қолди. Сўнг Умарни учратиб қолдим. Унга бўлган ишни сўзлаб бердим ва: «Аллоҳ буни сендан кўра ҳақлироқ кишига топширди, эй Умар. Аллоҳга қасамки, мен сендан оят ўқиб беришингни сўраган эдим, ҳолбуки, ўзим уни сендан яхши ўқир эдим», дедим. Умар: «Аллоҳга қасамки, сени (уйимга) киритганим мен учун қизил туяли бўлганимдан ҳам суюклидир», деди».
* Юлгун – патсиз ўқ.
1337/1 – بَاب: التَّسْمِيَةِ عَلَى الطَّعَامِ وَالْأَكْلِ بِالْيَمِينِ
1337.1-БОБ.
ТАОМГА ТАСМИЯ* АЙТИШ ВА ЎНГ ҚЎЛ БИЛАН ЕЙИШ ҲАҚИДА
* Тасмия – Аллоҳнинг исмини айтиш, «бисмиллоҳ»ни айтиш.
1839/5376 - عَنْ عُمَرَ بْنَ أَبِي سَلَمَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: كُنْتُ غُلَامًا فِي حَجْرِ رَسُولِ اللهِ r، وَكَانَتْ يَدِي تَطِيشُ فِي الصَّحْفَةِ، فَقَالَ لِي رَسُولُ اللهِ r: «يَا غُلَامُ، سَمِّ اللهَ، وَكُلْ بِيَمِينِكَ، وَكُلْ مِمَّا يَلِيكَ». فَمَا زَالَتْ تِلْكَ طِعْمَتِي بَعْدُ.
.18395376. Умар ибн Абу Салама айтади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг қарамоғларидаги бола эдим. Қўлим товоқда изғиётган эди. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам менга: «Ҳой бола! Аллоҳнинг исмини айт, ўнг қўлинг билан егин ва олдингдан егин!» дедилар. Шундан буён ана шундай таомланаман».
1338/2 – بَاب: مَنْ أَكَلَ حَتَّى شَبِعَ
1338.2-БОБ.
ТЎЙГУНЧА ейиш ҳақида
1840/5383 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا قَالَتْ: تُوُفِّيَ النَّبِيُّ r حِينَ شَبِعْنَا مِنَ الْأَسْوَدَيْنِ: التَّمْرِ وَالْمَاءِ.
.18405383. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам икки қора нарсага – хурмо ва сувга тўйган пайтимиз вафот этдилар».
Изоҳ: Хурмо қора бўлгани учун сувни ҳам унга ўхшатиб, «асвадайн», яъни «икки қора» дейилган. Араб тилида жуфт сўзларни бу шаклда бирининг сифатини иккинчисига ҳам ғолиб қилиб айтиш «тағлиб» дейилади. Масалан, «абавайн» – ота-она («икки ота»), «қомарайн» – ой ва қуёш («иккита ой») ва ҳоказо.
1339/3 – بَاب: الْخُبْزِ الْمُرَقَّقِ، وَالْأَكْلِ عَلَى الْخِوَانِ
1339.3-БОБ.
чавати НОН ҲАҚИДА. ХОНтахта ВА суПраДА ЕЙИШ ҲАҚИДА
1841/5385 - عَنْ أنَسٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: مَا أَكَلَ النَّبِيُّ r خُبْزًا مُرَقَّقًا، وَلَا شَاةً مَسْمُوطَةً حَتَّى لَقِيَ اللهَ.
.18415385. Қатодадан ривоят қилинади:
«Анаснинг ҳузурида эдик. Унинг бир новвойи бор эди. (Анас) «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам Аллоҳга йўлиққунларича чавати* нон ҳам, териси билан пиширилган қўй ҳам емаганлар», деди».
* Чавати – юпқа қатирма нон; лочира.
1842/5386 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ فِي رِوَايَةٍ قَالَ: مَا عَلِمْتُ النَّبِيَّ r أَكَلَ عَلَى سُكْرُجَةٍ قَطُّ، وَلَا خُبِزَ لَهُ مُرَقَّقٌ قَطُّ، وَلَا أَكَلَ عَلَى خِوَانٍ قَطُّ.
.18425386. Юнусдан ривоят қилинади:
«Қатода шундай деди: «Анас розияллоҳу анҳу: «Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ликопда еганларини ҳам, у зот учун чавати нон ёпилганини ҳам, хонтахтада еганларини ҳам асло билмайман», деди». Қатодага: «У ҳолда улар ниманинг устида ейишар эди?» дейилган эди, у: «Супраларда», деди.
Изоҳ: «Ликоп» деб ўгирилган сўз арабчада «сукружа» бўлиб, у ҳозирги ликоп ўрнида ишлатилган бўлса‑да, у вақтларда асосан чармдан ясалган. У форсларнинг қадимий идишларидан бўлиб, қимматбаҳо буюмлар сирасига кирган. Унга одатда хурушлар, тузламалар солинган. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ундан фойдаланмаганларини айтиш билан у зотнинг ҳаётлари ўта содда бўлгани, камхарж бўлганлари уқтирилмоқда.
Супра деб аслида сафар озуқаси солинадиган, доира шаклидаги чарм дастурхонга айтилган. Унинг атрофига темир халқалар қадалган бўлиб, улар боғич билан тортилса, озуқа идиши ҳосил бўлган. Кейинроқ ерга тўшаладиган ҳар қандай дастурхонни ҳам супра дейиладиган бўлиб кетган. Бу ерда аслида сафар учун қилинган, аммо ҳазарда ишлатиладиган ана шундай тўшама назарда тутилган. Ерга тўшаладиган дастурхон ҳам шунга киради. Умуман олганда, супра хонтахта ва тузалган дастурхон муқобилидаги оддий тўшамани англатади.
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг оддий супрада таомланиб кетаверишлари у зот алайҳиссаломнинг содда, дабдабасиз ҳаёт кечирганларини билдиради.
1340/4 – بَاب: طَعَامُ الْوَاحِدِ يَكْفِي الْاِثْنَيْنِ
1340.4-БОБ.
БИР КИШИНИНГ ТАОМИ ИККИ КИШИГА ЕТИШИ ҲАҚИДА
1843/5392 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ t أَنَّهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ r: «طَعَامُ الْاِثْنَيْنِ كَافِي الثَّلَاثَةِ، وَطَعَامُ الثَّلَاثَةِ كَافِي الْأَرْبَعَةِ».
.18435392. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Икки кишининг таоми уч кишига етади. Уч кишининг таоми тўрт кишига етади», дедилар».
1341/5 – بَاب: الْمُؤْمِنُ يَأْكُلُ فِي مِعًى وَاحِدٍ
1341.5-БОБ.
МўМИН БИтта ичаккА ЕЙди
1844/5393 – عَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ الله عَنْهُمَا أنَّهُ كَانَ لَا يَأْكُلُ حَتَّى يُؤْتَى بِمِسْكِينٍ يَأْكُلُ مَعَهُ، فَأَدْخَلْتُ رَجُلًا يَأْكُلُ مَعَهُ، فَأَكَلَ كَثِيرًا، فَقَالَ لـخَادِمِهِ: لَا تُدْخِلْ هَذَا عَلَيَّ، سَمِعْتُ النَّبِيَّ r يَقُولُ: «الْمُؤْمِنُ يَأْكُلُ فِي مِعًى وَاحِدٍ وَالْكَافِرُ يَأْكُلُ فِي سَبْعَةِ أَمْعَاءٍ».
.18445393. Нофеъдан ривоят қилинади:
«Ибн Умар ўзи билан бирга ейдиган мискин топилмаса, таом емас эди. Бир сафар бирга ейишга бир кишини киритган эдим, кўпроқ еб қўйди. Шунда у: «Эй Нофеъ, буни олдимга киритма. Мен Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «Мўмин битта ичакка ейди, кофир етти ичакка ейди», деяётганларини эшитганман», деди».
1342/6 – بَاب: الْأَكْلِ مُتَّكِئًا
1342.6-БОБ.
ТАЯНИБ ЕЙИШ ҲАҚИДА
1845/5399 - عَنْ أَبِي جُحَيْفَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: كُنْتُ عِنْدَ النَّبِيِّ r فَقَالَ لِرَجُلٍ عِنْدَهُ: «لَا آكُلُ وَأَنَا مُتَّكِئٌ».
.18455399. Абу Жуҳайфадан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларида эдим. У зот ҳузурларидаги бир кишига: «Мен таяниб емайман», дедилар».
1343/7 – بَاب: مَا عَابَ النَّبِيُّ r طَعَامًا
1343.7-БОБ.
Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг
ҳеч бир таомни айбламаганлари ҳақида
1846/5409 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: مَا عَابَ النَّبِيُّ r طَعَامًا قَطُّ، إِنِ اشْتَهَاهُ أَكَلَهُ، وَإِنْ كَرِهَهُ تَرَكَهُ.
.18465409. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳеч қачон таомни айбламаганлар. Иштаҳалари тортса, ердилар, ёқтирмасалар, тарк қилардилар».
1344/8 – بَاب: النَّفْخِ فِي الشَّعِيرِ
1344.8-БОБ.
АРПАНИ ПУФЛАБ ШОПИРИШ ҲАҚИДА
1847/5410 – عَنْ سَهْلٍ رَضِيَ الله عَنْهُ أنَّهُ قِيلَ لَهُ: هَلْ رَأَيْتُمْ فِي زَمَانِ النَّبِيِّ r النَّقِيَّ؟ قَالَ: لَا، فَقُلْتُ: فَهَلْ كُنْتُمْ تَنْخُلُونَ الشَّعِيرَ؟ قَالَ: لَا، وَلَكِنْ كُنَّا نَنْفُخُهُ.
.18475410. Менга Абу Ҳозим сўзлаб берди:
«Саҳлдан: «Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг замонларида оқ нон кўрганмисизлар?» деб сўрадим. «Йўқ», деди. Шунда мен: «Арпани элармидинглар?» дедим. У: «Йўқ, пуфлаб шопирар эдик», деди».
1345/9 – بَاب: مَا كَانَ النَّبِيُّ r وَأَصْحَابُهُ يَأْكُلُونَ
1345.9-БОБ.
Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам ва саҳобалари еган нарсалар ҳақида
1848/5411 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَسَمَ النَّبِيُّ r يَوْمًا بَيْنَ أَصْحَابِهِ تَـمْرًا، فَأَعْطَى كُلَّ إِنْسَانٍ سَبْعَ تَـمَرَاتٍ، فَأَعْطَانِي سَبْعَ تَمَرَاتٍ إِحْدَاهُنَّ حَشَفَةٌ، فَلَمْ يَكُنْ فِيهِنَّ تَمْرَةٌ أَعْجَبَ إِلَيَّ مِنْهَا، شَدَّتْ فِي مَضَاغِي.
.18485411. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам бир куни саҳобалари орасида хурмо тақсим қилдилар. Ҳар бир кишига еттитадан хурмо бердилар. Менга ҳам еттита хурмо бердилар. Биттаси ҳашафа* эди. Уларнинг ичида мен учун ўшандан ёқимлиси бўлмади. Чайналиши қийин бўлди».
* Ҳашафа – ғўр ҳолида шохида қоқи бўлиб қолган сифатсиз хурмо.
Изоҳ: Чайналиши қийин бўлган хурмонинг ҳам ёқимли туюлиши очликдан, емакнинг камлигидан бўлган.
1849/5414 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّهُ مَرَّ بِقَوْمٍ بَيْنَ أَيْدِيهِمْ شَاةٌ مَصْلِيَّةٌ، فَدَعَوْهُ، فَأَبَى أَنْ يَأْكُلَ وقَالَ: خَرَجَ رَسُولُ اللهِ r مِنَ الدُّنْيَا وَلَمْ يَشْبَعْ مِنَ الْخُبْزِ الشَّعِيرِ.
.18495414. Саъид Мақбурийдан ривоят қилинади:
«Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу бир неча кишининг олдидан ўтиб қолди. Уларнинг олдида қовурилган қўй гўшти бор эди. Уни чақиришган эди, у ейишга кўнмади, «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам дунёдан арпа нонга тўймай ўтиб кетдилар», деди».
1850/5416 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا قَالَتْ: مَا شَبِعَ آلُ مُحَمَّدٍ r مُنْذُ قَدِمَ الْمَدِينَةَ مِنْ طَعَامِ الْبُرِّ ثَلَاثَ لَيَالٍ تِبَاعًا، حَتَّى قُبِضَ.
.18505416. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васалламнинг оиласи у зот Мадинага келганларидан то қабз қилингунларича уч кун кетма‑кет буғдой таомига тўймаган».
1346/10 – بَاب: التَّلْبِينَةِ
1346.10-БОБ.
Талбина* ҳақида
* Талбина – сув, арпа, сут ва асални аралаштириб пишириладиган аталага ўхшаш таом.
1851/5417 – وَعَنْهَا رَضِيَ الله عَنْهَا: أَنَّهَا كَانَتْ إِذَا مَاتَ الْمَيِّتُ مِنْ أَهْلِهَا، فَاجْتَمَعَ لِذَلِكَ النِّسَاءُ، ثُمَّ تَفَرَّقْنَ إِلَّا أَهْلَهَا وَخَاصَّتَهَا، أَمَرَتْ بِبُرْمَةٍ مِنْ تَلْبِينَةٍ فَطُبِخَتْ، ثُمَّ صُنِعَ ثَرِيدٌ فَصُبَّتِ التَّلْبِينَةُ عَلَيْهَا، ثُمَّ قَالَتْ: كُلْنَ مِنْهَا، فَإِنِّي سَمِعْتُ رَسُولَ اللهِ r يَقُولُ: «التَّلْبِينَةُ مَجَمَّةٌ لِفُؤَادِ الْمَرِيضِ، تَذْهَبُ بِبَعْضِ الْحُزْنِ».
.18515417. Урвадан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг завжалари Оиша ўз аҳлидан кимдир вафот этиб, шу сабабли аёллар тўпланиб, кейин тарқашса, фақат аҳллари ва хос кишилари қолганда бир тошқозонда талбина қилишга буюрарди. У пиширилиб, кейин сарид тайёрланар ва устига талбина қуйиларди. Кейин у: «Бундан енглар, мен Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «Талбина беморнинг юрагига ҳузурдир, у бир нав маҳзунликни кетказади», деяётганларини эшитганман», дер эди».
1347/11 – بَاب: الْأَكْلِ فِي إِنَاءٍ مُفَضَّضٍ
1347.11-БОБ.
КУМУШ ҚОПЛАНГАН* ИДИШДА ТАОМ ЕЙИШ ҲАҚИДА
Изоҳ: «Кумуш қопланган» деб ўгирилган ибора «кумуш парчалари билан қадоқланган» деган маънони ҳам, «кумуш қоплама қилинган» деган мазмунни ҳам билдиради. Бунга кумуш суви юрғизилган идишлар ҳам киради.
1852/5426 - عَنْ حُذَيْفَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: سَمِعْتُ النَّبِيَّ r يَقُولُ: «لَا تَلْبَسُوا الْحَرِيرَ وَلَا الدِّيبَاجَ، وَلَا تَشْرَبُوا فِي آنِيَةِ الذَّهَبِ وَالْفِضَّةِ، وَلَا تَأْكُلُوا فِي صِحَافِهَا، فَإِنَّهَا لَهُمْ فِي الدُّنْيَا وَلَنَا فِي الْآخِرَةِ».
.18525426. Мужоҳид айтади:
«Абдурраҳмон ибн Абу Лайло Ҳузайфанинг ҳузурида бўлишганини сўзлаб берди: «(Ҳузайфа) сув сўради. Бир мажусий унга сув узатди. Жомни қўлига қўйган эди, уни отиб юборди ва шундай деди: «Мен буни бир неча марталаб қайтарган бўлмаганимда... – гўё у «Бундай қилмаган бўлардим», демоқчи бўлди.* – Лекин мен Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «Ипак ҳам, дебож ҳам кийманглар. Тилла ва кумуш идишларда ичманглар, (кумуш) лаганларда ҳам еманглар, чунки улар бу дунёда улар учун, охиратда эса биз учундир», деяётганларини эшитганман».
* Ҳузайфа розияллоҳу анҳу «Бу мажусийга «Менга кумуш идиш узатма», деб неча марта айтдим, ҳеч гапимни уқмади. Ноилож, бугун идишини отиб юбордим, шояд энди эси кирса. Агар олдин уни бу ишдан бир неча маротаба қайтарган бўлмаганимда, ҳозир унга бундай қўполлик қилмаган бўлардим», демоқчи. Саҳобаи киромлар Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг суннатларини амалга оширишда ана шундай қатъият билан иш кўрар эдилар.
1348/12 – بَاب: الرَّجُلِ يَتَكَلَّفُ الطَّعَامَ لِإِخْوَانِهِ
1348.12-БОБ.
КИШИНИНГ БИРОДАРЛАРИ УЧУН ТАОМ
ҚИЛИШНИ ЗИММАСИГА ОЛАВЕРАДИГАН ҲАҚИДА
1853/5434 - عَنْ أَبِي مَسْعُودٍ الْأَنْصَارِيِّ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: كَانَ مِنَ الْأَنْصَارِ يُقَالُ لَهُ: أَبُو شُعَيْبٍ، وَكَانَ لَهُ غُلَامٌ لَحَّامٌ، فَقَالَ: اصْنَعْ لِي طَعَامًا، أَدْعُو رَسُولَ اللهِ r خَامِسَ خَمْسَةٍ، فَدَعَا رَسُولَ اللهِ r خَامِسَ خَمْسَةٍ، فَتَبِعَهُمْ رَجُلٌ فَقَالَ النَّبِيُّ r: «إِنَّكَ دَعَوْتَنَا خَامِسَ خَمْسَةٍ، وَهَذَا رَجُلٌ قَدْ تَبِعَنَا، فَإِنْ شِئْتَ أَذِنْتَ لَهُ، وَإِنْ شِئْتَ تَرَكْتَهُ». قَالَ: بَلْ أَذِنْتُ لَهُ.
.18535434. Абу Масъуд Ансорий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Ансорлардан Абу Шуъайб деган киши бўлиб, унинг гўшт сотадиган ғуломи бор эди. У (ғуломига): «Менга таом тайёрлаб бер, бештанинг бири қилиб Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламни чақираман», деди. Шундай қилиб, бештанинг бири қилиб Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламни чақирди. Уларга яна бир киши ҳам эргашди. Шунда Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Сен бизни беш кишининг бири қилиб чақирган эдинг. Мана бу киши ҳам бизга эргашиб келди. Хоҳласанг, унга изн берасан, хоҳласанг, қолдирасан», дедилар. У: «Йўқ, унга изн бердим», деди».
1349/13 – بَاب: القِثَّاء بالرُّطب
1349.13-БОБ.
БАРРА ХУРМО БИЛАН ТАРРА ҲАҚИДА
1854/5440 - عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ جَعْفَرِ بْنِ أَبِي طَالِبٍ t قَالَ: رَأَيْتُ النَّبِيَّ r يَأْكُلُ الرُّطَبَ بِالْقِثَّاءِ.
.18545440. Абдуллоҳ ибн Жаъфар ибн Абу Толиб розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг барра хурмони тарра* билан еяётганларини кўрдим».
* Тарра – бодрингнинг бир тури. Одатда узунроқ, серсув, серуруғ бўлади.
1350/14 – بَاب: الرُّطَبِ وَالتَّمْرِ
.135041-БОБ.
БАРРА ВА ҚУРУҚ ХУРМО ҲАҚИДА
* Марям сураси, 25‑оят. Оятда «тўкиб ташлайди» деб ўгирилган сўз Шўъба қироатида «тассаақот» деб ўқиладиган калимадир. Бу сўз Ҳафс қироатида «тусаақит» деб ўқилади. Иккисининг маъноси деярли бир хил, фақат «тассаақот» дейилганда маъно бироз кучаяди.
1855/5443 - عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللهِ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: كَانَ بِالْمَدِينَةِ يَهُودِيٌّ، وَكَانَ يُسْلِفُنِي فِي تَمْرِي إِلَى الْجِدَادِ، وَكَانَتْ لِجَابِرٍ الْأَرْضُ الَّتِي بِطَرِيقِ رُومَةَ، فَجَلَسَتْ، فَخَلَا عَامًا، فَجَاءَنِي الْيَهُودِيُّ عِنْدَ الْجَدَادِ وَلَمْ أَجُدَّ مِنْهَا شَيْئًا، فَجَعَلْتُ أَسْتَنْظِرُهُ إِلَى قَابِلٍ فَيَأْبَى، فَأُخْبِرَ بِذَلِكَ النَّبِيُّ r، فَقَالَ لِأَصْحَابِهِ: «امْشُوا نَسْتَنْظِرْ لِجَابِرٍ مِنَ الْيَهُودِيِّ». فَجَاءُونِي فِي نَخْلِي، فَجَعَلَ النَّبِيُّ r يُكَلِّمُ الْيَهُودِيَّ، فَيَقُولُ: أَبَا الْقَاسِمِ لَا أُنْظِرُهُ، فَلَمَّا رَأَى النَّبِيُّ r قَامَ فَطَافَ فِي النَّخْلِ، ثُمَّ جَاءَهُ فَكَلَّمَهُ فَأَبَى، فَقُمْتُ فَجِئْتُ بِقَلِيلِ رُطَبٍ، فَوَضَعْتُهُ بَيْنَ يَدَيِ النَّبِيِّ r فَأَكَلَ، ثُمَّ قَالَ: «أَيْنَ عَرِيشُكَ يَا جَابِرُ؟» فَأَخْبَرْتُهُ، فَقَالَ: «افْرُشْ لِي فِيهِ». فَفَرَشْتُهُ، فَدَخَلَ فَرَقَدَ ثُمَّ اسْتَيْقَظَ، فَجِئْتُهُ بِقَبْضَةٍ أُخْرَى فَأَكَلَ مِنْهَا، ثُمَّ قَامَ فَكَلَّمَ الْيَهُودِيَّ فَأَبَى عَلَيْهِ، فَقَامَ فِي الرِّطَابِ فِي النَّخْلِ الثَّانِيَةَ، ثُمَّ قَالَ: «يَا جَابِرُ جُدَّ وَاقْضِ». فَوَقَفَ فِي الْجَدَادِ، فَجَدَدْتُ مِنْهَا مَا قَضَيْتُهُ، وَفَضَلَ مِثْلُهُ، فَخَرَجْتُ حَتَّى جِئْتُ النَّبِيَّ r فَبَشَّرْتُهُ، فَقَالَ: «أَشْهَدُ أَنِّي رَسُولُ اللهِ».
.18555443. Жобир ибн Абдуллоҳ розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Мадинада бир яҳудий бор эди. У хурмоларимни теримгача салаф (салам) савдо қилар эди. Руманинг йўлида ерим бор эди, (ҳосил бир йилга кечикиб,) ўтириб қолди. Бир йил ўтгач, терим пайти ўша яҳудий олдимга келди. Мен ҳали ҳеч қанча (хурмо) термаган эдим. Ундан келаси йилгача муҳлат беришини сўрай бошладим. У кўнмади. Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга бунинг хабари берилди. У зот саҳобаларига: «Юринглар, яҳудийдан Жобирга муҳлат беришини сўраймиз», дебдилар. Улар олдимга келишди. Хурмозоримда эдим. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам яҳудий билан гаплаша бошладилар. У эса: «Эй Абулқосим, унга муҳлат бермайман», дерди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам (буни) кўргач, туриб, хурмозорни айландилар. Кейин унинг олдига келиб, у билан яна гаплашдилар. У кўнмади. Мен туриб, озгина барра хурмо олиб келдим ва Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг олдиларига қўйдим. У зот едилар. Кейин: «Хирмонинг қани, эй Жобир?» дедилар. У зотга айтдим. «Менга ўша ерга жой сол», дедилар. Мен жойни солдим, кириб ётдилар. Кейин уйғондилар. Мен у зотга яна бир сиқим олиб келдим. Ундан едилар. Кейин туриб, яҳудий билан гаплашган эдилар, у зотга кўнмади. Шунда иккинчи марта хурмозорнинг барра хурмолари орасида (бироз) турдилар. Сўнгра: «Эй Жобир, тергин-да, ўтагин», дедилар. Терим асносида туриб турдилар. Мен ундан (қарзимни) ўтайдиганимча тердим. Ундан ортиб ҳам қолди. Мен чиқиб, Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг олдиларига келиб, у зотга хушхабарни айтдим. Шунда у зот: «Гувоҳлик бераманки, мен Аллоҳнинг Расулиман», дедилар».
1351/15 – بَاب: الْعَجْوَةِ
1351.15-БОБ.
Ажва* ҳақида
* Ажва – хурмонинг Мадинаи Мунавварада ўсадиган энг яхши нави.
1856/5445 – عَنْ سَعْدِ بْنِ أبِي وَقَّاصٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ r: «مَنْ تَصَبَّحَ كُلَّ يَوْمٍ سَبْعَ تَمَرَاتٍ عَجْوَةً، لَمْ يَضُرَّهُ فِي ذَلِكَ الْيَوْمِ سُمٌّ وَلَا سِحْرٌ».
