Ҳикматнинг боши Аллоҳ азза ва жалладан қўрқишдир.
Саҳл ривояти.
* رَأْسُ الْحِكْمَةِ مَخَافَةُ اللهِ (عَزَّ وَجَلَّ).
(رواه سهل)
Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) дедилар: «Онам мени туққан пайтларида у зотдан нур таралди. Ўша нур Бусро қасрини ёритиб юборди».
Абул Фажъо (розияллоҳу анҳу)дан. Саъд ривояти.
* رَأَتْ أُمِّى حِينَ وَضَعَتْنِى سَطَعَ مِنْهَا نُورٌ، أَضَاءت لَهُ قُصُورُ بُصْرَى.
(رواه سعد عن أبي الفجعاء)
Аллоҳга имон келтиргандан кейинги ақлнинг боши одамларга муҳаббатли бўлиш ва ҳар бир яхшию ёмонга яхшилик қилишдир. Албатта, дунёдаги яхшилик аҳллари охиратда ҳам яхшилик аҳлларидир. Дунёдаги ёмонлик аҳллари охиратда ҳам ёмонлик аҳлларидир.
Байҳақий ривояти.
* رَأْسُ الْعَقْلِ بَعْدَ الإيْمَانِ بِاللهِ التَّوَدُّدُ إِلَى النَّاسِ، وَاصْطِنَاعُ الْخَيْرِ إلَى كُلِّ بَرٍّ وَفَاجِرٍ، وَإِنَّ أَهْلَ الْمَعْرُوفِ فِي الدُّنْيَا، هُمْ أَهْلُ الْمَعْرُوفِ فِي الآخِرَةِ، وَإِنَّ أَهْلَ الْمُنْكَرِ فِي الدُّنْيَا، هُمْ أَهْلُ الْمُنْكرِ فِي الآخِرَةِ.
(رواه البيهقي)
Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) дедилар: «Мен Исрога чиққан кеча Иброҳим (алайҳиссалом)ни кўрдим. У зот: «Ё Муҳаммад, менинг номимдан умматингизга салом айтинг ва хабар берингки, албатта, жаннатнинг тупроғи тоза, суви шириндир. Ўзи текис бўлиб, экинлари “Субҳаналлоҳи вал ҳамдулиллаҳи ва ла илаҳа иллаллоҳу валлоҳу акбар вала ҳавла ва ла қуввата илла биллаҳ”дир».
Ибн Масъуд (розияллоҳу анҳу)дан. Табароний ривояти.
* رَأَيْتُ إِبْرَاهِيمَ لَيْلَةَ أَسْرِىَ بِى، فَقَالَ: يَا مُحَمَّدُ أَقْرِئْ أُمَّتَكَ مِنِّى السَّلاَمَ. وَأَخْبِرْهُمْ أَنَّ الْجَنَّةَ طَيِّبَةُ التُّرْبَةِ، عَذبة الْمَاءِ، وَأَنهَا قِيعَانٌ وَغِرَاسُها (سُبْحَانَ اللهِ، وَالْحَمْدُ للهِ، وَلاَ إِلَهَ إِلاَّ اللهُ، وَاللهُ أَكْبَرُ، وَلاَ حَوْلَ وَلاَ قُوَّةَ إِلاَّ بِاللهِ).
(رواه الطبراني عن ابن مسعود)
Кечаси қоим бўлганлардан кўпларининг қиёмдаги насибаси бедорлик, холос. Рўзадорлардан аксарининг рўзасидаги насиба фақат очлик ва чанқоқликдир.
Ибн Умар (розияллоҳу анҳумо)дан. Табароний ривояти.
* رُبَّ قَائِمٍ حَظُّهُ مِنْ قِيَامِهِ السَّهْرُ، وَرُبَّ صَائِمٍ حَظُّهُ مِنْ صِيَامِهِ الْجُوعُ والْعَطَشُ.
(رواه الطبراني عن ابن عمر)
Қанчадан-қанча (нафл рўза тутмай) таом еб (берилган ризққа) шукр қилувчилар борки, улар нафл рўзани тутишда малолланиб, ўзини сабр қилишга мажбур қилувчилардан кўра буюкроқ савобга эгадирлар.
Қузоъий ривояти.
* رُبَّ طَاعِمٍ شَاكِرٍ أَعْظَمُ أَجْرًا مِنْ صَائِمٍ صَابِرٍ.
(رواه القضاعي)
Кўплаб обид (ибодат қилувчи)лар борки, жоҳилдир. Аксар олимлар борки, фожирдир. Сизлар жоҳил бандалар ва фожир олимлардан четланинглар.
Абу Умома (розияллоҳу анҳу)дан. Дайламий ривояти.
