85 - كِتَابُ الْفَرَائِضِ

Фароиз* китоби

* «Фароиз» – «фариза» сўзининг кўплиги бўлиб, луғатда «ўлчанган», «кесиб, ажратиб берилган», «тақсимланган», «мажбурият» ва «баён қилинган» деган маъноларни англатади. Шариатдаги фарз амаллар ҳам қатъий белгилаб қўйилгани, очиқ баён қилингани ва мажбурий бўлгани учун «фарз» деб аталган. Бу ерда эса «фароиз» деганда мерос илми назарда тутилган.

Фиқҳий тушунча бўйича, маййитнинг ортидан шаръий ворисга қолган мол ва ҳуқуқлар «мерос» деб аталади. Мерос илми эса ҳар бир меросхўрнинг меросдаги мол ва ҳуқуқлардан тегадиган насибасини аниқлаб берадиган фиқҳий ва ҳисобий қоидаларни ўргатади.

Шариатда мерос тақсими аниқ белгилаб қўйилгани ва бу бевосита Қуръони Карим оятлари билан фарз қилингани боис, меросдан тегадиган улуш «фариза» деб аталиб, уларни ўрганувчи илм «фароиз илми», яъни «фаризаларни ўргатувчи илм» деб номланган.

1547/1 - بَاب: مِيرَاثِ الْوَلَدِ مِنْ أَبِيهِ وَأُمِّهِ

1547.1‑БОБ.

БОЛАНИНГ ОТА‑ОНАСИДАН МЕРОС ОЛИШИ ҲАҚИДА

2100/6732 - عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا، عَنِ النَّبِيِّ r قَالَ: «أَلْحِقُوا الْفَرَائِضَ بِأَهْلِهَا، فَمَا بَقِيَ فَهْوَ لِأَوْلَى رَجُلٍ ذَكَرٍ».

.21006732. Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:

«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Фаризаларни ўз аҳлига беринглар. Қолгани эса энг яқин эркак кишигадир», дедилар».

2099/6714 - عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ رَضِيَ الله عَنْهُ، أَنَّ رَسُولَ اللهِ r قَالَ: «اللَّهُمَّ بَارِكْ لَهُمْ فِي مِكْيَالِهِمْ، وَصَاعِهِمْ، وَمُدِّهِمْ».

.20996714. Анас ибн Молик розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Аллоҳим, буларнинг (Мадина аҳлининг) тарозиларига, соъ ва муддларига барака бергин», дедилар».

بسم الله الرّحمن الرّحيم

86 – كِتَاب: كَفَّارَاتِ الْأَيْمَانِ

86.  ҚАСАМЛАРНИНГ КАФФОРАТИ КИТОБИ

1546/1 – بَاب: صَاعِ الْمَدِينَةِ وَمُدِّ النَّبِيِّ r وَبَرَكَتِهِ

1546.1‑БОБ.

МАДИНАНИНГ СОЪИ, НАБИЙ СОЛЛАЛЛОҲУ АЛАЙҲИ
ВАСАЛЛАМНИНГ МУДДЛАРИ ВА УНИНГ БАРАКАСИ ҲАҚИДА

* Ҳанафий мазҳабига кўра, бир соъ ҳажмда 3,330 литр, оғирликда 3,250 килограммга, бир мудд эса ҳажмда 0,84 литр, оғирликда 0,8125 килограммга тўғри келади. Жумҳур уламолар наздида эса соъ ҳажмда 2,750 литр, оғирликда 2,040 килограммга, мудд эса ҳажмда 0,6875 литр ва оғирликда 1,020 килограммга тўғри келади.

Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг муддларининг баракаси, деганда у зотнинг Мадинанинг тош-тарозисига барака тилаб дуо қилганлари кўзда тутилган.

2098/6712 - عَنِ السَّائِبِ بْنِ يَزِيدَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: كَانَ الصَّاعُ عَلَى عَهْدِ النَّبِيِّ r مُدًّا وَثُلُثًا بِمُدِّكُمُ الْيَوْمَ.

.20986712. Соиб ибн Язиддан ривоят қилинади:

«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг даврларидаги бир соъ бугунги муддингиз ҳисобида бир мудд ва унинг учдан бирича эди. Кейин Умар ибн Абдулазизнинг замонида у яна оширилди».

Молик менга: «Агар сизларга бир амир келиб, Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг муддларидан камроқ мудд белгиласа, нимада берган бўлардингиз?» деди. Мен: «Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг муддларида», дедим. У: «Кўрдингми, барибир Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг муддларига қайтилади», деди».

1544/6 – بَاب: مَنْ مَاتَ وَعَلَيْهِ نَذْرٌ.

