"Илм изламоқ ҳар бир мусулмонга фарздир".
(Имом Абу Ҳанифа муснадида Анас ибн Моликдан ва Табароний Абдуллоҳ ибн Масьуд Розияллоҳу анҳудан ривоят қилишган.)
Шарҳ: Исломда ўзининг билмаган нарсасини билишга ҳаракат қилиш ҳар бир мусулмон эркак ва аёлга учун буюк вазифадир. Кимда-ким шу вазифани адо этмаса қиёматда қаттиқ жазога йўлиқади.
طَلَبُ العِلْمِ فَرِيْضَةٌ عَلَى كُلِّ مُسْلِمٍ.
رواه إمام أبي حنيفة في مسنده عَن أنس بن مَالك، والطبراني عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ مَسْعُودٍ
"Илмни Хитойдан бўлса ҳам бориб олинглар, чунки илм излаш ҳар бир мусулмонга фарздир".
Байҳақий Анас ибн Молик розияллоҳу анҳудан ривоят қилган.
Шарҳ: йўлнинг узоқлигига, халқнинг хато бир динда бўлишига қарамай илмни қаерда топсангиз ўша ердан олинг дейилмоқчи.
اُطْلُبُوا العِلْمَ وَلَوْ بِالصِّيْنِ، فَإِنَّ طَلَبَ العِلْمِ فَرَيْضَةٌ عَلَى كُلِّ مُسْلِمٍ.
رواه البيهقي عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ
Илмни бешикдан то қабрга қадар изланглар!
Шарҳ: Мен қаридим, менинг вақтим ўтди, деб ҳеч бир вақт айтиб бўлмайди. Инсоннинг энг охирги нафаси қолгунча билимсизликни кетказишга ҳаракат қилиши зарур.
"Илмни бешикдан то қабрга қадар изланглар", деб айтилган бу сўз ҳикмат бўлиб, имом Термизийдан ривоят қилинган уни тўлдирувчи қуйидаги ҳадис бор:
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: "Мўмин кишининг охирги борадиган жойи жаннат бўлмагунича ҳаргиз яхшиликка тўймайди", деб айтганлар.
اُطْلُبُوا العِلْمَ مٍنَ الْمَهْدِ إلَى اللَّحْدِ.
Илм талабидаги бир соат тунни бедор ўтказгандан яхшироқдир. Илм йўлидаги бир кун уч ой рўза тутмоқдан хайрлироқдир.
طَلَبُ العِلْمِ سَاعَةً خَيْرٌ مِنَ قِيَامِ لَيْلَةٍ وَطَلَبُ الْعِلْمِ يَوْمًا خَيْرٌ مِنْ صِيَامِ ثَلاَثَةِ أَشْهُرٍ.
أبو نعيم عَن ابْن عَبَّاس، أخرجه أيضًا الديلمي
Илм излаш ҳар мусулмонга фарздир. Илм изловчи киши учун ҳар бир нарса, ҳатто денгиздаги балиқ ҳам мағфират тилар.
طَلَبُ الْعِلْمِ فَرِيضَةٌ عَلَى كُلِّ مُسْلِمٍ، وَإِنَّ طَالِبَ الْعِلْمِ يَسْتَغْفِرُ لَهُ كُلّ شَيْءٍ حَتَّى الْحِيتَانُ فِي الْبَحْرِ.
رواه ابن عبد البر عن أنس
Илм (нафл) ибодатдан афзалдир. Диннинг асоси парҳезкорликдир.
فَضْلُ الْعِلْمِ أَفْضَلُ مِنَ الْعِبَادَةِ، وَمِلَاكُ الدِّينِ الْوَرَعُ.
رَوَاهُ الطَّبَرَانِيُّ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ
Илмнинг фазилати мен учун (нафл) ибодатнинг фазилатидан суюклироқдир. Динларингизни яхшиcи парҳезкорлик, яъни ҳаром бўлган нарсалардан сақланмоқдир.
فَضْلُ الْعِلْمِ أَحَبُّ إِلَيَّ مِنْ فَضْلِ الْعِبَادَةِ، وخَيْرُ دِينِكُمُ الْوَرَعُ
رواه البيهقي في شعب الإيمان
Олим бўл ёки илм ўрганувчи бўл ёки эшитувчи бўл ёки шуларни севувчи бўл. Аммо буларнинг бешинчиси бўлма ҳалокатга учрайсан.
اغْدُ عَالِمًا، أَوْ مُتَعَلِّمًا، أَوْ مُسْتَمِعًا، أَوْ مُحِبًّا، وَلَا تَكُنِ الْخَامِسَ فَتَهْلَكَ
رواه البيهقي في شعب الإيمان والطبراني في معجم الأوسط
Улуғлар билан ўтиринглар, уламолардан сўранглар ва ҳаким-донишмандлар ила аралашиб юринглар.
