Бир хотин мушук сабабли дўзахга тушди. Уни боғлаб қўйиб, овқат бермади. Ё қўйиб юбормадики, ерда униб-ўсган нарсалардан тановул қилар эди. Ҳатто мушук ўлиб қолди.
Абу Ҳурайра (розияллоҳу анҳу)дан. Бухорий ва Муслим ривояти.
* دَخَلَتِ امْرَأَةٌ النَّارَ مِنْ هِرَّةٍ، رَبَطَتْهَا فَلَمْ تطْعمهَا وَلمْ تَدَعْهَا تأكل مِنْ خَشَاشِ الأرْضِ حَتَّى مَاتَتْ.
(رواه البخاري ومسلم عن أبي هريرة)
Шубҳали нарсани ташлаб, шубҳасизини олгин. Чунки ростгўйлик хотиржамликдир. Ёлғон эса шак-шубҳали нарсадир.
Аҳмад, Насоий ва бошқалар ривояти.
* دَعْ مَا يَرِيبُكَ، إِلَى مَا لاَ يَرِيبُكَ، فَإِنَّ الصِّدْقَ طُمَأْنِينَةٌ، وَإِنَّ الْكَذِبَ رِيبَةٌ.
(رواه أحمد والنسائي وغيرهما)
Мусулмон кишининг ғойибдан биродарига қилган дуоси ижобатдир. Унинг бошида вакил этилган фаришта туриб: «Омин, сенга ҳам унга дуо қилган нарсанг бўлсин», дейди.
Абу Дардо (розияллоҳу анҳу)дан. Аҳмад ривояти.
* دَعَاء المرء الْمُسْلِمِ مُسْتَجَابٌَ لأخِيهِ بِظَهْرِ الْغَيْبِ، عِنْدَ رَأْسِهِ مَلَكٌ مُوَكَّلٌ بِهِ، كُلَّمَا دَعَا لأخِيهِ بِخَيْرٍ قَالَ الْمَلَكَ «آمِينَ» وَلَكَ بِمِثْلِ ذَلِكَ.
(رواه أحمد عن أبي الدرداء)
Қийинчилик етганда айтиладиган дуо: «Аллоҳумма раҳматака аржу, фала такилний ила нафсий торфата ъайнин ва аслиҳ лий шаъний куллаҳу ла илаҳа илла анта».
(Ё Аллоҳ, раҳматингни умид қиламан. Мени ўз ҳолимга кўз очиб юмгунчалик ҳам ташлаб қўйма. Бутун шаънимни ислоҳ эт. Сендан ўзга илоҳ йўқ).
Бухорий ривояти.
* دَعَوَاتُ الْمَكْرُوبِ «اللَّهُمَّ رَحْمَتَكَ أَرْجُو، فَلاَ تَكِلْنِي إِلَى نَفْسِي طَرْفَةَ عَيْنٍ، وَأَصْلِحْ لِي شَأْنِي كُلَّهُ، لاَ إِلَهَ إِلاَّ أَنْتَ».
(رواه البخاري)
Зуннуннинг (Юнус алайҳиссалом) кит қорнида эканларидаги дуолари бундайдир: «Ла илаҳа илла анта субҳанака инний кунту миназ золимийн». Мусулмон киши у билан бирор нарсада дуо қилса, Аллоҳ унинг дуосини ижобат қилади.
Саид (розияллоҳу анҳу)дан. Ҳоким ривояти.
* دَعْوَةُ (ذِي النُّونِ) إِذْ دَعَا بِهَا، وَهُوَ فِي بَطْنِ الْحُوتِ (لاَ إِلَهَ إِلاَّ أَنْتَ سُبْحَانَكَ إِنِّى كُنْتُ مِنَ الظَّالِمِينَ) لَمْ يَدْعُ بِهَا رَجُلٌ مُسْلِمٌ فِي شَىءٍ قَطُّ إِلاَّ اسْتَجَابَ اللهُ تَعَالَى لَهُ.
(رواه الحاكم عن سعيد)
Ундай деди, бундай деди, деб гапириб юришни, кўп савол беришни ва молни беҳудага сарф қилишни тарк қил.