* رُبَّ عَابِدٍ جَاهِل وَرُبَّ عَالِمٍ فَاجِر، فَاحْذَرُوا الْجُهَّالَ مِنَ العُبَّادِ، وَالْفجَّارَّ مِنَ الْعُلَمَاءِ.
(رواه الديلمي عن أبي أمامة)
Фиқҳни кўтариб юрувчи кўплаб кишилар борки, улар аслида фақиҳ эмас. Кимга илми фойда бермаса, унга жоҳиллиги зарар беради. Қуръон ўқиганинг сени ёмонликлардан қайтарсин. Агар қайтара олмаса, демак, сен Қуръон ўқимас экансан.
Табароний ривояти.
* رُبَّ حَامِل فِقْهٍ غَيْرُ فَقِيهٍ، وَمَنْ لَمْ يَنْفَعْهُ عِلْمُهُ ضَرَّهُ جَهْلُهُ، اقْرأ الْقُرْآنَ مَا نَهَاكَ فَإِنْ لَمْ يَنْهَكَ فَلَسْتَ تَقْرَؤُه.
(رواه الطبراني)
Аллоҳ шундай бандага раҳм қилсинки, у яхши нарсани гапириб, фойда олган ёки ёмон нарсани гапиришдан ўзини тийиб, омонда қолган.
Холид ибн Абу Имрон (розияллоҳу анҳу)дан. Ибн Муборак ривояти.
* رَحِمَ اللهُ عَبْدًا قَالَ خَيْرًا فَغَنِمَ، أو سَكَتَ عَنْ سُوءٍ فَسَلِمَ.
(رواه ابن المبارك عن خالد بن أبي عمران)
Тилини тийиб, ўз замонасини яхши билган ва йўлини тўғри қилган кишини Аллоҳ раҳм айласин.
Ибн Аббос (розияллоҳу анҳумо)дан. Дайламий ривояти.
* رَحِمَ اللهُ مَنْ حَفِظَ لِسَانَهُ، عَرَفَ زَمَانَهُ، وَاسْتَقَامَتْ طَرِيقَتَهُ.
(رواه الديلمي عن ابن عباس)
Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) айтдилар: «Бир кишининг ҳузурида зикр қилинсам-да, у менга салавот айтмаса, бурни ерга ишқалсин. Рамазон ойи кирса-да, кейин гуноҳи кечирилишидан олдин у ойни тугатса, бурни ерга ишқалсин. Бир киши ота-онасини қариганида топса-ю, уларга (қилган яхшилиги) жаннатга кирита олмаса ҳам, бурни ерга ишқалсин.
Ҳоким ривояти.
* رَغِمَ أَنْفُ رَجُلٍ ذُكِرْتُ عِنْدَهُ فَلَمْ يُصَلِّ عَلَىَّ، وَرَغِمَ أَنْفُ رَجُل دَخَلَ عَلَيْهِ رَمَضَانُ ثمَّ انْسَلَخَ قَبْلَ أَنْ يُغْفَرَ لَهُ، وَرَغِمَ أنفُ رَجُلٍ أَدَرَكَ عِنْدَهُ أَبَوَاهُ الْكِبَرَ فَلَمْ يدْخلاَهُ الْجَنَّةَ.
(رواه الحاكم)
Мисвок ишлатиб ўқилган икки ракат намоз мисвоксиз ўқилган етмиш ракат намоздан афзалдир. Сир ҳолатида қилинган дуо очиқчасига қилинган дуодан етмиш марта афзалдир. Сир ҳолатда қилинган садақа очиқчасига қилинган садақадан етмиш марта аълодир.
Абу Ҳурайра (розияллоҳу анҳу)дан. Ибн Нажжор ривояти.
* رَكْعَتَانْ بِسِوَاك أَفْضَلُ مِنْ سَبْعِينَ رَكْعَةً بِغَيْرِ سِوَاك، وَدَعْوَةٌ فِي السِّرِّ أَفْضَلُ مِنْ سَبْعِينَ دَعْوَةً فِي العَلاَنِيةِ وَصَدَقَةٌ فِي السِّرِّ أَفْضَلُ مِنْ سَبْعِينَ صَدَقَةً فِي العَلاَنِيَةِ.
(رواه ابن النجار عن أبي هريرة)
Одам боласи кеча ўртасининг охирида ўқиган икки ракат намози дунё ва ундаги нарсалардан афзалдир. Агар умматимга машаққат бўлмаганида, уларга кечасида намоз ўқишни шарт қилиб қўярдим.
Ҳассон ибн Атийя (розияллоҳу анҳу)дан. Назр ривояти.
