Саҳиҳул Бухорийнинг мухтасари (300)
الإمام الحافظ ابن أبي جمرة الأندلسي
Имом Ҳофиз Ибн аби жамра андалусий
مختصر صحيح البخاري
المسمى
جمع النهاية في بدء الخير والغاية
Саҳиҳул бухорийнинг мухтасари
(Яхшилик ва мақсаднинг бошланишидаги ниҳоянинг тўплами деб номланган)
Тўплаб, нашрга тайёрловчи:
Анвар Аҳмад
Абдулазиз Ҳасан
Тошкент: 2020 йил
156- 3155- عَنِ ابْنِ أَبِي أَوْفَى [رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا] يَقُولُ: أَصَابَتْنَا مَجَاعَةٌ لَيَالِيَ خَيْبَرَ، فَلَمَّا كَانَ يَوْمُ خَيْبَرَ.. وَقَعْنَا فِي الْحُمُرِ الْأَهْلِيَّةِ فَانْتَحَرْنَاهَا، فَلَمَّا غَلَتِ الْقُدُورُ.. نَادَى مُنَادِي رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم: اكْفَئُوا الْقُدُورَ، فَلَا تَطْعَمُوا مِنْ لُحُومِ الْحُمُرِ شَيْئًا.
قَالَ عَبْدُ اللهِ: (فَقُلْنَا: إِنَّمَا نَهَى النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم؛ لِأَنَّهَا لَمْ تُخَمَّسْ، قَالَ: [وَقَالَ] آخَرُونَ: حَرَّمَهَا الْبَتَّةَ، وَسَأَلْتُ سَعِيدَ بْنَ جُبَيْرٍ، فَقَالَ: حَرَّمَهَا الْبَتَّةَ.
156- 3155. Ибн Абу Авфо розияллоҳу анҳумо шундай деди:
«Хайбар кунлари бизга очлик етди. Хайбар куни эшаклар топиб олиб, уларни сўйдик. Қозонлар қайнаган пайтда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг жарчилари: «Қозонларни тўкинглар ағдариб ташланглар, эшак гўштидан бир тишлам ҳам еманглар!» деб жар солди. Биз: «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам улар хумус қилиб тақсимланмагани учунгина (бундан) қайтардилар», дедик. Бошқалар эса: «Уларни қатъий ҳаром қилдилар», дейишди».
Саъид ибн Жубайрдан ҳам сўраган эдим, у: «Уларни қатъий ҳаром қилганлар», деди».
155- 3133- عَنْ أَبِي مُوسَى رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهُ قَالَ: أَتَيْتُ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم فِي نَفَرٍ مِنَ الْأَشْعَرِيِّينَ نَسْتَحْمِلُهُ، فَقَالَ: «وَاللهِ؛ لَا أَحْمِلُكُمْ، وَمَا عِنْدِي مَا أَحْمِلُكُمْ عَلَيْهِ».
وَأُتِيَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم بِنَهْبِ إِبِلٍ، فَسَأَلَ عَنَّا فَقَالَ: «أَيْنَ النَّفَرُ الْأَشْعَرِيُّونَ؟» فَأَمَرَ لَنَا بِخَمْسِ ذَوْدٍ غُرِّ الذُّرَى.
فَلَمَّا انْطَلَقْنَا.. قُلْنَا: مَا صَنَعْنَا؟! لَا يُبَارَكُ لَنَا!! فَرَجَعْنَا إِلَيْهِ فَقُلْنَا: إِنَّا سَأَلْنَاكَ أَنْ تَحْمِلَنَا، فَحَلَفْتَ أَنْ لَا تَحْمِلَنَا، أَفَنَسِيتَ؟ قَالَ: «لَسْتُ أَنَا حَمَلْتُكُمْ، وَلَكِنَّ اللهَ حَمَلَكُمْ، وَإِنِّي وَاللهِ - إِنْ شَاءَ اللهُ - لَا أَحْلِفُ عَلَى يَمِينٍ فَأَرَى غَيْرَهَا خَيْرًا مِنْهَا.. إِلَّا أَتَيْتُ الَّذِي هُوَ خَيْرٌ وَتَحَلَّلْتُهَا».