Табароний ривояти.
* دَعْ: قِيلَ وَقَالَ، وَكَثرَةَ السُّؤَالِ، وَإِضَاعَةَ الْمَالَ.
(رواه الطبراني)
Азон билан иқомат орасидаги дуо рад этилмайди.
Аҳмад ривояти.
* الدُّعَاءُ لاَ يُرَدُّ بَيْنَ الأَذَانِ وَالإقَامَةِ.
(رواه أحمد)
Мазлумнинг дуоси ижобатдир, гарчи у фожир бўлса ҳам. Унинг фожирлиги эса, ўзигадир.
Абу Ҳурайра (розияллоҳу анҳу)дан. Таёлисий ривояти.
* دَعَوْةُ الْمَظْلُومِ مُسْتَجَابَةٌ، وَإِنْ كَانَ فَاجِرًا فَفُجُورُهُ عَلَى نَفْسِهِ.
(رواه الطيالسي عن أبي هريرة)
Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) дедилар: «Мен гапирмасдан тарк қилган нарсаларимда мени шундай қўйинглар. Чунки сизлардан олдинги уммат пайғамбарларидан сўрайверганлари ва ихтилоф қилишгани сабаб ҳалок бўлишди. Агар бирор нарсадан ман қилсам, ундан сақланинглар. Агар бирор нарсага буюрсам, қодир бўлгунингизча уни бажо келтиринглар».
Бухорий ва Муслим ривояти.
* دَعونِى مَا تَرَكْتُكُمْ، فَإِنَّمَا أَهْلَكَ مَنْ كَانَ قَبْلَكُمْ سُؤَالُهُمْ وَاخْتِلاَفُهم عَلَى أنْبِيَائِهِمْ، فَإذَا نَهَيْتُكُمْ عَنْ شَئٍ فَاجْتَنِبُوهُ وَإذَا أمَرْتُكُمْ بِشَئٍ فَأتُوا مِنْهُ مَا اسْتَطَعْتُمْ.
(رَوَاهُ الشَّيخَانِ)
Дунёни ўз аҳлига ташлаб қўяверинглар. Ким дунёдан кифоя қиладиганидан ортиғини олса, ўзи ҳис қилмаган ҳолда ҳалокатни қўлга киритибди. Анас (розияллоҳу анҳу)дан.
Ибн Лол ривояти.
* دَعُوا الدُّنْيَا لأهْلِهَا. مَنْ أخَذَ مِنَ الدُّنْيَا فَوقَ مَا يَكْفِيهِ أخَذَ حَتْفَهُ وَهُوَ لاَ يَشْعُرُ.
(رَوَاهُ ابن لال عَن أنس)
Яхшиликка йўллаб қўювчи киши уни бажарган кабидир. Аллоҳ қийналиб қолганларга ёрдам берувчини яхши кўради.
Ибн Абу Дунё ривояти.
* الدَّالُّ عَلَى الْخَيرِ كَفَاعِلِهِ، وَاللهُ يُحِبُّ إغَاثَةَ اللَّهفَانِ.
(رَوَاهُ ابن أبي الدنيا)
Дуо тушган ва ҳали тушмаган нарсаларга фойда беради. Эй Аллоҳнинг бандалари сизлар ўзингизга дуони лозим тутинг.
Ибн Умар (розияллоҳу анҳумо)дан. Ҳоким ривояти.
* الدّعَاءُ يَنْفَعُ مِمَّا نَزَلَ، وَمِمَّا لَمْ يَنْزِلْ، فَعَلَيكُمْ عِبَادَ اللهِ بِالدُّعَاءِ.
(رَوَاهُ الحَاكِمُ عَنْ ابنِ عُمَرَ)
Дунё ям-яшил, мазали нарсадир. Ким уни ҳалолдан касб этса ва ҳақ йўлда инфоқ қилса, Аллоҳ унга савоб беради ва жаннатга туширади. Кимки ҳалол бўлмаган йўл ила касб этиб, ҳақ бўлмаган йўлга инфоқ қилса, Аллоҳ уни хўрлик ҳовлисига тушириб қўяди. Аллоҳ ва Расулининг моли хусусида кўплаб шўнғувчилар борки, улар қиёмат куни дўзахдадирлар.
