1164.2731, 2732. (Имом Бухорий дейдилар:) «Менга Абдуллоҳ ибн Муҳаммад сўзлаб берди: «Бизга Абдурраззоқ сўзлаб берди: «Бизга Маъмар хабар қилди: «Менга Зуҳрий хабар қилди: «Менга Урва ибн Зубайр Мисвар ибн Махрама ва Марвон розияллоҳу анҳумодан – уларнинг ҳар бири шеригининг сўзини тасдиқлайди – ривоят қилиб, хабар қилди:

«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Ҳудайбия пайтида йўлга чиқдилар. Йўлнинг бир қисмига етганда Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Холид ибн Валид Ғамимда, Қурайш отлиқларининг олдинги бўлинмасида келяпти, ўнг томонга юринглар», дедилар. Аллоҳга қасамки, Холид қўшиннинг чанг-тўзони ичида (уларнинг ўтиб кетганини) билмай қолди. Кейин у Қурайшни огоҳлантириш учун чопганча жўнаб кетди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам йўлда давом этиб, уларнинг устига тушиладиган довонга келганларида, у зотнинг туялари чўкди. Одамлар «чуҳ-чуҳ!» дейишди, лекин у ёпишиб ётиб олди. Шунда улар: «Қасво қайсарлик ўжарлик қиляпти, Қасво қайсарлик қиляпти», дейишди. У зот: «Қасво қайсарлик ўжарлик қилаётгани йўқ, унинг бундай қилиғи йўқ, балки уни филни ушлаган Зот ушлаб қолди», дедилар. Сўнгра: «Жоним қўлида бўлган Зотга қасамки, улар мендан Аллоҳнинг ҳарамларини улуғлашларига оид нимани сўрасалар, буни уларга албатта бераман», дедилар. Кейин (туяни) ниқтаган эдилар, у дарҳол турди. Сўнг у зот улардан бошқа томонга бурилиб, Ҳудайбиянинг энг чекка жойига, саёз бир кўлмак бўйига бориб тушдилар. Одамлар ундан оз-оздан олиб, уни қуритмагунча қўйишмади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга ташналикдан шикоят қилинди. У зот ўқдонларидан бир ўқни чиқардилар-да, уни ўша жойга суқишни буюрдилар. Аллоҳга қасамки, (саҳобалар) тўйиб, у ердан қайтгунларича уларни қондирадиган даражада сув отилиб чиқаверди.

Улар шу ҳолатда турганларида, бирдан Будайл ибн Варқо Хузоъий бир гуруҳ хузоъаликлар билан келиб қолди. Улар Тиҳома аҳлидан бўлиб, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг насиҳатларини оладиган сирдошлардан эди. У: «Мен Каъб ибн Луай ва Омир ибн Луайларни ташлаб келдим. Улар Ҳудайбиянинг серсув жойига тушишган, ёнларида янги туққан, бўталоқли туялари ҳам бор. Улар сиз билан жанг қилишмоқчи, сизни Байтдан тўсишмоқчи», деди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Биз ҳеч ким билан уруш қилгани келганимиз йўқ, балки умра қилгани келганмиз. Қурайшни эса уруш ҳолдан тойдириб, хонавайрон қилган. Агар хоҳлашса, мен уларга муҳлат берай, (шарти шуки) мен билан одамларнинг ўртаси очиқ қўйилади. Агар мен ғолиб бўлиб, улар одамлар кирган нарсага (Исломга) киришни хоҳласалар, шундай қилаверадилар. Акс ҳолда (ғолиб бўлмасам), урушдан дам олган бўлишади. Агар бош тортишса, жоним қўлида бўлган Зотга қасамки, мен бу ишим учун то бўйним узилгунича уларга қарши жанг қиламан ва Аллоҳ Ўз ишини албатта амалга оширади». Будайл: «Мен айтганларингизни уларга албатта етказаман», деди.