جَالِسُوا الكُبَرَاءَ، وَسَائِلُوا العُلَمَاءَ، وَخَالِطُوا الْحُكَمَاءَ.
رواه الطبراني
Сизларнинг яхшиларингиз Қуръонни ўрганиб, уни (бошқаларга) ўргатганларингиздир.
خِيَارُكُمْ مَنْ تَعَلَّمَ الْقُرْآنَ وَعَلَّمَهُ
رواه الطبراني عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ، البيهقي عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عَفَّانَ
Ҳикматлик сўз мўминнинг йўқотганидир, уни қаердан топса ўша нарсага ҳақлироқдир.
الكَلِمَةُ الحِكْمَةُ ضَالَّةُ الْمُؤْمِنِ، فَحَيْثُ وَجَدَهَا فَهُوَ أَحَقُّ بِهَا.
رواه الترمذي و ابن ماجه عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ
Ким Аллоҳ йўлида икки оёғини чанг қилса Аллоҳ таоло уни жаҳаннамга ҳаром қилади.
مَنِ اغْبَرَّتْ قَدَمَاهُ فِي سَبِيلِ اللَّهِ حَرَّمَهُ اللَّهُ عَلَى النَّارِ.
رواه البخاري والترمذي والنسائي والبيهقي وابن حبان
Олимлар халқи устидаги Аллоҳнинг ишончли бандаларидир.
Яъни, халқлар олимларнинг сўзларига қулоқ солиб, улар кўрсатган йўл билан юришлари зарур.
الْعُلَمَاءُ أُمَنَاءُ الله عَلَى خَلْقِهِ.
رواه الْقُضَاعِي وَابْن عَسَاكِر عَن أنس
Илмни ёзиш орқали маҳкам ушланглар.
Яъни, ҳар бир эшитилган яхши сўз хотирада турмай унутиладиган бўлганидан кейин ёзиб қўйинглар! Кейин шунга қараб билиб оласизлар. Шунинг учун ҳар кимга, хусусан ўқувчиларга ўзи билан бирга ён дафтари ва қалам олиб юришга одатлантириш керак.
قَيِّدُوا الْعِلْمَ بِالْكِتَابِ.
رواه الخَطِيبُ وَابن العساكر
Илмнинг офати унутиш ва лойиқ бўлмаган кишига илмни сўзлаб зое қилишдир.
Яъни: ўрганилган илмни унутмаслик ва лойиқ бўлмаган одамларга сўзлашдан сақланиш зарур.
آفَةُ الْعِلْمِ النِّسْيَانُ، وَإِضَاعَتُهُ أَنْ تُحَدِّثَ بِهِ غَيْرَ أَهْلِهِ.
Аллоҳ таолодан (дунё ва охиратда) фойда берадиган илмни сўраб, (на дунё, на охиратда) фойда бермайдиган илмдан Аллоҳ номи билан паноҳ тиланглар.
سَلُوا اللهَ عِلْمًا يَنْفَعُ، وَاسْتَعِيذُوا بِاللهِ مِنْ عِلْمٍ لَا يَنْفَعُ.
رواه ابن ماجه، والبيهقي عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللهِ
Аллоҳим! Фойда бермайдиган илмдан, холис бўлмаган амалдан, қабул этилмайдиган дуодан Сенинг номинг билан паноҳ тилайман.
اللهُمَّ إِنِّي أَعُوذُ بِكَ مِنْ عِلْمٍ لَا يَنْفَعُ، وَعَمَلٍ لاَ يُرْفَعُ، وَ دُعَاءٍ لَا يُسْمَعُ.
رواه الطبراني عن ابْنِ عَبَّاسٍ ابن حبان والبيهقي عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ وابن ماجه عن أبي هريرة
Илмни ўрганиб, бошқаларга ўргатмаган киши кўп мол-дунё тўплаб, ундан (ҳеч нарса) сарфламаган киши кабидир.
Яъни, молни тўплаб, сарфламаслик қанчалик хунук бўлса, бу ҳам шундай хунук ишдир.
مَثَلُ الَّذِي يَتَعَلَّمُ الْعِلْمَ ثُمَّ لَا يُحَدِّثُ بِهِ، كَمَثَلِ الَّذِي يَكْنِزُ الْكَنْزَ فلَا يُنْفِقُ مِنْهُ.
رواه الطبراني عن أبى هريرة
Одамларга ваъз насиҳат қилиб, яхшилик ўргатсада, ўзини унутиб қўйган олимнинг мисоли ўзини кўйдириб, одамларга нур сочган чироқнинг мисоли кабидир.
مَثَلُ الْعَالِمِ الَّذِي يُعَلِّمُ النَّاسَ الْخَيْرَ ويَنْسَى نَفْسَهُ كَمَثَلِ السِّرَاجِ يُضِيءُ لِلنَّاسِ ويُحْرِقُ نَفْسَهُ.