155-3133. Абу Мусо шундай деди:
Мен бир неча ашъарий билан Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига бизга улов беришларини сўраб бордим. У зот: «Аллоҳга қасамки, сизларга улов бера олмайман, ҳузуримда сизларга беришга уловим йўқ», дедилар. (Сал ўтгач,) Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга ўлжа туялар келтириб қолинди. У зот бизни сўраб, «Бояги ашъарийлар қани?» дедилар. Бизга завд – бешта оқ ўркачли (туя беришни) буюрдилар. Йўлга тушгач: «Нима қилиб қўйдик! Бу биз учун баракотли бўлмайди», дедик. У зотнинг ҳузурларига қайтиб бориб: «Биз сиздан бизга улов беришни сўраган эдик, сиз бизга «Улов бера олмайман», деб онт ичган эдингиз, унутдингизми?» дедик. У зот: «Сизларга уловни мен берганим йўқ, (уни) сизларга Аллоҳ берди. Аллоҳга қасамки, мен бир нарсага қасам ичиб, кейин бундан бошқа нарсанинг яхшироқ эканини кўрсам, ўша яхшироғини қиламан ва уни (қасамни) ҳалоллаб* оламан, иншааллоҳ», дедилар».
* «Қасамни ҳалоллаш» деганда унинг каффоратини тўлаш тушунилади.
كتاب فرض الـخُمس
Хумуснинг* фарзлиги ҳақида
* Хумус – «бешдан бир» дегани. Истилоҳда «хумус» деганда ўлжа ёки файнинг (жангсиз қўлга киритилган ўлжанинг) бешдан бири тушунилади. Шариат ҳукми бўйича, ўлжанинг бешдан бири Анфол сурасининг 41‑оятида зикр қилинган ўринларга тақсим қилинади: «Ва агар Аллоҳга, фурқон куни – икки жамоа тўқнашган куни бандамизга нозил қилган нарсамизга иймон келтирган бўлсангиз, билингки, ўлжага олган нарсангиздан бешдан бири Аллоҳга, Расулига, қариндошларига, етимларга, мискинларга ва йўқсил йўлчигадир. Ва Аллоҳ ҳар бир нарсага қодирдир». Бу ҳақдаги батафсил маълумот фиқҳ китобларидан олинади.
154- 3123- عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «تَكَفَّلَ اللهُ لِمَنْ جَاهَدَ فِي سَبِيلِهِ؛ لَا يُخْرِجُهُ إِلَّا الْجِهَادُ فِي سَبِيلِهِ، وَتَصْدِيقُ كَلِمَاتِهِ.. بِأَنْ يُدْخِلَهُ الْجَنَّةَ، أَوْ يَرْجِعَهُ إِلَى مَسْكَنِهِ الَّذِي خَرَجَ مِنْهُ، مِنْ أَجْرٍ أَوْ غَنِيمَةٍ».
154-3123. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Аллоҳ Ўз йўлида жиҳод қилган, Ўзининг йўлида жиҳод қилиш ва калималарини тасдиқ қилишгина (уйидан) чиқарган кишига уни жаннатга киритишга ёки чиққан масканига қўлга киритган ажри ё ўлжаси билан қайтаришга кафолат берди», дедилар».
153- 3067- عَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهُمَا قَالَ: (ذَهَبَ فَرَسٌ لَهُ، فَأَخَذَهُ الْعَدُوُّ، فَظَهَرَ عَلَيْهِ الْمُسْلِمُونَ، فَرُدَّ عَلَيْهِ فِي زَمَنِ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم).
153- 3067. Ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Ибн Умар розияллоҳу анҳумонинг оти кетиб қолиб, душман уни тутиб олибди. Мусулмонлар уларнинг устидан ғалаба қилишибди. (Оти) Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг замонларида ўзига қайтариб берилибди.
152- 3044- عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ رَضِيَ اللهُ [عَنْهُ]: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ دَخَلَ عَامَ الْفَتْحِ وَعَلَى رَأْسِهِ الْمِغْفَرُ، فَلَمَّا نَزَعَهُ.. جَاءَ رَجُلٌ فَقَالَ: يَا رَسُولَ اللهِ؛ إِنَّ ابْنَ خَطَلٍ مُتَعَلِّقٌ بِأَسْتَارِ الْكَعْبَةِ، فَقَالَ: «اقْتُلُوهُ».
152- 3044. Анас ибн Молик розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Фатҳ йили Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бошларида дубулғалари билан кириб келдилар. Уни ечганларида бир киши келиб: «Ибн Хатал Каъбанинг пардаларига осилиб турибди», деди. Шунда у зот: «Уни ўлдиринглар», дедилар».
Изоҳ: Ибн Хатал дастлаб мусулмон бўлган. Набий алайҳиссалом уни бир ансорий билан бирга закот тўплашга юборганларида, у ўша ансорийни ўлдириб, тўпланган молни ўмарган ва кейин муртад бўлиб кетган. Шунинг учун ҳарамда бўлса ҳам ўлдирилган ва бу истисно тариқасида ўша куни Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламгагина хос имтиёз бўлган.