У жўнаб кетди ва Қурайшнинг олдига бориб: «Биз сизларнинг олдингизга анави одамнинг олдидан келдик, унинг бир гапларни айтаётганини эшитдик, агар уни сизларга айтишимизни хоҳласангиз, шундай қиламиз», деди. Уларнинг эси пастлари: «У ҳақда бизга бирор нарса айтишингга эҳтиёжимиз йўқ», дейишди. Уларнинг ичидаги оқиллар: «Ундан эшитган гапларингни айт-чи», дейишди. У: «Мен унинг бундай, бундай деяётганини эшитдим» деб, Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам гапирган гапларни уларга сўзлаб берди. Шунда Урва ибн Масъуд туриб: «Эй қавм! Сизлар ота эмасмисизлар?» деди. Улар: «Ҳа (отамиз)», дейишди. У: «Мен фарзанд эмасманми?» деди. Улар: «Ҳа (фарзандсан)», дейишди. У: «Мени ёлғончи деб биласизларми?» деди. Улар: «Йўқ», дейишди. У: «Мен Укоз аҳлини сафарбарликка чорлаганимни, улар ярамагач, аҳлим, болаларим ва менга итоат қилганлар билан олдингизга келганимни билмайсизларми?» деди. Улар: «Ҳа (биламиз)», дейишди. У: «Бу одам сизларга тўғри йўлни таклиф қилибди, уни қабул қилинглар ва менга рухсат беринглар, унинг олдига бориб келай», деди. Улар: «Бориб кел», дейишди. У келиб, Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам билан гаплаша бошлади. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам унга Будайлга айтган гапларига ўхшаш гап айтдилар. Шу пайт Урва: «Эй Муҳаммад! Айт-чи, агар қавмингни таг-туги билан йўқотиб юборадиган бўлсанг, сендан олдин араблардан бирор киши ўз аҳлини қириб юборганини эшитганмисан? Агар иш бошқачага айлангудек бўлса, Аллоҳга қасамки, мен аслзодаларни ҳам кўряпман, сени ташлаб қочишга тайёр аралаш-қуралаш одамларни ҳам кўряпман», деди. Шунда Абу Бакр унга: «Лотнинг бўртиғини сўргур, биз у зотни ташлаб қочамизми?» деди. У: «Ким бу?» деди. «Абу Бакр», дейишди. У: «Жоним қўлида бўлган Зотга қасамки, агар сен менга қилиб, мен сенга қайтара олмаган яхшилигинг бўлмаганида, сенга албатта жавоб қилган бўлар эдим», деди. У Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам билан гаплашар, ҳар гапирганида у зотнинг соқолларидан ушлаб қўяр эди. Муғийра ибн Шуъба ёнида қилич билан, дубулға кийган ҳолда Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг бошлари тепасида турарди. У ҳар гал Урва Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг соқолларига қўл чўзганида қиличнинг қини билан унинг қўлига уриб: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг соқолларидан қўлингни торт», дер эди. Урва бошини кўтариб: «Бу ким?» деди. «Муғийра ибн Шуъба», дейишди. У: «Эй хоин, мен сенинг хиёнатинг сабабли елиб-югурмаганмидим?» деди. – Муғийра жоҳилиятда бир қавм билан дўстлашиб, кейин уларни ўлдириб, молларини тортиб олган эди. Кейин келиб, мусулмон бўлган эди – Шунда Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Мен ундан Исломни қабул қиламан, аммо молга келсак, менинг бунга ҳеч қандай алоқам йўқ», дедилар. Кейин Урва Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг асҳобларини бирма-бир кўздан кечира бошлади.

Аллоҳга қасамки, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам туфлагудек бўлсалар, (саҳобалардан) бирортасининг кафтига тушар ва у уни юзига, баданига суртар эди. У зот уларга бирор нарсани буюрсалар, буйруқларини бажаришга шошишарди. Таҳорат қилсалар, таҳорат сувини талашиб, уришиб кетай дейишарди. Гапирсалар, у зотнинг олдиларида овозларини пастлатишар эди. У зотни улуғлаганларидан юзларига тик боқишмас эди.