الطبراني، عن جندب بن عبد الله
20. Аллоҳим! Мен илм билан бойит, ҳилм билан зийнатла, тақво билан ҳурматли қил, офият билан гўзал қил!
اللَّهُمَّ أَغْنِنِي بِالْعِلْمِ وَزَيِّنِّي بِالْحِلْمِ وَكَرِّمْنِي بِالتَّقْوَى وَجَمِّلْنِي بِالْعَافِيَةِ.
أخرجه الرافعي القزويني في كتاب "التدوين في أخبار قزوين
Касб ва тижоратга доир
Ҳалол ризқ изламоқ ҳар бир мусулмонга вожибдир.
Яъни, пешонамга нима ёзилган бўлса ўзи келади, деб ҳаракат қилмай бекор ётиш исломда мақбул иш эмас. Ҳар бир одам ўзининг оиласини тўйдирадиган миқдорда касб қилиш фарздир.
طَلَبُ الْحَلَالِ وَاجِبٌ عَلَى كُلِّ مُسْلِمٍ.
رواه الطبراني عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ
Деҳқончилик қилинглар, чунки деҳқончилик муборак (баракалик иш)дир.
Экканларингизга зарар етмаслиги учун қўриқчиларни кўп қилинглар.
اُحْرُثُوا فإِنَّ الحَرْثَ مُبارَكٌ وأكْثِرُوا فِيهِ مِنَ الجَمَاجِمِ.
أبو داود فِي مَرَاسِيلِهِ عَن عَلِيِّ بن الحُسَيْنِ مُرْسَلاً
Касбларнинг энг яхшиси, кишининг ўз қўли билан қилган касбидир. Ҳамда хиёнатсиз ва ёлғонсиз бўлган савдодир.
أطْيَبُ الكَسْبِ عَمَلُ الرَّجُلِ بِيَدِهِ وَكلُّ بَيْعٍ مَبْرُورٍ.
أحمد، والطبراني، والحاكم، والبيهقي عن رافع بن خديج
Касбларнинг энг афзали хиёнатсиз ва ёлғонсиз бўлган савдо ҳамда кишининг ўз қўл кучи билан ишлаб топган ишидир.
أَفْضَلُ الْكَسْبِ بَيْعٌ مَبْرُورٌ، وَعَمَلُ الرَّجُلِ بِيَدِهِ.
أخرجه الإِمَام أَحْمد وَالطَّبَرَانِيّ فِي الْكَبِير عَن أبي بَرزَة بن نيار الْأنْصَارِيّ رَضِي الله عَنهُ
Ризқнинг ўн улушдан тўққиз улуши савдода, бир улуши чорвачиликдадир.
تِسْعَةُ أعْشَارِ الرِّزْقِ فِي التَّجَارَةِ وَالعُشْرُ فِي الْمَوَاشِي.
السيوطي في الجامع الضغير عن نعيم بن عبد الرحمن الأزدى معضلاً
Кўрқоқ савдогар маҳрумдир, аммо жасоратли, қўрқмас савдогар ҳамма вақт ризқлангандир.
التَّاجِرُ الجَبَانُ مَحْرُومٌ وَالتَّاجِرُ الجَسُورُ مَرْزُوقٌ.
الْقُضَاعِي عن أنس مرفوعا
Тўғрисўз ва хиёнатсиз савдогар Пайғамбарлар, сиддиқлар ва шаҳидлар билан биргадир.
عَنِ النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «التَّاجِرُ الصَّدُوقُ الْأَمِينُ مَعَ النَّبِيِّينَ وَالصِّدِّيقِينَ وَالشُّهَدَاءِ».
الدارمي وَالدَّارَ قُطْنِيّ والترمذي عَنْ أَبِي سَعِيدٍ
Ким ҳалол ризқ топаман деб, толиқиб тунаса гуноҳлари мағфират қилиниб тонг оттиради.
مَنْ بَاتَ كَالاًّ مِنْ طَلَبِ الْحَلاَلِ بَاتَ مَغْفُوراً لَهُ.
ابن عساكر عن أنس
Тонгги уйқу ризқни тўсади.
Яъни: ялқовланиб, эрта билан кишилар савдо ишлари билан машғул бўлганда ухлаб ётувчи кишилар камбағал бўладилар демакдир.
الصُّبْحَةُ تَمْنَعُ الرِّزْقَ.
رواه أحمد والبيهقي عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عَفَّانَ
Қўй боқинглар, чунки у баракадир.
اتَّخِذِ الغَنَمَ فَإنَّهُ بَرَكَةٌ.
رواه ابن ماجه وأحمد
Сизларнинг бирингизга бирор томондан ризқ келиб туришини Аллоҳ таоло сабаб қилган бўлса, у ўзи ўзгармагунича ўша ишни тарк қилмасин.
إِذَا سَبَّبَ اللهُ تَعَالَى لأحَدِكُمْ رِزْقًا مِنْ وَجْهٍ، فَلَا يَدَعْهُ حَتَّى يَتَغَيَّرَ لَهُ.