.18565445. Омир ибн Саъд отасидан ривоят қилади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ким ҳар куни тонгда ажвадан еттита еса, ўша куни унга заҳар ҳам, сеҳр ҳам зарар қилмайди», дедилар».
1352/16 – بَاب: لَعْقِ الْأَصَابِعِ
1352.16-БОБ.
БАРМОҚЛАРНИ СОЧИҚҚА АРТИШДАН
АВВАЛ ЯЛАШ ВА СЎРИШ ҲАҚИДА
1857/5456 - عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ الله عَنْهُمَا، أَنَّ النَّبِيَّ r قَالَ: «إِذَا أَكَلَ أَحَدُكُمْ فَلَا يَمْسَحْ يَدَهُ حَتَّى يَلْعَقَهَا أَوْ يُلْعِقَهَا».
.18575456. Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Қачон бирортангиз (таом) еса, қўлини яламай ёки ялатмай туриб артмасин», дедилар».
1858/5457 – عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ الله رَضِيَ الله عَنْهُمَا قَالَ: كُنَّا زَمَان النَّبِيّ صلى الله عليه وسلم لم تكُنْ لَنَا مَـنَادِيلُ إلَّا أكُفَّنَا وَسَوَاعِدَنَا وأقْدَامَنَا.
1353/17 – بَاب: مَا يَقُولُ إِذَا فَرَغَ مِنْ طَعَامِهِ
1353.17-БОБ.
ТАОМ ЕБ БЎЛГАЧ , НИМА ДЕЙИШ ҲАҚИДА
1859/5458 - عَنْ أَبِي أُمَامَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ، أَنَّ النَّبِيَّ r كَانَ إِذَا رَفَعَ مَائِدَتَهُ قَالَ: «الْحَمْدُ لِلَّهِ كَثِيرًا طَيِّبًا مُبَارَكًا فِيهِ، غَيْرَ مَكْفِيٍّ وَلَا مُوَدَّعٍ، وَلَا مُسْتَغْنًى عَنْهُ، رَبَّنَا».
.18595458. Абу Умома розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам дастурхонлари олинаётганда «Аллоҳга кўп, пок, муборак, кифояланилмайдиган, ташлаб қўйилмайдиган, беҳожат бўлинмайдиган ҳамд бўлсин. (Эй) Роббимиз!» дер эдилар».
1859أ/5459 – وَعَنْهُ أيْضًا فِي رِوَايَة: أنَّ َالنَّبِيَّ r كَانَ إِذَا فَرَغَ مِنْ طَعَامِهِ، قَالَ: «الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي كَفَانَا وَأَرْوَانَا، غَيْرَ مَكْفِيٍّ، وَلَا مَكْفُورٍ».
1859а/5459. Абу Умома розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам таом еб бўлсалар, дастурхонларини йиғсалар: «Бизга кифоя бўлган, бизни қондирган Аллоҳга кифояланилмайдиган, ношукрлик қилинмайдиган ҳамд бўлсин!» дер эдилар.
(Ровийлардан бири) бир гал: «Роббимиз Аллоҳга кифояланилмайдиган, ташлаб қўйилмайдиган, беҳожат бўлинмайдиган ҳамд бўлсин. (Эй) Роббимиз!» деб айтган».
1354/18 - بَاب: قَوْلِ اللهِ تَعَالَى:
(فَإِذَا طَعِمْتُمْ فَانْتَشِرُوا) [الأحزاب: 53]
1354.18-БОБ.
АЛЛОҲ ТАОЛОНИНГ «ВА ТАОМЛАНГАЧ,
ТАРҚАЛИНГЛАР», ДЕГАН СЎЗИ ҲАҚИДА
1860/5466 – عَنْ أنَسٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: أَنَا أَعْلَمُ النَّاسِ بِالْحِجَابِ، كَانَ أُبَيُّ بْنُ كَعْبٍ يَسْأَلُنِي عَنْهُ، أَصْبَحَ رَسُولُ اللهِ r عَرُوسًا بِزَيْنَبَ بْنَتِ جَحْشٍ، وَكَانَ تَزَوَّجَهَا بِالْمَدِينَةِ، فَدَعَا النَّاسَ لِلطَّعَامِ بَعْدَ ارْتِفَاعِ النَّهَارِ، فَجَلَسَ رَسُولُ اللهِ r وَجَلَسَ مَعَهُ رِجَالٌ بَعْدَ مَا قَامَ الْقَوْمُ، حَتَّى قَامَ رَسُولُ اللهِ r فَمَشَى وَمَشَيْتُ مَعَهُ، حَتَّى بَلَغَ بَابَ حُجْرَةِ عَائِشَةَ، ثُمَّ ظَنَّ أَنَّهُمْ خَرَجُوا فَرَجَعْتُ مَعَهُ، فَإِذَا هُمْ جُلُوسٌ مَكَانَهُمْ، فَرَجَعَ وَرَجَعْتُ مَعَهُ الثَّانِيَةَ، حَتَّى بَلَغَ بَابَ حُجْرَةِ عَائِشَةَ، فَرَجَعَ وَرَجَعْتُ مَعَهُ فَإِذَا هُمْ قَامُوا، فَضَرَبَ بَيْنِي وَبَيْنَهُ سِتْرًا، وَأُنْزِلَ الْحِجَابُ.
.18605466. Анас розияллоҳу анҳу айтади:
«Ҳижоб(масаласи)ни энг яхши биладиган одам менман. Убай ибн Каъб ҳам бу ҳақда мендан сўрар эди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Зайнаб бинт Жаҳшга куёв ўлароқ тонг оттирдилар. Унга Мадинада уйланган эдилар. Кун ёйилгандан сўнг одамларни таомга чақирдилар. (Зиёфат тугагач,) Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бироз ўтирдилар. Одамлар туриб кетгандан кейин ҳам баъзи кишилар у зот билан бирга ўтириб қолишди. Охири Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам туриб, юриб кетдилар. Мен ҳам у зот билан кетдим. У зот Оишанинг ҳужрасининг эшигигача етиб бордилар-да, сўнг ҳалигилар чиқиб кетган бўлса керак, деб ўйладилар (ва қайтдилар). Мен ҳам у зот билан бирга қайтдим. Қарасам, улар жойларида ўтиришибди. Шунда у зот яна ортга қайтдилар. Мен ҳам у зот билан бирга иккинчи марта ортга қайтдим. Оишанинг ҳужрасининг эшигигача етиб боргач, ортга қайтдилар. Мен ҳам у зот билан бирга қайтдим. Қарасак, улар туриб кетишган экан. Шунда у зот мен билан ўзларининг ораларига парда тортдилар ва ҳижоб (ояти) нозил қилинди».
بِسْمِ اللهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ
73 – كِتَاب: الْعَقِيقَةِ
Ақиқа китоби
1355/1 – بَاب: تَسْمِيَةِ الْمَوْلُودِ
1355.1-БОБ.
чақалоққа исм қўйиш ҳақида
1861/5467 - عَنْ أَبِي مُوسَى t قَالَ: وُلِدَ لِي غُلَامٌ، فَأَتَيْتُ بِهِ النَّبِيَّ r فَسَمَّاهُ إِبْرَاهِيمَ، فَحَنَّكَهُ بِتَمْرَةٍ، وَدَعَا لَهُ بِالْبَرَكَةِ، وَدَفَعَهُ إِلَيَّ.
.18615467. Абу Мусо розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Ўғил қўрдим. Уни Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига олиб бордим. Унга Иброҳим деб исм қўйдилар. Хурмо билан танглайини кўтардилар, унга барака тилаб дуо қилдилар ва уни менга тутдилар».
1862/5469 – حَدِيثُ أَسْمَاءَ بِنْتِ أَبِي بَكْرٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا: أَنَّهَا وَلَدَتْ عَبْدَ اللهِ بْنِ الزُّبَيْرِ، تَقَدَّمَ فِي حَدِيثِ الـهِجْرَةِ، وَزَادَ هُنَا: فَفَرِحُوا بِهِ فَرَحًا شَدِيدًا، لِأَنَّهُمْ قِيلَ لَهُمْ: إِنَّ الْيَهُودَ قَدْ سَحَرَتْكُمْ فَلَا يُولَدُ لَكُمْ.
.18625469. Ҳишом отасидан ривоят қилади:
«Асмо бинт Абу Бакр розияллоҳу анҳумо Маккада Абдуллоҳ ибн Зубайрга ҳомиладор бўлганини айтиб, шундай деди: «Йўлга чиққанимда ой‑куним етиб қолган эди. Мадинага келиб, Қубога* тушдим ва Қубода туғдим. Сўнгра уни Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга олиб келиб, қучоқларига қўйдим. У зот бир хурмо опкелтириб, уни чайнадилар, кейин оғзига туфлаб қўйдилар. Унинг ичига илк кирган нарса Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг тупуклари бўлди. Кейин хурмо билан танглайини кўтардилар. Кейин ҳаққига дуо қилдилар, барака тиладилар. У Исломда туғилган илк чақалоқ бўлди. Бунга роса қувонишди, чунки уларга: «Яҳудийлар сизларни сеҳрлаб қўйган, энди сизлар фарзанд кўрмайсизлар», дейишган эди».
* Қубо – Мадинаи Мунавваранинг ғарбидаги жой номи. Масжиди Набавийдан тахминан 5 км узоқликда жойлашган. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳижрат қилиб келганларида биринчи шу жойга тушганлар ва ўша ерда илк масжидга асос солганлар.
Изоҳ: «Исломда туғилган» деганда Мадина даври назарда тутилган.
1863/5472 - عَنْ سَلْمَانَ بْنِ عَامِرٍ رَضِيَ الله عَنْهُ، قَالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ الله r يَقُولُ: «مَعَ الْغُلَامِ عَقِيقَةٌ، فَأَهْرِيقُوا عَنْهُ دَمًا، وَأَمِيطُوا عَنْهُ الْأَذَى».
.18635471, 5472. Салмон ибн Омир Зоббий розияллоҳу анҳу сўзлаб берди:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «Ўғил болага ақиқа бор. Унинг номидан қон чиқаринг ва ундан азиятни олиб ташланг», деяётганларини эшитдим».
1357/3 – بَاب: الْفَرَعِ
1357.3-БОБ.
Фараъ ҳақида
1864/5473 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ t، عَنِ النَّبِيِّ r قَالَ: «لَا فَرَعَ وَلَا عَتِيرَةَ». وَالْفَرَعُ أَوَّلُ النِّتَاجِ، كَانُوا يَذْبَحُونَهُ لِطِوَاغِيتِهِمْ، وَالْعَتِيرَةُ فِي رَجَبٍ.
.18645473. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Фараъ ҳам йўқ, атира ҳам йўқ», дедилар».*
(Ровийлардан бири айтади:) «Фараъ – илк туғилган. Уни тоғутларига атаб сўйишар эди. Атира эса ражабдагиси».
* Фараъ – туянинг биринчи боласи бўлиб, жоҳилиятда уни олиҳаларга атаб сўйишар эди. Жоҳилият араблари яна ражаб ойининг ўнинчи куни ҳам ибодат маъносида туя сўйишар ва уларини «атира» деб аташарди.
بِسْمِ اللهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ
74 – كِتَابُ الذَّبَائِحِ وَالصَّيْدِ
74. Сўйилмишлар ва ов китоби
1358/1 – بَاب: التَّسْمِيَةِ عَلَى الصَّيْدِ
1358.1-БОБ.
Овга тасмия* айтиш ҳақида
* Тасмия – Аллоҳнинг исмини зикр қилиш, «Бисмиллаҳ», дейиш ёки унинг тўлиқ шаклини айтиш.
1865/5475 - عَنْ عَدِيِّ بْنِ حَاتِمٍ t قَالَ: سَأَلْتُ النَّبِيَّ r عَنْ صَيْدِ الْمِعْرَاضِ، قَالَ: «مَا أَصَابَ بِحَدِّهِ، فَكُلْهُ، وَمَا أَصَابَ بِعَرْضِهِ فَهْوَ وَقِيذٌ». وَسَأَلْتُهُ عَنْ صَيْدِ الْكَلْبِ، فَقَالَ: «مَا أَمْسَكَ عَلَيْكَ فَكُلْ، فَإِنَّ أَخْذَ الْكَلْبِ ذَكَاةٌ، وَإِنْ وَجَدْتَ مَعَ كَلْبِكَ أَوْ كِلَابِكَ كَلْبًا غَيْرَهُ، فَخَشِيتَ أَنْ يَكُونَ أَخَذَهُ مَعَهُ، وَقَدْ قَتَلَهُ فَلَا تَأْكُلْ، فَإِنَّمَا ذَكَرْتَ اسْمَ اللهِ عَلَى كَلْبِكَ وَلَمْ تَذْكُرْهُ عَلَى غَيْرِهِ».
.18655475. Адий ибн Ҳотимдан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламдан миъроз* билан ов қилиш ҳақида сўрадим. У зот: «Тиғи билан тегса, еявер, ёни билан тегса, уриб ўлдирилган бўлади», дедилар. У зотдан ит билан ов қилиш ҳақида сўрадим. У зот шундай дедилар: «Сен учун тутиб келганини еявер, чунки итнинг тутгани сўйишдир. Агар итинг [ёки итларинг] билан бирга улардан бошқа итни кўрсанг, у билан бирга тутган бўлишидан қўрқсанг ва у уни ўлдириб бўлган бўлса, ема. Чунки сен фақат ўз итингга Аллоҳнинг исмини зикр қилгансан, бошқасига зикр қилмагансан».
* Миъроз – кетига пат қадалмаган камон ўқи, учи ўткирланган ёки темир тиғли ёғоч. У ов қуроли ҳисобланган.
1359/2 – بَاب: صَيْدِ الْقَوْسِ
1359.2-БОБ.
КАМОН БИЛАН ОВ ҚИЛИШ ҲАҚИДА
1866/5478 - عَنْ أَبِي ثَعْلَبَةَ الْخُشَنِيِّ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قُلْتُ: يَا نَبِيَّ اللهِ، إِنَّا بِأَرْضِ قَوْمٍ أَهْلِ الْكِتَابِ، أَفَنَأْكُلُ فِي آنِيَتِهِمْ؟ وَبِأَرْضِ صَيْدٍ، أَصِيدُ بِقَوْسِي، وَبِكَلْبِي الَّذِي لَيْسَ بِـمُعَلَّمٍ، وَبِكَلْبِي الْمُعَلَّمِ، فَمَا يَصْلُحُ لِي؟ قَالَ: «أَمَّا مَا ذَكَرْتَ مِنْ أَهْلِ الْكِتَابِ: فَإِنْ وَجَدْتُمْ غَيْرَهَا فَلَا تَأْكُلُوا فِيهَا، وَإِنْ لَمْ تَجِدُوا فَاغْسِلُوهَا وَكُلُوا فِيهَا. وَمَا صِدْتَ بِقَوْسِكَ فَذَكَرْتَ اسْمَ اللهِ فَكُلْ، وَمَا صِدْتَ بِكَلْبِكَ الْمُعَلَّمِ فَذَكَرْتَ اسْمَ اللهِ فَكُلْ، وَمَا صِدْتَ بِكَلْبِكَ غَيْرَ مُعَلَّمٍ فَأَدْرَكْتَ ذَكَاتَهُ فَكُلْ».
.18665478. Абу Саълаба Хушаний розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Эй Аллоҳнинг Набийси, биз аҳли китоб қавмнинг еридамиз. Уларнинг идишларида еяверамизми? Яна ов еридамиз, камоним билан, ўргатилган ва ўргатилмаган итим билан ов қиламан, менга нималар дуруст бўлади?» дедим. У зот шундай дедилар: «Аҳли китоб(ларнинг идиши) хусусида айтганингга келсак, агар шундан бошқасини топсангиз, унда еманглар, топмолмасангиз, уни ювинглар ва унда еяверинглар. Аллоҳнинг исмини зикр қилиб, камонинг билан овлаганингни еявер. Аллоҳнинг исмини зикр қилиб, ўргатилган итинг билан овлаган нарсангни ҳам еявер. Ўргатилмаган итинг билан овлаганингни эса сўйишга улгуриб қолсанг, еявер».
5 - بَابُ الْخَذْفِ وَالْبُنْدُقَةِ
5-БОБ.
тош отиш ва бундуқа ҳақида
1867/5479 - عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ مُغَفَّلٍ رَضِيَ الله عَنْهُ، أَنَّهُ رَأَى رَجُلًا يَخْذِفُ، فَقَالَ لَهُ: لَا تَخْذِفْ، فَإِنَّ رَسُولَ اللهِ r نَهَى عَنِ الْخَذْفِ، أَوْ كَانَ يَكْرَهُ الْخَذْفَ، وَقَالَ: «إِنَّهُ لَا يُصَادُ بِهِ صَيْدٌ وَلَا يُنْكَى بِهِ عَدُوٌّ، وَلَكِنَّهَا قَدْ تَكْسِرُ السِّنَّ، وَتَفْقَأُ الْعَيْنَ». ثُمَّ رَآهُ بَعْدَ ذَلِكَ يَخْذِفُ، فَقَالَ لَهُ: أُحَدِّثُكَ عَنْ رَسُولِ اللهِ r أَنَّهُ نَهَى عَنِ الْخَذْفِ أَوْ كَرِهَ الْخَذْفَ وَأَنْتَ تَخْذِفُ، لَا أُكَلِّمُكَ كَذَا وَكَذَا.
.18675479. Абдуллоҳ ибн Муғаффалдан ривоят қилинади:
«У бир кишининг тош отаётганини кўриб, «Тош отма, чунки Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам тош отишдан қайтарганлар [ёки тош отишни кариҳ кўрардилар] ва: «У билан ов овланмайди, душманга талафот етмайди, лекин у тишни синдириши, кўзни чиқариши мумкин», деганлар», деди.
Кейин унинг яна тош отаётганини кўриб қолиб, «Сенга «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан у зот тош отишдан қайтарганлар [ёки тош отишни кариҳ кўрганлар]», деб айтиб турибман‑у, сен бўлсанг тош отасан‑а! Сен билан шунча-шунча гаплашмайман», деди».
1361/4 – بَاب: مَنِ اقْتَنَى كَلْبًا لَيْسَ بِكَلْبِ صَيْدٍ أَوْ مَاشِيَةٍ
1361.4-БОБ.
ОВ ЁКИ ЧОРВА ИТИ БЎЛМАГАН
ИТНИ САҚЛАГАН КИШИ ҲАҚИДА
1868/5480 – عَنْ عَبْدِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا، عَنِ النَّبِيِّ r قَالَ: «مَنِ اقْتَنَى كَلْبًا، لَيْسَ بِكَلْبِ مَاشِيَةٍ أَوْ ضَارِيَةٍ، نَقَصَ كُلَّ يَوْمٍ مِنْ عَمَلِهِ قِيرَاطَانِ».
.18685480. Ибн Умар розияллоҳу анҳумо айтади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ким чорва ёки ов ити бўлмаган итни сақласа, амалидан ҳар куни икки қийрот камайиб боради», дедилар».
* Қийрот – миқдор ўлчови. Унинг миқдори турли ўлкаларда турлича бўлган. Масалан, маккаликларда қийрот динорнинг йигирма тўртдан бир улуши ҳисобланса, аксар юртларда йигирмадан бири бўлган. Аммо «қийрот» калимаси кейинчалик бир нарсанинг ниҳоятда кўплигини, чексизлигини ифодалаш учун қўлланадиган бўлиб кетган. Бу ерда ҳам ўша маъно кўзда тутилган.
1362/5 – بَاب: الصَّيْدِ إِذَا غَابَ عَنْهُ يَوْمَيْنِ أَوْ ثَلَاثَةً
1362.5-БОБ.
ИККИ‑УЧ КУН ТОПИЛМАГАН ЎЛЖА ҲАҚИДА
1869/5484 – حَدِيثُ عَدِيِّ بْنِ حاتِمٍ تَقَدَّمَ قَريبًا، وَزَادَ فِي هَذِهِ الرِّوَايَةِ: « وَإِنْ رَمَيْتَ الصَّيْدَ فَوَجَدْتَهُ بَعْدَ يَوْمٍ أَوْ يَوْمَيْنِ لَيْسَ بِهِ إِلَّا أَثَرُ سَهْمِكَ فَكُلْ، وَإِنْ وَقَعَ فِي الْمَاءِ فَلَا تَأْكُلْ».
.18695484. Адий ибн Ҳотим розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Агар итингни тасмия айтиб овга қўйсанг ва у тутиб, ўлдирса, еявер. Агар еб қўйган бўлса, сен ема, чунки уни фақат ўзи учун тутган бўлади. Агар у Аллоҳнинг исми зикр қилинмаган итларга аралашиб кетиб, кейин улар ҳам тутиб, ўлдиришган бўлса, емагин, чунки сен қайси бири ўлдирганини билмайсан. Агар ўлжани отсанг-у, уни бир‑икки кундан кейин топсанг ва унда фақат сенинг ўқингнинг изи бўлса, еявер. Агар сувга тушган бўлса, емагин».
1363/6 – بَاب: أَكْلِ الْجَرَادِ
1363.6-БОБ.
Чигирткани ейиш ҳақида
1870/5495 - عَنِ ابْنِ أَبِي أَوْفَى t قَالَ: غَزَوْنَا مَعَ النَّبِيِّ r سَبْعَ غَزَوَاتٍ أَوْ سِتًّا، كُنَّا نَأْكُلُ مَعَهُ الْجَرَادَ.
.18705495. Ибн Абу Авфо розияллоҳу анҳу айтади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам билан бирга еттита [ёки олтита] ғазотга чиқдик. Биз у зот билан бирга чигиртка ер эдик».
Суфён, Абу Авона ва Исроиллар Абу Яғфурдан, у Ибн Абу Авфодан: «Еттита ғазотга», деб айтишган.
1364/7 – بَاب: النَّحْرِ وَالذَّبْحِ
1364.7-БОБ.
Наҳр ва ЗАбҳ ҳақида
1871/5510 - عَنْ أَسْمَاءَ بِنْتِ أَبِي بَكْرٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَتْ: نَحَرْنَا عَلَى عَهْدِ النَّبِيِّ r فَرَسًا فَأَكَلْنَاهُ.
.18715510. Асмо бинт Абу Бакр розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг даврларида бир отни наҳр қилдик ва уни едик».
1365/8 – بَاب: مَا يُكْرَهُ مِنَ الْمُثْلَةِ وَالْمَصْبُورَةِ وَالْمُجَثَّمَةِ
1365.8-БОБ.
мусла қилиш, қамаб қўйиб ўлдириш ва боғлаб
қўйиб ўлдиришнинг кариҳ кўрилгани ҳақида
Изоҳ: Бу ерда «мусла» деганда тирик жониворнинг аъзоларини кесиб, ўлдириш назарда тутилган. Ҳайвонни боғлаб, тутқунда тутиб туриб, нишон қилиб олиш ҳам мумкин эмас, чунки бунда бир жонни беҳуда қийнаш, уни ўйин қилиш бор. «Боғлаб қўйиб ўлдириш» деб ўгирилган сўз араб тилида асосан кичик ҳайвонлар ва паррандаларни боғлаб қўйиб, нишон қилиб олишга айтилади. Ҳар иккисида ҳам жонивор азоб чеккани, қони эркин оқмагани учун бу ишлардан қайтарилган.
1872/5515 – عَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ الله عَنْهُمَا أنَّهُ مَرَّ بِنَفَرٍ نَصَبُوا دَجَاجَةً يَرْمُونَهَا، فَلَمَّا رَأَوُا ابْنَ عُمَرَ تَفَرَّقُوا عَنْهَا، وَقَالَ ابْنُ عُمَرَ: مَنْ فَعَلَ هَذَا؟ إِنَّ النَّبِيَّ r لَعَنَ مَنْ فَعَلَ هَذَا.
.18725515. Саъид ибн Жубайрдан ривоят қилинади:
«Ибн Умарнинг олдида эдим. У бир товуқни (боғлаб) қўйиб, унга (ўқ) отаётган йигитлар[ёки бир неча киши]нинг ёнидан ўтди. Улар Ибн Умарни кўришлари билан уни ташлаб, тарқалиб кетишди. Ибн Умар: «Буни ким қилди? Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам бундай қилганни лаънатлаганлар!» деди».
1872أ/5515 م – وَعَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ الله عَنْهُمَا فِي رِوَايَةٍ انَّهُ قَالَ: لَعَنَ النَّبِيُّ r مَنْ مَثَّلَ بِالْحَيَوَانِ.
1872а/5515 (такрорий). Ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳайвонни мусла қилганни лаънатладилар».
1366/9 – بَاب: لَـحْمِ الدَّجَاجِ
1366.9-БОБ.
