1590/9 - بَاب

1590.9‑Боб

2155/7222 - عَنْ جَابِرِ بْنِ سَمُرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: سَمِعْتُ النَّبِيَّ r يَقُولُ: «يَكُونُ اثْنَا عَشَرَ أَمِيرًا - فَقَالَ كَلِمَةً لَمْ أَسْمَعْهَا، فَقَالَ أَبِي: إِنَّهُ قَالَ: كُلُّهُمْ مِنْ قُرَيْشٍ».

.21557222. Жобир ибн Самура розияллоҳу анҳумо айтади:

«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «Ўн иккита амир бўлади», деяётганларини эшитдим. Яна бир гап айтдилар, уни эшитмай қолдим. Отам: «У зот: «Барчаси Қурайшдан», дедилар», деган».

1589/8 – بَاب: الْاِسْتِخْلَافِ

1589.8‑боб.

халифа тайинлаш ҳақида

2154/7218 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قِيلَ لِعُمَرَ: أَلَا تَسْتَخْلِفُ؟ قَالَ: إِنْ أَسْتَخْلِفْ فَقَدِ اسْتَخْلَفَ مَنْ هُوَ خَيْرٌ مِنِّي: أَبُو بَكْرٍ، وَإِنْ أَتْرُكْ فَقَدْ تَرَكَ مَنْ هُوَ خَيْرٌ مِنِّي: رَسُولُ اللهِ r.

.21547218. Абдуллоҳ ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:

«Умарга: «Халифа тайин қилиб қўймайсизми?» дейишди. У: «Агар халифа тайин қиламан десам, мендан яхшироқ одам – Абу Бакр ўринбосар тайин қилган. Агар бундай қилмайман десам, мендан афзал зот – Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳам бундай қилмаганлар», деди. Шунда уни мақтаб гапиришган эди, «Интилган‑у, чўчиган. Қанийди у (халифалик) мендан тўсилган бўлиб, зараримга ҳам, фойдамга ҳам бўлмаса! Мен уни тириклигимда ҳам, ўлганимда ҳам кўтара олмайман», деди».

Изоҳ: Умар розияллоҳу анҳунинг «интилган‑у, чўчиган» деган ибораси балоғат намуналаридан бўлиб, икки сўз билан кенг ва чуқур маънони англатган. Шориҳлар буни бир неча хил изоҳлашган: 1. Мени мақтаётганлар ё мендан бирор нарса умид қиляпти, ёки мендан қўрққанидан мақтаяпти ёхуд ёмонламаяпти; 2. Халифалик ишига кимдир интилади, кимдир унинг масъулиятидан қўрқади. Интиладиган одамни қўйсам, иш унга ташлаб қўйилади, натижада халқни балога гирифтор қилади. Чўчиб турган одамни тайинласам, ишда нуқсонга йўл қўйиб, қўл остидагиларнинг ҳаққини адо қила олмайди; 3. Мен Аллоҳга интилиб, савобига рағбат қилиб ҳамда У Зотнинг ҳисоби ва жазосидан қўрқиб турибман. Мақтовларингизнинг менга аҳамияти йўқ. Халифа тайинлашдан мени тўсиб турган нарса ҳам шу.

1588/7 – بَاب: كَيْفَ يُبَايِعُ الْإِمَامُ النَّاسَ؟

1588.7‑боб.

Имом одамлардан қандай байъат олади?

2152/7199 – حَدِيثُ عُبَادَة بْنِ الصَّامت رَضشيَ الله عَنْهُ: بَايَعْنَا رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم عَلَى السَّمْعِ وَالطَّاعَةِ يَقُولُ لَنَا: فِيمَا اسْتَطَعْتُمْ.

.21527199, 7200. Убода ибн Сомит розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

«Биз Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга фаоллигимизда ҳам, ёқтирмаганимизда ҳам қулоқ солишга, итоат қилишга, бу иш (раҳбарлик) хусусида эгалари билан тортишмасликка, қаерда бўлмайлик, Аллоҳнинг йўлида маломатчининг маломатидан қўрқмасдан, ҳақни ижро қилишга [ёки «айтишга»] байъат қилдик».