Урва ўз асҳобининг олдига қайтиб бориб: «Эй қавм, Аллоҳга қасамки, мен подшоҳларнинг ҳузурида бўлганман. Қайсар, Кисро ва Нажошийларнинг ҳузурида бўлганман. Аллоҳга қасамки, бирорта подшоҳнинг асҳоби Муҳаммаднинг – соллаллоҳу алайҳи васаллам – асҳоблари Муҳаммадни улуғлаганидек улуғлаганини асло кўрмаганман. Аллоҳга қасамки, агар у туфласа, улардан бирор кишининг кафтига тушар ва уни юзига, баданига суртар экан. У уларга бирор нарса буюрса, буйруғини бажаришга шошишар, таҳорат қилса, таҳорат сувини талашиб, уришиб кетай дейишар экан. Гапирса, унинг олдида овозларини пастлатишар, улуғлаганларидан унга тик боқишмас экан. Ҳақиқатда, у сизларга тўғри йўлни таклиф қилибди, уни қабул қилинглар», деди. Шунда Бану Кинонадан бир киши: «Келинглар, унинг олдига мен бориб келай», деди. Улар: «Бориб кел», дейишди. Унинг кўзи Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам ва у зотнинг асҳобларига тушганда, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Бу фалончи, у баданаларни улуғлайдиган қавмдан, уларни (туяларни) унга юборинглар», дедилар.

Шунда (туялар) унга юборилди ва одамлар уни талбия айтган ҳолда қарши олдилар. У буни кўриб: «Субҳаналлоҳ! Буларни Байтдан тўсмаслик керак-ку!» деди. У асҳобларининг ёнига қайтиб келиб: «Мен илги осиб қўйилган ва ўркачи ишъор қилиб қўйилган баданаларни кўрдим. Менимча, уларни Байтдан тўсиш керак эмас», деди. Шунда улардан Микраз ибн Ҳафс деган одам туриб: «Келинглар, унинг олдига мен бориб келай», деди. Улар: «Бориб кел», дейишди. У мусулмонларга яқинлашиб қолганида, Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Бу Микраз, у фожир одам», дедилар. У Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам билан гаплаша бошлади. У гапириб турган эди, бирдан Суҳайл ибн Амр келиб қолди».

Маъмар айтади: «Менга Айюб Икримадан нақл қилиб, хабар бердики, Суҳайл ибн Амр келганида Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ишингиз осон кўчадиган бўлди», деган эканлар».

Суҳайл ибн Амр келиб: «Кел, сизлар билан бизнинг ўртамизда бир шартнома ёзгин», деди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам котибни чақирдилар. Кейин Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Бисмиллаҳир роҳманир роҳийм» («Меҳрибон ва раҳмли Аллоҳ номи билан») деб ёз», дедилар. Суҳайл: «Раҳмонга келсак, Аллоҳга қасамки, мен унинг нималигини билмайман. Лекин, олдинлари ёзганингдек, «Бисмикаллоҳумма» («Сенинг номинг билан, Аллоҳим») деб ёз», деди. Мусулмонлар: «Аллоҳга қасамки, биз фақат «Бисмиллаҳир роҳманир роҳийм»ни ёзамиз», дейишди. Шунда Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Бисмикаллоҳумма»ни ёз», дедилар. Кейин: «Бу – Аллоҳнинг Расули Муҳаммад келишган нарсадир», дедилар. Шунда Суҳайл: «Аллоҳга қасамки, агар биз сени Аллоҳнинг Расули деб билганимизда, сени Байтдан тўсмаган ва сен билан уруш қилмаган бўлар эдик, «Муҳаммад ибн Абдуллоҳ» деб ёз», деди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Аллоҳга қасамки, гарчи сизлар мени ёлғончига чиқарсангиз ҳам, мен Аллоҳнинг Расулиман. «Муҳаммад ибн Абдуллоҳ» деб ёзавер», дедилар».

Зуҳрий айтади: «Бу у зотнинг «Улар мендан Аллоҳнинг ҳарамларини улуғлашларига оид нимани сўрасалар, буни уларга албатта бераман», деганлари учун эди».