رَوَاهُ أَحْمَدُ وَابْنُ مَاجَه
Ким бирор нарса билан ризқланган бўлса уни маҳкам тутсин!
(Бир кишининг бир иш, ёки касб ёки бирор савдодан ризқи келиб турган бўлса, уни ташламасин шу ишида давом етсин!)
مَنْ رُزِقَ فِي شَيْءٍ فَلْيَلْزَمْهُ.
رواه البَيْهَقِي عَنْ أَنَسٍ
(Халқнинг асосий эҳтиёжи тушадиган ун, гўшт, ўтин кўмир кабиларни) бизнинг бозоримизга етказиб олиб келувчилар Аллоҳ йўлида жиҳод қилувчилар кабидир. (Аммо халқнинг эҳтиёжи тушадиган нарсаларни) баҳоси қиммат бўлганда сотаман, деб йиғиб қўювчилар Аллоҳнинг китобини инкор қилувчи даҳрийлар кабидир.
أَبْشِرْ، فَإِنَّ الْجَالِبَ إِلَى سُوقِنَا، كَالْمُجَاهِدِ فِي سَبِيلِ اللَّهِ، وَالْمُحْتَكِرُ فِي سُوقِنَا، كَالْمُلْحِدِ فِي كِتَابِ اللَّهِ
رواه الحاكم عن الْيَسَعَ بْنِ الْمُغِيرَةِ مرسلاً
Ишини эътибор билан чиройли бажарган кишини Аллоҳ таоло яхши кўради.
يُحِبُّ الله الْعَامِلَ إِذَا عَمِلَ أَنْ يُحْسِنَ
رواه الطبراني عن كليب بن شهاب
Бирор мусулмон киши экин экса ёки дарахт ўтқазса ундан бирорта қуш ёки одам ёки ҳайвон еса, бу ўша мусулмон учун садақа бўлади.
مَا مِنْ مُسْلِمٍ يَزْرَعُ زَرْعًا، أَوْ يَغْرِسُ غَرْسًا، فَيَأْكُلُ مِنْهُ طَيْرٌ، أَوْ إِنْسَانٌ، أَوْ بَهِيمَةٌ إِلَّا كَانَ لَهُ بِهِ صَدَقَةٌ
رواه وأحمد عن أبى الدرداء
Сизлардан бирингиз арқонини олиб, сўнгра тоғга чиқиб, ўтин териб, кейин уни сотиб, пулини ейиши ва садақа қилиши, одамлардан тиланчилик қилиб сўрашидан яхшироқдир.
لَأَنْ يَأْخُذَ أَحَدُكُمْ حَبْلَهُ ثُمَّ يَغْدُوَ - إِلَى الجَبَلِ - فَيَحْتَطِبَ، فَيَبِيعَ، فَيَأْكُلَ وَيَتَصَدَّقَ، خَيْرٌ لَهُ مِنْ أَنْ يَسْأَلَ النَّاسَ
رواه البخاري في صحيحه عن أبي هريرة
Тиланчилик фақат уч кишига ҳалол бўлади. Улар: хун тўловчи, оғир қарздор, ўта камбағал қашшоқ.
إِنَّ الْمَسْأَلَةَ لَا تَحِلُّ إِلَّا لِإِحْدَى ثَلَاثٍ: دَمٍ مُوجِعٍ، أَوْ غُرْمٍ مُفْظِعٍ، أَوْ فَقْرٍ مُدْقِعٍ.
رواه أحمد عن أنس بن مالك
Камбағалликдан, муҳтожликдан, бировга зулм қилишдан ёки бировдан зулм кўришдан Аллоҳ номи билан паноҳ беришини сўранглар!
اسْتَعِيذُوا بِاللَّهِ مِنَ الْفَقْرِ وَالْعَيْلَةِ، وَمِنْ أَنْ تَظْلِمُوا أَوْ تُظْلَمُوا.
رَوَاهُ الطَّبَرَانِيُّ عَن عبَادَة بن الصَّامِت
Эй Роббим! Камбағалликдан, ризқнинг озлигидан хорликдан, зулм қилишдан ёки бировдан зулм кўришдан ўз паноҳингда сақлашингни сўрайман.
اللهُمَّ إِنِّي أَعُوذُ بِكَ مِنَ الْفَقْرِ وَالْقِلَّةِ وَالذِّلَّةِ، وَأَعُوذُ بِكَ أَنْ أَظْلِمَ أَوْ أُظْلَمَ.
رواه البخاري في الأدب المفرد وأحمد في مسنده و أبو داود والنسائي في سننهما وابن حبان في صحيحه
Аллоҳим! Сендан ҳидоят, тақво, поклик ва беҳожатликни сўрайман!
اللَّهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ الْهُدَى وَالتُّقَى وَالْعَفَافَ وَالْغِنَى.
