Қасома – қотилликда айбланаётган одам ёки унинг яқинлари айбни ўзидан соқит қилиш учун қасам ичишидир.
«Муҳориб» деб Аллоҳга ва Унинг Расулига итоатсизлик қилиб, бош кўтарганларга айтилади.
Жон товони, яъни хун эса «дийатун» дейилади. Фиқҳий манбаларда ҳам бу атамалар худди шундай фарқланади. Таржимада «арш» товон, «дия» эса хун деб қабул қилинди.
«Урайналик одамлар Мадинага, Расулуллоҳ соллалоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига келиб, унинг ҳавоси ёқмай касалланиб қолишди. Расулуллоҳ соллалоҳу алайҳи васаллам уларга: «Истасангиз, садақа туялар (турган жой)га чиқиб, уларнинг сути ва пешобидан ичасизлар», дедилар. Улар шундай қилишди ва соғайиб кетишди. Кейин эса чўпонларга ташланиб, уларни ўлдиришди, Исломдан қайтишди ва Расулуллоҳ соллалоҳу алайҳи васалламнинг завдларини* хайдаб кетишди. Бу хабар Набий соллалоҳу алайҳи васалламга етиб келгач, уларнинг изидан одам жўнатдилар. Улар олиб келингач, уларнинг оёқ‑қўлларини кестирдилар, кўзларига мил торттирдилар ва ўлгунича ҳаррага ташлатиб қўйдилар».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
* Завд – учтадан ўнтагача бўлган туялар тўпи.
* Ҳарра – Мадинанинг бир чеккасидаи қора тошли тошлоқ.
Изоҳ: Ҳадисдаги жиноятчилар ҳам қотиллик, ҳам талончилик қилгани учун уларга ана шундай оғир жазо берилган. Баъзи уламоларнинг айтишича, бу воқеа Аллоҳ ва Унинг Расулига душманлик қилганларнинг ҳамда қотилнинг жазоси ҳақдаги оятлар нозил бўлишидан олдин бўлган. Баъзи уламолар эса қасос учун шундай қилинган, чунки қотил бировни қандай ўлдирган бўлса, ўзи ҳам шундай ўлдирилади, дейишади.
328 - عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ: أَنَّ نَاسًا مِنْ عُرَيْنَةَ قَدِمُوا عَلَى رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم الْمَدِينَةَ، فَاجْتَوَوْهَا، فَقَالَ لَهُمْ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «إِنْ شِئْتُمْ أَنْ تَخْرُجُوا إِلَى إِبِلِ الصَّدَقَةِ، فَتَشْرَبُوا مِنْ أَلْبَانِهَا وَأَبْوَالِهَا»، فَفَعَلُوا، فَصَحُّوا، ثُمَّ مَالُوا عَلَى الرِّعَاءِ، فَقَتَلُوهُمْ وَارْتَدُّوا عَنِ الْإِسْلَامِ، وَسَاقُوا ذَوْدَ رَسُولِ اللهِ r، فَبَلَغَ ذَلِكَ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم، فَبَعَثَ فِي أَثَرِهِمْ فَأُتِيَ بِهِمْ، فَقَطَعَ أَيْدِيَهُمْ وَأَرْجُلَهُمْ، وَسَمَلَ أَعْيُنَهُمْ، وَتَرَكَهُمْ فِي الْحَرَّةِ حَتَّى مَاتُوا.
[خ 233، م 1671، ت 72، س 305، د 4364، جه 2578].
Саҳл ибн Абу Ҳасма розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Абдуллоҳ ибн Саҳл ибн Зайд билан Муҳаййиса ибн Масъуд ибн Зайд Хайбарга етганларида у ернинг бир жойида ажралишди. Сўнг Муҳаййиса ибн Масъуд Абдуллоҳ ибн Саҳлни ўлдирилган ҳолда топиб, уни дафн қилди. Кейин у Ҳуваййиса ибн Масъуд ва Абдурраҳмон ибн Саҳл билан бирга Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига борди. У қавмнинг энг кичиги эди. Абдурраҳмон икки шеригидан олдин гап очмоқчи бўлган эди, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам унга: «Каттани – ёши каттани – бил», дедилар. У жим бўлди. Шунда икки шериги гапирди, сўнг у ҳам улар билан бирга гапирди. Улар Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга Абдуллоҳ ибн Саҳлнинг ўлдирилганини айтишди. У зот уларга: «Элликта (одам) қасам ичиб, шеригингизга [ёки «ўлдирилган кишингизга»] ҳақдор чиқа олмайсизларми?» дедилар. «Биз шоҳид бўлмаган бўлсак, қандай қилиб қасам ичамиз?» дейишди. «Унда яҳудийлар эллик (кишининг) қасам билан ўзларини оқлаб олишади», дедилар. «Қандай қилиб кофир қавмнинг қасамини қабул қиламиз?!» дейишди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам буни кўргач, унинг диясини бердилар».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
* Қасома – қотилликда айбланаётган одам ёки унинг яқинлари айбни ўзидан соқит қилиш учун қасам ичишидир.