«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам унга: «Биз билан Байтнинг ўртасини уни тавоф қилишимиз учун очиб қўйилиши шарти билан», дедилар. Суҳайл: «Аллоҳга қасамки, йўқ! Унда араблар «Бизга босим ўтказилибди», деб гап қилишади. Лекин бу (талабингиз) келаси йил бўлади», деди. Шундай деб ёзди. Суҳайл: «Биздан бирор киши сенга борса, гарчи сенинг динингда бўлса ҳам, уни албатта бизга қайтаришинг шарти билан», деди. Мусулмонлар: «Субҳаналлоҳ! Қандай қилиб мушрикларга қайтарилади, ахир у мусулмон бўлиб келган бўлса?!» дейишди. Улар шундай деб туришган эди, бир пайт Абу Жандал ибн Суҳайл ибн Амр кишанларини судраганча кириб келди. У Макканинг қуйи томонидан чиқиб келган экан, келиб мусулмонлар ўртасига ўзини отди. Шунда Суҳайл: «Энди, эй Муҳаммад, сен билан биринчи келишадиган нарсам – уни менга қайтаришингдир», деди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Биз ҳали шартномани тузиб бўлганимизча йўқ», дедилар. У: «Аллоҳга қасамки, ундай бўлса, мен ҳеч қачон сен билан бирор нарсага сулҳ қила олмайман», деди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Уни менга қўйиб бер», дедилар. У: «Уни сенга қўйиб бермайман», деди. У зот: «Йўқ! Шундай қилгин», дедилар. У: «Мен ҳаргиз бундай қилмайман», деди. Микраз: «Биз уни сенга қўйиб бериб бўлганмиз», деди. Абу Жандал: «Эй мусулмонлар жамоаси! Мен мушрикларга қайтариламанми, ахир мусулмон бўлиб келдим-ку?! Нималарга дучор бўлганимни кўрмаяпсизларми?» деди. У Аллоҳнинг йўлида жуда қаттиқ азобланган эди.

Умар ибн Хаттоб бундай деган эди: «Шунда мен Набийюллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг олдиларига келиб: «Сиз Аллоҳнинг ҳақиқий Набийси эмасмисиз?» дедим. У зот: «Ҳа (набийсиман)», дедилар. «Биз ҳақда, душманларимиз эса ботилда эмасми?» дедим. У зот: «Ҳа (ботилда)», дедилар. «У ҳолда нега динимизда бўш келяпмиз?» дедим. У зот: «Албатта, мен Аллоҳнинг Расулиман, мен У Зотга осийлик қилмайман, У Зот менинг мададкоримдир», дедилар. «Сиз бизга: «Биз Байтуллоҳга бориб, уни тавоф қиламиз», демаганмидингиз?» дедим. У зот: «Ҳа (шундай). Мен сенга «Шу йил келамиз», деб айтдимми?» дедилар. «Йўқ!» дедим. У зот: «Албатта, сен келиб, уни тавоф қиласан», дедилар. Кейин Абу Бакрнинг олдига бориб: «Эй Абу Бакр, бу киши Аллоҳнинг ҳақиқий Набийси эмасми?» дедим. У: «Ҳа (шундай)», деди. «Биз ҳақда, душманларимиз эса ботилда эмасми?» дедим. У: «Ҳа (шундай)», деди. «У ҳолда нега динимизда бўш келяпмиз?» дедим. У: «Ҳой инсон! У зот, ҳеч шубҳасиз, Аллоҳнинг Расулидир – соллаллоҳу алайҳи васаллам – Роббларига осийлик қилмайдилар, У Зот у кишининг мададкоридир. Шунинг учун у кишининг этакларини маҳкам тут. Аллоҳга қасамки, у зот ҳақ узрадирлар», деди. Мен: «У зот бизга: «Биз Байтга бориб, уни тавоф қиламиз», деяётган эдилар-ку?» дедим. У: «Ҳа, шундай. У зот сенга шу йил келишингни айтдиларми?» деди. Мен: «Йўқ», дедим. У: «Албатта, сен у ерга келасан ва уни тавоф қиласан», деди».

Зуҳрий айтади: «Умар: «Ана шу (гуноҳимни ювиш) учун кўп амаллар қилдим», деган эди».