رواه البخاري في الأدب المفرد ومسلم وأحمد والترمذي وابن ماجه عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مَسْعُودٍ
Мақтовли ахлоқга доир нарсалар
Мўминларнинг энг афзали хулқи гўзал бўлганидир.
أَفْضَلُ الْمُؤْمِنِينَ إِيمَانًا أَحْسَنُهُمْ خُلُقًا.
رواه أبو يَعْلى عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ
Мўминларнинг иймон жиҳатидан энг комили хулқи энг гўзал бўлганидир.
أَكْمَلُ الْمُؤْمِنِينَ إِيمَانًا، أَحْسَنُهُمْ خُلُقًا.
رواه الدارمي وأحمد ابو داود والترمذي وابن حبان عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ
Мўмин киши чиройли хулқи туфайли кечаси ибодат билан машғул бўлиб, кундузи рўза тутганлар даражасига эришур.
إِنَّ الْمُؤْمِنَ لَيُدْرِكُ بِحُسْنِ خُلُقِهِ دَرَجَةَ قَائِمِ اللَّيْلِ وَصَائِمِ النَّهَارِ.
رَوَاهُ أَبُو دَاوُدَ وَابن حبان عَنْ عَائِشَةَ - رَضِيَ اللَّهُ عَنْهَا
Фойдаси бўлмаган нарсани тарк қилиш кишининг исломи гўзаллигига далилдир.
مِنْ حُسْنِ إِسْلَامِ الْمَرْءِ تَرْكُهُ مَا لَا يَعْنِيهِ.
رواه الطبراني والبيهقي عن أبي هريرة
Аллоҳ таоло бандалари орасидан ғайратли бўлганини яхши кўради.
إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ مِنْ عِبَادِهِ الْغَيُورَ.
رواه الطبراني عَنْ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ
Албатта Аллоҳ кечирувчидир, кечиримлини яхши кўради.
إِنَّ اللهَ عَفُوٌّ يُحِبُّ الْعَفْوَ
رواه إمام الأعظم أبو حنيفة في مسنده والطبراني في الأوائل والبيهقي في سنن الكبرى عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مَسْعُودٍ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ
Аллоҳ таоло гўзалдир, гўзалликни яхши кўради.
إِنَّ اللهَ جَمِيلٌ يُحِبُّ الْجَمَالَ.
رواه مسلم وأحمد وابن حبان والطبراني عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ مَسْعُودٍ
Ваъдаси устидан чиқиш иймондандир.
إِنَّ حُسْنَ الْعَهْدِ مِنَ الْإِيمَانِ.
رواه الحاكم والديلمي عن عائشة رضي الله عنها
Омонатдорлиги бўлмаган кишининг иймони йўқ, аҳдига вафо бўлмаган кишининг дини йўқ.
لَا إِيمَانَ لِمَنْ لَا أَمَانَةَ لَهُ، وَلَا دِينَ لِمَنْ لَا عَهْدَ لَهُ.
رَوَاهُ الْبَيْهَقِيُّ وأحمد وابن حبان والطبراني عَنْ أَنَسٍ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ
Ҳаё иймондандир.
الْحَيَاءُ مِنَ الْإِيمَانِ.
متفق عليه
Ким раҳм қилмаса унга ҳам раҳм қилинмайди.
مَنْ لاَ يَرْحَمُ لاَ يُرْحَمُ.
مُتَّفَقٌ عَلَيْهِ عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ
Сўзлар ичида Аллоҳга энг суюклиси тўғрисидир.
أَحَبُّ الحَدِيثِ إِلَى اللهِ أَصْدَقُهُ
Садақалар ичида бирортаси тўғри сўзчалик Аллоҳга суюкли эмас.
مَا مِنْ صَدَقَةٍ أَحَبَّ إِلَى اللهِ مِنْ قَولِ الحَقِّ.
البيهقي عن أبي هريرة
Аллоҳ барча ишда мулойимликни севади.
إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الرِّفْقَ فِي الْأَمْرِ كُلِّهِ.
رواه البخاري ومسلم والترمذي عَنْ عَائِشَةَ
Мен яхши хулқларни баркамол этиш учун (пайғамбар қилиб) юборилдим.
إِنَّمَا بُعِثْتُ لِأُتَمِّمَ صَالِحَ الْأَخْلَاقِ.
رَوَاهُ أَحْمَدُ عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ
Агар (бандалигингга бориб) бирор гуноҳ содир этсанг, унинг орқасидан уни ювиб юборадиган бир яхши иш қил!
إِذَا عَمِلْتَ سَيِّئَةً فَأَتْبِعْهَا حَسَنَةً تَمْحُهَا.
رواه أحمد والبيهقي عن أبي ذرّ
Аллоҳ таолога осий бўлинадиган ишда бирор кишига итоат қилинмайди.
لَا طَاعَةَ لِأَحَدٍ فِي مَعْصِيَةِ اللَّهِ.