329 - عَنْ سَهْلِ بْنِ أَبِي حَثْمَةَ - قَالَ: خَرَجَ عَبْدُ اللهِ بْنُ سَهْلِ بْنِ زَيْدٍ وَمُحَيِّصَةُ بْنُ مَسْعُودِ بْنِ زَيْدٍ، حَتَّى إِذَا كَانَا بِخَيْبَرَ تَفَرَّقَا فِي بَعْضِ مَا هُنَالِكَ، ثُمَّ إِذَا مُحَيِّصَةُ يَجِدُ عَبْدَ اللهِ بْنَ سَهْلٍ قَتِيلًا فَدَفَنَهُ، ثُمَّ أَقْبَلَ إِلَى رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم هُوَ وَحُوَيِّصَةُ بْنُ مَسْعُودٍ وَعَبْدُ الرَّحْمَنِ بْنُ سَهْلٍ، وَكَانَ أَصْغَرَ الْقَوْمِ، فَذَهَبَ عَبْدُ الرَّحْمَنِ لِيَتَكَلَّمَ قَبْلَ صَاحِبَيْهِ، فَقَالَ لَهُ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «كَبِّرِ )الْكُبْرَ فِي السِّنّ(»، فَصَمَتَ، فَتَكَلَّمَ صَاحِبَاهُ، وَتَكَلَّمَ مَعَهُمَا، فَذَكَرُوا لِرَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم مَقْتَلَ عَبْدِ اللهِ بْنِ سَهْلٍ، فَقَالَ لَهُمْ: «أَتَحْلِفُونَ خَمْسِينَ يَمِينًا، فَتَسْتَحِقُّونَ صَاحِبَكُمْ - أَوْ قَاتِلَكُمْ -»، قَالُوا: وَكَيْفَ نَحْلِفُ، وَلَمْ نَشْهَدْ؟ قَالَ: «فَتُبْرِئُكُمْ يَهُودُ بِخَمْسِينَ يَمِينًا»، قَالُوا: وَكَيْفَ نَقْبَلُ أَيْمَانَ قَوْمٍ كُفَّارٍ؟ فَلَمَّا رَأَى ذَلِكَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم أَعْطَى عَقْلَهُ.
[خ 2702، م 1669، ت 1422، س 4710، د 1638، جه 2677].
Анас ибн Молик розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Бир яҳудий бир қизчани кумуш тақинчоқлари учун ўлдирди. Уни тош билан урган экан, чалажон ҳолда Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга олиб келишди. У зот қизчага: «Сени фалончи ўлдирмоқчи бўлдими?» дедилар. У боши билан: «Йўқ», деб ишора қилди. Кейин унга иккинчи марта айтдилар. У боши билан: «Йўқ» деб ишора қилди. Учинчи марта сўраган эдилар: «Ҳа», деб боши билан ишора қилди. Шунда Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам уни ўзини ҳам икки тош орасида (бошини ёриб) ўлдиртирдилар».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
330 - عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ: أَنَّ يَهُودِيًّا قَتَلَ جَارِيَةً عَلَى أَوْضَاحٍ لَهَا، فَقَتَلَهَا بِحَجَرٍ، قَالَ: فَجِيءَ بِهَا إِلَى النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم، وَبِهَا رَمَقٌ، فَقَالَ لَهَا: «أَقَتَلَكِ فُلَانٌ؟» فَأَشَارَتْ بِرَأْسِهَا أَنْ لَا، ثُمَّ قَالَ لَهَا الثَّانِيَةَ، فَأَشَارَتْ بِرَأْسِهَا أَنْ لَا، ثُمَّ سَأَلَهَا الثَّالِثَةَ، فَقَالَتْ: نَعَمْ، وَأَشَارَتْ بِرَأْسِهَا، فَقَتَلَهُ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم بَيْنَ حَجَرَيْنِ.
[خ 2413، م 1672، ت 1394، س 4741، د 4527، جه 2665].