Ибн Умар (розияллоҳу анҳумо)дан. Байҳақий ривояти.
* الدُّنْيَا حُلْوَةٌ خَضِرَةٌ، مَنِ اكْتَسَبَ فِيهَا مَالاً مِنْ حِلِّهِ، وَأنْفَقَهُ فِي حَقِّهِ أثَابَهُ اللهُ عَلَيهِ، وَأوْرَدَهُ جَنَّتَهُ وَمَنِ اكْتَسَبَ فِيهَا مَالاً مِنْ غِيرِ حِلِّهِ وَأنْفَقَهُ فِي غَيرِ حَقِّهِ، أحَلَّهُ اللهُ دَارَ الْهَوَانِ، وَرُبَّ مُتَخَوِّضٍ فِي مَالِ اللهِ وَرَسُولِهِ لَهُ النَّارُ يَومَ القِيَامَةِ.
(رَوَاهُ البَيهَقِي عن ابن عمر)
Дунё нақд буюмдир. Ундаги нарсалардан яхши киши ҳам, ёмон киши ҳам еяверади. Охират эса ваъда қилинган рост нарсадир. У кунда одил подшоҳ ҳукм қилади. Ҳақни ҳаққа ва ботилни ботилга ажратади. Сизлар охират болалари бўлинглар, аммо дунё болалари бўлиб қолманглар. Чунки ҳар бир онанинг боласи унинг орқасидан эргашади. Муслим ривояти.
* الدُّنيَا عَرَضٌ حَاضِرٌ، يَأكُلُ مِنْهَا البَرُّ وَالفَاجِرُ، وَالآخِرَة وَعْدٌ صَادِقٌ يَحْكُمُ فِيهَا مَلِكٌ عَادِلٌ، يحِقَّ الحَقَّ وَيُبْطِلُ البَاطِلَ، فَكُونُوا أبْنَاءَ الآخِرَةِ وَلاَ تَكُونُوا أبْنَاءَ الدُّنْيَا فَإنَّ كُلَّ أُمٍّ يَتْبَعُهَا وَلَدُهَا.
(رَوَاهُ مُسْلِمٌ)
Дунё – ҳовлиси йўққа ҳовли ва моли йўққа молдир. Уни эса ақли йўқлар жамлайди.
Ҳазрат Ойша (розияллоҳу анҳо)дан. Аҳмад ривояти.
* الدُّنْيَا دَارُ مَنْ لاَ دَارَ لَهُ، وَمَالُ مَنْ لاَ مَالَ لَهُ، وَلَهَا يَجْمَعُ مَنْ لاَ عَقْلَ لَهُ.
(رواه أحمد عن السيدة عائشة)
Дунёнинг барчаси бир матоҳдир. Дунёнинг энг яхши матоҳи солиҳа хотиндир.
Насоий ривояти.
* الدُّنْيَا كُلُّهَا مَتَاعٌ وَخَيرُ مَتَاعِ الدُّنْيَا الْمَرْأةُ الصَّالِحَةُ.
(رَوَاهُ النَّسَائِيُّ)
Дунё ва ундаги нарсалар лаънатлангандир. Фақатгина Аллоҳнинг зикри ва унга яқин бўлган нарса, олим ёки таълим олувчигина ундай эмасдир
(Ибн Масъуд (розияллоҳу анҳу)дан Табароний ривояти).
* الدُّنْيَا مَلْعُونَةٌ، مَلْعُونٌ مَا فِيهَا إلاَّ ذِكْرَ اللهِ وَمَا وَالاَهُ، وَعَالِمًا أو مُتَعَلِّمًا.
(رَوَاهُ الطَّبَرَانِيُّ عَنْ ابنِ مَسعُودٍ)
Дунё мўминга мусаффо бўлмайди. Қандай ҳам мусаффо бўлсинки, у унинг қамоқхонаси ва балоларга дучор бўладиган жойи ҳамда кофирнинг жаннати бўлса.
Анас (розияллоҳу анҳу)дан. Ибн Лол ривояти.