Товуқ ҳақида
1873/5517 - عَنْ أَبِي مُوسَى الأَشْعَرِيِّ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: رَأَيْتُ النَّبِيَّ r يَأْكُلُ دَجَاجًا.
.18735517. Абу Мусо – яъни Ашъарий – розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг товуқ еяётганларини кўрдим».
1367/10 – بَاب: أَكْلِ كُلِّ ذِي نَابٍ مِنَ السِّبَاعِ
1367.10-БОБ.
Барча қозиқ тишли йиртқич ҳайвонларни ейиш (ҳаром экани) ҳақида
1874/5530 - عَنْ أَبِي ثَعْلَبَةَ t: أَنَّ رَسُولَ اللهِ r نَهَى عَنْ أَكْلِ كُلِّ ذِي نَابٍ مِنَ السِّبَاعِ.
.18745530. Абу Саълаба розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳар қандай қозиқ тишли йиртқич ҳайвонни ейишдан қайтардилар».
1368/11 – بَاب: الْمِسْكِ
1368.11-БОБ.
Мушк ҳақида
1875/5534 - عَنْ أَبِي مُوسَى t، عَنِ النَّبِيِّ r قَالَ: «مَثَلُ الْجَلِيسِ الصَّالِحِ وَالسَّوْءِ، كَحَامِلِ الْمِسْكِ وَنَافِخِ الْكِيرِ، فَحَامِلُ الْمِسْكِ: إِمَّا أَنْ يُحْذِيَكَ، وَإِمَّا أَنْ تَبْتَاعَ مِنْهُ، وَإِمَّا أَنْ تَجِدَ مِنْهُ رِيحًا طَيِّبَةً. وَنَافِخُ الْكِيرِ: إِمَّا أَنْ يُحْرِقَ ثِيَابَكَ، وَإِمَّا أَنْ تَجِدَ رِيحًا خَبِيثَةً».
.18755534. Абу Мусо розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Яхши ва ёмон суҳбатдош аттор билан босқончига ўхшайди. Аттор ё сенга туҳфа беради, ё ундан сотиб оласан, ёки ундан хушбўй ҳид туясан. Босқончи эса ё кийимингни куйдиради, ё ундан бадбўй ҳид туясан».
1369/12 – بَاب: الْوَسْمِ وَالْعَلَمِ فِي الصُّورَةِ
1369.12-БОБ.
юзга нишон ва белги қўйиш ҳақида
1876/5541 - عَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ الله عَنْهُمَا قَالَ: نَهَى النَّبِيُّ r أَنْ تُضْرَبَ الصُّورَةُ. تحفة: 6753
.18765541. Солимдан ривоят қилинади:
«Ибн Умар (ҳайвоннинг) юзига белги қўйишни кариҳ кўрар эди. Ибн Умар яна: «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам (юзга) уришдан қайтарганлар», деган.
Қутайба бунга шундай мутобаъа* қилган: «Анқазий Ҳанзаладан ривоят қилиб бизга сўзлаб берди ва «Юзга уришдан», деб айтди.
Изоҳ: Муаллиф ушбу уч ривоятни келтириш билан шундай демоқчи: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг юзга уришдан қайтарганларидан хулоса қилиб айтиш мумкинки, юзга турли белги ва нишонларни уриш мутлақо жоиз бўлмайди». Шунингдек, олдинги ривоятда «юз» очиқ айтилмаган бўлса, кейингисида аниқ айтилгани таъкидланмоқда.
بِسْمِ اللهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ
75 - كِتَابُ الْأَضَاحِيِّ
ҚУРБОНЛИКЛАР КИТОБИ
1370/1 – بَاب: مَا يُؤْكَلُ مِنْ لُحُومِ الْأَضَاحِيِّ وَمَا يُتَزَوَّدُ مِنْهَا
1370.1-БОБ.
Қурбонлик гўштларини ейиш
ва уларни ғамлаб олиш ҳақида
1877/5569 - عَنْ سَلَمَةَ بْنِ الْأَكْوَعِ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ النَّبِيُّ r: «مَنْ ضَحَّى مِنْكُمْ فَلَا يُصْبِحَنَّ بَعْدَ ثَالِثَةٍ وَفِي بَيْتِهِ مِنْهُ شَيْءٌ». فَلَمَّا كَانَ الْعَامُ الْمُقْبِلُ، قَالُوا: يَا رَسُولَ اللهِ، نَفْعَلُ كَمَا فَعَلْنَا عَامَ الْمَاضِي؟ قَالَ: «كُلُوا وَأَطْعِمُوا وَادَّخِرُوا، فَإِنَّ ذَلِكَ الْعَامَ كَانَ بِالنَّاسِ جَهْدٌ فَأَرَدْتُ أَنْ تُعِينُوا فِيهَا».
.18775569. Салама ибн Акваъ розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Сизлардан ким қурбонлик қилса, учинчи кундан кейин уйида ундан бирор нарса қолдирмасин», дедилар.
Келаси йили: «Эй Аллоҳнинг Расули, ўтган йили қилганимиздек қилайликми?» дейишди. У зот: «Енглар, едиринглар, ғамлаб ҳам қўйинглар. У йили одамлар қийинчиликда эди, уларга ёрдам беришингизни хоҳлаган эдим», дедилар».
1878/5571 - عَنْ عُمَرَ بْنِ الْخَطَّابِ t أنَّهُ صَلَّى العِيدَ يَوْمَ الأَضْحَى قَبْلَ الـخُطْبَةِ، ثُمَّ خَطَبَ، فَقَالَ: يَا أَيُّهَا النَّاسُ، إِنَّ رَسُولَ اللهِ r قَدْ نَهَاكُمْ عَنْ صِيَامِ هَذَيْنِ اليَوْمَيْنِ، أَمَّا أَحَدُهُمَا فَيَوْمُ فِطْرِكُمْ مِنْ صِيَامِكُمْ، وَأَمَّا الْآخَرُ فَيَوْمٌ تَأْكُلُونَ نُسُكَكُمْ.
.18785571. Зуҳрийдан ривоят қилинади:
«Ибн Азҳарнинг мавлоси Абу Убайд менга қурбонлик куни Умар ибн Хаттоб билан бирга ҳайитга қатнашганини сўзлаб берди: «(Умар) хутбадан олдин намозни ўқиди. Кейин одамларга хутба қилиб, шундай деди: «Эй одамлар! Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам сизларни ушбу икки ҳайитда рўза тутишдан қайтардилар, чунки бири рўзангиздан оғиз очадиган кунингиз, бошқа бири эса қурбонликларингизни ейдиган кунингиз».
بِسْمِ اللهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ
76 -كِتَاب: الْأَشْرِبَةِ
76. ИЧИМЛИКЛАР КИТОБи
1371/1 –بَاب: مَنْ شَرِبَ الـخَمْرَ فِي الدُّنْيَا لَمْ يَشْرَبْهَا فِي الآخِرَةِ ﭖ ﭗ ﭘ
1371.1-БОБ.
1879/5575 - عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا: أَنَّ رَسُولَ اللهِ r قَالَ: «مَنْ شَرِبَ الْخَمْرَ فِي الدُّنْيَا، ثُمَّ لَمْ يَتُبْ مِنْهَا حُرِمَهَا فِي الْآخِرَةِ».
.18795575. Абдуллоҳ ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ким бу дунёда хамр ичган бўлса-ю, кейин тавба қилмаган бўлса, охиратдагисидан маҳрум бўлади», дедилар».
1880/5578 – عَنْ أبِي هُرَيْرَةَ t أنَّ النَّبِىَّ r قَالَ: «لَا يَزْنِي الزَّانِي حِينَ يَزْنِي وَهْوَ مُؤْمِنٌ، وَلَا يَشْرَبُ الْخَمْرَ حِينَ يَشْرَبُهَا وَهْوَ مُؤْمِنٌ، وَلَا يَسْرِقُ السَّارِقُ حِينَ يَسْرِقُ وَهْوَ مُؤْمِنٌ».
.18805578. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу деди:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Зинокор мўмин ҳолида зино қилмайди. (Хамр ичувчи) мўмин ҳолида хамр ичмайди. Ўғри мўмин ҳолида ўғрилик қилмайди».
1880أ/5578 – وَعَنْهُ فِي رِوَايَةٍ ايضًا: «وَلَا يَنْتَهِبُ نُهْبَةً ذَاتَ شَرَفٍ، يَرْفَعُ النَّاسُ إِلَيْهِ أَبْصَارَهُمْ فِيهَا حِينَ يَنْتَهِبُهَا وَهْوَ مُؤْمِنٌ».
1880а/5578. Ибн Шиҳоб айтади: «Абдулмалик ибн Абу Бакр ибн Абдурраҳмон ибн Ҳишом менга хабар бердики, Абу Бакр буни Абу Ҳурайрадан сўзлаб берар экан. У яна айтардики, Абу Бакр буларга қуйидагини ҳам қўшимча қилар экан: «(Талончи) мўмин ҳолида қадрли нарсани одамларнинг кўзини бақрайтириб таламайди».
1372/2 – بَاب: الْخَمْرِ مِنَ الْعَسَلِ، وَهْوَ الْبِتْعُ
1372.2-БОБ.
Асал хамри ҳақида. у битъдир.
1881/5586 – عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا قَالَتْ: سُئِلَ رَسُولُ اللهِ r عَنِ الْبِتْعِ، وَهْوَ نَبِيذُ الْعَسَلِ، وَكَانَ أَهْلُ الْيَمَنِ يَشْرَبُونَهُ، فَقَالَ رَسُولُ اللهِ r: «كُلُّ شَرَابٍ أَسْكَرَ فَهْوَ حَرَامٌ».
.18815586. Оиша розияллоҳу анҳо айтди:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан битъ ҳақида сўрашди. У асалнинг набизидир.* Уни яманликлар ичишар эди. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ҳар бир маст қиладиган ичимлик ҳаромдир», дедилар».
* «Набиз» деб хурмо, майиз каби қуруқ меваларни сувга ивитиб, хамрга айланмай туриб истеъмол қилинадиган ивитмага айтилади. Агар унинг вақти ўтиб кетса, хамрга айланиб, маст қилувчи ичимликка айланиб қолади.
1373/3 – بَاب: اسْتِحْلال الْخَمْرِ وَيُسَمِّيهِ بِغَيْرِ اسْمِهِ
1373.3‑боб.
Хамрни ҳалол санаб, уни ўз номидан бошқа ном
билан атаган кимса хусусида келган хабарлар ҳақида
1882/5590 - عَنْ أَبِي مَالِكٍ الْأَشْعَرِيُّ رَضِيَ الله عَنْهُ، أنَّهُ سَمِعَ النَّبِيَّ r يَقُولُ: «لَيَكُونَنَّ مِنْ أُمَّتِي أَقْوَامٌ، يَسْتَحِلُّونَ الْحِرَ وَالْحَرِيرَ، وَالْخَمْرَ وَالْمَعَازِفَ، وَلَيَنْزِلَنَّ أَقْوَامٌ إِلَى جَنْبِ عَلَمٍ، يَرُوحُ عَلَيْهِمْ بِسَارِحَةٍ لَهُمْ، يَأْتِيهِمْ لِحَاجَةٍ فَيَقُولُونَ: ارْجِعْ إِلَيْنَا غَدًا، فَيُبَيِّتُهُمُ اللهُ، وَيَضَعُ الْعَلَمَ، وَيَمْسَخُ آخَرِينَ قِرَدَةً وَخَنَازِيرَ إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ».
.18825590. Абдурраҳмон ибн Ғанм Ашъарий сўзлаб берди:
«Абу Омир [ёки Абу Молик] Ашъарий менга ҳадис айтиб берди, Аллоҳга қасамки, у менга ёлғон гапирмади. У Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг шундай деяётганларини эшитган экан: «Умматимдан фаржни, ипакни, хамрни ва созларни ҳалол санайдиган қавмлар бўлади. Яна бир қавмлар баланд тоғ этагига тушадилар. (Чўпон) уларнинг сурувини боқиб юради. У – яъни фақир – ҳожат юзасидан уларнинг олдига келади. Улар эса: «Эртага кел», дейишади. Шунда Аллоҳ уларни тунда ҳалок қилиб, баланд тоғни (устиларига) қўйиб қўяди ҳамда бошқаларни қиёматга қадар маймун ва тўнғизларга айлантиради».
Изоҳ: «Фаржни ҳалол санаш» дегани зинони ҳалол деб билишдир. Аллоҳ ҳаром қилган ишларни ҳалол санайдиган, тоғ бағрида, соя‑салқин жойларда бой‑бадавлат яшаб, Аллоҳнинг яна бошқа неъматлари оғушида бўла туриб, У Зотга ношукрлик қиладиган, неъматларнинг ҳаққини адо этмай, муҳтожларга ёрдам қўлини чўзмайдиган кишиларнинг баъзиларини ҳалок қилиб, баъзиларини маймун ва тўнғизларга айлантириш азоби ушбу умматда ҳам бўлиши мумкин экан. Аммо уламолар уларнинг мазкур ҳайвонларга айлантирилишини икки хил – моддий ва маънавий тушуниш мумкин, дейдилар, яъни улар ё ҳақиқатан, жисмонан маймун ва тўнғизга айлантирилади, ёки уларнинг табиати, ички дунёси ана шундай ўзгартириб ташланади.
1374/4 – بَاب: الْاِنْتِبَاذِ فِي الْأَوْعِيَةِ وَالتَّوْرِ
1374.4-БОБ.
идишларда, таврда* шарбат тайёрлаш ҳақида
1883/5591 - عَنْ أَبِي أُسَيْدٍ السَّاعِدِيُّ رَضِيَ الله عَنْهُ أنَّهُ دَعَا رَسُولَ اللهِ r فِي عُرْسِهِ، فَكَانَتِ امْرَأَتُهُ خَادِمَهُمْ، وَهْيَ الْعَرُوسُ، قَالَتْ: أَتَدْرُونَ مَا سَقَيْتُ رَسُولَ اللهِ r؟ أَنْقَعْتُ لَهُ تَـمَرَاتٍ مِنَ اللَّيْلِ فِي تَوْرٍ.
.18835591. Абу Ҳозимдан ривоят қилинади:
«Саҳлнинг шундай деяётганини эшитдим: «Абу Усайд Соъидий келиб, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламни ўзининг никоҳ тўйига таклиф қилди. Уларга унинг хотини хизмат қилди. У янги келин эди. «Биласизларми, мен Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга нима қуйиб бердим? Тунда у зотга деб бир қанча хурмони таврда ивитиб қўйган эдим», деди».
1375/5 – بَاب: تَرْخِيصِ النَّبِيِّ r فِي الْأَوْعِيَةِ وَالظُّرُوفِ بَعْدَ النَّهْيِ
1375.5-БОБ.
Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг
идишлар ва зарфлар* хусусида қайтариқдан
сўнг рухсат берганлари ҳақида
Изоҳ: Аслида «идишлар» деганда тери, ёғоч, сопол, мис ва бошқалардан ясалган, бирор нарса солиш учун мўлжалланган ашёлар тушунилади. «Зарф» ҳам аслида идиш дегани. Аммо бу ерда зарф деганда фақат ичимлик тайёрланадиган ёки қуйиладиган идишлар назарда тутилгани учун алоҳида ажратиб айтилган.
1884/5593 - عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ عَمْرٍو رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: لَمَّا نَهَى النَّبِيُّ r عَنِ الْأَسْقِيَةِ، قِيلَ لِلنَّبِيِّ r: لَيْسَ كُلُّ النَّاسِ يَجِدُ سِقَاءً؛ فَرَخَّصَ لَهُمْ فِي الْجَرِّ غَيْرِ الْمُزَفَّتِ.
.18845593. Абдуллоҳ ибн Амр розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам сувдонлардан қайтаргач, у зотга: «Одамларнинг ҳаммаси ҳам сувдон топавермайди‑ку», дейишди. Шунда уларга зифтланмаган хум учун рухсат бердилар».
1376/6 – بَاب: مَنْ رَأَى أَنْ لَا يَخْلِطَ الْبُسْرَ وَالتَّمْرَ
إِذَا كَانَ مُسْكِرًا، وَأَنْ لَا يَجْعَلَ إِدَامَيْنِ فِي إِدَامٍ
1376.6-БОБ.
маст қиладиган бўлса, ҒЎР хурмони қурУҚ
хурмога ва икки хил нонхУрУшни бир-бирига
қўшмаслик КЕРАК, деб БИлган киши ҲАҚида
1885/5602 – عَنْ أَبِي قَتَادَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: نَهَى النَّبِيُّ r أَنْ يُجْمَعَ بَيْنَ التَّمْرِ وَالزَّهْوِ، وَالتَّمْرِ وَالزَّبِيبِ، وَلْيُنْبَذْ كُلُّ وَاحِدٍ مِنْهُمَا عَلَى حِدَةٍ.
.18855602. Абдуллоҳ ибн Абу Қатода отасидан ривоят қилади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам қуруқ хурмо билан эндигина ранг олган хурмони ҳамда қуруқ хурмо билан майизни бир-бирига қўшишдан (ҳосил қилинадиган шарбатдан) қайтардилар. Буларнинг ҳар биридан алоҳида шарбат тайёрлансин».
1377/7 – بَاب: شُرْبِ اللَّبَنِ
وَقَوْلِ الله عَزَّ وَجَلَّ: (مِنْ بَيْنِ فَرْثٍ وَدَمٍ)
1377.7-БОБ.
СУТ ИЧИШ ҲАҚИДА
Аллоҳ таоло шундай дейди: «…гўнг ва қон орасидан ичувчи учун ютумли, соф сут билан суғорурмиз».[1]
1886/5605 - عَنْ جَابِرِ بْنِ اللهِ رَضِيَ الله عَنْهُمَا قَالَ: جَاءَ أَبُو حُمَيْدٍ بِقَدَحٍ مِنْ لَبَنٍ مِنَ النَّقِيعِ، فَقَالَ لَهُ رَسُولُ اللهِ r: «أَلَّا خَمَّرْتَهُ، وَلَوْ أَنْ تَعْرُضَ عَلَيْهِ عُودًا».
.18865605. Жобир ибн Абдуллоҳ розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Абу Ҳумайд Нақиъдан* бир жом сут келтирди. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам унга: «Бир чўпни кўндаланг қўйиб бўлса ҳам, устини ёпмабсан‑да», дедилар».
* Нақиъ – Мадинаи Мунавварадан жанубда 100 км. узоқликдаги Ақиқ водийсидаги жой номи.
[1] Наҳл сураси, 66‑оят.
1887/5608 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ t: أَنَّ رَسُولَ اللهِ r قَالَ: «نِعْمَ الصَّدَقَةُ اللِّقْحَةُ الصَّفِيُّ مِنْحَةً، وَالشَّاةُ الصَّفِيُّ مِنْحَةً، تَغْدُو بِإِنَاءٍ، وَتَرُوحُ بِآخَرَ».
.18875608. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Серсут соғин туя бериб туриш, серсут қўй бериб туриш қандай яхши садақа! Эрталаб бир идиш (соғасан), кечқурун яна бир (идиш)», дедилар».
1378/8 - بَاب: شَوْبِ اللَّبَنِ بِالْمَاءِ
1378.8-БОБ.
СУТГА СУВ ҚЎШИШ ҲАҚИДА
1888/5613 - عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللهِ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا: أَنَّ النَّبِيَّ r دَخَلَ عَلَى رَجُلٍ مِنَ الْأَنْصَارِ وَمَعَهُ صَاحِبٌ لَهُ، فَقَالَ لَهُ النَّبِيُّ r: «إِنْ كَانَ عِنْدَكَ مَاءٌ بَاتَ هَذِهِ اللَّيْلَةَ فِي شَنَّةٍ، وَإِلَّا كَرَعْنَا». قَالَ: وَالرَّجُلُ يُحَوِّلُ الْمَاءَ فِي حَائِطِهِ، قَالَ: فَقَالَ الرَّجُلُ: يَا رَسُولَ اللهِ، عِنْدِي مَاءٌ بَائِتٌ، فَانْطَلِقْ إِلَى الْعَرِيشِ، قَالَ: فَانْطَلَقَ بِـهِمَا، فَسَكَبَ فِي قَدَحٍ، ثُمَّ حَلَبَ عَلَيْهِ مِنْ دَاجِنٍ لَهُ، فَشَرِبَ رَسُولُ اللهِ r ثُمَّ شَرِبَ الرَّجُلُ الَّذِي جَاءَ مَعَهُ.
.18885613. Жобир ибн Абдуллоҳ розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам бир ансорийникига кирдилар. Ёнларида бир шериклари ҳам бор эди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам унга: «Агар сенда эски мешда бу кеча олиб қўйилган сув бўлса хўп, бўлмаса ариқдан (ётиб) ичаверамиз», дедилар. У киши боғда сувни у ёқдан-бу ёққа бураётган эди. «Эй Аллоҳнинг Расули, менда бу кеча олиб қўйилган сув бор, шийпонга бораверинг», деди ва икковларини бошлаб бориб, бир жомга сув қуйди. Кейин устига хонаки қўйидан сут соғди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ичдилар, кейин у зот билан келган киши ҳам ичди».
1379/9 – بَاب: الشُّرْبِ قَائِمًا
1379.9-БОБ.
ТИК ТУРИБ ИЧИШ ҲАҚИДА
1889/5615 - عَنْ عَلِيٍّ t أنَّهُ أتَى بَابَ الرَّحَبَةِ فَشَرِبَ قَائِمًا، فَقَالَ: إِنَّ نَاسًا يَكْرَهُ أَحَدُهُمْ أَنْ يَشْرَبَ وَهْوَ قَائِمٌ، وَإِنِّي رَأَيْتُ النَّبِيَّ r فَعَلَ كَمَا رَأَيْتُمُونِي فَعَلْتُ.
.18895615. Наззолдан ривоят қилинади:
«Алий розияллоҳу анҳу майдондаги эшик олдига келиб, тик туриб (сув) ичди ва: «Айрим одамлар тик туриб ичишни номақбул кўради. Ҳолбуки, менинг қандай қилаётганимни кўриб турган бўлсангиз, Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳам шундай қилганларини кўрганман», деди».
1890/5617 - عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ الله عَنْهُمَا قَالَ: شَرِبَ النَّبِيُّ r قَائِمًا مِنْ زَمْزَمَ.
.18905617. Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам тик туриб замзамдан ичдилар».
1380/10 – بَاب: اخْتِنَاثِ الْأَسْقِيَةِ
1380.10-БОБ.
Сувдонларни буклаш ҳақида
1891/5625 - عَنْ أَبِي سَعِيدٍ الْخُدْرِيِّ t قَالَ: نَـهَى رَسُولُ اللهِ r عَنِ اخْتِنَاثِ الْأَسْقِيَةِ. يَعْنِي: الشُّرْبَ مِنْ أفْوَاهِها.
.18915625. Абу Саъид Худрий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам сувдонларни буклашдан қайтардилар», яъни оғизларини буклаб, ўша ердан ичишдан.
1892/5627 – عَنْ أبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: نَهَى رَسُولُ اللهِ r عَنِ الشُّرْبِ مِنْ فَمِ الْقِرْبَةِ أَوِ السِّقَاءِ، وَأَنْ يَـمْنَعَ جَارَهُ أَنْ يَغْرِزَ خَشَبَهُ فِي دَارِهِ.
.18925627. Икрима деди:
«Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу бизга сўзлаб берган қисқа нарсаларни сизларга айтиб берайми? Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам мешнинг (ёки сувдоннинг) оғзидан ичишдан ҳамда қўшнининг ҳовлига ёғочни суқишини ман қилишдан қайтардилар».
Изоҳ: Сувдоннинг оғзидан ичишдан қайтаришнинг маъноси шуки, ичига бирор зарарли жонивор кириб қолган бўлиши мумкин. Шунингдек, баъзилар биров ичган идишдан сув ичишни ёқтирмаслиги мумкин. Қолаверса, ичаётганда оғиздан туфук ёхуд нафас қайтиши ҳам мумкин, бу эса макруҳдир.
Қўшнининг уйига томнинг тиргагини қўйиш зарур бўлиб қолса, бунга тўсқинлик қилишдан ҳам қайтарилган, чунки бунда қўшнига машаққат туғдириш бор. Таъкидлаш лозимки, бу ҳукм ўша давр шароитидан келиб чиқиб айтилган. Бу ерда асосий қайтарилган иш қўшнига озор бериш, қулайлик ва енгилликка тўсқинлик қилишдир.
1381/11 – بَاب: النَّهْيُ عَنِ التَّنَفُّسِ فِي الْإِنَاءِ وَالشُّرْبِ بِنَفَسَيْنِ أَوْ ثَلَاثَةٍ
1381.11-БОБ.
ИДИШ ИЧИГА НАФАС ҚАЙТАРИШ ИККИ‑УЧ НАФАСда ИЧИШ ҲАҚИДА
1893/5631 – عَنْ أنَسٍ رَضِيَ الله عَنْهُ: أنَّ النَّبِيَّ r كَانَ يَتَنَفَّسُ ثَلَاثًا.