Шартнома масаласидан фориғ бўлгач, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ўз асҳобларига: «Туринглар, қурбонликларни сўйиб, кейин сочларингни олдиринглар», дедилар. Аллоҳга қасамки, улардан бирортаси ҳам ўрнидан турмади. Ҳатто у зот буни уч марта қайтардилар. Уларнинг ҳеч бири турмагач, Умму Саламанинг ҳузурига кирдилар ва ўзларига одамлардан етган нарсани унга айтдилар. Шунда Умму Салама: «Эй Аллоҳнинг Набийси, сиз шуни истаяпсизми? Чиқиб, баданаларингизни сўйиб, сартарошингизни чақириб, сочингизни олдирмагунингизча уларнинг ҳеч бирига бирор калима ҳам гапирманг», деди. У зот чиқиб, то ўша нарсаларни бажаргунларича уларнинг ҳеч бирига гапирмадилар. Қурбонликларини сўйдилар. Сартарошларини чақирдилар. (Сартарош) у зотнинг сочларини олди. (Саҳобалар) буни кўргач, туриб, қурбонликларини сўйишди ва бир-бирларининг сочларини ола бошлашди. Улар (буйруқни дарҳол бажармаганлари учун) аламдан бир-бирларини ўлдириб қўяй дейишарди.

Кейин у зотнинг ҳузурларига мўмина аёллар келишди. Шунда Аллоҳ таоло «Эй иймон келтирганлар! Агар сизларга мўминалар ҳижрат қилиб келсалар, уларни имтиҳон қилиб кўринглар» (оятини) «Кофираларни никоҳларингизда ушлаб турманглар»гача нозил қилди.* Умар ўша куни ўзининг ширкда бўлган иккита аёлини талоқ қилди. Улардан бирига Муовия ибн Абу Суфён, иккинчисига эса Сафвон ибн Умайя уйланди.

Сўнгра Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам Мадинага қайтдилар. Кейин у зотнинг олдиларига Абу Басир – қурайшлик одам – мусулмон бўлиб келди. Мушриклар уни сўраб, икки кишини жўнатишди. Улар: «Бизга қилган аҳдинг шу», дейишди. У зот уни ҳалиги икки кишига қайтариб бердилар. Улар уни олиб чиқиб, Зулҳулайфага етиб келишганида хурмоларидан еб олиш учун тушишди. Абу Басир уларнинг бирига: «Эй фалончи, Аллоҳга қасамки, сенинг мана бу қиличинг жуда зўр экан», деди. Шунда иккинчиси ҳам қиличини чиқариб: «Аллоҳга қасамки, бу ҳам жуда зўр, мен уни неча марталаб синаганман», деди. Шунда Абу Басир: «Кўрсат-чи, бир кўрай», деди. У (қиличини) унга берди. (Абу Басир) у билан унинг ўзини урди. У ўлди. Иккинчиси эса қочиб кетди ва Мадинага келиб, югурганча масжидга кириб келди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам уни кўрган заҳоти: «Манави ҳақиқатан бир хавф-хатар кўрибди», дедилар. У Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг олдиларига етиб келгач: «Аллоҳга қасамки, шеригим ўлдирилди, мен ҳам ўлдириламан», деди. Шу пайт Абу Басир келиб: «Эй Аллоҳнинг Набийси, Аллоҳга қасамки, Аллоҳ зиммангиздагини адо этди. Сиз мени уларга қайтариб берган эдингиз, кейин Аллоҳ мени улардан қутқарди», деди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Уруш оловини ёққаннинг онасининг шўри қурсин! Агар унга бирортаси (ёрдамчи) бўлганида... (сенга ким ёрдам берар эди?)» дедилар. (Абу Басир) буни эшитиб, у зот уни яна уларга қайтариб беришларини билди-да, чиқиб кетиб, денгиз соҳилига кетиб қолди.