1587/6 – بَاب: ما يُسْتحب للكاتب

1587.6‑боб.

2151/7192 – حَدِيثُ حُوَيِّصَة وَمُحَيذِصَة تَقَدَّم فِي الـجِهَاد. وزاد هنا: «إِمَّا أَنْ يَدُوا صَاحِبَكُمْ، وَإِمَّا أَنْ يُؤْذِنُوا بِحَرْبٍ».

.21517192. Абу Лайло ибн Абдурраҳмон ибн Саҳлдан ривоят қилинади:

«Саҳл ибн Абу Ҳасманинг ўзи ва унинг қавмининг улуғларидан бир неча киши шундай хабар қилишди: «Абдуллоҳ ибн Саҳл билан Муҳаййиса иккови қийинчилик туфайли Хайбар томон йўлга чиқишди. Муҳаййисага «Абдуллоҳ ўлдирилиб, бир чоҳга [ёки булоққа] ташлаб юборилди», деб хабар беришди. У яҳудийларнинг олдига келиб, «Аллоҳга қасамки, уни сизлар ўлдиргансизлар!» деди. Улар: «Биз ўлдирмадик, Аллоҳга қасам!» дейишди. Кейин у қайтиб, қавмининг ҳузурига келиб, уларга бор гапни айтиб берди. У акаси Ҳуваййиса – бу ундан катта эди – ҳамда Абдурраҳмон ибн Саҳл билан (Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига) келишди. Муҳаййиса Хайбарда бўлгани учун гапира бошлаган эди, Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам ёшини назарда тутиб, «Каттага (сўз бер), каттага!» дедилар. Аввал Ҳуваййиса, кейин Муҳаййиса гапирди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ё шеригингизнинг хунини тўлашади, ё урушга тайёрланаверишади», дедилар. Кейин Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам буни ёзиб, уларга (яҳудийларга) юбордилар. Улар: «Уни биз ўлдирмадик», деб ёзиб юборишди. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Ҳуваййиса, Муҳаййиса ва Абдурраҳмонларга: «Қасам ичиб, шеригингизнинг қонига ҳақдор бўласизларми?» дедилар. «Йўқ», дейишди. У зот: «Бўлмаса яҳудийлар сизларга қасам ичиб берсинми?» дедилар. «Улар мусулмон эмас-ку!» дейишди. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ўз ёнларидан юзта туя бериб, унинг хунини тўладилар. (Туялар) ҳовлига киритиб қўйилди».

Саҳл: «Ўша туялардан бири мени тепиб юборган», деди».

1586/5 – بَاب: هَلْ يَقْضِي الْحَاكِمُ أَوْ يُفْتِي وَهْوَ غَضْبَانُ؟

1586.5‑боб.

Ҳоким ғазабнок ҳолида ҳам ҳукм
чиқариб, фатво бераверадими?

2150/7158 - عَنْ أَبِي بَكْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: سَمِعْتُ النَّبِيَّ r يَقُولُ: «لَا يَقْضِيَنَّ حَكَمٌ بَيْنَ اثْنَيْنِ وَهْوَ غَضْبَانُ».

.21507158. Абдурраҳмон ибн Абу Бакра айтади:

«Абу Бакра Сижистондаги ўғлига шундай деб мактуб ёзди: «Ғазабнок ҳолингда икки кишининг ўртасида ҳукм чиқарма, чунки мен Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «Ҳеч бир ҳакам ҳаргиз ғазабнок ҳолида икки кишининг ўртасида ҳукм чиқармасин!» деганларини эшитганман».

1585/4 – بَاب: مَنْ شَاقَّ شَقَّ اللهُ عَلَيْهِ

1585.4‑боб.