.18935631. Сумома ибн Абдуллоҳ хабар қилади:
«Анас идиш(дан ичаётган)да икки ёки уч марта нафас олар ва: «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам уч марта нафас олар эдилар», дер эди».
Изоҳ: Бу ерда сув ичаётганда бир кўтаришда сипқормай, бўлиб‑бўлиб, орада нафас олиб ичиш кераклиги айтилмоқда.
1382/12 – بَاب: آنِيَةِ الْفِضَّةِ
1382.12-БОБ.
КУМУШ ИДИШ ҲАҚИДА
1894/5634 - عَنْ أُمِّ سَلَمَةَ رَضِيَ اله عَنْهَا زَوْجِ النَّبِيِّ r: أَنَّ رَسُولَ اللهِ r قَالَ: «الَّذِي يَشْرَبُ فِي إِنَاءِ الْفِضَّةِ إِنّـَمَا يُجَرْجِرُ فِي بَطْنِهِ نَارَ جَهَنَّمَ».
.18945634. Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг жуфти ҳалоллари Умму Салама розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Кумуш идишда ичган киши қорнида жаҳаннам оловини қулқуллатади», дедилар».
1383/13 – بَاب: الشُّرْبِ فِي الْأَقْدَاحِ
1383.13-БОБ.
ЖОМДА ИЧИШ ҲАҚИДА
1895/5637 - عَنْ سَهْلِ بْنِ سَعْدٍ t قَالَ: أتَى النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم سَقِيفَةَ بَنِي سَاعِدَةَ فَقَالَ: اسْقِنَا يَا سَهْلُ. فَخَرَجْتُ لَهُمْ بِـهَذَا القَدَح فَأسْقَيْتُهُمْ فِي قَدَحٍ، قَال الرَّاوِي: فَأَخْرَجَ لَنَا سَهْلٌ ذَلكَ القَدَحَ فَشَرِبْنَا مِنْهُ. ثُمَّ اسْتَوْهَبَهُ مِنْهُ عُمَر بْنُ عَبْدُ العَزِيزِ بَعْدَ ذَلكَ فَوَهَبَهُ لَهُ.
.18955637. Абу Ҳозим сўзлаб берди:
«Саҳл ибн Саъд розияллоҳу анҳу шундай деди: «Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга бир араб аёли зикр қилинди. Абу Усайд Соъидийга унга одам юборишни буюрган эдилар, одам юборди. (Аёл) келиб, Бану Соъида истеҳкомига тушди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам чиқиб, унинг олдига бордилар ва ҳузурига кирдилар. Қарасалар, бошини қуйи солган бир аёл турибди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам унга гапирган эдилар, «Сендан Аллоҳнинг паноҳига қочаман», деди. У зот: «Сенга ўзимдан паноҳ бердим», дедилар. Унга: «Биласанми, бу киши ким?» дейишди. У: «Йўқ», деди. «Бу Аллоҳнинг Расули соллаллоҳу алайҳи васалламдирлар, сенга совчилик қилгани келган эдилар», дейишди. «Унда бахтсиз бўлибман», деди. Ўша куни Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам саҳобалари билан Бану Соъида айвонига келиб ўтирдилар. Кейин: «Эй Саҳл, бизга сув бер», дедилар. Мен мана бу жомни олиб чиқиб, уларга сув бердим».
Саҳл бизга ўша жомни олиб чиқди, биз унда ичдик. Кейин Умар ибн Абдулазиз уни ҳиба қилишни сўраган эди, ўшани унга ҳиба қилди».
1896/5638 - عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ رَضِيَ الله عَنْهُ، أنَّهُ كَانَ عِنْدَهُ قَدَحُ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم فَقَالَ: لَقَدْ سَقَيْتُ رَسُولَ اللهِ r فِي هَذَا الْقَدَحِ أَكْثَرَ مِنْ كَذَا وَكَذَا. قَالَ: وكَانَ فِيهِ حَلْقَةٌ مِنْ حَدِيدٍ، فَأَرَادَ أَنَسٌ أَنْ يَجْعَلَ مَكَانَهَا حَلْقَةً مِنْ ذَهَبٍ أَوْ فِضَّةٍ، فَقَالَ لَهُ أَبُو طَلْحَةَ: لَا تُغَيِّرَنَّ شَيْئًا صَنَعَهُ رَسُولُ اللهِ r، فَتَرَكَهُ.
.18965638. Осим ал-Аҳвалдан ривоят қилинади:
«Анас ибн Моликнинг ҳузурида Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг жомларини кўрдим. Дарз кетган экан, кумуш билан чегалаб қўйибди. У сара ёғочдан ясалган сербар, яхши жом эди. Анас: «Мен ушбу жомда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга фалонча‑фалонча мартадан ҳам кўп ичимлик берганман», деди.
Ибн Сирин шундай деди: «Унда (ўша жомда) бир темир ҳалқа бор эди, Анас унинг ўрнига тилла ёки кумуш ҳалқа ўрнатмоқчи бўлди. Шунда Абу Талҳа унга: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам қилган нарсани зинҳор ўзгартирма!» деган эди, уни ўз ҳолича қолдирди».
بِسْمِ اللهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ
77 - كِتَاب: الْمَرْضَى
1384/1 – بَاب: مَا جَاءَ فِي كَفَّارَةِ الْمَرَضِ
1384.1-БОБ.
БЕМОРЛИКНИНГ КАФФОРАТ ЭКАНИ ХУСУСИДА КЕЛГАН ХАБАРЛАР ҲАҚИДА
1897/5641 - عَنْ أَبِي سَعِيدٍ الْخُدْرِيِّ، وَأَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُمَا، عَنِ النَّبِيِّ r قَالَ: «مَا يُصِيبُ الْمُسْلِمَ مِنْ نَصَبٍ وَلَا وَصَبٍ، وَلَا هَمٍّ وَلَا حُزْنٍ وَلَا أَذًى وَلَا غَمٍّ، حَتَّى الشَّوْكَةِ يُشَاكُهَا، إِلَّا كَفَّرَ اللهُ بِهَا مِنْ خَطَايَاهُ».
.18975641. Абу Саъид Худрий ва Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Мусулмонга бирор ҳорғинликми, беморликми, ташвишми, қайғуми, озорми, ғамми етса, ҳатто тикан кирса ҳам, албатта Аллоҳ булар туфайли унинг хатоларини ўчиради», дедилар».
1898/5644 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ t قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ r: «مَثَلُ الْمُؤْمِنِ كَمَثَلِ الْخَامَةِ مِنَ الزَّرْعِ، مِنْ حَيْثُ أَتَتْهَا الرِّيحُ كَفَأَتْهَا، فَإِذَا اعْتَدَلَتْ تَكَفَّأُ بِالْبَلَاءِ، وَالْفَاجِرُ كَالْأَرْزَةِ، صَمَّاءَ مُعْتَدِلَةً، حَتَّى يَقْصِمَهَا اللهُ إِذَا شَاءَ».
.18985644. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Мўмин худди навниҳол ўсимликка ўхшайди. Шу жиҳатданки, шамол келса, уни қайиради, (шамол тингач) тикланиб қолади, (яъни мўмин) бало-мусибатга қайишади. Фожир эса худди қарағайга ўхшайди. То Аллоҳ уни Ўзи хоҳлаган пайтда синдиргунича бус‑бутун, типпа‑тик тураверади».
Мўмин худди навниҳол ўсимликка ўхшайди. Барги шамол эсган томонга қайрилаверади, (шамол) тинса, тикланиб қолади. Худди шунингдек, мўмин ҳам бало-мусибатга қайишади. Кофир эса худди қарағайга ўхшайди, то Аллоҳ уни Ўзи хоҳлаган пайтда синдиргунича ғўдайиб, типпа‑тик тураверади
1899/5645 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ r: «مَنْ يُرِدِ اللهُ بِهِ خَيْرًا يُصِبْ مِنْهُ».
.18995645. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу айтади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Аллоҳ кимга яхшиликни ирода қилса, унга мусибат беради», дедилар».
1385/2 – بَاب: شِدَّةِ الْمَرَضِ
1385.2-БОБ.
ДАРДНИНГ ОҒИРЛИГИ ҲАҚИДА
1900/5646 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا قَالَتْ: مَا رَأَيْتُ أَحَدًا أَشَدَّ عَلَيْهِ الْوَجَعُ مِنْ رَسُولِ اللهِ r.
.19005646. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан кўра беморлиги оғир кечадиган одамни кўрмадим».
1901/5647 - عَنْ عَبْدِ اللهِ t: أَتَيْتُ النَّبِيَّ r فِي مَرَضِهِ، وَهْوَ يُوعَكُ وَعْكًا شَدِيدًا، وَقُلْتُ: إِنَّكَ لَتُوعَكُ وَعْكًا شَدِيدًا، قُلْتُ: إِنَّ ذَاكَ بِأَنَّ لَكَ أَجْرَيْنِ؟ قَالَ: «أَجَلْ، مَا مِنْ مُسْلِمٍ يُصِيبُهُ أَذًى إِلَّا حَاتَّ اللهُ عَنْهُ خَطَايَاهُ، كَمَا تَحَاتُّ وَرَقُ الشَّجَرِ».
.19015647. Абдуллоҳ розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам касалликларида олдиларига бордим. У зотни жуда қаттиқ иситма тутаётган экан. «Сизни жуда қаттиқ иситма тутади‑да. Бу сизга икки ажр бўлиши учунми?» дедим. У зот: «Ҳа. Қай бир мусулмонга бирор озор етса, Аллоҳ унинг хатоларини худди дарахтнинг баргини қоққандек қоқиб ташлайди», дедилар».
1386/3 – بَاب: فَضْلِ مَنْ يُصْرَعُ مِنَ الرِّيحِ
1386.3-БОБ.
ҲАВО (етишмаслиги) туфайли ТУТҚАНОҚ
ТУТАДИГАН КИШИНИНГ ФАЗЛИ ҲАҚИДА
Изоҳ: Тутқаноқ хасталиги сабабларига ва даражаларига кўра бир неча хилга ажратилади. Бу ерда бош мияда қон етишмовчилиги натижасида, ҳаво етиб бормаслиги оқибатида пайдо бўладиган тури ҳақида сўз кетмоқда.
1902/5652 – عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ الله عَنْهُ أنَّهُ قَالَ لِبَعْضِ أصْحَابِهِ: أَلَا أُرِيكَ امْرَأَةً مِنْ أَهْلِ الْجَنَّةِ؟ قَالَ: بَلَى. قَالَ: هَذِهِ الْمَرْأَةُ السَّوْدَاءُ، أَتَتِ النَّبِيَّ r فَقَالَتْ: إِنِّي أُصْرَعُ، وَإِنِّي أَتَكَشَّفُ، فَادْعُ اللهَ لِي، قَالَ: «إِنْ شِئْتِ صَبَرْتِ وَلَكِ الْجَنَّةُ، وَإِنْ شِئْتِ دَعَوْتُ اللهَ أَنْ يُعَافِيَكِ». فَقَالَتْ: أَصْبِرُ، فَقَالَتْ: إِنِّي أَتَكَشَّفُ، فَادْعُ اللهَ أَنْ لَا أَتَكَشَّفَ؛ فَدَعَا لَهَا.
.19025652. Ато ибн Абу Рабоҳ сўзлаб берди:
«Ибн Аббос менга: «Сенга жаннат аҳлидан бўлган бир аёлни кўрсатайми?» деди. «Ҳа, албатта», дедим. У шундай деди: «Манави қора хотин. У Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига келиб, «Мени тутқаноқ тутади, шунда у ёқ‑бу ёғим очилиб кетади, Аллоҳга менинг ҳақимда дуо қилинг», деди. У зот: «Агар хоҳласанг, сабр қиласан ва сенга жаннат бўлади. Хоҳласанг, сенга офият беришини сўраб Аллоҳга дуо қиламан», дедилар. Шунда у: «Сабр қиламан. Лекин у ёқ‑бу ёғим очилиб кетади‑да. Бўлмаса Аллоҳга дуо қилинг, у ёқ‑бу ёғим очилиб кетмасин», деди. Шунда у зот унинг ҳаққига дуо қилдилар».
Изоҳ: Бу набавий тасарруф ўша аёлга хос бўлиб, бошқа ўринда кузатилмайди. Бинобарин, бу ҳадисдан даволаниш, касалдан қутулиш чораларини кўриш ўринсиз деган хулоса чиқмайди. «Даволанинглар, зеро, Аллоҳ қайси касални туширган бўлса, шифоси билан туширган», «Қариликдан бошқа дарднинг давоси бор», деган маънодаги ҳадислар умумий қоида ҳисобланади. Юқоридаги ҳадисдаги ҳолатлар маълум ҳикматлар тақозосига кўра айрим кишиларга хоссатан кўрилган чора сифатида қабул қилинади.
1387/4 – بَاب: فَضْلِ مَنْ ذَهَبَ بَصَرُهُ
1387.4-БОБ.
КЎЗИ ОЖИЗ КИШИНИНГ ФАЗЛИ ҲАҚИДА
1903/5653 - عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ t قَالَ: سَمِعْتُ النَّبِيَّ r يَقُولُ: «إِنَّ اللهَ قَالَ: إِذَا ابْتَلَيْتُ عَبْدِي بِحَبِيبَتَيْهِ فَصَبَرَ، عَوَّضْتُهُ مِنْهُمَا الْجَنَّةَ»؛ يُرِيدُ: عَيْنَيْهِ.
.19035653. Анас ибн Молик розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «Албатта, Аллоҳ: «Бандамни икки суюклиси билан синовга солсам-у, у сабр қилса, икковининг эвазига унга жаннат бераман», дейди», деяётганларини эшитдим. У зот икки кўзни назарда тутган эдилар».
1388/5 – بَاب: عِيَادَةِ الْمَرِيضِ
1388.5-БОБ.
касал КЎРГАНИ УЛОВДА, ПИЁДА Ёки БИРОВ
билан ЭШАККА МИНГАШИБ БОРИШ ХУСУСИДА
1904/5664 - عَنْ جَابِرٍ t قَالَ: جَاءَنِي النَّبِيُّ r يَعُودُنِي، لَيْسَ بِرَاكِبِ بَغْلٍ وَلَا بِرْذَوْنٍ.
.19045664. Жобир розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам мени кўргани келдилар, хачир ҳам, бирзавн ҳам миниб олмаган эдилар».
* «Бирзавн» (кўпликда «барозиину», урғочиси «бирзавнатун») – ажам оти. Айтишларича, бундай отлар араб юртларига Рум мамлакатларидан келтирилган. Бу отларнинг араб отларидан фарқи шуки, уларнинг гавда тузилиши йирик, оёғи бақувват, туёқлари катта, тоғу тош, дараларда юришга чидамли бўлган.
1389/6 – بَاب: مَا رُخِّصَ للـمَرِيضِ أنْ يَقُول: إنِّي وَجِعٌ أوْ وَارأْسَاهُ، أَوِ اشْتَدَّ بِي الوَجَعُ وَقَوْلِ أيُّوبَ عَلَيْهِ السَّلام:
(أَنِّي مَسَّنِيَ الضُّرُّ وَأَنْتَ أَرْحَمُ الرَّاحِمِين) [الأنبياء: 83]
1389.6-БОБ.
касалнинг «мен беморман», «ВОЙ БОШИМ!» ёки «дардим ЗЎРАЙДИ», ДЕБ АЙТишИ ҳамда АЙЮБ АЛАЙҲИССАЛОМНИНГ «МЕНИ ЗАРАР ТУТДИ. СЕН РАҳМЛИЛАРНИНГ РАҳМЛИсиСАН!» ДЕГАНИ ҲАҚИДА
1905/5666 – عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ الله عَنْهَا قَالَتْ: وَارَأْسَاهْ، فَقَالَ رَسُولُ اللهِ r: «ذَاكِ لَوْ كَانَ وَأَنَا حَيٌّ فَأَسْتَغْفِرُ لَكِ وَأَدْعُو لَكِ». فَقَالَتْ عَائِشَةُ: وَاثُكْلِيَاهْ، وَاللهِ إِنِّي لَأَظُنُّكَ تُحِبُّ مَوْتِي، وَلَوْ كَانَ ذَاكَ، لَظَلِلْتَ آخِرَ يَوْمِكَ مُعَرِّسًا بِبَعْضِ أَزْوَاجِكَ، فَقَالَ النَّبِيُّ r: «بَلْ أَنَا وَارَأْسَاهْ، لَقَدْ هَمَمْتُ، أَوْ أَرَدْتُ، أَنْ أُرْسِلَ إِلَى أَبِي بَكْرٍ وَابْنِهِ وَأَعْهَدَ: أَنْ يَقُولَ الْقَائِلُونَ، أَوْ يَتَمَنَّى الْمُتَمَنُّونَ، ثُمَّ قُلْتُ: يَأْبَى اللهُ وَيَدْفَعُ الْمُؤْمِنُونَ، أَوْ يَدْفَعُ اللهُ وَيَأْبَى الْمُؤْمِنُونَ».
.19055666. Қосим ибн Муҳаммад айтади:
«Оиша: «Вой бошим!» деди. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Агар тириклигимда шундай бўлса, сен учун мағфират сўрайман, ҳаққингга дуо қиламан», дедилар. Оиша: «Онам азамни тутсин! Аллоҳга қасамки, менимча, сиз менинг ўлимимни истайсиз. Агар шундай бўлиб қолса, ўша куниёқ завжаларингиздан бири билан бирга бўласиз», деди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Йўқ, «Вой бошим», (дейдиган) мен. Одамлар гапирмасин ёки орзумандалар орзу қилиб юрмасин деб, Абу Бакр ва унинг ўғлига одам юбориб, (халифаликни уларга) тайинлаб қўяймикан ҳам дедим [ёки ирода қилдим], лекин Аллоҳ (улардан ўзгага) кўнмайди, мўминлар ҳам (бундан бошқа фикрни) даф қилади [ёки Аллоҳ (улардан бошқасини) даф қилади, мўминлар ҳам (бошқасига) кўнмайди], дедим».
Одамлар гапирмасин ёки орзумандалар орзу қилиб юрмасин деб, Абу Бакр ва унинг ўғлига одам юбориб, (халифаликка уни) тайинлаб қўяймикан ҳам дедим [ёки ирода қилдим], лекин Аллоҳ (ундан бошқанинг халифа бўлишига) рози бўлмайди, мўминлар ҳам (бундан бошқани) рад қилади [ёки Аллоҳ (ундан бошқанинг халифа бўлишини) рад қилади, мўминлар ҳам (бошқага) рози бўлишмайди], дедим».
Изоҳ: Бу ҳадисда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам аёлларига эътиборли бўлганлари, кўнглига қараганлари намоён бўлган. Оиша розияллоҳу анҳо «Вой бошим!» деган гапни «Ҳозир ўлиб қоламан», деган маънода айтган. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам унга ҳазил қилиб ёки танбеҳ мазмунида «Агар шундай бўлса, яъни ўлиб қолгудек бўлсанг, сен учун мағфират сўрайман, ҳаққингга дуо қиламан. Шундай экан, нега ғам чекасан?» дейдилар, бироқ Оиша розияллоҳу анҳонинг бу гапдан ранжиганини кўриб, унинг кўнглини кўтариш учун эркалаб, «Йўқ, балки мен «Вой бошим», дейман», дейиш билан «Сен учун мен оҳ тортай» ёки «Сен эмас, мен олдин вафот қиламан», деган маънода гапирганлар. Кейинги гапда «Абу Бакрни ўзим халифа этиб тайинлаб қўяй, дедим‑у, барибир Аллоҳ шуни ирода қилишини, мўминлар ҳам шуни танлашини ўйлаб, ишни уларга ҳавола қилиб қолдирдим», демоқчи бўлганлар.
Изоҳ: Бу ҳадисда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам завжаларига эътиборли бўлганлари, уларнинг кўнглига қараганлари кўриниб турибди. Оиша розияллоҳу анҳонинг «Вой бошим!» деган гапига ҳазил ёки танбеҳ маъносида «Агар шундай бўлса, сен учун мағфират сўрайман, ҳаққингга дуо қиламан. Шундай экан, нега ғам чекасан?» дейдилар. Бироқ Оиша розияллоҳу анҳонинг бу гапдан ранжиганини кўриб, эркалаган маънода «Сен учун мен оҳ тортай» ёки «Сен эмас, мен олдин вафот қиламан» деб, унинг кўнглини кўтарганлар. Кейинги гапда «Абу Бакрни ўзим халифа этиб тайинлаб қўяй, дедим‑у, Аллоҳнинг Ўзи ҳам шуни ирода қилишини, мўминлар ҳам уни танлашини ўйлаб, ишни уларга ҳавола қилиб қолдирдим», демоқчи бўлганлар.
1390/7 – بَاب: تَـمَنِّى الْمَرِيضِ الْمَوْتَ
1390.7-БОБ.
Беморнинг ўлимни орзу қилиши ҳақида
1906/5671 - عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ t قَالَ: النَّبِيُّ r: «لَا يَتَمَنَّيَنَّ أَحَدُكُمُ الْمَوْتَ مِنْ ضُرٍّ أَصَابَهُ، فَإِنْ كَانَ لَا بُدَّ فَاعِلًا، فَلْيَقُلِ: اللَّهُمَّ أَحْيِنِي مَا كَانَتِ الْحَيَاةُ خَيْرًا لِي، وَتَوَفَّنِي إِذَا كَانَتِ الْوَفَاةُ خَيْرًا لِي».
.19065671. Анас ибн Молик розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Ҳеч бирингиз ўзига етган зарар туфайли ўлимни орзу қилмасин. Агар иложи бўлмаса, «Аллоҳим! Мен учун тириклик яхши бўлса, мени тирик қўй. Қачон мен учун ўлим яхши бўлса, мени вафот эттир», десин».
1907/5672 - عَنْ خَبَّابٍ رَضِيَ الله عَنْهُ أنَّهُ اكْتَوَى سَبْعَ كَيَّاتٍ، فَقَالَ: إِنَّ أَصْحَابَنَا الَّذِينَ سَلَفُوا مَضَوْا وَلَمْ تَنْقُصْهُمُ الدُّنْيَا، وَإِنَّا أَصَبْنَا مَا لَا نَجِدُ لَهُ مَوْضِعًا إِلَّا التُّرَابَ، وَلَوْلَا أَنَّ النَّبِيَّ r نَهَانَا أَنْ نَدْعُوَ بِالْمَوْتِ لَدَعَوْتُ بِهِ.
.19075672. Қайс ибн Абу Ҳозимдан ривоят қилинади:
«Хаббобни кўргани кирдик. (Даво учун қорнини) етти марта куйдиртирибди. У шундай деди: «Олдин ўтган шерикларимиз ўтиб кетишди. Мол‑дунё (ажрларини) камайтирмади. Биз эса тупроқ (ости)дан бошқа қўяр жой топа олмайдиган даражадаги нарсаларга эришдик. Биз эса тупроқдан бошқа сарфлайдиган жой топа олмайдиган даражадаги дунёга эришдик. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам бизни ўлим тилашдан қайтармаганларида, мен уни албатта тилаган бўлардим».
Кейинроқ, бошқа сафар унинг олдига борсак, у (чорбоғига) девор кўтараётган экан. У: «Мусулмонга мана шу тупроққа ишлатганидан бошқа сарфлаган ҳар бир нарсаси учун ажр берилади», деди».
1908/5673 – عَنْ أبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللهِ r يَقُولُ: «لَنْ يُدْخِلَ أَحَدًا عَمَلُهُ الْجَنَّةَ». قَالُوا: وَلَا أَنْتَ يَا رَسُولَ اللهِ؟ قَالَ: «لَا، وَلَا أَنَا إِلَّا أَنْ يَتَغَمَّدَنِيَ اللهُ بِفَضْلٍ وَرَحْمَةٍ، فَسَدِّدُوا وَقَارِبُوا، وَلَا يَتَمَنَّيَنَّ أَحَدُكُمُ الْمَوْتَ: إِمَّا مُحْسِنًا فَلَعَلَّهُ أَنْ يَزْدَادَ خَيْرًا، وَإِمَّا مُسِيئًا فَلَعَلَّهُ أَنْ يَسْتَعْتِبَ».
.19085673. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу деди:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «Ҳеч кимнинг амали уни жаннатга киритмайди», деяётганларини эшитдим. «Сизни ҳамми, эй Аллоҳнинг Расули?» дейишди. Шунда у зот: «Ҳа, Аллоҳ мени фазлу раҳмат билан ўраб олмаса, мени ҳам. Тўғриликни лозим тутинглар, (ҳеч бўлмаса шунга) яқин бўлинглар. Ҳеч бирингиз ўлимни орзу қилмасин! Чунки ўзи яхши амаллилардан бўлса, шояд яхшилиги зиёда бўлса, ёмон амаллилардан бўлса, шояд тавба қилса ризолик топса», дедилар».