1544.6-БОБ.

ЗИММАСИДА НАЗРИ БИЛАН ЎЛГАН КИШИ ҲАҚИДА

2096/6698 - عَنْ سَعْدِ بْنِ عُبَادَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ أنَّه اسْتَفْتَى النَّبِيَّ r فِي نَذْرٍ كَانَ عَلَى أُمِّهِ، فَتُوُفِّيَتْ قَبْلَ أَنْ تَقْضِيَهُ، فَأَفْتَاهُ أَنْ يَقْضِيَهُ عَنْهَا.

.20966698. Абдуллоҳ ибн Аббос розияллоҳу анҳумо хабар қилади:

«Саъд ибн Убода Ансорий онасининг зиммасидаги назр хусусида Набий соллаллоҳу алайҳи васалламдан фатво сўради. (Онаси) уни ўтамай туриб вафот этган эди. У зот (Саъдга) унинг номидан ўшани адо этишга фатво бердилар. Шундан кейин бу суннат бўлиб қолди».

1543/5 – بَاب: النَّذْرِ فِي الطَّاعَةِ

1543.5-БОБ.

ТОАТНИ НАЗР ҚИЛИШ ҲАҚИДА

2095/6696 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا، عَنِ النَّبِيِّ r قَالَ: «مَنْ نَذَرَ أَنْ يُطِيعَ اللهَ فَلْيُطِعْهُ، وَمَنْ نَذَرَ أَنْ يَعْصِيَهُ فَلَا يَعْصِهِ».

.20956696. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:

«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ким Аллоҳга тоатни назр қилган бўлса, Унга тоат қилсин. Лекин ким Унга осий бўлишни назр қилган бўлса, Унга осий бўлмасин», дедилар».

1542/4 – بَاب: إِذَا حَنِثَ نَاسِيًا فِي الْأَيْمَانِ

1542.4-БОБ.

унутиб, қасамини бузиб қўйса...

2094/6664 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ أنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم قال: «إِنَّ اللهَ تَجَاوَزَ لِأُمَّتِي عَمَّا وَسْوَسَتْ، أَوْ حَدَّثَتْ بِهِ أَنْفُسَهَا، مَا لَمْ تَعْمَلْ بِهِ أَوْ تَكَلَّمْ».

.20946664. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Аллоҳ умматимнинг (нафси) васваса қилганини [ёки кўнглидан ўтказганини], модомики амалга оширмаса ёки сўзламаса, кечиб юборади», дедилар».

1541/3 – بَاب: قَوْلِ اللهِ تَعَالَى: (وَأَقْسَمُوا بِاللَّهِ جَهْدَ أَيْمَانِهِمْ) [الأنعام: 109]

1541.3-БОБ.

АЛЛОҲ ТАОЛОНИНГ «ЖОН-ЖАҲДЛАРИ БИЛАН
АЛЛОҲГА ҚАСАМ ИЧГАНЛАР…» ДЕГАН СЎЗИ ҲАҚИДА

2093/6656 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ r قَالَ: «لَا يَمُوتُ لِأَحَدٍ مِنَ الْمُسْلِمِينَ ثَلَاثَةٌ مِنَ الْوَلَدِ تَمَسُّهُ النَّارُ إِلَّا تَحِلَّةَ الْقَسَمِ».

.20936656. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Мусулмонлардан кимнингдир учта ёш боласи ўлса, унга қасамни оқлаш учунгина олов тегади», дедилар».

Изоҳ: Қасам деганда Марям сурасининг 71-оятида айтилган таъкид назарда тутилган: «Орангизда унга (яъни дўзахга) кирмайдиган ҳеч ким йўқ. Бу Роббинг ҳузуридаги кескин ҳукмдир».

 2092/6638 - عَنْ أَبِي ذَرٍّ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: انْتَهَيْتُ إِلَى رَسُول الله صلى الله عليه وسلم وَهُوَ يَقُولُ فِي ظِلِّ الْكَعْبَةِ: «هُمُ الْأَخْسَرُونَ وَرَبِّ الْكَعْبَةِ، هُمُ الْأَخْسَرُونَ وَرَبِّ الْكَعْبَةِ». قُلْتُ: مَا شَأْنِي أَيُرَى فِيَّ شَيْءٌ مَا شَأْنِي؟ فَجَلَسْتُ إِلَيْهِ وَهْوَ يَقُولُ، فَمَا اسْتَطَعْتُ أَنْ أَسْكُتَ، وَتَغَشَّانِي مَا شَاءَ اللهُ، فَقُلْتُ: مَنْ هُمْ بِأَبِي أَنْتَ وَأُمِّي يَا رَسُولَ اللهِ؟ قَالَ: «الْأَكْثَرُونَ أَمْوَالًا، إِلَّا مَنْ قَالَ: هَكَذَا، وَهَكَذَا، وَهَكَذَا».