رواه أَحمد والطبراني عَنِ الْحَكَمَ بْنَ عَمْرٍو وعِمْرَانُ بْنُ حُصَيْنٍ
Тўғри йўлда юр! Одамларга хулқинг чиройли бўлсин!
استقمْ وليَحْسُنْ خلقُك للناسِ.
الطبراني، والبيهقي عن ابن عمرو
Бузуқлик ва бузуқликни қасд қилиш исломдан эмас. Одамлар ичида исломи энг чиройли бўлган киши хулқи энг чиройли бўлганидир.
إِنَّ الْفُحْشَ وَالتَّفَحُّشَ لَيْسَا مِنَ الْإِسْلَامِ فِي شَيْءٍ، وَإِنَّ خَيْرَ النَّاسِ إِسْلَامًا أَحْسَنُهُمْ خُلُقًا.
رواه أَحمد والطبراني عَنْ جَابِرِ بْنِ سَمُرَةَ رضي الله عنه
Аллоҳим! Яратилишимни чиройли қилганингдек хулқимни ҳам чиройли қил!
اللَّهُمَّ كَمَا حَسَّنْتَ خَلْقِي فَحَسِّنْ خُلُقِي.
رَوَاهُ أَحْمَدُ
Ёмон хулқларга доир
Ёлғондан сақланинглар! Чунки ёлғон иймондан узоқдир. (Яъни, ёлғон билан иймон иккови бир кишида жамланмайди.)
إِيَّاكُمْ وَالْكَذِبَ، فَإِنَّ الْكَذِبَ مُجَانِبٌ لِلْإِيمَانِ.
رواه أحمد والبيهقي عَنْ قَيْسِ بْنِ أَبِي حَازِمٍ
Макр, алдов ва хиёнат жаҳаннамдадир.
الْمَكْرُ وَالخَدِيعَةُ وَالْخِيَانَةُ فِي النَّارِ.
Собр (аччиқ ўсимлик) асални қанчалик бузса ҳасад ҳам иймонни шунчалик бузади.
الحَسَدُ يُفْسِدُ الإيمَانَ كَمَا يُفْسِدُ الصَّبْرُ العَسَلَ.
رَوَاهُ الدَّيْلَمِيُّ عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ حَيْدَةَ مَرْفُوعًا
Ҳасад қилувчи, гап ташувчи-чақимчи ва ғойбдан хабар берувчи фолбин мендан эмас, мен ҳам ундан эмасман.
لَيْسَ مِنِّي ذُو حَسَدٍ وَلاَ نَمِيمَةٍ وَلاَ كَهَانَةٍ وَلاَ أَنَا مِنْهُ.
رواه الطبراني عَن عَبْد اللَّهِ بْنَ بُسْرٍ
Мусулмонни алдаган ёки унга бир зарар етказган ёки унга бирор макр-ҳийла ишлатган биздан эмас.
لَيْسَ مِنَّا مَنْ غَشَّ مُسْلِمًا أَوْ ضَرَّهُ أَوْ مَاكَرَهُ.
رواه الرَّافِعِيّ عَن عَليّ
Бир бирингиз билан “Сенга Аллоҳнинг лаънати бўлсин”, “Аллоҳнинг ғазабига дучор бўл”, "Жойинг жаҳаннамда бўлсин" каби сўзлар билан лаънатлашманглар!
لَا تَلَاعَنُوا بِلَعْنَةِ اللَّهِ، وَلَا بِغَضَبِ اللَّهِ، وَلَا بِالنَّارِ.
رَوَاهُ التِّرْمِذِيُّ وَأَبُو دَاوُدَ عَنْ سَمُرَةَ بْنِ جُنْدُبٍ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ
Исломда уч кундан аразлашиш йўқ.
لاَ هجْرَ بَعْدَ ثَلاَثٍ.
المناوي عن أبي هريرة، حم م عَن أبي هُرَيْرَة
Кимки биродари билан бир йил аразлашиб юрса унинг қонини тўккани кабидир.
مَنْ هَجَرَ أَخَاهُ سَنَةً، فَهُوَ كَسَفْكِ دَمِهِ.
رواه البخاري في الأدب المفرد وأحمد وأبو داود عَنْ أَبِي خِرَاشٍ السُّلَمِيِّ
Кимки бир мўминни сен кофирсан, деб айбласа, уни ўлдиргани кабидир.
مَنْ رَمَى مُؤْمِنًا بِكُفْرٍ فَهُوَ كَقَتْلِهِ.
رواه الطبراني عَنْ هِشَامِ بْنِ عَامِرٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ
Мусулмонни сўкиш фосиқлик у билан уришиш кофирликдир.
سِبَابُ الْمُسْلِمِ فُسُوقٌ وَقِتَالُهُ كُفْرٌ.