1391/8 – بَاب: دُعَاءِ الْعَائِدِ لِلْمَرِيضِ
1391.8-БОБ.
КЎРГАНИ БОРГАННИНГ беморнинг
ҳаққига ДУО қилиши ҳақида
1909/5675 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا: أَنَّ رَسُولَ اللهِ r كَانَ إِذَا أَتَى مَرِيضًا أَوْ أُتِىَ بِهِ إلَيْهِ، قَالَ: «أَذْهِبِ الْبَاسَ رَبَّ النَّاسِ، اشْفِ وَأَنْتَ الشَّافِي، لَا شِفَاءَ إِلَّا شِفَاؤُكَ، شِفَاءً لَا يُغَادِرُ سَقَمًا».
.19095675. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам беморнинг олдига келсалар [ёки у олиб келинса]: «Зиённи кетказ, эй инсонларнинг Робби! Шифо бер, Сен шифо берувчисан. Сенинг шифойингдан ўзга шифо йўқ. Ҳеч қандай дардни қолдирмайдиган шифо (бер)!» деб айтар эдилар».
Амр ибн Абу Қайс ва Иброҳим ибн Таҳмон Мансурдан, у Иброҳим ва Абу Зуҳодан: «Бемор олиб келинса», деб ривоят қилган.
Жарир Мансурдан, у Абу Зуҳонинг бир ўзидан ривоят қилиб, «Бирор беморнинг олдига борсалар», деган.
78 -كِتَاب: الطِّبِّ
78. ТИБ КИТОБИ
1392/1 – بَاب: مَا أَنْزَلَ اللهُ دَاءً إِلَّا أَنْزَلَ لَهُ شِفَاءً
1392.1‑БОБ.
АЛЛОҲ БИРОР ДАРД берГАН БЎЛСА,
АЛБАТТА ШИФОСИНИ ҲАМ бериши ҲАҚИДА
1910/5678 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ t، عَنِ النَّبِيِّ r قَالَ: «مَا أَنْزَلَ اللهُ دَاءً إِلَّا أَنْزَلَ لَهُ شِفَاءً».
.19105678. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Аллоҳ бирор дард берган бўлса, албатта шифосини ҳам бергандир», дедилар».
1393/2 – بَاب: الشِّفَاءُ فِي ثَلَاثٍ
1393.2‑БОБ.
ШИФОнинг УЧ НАРСАДА ЭКАНИ ҲАҚИДА
1911/5680 - عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: «الشِّفَاءُ فِي ثَلَاثَةٍ: شَرْبَةِ عَسَلٍ، وَشَرْطَةِ مِحْجَمٍ، وَكَيَّةِ نَارٍ، وَأَنْهَى أُمَّتِي عَنِ الْكَيِّ».
.19115680. Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«У: «Шифо уч нарсада: асал ичишда, қортиқ солишда ва ўтнинг куйдиришидадир. Мен умматимни куйдиришдан қайтараман» деб, ҳадисни марфуъ қилди.
Қуммий Лайсдан, у Мужоҳиддан, у Ибн Аббосдан, у Набий соллаллоҳу алайҳи васалламдан: «Асал ва қон олишда», деб шуни ривоят қилган.
Изоҳ: «Ҳадисни марфуъ қилди» дегани уни Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга нисбат берди, деганидир.
Ҳадисда ўша пайтдаги кенг ёйилган даволаш усулларидан учтаси зикр қилинган. Аммо бундан «Бошқа нарсада шифо йўқ экан», деган тушунча келиб чиқмайди. Фақат буларнинг фойдаси кўп бўлгани учун алоҳида эслатилган.
1394/3 – بَاب: الدَّوَاءِ بِالْعَسَلِ.
وَقَوْلِ اللهِ تَعَالَى: (فِيهِ شِفَاءٌ لِلنَّاسِ)
1394.3-БОБ.
АСАЛ БИЛАН ДАВОЛАШ ВА АЛЛОҲ ТАОЛОНИНГ «УНДА (АСАЛДА) ОДАМЛАР УЧУН ШИФО БОРДИР», ДЕГАН СЎЗИ ҲАҚИДА
1912/5684 - عَنْ أَبِي سَعِيدٍ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ رَجُلًا أَتَى النَّبِيَّ r فَقَالَ: أَخِي يَشْتَكِي بَطْنَهُ، فَقَالَ: «اسْقِهِ عَسَلًا». ثُمَّ أَتَى الثَّانِيَةَ، فَقَالَ: «اسْقِهِ عَسَلًا». ثُمَّ أَتَاهُ الثَّالِثَةَ، فَقَالَ: فَعَلْتُ، فَقَالَ: «صَدَقَ اللهُ، وَكَذَبَ بَطْنُ أَخِيكَ، اسْقِهِ عَسَلًا». فَسَقَاهُ فَبَرَأَ.
.19125684. Абу Саъид розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Бир одам Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга келиб: «Укам қорин оғриғидан шикоят қиляпти», деди. У зот: «Унга асал ичир», дедилар. Кейин у иккинчи марта келди. Яна: «Унга асал ичир», дедилар. Сўнгра у учинчи марта келди ва: «Шундай қилдим, (лекин)...» деди. Шунда у зот: «Аллоҳ рост айтган. Укангнинг қорни ёлғон айтибди. Унга асал ичир», дедилар. Унга яна ичирган эди, тузалиб кетди».
1395/4 – بَاب: الْحَبَّةِ السَّوْدَاءِ
1395.4-БОБ.
қора уруғ ҳақида
1913/5687 – عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ الله عَنْهَا قَالَتْ: سَمِعْتُ النَّبِيَّ r يَقُولُ: «إِنَّ هَذِهِ الْحَبَّةَ السَّوْدَاءَ شِفَاءٌ مِنْ كُلِّ دَاءٍ، إِلَّا مِنَ السَّامِ». قُلْتُ: وَمَا السَّامُ؟ قَالَ: الْمَوْتُ.
.19135687. Холид ибн Саъддан ривоят қилинади:
«Йўлга чиқдик. Ғолиб ибн Абжар биз билан бирга эди. У йўлда касал бўлиб қолди. Мадинага етиб келганимизда ҳам у касал эди. Ибн Абу Атиқ уни кўргани келди ва бизга: «Мана бу қора уруғни лозим тутинглар. Ундан беш ёки еттитасини олиб, янчинг. Кейин ёғ томизгандек бурнига у тарафига ва бу тарафига томизинг. Чунки Оиша менга Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «Бу қора уруғ «сом»дан бошқа ҳар қандай дардга шифодир», деяётганларини эшитганини сўзлаб берган», деди.
«Сом нима?» дедим. «Ўлим», деди».
Изоҳ: Ушбу охирги саволни ким берган‑у, жавоб кимдан бўлгани ҳақида аниқ гап айтилмаган. Ҳофиз ибн Ҳажар раҳматуллоҳи алайҳ: «Ўйлашимча, сўраган Холид ибн Саъднинг ўзи, жавоб берган Ибн Абу Атиқ бўлган», дейди. Ибн Абу Атиқ эса Абу Бакр розияллоҳу анҳунинг ўғли Абдурраҳмоннинг набираси Абдуллоҳ ибн Муҳаммаддир.
1396/5 – بَاب: السَّعُوطِ بِالْقُسْطِ الْهِنْدِيِّ الْبَحْرِيِّ
1396.5-БОБ.
ҲИНД‑ДЕНГИЗ ҚУСТИНИ БУРУНГА ҚАБУЛ ҚИЛИШ ҲАҚИДА
1914/5692 - عَنْ أُمِّ قَيْسٍ بِنْتِ مِحْصَنٍ رَضِيَ الله عَنْهَا قَالَتْ: سَمِعْتُ النَّبِيَّ r يَقُولُ: «عَلَيْكُمْ بِهَذَا الْعُودِ الْهِنْدِيِّ، فَإِنَّ فِيهِ سَبْعَةَ أَشْفِيَةٍ: يُسْتَعَطُ بِهِ مِنَ الْعُذْرَةِ، وَيُلَدُّ بِهِ مِنْ ذَاتِ الْجَنْبِ»، وَبَاقِي الـحَدِيثِ تَقَدَّمَ.
13 - بَابُ الْحِجَامَةِ مِنَ الدَّاءِ
13-БОБ.
КАСАЛЛИК туфайли ҚОН ОЛДИРИШ ҲАҚИДА
1915/5696 - عَنْ أَنَسٍ t حَدِيثُ: احْتَجَمَ النَّبِيَّ r، حَجَمَهُ أَبُو طَيْبَةَ، تَقَدَّمَ، وَقَالَ هُنَا فِي آخِرِهِ: إنَّ رَسُول الله صلى الله عليه وسلم قَالَ: «إِنَّ أَمْثَلَ مَا تَدَاوَيْتُمْ بِهِ الْحِجَامَةُ، وَالْقُسْطُ الْبَحْرِيُّ». وَقَالَ: «لَا تُعَذِّبُوا صِبْيَانَكُمْ بِالْغَمْزِ مِنَ الْعُذْرَةِ، وَعَلَيْكُمْ بِالْقُسْطِ».
.19155696. Ҳумайд Тавил хабар қилади:
«Анас розияллоҳу анҳудан қортиқчининг хизмат ҳақи хусусида сўралди. Шунда у деди: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам қон олдирдилар. Қон олган Абу Тойба эди. Унга икки соъ егулик бердилар ва хожаларига айтган эдилар, ундан (кунлик тўловини) енгиллатишди.
У зот: «Даволанадиган нарсаларингизнинг энг афзали қон олдириш билан денгиз қустидир», дедилар. Яна: «Томоқ касалида болаларингизни(нг томоғини) эзиб, қийнаманглар, қуст ишлатинглар», дедилар».
1398/7 - بَاب: مَنِ لَمْ يُرْقَ
1398.7-БОБ.
1916/5705 - عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ الله عَنْهُمَا قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ r: «عُرِضَتْ عَلَيَّ الْأُمَمُ، فَجَعَلَ النَّبِيُّ وَالنَّبِيَّانِ يَمُرُّونَ مَعَهُمُ الرَّهْطُ، وَالنَّبِيُّ لَيْسَ مَعَهُ أَحَدٌ، حَتَّى رُفِعَ لِي سَوَادٌ عَظِيمٌ، قُلْتُ: مَا هَذَا؟ أُمَّتِي هَذِهِ؟ قِيلَ: هَذَا مُوسَى وَقَوْمُهُ، قِيلَ: انْظُرْ إِلَى الْأُفُقِ، فَإِذَا سَوَادٌ يَمْلَأُ الْأُفُقَ، ثُمَّ قِيلَ لِي: انْظُرْ هَا هُنَا وَهَا هُنَا فِي آفَاقِ السَّمَاءِ، فَإِذَا سَوَادٌ قَدْ مَلَأَ الْأُفُقَ، قِيلَ: هَذِهِ أُمَّتُكَ، وَيَدْخُلُ الْجَنَّةَ مِنْ هَؤُلَاءِ سَبْعُونَ أَلْفًا بِغَيْرِ حِسَابٍ. ثُمَّ دَخَلَ وَلَمْ يُبَيِّنْ لَهُمْ، فَأَفَاضَ الْقَوْمُ، وَقَالُوا: نَحْنُ الَّذِينَ آمَنَّا بِاللهِ وَاتَّبَعْنَا رَسُولَهُ، فَنَحْنُ هُمْ، أَوْ أَوْلَادُنَا الَّذِينَ وُلِدُوا فِي الْإِسْلَامِ، فَإِنَّا وُلِدْنَا فِي الْجَاهِلِيَّةِ، فَبَلَغَ النَّبِيَّ r، فَخَرَجَ، فَقَالَ: هُمُ الَّذِينَ لَا يَسْتَرْقُونَ، وَلَا يَتَطَيَّرُونَ، وَلَا يَكْتَوُونَ، وَعَلَى رَبِّهِمْ يَتَوَكَّلُونَ». فَقَالَ عُكَّاشَةُ بْنُ مِحْصَنٍ: أَمِنْهُمْ أَنَا يَا رَسُولَ اللهِ؟ قَالَ: «نَعَمْ». فَقَامَ آخَرُ فَقَالَ: أَمِنْهُمْ أَنَا؟ قَالَ: «سَبَقَكَ عُكَّاشَةُ».
.19165705. Ҳусойн сўзлаб берди:
«Омир Имрон ибн Ҳусойн розияллоҳу анҳумонинг «Кўз ёки чаён заҳридан бошқага дам солиш йўқ», деганини ривоят қилди. Буни Саъид ибн Жубайрга зикр қилдим. У шундай деди: «Ибн Аббос бизга шундай сўзлаб берган: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Менга умматлар намойиш қилинди. Бир‑икки набий кичик гуруҳ билан бирга ўтди, бошқа бир набий эса ёлғиз ўзи ўтди. Ниҳоят, менга улкан оломон намоён қилинди. «Бу нима? Бу умматимми?» дедим. «Бу Мусо ва унинг қавми», дейилди. Кейин: «Уфққа қара», дейилди. Қарасам, бир оломон уфқни тўлдириб турибди. Кейин менга: «Осмон уфқларининг у ёғига, бу ёғига қара», дейилди. Қарасам, бир оломон уфқни тўсиб қўйибди. «Мана шу сенинг умматинг. Улардан етмиш мингтаси жаннатга ҳисобсиз киради», дейилди». Сўнгра кириб кетдилар, уларга очиқлаб бермадилар. Одамлар тарқалиб кетишди. Улар: «Биз Аллоҳга иймон келтирган, Унинг Расулига эргашганлармиз. Ўшалар бизмикан ёки Исломда туғилган авлодларимизмикан, чунки биз жоҳилиятда туғилганмиз‑ку», дейишди. Бу Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга етиб борди. Шунда у зот чиқиб: «Улар дам солдирмайдиган, шумланмайдиган, куйдиртирмайдиган ва Роббларига таваккул қиладиганлардир», дедилар. Уккоша ибн Миҳсан: «Мен ўшаларданманми, эй Аллоҳнинг Расули?» деди. «Ҳа», дедилар. Шунда бошқаси ҳам туриб: «Мен ҳам уларданманми?» деди. «Уккоша сендан ўзиб кетди», дедилар».
* «Кўз ёки чаён заҳридан» – яъни кўз тегиши ёки чаён чақишидан.
1399/8 – بَاب: الْجُذَامِ
1399.8-БОБ.
мохов ҳақида
1917/5707 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ أنَّ رَسُول الله صلى الله عليه وسلم قَالَ: «لَا عَدْوَى، وَلَا طِيَرَةَ، وَلَا هَامَةَ وَلَا صَفَرَ، وَفِرَّ مِنَ الْمَجْذُومِ كَمَا تَفِرُّ مِنَ الْأَسَدِ».
.19175707. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу айтади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Юқиш ҳам йўқ, тияра ҳам йўқ, ҳома ҳам йўқ, софар ҳам йўқ. Моховдан эса худди арслондан қочгандек қоч», дедилар».
Изоҳ: «Юқиш йўқ» дегани касалликнинг ўзида юқиш қуввати йўқ, балки касаллик Аллоҳнинг изни ила пайдо бўлади, яъни касаллик юққан кишида ҳам мазкур касалликни Аллоҳ яратади, деганидир. Бу гап эътиқодга боғлиқ. Аммо амалга келганда етиши мумкин бўлган зарарлардан сақланиш вожиб бўлади. Шунинг учун бошқа ҳадиси шарифларда вабо тарқаган жойга кирмаслик, соғ туяни касал туяга аралаштирмаслик каби тавсиялар берилган.
«Тияра» – шумланиш. Бу сўз арабча «тойр» сўзидан олинган бўлиб, қуш деганидир. Илгари араблар бирор муҳим ишни қилмоқчи бўлса, масалан, сафарга чиқишдан олдин ёки бирор ишда иккиланса, қўлига қуш олиб, учиришарди. Агар қуш ўнг тарафга учса, ўша ишни қилишар, чап тарафга учса, қилишмас эди. Мана шу иш «тияра» деб аталган ва «тияра», «татойюр» («тияра қилиш») сўзлари умумий шумланишга ҳам ишлатиладиган бўлиб кетган.
«Ҳома» сўзи тунда учиб юрадиган қушни билдиради. «Ҳома йўқ», дегани ўша қуш бахтсизлик келтиради, деб эътиқод қилиш йўқ, деганидир. Шунингдек, жоҳилият даври арабларида «Бир инсон ўлдирилса‑ю, қасоси олинмаса, унинг руҳи қуш бўлиб кезиб, ўчи олинмагунча: «Менга сув беринглар, менга сув беринглар», деб юради. Ўчи олингач, учиб кетади», деган эътиқод бўлган. Ана шуни «ҳома» деб аташган. Ислом бундай эътиқодни ҳам инкор қилган.
«Софар» сўзи ҳам турлича изоҳланган: а) жоҳилият арабларида очлик туфайли одамнинг ичида «софар» деган бир қурт пайдо бўлади, у инсонга озор беради ва бошқага ҳам ўтади, юқади, деган тушунча бўлган. «Софар йўқ» деганда мазкур тушунчанинг ботиллиги назарда тутилган; б) жоҳилият араблари уруш ҳаром қилинган муҳаррам ойи ўрнига софар ойини қўйиб олишган, муҳаррам ойида урушни ҳалол санаб, софар ойида ҳаром санашарди. Ҳадиси шарифда мазкур иш тақиқланган; в) баъзиларда софар ойидан шумланиш бўлган. Бу ойда фалон ишни қилиб бўлмайди, деган тушунчалар бўлган. Ҳозирги кунда ҳам айримларда «Сафар ойида тўй қилиб бўлмайди, сафар қилиб бўлмайди, кўчиб бўлмайди», деган эътиқодлар бор. Ваҳоланки, саёҳат маъносидаги «сафар» сўзи «син» ҳарфи билан, ойнинг номи эса «сод» ҳарфи билан ёзилади. Шунинг ўзи бу тушунчаларнинг нақадар бемаъни эканини кўрсатиб турибди.
1400/9 – بَاب: لَا صَفَرَ
1400.9-БОБ.
софар йўқдир.
1917أ/5717 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ فِي رِوَايَة: قَالَ أعْرَابِيٌّ: يَا رَسُول الله، فَمَا بَال إبْلِي تَكُونُ فِي الرَّمْلِ كأنّـَهَا الظّبَاءُ، فَيَدْخُلُ بَيْنَهَا البَعِيرُ الأَجْرَابُ فَيُجْرِبُهَا؟ قَالَ: «فَمَنْ أَعْدَى الْأَوَّلَ؟».
1917а/5717. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу айтади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Юқиш ҳам йўқ, софар ҳам йўқ, ҳома ҳам йўқ», дедилар». Шунда бир аъробий: «Эй Аллоҳнинг Расули, унда туяларимга нима бўлганки, қумда худди оҳулардек юришганда бир қўтир туя келади-да, орасига кириб, уларни ҳам қўтир қилиб ташлайди?» деди. У зот: «Унда биринчисига ким юқтирган?» дедилар».
1401/10 – بَاب: ذَاتِ الْجَنْبِ
1401.10-БОБ.
Зотилжам ҳақида
1918/5719 - عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: أذِنَ رَسُول الله صلى الله عليه وسلم لأهل بَيْتٍ مِنَ الانْصَارِ أنْ يَرْقوا مِنَ التحُمَةِ وَالأُذُنِ. قَالَ أنسٌ: كُويتُ مِنْ ذَاتِ الـجَنْبِ، وَرَسُول الله صلى الله عليه وسلم حَيٌّ، وَشَهِدَنِي أبُو طَلْحَةَ وَأَنَسُ بْنُ النَّضْر وَزَيدُ بْنُ ثَابِتٍ، وَأبُو طَلْحَةَ كَوَانِي.
.19185719. Бизга Орим сўзлаб берди:
«Ҳаммод бизга шундай сўзлаб берди: «Айюбга Абу Қилобанинг битикларидан ўқиб беришди. Баъзиси ўзи сўзлаб берган нарсалар, баъзиси унга ўқиб берилган нарсалар эди. Китобда мана бу ҳам бор эди: «Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинадики, Абу Талҳа ва Анас ибн Назр унга (нарса) куйдирибма босишибди. Абу Талҳа унга ўз қўли билан куйдирибма босибди».
1402/11 – بَاب: الْحُمَّى مِنْ فَيْحِ جَهَنَّمَ
1402.11-БОБ.
Иситма жаҳаннам тафтидандир
1919/5724 - عَنْ أَسْمَاءَ بِنْتِ أَبِي بَكْرٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا: كَانَتْ إِذَا أُتِيَتْ بِالْمَرْأَةِ قَدْ حُمَّتْ تَدْعُو لَهَا، أَخَذَتِ الْمَاءَ، فَصَبَّتْهُ بَيْنَهَا وَبَيْنَ جَيْبِهَا. قَالَتْ: وَكَانَ رَسُولُ اللهِ r يَأْمُرُنَا أَنْ نَبْرُدَهَا بِالْمَاءِ.
.19195724. Фотима бинт Мунзирдан ривоят қилинади:
«Асмо бинт Абу Бакр розияллоҳу анҳумога иситмалаган аёлни олиб келиб, «Ҳаққига дуо қилинг», дейишса, сув олиб, унинг ёқасидан қуяр ва: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бизга уни сув билан совутишни буюрардилар», дер эди».
1403/12 – بَاب: مَا يُذْكَرُ فِي الطَّاعُونِ
1403.12-БОБ.
ўлат хусусида зикр қилинга нарсалар ҳақида
1920/5732 - عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ t قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ r: «الطَّاعُونُ شَهَادَةٌ لِكُلِّ مُسْلِمٍ».
.19205732. Ҳафса бинт Сирин сўзлаб берди:
«Анас ибн Молик розияллоҳу анҳу менга: «Яҳё нимадан ўлди?» деди. «Ўлатдан», дедим. У: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ўлат ҳар бир мусулмон учун шаҳидликдир», дедилар», деди».
1404/13 – بَاب: رُقْيَةِ الْعَيْنِ
1404.13-БОБ.
Кўз текканда дам солиш ҳақида
1921/5738 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا قَالَتْ: أَمَرَنِي رَسُولُ اللهِ r أَوْ أَمَرَ أَنْ يُسْتَرْقَى مِنَ الْعَيْنِ.
.19215738. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам кўз текканда руқя ўқитишимни буюрдилар [ёки (ўқитишни) буюрдилар]».
1922/5739 - عَنْ أُمِّ سَلَمَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا: أَنَّ النَّبِيَّ r رَأَى فِي بَيْتِهَا جَارِيَةً فِي وَجْهِهَا سَفْعَةٌ، فَقَالَ: «اسْتَرْقُوا لَهَا، فَإِنَّ بِهَا النَّظْرَةَ».
.19225739. Зайнаб бинт Абу Саламадан ривоят қилинади:
«Умму Салама розияллоҳу анҳо дедики, Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам унинг уйидаги бир жориянинг юзида ҳорғинликни кўриб: «Унга дам солдириб юборинглар, чунки унга кўз тегибди», дебдилар».
1405/14 – بَاب: رُقْيَةِ الْحَيَّةِ وَالْعَقْرَبِ
1405.14-БОБ.
Илон ва чаён чаққанда дам солиш ҳақида
1923/5741 – عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ الله عَنْهَا: أنَّ النَّبِيَّ r رَخَّصَ الرُّقْيَةَ مِنْ كُلِّ ذِي حُمَةٍ.
.19235741. Абдурраҳмон ибн Асвад отасидан ривоят қилиб, сўзлаб берди:
«Оишадан чаён чаққанда дам солиш ҳақида сўрадим. У: «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳар қандай заҳарли нарса(чаққан)да дам солишга рухсат берганлар», деди».
1406/15 – بَاب: رُقْيَةِ النَّبِيِّ r
1406.15-БОБ.
Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг руқялари ҳақида
1924/5745 - وَعَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا: أَنَّ النَّبِيَّ r كَانَ يَقُولُ لِلْمَرِيضِ: «بِسْمِ اللهِ، تُرْبَةُ أَرْضِنَا، بِرِيقَةِ بَعْضِنَا، يُشْفَى سَقِيمُنَا، بِإِذْنِ رَبِّنَا».
.19245745. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам беморга: «Бисмиллаҳ. Турбату ардинаа, би рииқоту баъдинаа, йушфаа сақиимунаа, би изни Роббинаа», дер эдилар».*
* Дуонинг маъноси: «Аллоҳнинг исми ила. Роббимизнинг изни ила еримизнинг тупроғи билан, биримизнинг тупуги билан дардимиз шифо топади».
1407/16 - بَاب: الْفَأْلِ
1407.16-БОБ.
тафоул ҳақида
1925/5754 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللهِ r يَقُولُ: «لَا طِيَرَةَ، وَخَيْرُهَا الْفَأْلُ». قَالُوا: وَمَا الْفَأْلُ؟ قَالَ: «الْكَلِمَةُ الصَّالِحَةُ يَسْمَعُهَا أَحَدُكُمْ».