.20926638.  Абу Зарр розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

«Мен у зотнинг олдиларида тўхтадим. Каъбанинг соясида: «Каъбанинг Роббига қасамки, улар зиёндадир. Каъбанинг Роббига қасамки, улар зиёндадир», дердилар. «Мен ҳақимдамасмикан? Мен ҳақимда бирор нарса нозил бўлмадимикан? Мен ҳақимдамасмикан?» деб ўйлаб, у зотнинг олдиларига бориб ўтирдим. У зот ўшани айтавердилар. Жим туролмай қолдим. Мени Аллоҳ ҳоҳлаган нарса чулғаб олган эди. «Эй Аллоҳнинг Расули, ота-онам сизга фидо бўлсин, улар ким?» дедим. У зот: «Мол-дунёси кўплар. Фақат бундай, бундай, бундай қилганлардан бошқа», дедилар».

1540/2 – بَابٌ كَيْفَ كَانَتْ يَمِينُ النَّبِيِّ r؟

1540.2-БОБ.

НАБИЙ СОЛЛАЛЛОҲУ АЛАЙҲИ ВАСАЛЛАМНИНГ ҚАСАМЛАРИ ҚАНДАЙ БЎЛГАН?

2091/6632 - عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ هِشَامٍ قَالَ: كُنَّا مَعَ النَّبِيِّ r وَهْوَ آخِذٌ بِيَدِ عُمَرَ بْنِ الْخَطَّابِ، فَقَالَ لَهُ عُمَرُ: يَا رَسُولَ اللهِ، لَأَنْتَ أَحَبُّ إِلَيَّ مِنْ كُلِّ شَيْءٍ إِلَّا مِنْ نَفْسِي، فَقَالَ النَّبِيُّ r: «لَا وَالَّذِي نَفْسِي بِيَدِهِ حَتَّى أَكُونَ أَحَبَّ إِلَيْكَ مِنْ نَفْسِكَ». فَقَالَ لَهُ عُمَرُ: فَإِنَّهُ الْآنَ، وَاللهِ، لَأَنْتَ أَحَبُّ إِلَيَّ مِنْ نَفْسِي، فَقَالَ النَّبِيُّ r: «الْآنَ يَا عُمَرُ».

.20916632. Абдуллоҳ ибн Ҳишом розияллоҳу анҳу айтади:

«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам билан бирга эдик. У зот Умар ибн Хаттобнинг қўлини тутиб турган эдилар. Умар у зотга: «Эй Аллоҳнинг Расули, сиз мен учун ўзимдан бошқа ҳамма нарсадан суюклисиз», деди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Йўқ. Жоним қўлида бўлган Зотга қасамки, сен учун ўзингдан ҳам суюкли бўлмагунимча (иймонинг комил бўлмайди)», дедилар. Шунда Умар: «Энди шундай! Аллоҳга қасамки, сиз мен учун ўзимдан ҳам суюклисиз», деди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Энди бўлди, эй Умар», дедилар».

2089/6624 - عَنْ أبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ عَنِ النَّبِيِّ r قَالَ: «نَحْنُ الْآخِرُونَ السَّابِقُونَ يَوْمَ الْقِيَامَةِ».

2090/6625 - وَقَالَ رَسُولُ اللهِ r : «وَاللهِ، لَأَنْ يَلِجَّ أَحَدُكُمْ بِيَمِينِهِ فِي أَهْلِهِ آثَمُ لَهُ عِنْدَ اللهِ مِنْ أَنْ يُعْطِيَ كَفَّارَتَهُ الَّتِي افْتَرَضَ اللهُ عَلَيْهِ».

.2089/20906624, 6625. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу сўзлаб берди:

«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Биз охиргилармиз, қиёмат куни пешқадамлармиз», дедилар.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Аллоҳга қасамки, бирортангизнинг ўз аҳли хусусидаги қасамида туриб олиши Аллоҳнинг наздида бунинг учун Аллоҳ унга фарз қилган каффоратни беришидан кўра оғирроқ гуноҳдир», дедилар».

Изоҳ: Масалан, бир киши аҳлига зарар етадиган бир ишни қилишга қасам ичди. Қасамини бузмаса, аҳл-оиласига зиён етади. Шунда қасамнинг каффоратини бериб, қасамни бузиши керак. Бўлмаса, аҳлига зулм қилиб, қасамхўрликдан ҳам катта гуноҳга қолади.