«ким Машаққат туғдирса, Аллоҳ
уни ҳам машаққатга солиб қўяди»

2149/7152 – عَنْ جُنْدُبٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: سَمِعْتُ رَسُول الله صلى الله عليه وسلم يَقُولُ: «مَنْ سَمَّعَ سَمَّعَ اللهُ بِهِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ – قَالَ: وَمَنْ يُشَاقِقْ يَشْقُقِ اللهُ عَلَيْهِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ». فَقَالُوا: أَوْصِنَا. فَقَالَ: «إِنَّ أَوَّلَ مَا يُنْتِنُ مِنَ الْإِنْسَانِ بَطْنُهُ، فَمَنِ اسْتَطَاعَ أَنْ لَا يَأْكُلَ إِلَّا طَيِّبًا فَلْيَفْعَلْ، وَمَنِ اسْتَطَاعَ أَنْ لَا يُحَالَ بَيْنَهُ وَبَيْنَ الْجَنَّةِ بِمِلْءِ كَفِّهِ مِنْ دَمٍ أَهْرَاقَهُ فَلْيَفْعَلْ».

.21497152. Тариф Абу Тамимадан ривоят қилинади:

«Сафвон, Жундаб ва унинг шериклари билан бирга эдим. (Жундаб) уларга насиҳат қилар эди. Шунда улар: «Сиз ҳам Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан бирор нима эшитганмисиз?» дейишди. У шундай деди: «Мен у зотнинг «Ким сумъа қилса, қиёмат куни Аллоҳ уни эшиттириб қўяди. Ким машаққат туғдирса, қиёмат куни Аллоҳ уни ҳам машаққатга солиб қўяди», деганларини эшитганман». Улар: «Бизга насиҳат қилинг!» дейишди. У шундай деди: «Инсоннинг биринчи сасийдиган нарсаси унинг қорнидир. Ким агар фақат пок нарсадан бошқасини емасликка қодир бўлса, шундай қилсин. Ким тўккан бир кафт қони ўзи билан жаннат ўртасига тўсиқ бўлмаслигига қодир бўлса, шундай қилсин!»

1583/2 – بَاب: مَا يُكْرَهُ مِنَ الْحِرْصِ عَلَى الْإِمَارَةِ

1583.2‑боб.

Амирликка ҳирс қўйишнинг
кариҳ кўрилиши ҳақида

2147/7148 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عًنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ r قَالَ: «إِنَّكُمْ سَتَحْرِصُونَ عَلَى الْإِمَارَةِ، وَسَتَكُونُ نَدَامَةً يَوْمَ الْقِيَامَةِ، فَنِعْمَ الْمُرْضِعَةُ وَبِئْسَتِ الْفَاطِمَةُ».

1584/3 – بَاب: مَنِ اسْتُرْعِيَ رَعِيَّةً فَلَمْ يَنْصَحْ

1584.3‑боб.

бир раиятга мутасадди этилгач,
холис бўлмаган киши ҳақида

2148/7150 - عَنْ مَعْقِلَ بْن يَسَارٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: سَمِعْتُ النَّبِيَّ r يَقُولُ: «مَا مِنْ عَبْدٍ اسْتَرْعَاهُ اللهُ رَعِيَّةً، فَلَمْ يَحُطْهَا بِنَصِيحَةٍ، إِلَّا لَمْ يَجِدْ رَائِحَةَ الْجَنَّةِ».

.21487150. Ҳасандан ривоят қилинади:

«Маъқил ибн Ясорнинг ўлими олдидаги касаллигида Убайдуллоҳ ибн Зиёд уни кўргани келди. Шунда Маъқил унга шундай деди: «Мен сенга Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан эшитган бир ҳадисимни айтиб бераман. Мен Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «Аллоҳ бир бандани бир раиятга мутасадди қилса‑ю, у уларга холис бўлмаса, жаннатнинг ҳидини ҳам ҳидламайди», деганларини эшитганман».