151- 3016- عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ [رضي الله عنه] قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «إِنِّي أَمَرْتُكُمْ أَنْ تُحْرِقُوا فُلَانًا وَفُلَانًا، وَإِنَّ النَّارَ لَا يُعَذِّبُ بِهَا إِلَّا اللهُ عَزَّ وَجَلَّ، فَإِنْ وَجَدْتُمُوهُمَا.. فَاقْتُلُوهُمَا».
151- 3016. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Мен сизларга фалончи ва фалончини ўтда ёқиб юборишни буюрган эдим. Олов билан фақат Аллоҳ азоблайди. Агар икковини топсангиз, уларни қатл қилинг», дедилар».
150- 3015- عَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ تعالى عَنْهُمَا: (نَهَى رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ عَنْ قَتْلِ النِّسَاءِ وَالصِّبْيَانِ).
150- 3015. Ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам (урушда) аёллар ва гўдакларни ўлдиришдан қайтардилар».
149- 3011- عَنْ أَبِي بُرْدَةَ رضي الله عنه: أَنَّهُ سَـمِعَ أَبَاهُ عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «ثَلَاثَةٌ يُؤْتَوْنَ أَجْرَهُمْ مَرَّتَيْنِ:
الرَّجُلُ تَكُونُ لَهُ الْأَمَةُ، فَيُعَلِّمُهَا فَيُحْسِنُ تَعْلِيمَهَا، وَيُؤَدِّبُهَا فَيُحْسِنُ أَدَبَهَا ثُمَّ يُعْتِقُهَا، فَيَتَزَوَّجُهَا؛ فَلَهُ أَجْرَانِ.
وَمُؤْمِنُ أَهْلِ الْكِتَابِ الَّذِي كَانَ مُؤْمِنًا، ثُمَّ آمَنَ بِالنَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم؛ فَلَهُ أَجْرَانِ.
وَالْعَبْدُ الَّذِي يُؤَدِّي حَقَّ اللهِ، وَيَنْصَحُ لِسَيِّدِهِ».
149- 3011. Абу Бурда отасидан Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг шундай деганларини эшитган экан:
«Уч киши борки, уларнинг ажри икки баробар берилади: чўриси бўлиб, унга таълим бериб, таълимини гўзал қилган, одоб бериб, одоб беришни гўзал қилган, кейин озод қилиб, унга уйланган киши. Унга икки ажр бор; ўзи иймонли бўлиб, кейин Набийга – соллаллоҳу алайҳи васаллам – иймон келтирган иймонли аҳли китоб. Унга ҳам икки ажр бор; Аллоҳнинг ҳаққини адо этадиган ва хожасига самимий бўлган қул».
148- 3006- عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا: أَنَّهُ سَمِعَ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم يَقُولُ: «لَا يَخْلُوَنَّ رَجُلٌ بِامْرَأَةٍ، وَلَا تُسَافِرَنَّ امْرَأَةٌ إِلَّا وَمَعَهَا مَحْرَمٌ» فَقَامَ رَجُلٌ فَقَالَ: يَا رَسُولَ اللهِ؛ اكْتُتِبْتُ فِي غَزْوَةِ كَذَا وَكَذَا، وَخَرَجَتِ امْرَأَتِي حَاجَّةً. قَالَ: «اذْهَبْ فَحُجَّ مَعَ امْرَأَتِكَ».
148- 3006. Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«У киши Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «Эр киши аёл киши билан зинҳор холи қолмасин! Маҳрами бирга бўлмаса, аёл киши зинҳор сафар қилмасин!» деяётганларини эшитибди. Шунда бир киши туриб: «Эй Аллоҳнинг Расули, мен фалон‑фалон ғазотга ёзилган эдим, аёлим эса ҳаж қилиб йўлга чиққан», дебди. У зот: «Бор, аёлинг билан ҳаж қил», дебдилар».
147- 3004- عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنَ عَمْرٍو رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا يَقُولُ: جَاءَ رَجُلٌ إِلَى النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم فَاسْتَأْذَنَهُ فِي الْجِهَادِ، فَقَالَ: «أَحَيٌّ وَالِدَاكَ؟» قَالَ: نَعَمْ، قَالَ: «فَفِيهِمَا فَجَاهِدْ».
147-3004. Абдуллоҳ ибн Амр розияллоҳу анҳумо айтади:
«Бир киши Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг олдиларига келиб, у зотдан жиҳодга изн сўради. У зот: «Ота‑онанг тирикми?» дедилар. У: «Ҳа», деди. «Ўшалар(нинг розилиги) учун жиҳод қил»*, дедилар».
* «Жиҳод» сўзи луғатда бор имкониятни сарф қилиш, бор‑будини ишга солиш маъноларини билдиради. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «Ўшалар (розилиги) учун жиҳод қил», деганлари «Бор имкониятингни ота‑онангни рози қилишга қарат», деган маънони билдиради.