مُتَّفَقٌ عَلَيْهِ
Мусулмонларнинг энг яхшиси, мусулмонлар унинг тили ва қўлидан омонда бўлган кишидир.
خَيْرُ الْمُسْلِمِينَ مَنْ سَلِمَ الْمُسْلِمُونَ مِنْ لِسانِهِ وَيَدِهِ.
رواه مسلم عن ابن عمرو
Ҳар бир эшитган нарсани гапиравериш кишининг гуноҳкор эканига кифоя қилади.
كَفَى بِالْمَرْءِ إِثْمًا أَنْ يُحَدِّثَ بِكُلِّ مَا سَمِعَ.
رواه أبو داود وابن حبان عن أبي هريرة
Кофир бўлса ҳам мазлумнинг дуосидан сақланинглар! Чунки унинг дуосининг олдида парда йўқ.
اتَّقُوا دَعْوَةَ الْمَظْلُومِ، وَإِنْ كَانَ كَافِرًا، فَإِنَّهُ لَيْسَ دُونَهَا حِجَابٌ.
رواه أحمد عن أنس
Агар сизлардан бирингиз ғазабланса сукут қилсин!
إذَا غَضِبَ أَحَدُكُمْ فَلْيَسْكُتْ.
أَحْمَدُ عن ابن عباس
Кимки талон тарож ва босқичилик қилса биздан эмас.
مَنْ انْتَهَبَ فَلَيْسَ مِنَّا.
وَرَوَى أَحْمَدُ، وَالتِّرْمِذِيُّ عَنْ أَنَسٍ
Сўзида фаҳш бўлган ва ўзига фаҳшни лозим кўрган кишига Аллоҳ ғазаб қилади.
إِنَّ اللَّهَ يُبْغِضُ الْفَاحِشَ الْمُتَفَحِّشَ.
رواه ابن حبان عن أُسَامَةَ بْنَ زَيْدٍ
Қиёматда Аллоҳнинг олдида манзилати энг ёмон бўлган киши бу дунёда одамлар унинг ёмонлигидан қўрққан кишидир.
إِنَّ شَرَّ النَّاسِ مَنْزِلَةً عِنْدَ اللَّهِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ، مَنْ يَخَافُ النَّاسُ شَرَّهُ.
رَوَاهُ الطَّبَرَانِيُّ عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ
Ким, одамлар уни кутиб олишганида ҳурмат юзасидан тик туришларини яхши кўрса жойини дўзахдан тайёрлаб қўяверсин!
مَنْ أَحَبَّ أَنْ يَتَمَثَّلَ لَهُ الرِّجَالُ بَيْنَ يَدَيْهِ قِيَامًا فَلْيَتَبَوَّأْ مَقْعَدَهُ مِنَ النَّارِ.
رَوَاهُ الطَّبَرَانِيُّ عَنْ عَمْرِو بْنِ مُرَّةَ الْجُهَنِيِّ
Бало айтилган сўзга юклаб қўйилгандир.
Яъни, одамнинг бошига ҳар қандай бало келса тили орқали гапирган сўзидан келади.
الْبَلَاءُ مُوَكَّلٌ بِالْمَنْطِقِ.
رواه القضاعي عَنْ عَلِيٍّ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ
Аллоҳим! Сенинг номинг билан қайғу-ҳасратдан, хафаликдан, ожизлик ва ялқовликдан, бахиллик ва қўрқоқликдан, қарзнинг оғирлигидан ва ноҳақ одамларнинг ғолиб бўлишидан ўз паноҳингда сақлашингни сўрайман.
اللَّهُمَّ إِنِّي أَعُوذُ بِكَ مِنَ الهَمِّ وَالحَزَنِ، وَالعَجْزِ وَالكَسَلِ، وَالبُخْلِ، وَالجُبْنِ، وَضَلَعِ الدَّيْنِ، وَغَلَبَةِ الرِّجَالِ.
متفق عليه
Одамларнинг энг яхшиси одамларга энг манфаатли бўлганидир.
خَيْرُ النَّاسِ أنْفَعُهُمْ لِلنَّاسِ.
رواه الْقُضَاعِي عَن جَابر
Ўзинг учун раво кўрган нарсани бошқа кишилар учун ҳам раво кўр!
أَحِبَّ لِلنَّاسِ مَا تُحِبُّ لِنَفْسِكَ.
رواه أحمد والطبراني والبيهقي عن يَزِيدَ بْنِ أَسَدٍ
Банда (Қиёмат куни) ўзининг яхши кўрган кишиси билан биргадир.
الْعَبْدُ مَعَ مَنْ أَحَبَّ.
رواه أحمد عَنْ جَابِرٍ
Ким қайси қавмни яхши кўрса Аллоҳ (қиёмат куни) уни ўша қавм ичида тирилтиради.
مَنْ أَحَبَّ قَوْمًا حَشَرَهُ اللهُ فِي زُمْرَتِهِمْ.
رواه الطبراني عن أبى قِرْصافة
Одамлар билан муроса қилиш садақадир.