Изоҳ: «Холис бўлиш» деганда ўзига ишониб топширилган раиятга масъулиятсизлик билан ёндашиб, уларни зое қилиш, ҳақ-ҳуқуқларини поймол қилиш, адолат ўрнатмаслик кабилар назарда тутилган.

2148أ/7150 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبيّ r، قَالَ: «مَا مِنْ وَالٍ يَلِي رَعِيَّةً مِنَ الْمُسْلِمِينَ، فَيَمُوتُ وَهْوَ غَاشٌّ لَهُمْ، إِلَّا حَرَّمَ اللهُ عَلَيْهِ الْجَنَّةَ».

2148а/7151. Ҳасандан ривоят қилинади:

«Маъқил ибн Ясорни кўргани келган эдик, Убайдуллоҳ кириб қолди. Маъқил унга шундай деди: «Мен сенга Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан эшитган бир ҳадисимни айтиб бераман. У зот: «Бирор волий бир мусулмон раиятга волий бўлиб, уларга қаллоблик қилган ҳолда ўлса, Аллоҳ унга жаннатни ҳаром қилади», дедилар».

بسم الله الرّحمن الرّحيم

94 – كِتَاب: الْأَحْكَامِ

94. 94. Ҳукмлар китоби

1582/1 – بَاب: السَّمْعِ وَالطَّاعَةِ لِلْإِمَامِ مَا لَمْ تَكُنْ مَعْصِيَةً

1582.1‑боб.

модомики Маъсият бўлмаса, имомга
қулоқ солиб, итоат этиш ҳақида

2146/7142 - عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ t قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ r: «اسْمَعُوا وَأَطِيعُوا، وَإِنِ اسْتُعْمِلَ عَلَيْكُمْ عَبْدٌ حَبَشِيٌّ، كَأَنَّ رَأْسَهُ زَبِيبَةٌ».

.21467142. Анас ибн Молик розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Сизларга боши қора майиздек ҳабаш қул омил этиб тайинланса ҳам, (унга) қулоқ солинглар, итоат қилинглар!» дедилар».

Изоҳ: Исломнинг аввалида ҳар қандай ишга раҳбар этиб тайинланган шахс «омил» – ишчи деб аталган. Биздаги «амалдор» сўзи ҳам шу ўзакдан олинган.

1581/10 - بَاب

1581.10-Боб.

2145/7121 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ، أَنَّ رَسُولَ اللهِ r قَالَ: «لَا تَقُومُ السَّاعَةُ حَتَّى تَقْتَتِلَ فِئَتَانِ عَظِيمَتَانِ، يَكُونُ بَيْنَهُمَا مَقْتَلَةٌ عَظِيمَةٌ، دَعْوَتُهُمَا وَاحِدَةٌ. وَحَتَّى يُبْعَثَ دَجَّالُونَ كَذَّابُونَ، قَرِيبٌ مِنْ ثَلَاثِينَ، كُلُّهُمْ يَزْعُمُ أَنَّهُ رَسُولُ اللهِ، وَحَتَّى يُقْبَضَ الْعِلْمُ، وَتَكْثُرَ الزَّلَازِلُ، وَيَتَقَارَبَ الزَّمَانُ، وَتَظْهَرَ الْفِتَنُ، وَيَكْثُرَ الْهَرْجُ وَهْوَ الْقَتْلُ. وَحَتَّى يَكْثُرَ فِيكُمُ الْمَالُ، فَيَفِيضَ حَتَّى يُهِمَّ رَبَّ الْمَالِ مَنْ يَقْبَلُ صَدَقَتَهُ، وَحَتَّى يَعْرِضَهُ، فَيَقُولَ الَّذِي يَعْرِضُهُ عَلَيْهِ: لَا أَرَبَ لِي بِهِ. وَحَتَّى يَتَطَاوَلَ النَّاسُ فِي الْبُنْيَانِ. وَحَتَّى يَمُرَّ الرَّجُلُ بِقَبْرِ الرَّجُلِ فَيَقُولُ: يَا لَيْتَنِي مَكَانَهُ. وَحَتَّى تَطْلُعَ الشَّمْسُ مِنْ مَغْرِبِهَا، فَإِذَا طَلَعَتْ وَرَآهَا النَّاسُ - يَعْنِي - آمَنُوا أَجْمَعُونَ، فَذَلِكَ حِينَ (لَا يَنْفَعُ نَفْسًا إِيمَانُهَا لَمْ تَكُنْ آمَنَتْ مِنْ قَبْلُ، أَوْ كَسَبَتْ فِي إِيمَانِهَا خَيْرًا)، وَلَتَقُومَنَّ السَّاعَةُ وَقَدْ نَشَرَ الرَّجُلَانِ ثَوْبَهُمَا بَيْنَهُمَا، فَلَا يَتَبَايَعَانِهِ وَلَا يَطْوِيَانِهِ. وَلَتَقُومَنَّ السَّاعَةُ وَقَدِ انْصَرَفَ الرَّجُلُ بِلَبَنِ لِقْحَتِهِ فَلَا يَطْعَمُهُ، وَلَتَقُومَنَّ السَّاعَةُ وَهْوَ يُلِيطُ حَوْضَهُ فَلَا يَسْقِي فِيهِ، وَلَتَقُومَنَّ السَّاعَةُ وَقَدْ رَفَعَ أُكْلَتَهُ إِلَى فِيهِ فَلَا يَطْعَمُهَا».