Абу Жандал ибн Суҳайл ҳам улардан қутулиб чиқиб, Абу Басирга бориб қўшилди. Шу-шу Қурайшдан мусулмон бўлиб чиқққан киши борки, Абу Басирга бориб қўшила бошлади, ниҳоят улардан бир тўда ташкил топди. Аллоҳга қасамки, улар Қурайшнинг бирор карвони Шом томон йўлга чиққанини эшитишса, уларнинг йўлини тўсиб, ўлдирар ва молларини тортиб олишар эди. Шунда Қурайш Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга Аллоҳ ва қариндошлик ҳаққи (Абу Басирни тўхтатиш учун унга) одам юборишларини илтимос қилиб, энди ким у зотга борса, омонда эканини айтиб, элчи жўнатишди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам уларга одам жўнатдилар. Шунда Аллоҳ таоло «У Зот Макка водийсида сизларни уларнинг устидан зафар қозонтирганидан сўнг уларнинг қўлларини сиздан, сизнинг қўлларингизни улардан тўсган Зотдир» (ояти)ни «ҳамият»ни – «жоҳилият ҳамияти»ни жойлаганларида»гача нозил қилди.*

Уларнинг ҳамиятлари шу бўлдики, у зот Аллоҳнинг Набийси эканларига иқрор бўлмадилар ва «Бисмиллаҳир роҳманир роҳийм»га иқрор бўлмадилар ҳамда улар билан Байтнинг ўртасини тўсдилар».

Изоҳ: Ушбу ҳадисда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг тинчликка эришиш учун рақиблар тарафидан қўйилган ҳар қанча шартларга рози бўлганлари Исломнинг нақадар тинчликпарвар дин эканига яққол далилдир. Ислом тарихини ўрганар эканмиз, бунга ўхшаш мисолларга кўплаб дуч келамиз. Шунингдек, душман томонидан аҳдномага хиёнат қилинмагунча мусулмонлар ўз ваъдаларида содиқ турганлари Исломнинг вафодорлик, содиқлик дини эканини ҳам кўрсатади.

* Мумтаҳана сураси, 10-оят. Унинг тўлиқ шакли қуйидагича: «Эй иймон келтирганлар! Агар сизларга мўминалар ҳижрат қилиб келсалар, уларни имтиҳон қилиб кўринглар. Аллоҳ уларнинг иймонини яхши билувчидир. Бас, мўминаликларини билсангиз, уларни кофирларга қайтариб юборманг. Бу(аёл)лар уларга ҳалол эмас ва улар ҳам буларга ҳалол бўлмаслар. Ва у(кофир)ларга нафақа қилган нарсаларини беринглар. Ва агар уларни маҳрларини бериб, никоҳлаб олсангизлар, сизларга гуноҳ бўлмас. Кофираларни никоҳларингизда ушлаб турманглар. Ва нафақа қилган нарсаларингизни сўранглар, улар ҳам нафақа қилган нарсаларини сўрасинлар. Сизлар учун Аллоҳнинг ҳукми шундайдир. У орангизда ҳукм қиладир. Аллоҳ ўта билувчидир, ўта ҳикматлидир».

* Бу ерда Фатҳ сурасининг 24–26-оятлари назарда тутилган. Уларнинг маъно таржимасининг тўлиқ шакли қуйидагича: «У Зот Макка водийсида сизларни уларнинг устидан зафар қозонтирганидан сўнг уларнинг қўлларини сиздан, сизнинг қўлларингизни улардан тўсган Зотдир. Ва Аллоҳ қилаётган амалларингизни кўриб турувчидир. Улар куфр келтирган, сизларни Масжидул-Ҳаромдан, ҳадийни эса ушланиб, ўз жойига етишидан тўсган кишилардир. Агар сиз билмаган мўмин эркаклар ва мўмина аёллар бўлмаганида, сизга билмасдан, уларни ҳалок қилганингиз туфайли зиён етиши бўлмаганида, – Аллоҳ Ўзи хоҳлаганини Ўз раҳматига киритиши учун – агар ажралиб турганларида, улардан кофирларини аламли азоб ила азоблар эдик. Эсла, куфр келтирганлар қалбларида «ҳамият»ни – «жоҳилият ҳамияти»ни жойлаганларида, Аллоҳ Расулига ва мўминларга Ўз сакинасини нозил қилди ва уларга тақво калимасини лозим кўрди, улар бунга ҳақли ва аҳл эдилар. Ва Аллоҳ ҳар бир нарсани ўта билувчидир».