.19255754. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «Шумланиш йўқ. Унинг яхшиси тафоулдир»* деяётганларини эшитдим. «Тафоул нима?» дейишди. У зот: «Бирингиз эшитадиган яхши сўз», дедилар».
* Тафоул – яхшиликка йўйиш, шумланишнинг зидди.
1408/17 – بَاب: الْكَهَانَةِ
1408.17-БОБ.
Коҳинлик ҳақида
1926/5758 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ r قَضَى فِي امْرَأَتَيْنِ مِنْ هُذَيْلٍ اقْتَتَلَتَا، فَرَمَتْ إِحْدَاهُمَا الْأُخْرَى بِحَجَرٍ، فَأَصَابَ بَطْنَهَا وَهْيَ حَامِلٌ، فَقَتَلَتْ وَلَدَهَا الَّذِي فِي بَطْنِهَا، فَاخْتَصَمُوا إِلَى النَّبِيِّ r، فَقَضَى أَنَّ دِيَةَ مَا فِي بَطْنِهَا غُرَّةٌ، عَبْدٌ أَوْ أَمَةٌ، فَقَالَ وَلِيُّ الْمَرْأَةِ الَّتِي غَرِمَتْ: كَيْفَ أَغْرَمُ يَا رَسُولَ اللهِ، مَنْ لَا شَرِبَ وَلَا أَكَلَ، وَلَا نَطَقَ وَلَا اسْتَهَلَّ. فَمِثْلُ ذَلِكَ يُطَلُّ. فَقَالَ النَّبِيُّ r: «إِنَّـمَا هَذَا مِنْ إِخْوَانِ الْكُهَّانِ».
.19265758. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам уришиб қолган ҳузайллик икки аёл тўғрисида ҳукм чиқардилар. Улардан бири иккинчисига тош отган, тош унинг қорнига теккан эди. У эса ҳомиладор эди. Шундай қилиб, у бунинг қорнидаги боласини ўлдириб қўйди. Улар Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига хусуматлашиб келишди. У зот унинг қорнидагининг хуни бир яхши қул ёки чўри, деб ҳукм чиқардилар. Жаримага тушган аёлнинг валийси: «Эй Аллоҳнинг Расули, қандай қилиб ичмаган, емаган, гапирмаган, овози чиқмаган одам учун жарима тўлайман? Бунга ўхшаганнинг қони бекор кетаверади‑да», деди. Шунда Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Бу айни коҳинларнинг биродарларидан экан-ку», дедилар».
1409/17 – بَاب: إنَّ مِنَ الْبَيَانِ لسِحْرًا
1409.17-БОБ.
Баёнда сеҳр бор
1927/5767 - عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا: أَنَّهُ قَدِمَ رَجُلَانِ مِنَ الْمَشْرِقِ فَخَطَبَا، فَعَجِبَ النَّاسُ لِبَيَانِهِمَا، فَقَالَ رَسُولُ اللهِ r: «إِنَّ مِنَ الْبَيَانِ لَسِحْرًا - أَوْ - إِنَّ بَعْضَ الْبَيَانِ لَسِحْرٌ».
.19275767. Абдуллоҳ ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Машриқ тарафдан икки киши келиб, хутба қилди. Уларнинг баёнидан одамлар қойил қолишди. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Баёнда ҳам сеҳр бор [ёки «Баъзи баёнда сеҳр(бор)дир]», дедилар».
1410/18 – بَاب: لَا عَدْوَى
1410.18-БОБ.
юқиш йўқ!
1928/5774 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُول الله صلى الله عليه وسلم: «لَا تُورِدُوا الْمُمْرِضَ عَلَى الْمُصِحِّ».
.19285774. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу айтади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Туяси касал(нинг туяларини) туяси соғнинг олдига келтирманглар», дедилар».
1411/19 – بَاب: شُرْبِ السُّمِّ وَالدَّوَاءِ بِهِ وَبِـمَا يُخَافُ مِنْهُ وَالـخَبِيثِ
1411.19-БОБ.
заҳар ичиш. у билан ҳамда хатарли
нарса билан даволаниш ҳақида
1929/5778 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ r قَالَ: «مَنْ تَرَدَّى مِنْ جَبَلٍ فَقَتَلَ نَفْسَهُ، فَهْوَ فِي نَارِ جَهَنَّمَ، يَتَرَدَّى فِيهِ خَالِدًا مُخَلَّدًا فِيهَا أَبَدًا، وَمَنْ تَحَسَّى سَمًّا فَقَتَلَ نَفْسَهُ، فَسَمُّهُ فِي يَدِهِ، يَتَحَسَّاهُ فِي نَارِ جَهَنَّمَ خَالِدًا مُخَلَّدًا فِيهَا أَبَدًا، وَمَنْ قَتَلَ نَفْسَهُ بِحَدِيدَةٍ، فَحَدِيدَتُهُ فِي يَدِهِ، يَجَأُ بِهَا فِي بَطْنِهِ فِي نَارِ جَهَنَّمَ خَالِدًا مُخَلَّدًا فِيهَا أَبَدًا».
.19295778. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Кимки ўзини тоғдан ташлаб ўлса, жаҳаннам ўтидадир, унда мангу қолган ҳолида абадул-абад ўзини ташлайверади. Ким заҳар ичиб, ўзини ўлдирса, жаҳаннам ўтида мангу қолган ҳолида абадул-абад ўша қўлидаги заҳарини ичаверади. Ким бирор тиғ билан ўзини ўлдирса, жаҳаннам ўтида мангу қолган ҳолида абадул-абад ўша қўлидаги тиғини қорнига тиқаверади».
1412/20 – بَاب: إِذَا وَقَعَ الذُّبَابُ فِي الْإِنَاءِ
1412.20-БОБ.
агар Идишга пашша тушиб қолса...
1930/5782 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ r قَالَ: «إِذَا وَقَعَ الذُّبَابُ فِي إِنَاءِ أَحَدِكُمْ، فَلْيَغْمِسْهُ كُلَّهُ، ثُمَّ لْيَطْرَحْهُ، فَإِنَّ فِي أَحَدِ جَنَاحَيْهِ شِفَاءً وَفِي الْآخَرِ دَاءً».
.19305782. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Агар бирортангизнинг идишига пашша тушиб қолса, ҳамма жойини (суюқликка) ботирсин‑да, кейин ташлаб юборсин, чунки қанотининг бирида шифо, бошқасида дард бор».
79 - كِتَاب: اللِّبَاسِ
ЛИБОС КИТОБи
1413/1 – بَاب: مَا أَسْفَلَ مِنَ الْكَعْبَيْنِ فَهْوَ فِي النَّارِ
1413.1-БОБ.
икки Тўпиқдан пастга тушган
нарсанинг дўзахда экани ҳақида
1931/5787 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ t، عَنِ النَّبِيِّ r قَالَ: «مَا أَسْفَلَ مِنَ الْكَعْبَيْنِ مِنَ الْإِزَارِ فَفِي النَّارِ».
.19315787. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Изорнинг икки тўпиқдан пастга тушгани дўзахдадир», дедилар».
Изоҳ: Уламолар бу ва шу каби бошқа ҳадисларни ўрганиб, хулоса қилиб айтишганки, агар кийимни тўпиқдан пастгача тушириб кийишда кишида кибр ва кеккайиш бўлса, у мазкур ваъидга дучор бўлади. Аммо қалбида бундай хаёл бўлмаса, у бундан мустасно. Бу маънони юқорида ўтган ҳадис ҳам қувватлайди.
1414/2 – بَاب: الْبُرُودِ وَالْحِبَرَةِ وَالشَّمْلَةِ
1414.2-БОБ.
бурдалар, ҳибара ва шамла ҳақида*
* Бурда – асосан пахтадан тайёрланган матодан тикилган устки кийим. Кўпинча барида ҳошияси ҳам бўлади. Яман бурдаси хибара деб аталади. Шамла – эн матолигича ўраниб олинадиган устки кийим.
1932/5813 - عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ t قَالَ: كَانَ أَحَبُّ الثِّيَابِ إِلَى النَّبِيِّ r أَنْ يَلْبَسَهَا الْحِبَرَةَ.
.19325813. Анас ибн Молик розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам энг яхши кўриб киядиган кийим ҳибара эди».
1933/5814 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم حِينَ تُوُفِّيَ سُجِّيَ بِبُرْدٍ حِبَرَةٍ.
.19335814. Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг жуфти ҳалоллари Оиша розияллоҳу анҳо хабар қилади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам вафот этган пайтларида бир ҳибара бурдага ўраб қўйилган эдилар».
1415/3 – بَاب: الثِّيَابِ الْبِيضِ
1415.3-БОБ.
Оқ кийимлар ҳақида
1934/5827 - عَنْ أَبِي ذَرٍّ t قَالَ: أَتَيْتُ النَّبِيَّ r وَعَلَيْهِ ثَوْبٌ أَبْيَضُ، وَهْوَ نَائِمٌ، ثُمَّ أَتَيْتُهُ وَقَدِ اسْتَيْقَظَ، فَقَالَ: «مَا مِنْ عَبْدٍ قَالَ: لَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ، ثُمَّ مَاتَ عَلَى ذَلِكَ إِلَّا دَخَلَ الْجَنَّةَ». قُلْتُ: وَإِنْ زَنَى وَإِنْ سَرَقَ؟ قَالَ: «وَإِنْ زَنَى وَإِنْ سَرَقَ». قُلْتُ: وَإِنْ زَنَى وَإِنْ سَرَقَ؟ قَالَ: «وَإِنْ زَنَى وَإِنْ سَرَقَ». قُلْتُ: وَإِنْ زَنَى وَإِنْ سَرَقَ؟ قَالَ: «وَإِنْ زَنَى وَإِنْ سَرَقَ عَلَى رَغْمِ أَنْفِ أَبِي ذَرٍّ». وَكَانَ أَبُو ذَرٍّ إِذَا حَدَّثَ بِهَذَا قَالَ: وَإِنْ رَغِمَ أَنْفُ أَبِي ذَرٍّ.
.19345827. Абу Зарр розияллоҳу анҳу шундай сўзлаб берди:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг олдиларига бордим. Эгниларида оқ кийим бор эди. У зот ухлаб ётар эдилар. Кейин келсам, уйғонган эканлар. Шунда у зот: «Қайси бир банда «Лаа илааҳа иллаллооҳ», деса, сўнг ўшанга биноан ўлса, албатта жаннатга киради», дедилар. «Зино қилса ҳамми? Ўғрилик қилса ҳамми?» дедим. «Зино қилса ҳам, ўғрилик қилса ҳам», дедилар. «Зино қилса ҳамми? Ўғрилик қилса ҳамми?» дедим. «Зино қилса ҳам, ўғрилик қилса ҳам», дедилар. «Зино қилса ҳамми? Ўғрилик қилса ҳамми?» дедим. «Зино қилса ҳам, ўғрилик қилса ҳам. Абу Заррнинг хоҳишига қарши», дедилар».
Абу Зарр қачон буни сўзлаб берса, «Абу Заррнинг хоҳишига қарши», деб қўяр эди.
Абу Абдуллоҳ айтади: «Бу иш ўлим маҳали ёки ундан олдиндир. Тавба қилса, надомат қилса ва «Лаа илааҳа иллаллооҳ», деса, мағфират қилинади».
1416/4 – بَاب: لُبْسِ الْحَرِيرِ وَافْتِرَاشِهِ
1416.4-БОБ.
ипак кийиш, уни остига тўшаши ҳақида
1935/5828 – عَنْ عُمَرَ رَضِيَ الله عَنْهُ: أنَّ رَسُول الله صلى الله عليه وسلم نَهَى عَنِ الْحَرِيرِ إِلَّا هَكَذَا، وَأَشَارَ بِإِصْبَعَيْهِ اللَّتَيْنِ تَلِيَانِ الْإِبْهَامَ. يَعْنِي: الْأَعْلَامَ.
.19355828. Абу Усмон Наҳдий айтади:
«Утба ибн Фарқад билан Озарбайжонда эдик, Умарнинг мактуби келди: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам (эркакларни) ипакдан қайтардилар, фақат «Мана бунча бўлса, мустасно», деб, бош бармоқларидан кейинги икки бармоқлари билан ишора қилдилар».
Билишимизча, у зот безакларни кўзда тутган эканлар.
1936/5834 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ، قَالَ أنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم «مَنْ لَبِسَ الْحَرِيرَ فِي الدُّنْيَا لَمْ يَلْبَسْهُ فِي الْآخِرَةِ».
1417/5 – بَاب: افْتِرَاشِ الْحَرِيرِ
1417.5-БОБ.
Ипакни тўшаМА қилиш ҳақида
1937/5837 - عَنْ حُذَيْفَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: نَهَانَا النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم أَنْ نَشْرَبَ فِي آنِيَةِ الذَّهَبِ وَالْفِضَّةِ، وَأَنْ نَأْكُلَ فِيهَا، وَعَنْ لُبْسِ الْحَرِيرِ وَالدِّيبَاجِ، وَأَنْ نَجْلِسَ عَلَيْهِ.
.19375837. Ҳузайфа розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам бизни тилла, кумуш идишларда ичимлик ичиш ва ейишдан ҳамда ипагу дебож кийишдан ва устига ўтиришдан қайтарганлар».
1418/6 – بَاب: الـنَّهي عَنِ التَّزَعْفُرِ لِلرِّجَالِ
1418.6-БОБ.
Эркакларнинг заъфарон суртиши ҳақида
1938/5846 - عَنْ أَنَسٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: نَـهَى النَّبِيُّ r أَنْ يَتَزَعْفَرَ الرَّجُلُ.
.19385846. Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам эркак кишининг заъфарон суртишидан қайтардилар».
1419/7 – بَاب: النِّعَالِ السِّبْتِيَّةِ وَغَيْرِهَا
1419.7-БОБ.
Сибтий* ва бошқа шиппаклар ҳақида
* Сибтий шиппак – молнинг ошланган терисидан қилинган шиппак. «Сибтий» сўзи аслида «жунсиз», «қирилган» деган маъноларни англатади. Илгари араблар шиппакни ошланмаган теридан кийишган. Моддий имконияти кенгроқ кишиларгина чарм теридан шиппак кия олган.
1939/5850 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ أنَّهُ سُئِلَ: أَكَانَ النَّبِيُّ r يُصَلِّى فِي نَعْلَيْهِ؟ قَالَ: نَعَمْ.
.19395850. Саъид ибн Абу Масламадан ривоят қилинади:
«Анасдан: «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам шиппакларида намоз ўқирмидилар?» деб сўрадим. У: «Ҳа», деди».
1940/5855 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ r قَالَ: «إِذَا انْتَعَلَ أَحَدُكُمْ فَلْيَبْدَأْ بِالْيَمِينِ، وَإِذَا نَزَعَ فَلْيَبْدَأْ بِالشِّمَالِ، لِتَكُنِ الْيُمْنَى أَوَّلَهُمَا تُنْعَلُ وَآخِرَهُمَا تُنْزَعُ».
.19405855. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Бирортангиз пойабзал кийганда ўнгдан бошласин, ечганда чапдан бошласин. Ўнги биринчи кийиладигани ва охири ечиладигани бўлсин», дедилар».
1420/8 – بَاب: يَنْزِعُ نَعْلَ اليُسْرَى
1420.8-БОБ.
1941/5856 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ r قَالَ: «لَا يَمْشِي أَحَدُكُمْ فِي نَعْلٍ وَاحِدَةٍ، لِيُحْفِهِمَا جَمِيعًا أَوْ لِيَنْعَلْهُمَا جَمِيعًا».
.19415856. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ҳеч бирингиз бир пой шиппакда юрмасин. Ё иккаласини ҳам ечиб қўйсин, ё иккаласини бирга кийиб олсин», дедилар».
1421/9 – بَاب: قَوْلِ النَّبِيِّ r: «لَا يَنْقُشُ عَلَى نَقْشِ خَاتَمِهِ»
1421.9-БОБ.
набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «узугимнинг
нақшидек нақш солмасин», деганлари ҳақида
1942/5877 - وَعَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ t: أَنَّ رَسُولَ اللهِ r اتَّخَذَ خَاتـَمًا مِنْ وَرَقٍ، وَنَقَشَ فِيهِ: مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللهِ، وَقَالَ: «إِنِّي اتَّخَذْتُ خَاتَمًا مِنْ وَرِقٍ، وَنَقَشْتُ فِيهِ: مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللهِ، فَلَا يَنْقُشَنَّ أَحَدٌ عَلَى نَقْشِهِ».
.19425877. Анас ибн Молик розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам кумушдан узук қилиб олдилар ҳамда унга «Муҳаммадун Расулуллоҳ» деб нақш солдирдилар ва: «Мен нуқрадан узук қилиб олдим ва унга «Муҳаммадун Расулуллоҳ» деб нақш солдим. Ҳеч ким зинҳор унинг нақшидек нақш қилдирмасин», дедилар».
1422/10 – بَاب: إِخْرَاجِ الْمُتَشَبِّهِينَ بِالنِّسَاءِ مِنَ الْبُيُوتِ
1422.10-БОБ.
хотинчалиш эркаклар ва эркакнусха хотинларни уйлардан чиқариб юбориш ҳақида
1943/5886 - عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ الله عَنْهُمَا قَالَ: لَعَنَ النَّبِيُّ r الْمُخَنَّثِينَ مِنَ الرِّجَالِ، وَالْمُتَرَجِّلَاتِ مِنَ النِّسَاءِ، وَقَالَ: «أَخْرِجُوهُمْ مِنْ بُيُوتِكُمْ». قَالَ: فَأَخْرَجَ النَّبِيُّ r فُلَانًا، وَأَخْرَجَ عُمَرُ فُلَانًا.
.19435886. Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам хотинсифат эркакларни ва эркаксифат аёлларни лаънатладилар ҳамда: «Уларни уйларингиздан чиқариб юборинг», дедилар. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам фалончини чиқариб ташлаганлар, Умар эса пистончини чиқариб ташлаган».
1423/11 – بَاب: إِعْفَاءِ اللِّحَى
1423.11-БОБ.
Соқолни ўстириш ҳақида
1944/5892 - عَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ الله عَنْهُمَا، عَنِ النَّبِيِّ r قَالَ: «خَالِفُوا الْمُشْرِكِينَ، وَفِّرُوا اللِّحَى وَأَحْفُوا الشَّوَارِبَ».
.19445892. Нофеъ айтади:
«Ибн Умар розияллоҳу анҳумо Набий соллаллоҳу алайҳи васалламдан ривоят қилади: «Мушрикларга хилоф қилинглар: соқолни ўстиринглар, мўйлабни тарошланглар».
1424/12 – بَاب: الْخِضَابِ
1424.12-БОБ.
Соч-соқолни бўяш ҳақида
1945/5899 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ t: قَالَ النَّبِيُّ r: «إِنَّ الْيَهُودَ وَالنَّصَارَى لَا يَصْبُغُونَ، فَخَالِفُوهُمْ».
.19455899. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Яҳудий ва насронийлар (соч-соқолларини) бўяшмайди. Уларга хилоф қилинглар», дедилар».
1425/13 – بَاب: الْجَعْدِ
1425.13-БОБ.
Жингалак соч ҳақида
1946/5905 – عَنْ أنَسٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: كَانَ شَعَرُ رَسُولِ اللهِ r رَجِلًا، لَيْسَ بِالسَّبِطِ، وَلَا الْجَعْدِ، بَيْنَ أُذُنَيْهِ وَعَاتِقِهِ.
.19465905. Қатодадан ривоят қилинади:
«Анас ибн Молик розияллоҳу анҳудан Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг сочлари ҳақида сўрадим. Шунда у: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг сочлари тўлқинсимон эди, жуда силлиқ ҳам, жуда жингалак ҳам эмас, қулоқлари билан гарданларининг ўртасида эди», деди».
1947/5907 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: كَانَ النَّبِيُّ r ضَخْمَ الْيَدَيْنِ وَالْقَدَمَيْنِ، حَسَنَ الْوَجْهِ، لَمْ أَرَ بَعْدَهُ وَلَا قَبْلَهُ مِثْلَهُ، وَكَانَ بَسِطَ الْكَفَّيْنِ.
.19475907. Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам қўл-оёқлари йирик, юзлари чиройли одам эдилар. У зотдан кейин ҳам, олдин ҳам у зотга ўхшашини кўрмадим. У зотнинг кафтлари кенг эди».
1426/14 – بَاب: الْقَزَعِ
1426.14-БОБ.
қазаъ* ҳақида
* Қазаъ – сочнинг бир қисмини олдириб, бир қисмини қолдириш. Бу асосан болаларда қилинган. Бу иш ғайридинларнинг одати бўлгани ва хилқатни ўзгартиришга ўхшагани учун ундан қайтарилган.
1948/5920 – عَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللهِ r يَنْهَى عَنِ الْقَزَعِ.
.19485920. Менга Муҳаммад сўзлаб берди:
«Менга Мухаллад хабар қилди: «Менга Ибн Журайж хабар қилди: «Убайдуллоҳ ибн Ҳафс менга хабар қилдики, Умар ибн Нофеъ унга Абдуллоҳнинг мавлоси Нофеъдан ривоят қилиб хабар қилишича, у Ибн Умар розияллоҳу анҳумонинг «Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг қазаъдан қайтарганларини эшитдим», деяётганини эшитган экан.
1427/15 - بَاب: تَطْيِيبُ الـمَرْأة زَوْجَها بِيَدَيْهَا
1427.15-БОБ.
1949/5923 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ الله عَنْهَا قَالَتْ: كُنْتُ أُطَيِّبُ النَّبِيَّ r بِأَطْيَبِ مَا يَجِدُ، حَتَّى أَجِدَ وَبِيصَ الطِّيبِ فِي رَأْسِهِ وَلِحْيَتِهِ.
.19495923. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга ўзларида бор энг яхши хушбўйни суртиб қўяр эдим. Ҳатто соч‑соқолларида хушбўйнинг ялтирашини кўрар эдим».
1428/16 – بَاب: مَنْ لَمْ يَرُدَّ الطِّيبَ
1428.16-БОБ.
Хушбўйни қайтармаслик ҳақида
1950/5929 - عَنْ أَنَسٍ t أَنَّ النَّبِيَّ r كَانَ لَا يَرُدُّ الطِّيبَ.
.19505929. Сумома ибн Абдуллоҳ сўзлаб берди:
«Анас розияллоҳу анҳу хушбўйни қайтармас ва: «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам хушбўйни қайтармас эдилар», дер эди».
1429/17 – بَاب: الذَّرِيرَةِ
1429.17-БОБ.
Зарира* ҳақида
* Зарира – хушбўйликнинг бир тури. У шу номли ўсимликдан олинган. Зарира қамиши (calamus) Ҳиндистонда етиштириладиган бошоқдошларга мансуб, қамишсифат доривор ўсимлик ва унинг ҳосили бўлиб, ўзидан хушбўй ҳид таратади ва хушбўйлик сифатида ишлатилади, совун, атирларга қўшилади. Кукуни ҳам хушбўйлик сифатида ишлатилган. Бу бобда уни ишлатиш жоиз экани ҳақида сўз кетади.
1951/5930 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ الله عَنْهَا قَالَتْ: طَيَّبْتُ رَسُولَ اللهِ r بِيَدَيَّ بِذَرِيرَةٍ فِي حَجَّةِ الْوَدَاعِ، لِلْحِلِّ وَالْإِحْرَامِ.
.19515930. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Видолашув ҳажида Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам эҳромдан чиқаётганлари учун ҳам, эҳромга кираётганлари учун ҳам у зотни ўз қўлларим билан зарира билан хушбўйлаб қўйдим».
1430/18 – بَاب: عَذَابِ الْمُصَوِّرِينَ يَوْمَ الْقِيَامَةِ
1430.18-БОБ.
мусаввирларнинг қиёмат куни азобланиши ҳақида
1952/5951 – عَنِ ابْنَ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا أَنَّ رَسُولَ اللهِ r قَالَ: «إِنَّ الَّذِينَ يَصْنَعُونَ هَذِهِ الصُّوَرَ يُعَذَّبُونَ يَوْمَ الْقِيَامَةِ، يُقَالُ لَهُمْ: أَحْيُوا مَا خَلَقْتُمْ».
.19525951. Абдуллоҳ ибн Умар розияллоҳу анҳумо хабар қилади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Бу ҳайкалларни ясайдиганлар қиёмат куни азобланадилар. Уларга: «Яратган нарсаларингизга жон киритинг!» дейилади», дедилар».
1431/19 – بَاب: نَقْضِ الصُّوَرِ
1431.19-БОБ.
Суратларни бузиш ҳақида
Изоҳ: «Суратни бузиш» деганда жонзотнинг суратидан унинг боши ёки бошқа муҳим аъзосини йўқотиш ёки бошқа бирор ўзгариш орқали унинг тириклик кўринишини йўқ қилиш тушунилади. Жонзотнинг сурати бор нарсани ташлаб юбормай, ундаги суратни бузиб, сўнг фойдаланиш мумкин.