.21457121. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Муддаоси бир бўлган икки улкан жамоа жанг қилиб, катта қирғинбарот бўлмагунча, ҳар бири ўзини Аллоҳнинг Расули деб даъво қиладиган ўттизга яқин каззоб дажжоллар чиқмагунча, илм суғуриб олинмагунча, зилзилалар кўпаймагунча, замон қисқармагунча, фитналар юзага чиқиб, ҳарж – бу қатлдир – кўпаймагунча, мол‑дунёингиз кўпайиб, тўлиб‑тошмагунча, ҳатто мол‑дунё эгаси садақасини ким қабул қилишининг ташвишини қиладиган, ҳатто уни таклиф қилса, таклиф этилган «Бунга менинг эҳтиёжим йўқ», демагунча, одамлар кимўзарга уй қурмагунча, киши бировнинг қабри ёнидан ўтаётиб, «Қани энди унинг ўрнида бўлсам!» деб юбормагунча ва қуёш мағрибидан чиқмагунча қиёмат қоим бўлмайди. (Қуёш мағрибдан) чиққанда одамлар уни кўради – яъни барчаси иймон келтиради. – Ана ўша аввал иймон келтирмаган ёки иймонида яхшилик касб қилмаган жонга иймони наф бермайдиган вақтдир. Қиёмат шундай қоим бўладики, ҳатто кийимлигини ёйган икки киши уни савдолашиб ҳам, ўраб ҳам улгурмайди. Қиёмат шундай қоим бўладики, киши туясининг сутини олиб кетади, лекин ичишга улгурмайди. Қиёмат шундай қоим бўладики, ҳовузини суваб турган одам унга сув қуйишга улгурмайди. Қиёмат шундай қоим бўладики, луқмасини оғзига олган одам уни ейишга улгурмайди».

1580/9 – بَاب: خُرُوجِ النَّارِ

1580.9‑боб.

олов чиқиши ҳақида

2143/7118 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ، أَنَّ رَسُولَ اللهِ r قَالَ: «لَا تَقُومُ السَّاعَةُ حَتَّى تَخْرُجَ نَارٌ مِنْ أَرْضِ الْحِجَازِ، تُضِيءُ أَعْنَاقَ الْإِبِلِ بِبُصْرَي».

.21437118. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу хабар қилади:

«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ҳижоз еридан бир олов чиқиб, Бусродаги туяларнинг бўйнини ёритмагунича қиёмат қоим бўлмайди», дедилар».