Имрон ибн Ҳусойндан ривоят қилинади:
«Бир киши бировнинг қўлини тишлаб олди. У қўлини тортиб олаётган эди, бунинг курак тиши [ёки икки курак тиши] синиб тушди. У Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан ёрдам сўраган эди, у зот: «Мендан нима истайсан? Нор туя чайнагандек чайнасин деб қўлини оғзингга солиб туришини буюрайинми?! Унда сен ҳам қўлингни тут, чайнасин, кейин суғириб ол!» дедилар».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
331 - عَنْ عِمْرَانَ بْنِ حُصَيْنٍ، أَنَّ رَجُلًا عَضَّ يَدَ رَجُلٍ، فَانْتَزَعَ يَدَهُ، فَسَقَطَتْ ثَنِيَّتُهُ - أَوْ ثَنَايَاهُ -، فَاسْتَعْدَى رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم، فَقَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «مَا تَأْمُرُنِي؟ تَأْمُرُنِي أَنْ آمُرَهُ أَنْ يَدَعَ يَدَهُ فِي فِيكَ تَقْضَمُهَا كَمَا يَقْضَمُ الْفَحْلُ؟ ادْفَعْ يَدَكَ حَتَّى يَعَضَّهَا، ثُمَّ انْتَزِعْهَا».
[خ 2266، م 1673، ت 1416، س 4758، د 4584، جه 2656].
Сафвон ибн Яълодан ривоят қилинади:
«Яъло ибн Мунянинг бир мардикори бор эди. Бир киши унинг билагини тишлабди. У (қўлини) тортган экан, бунинг курак тиши синиб тушибди. Бу гап Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга олиб чиқилган эди, унинг ҳаққини бекор қилдилар ва: «Уни нор туя чайнагандек чайнамоқчимидинг?!» дедилар».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
332 - عَنْ صَفْوَانَ بْنِ يَعْلَى: أَنَّ أَجِيرًا لِيَعْلَى بْنِ مُنْيَةَ عَضَّ رَجُلٌ ذِرَاعَهُ، فَجَذَبَهَا فَسَقَطَتْ ثَنِيَّتُهُ، فَرُفِعَ إِلَى النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم، فَأَبْطَلَهَا، وَقَالَ: «أَرَدْتَ أَنْ تَقْضَمَهَا كَمَا يَقْضَمُ الْفَحْلُ؟».
[خ 2266، م 1674، ت 1416، س 4758، د 4584، جه 2656].
Абдуллоҳ розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ичимизда туриб, шундай дедилар: «Ўзидан ўзга илоҳ йўқ Зотга қасамки, Аллоҳдан ўзга илоҳ йўқ деб ва мени Аллоҳнинг Расули деб гувоҳлик берган мусулмон кишининг қони ҳалол бўлмайди. Аммо уч киши мустасно: «Жамоатдан ажраб, [Аҳмад: «Ёки Жамоатдан ажралиб, деб иккиланган] Исломни тарк этган одам, оила қурган зинокор ва жонга жон».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
333 - عَنْ عَبْدِ اللهِ، قَالَ: قَامَ فِينَا رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم، فَقَالَ: «وَالَّذِي لَا إِلَهَ غَيْرُهُ، لَا يَحِلُّ دَمُ رَجُلٍ مُسْلِمٍ يَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ وَأَنِّي رَسُولُ اللهِ، إِلَّا ثَلَاثَةُ نَفَرٍ: التَّارِكُ الْإِسْلَامَ الْمُفَارِقُ لِلْجَمَاعَةِ - أَوِ الْجَمَاعَةَ شَكَّ فِيهِ أَحْمَدُ - وَالثَّيِّبُ الزَّانِي، وَالنَّفْسُ بِالنَّفْسِ».
[خ 6878، م 1676، ت 1402، س 4016، د 4352، جه 2534].
Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу айтади:
«Ҳузайллик икки аёл уришиб қолишди. Бири бошқасига тош отиб, унинг ўзини ҳам, қорнидагини ҳам ўлдириб қўйди. (Икки тарафнинг вакиллари) Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга бориб довлашишди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳомиланинг дияси учун яхши бир қул ёки чўри тўлашга ҳукм чиқардилар, (ўлган) аёлнинг диясини бунинг (ўлдирган аёлнинг) оқилалари зиммасига ҳукм қилдилар, (ўлган аёлнинг) ўғли ва унга яқинларни меросхўр қилдилар. Шунда Ҳамал ибн Нобиға Ҳузайлий: «Эй Аллоҳнинг Расули, қандай қилиб унга товон тўлайман? Ахир у еб-ичмаган, гапирмаган, товуш чиқармаган бўлса? Бу кабилар доим ташлаб юборилган бўлса!», деди. У сажъ* қилиб гапиргани учун Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Бу коҳинларнинг оғайниси экан‑ку», дедилар».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
Изоҳ: Сажъ деб насрий қофияга айтилади. Сажъда жумлалар шеърий вазнсиз бўлса ҳам, қофияли қилиб тузилади. Ҳамал ибн (Молик ибн) Нобиғанинг гаплари ҳам қофияли, сажъли бўлган. Одатда коҳинлар шунақа қофияли гап айтгани учун Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам уни ўшаларга ўхшатганлар.