1953/5953 – عَنْ أبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللهِ r يَقُولُ: «قَالَ الله تَعَالَى: وَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّنْ ذَهَبَ يَخْلُقُ كَخَلْقِي، فَلْيَخْلُقُوا حَبَّةً، وَلْيَخْلُقُوا ذَرَّةً». وزاد في رِوَايَةٍ: وَالْيَخْلُقُوا شَعِيرَةً.
.19535953. Абу Зуръа шундай сўзлаб берди:
«Абу Ҳурайра билан бирга Мадинадаги бир ҳовлига кирдим. Унинг тепасида бир мусаввирнинг сурат ишлаётганини кўриб, шундай деди: «Мен Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «(Аллоҳ шундай дейди:) «Мен яратган нарсага ўхшаш нарса яратишга урингандан ҳам золимроқ кимса борми?! Қани, бир дона буғдой яратиб кўрсинлар-чи! Қани, бирорта қумурсқа яратиб кўрсинлар-чи!» деяётганларини эшитганман».
Кейин бир таврда* сув опкелтириб, қўлларини қўлтиқларигача етказиб ювди. Мен: «Эй Абу Ҳурайра, буни Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан эшитганмисиз?» дедим. У: «(Бу) зийнатнинг чўққиси», деди».
* Тавр – тош ёки мисдан ясалган, суюқликлар учун мўлжалланган, ичи чуқур идиш, тоғорача.
Изоҳ: Имом Муслим Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилади: «Халилим соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «(Охиратда) мўминнинг безаги таҳорат суви етадиган жойгача етади», деяётганларини эшитганман». «Саҳиҳул Бухорий»да 136‑рақам остида келган ҳадисда эса: «Сизлардан ким ўз нурини узайтира олса, шундай қилсин», дейилади. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу ўзи ривоят қилган ушбу ҳадислардан хулоса қилиб, таҳоратда қўлни қўлтиққача ювишни яхши санаган. «Бу зийнатнинг чўққисидир», деганда шуни назарда тутган. Бу у кишининг ижтиҳодидир, аммо жумҳур уламолар наздида қўл тирсаккача ювилади.
بِسْمِ اللهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ
80 – كِتَاب: الْأَدَبِ
АДАБ КИТОБИ
Изоҳ: «Адаб» сўзи (кўплиги «одоб») «маъдаба» ўзагидан олинган бўлиб, одамларни яхшиликка, маънавий зиёфатга чақиришни англатади ва мақтовга сазовор хулқ‑атворларга, иш‑амалларга нисбатан қўлланилади. Ахлоқ қалбдаги сифат бўлиб, «одоб» ана шу гўзал ахлоқларнинг намоён бўлишидир.
1432/1 – بَاب: مَنْ أَحَقُّ النَّاسِ بِحُسْنِ الصُّحْبَةِ
1432.1-БОБ.
Яхшилик қилишга энг ҳақли одам ким?
1954/5971 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ t قَالَ: جَاءَ رَجُلٌ إِلَى رَسُولِ اللهِ r فَقَالَ: يَا رَسُولَ اللهِ، مَنْ أَحَقُّ بِحُسْنِ صَحَابَتِي؟ قَالَ: «أُمُّكَ». قَالَ: ثُمَّ مَنْ؟ قَالَ: «أُمُّكَ». قَالَ: ثُمَّ مَنْ؟ قَالَ: «أُمُّكَ». قَالَ: ثُمَّ مَنْ؟ قَالَ: «ثُمَّ أَبُوكَ».
.19545971. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Бир киши Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига келиб: «Эй Аллоҳнинг Расули! Яхшилик қилишимга ҳақлироқ киши ким?» деди. «Онанг», дедилар. «Кейин ким?» деди. «Онанг», дедилар. «Кейин ким?» деди. «Онанг», дедилар. «Кейин ким?» деди. «Кейин отанг», дедилар».
1433/2 – بَاب: لَا يَسُبُّ الرَّجُلُ وَالِدَيْهِ
1433.2-БОБ.
киши ота-онасини сўкмайди!
1955/5973 - عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ عَمْرٍو رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ r: «إِنَّ مِنْ أَكْبَرِ الْكَبَائِرِ أَنْ يَلْعَنَ الرَّجُلُ وَالِدَيْهِ». قِيلَ: يَا رَسُولَ اللهِ، وَكَيْفَ يَلْعَنُ الرَّجُلُ وَالِدَيْهِ؟ قَالَ: «يَسُبُّ الرَّجُلُ أَبَا الرَّجُلِ، فَيَسُبُّ أَبَاهُ، وَيَسُبُّ أَمَّهُ فَيَسُبُّ أَمَّهُ».
.19555973. Абдуллоҳ ибн Амр розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Кабираларнинг катталаридан бири – кишининг ота-онасини лаънатлашидир», дедилар. «Эй Аллоҳнинг Расули, қандай қилиб киши ўз ота-онасини лаънатлайди?» дейилди. «Киши бировнинг отасини сўкади, шунда у ҳам бунинг отасини сўкади, онасини сўкади», дедилар».
1434/3 – بَاب: إِثْمِ الْقَاطِعِ
1434.3-боб.
силаи раҳмни узганнинг гуноҳи ҳақида
1956/5984 - عَنْ جُبَيْرِ بْنِ مُطْعِمٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: سَمِعْتُ النَّبِيَّ r يَقُولُ: «لَا يَدْخُلُ الْجَنَّةَ قَاطِعٌ».
.19565984. Муҳаммад ибн Жубайр ибн Мутъим айтади:
«Жубайр ибн Мутъим хабар қилдики, у Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «Силаи раҳмни узган жаннатга кирмайди», деяётганларини эшитган экан».
1435/4 – بَاب: مَنْ وَصَلَ وَصَلَهُ اللهُ
1435.4-БОБ.
«Ким қариндошлик риштасини боғласа, Аллоҳ уни (раҳматига) боғлайди»
1957/5988 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ t، عَنِ النَّبِيِّ r قَالَ: «إِنَّ الرَّحِمَ شَجْنَةٌ مِنَ الرَّحْمَنِ، فَقَالَ اللهُ: مَنْ وَصَلَكِ وَصَلْتُهُ، وَمَنْ قَطَعَكِ قَطَعْتُهُ».
.19575988. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Раҳм Раҳмондан олингандир. Аллоҳ: «Ким сени боғласа, боғлайман, ким сени узса, узаман», деган».
Изоҳ: «Раҳм» сўзи бу ерда қариндошликни билдириб, келиб чиқиши раҳм‑шафқат, меҳрибонлик мазмунидаги «роҳиман» ўзагидандир. Аллоҳнинг «ўта меҳрибон» деган маънони билдирувчи исми – Раҳмон ҳам худди шу ўзакдан олинган. Бу икки сўзнинг ўзакдош бўлишидаги ташбеҳ қариндошчиликнинг Раҳмон таоло наздида қанчалар катта аҳамиятга эга эканини уқтириш, тасаввур қилдирш учундир. Аллоҳ таолонинг «Ким сени боғласа, боғлайман, ким сени узса, узаман», дегани қариндош‑уруғчилик ришталарини боғлаган кишиларга У Зотнинг раҳмату фазл билан боқиши, дуоларини қабул қилишини, силаи раҳмни узган кишиларга эса аксинча муносабатда бўлишини билдиради.
1436/5 – بَاب: تُبَلُّ الرَّحِمَ بِبَلَالِهَا
1436.5-БОБ.
қариндошликни ҳўли билан ҳўллаб туради
1958/5990 – عَنْ عَمْرِو بْنِ الْعَاصِ رَضِيَ الله عَنْهُمَا قَالَ: سَمِعْتُ النَّبِيَّ r جِهَارًا غَيْرَ سِرٍّ يَقُولُ: «إِنَّ آلَ فُلانٍ لَيْسُوا بِأَوْلِيَائِي، إِنَّمَا وَلِيِّيَ اللهُ وَصَالِحُ الْمُؤْمِنِينَ وَلَكِنْ لَهُمْ رَحِمٌ أَبُلُّهَا بِبَلَالِهَا».
.19585990. Амр ибн Ос розияллоҳу анҳу айтади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг яширмай, ошкора равишда: «Оли Абу... – Амр: «Муҳаммад ибн Жаъфарнинг битигида (бу жой) оппоқ (яъни ёзув йўқ)», деди – менинг валийларим эмас. Менинг валийларим фақат Аллоҳ ва солиҳ мўминлардир», деяётганларини эшитдим».
Анбаса ибн Абдулвоҳид Баёндан, у Қайсдан, у эса Амр ибн Осдан қўшимча қилади: «Набий соллаллоҳу алайҳи васалламдан эшитдим: «Лекин уларнинг қариндошлиги бор, мен уни ҳўли билан «ҳўллаб» тураман» (дедилар). Яъни унинг (қариндошлик) риштасини боғлаб тураман, дегани».
1437/6 – بَاب: لَيْسَ الْوَاصِلُ بِالْمُكَافِئِ
1437.6-БОБ.
«силаи раҳм қилувчи мукофотловчи эмас!»
1959/5991 - عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ عَمْرٍو رَضِيَ الله عَنْهُمَا، عَنِ النَّبِيِّ r قَالَ: «لَيْسَ الْوَاصِلُ بِالْمُكَافِئِ، وَلَكِنِ الْوَاصِلُ الَّذِي إِذَا قَطَعَتْ رَحِمُهُ وَصَلَهَا».
.19595991. Абдуллоҳ ибн Амрдан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Силаи раҳм қилувчи – бу мукофотловчи эмас! Балки қариндошчилик узиб қўйилганда уни боғлаган киши ҳақиқий силаи раҳм қилувчидир!» дедилар».
Изоҳ: «Мукофотловчи» дегани бу ерда қилганига яраша жавоб қайтарувчи, саломга яраша алик оладиган деганидир, яъни яхшилик қилган қариндошига яхшилигига яраша жавоб қайтариб, борди‑келди қилганлар билангина алоқа қилиб юрган киши силаи раҳм қилувчи одам ҳисобланмайди.
1438/7 – بَاب: رَحْمَةِ الْوَلَدِ وَتَقْبِيلِهِ وَمُعَانَقَتِهِ
1438.7-БОБ.
Болага раҳмли бўлиш, уни ўпиб, қучоқлаш ҳақида
1960/5998 - عَنْ عَائِشَةَ t قَالَتْ: جَاءَ أَعْرَابِيٌّ إِلَى النَّبِيِّ r فَقَالَ: تُقَبِّلُونَ الصِّبْيَانَ؟ فَمَا نُقَبِّلُهُمْ، فَقَالَ النَّبِيُّ r: «أَوَ أَمْلِكُ لَكَ أَنْ نَزَعَ اللهُ مِنْ قَلْبِكَ الرَّحْمَةَ».
.19605998. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Бир аъробий Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига келди ва: «Сизлар болаларни ўпасизларми? Биз ўпмаймиз», деди. Шунда Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Аллоҳ қалбингдан раҳм‑шафқатни суғуриб олган бўлса, мен сенга нима ҳам қилиб бера олардим», дедилар».
1961/5999 - عَنْ عُمَرَ بْنِ الْخَطَّابِ t قَالَ: قَدِمَ عَلَى النَّبِيِّ r سَبْيٌ، فَإِذَا امْرَأَةٌ مِنَ السَّبْيِ قَدْ تَحْلُبُ ثَدْيَهَا تَسْقِي، إِذَا وَجَدَتْ صَبِيًّا فِي السَّبْيِ أَخَذَتْهُ، فَأَلْصَقَتْهُ بِبَطْنِهَا وَأَرْضَعَتْهُ، فَقَالَ لَنَا النَّبِيُّ r: «أَتَرَوْنَ هَذِهِ طَارِحَةً وَلَدَهَا فِي النَّارِ؟» قُلْنَا: لَا، وَهْيَ تَقْدِرُ عَلَى أَنْ لَا تَطْرَحَهُ، فَقَالَ: «لَلَّهُ أَرْحَمُ بِعِبَادِهِ مِنْ هَذِهِ بِوَلَدِهَا».
.19615999. Умар ибн Хаттоб розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига асирлар келишди. Асирлардан бир аёл кўкрагидан сут соғиб, (бирор чақалоққа) ичирмоқчи бўлиб турган экан. Шу пайт у асирлар орасида бир гўдакни кўриб, уни олиб, бағрига босди ва эмиза кетди. Шунда Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам бизга: «Нима дейсизлар, мана шу аёл боласини оловга ташлайдими?» дедилар. «Йўқ! Уни асло ташламайди», дедик. Шунда у зот: «Батаҳқиқ, Аллоҳ Ўзининг бандаларига бунинг боласига меҳрибонлигидан кўра раҳмлироқдир», дедилар».
1439/8 – بَاب: جَعَلَ اللهُ الرَّحْمَةَ مِائَةَ جُزْءٍ
1439.8-БОБ.
«Аллоҳ раҳматни юз бўлакка бўлган!»
1962/6000 – عَنْ أبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللهِ r يَقُولُ: «جَعَلَ اللهُ الرَّحْمَةَ مِائَةَ جُزْءٍ، فَأَمْسَكَ عِنْدَهُ تِسْعَةً وَتِسْعِينَ جُزْءًا، وَأَنْزَلَ فِي الْأَرْضِ جُزْءًا وَاحِدًا، فَمِنْ ذَلِكَ الْجُزْءِ يَتَرَاحَمُ الْخَلْقُ، حَتَّى تَرْفَعَ الْفَرَسُ حَافِرَهَا عَنْ وَلَدِهَا، خَشْيَةَ أَنْ تُصِيبَهُ».
.19626000. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу айтади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг шундай деяётганларини эшитдим: «Аллоҳ раҳматни юз бўлакка бўлди. Ўз ҳузурида тўқсон тўққиз бўлакни олиб қолиб, бир бўлагини ерга индирди. Ўша бўлакдан махлуқотлар бир-бирларига раҳм қиладилар. Ҳаттоки от боласига тегиб кетишидан қўрқиб, туёғини кўтаради».
1440/9 – بَاب: وَضْعِ الصَّبِيِّ عَلَى الْفَخِذِ
1440.9-боб.
Ўғил болани тиззага қўйиш ҳақида
1963/6003 - عَنْ أُسَامَةَ بْنِ زَيْدٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: كَانَ رَسُولُ اللهِ r يَأْخُذُنِي فَيُقْعِدُنِي عَلَى فَخِذِهِ، وَيُقْعِدُ الْحَسَنَ عَلَى فَخِذِهِ الْأُخْرَى، ثُمَّ يَضُمُّهُمَا، ثُمَّ يَقُولُ: «اللَّهُمَّ ارْحَمْهُمَا فَإِنِّي أَرْحَمُهُمَا».
1441/10 – بَاب: رَحْمَةِ النَّاسِ وَالْبَهَائِمِ
1441.10-БОБ.
Инсонларга ва ҳайвонларга раҳмдиллик ҳақида
1964/6010 – عَنْ أبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَامَ رَسُولُ اللهِ r فِي صَلَاةٍ وَقُمْنَا مَعَهُ، فَقَالَ أَعْرَابِيٌّ وَهْوَ فِي الصَّلَاةِ: اللَّهُمَّ ارْحَمْنِي وَمُحَمَّدًا، وَلَا تَرْحَمْ مَعَنَا أَحَدًا، فَلَمَّا سَلَّمَ النَّبِيُّ r قَالَ لِلْأَعْرَابِيِّ: «لَقَدْ حَجَّرْتَ وَاسِعًا».
.19646010. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу айтади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам намозга турдилар. Биз ҳам у зот билан бирга турдик. Шунда бир аъробий намозда туриб: «Аллоҳим, менга ва Муҳаммадга раҳм қил! Биз билан бирга ҳеч кимга раҳм қилма!» деди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам салом бергач, «Кенгни тор қилиб қўйдинг-ку»,* дедилар». Аллоҳнинг раҳматини назарда тутмоқдалар.
1965/6011 – عَنِ النُّعْمَانِ بْنِ بَشِيرٍ يرَضِيَ الله عَنْهُمَا قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ r: «تَرَى الْمُؤْمِنِينَ فِي تَرَاحُمِهِمْ، وَتَوَادِّهِمْ، وَتَعَاطُفِهِمْ، كَمَثَلِ الْجَسَدِ، إِذَا اشْتَكَى عُضْوًا تَدَاعَى لَهُ سَائِرُ جَسَدِهِ بِالسَّهَرِ وَالْحُمَّى».
.19656011. Нуъмон ибн Башир розияллоҳу анҳу айтади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Мўминларнинг ўзаро раҳм қилишлари, дўстликлари ва меҳрибончиликларида худди бир танадек эканини кўрасан. Бирор аъзо хасталанса, тананинг қолган жойлари бедорлик ва иситмалаш билан унга ҳамдард бўлади».
1966/6012 - عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ r قَالَ: «مَا مِنْ مُسْلِمٍ غَرَسَ غَرْسًا، فَأَكَلَ مِنْهُ إِنْسَانٌ أَوْ دَابَّةٌ، إِلَّا كَانَ لَهُ صَدَقَةً».
.19666012. Анас ибн Молик розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Қайси бир мусулмон кўчат ўтқазса-ю, кейин ундан одам ёки бирор жонивор еса, бу унинг учун садақадир», дедилар».
1967/6013 - عَنْ جَرِيرِ بْنِ عَبْدِ اللهِ الـبَجَليّ رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ r قَالَ: «مَنْ لَا يَرْحَمُ لَا يُرْحَمُ».
.19676013. Жарир ибн Абдуллоҳ розияллоҳу анҳумо деди:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ким раҳм қилмаса, раҳм қилинмас!» дедилар».
1442/11 – بَاب: الْوَصَاةِ بِالْجَارِ
1442.11-боб.
Қўшни хусусида тавсия ҳақида
1968/6014 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا، عَنِ النَّبِيِّ r قَالَ: «مَا زَالَ يُوصِينِي جِبْرِيلُ بِالْجَارِ، حَتَّى ظَنَنْتُ أَنَّهُ سَيُوَرِّثُهُ».
.19686014. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Жаброил менга қўшни хусусида тавсия бераверганидан уни меросхўр қилиб қўярмикан, деб ўйлаб қолдим», дедилар».
1443/12 – بَاب: إِثْمِ مَنْ لَا يَأْمَنُ جَارُهُ بَوَايِقَهُ
1443.12-БОБ.
ёмонлигидан қўшниси эмин
бўлмаган кимсанинг гуноҳи ҳақида
1969/6016 - عَنْ أَبِي شُرَيْحٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ النَّبِيَّ r: «وَاللهِ لَا يُؤْمِنُ، وَاللهِ لَا يُؤْمِنُ، وَاللهِ لَا يُؤْمِنُ». قِيلَ: وَمَنْ يَا رَسُولَ اللهِ؟ قَالَ: «الَّذِي لَا يَأْمَنُ جَارُهُ بَوَايِقَهُ».
1444/13 – بَاب: مَنْ كَانَ يُؤْمِنُ بِاللهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ فَلَا يُؤْذِ جَارَهُ
1444.13-БОБ.
ким Аллоҳга ва охират кунига иймон
келтирган бўлса, қўшнисига озор бермасин!
1970/6018 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ r: «مَنْ كَانَ يُؤْمِنُ بِاللهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ فَلَا يُؤْذِ جَارَهُ، وَمَنْ كَانَ يُؤْمِنُ بِاللهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ فَلْيُكْرِمْ ضَيْفَهُ، وَمَنْ كَانَ يُؤْمِنُ بِاللهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ فَلْيَقُلْ خَيْرًا أَوْ لِيَصْمُتْ».
.19706018. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Ким Аллоҳга ва охират кунига иймон келтирган бўлса, қўшнисига озор бермасин! Ким Аллоҳга ва охират кунига иймон келтирган бўлса, меҳмонини икром қилсин! Ким Аллоҳга ва охират кунига иймон келтирган бўлса, яхши гап айтсин ёки жим турсин!»
1445/14 – بَاب: كُلُّ مَعْرُوفٍ صَدَقَةٌ
1445.14-БОБ.
Ҳар бир маъруф садақадир!
1971/6021 - عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللهِ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا، عَنِ النَّبِيِّ r قَالَ: «كُلُّ مَعْرُوفٍ صَدَقَةٌ».
.19716021. Жобир розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ҳар бир маъруф* садақадир», дедилар».
* Маъруф деб шариатда ҳам, урфда ҳам маъқул, яхши саналган амал, сўз ва ниятга айтилади.
1446/15 – بَاب: الرِّفْقِ فِي الْأَمْرِ كُلِّهِ
1446.15-БОБ.
Барча ишда мулойим бўлиш ҳақида
1972/6024 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا قَالَتْ: قَالَ النَّبِيُّ r: «إِنَّ اللهَ يُحِبُّ الرِّفْقَ فِي الْأَمْرِ كُلِّهِ».
.19726024. Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг жуфти ҳалоллари Оиша розияллоҳу анҳо деди:
«Бир тўда яҳудийлар Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига кириб, «Ас-сааму ъалайкум», дейишди. Мен буни фаҳмлаб қолиб, «Ва ъалайкумус-сааму вал-лаънату», дедим. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ҳай-ҳай, Оиша! Аллоҳ барча ишда мулойимликни севади», дедилар. Мен: «Эй Аллоҳнинг Расули, уларнинг нима деганини эшитмадингиз чоғи?» дедим. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Мен уларга: «Сизларга ҳам», дедим-ку», дедилар».
Изоҳ: «Ас-сааму ъалайкум» – «Сенга ўлим бўлсин», дегани. «Ва ъалайкумус-сааму вал-лаънату» – «Сизларга ҳам ўлим ва лаънат бўлсин», дегани. «Ва ъалайкум» – «Сизларга ҳам», деганидир.
1447/16 – بَاب: تَعَاوُنِ الْمُؤْمِنِينَ بَعْضِهِمْ بَعْضًا
1447.16-БОБ.
Мўминларнинг бир-бирига ёрдам беришлари ҳақида
1973/6026 - عَنْ أَبِي مُوسَى رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ r قَالَ: «الْمُؤْمِنُ لِلْمُؤْمِنِ كَالْبُنْيَانِ، يَشُدُّ بَعْضُهُ بَعْضًا». ثُمَّ شَبَّكَ بَيْنَ أَصَابِعِهِ، وَكَانَ النَّبِيُّ r جَالِسًا، إِذْ جَاءَ رَجُلٌ يَسْأَلُ أَوْ طَالِبُ حَاجَةٍ، أَقْبَلَ عَلَيْنَا بِوَجْهِهِ فَقَالَ: «اشْفَعُوا فَلْتُؤْجَرُوا، وَلْيَقْضِ اللهُ عَلَى لِسَانِ نَبِيِّهِ مَا شَاءَ».
.19736026, 6027. Абу Мусо розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Мўмин мўмин учун иморат(нинг девори) кабидир, бир-бирини тутиб туради», деб бармоқларини бир-бирига кириштирдилар.
Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам ўтирган эдилар, бир киши тиланиб [ёки бир ҳожатталаб] келиб қолди. У зот бизга юзланиб, «Далолат қилинглар-да, ажр олинглар, Аллоҳ Ўз Набийcининг тилида хоҳлаганини ҳукм қилсин», дедилар».
Изоҳ: «Аллоҳ ўз Набийcининг тилида хоҳлаганини ҳукм қилсин», дегани «Сизлар далолат қилиб, бировларнинг ишини битириб беришга воситачилик қилинглар, далолатингиз ўтса-ўтмаса ажр оласизлар ва Аллоҳ менинг тилимда, яъни менинг ҳукмим орқали Ўзи тақдир қилган ишни жорий этади», деганидир.
1448/7 – بَاب: لَمْ يَكُنِ النَّبِيُّ r فَاحِشًا وَلَا مُتَفَحِّشًا
1448.7-БОБ.
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам фаҳш сўзловчи
ҳам, фаҳш сўзлашга уринувчи ҳам эмасдилар»
1974/6031 - عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ t قَالَ: لَمْ يَكُنِ النَّبِيُّ r سَبَّابًا، وَلَا فَحَّاشًا، وَلَا لَعَّانًا، كَانَ يَقُولُ لِأَحَدِنَا عِنْدَ الْمَعْتَبَةِ: «مَا لَهُ تَرِبَ جَبِينُهُ».
.19746031. Анас ибн Молик розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам сўконғич ҳам, фаҳш сўзловчи ҳам, лаънатловчи ҳам эмасдилар. Бирортамизни койиганларида: «Ўша пешонаси тупроққа ботгурга нима бўлибди?» дер эдилар».