* الدُّنيَا لا تَصْفُوا لِمُؤمِنٍ، كَيفَ وَهِيَ سِجْنُهُ وَبَلاَؤُهُ؟ وَهِيَ جَنَّةُ الكَافِرِ.
(رَوَاهُ ابن لال عن أنس)
Номаи аъмол битиклари уч хилдир. Биринчиси шундай девонки, ундан Аллоҳ таоло ҳеч нарсани кечирмайди. Иккинчиси шундай девонки, ундаги нарсага Аллоҳ аҳамият бермайди. Учинчиси шундай девонки, Аллоҳ ундан бирор нарсани тарк қилмайди.
Аллоҳ ундан ҳеч нарсани кечирмайдигани Аллоҳга ширк келтиришдир. Аллоҳ аҳамият бермайдигани – Аллоҳ билан бандаси орасидаги нарса, яъни рўза ва намозни тарк этиш билан ўзига-ўзи зулм қилишидир. Чунки агар Аллоҳ хоҳласа, уни кечириб, гуноҳидан ўтади. Аллоҳ бирор нарсани тарк қилмайдигани – бандалар ўрталаридаги бир-бирларига зулм қилишлар, яъни қасос ва шунга ўхшаш нарсалар, бунда шак йўқдир.
Ҳазрат Ойша (розияллоҳу анҳо)дан. Аҳмад ривояти.
* الدَّوَاوِينُ ثَلاَثَةٌ: فَدِيوَانٌ لاَ يَغْفِرُ اللهُ مِنْهُ شَيْئًا، وَدِيوَانٌ لَا يَعْبَأُ اللَّهُ بِهِ شَيْئًا، وَدِيوَانٌ لاَ يَتْرُكُ اللهُ مِنْهُ شَيْئًا، فَأَمَّا الدِّيوَانُ الَّذِي لاَ يَغْفِرُهُ اللهُ شَيْئًا، فَالإشْرَاكُ بِاللهِ، وَأَمَّا الدِّيوَانُ الَّذِي لاَ يَعْبَأُ اللهُ بِهِ شَيْئًا، فَظُلْمُ الْعَبْدِ نَفْسَهُ فِيمَا بَيْنَهُ وَبَيْنَ رَبِّهِ مِنْ صَوْم تَرَكَهُ أَوْ صَلاَةٍ تَرَكَهَا، فَإِنَّ اللهَ تَعَالَى يَغْفِرُ ذَلِكَ إِنْ شَاءَ وَيَتَجَاوَزُ، وَأَمَّا الدِّيوَانُ الَّذِي لاَ يَتْرُكُ اللهُ مِنْهُ شَيْئًا فَمَظَالِمُ الْعبَادِ بَيْنَهُمُ الْقِصَاصُ لاَ مَحَالَةَ.
(رواه أحمد عن السيدة عائشة)
Дин енгилдир. Бирор киши дин билан беллашса, яъни чуқур кетиб, тоқатидан юқорисини талаб этса, албатта, енгилади.
Абу Ҳурайра (розияллоҳу анҳу) ривояти.
* الدِّينُ يُسْرٌ وَلَنْ يُغَالِبَ الدِّينَ أَحَدٌ إِلاَّ غَلَبَهُ.
(رَوَاهُ أبُو هُرَيرَةَ)
Динор динор билан, дирҳам дирҳам ила, бир соъ буғдой бир соъ буғдой билан, бир соъ арпа бир соъ арпа ила, бир соъ туз бир соъ туз билан алиштирилаверади. Буларнинг ўртасида ортиқлик йўқдир. (Бир соъ буғдойни икки соъ буғдойга алиштириш жоиз эмас.)
Абу Усайд Соъидий ривояти.
* الدِّينَارُ بِالدِّينَارِ وَالدِّرْهَمُ بِالدِّرْهَمِ وَصَاعُ حِنطَةٍ بِصَاعِ حِنْطَةٍ وَصَاعُ شَعِيرٍ بِصَاعِ شَعِيرٍ وَصَاعُ مِلحٍ بِصَاعِ مِلْحٍ لاَ فَضْلَ بَينَ شَيءٍ مِنْ ذَلِكَ.
(رواه أبو أسيد الساعدي)