334 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ قَالَ: اقْتَتَلَتِ امْرَأَتَانِ مِنْ هُذَيْلٍ، فَرَمَتْ إِحْدَاهُمَا الْأُخْرَى بِحَجَرٍ، فَقَتَلَتْهَا وَمَا فِي بَطْنِهَا، فَاخْتَصَمُوا إِلَى رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم، فَقَضَى رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم أَنَّ دِيَةَ جَنِينِهَا غُرَّةٌ عَبْدٌ أَوْ وَلِيدَةٌ، وَقَضَى بِدِيَةِ الْمَرْأَةِ عَلَى عَاقِلَتِهَا، وَوَرَّثَهَا وَلَدَهَا وَمَنْ مَعَهُمْ، فَقَالَ حَمَلُ بْنُ النَّابِغَةِ الْهُذَلِيُّ: يَا رَسُولَ اللهِ، كَيْفَ أَغْرَمُ مَنْ لَا شَرِبَ وَلَا أَكَلَ، وَلَا نَطَقَ وَلَا اسْتَهَلَّ، فَمِثْلُ ذَلِكَ يُطَلُّ، فَقَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «إِنَّمَا هَذَا مِنْ إِخْوَانِ الْكُهَّانِ»، مِنْ أَجْلِ سَجْعِهِ الَّذِي سَجَعَ.
[خ 5758، م 1681، ت 1410، س 4817، د 4576، جه 2639].
Муғира ибн Шуъба розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Бир аёл ҳомиладор кундошини ўтовнинг устуни билан уриб ўлдириб қўйди. Уларнинг бири лиҳёнлик эди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ўлдирилган аёлнинг дияси ва қорнидаги (боласи) учун яхши бир қул ёки чўри беришни ўлдирган аёлнинг асабалари зиммасига юкладилар. Ўлдирган аёлнинг асабасидан бир киши: «Энди унга товон тўлаймизми? Ахир у еб-ичмаган, гапирмаган, товуш чиқармаган бўлса? Бу кабилар доим ташлаб юборилган бўлса!» деди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Аъробийларнинг сажъидек сажъми?!» дедилар ва дияни уларнинг зиммасига юкладилар».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
335 - عَنِ الْمُغِيرَةِ بْنِ شُعْبَةَ، قَالَ: ضَرَبَتِ امْرَأَةٌ ضَرَّتَهَا بِعَمُودِ فُسْطَاطٍ وَهِيَ حُبْلَى، فَقَتَلَتْهَا، قَالَ: وَإِحْدَاهُمَا لِحْيَانِيَّةٌ، قَالَ: فَجَعَلَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم دِيَةَ الْمَقْتُولَةِ عَلَى عَصَبَةِ الْقَاتِلَةِ، وَغُرَّةً لِمَا فِي بَطْنِهَا، فَقَالَ رَجُلٌ مِنْ عَصَبَةِ الْقَاتِلَةِ: أَنَغْرَمُ دِيَةَ مَنْ لَا أَكَلَ، وَلَا شَرِبَ، وَلَا اسْتَهَلَّ، فَمِثْلُ ذَلِكَ يُطَلُّ؟ فَقَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «أَسَجْعٌ كَسَجْعِ الْأَعْرَابِ؟» قَالَ: وَجَعَلَ عَلَيْهِمُ الدِّيَةَ.
[خ 6906، م 1682، ت 1411، س 4821، د 4568، جه 2633].
Мисвар ибн Махрама розияллоҳу анҳудан ривоят қилади:
«Умар ибн Хаттоб ўз қорнига уриб, боласини туширган аёл тўғрисида одамлар билан машварат қилди. Муғира ибн Шуъба: «Набий соллалоҳу алайҳи васаллам унинг учун яхши бир қул ёки чўри беришга ҳукм чиқарганларига гувоҳ бўлганман», деди. Умар: «Менга сен билан бирга гувоҳлик берадиган киши келтир», деди. Шунда Муҳаммад ибн Маслама гувоҳлик берди».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
336 - عَنِ الْمِسْوَرِ بْنِ مَخْرَمَةَ، قَالَ: اسْتَشَارَ عُمَرُ بْنُ الْخَطَّابِ النَّاسَ فِي إِمْلَاصِ الْمَرْأَةِ، فَقَالَ الْمُغِيرَةُ بْنُ شُعْبَةَ: شَهِدْتُ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم قَضَى فِيهِ بِغُرَّةٍ عَبْدٍ أَوْ أَمَةٍ، قَالَ: فَقَالَ عُمَرُ: ائْتِنِي بِمَنْ يَشْهَدُ مَعَكَ، قَالَ: فَشَهِدَ مُحَمَّدُ بْنُ مَسْلمَةَ.
[خ 6906، م 1683، ت 1411، س 4821، د 4570، جه 2640].