Изоҳ: «Пешонаси тупроққа ботгур!» жумласи араблар истеъмолида том маънода эмас, балки биздаги «шўри қурсин», «қуриб кетсин», деган ибораларга ўхшаб койиш, таажжуб маъноларида ишлатиладиган бўлиб кетган. Бу иборани ибодатга, намозга ундаш мазмунида, яъни «Пешонаси саждада бўлсин!» деган маънода ҳам тушуниш мумкин.
1449/18 – بَاب: حُسْنِ الْخُلُقِ وَالسَّخَاءِ، وَمَا يُكْرَهُ مِنَ الْبُخْلِ
1449.18-БОБ.
ҳусни хулқ ва саховат.
бахилликнинг ёмон кўрилиши ҳақида
1975/6034 – عَنْ جَابِرٍ t قَالَ: مَا سُئِلَ النَّبِيُّ r عَنْ شَيْءٍ قَطُّ فَقَالَ لَا.
.19756034. Жобир розияллоҳу анҳу айтади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламдан бирор нарса сўралмаганки, «Йўқ», деган бўлсалар».
1976/6038 - عَنْ أَنَسٍ t قَالَ: خَدَمْتُ النَّبِيَّ r عَشْرَ سِنِينَ، فَمَا قَالَ لِي: أُفٍّ، وَلَا: لِمَ صَنَعْتَ؟ وَلَا: أَلَّا صَنَعْتَ.
.19766038. Анас розияллоҳу анҳу сўзлаб берди:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга ўн йил хизмат қилдим, менга асло «Уфф», демадилар. «Нима учун ундай қилдинг?» ҳам, «Бундай қилсанг бўлмасмиди?» ҳам демадилар».
1450/19 – بَاب: مَا يُنْهَى مِنَ السِّبَابِ وَاللَّعْنِ
1450.19-БОБ.
Сўкиш ва лаънатлашдан қайтарилгани ҳақида
1977/6045 - عَنْ أَبِي ذَرٍّ t أَنَّهُ سَمِعَ النَّبِيَّ r يَقُولُ: «لَا يَرْمِي رَجُلٌ رَجُلًا بِالْفُسُوقِ، وَلَا يَرْمِيهِ بِالْكُفْرِ، إِلَّا ارْتَدَّتْ عَلَيْهِ، إِنْ لَمْ يَكُنْ صَاحِبُهُ كَذَلِكَ».
.19776045. Абу Зарр розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «Киши бировни фосиқликда айбласа ёки кофирликда айбласа-ю, шериги ундай бўлмаса, бу албатта унинг ўзига қайтади», деяётганларини эшитганман».
1978/6047 - عَنْ ثَابِتِ بْنِ الضَّحَّاكِ رَضِيَ الله عَنْهُ، وَكَانَ مِنْ أَصْحَابِ الشَّجَرَةِ، أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «مَنْ حَلَفَ عَلَى مِلَّةٍ غَيْرِ الْإِسْلَامِ، فَهْوَ كَمَا قَالَ، وَلَيْسَ عَلَى ابْنِ آدَمَ نَذْرٌ فِيمَا لَا يَـمْلِكُ، وَمَنْ قَتَلَ نَفْسَهُ بِشَيْءٍ فِي الدُّنْيَا عُذِّبَ بِهِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ، وَمَنْ لَعَنَ مُؤْمِنًا فَهْوَ كَقَتْلِهِ، وَمَنْ قَذَفَ مُؤْمِنًا بِكُفْرٍ فَهْوَ كَقَتْلِهِ».
.19786047. Абу Қилобадан ривоят қилинади:
«Собит ибн Заҳҳок – у дарахт асҳобларидан эди* – шундай сўзлаб берди: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам дедилар: «Ким Исломдан бошқа миллат номига қасам ичса, у ўзи айтганидекдир. Одам боласига ўзи молик бўлмаган нарсада назр йўқ. Ким дунёда ўзини бирор нарса билан ўлдирса, қиёмат куни ўша билан азобланади. Ким мўминни лаънатласа, бу уни ўлдиргандекдир. Ким мўминни куфрда айбласа, бу уни ўлдиргандекдир».
* Ҳудайбияда дарахт остида Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга байъат қилганларни дарахт асҳоблари дейишган.
1451/20 – بَاب: مَا يُكْرَهُ مِنَ النَّمِيمَةِ
1451.20-БОБ.
Чақимчиликнинг кариҳ кўрилиши ҳақида
1979/6056 - عَنْ حُذَيْفَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: سَمِعْتُ النَّبِيَّ r يَقُولُ: «لَا يَدْخُلُ الْجَنَّةَ قَتَّاتٌ».
.19796056. Ҳаммамдан ривоят қилинади:
«Ҳузайфа билан бирга эдик. Унга: «Бир киши гапни Усмон розияллоҳу анҳуга етказиб туради», дейилди. Шунда Ҳузайфа: «Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «Гап ташувчи жаннатга кирмайди», деяётганларини эшитганман», деди».
1452/21 – بَاب: مَا يُكْرَهُ مِنَ التَّمَادُحِ
1452.21-БОБ.
бир-бирини мақташнинг макруҳлиги ҳақида
1980/6061 – عَنْ أبِي بَكْرَة َ رَضِيَ الله عَنْهُ، أَنَّ رَجُلًا ذُكِرَ عِنْدَ النَّبِيِّ r فَأَثْنَى عَلَيْهِ رَجُلٌ خَيْرًا، فَقَالَ النَّبِيُّ r: «وَيْحَكَ، قَطَعْتَ عُنُقَ صَاحِبِكَ - يَقُولُهُ مِرَارًا - إِنْ كَانَ أَحَدُكُمْ مَادِحًا لَا مَحَالَةَ فَلْيَقُلْ: أَحْسِبُ كَذَا وَكَذَا، إِنْ كَانَ يُرَى أَنَّهُ كَذَلِكَ، وَحَسِيبُهُ اللهُ، وَلَا يُزَكِّي عَلَى اللهِ أَحَدًا».
.19806061. Абдурраҳмон ибн Абу Бакра отасидан ривоят қилади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларида бир киши зикр қилинди. Шунда бир киши унга яхши мақтов айтган эди, Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Шўринг қурсин! Соҳибингнинг бўйнини уздинг! – Буни бир неча марта айтдилар. –Бирортангизнинг (бировни) мақташдан бошқа чораси бўлмаса ва уни ана шундай деб билса, «Мен шундай-шундай деб ўйлайман», десин, унинг ҳисоб қилувчиси Аллоҳдир. Аллоҳга ҳеч кимни покдомон деб айтмасин», дедилар».
Вуҳайб Холиддан «Ҳолингга вой!» деб ривоят қилган.
1453/22 – بَاب: مَا يُنْهَى عَنِ التَّحَاسُدِ وَالتَّدَابُرِ
1453.22-БОБ.
бир-бирига ҳасад қилиш ва бир-бирига орқа ўгиришдан қайтарилгани ҳақида
1981/6065 - عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ t: أَنَّ رَسُولَ اللهِ r قَالَ: «لَا تَبَاغَضُوا، وَلَا تَحَاسَدُوا، وَلَا تَدَابَرُوا، وَكُونُوا عِبَادَ اللهِ إِخْوَانًا، وَلَا يَحِلُّ لِمُسْلِمٍ أَنْ يَهْجُرَ أَخَاهُ فَوْقَ ثَلَاثَةِ أَيَّامٍ».
.19816065. Анас ибн Молик розияллоҳу анҳу шундай сўзлаб берди:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Бир-бирингизни ёмон кўрманглар, бир-бирингизга ҳасад қилманглар, бир-бирингизга орқа ўгирманглар. Биродар бўлинглар, Аллоҳнинг бандалари! Мусулмонга ўз биродаридан уч кундан ортиқ аразлаш ҳалол эмас».
1982/6064 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ: أنَّ رَسُول الله صلى الله عليه وسلم قَالَ: «إِيَّاكُمْ وَالظَّنَّ، فَإِنَّ الظَّنَّ أَكْذَبُ الْحَدِيثِ، وَلَا تَحَسَّسُوا، وَلَا تَجَسَّسُوا، وَلا تَنَاجَشُوا، وَلَا تَحَاسَدُوا، وَلَا تَبَاغَضُوا، وَلَا تَدَابَرُوا، وَكُونُوا عِبَادَ اللهِ إِخْوَانًا».
.19826064. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Гумондан ҳазир бўлинглар, чунки гумон энг ёлғон гапдир. Кавлаштирманглар, жосуслик қилманглар, бир-бирингизга ҳасад қилманглар, бир-бирингизга орқа ўгирманглар, бир-бирингизни ёмон кўрманглар. Биродар бўлинглар, Аллоҳнинг бандалари!»
1454/23 – بَاب: مَا يـجوز مِنَ الظَّنِّ
59-БОБ.
гумон қилса бўладиган Нарсалар ҳақида
1983/6067 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ الله عَنهَا قَالَتْ: قَالَ النَّبِيُّ r: «مَا أَظُنُّ فُلَانًا وَفُلَانًا يَعْرِفَانِ مِنْ دِينِنَا شَيْئًا». وَفِي رِوَايَةٍ: يَعْرِفَانِ دِينَنَا الَّذِي نَحْنُ عَلَيْهِ.
.19836067. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Фалончи ва фалончини динимиздан бирор нарса билади деб ўйламайман», дедилар».
Лайс: «Иккови ҳам мунофиқ кишилардан эди», деди.
1455/24 – بَاب: سَتْرِ الْمُؤْمِنِ عَلَى نَفْسِهِ
1455.24-БОБ.
Мўминнинг ўзини сатр қилиши ҳақида
1984/6069 – عَنْ أبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللهِ r يَقُولُ: «كُلُّ أُمَّتِي مُعَافًى إِلَّا الْمُجَاهِرِينَ، وَإِنَّ مِنَ الْمَجَانَةِ أَنْ يَعْمَلَ الرَّجُلُ بِاللَّيْلِ عَمَلًا، ثُمَّ يُصْبِحَ وَقَدْ سَتَرَهُ اللهُ، فَيَقُولَ: يَا فُلَانُ، عَمِلْتُ الْبَارِحَةَ كَذَا وَكَذَا، وَقَدْ بَاتَ يَسْتُرُهُ رَبُّهُ وَيُصْبِحُ يَكْشِفُ سِتْرَ اللهِ عَنْهُ».
.19846069. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу айтади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг шундай деяётганларини эшитдим: «Бутун умматим офиятдадир, фақат ошкора гуноҳ қилувчилар мустасно. Кишининг кечаси бир ишни қилиб, Аллоҳ уни сатр қилган ҳолда тонг оттириб, кейин: «Эй фалончи, кеча тунда ундай қилдим, бундай қилдим», дейиши бетамизликдир. Робби уни туни билан сатр қилган эди, тонг отгач эса, у ўзидан Аллоҳнинг пардасини очиб ташлаяпти».
1456/25 – بَاب: الْهِجْرَةِ، وَقَوْلِ النّبِيّ r:
«لَا يَحِلُّ لِرَجُلٍ أَنْ يَهْجُرَ أَخَاهُ فَوْقَ ثَلَاثٍ».
1456.25-БОБ.
Аразлаш Ва Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «Мусулмон кишига биродаридан уч кундан ортиқ аразлаш ҳалол эмас», деган сўзлари ҳақида
1985/6077 - عَنْ أَبِي أَيُّوبَ الْأَنْصَارِيِّ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ r قَالَ: «لَا يَحِلُّ لِرَجُلٍ أَنْ يَهْجُرَ أَخَاهُ فَوْقَ ثَلَاثِ لَيَالٍ، يَلْتَقِيَانِ: فَيُعْرِضُ هَذَا وَيُعْرِضُ هَذَا، وَخَيْرُهُمَا الَّذِي يَبْدَأُ بِالسَّلَامِ».
1457/26 – بَاب: قَوْلِ اللهِ تَعَالَى: (يَاأَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَكُونُوا مَعَ الصَّادِقِين) [التوبة: 119] وَمَا يُنْهَى عَنِ الْكَذِبِ
69-БОБ.
Аллоҳ таолонинг «Эй иймон келтирганлар, Аллоҳга тақво қилинглар ва ростгўйлар билан бирга бўлинглар» деган сўзи. ёлғондан қайтарилгани ҳақида
1986/6094 - عَنْ عَبْدِ اللهِ t، عَنِ النَّبِيِّ r قَالَ: «إِنَّ الصِّدْقَ يَهْدِي إِلَى الْبِرِّ، وَإِنَّ الْبِرَّ يَهْدِي إِلَى الْجَنَّةِ، وَإِنَّ الرَّجُلَ لَيَصْدُقُ حَتَّى يَكُونَ صِدِّيقًا، وَإِنَّ الْكَذِبَ يَهْدِي إِلَى الْفُجُورِ، وَإِنَّ الْفُجُورَ يَهْدِي إِلَى النَّارِ، وَإِنَّ الرَّجُلَ لَيَكْذِبُ، حَتَّى يُكْتَبَ عِنْدَ اللهِ كَذَّابًا».
.19866094. Абдуллоҳ розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Ростгўйлик эзгуликка бошлайди, эзгулик эса жаннатга бошлайди. Киши фақат рост гапираверса, ниҳоят сиддиқ бўлади. Ёлғон фисқ-фужурга бошлайди, фисқ-фужур эса дўзахга бошлайди. Киши ёлғон гапираверса, ниҳоят Аллоҳнинг ҳузурида каззоб деб ёзилиб қолади».
1458/27 – بَاب: الصَّبْرِ عَلَى الْأَذَى
1458.27-БОБ.
озорга сабр қилиш ҳақида
1987/6099 - عَنْ أَبِي مُوسَى t، عَنِ النَّبِيِّ r قَالَ: «لَيْسَ أَحَدٌ، أَوْ: لَيْسَ شَيْءٌ أَصْبَرَ عَلَى أَذًى سَمِعَهُ مِنَ اللهِ، إِنَّهُمْ لَيَدْعُونَ لَهُ وَلَدًا، وَإِنَّهُ لَيُعَافِيهِمْ وَيَرْزُقُهُمْ».
.19876099. Абу Мусо розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Эшитган озорига Аллоҳдан кўра сабр қиладиганроқ ҳеч ким [ёки нарса] йўқ. Улар У Зотга фарзанд нисбат беришади, У Зот эса уларга офият беради ва ризқлантиради».
1459/28 – بَاب: الْحَذَرِ مِنَ الْغَضَبِ
1459.28-БОБ.
Ғазабдан ҳазир бўлиш ҳақида
1988/6114 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «لَيْسَ الشَّدِيدُ بِالصُّرَعَةِ، إِنَّمَا الشَّدِيدُ الَّذِي يَمْلِكُ نَفْسَهُ عِنْدَ الْغَضَبِ».
.19886114. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Курашда енгган кучли бўлавермайди. Ғазаб чоғида ўзини қўлга ола билгангина ҳақиқий кучлидир», дедилар».
1989/6116 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ أَنَّ رَجُلًا قَالَ لِلنَّبِيِّ r: أَوْصِنِي، قَالَ: «لَا تَغْضَبْ». فَرَدَّدَ مِرَارًا، قَالَ: «لَا تَغْضَبْ».
.19896116. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Бир киши Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга: «Менга насиҳат қилинг», деди. У зот: «Ғазабланма!» дедилар. У (ўша гапини) бир неча марта такрорлади. У зот: «Ғазабланма!» дедилар».
1460/29 بَاب: الْحَيَاءِ
1460.29-БОБ.
Ҳаё ҳақида
1990/6117 - عَنْ عِمْرَانَ بْنَ حُصَيْنٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «الْحَيَاءُ لَا يَأْتِي إِلَّا بِخَيْرٍ».
.19906117. Абу Саввор Адавий айтади:
«Имрон ибн Ҳусойннинг «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ҳаё фақат яхшилик келтиради», деганлар», деяётганини эшитдим.
1461/30 – بَاب: إِذَا لَمْ تَسْتَحِي فَاصْنَعْ مَا شِئْتَ
1461.30-БОБ.
«уялмасанг, истаганингни қилавер»
1991/6120 - عَنْ أَبِي مَسْعُودٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «إِنَّ مِـمَّا أَدْرَكَ النَّاسُ مِنْ كَلَامِ النُّبُوَّةِ الْأُولَى: إِذَا لَمْ تَسْتَحِي فَاصْنَعْ مَا شِئْتَ».
.19916120. Абу Масъуд шундай сўзлаб берди:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Уялмасанг, хоҳлаганингни қилавер» (деган гап) одамларга етган биринчи нубувват сўзларидандир», дедилар».
1462/31 – بَاب: الْاِنْبِسَاطِ إِلَى النَّاسِ وَالدُّعَابَةِ مَعَ الْأَهْلِ.
1462.31-БОБ.
Одамларга очиқ муомалада бўлиш ҳамда
аҳлу аёли билан мутойиба қилиш ҳақида
1992/6129 - عَنْ أَنَسٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: إِنْ كَانَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم لَيُخَالِطُنَا، حَتَّى يَقُولَ لِأَخٍ لِي صَغِيرٍ: «يَا أَبَا عُمَيْرٍ، مَا فَعَلَ النُّغَيْرُ؟».
.19926129. Анас ибн Молик розияллоҳу анҳу айтади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам биз билан аралашиб юрар эдилар. Ҳатто менинг укамга: «Эй Абу Умайр, нима бўлди нуғайр?» деганлар».
Изоҳ: «Нуғайр» сўзи «нуғор»нинг кичрайтирилган шакли бўлиб, у тумшуғи қизил, чумчуққа ўхшаган қушдир. Абу Умайрнинг шундай қушчаси бўлиб, уни ўйнаб юрарди. Бир куни у ўлиб қолибди. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Абу Умайрни эркалаб, шу гапни айтганлар.
1463/32 – بَاب: لَا يُلْدَغُ الْمُؤْمِنُ مِنْ جُحْرٍ مَرَّتَيْنِ
1463.32-БОБ.
«Мўмин бир кавакдан икки марта чақтирмайди»
1993/6133 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم أَنَّهُ قَالَ: «لَا يُلْدَغُ الْمُؤْمِنُ مِنْ جُحْرٍ وَاحِدٍ مَرَّتَيْنِ».
.19936133. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Мўмин бир кавакдан икки марта чақтирмайди», дедилар».
1994/6145 – عَنْ أُبَيِّ بْنَ كَعْبٍ رَضِيَ الله عَنْهُ، أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «إِنَّ مِنَ الشِّعْرِ حِكْمَةً».
.19946145. Убай ибн Каъб розияллоҳу анҳу шундай хабар қилади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Шеърда ҳам ҳикмат бор», дедилар».
1465/34 – بَاب: مَا يُكْرَهُ أَنْ يَكُونَ الْغَالِبَ عَلَى الْإِنْسَانِ الشِّعْرُ
حَتَّى يَصُدَّهُ عَنْ ذِكْرِ اللهِ وَالْعِلْمِ وَالْقُرْآنِ
1465.34-БОБ.
шеър инсонни аллоҳнинг зикридан, илм ва қуръондан тўсадиган даражада ғолиб келиб қолишининг макруҳлиги ҳақида
1995/6154 - عَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «لَأَنْ يَمْتَلِئَ جَوْفُ أَحَدِكُمْ قَيْحًا خَيْرٌ لَهُ مِنْ أَنْ يَمْتَلِئَ شِعْرًا».
.19955154. Ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Бирортангизнинг ичи шеърга тўлганидан кўра йирингга тўлгани яхши», дедилар».
1466/35 – بَاب: مَا جَاءَ فِي قَوْلِ الرَّجُلِ: وَيْلَكَ
1466.35-БОБ.
кишининг «шўринг қурғур!» дейиши хусусида келган хабарлар ҳақида
1996/6167 – حَدِيثُ أنَسٍ رَضِيَ الله عَنْهُ، أَنَّ رَجُلًا مِنْ أَهْلِ الْبَادِيَةِ أَتَى النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم يَسْألُهُ: مَتَى السَّاعَةُ؟ تَقَدذَمَ، وَزَادَ فِي هَذِهِ الرِّوَايَة بَعْدَ قَوْلِهِ: «إِنَّكَ مَعَ مَنْ أَحْبَبْتَ». فَقُلْنَا: وَنَحْنُ كَذَلِكَ؟ قَالَ: «نَعَمْ».
.19966167. Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Бир бадавий Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига келиб, «Эй Аллоҳнинг Расули, қиёмат қачон қоим бўлади?» деди. «Шўринг қурғур, унга нима тайёрлаб қўйдинг?» дедилар. «Мен унга ҳеч нарса тайёрлаганим йўқ, лекин мен Аллоҳ ва Унинг Расулини яхши кўраман», деди. У зот: «Албатта, сен яхши кўрганларинг билан бирга бўласан», дедилар. «Биз ҳам шундайми?» дедик. «Ҳа», дедилар. Ўша куни ғоят хурсанд бўлдик. Шунда Муғийранинг бир ғуломи ўтиб қолди. У тенгдошларимдан эди. У зот: «Агар мана шу узоқ умр кўрса, у ҳали қаримай туриб қиёмат қоим бўлади», дедилар».
Изоҳ: Маълумки, ҳар бир кишининг ўлими унинг «қиёмати»дир. Бу ерда ана шу маъно назарда тутилган.
1467/36 – بَاب: مَا يُدْعَى النَّاسُ بِآبَائِهِمْ
1467.36-БОБ.
Одамларнинг отасининг исми билан чақирилиши ҳақида
1997/6178 - عَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ الله عَنْهُمَا: عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «إِنَّ الْغَادِرَ يُنْصَبُ لَهُ لِوَاءٌ يَوْمَ الْقِيَامَةِ، يُقَالُ: هَذِهِ غَدْرَةُ فُلَانِ ابْنِ فُلَانٍ».
.19976178. Ибн Умар розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Қиёмат куни хоинга бир ялов ўрнатилиб, «Бу фалончининг фарзанди фалончининг хиёнатидир», дейилади», дедилар».
1998/6182 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ النَّبيُّ صلى الله عليه وسلم: «لَا تُسَمُّوا الْعِنَبَ الْكَرْمَ، إنـما الكَرْمُ قَلْبُ الـمُؤمن.
.19986182. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Узумни «карм» деманглар ва «Замон қурсин!» деманглар, чунки Аллоҳнинг Ўзи замондир», дедилар».
Изоҳ: Жоҳилият араблари ичкиликка муккасидан кетган одамлар эди. Улар маст қилувчи ичимликни асосан узумдан олишарди. «Хамр ичиш кишини карамли, олийжаноб бўлишга ундайди», дейишар, кишининг саховатини, олийжаноблигини ўртоқларига кўп ичимлик қуйиб бериши билан баҳолашар эди. Шундан келиб чиқиб, ўзларича хамрни саховат, олийжаноблик маъносидаги «карм» сўзи билан аташар ва шу орқали узумни ҳам «карм» дейишар эди. Узумни бундай номлаш остида мазкур жоҳилий тушунчани эътироф этиш маъноси борлиги ва кишиларни ҳаромга яқинлаштириши мумкинлиги учун Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бундан қайтарганлар.
1469/38 – بَاب: تَحْوِيلِ الْاِسْمِ إِلَى اسْمٍ أَحْسَنَ مِنْهُ
1469.38-боб.
Исмни яхшироқ исмга алмаштириш ҳақида
1999/6192 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ، أَنَّ زَيْنَبَ كَانَ اسْمُهَا بَرَّةَ، فَقِيلَ: تُزَكِّي نَفْسَهَا، فَسَمَّاهَا رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم زَيْنَبَ.
.19996192. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Зайнабнинг исми Барра эди. «Ўзини покдомон деб мақтаяпти-я», дейишди (унга). Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам унга Зайнаб деб исм қўйдилар».
Изоҳ: Барра розияллоҳу анҳо мўминлар онаси Умму Салама розияллоҳу анҳонинг қизи, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ўгай қизлари бўлган. «Барра» сўзи араб тилида жуда яхши, фақат яхшилик қиладиган, эзгулик рамзи деган маънони билдиради. Аслида бу исмнинг ёмон маъноси бўлмаса-да, бандаликка, инсоннинг ожизлигига бироз тўғри келмагани учун шундай эътирозга учраган.
1470/39 – بَاب: مَنْ دَعَا صَاحِبَهُ فَنَقَصَ مِنِ اسْمِهِ حَرْفًا
1470.39-БОБ.
дўстининг исмидан бирор ҳарфни
камайтириб чақириш ҳақида
2000/6202 - عَنْ أَنَسٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: كَانَتْ أُمُّ سُلَيْمٍ فِي الثَّقَلِ، وَأَنْجَشَةُ غُلَامُ النَّبِيِّ يَسُوقُ بِـهِنَّ، فَقَالَ النَّبِيُّصلى الله عليه وسلم: «يَا أَنْجَشَ، رُوَيْدَكَ سَوْقَكَ بِالْقَوَارِيرِ».
.20006202. Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Умму Сулайм юк(ортилган туя)лардан бирида эди. Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг қули Анжаша уларни ҳайдаб борар эди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ҳой Анжаш, биллур олиб кетяпсан, эҳтиёт бўлиб юр!» дедилар».