* رَكْعَتَان ِيرْكَعُهُمَا ابنُ آدَمَ فِي جَوْفِ اللَّيْلِ الأخِيرِ خَيْرٌ لَهُ مِنَ الدُّنْيَا وَمَا فِيهَا، وَلَوْلاَ أَنَّ أَشُقَّ عَلَى أُمَّتى لَفَرَضْتُمُهَا عَلَيْهِمْ.
(رواه النضر عن حسان بن عطية)
Эрталаб ва кечқурун, яъни доимо Аллоҳнинг йўлида юриш дунё ва ундаги нарсалардан афзалдир.
Бухорий ва Муслим ривояти.
* الرَّوْحَةُ وَالْغَدْوَةُ فِي سَبِيلِ اللهِ أَفْضَلُ مِنَ الدُّنْيَا وَمَا فِيهَا.
(رواه الشيخان)
Киши дўстининг динидадир. Сизлардан бирингиз ким билан дўст бўлаётганига қарасин.
Абу Довуд ривояти.
Фойда: Худди ўзбек мақолидаги «Дўстинг кимлигини айтсанг, ўзинг кимлигингни айтиб бераман»га ўхшаш.
* الرَّجُلُ عَلَى دِينِ خَلِيلِهِ، فَلْيَنْظُرْ أَحَدُكُمْ مَنْ يُخَالِلُ.
(رواه أبو داود)
Раҳмли кишиларга Раҳмон, яъни Аллоҳ раҳм қилади. Аллоҳ таборака ва таоло: «Ердаги кишиларга раҳм қилинглар, осмондаги Зот сизларга раҳм қилади», деб айтди.
Аҳмад ривояти.
* الرَّاحِمُونَ يَرْحَمُهُمُ الرَّحْمَنُ، قَالَ تَبَارَكَ وَتَعَالى: ارْحَمُوا أَهْلَ الأرْضِ يَرْحَمْكُمْ أَهْلُ السَّمَاءِ.
(رواه الإمام أحمد)
Ризқ бандани ажалидан ҳам қаттиқроқ талаб қилувчидир.
Қузоъий ривояти.
* الرِّزْقُ أَشَدُّ طَلَبًا لِلْعَبْدِ مِنْ أَجَلِهِ.
(رواه القضاعي)
Солиҳ туш Аллоҳдандир. Узуқ-юлуқ тушлар шайтондандир. Сизлардан қайси бирингиз ўзи ёқтирмайдиган туш кўрса, уйғонганида чап томонига туфласин ва Аллоҳдан унинг ёмонлигидан паноҳ тиласин. Ана шундай қилса, зарар бера олмайди. Чунки шайтон менинг (Расулуллоҳнинг) шаклимда ўзини кўрсата олмайди.
Абу Қатода ривояти.
* الرُّؤْيَا الصَّالِحَة مِنَ اللهِ وَالْحُلمُ مِنَ الشَّيَطَانِ، فَإِذَا حَلُمَ أَحَدُكُمْ حُلمًا يَكْرَهُهُ فَلْيَبْصُقْ حِينَ يَسْتَيْقِظُ عَنْ يَسَارِهِ، وَلْيَتَعَوَّذْ بِاللهِ مِنْ شَرِّهَا، فَإِنَّهَا لاَ تَضُرُّهُ، وَإِنَّ الشَّيْطَانَ لاَ يَتَزَايَا بِي.
(رواه أبو قتادة)
Шамол Аллоҳнинг измидаги нарсадир. У раҳмат билан ҳам, азоб ила ҳам келади. Агар уни кўрсангиз, сўкманглар, балки унинг ўрнига Аллоҳдан яхшисини сўраб, ёмонидан Аллоҳ номи ила паноҳ тиланглар.
Абу Ҳурайра (розияллоҳу анҳу)дан. Бухорий ривояти.
* الرِّيحُ مِنْ رَوْحِ اللهِ، تَأْتِي بِالرَّحْمَةِ وَتَأْتِي بِالْعَذَابِ، فَإِذَا رَأَيْتُمُوهَا فَلاَ تَسُبُّوهَا، وَاسْأَلُوا اللهَ خَيْرَهَا، وَاسْتَعِيذُوا بِاللهِ مِنْ شَرِّهَا.
(رواه البخاري عن أبي هريرة)
Туғишган яқин қариндошлар ўртасида ҳаром саналган нарса (никоҳ) эмикдошлар орасида ҳам ҳаромдир.
Ҳазрат Ойша (розияллоҳу анҳо)дан қилинган ривоят.
* الرَّضاغَةُ تُحَرِّمُ مَا تُحَرِّمُ الوِلاَدَةُ.
(روته السيدة عائشة)