مُدَارَاةُ النَّاسِ صَدَقَةٌ.
رواه ابن حبان والطبراني والبيهقي عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ
(Ҳар бир кишига ўзининг даражасига қараб ҳурмат) ўзига муносиб жойга ўтқазинглар.
أَنْزِلُوا النَّاسَ مَنَازِلَهُمْ.
رَوَاهُ أَبُو دَاوُد عَن عَائِشَة
(Қариндош ва дўстларингни) камроқ зиёрат қил, шунда муҳаббат ортади.
Изоҳ: Ҳар кун зиёрат қилиб кўришилаверса кўнгил қайтиб, муҳаббат камая бошлайди.
زُرْ غِبًّا تَزْدَدْ حُبًّا.
رواه أبو داود والطبراني والبيهقي عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ
Сизларга қўшниларингиз билан яхши муносабатда бўлишингизни васият қиламан.
أُوصِيكُمْ بِالْجَارِ.
رواه الطبراني عن أبي أُمَامَة
Қўшниси унинг ёмонлигидан хотиржам бўлмаган киши ҳақиқий мўмин эмас.
لَيْسَ الْمُؤْمِنُ الَّذِي لَا يَأْمَنُ جَارُهُ بَوَائِقَهُ.
رواه الطبراني عن طَلْق بن علي
Аллоҳ йўлида бир‑бирини яхши кўриб дўстлашганлар Қиёмат куни аршнинг соясида бўладилар.
إِنَّ الْمُتَحَابِّينَ فِي اللهِ فِي ظِلِّ الْعَرْشِ.
رواه الطبراني عَنْ مُعَاذِ بْنِ جَبَلٍ
Аллоҳга иймон келтиргандан кейинги амалларниг энг афзали одамлар билан дўстона муносабатда бўлишдир.
أَفْضَلُ الْأَعْمَالِ بَعْدَ الْإِيمَانِ بِاللَّهِ التَّوَدُّدُ إِلَى النَّاسِ.
رواه الطبراني عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ
Ўз ораларингизда саломни ёйинглар, шунда бир‑бирингизни билан муҳаббатли бўласизлар.
أَفْشُوا السَّلَامَ بَيْنَكُمْ تَحَابُّوا.
رَوَاهُ الْحَاكِمُ عَنْ أَبِي مُوسَى
Мактубга жавоб ёзиш саломга алик қайтариш каби мажбуриятдир.
رَدُّ جَوَابِ الْكِتَابِ حَقٌّ كَرَدِّ السَّلَامِ.
رواه أبو نعيم عن أنس
Биродарларининг олдида пешонасини тириштириб, қовоғини солиб турувчи кишидан Аллоҳ ғазабланади.
أَنَّ اللَّهَ يُبْغِضُ الْمُعْبِسَ فِي وُجُوهِ إِخْوَانِهِ.
رَوَى الدَّيْلَمِيُّ فِي مُسْنَدِ الْفِرْدَوْسِ عَنْ عَلِيٍّ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ
Ночор аҳволга тушиб қолган кишиларга ёрдам берганни албатта Аллоҳ яхши кўради.
إنّ الله تَعَالَى يُحِبُّ إِغَاثَةَ اللَّهْفَانِ.
رواه ابْن عساكر عن أبي هريرة
Меҳмонни қабул қилмасдан ҳурмат қилмаган қавм бунча ҳам ёмон қавмдир.
بِئْسَ القَوْمُ قَوْمٌ لَا يُنْزِلُونَ الضَّيْفَ.
رواه البيهقي عن عقبة بن عامر
Ота онасига яхшилик қилиб (уларнинг розилигини топишга ҳаракат қилган) кишига яхшилик бўлсин, Аллоҳ умрини зиёда қилсин!
مَنْ بَرَّ وَالِدَيْهِ طُوبَى لَهُ، زَادَ اللَّهُ فِي عُمْرِهِ.
رواه البخاري في الأدب، والطبراني، والحاكم عن أنس
Мўмин мўмин бир бирини ушлаб турадиган бино кабидир.
Изоҳ: Бинодаги ёғоч ва ғиштлар бир бирини қандай ушлаб турса, мўминлар ҳам бир бирларини шундай қувватлашлари лозим.
الْمُؤْمِنُ لِلْمُؤْمِنِ كَالْبُنْيَانِ يَشُدُّ بَعْضُهُ بَعْضًا.
مُتَّفَقٌ عَلَيْهِ عَنْ أَبِي مُوسَى رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ
Мусулмонлар ҳаммаси бир бири билан биродардир. Бирининг биридан афзаллиги фақат тақво биландир.
الْمُسْلِمُونَ إِخْوَةٌ لَا فَضْلَ لِأَحَدٍ عَلَى أَحَدٍ إِلَّا بِالتَّقْوَى.
رَوَاهُ الطَّبَرَانِيُّ