Ким Аллоҳни Раббим деб, Исломни диним деб, Муҳаммадни (алайҳиссалом) Расулим деб рози бўлса, имон таъмини тотибди.
Аббос ибн Абдулмуталлиб (розияллоҳу анҳу)дан. Термизий ривояти.
* ذَاقَ طَعْمَ الإيْمَانِ مَنْ رَضِيَ بِاللهِ رَبًّا، وَبِالإِسْلاَمِ دِينًا، وَبِمُحَمَّدٍ رَسُولاً.
(رواه الترمذي عن العباس بن عبد المطلب)
Рамазонда Аллоҳни зикр қилувчи кечирилгандир. У ойда Аллоҳдан сўровчи ноумид бўлмайди.
Умар (розияллоҳу анҳу)дан. Байҳақий ривояти.
* ذَاكرُ اللهِ فِي رَمَضَانَ مَغْفُورٌ لَهُ وَسَائِلُ اللهِ فِيه لاَ يَخيبُ.
(رواه البيهقي عن عمر)
Обрўларингизни молларингиз билан ҳимоя қилингиз.
Хатиб ривояти.
* ذُبُّوا عَنْ أَعْرَاضِكُمْ بِأَمْوَالِكُمْ.
(رواه الخطيب)
Одамлар қандай амал қилишса, шундай тек қўйинг. Чунки жаннат юз даражадир. Ҳар бир даража ўртаси ер билан осмон оралиғичадир. Фирдавс энг олий даражасидир. Унинг ўртаси ва тепасида Раҳмоннинг Арши бордир. Ундан жаннат анҳорлари отилиб чиқади. Аллоҳдан сўрасангиз, Фирдавсни сўранглар.
Муоз (розияллоҳу анҳу)дан. Аҳмад ривояти.
* ذَرِ النَّاسَ يَعْمَلُونَ: فَإِنَّ الْجَنَّة مِائَةُ دَرَجَةٍ، مَا بَيْنَ كُلُّ دَرَجَةٍ كَمَا بَيْنَ السَّمَاءِ وَالأَرْضِ، وَالْفِرْدَوْسُ أَعْلاَهَا دَرَجَةً، أَوْسَطُهَا وَفَوْقَهَا عَرْشُ الرَّحْمَنِ، وَمِنْهَا تُفَجِّرُ أَنْهَارُ الْجَنَّةِ، فَإِذَا سَأَلْتُمُ اللهَ فَسْأَلُوهُ الْفِرْدَوسَ.
(رواه الإمام أحمد عن معاذ)
Аллоҳнинг зикри қалблар шифосидир.
Анас (розияллоҳу анҳу)дан. Дайламий ривояти.
* ذِكْرُ اللهِ شِفَاءُ الْقُلوبِ.
(رواه الديلمي عن أنس)
Мусулмонлар ўз зиммаларига олган аҳд-паймонлари учун биргина йўл бор (аҳдга вафо қилишдир). Кимки аҳдига вафо қилмаса, унга Аллоҳнинг, фаришталарнинг ва барча одамларнинг лаънати бўлсин. Унинг тавбаси ҳам, тўлайдиган товони ҳам қабул қилинмайди. Кимки бир қавмга унинг аъзоларининг рухсатсиз раҳбарлик қиладиган бўлса, унга ҳам Аллоҳнинг, фаришталарнинг ва барча одамларнинг лаънати бўлсин. Унинг тавбаси ҳам, тўлайдиган товони ҳам қабул қилинмайди.
Аҳмад ривояти.
* ذِمَّةُ الْمُسْلِمِينَ وَاحِدَةٌ، فَمَنْ أَخْفَرَ فَعَلَيْهِ لَعْنَةُ اللهِ وَالْمَلاَئِكَةِ وَالنَّاسِ أَجْمَعِينَ، لاَ يُقْبَلُ مِنْهُ صَرْفٌ وَلاَ عَدْلٌ، وَمَنْ تَوَلَّى قَوْمًا بِدونِ إِذْنِ مَوَالِيهِ، فَعَلَيْهِ لَعْنَةُ اللهِ وَالْمَلاَئِكَةِ وَالنَّاسِ أَجْمَعِينَ لاَ يُقْبَلُ مِنْهُ صَرْفٌ وَلاَ عَدْلٌ.
(رواه الإمام أحمد)
Бир гуноҳ борки, мағфират қилинади. Яна бири борки, кечирилмайди. Яна бошқа бири борки, жазога тортилади. Мағфират қилинадигани – ўзинг билан Раббинг ўртасидаги амалинг. Кечирилмайдигани – Аллоҳга ширк келтиришинг. Жазога тортиладигани – биродарингга зулм қилганингдир.
Табароний ривояти.
* ذَنْبٌ يُغْفَرُ وَذَنْبٌ لاَ يُغْفَرُ، وَذَنْبٌ يُجَازَى بِهِ، فَأَمَّا الذَّنْبُ الَّذِى لاَ يُغْفَرُ، فَالشِّرْكُ بِاللهِ، وَأَمَّا الذَّنْبُ الَّذِى يُغْفَرُ، فَعَمَلُكَ بَيْنَكَ وَبَيْنَ رَبِّكَ، وَأَمَّا الذَّنْبُ الَّذِى يُجَازى بِهِ، فَظُلْمُكَ أَخَاكَ.
(رواه الطبراني)
Ифторлик қилувчилар ажрда ўзиб кетишди.
Анас (розияллоҳу анҳу)дан. Бухорий ва Муслим ривояти.
* ذَهَبَ الْمُفْطِرُونَ الْيَوْمَ بِالأَجْرِ.
(رواه البخاري ومسلم عن أنس)
Икки дирҳами бор одамнинг бир дирҳами бор кишига қараганда ҳисоби қаттиқроқдир. Икки динори бор одамнинг бир динори бор кишига қараганда ҳисоби қаттиқроқдир.
Абу Зар (розияллоҳу анҳу)дан. Байҳақийнинг мавқуф ҳолатда қилган ривояти.
* ذو الدِّرْهَمَيْنِ أَشَدُّ حِسَابًا مِنْ ذِى الدِّرْهَمِ وَذو الدّينارَيْنِ أَشَدُّ حِسَابًا مِنْ ذِى الدِّينَارِ.
(رواه البيهقي عن أبي ذر موقوفا)
Дунёда иккиюзламачи бўлган кишилар қиёмат кунида оловдан бўлган икки юз билан келишади.
Саъд (розияллоҳу анҳу)дан. Табароний ривояти.
* ذُو الوَجْهينِ فِي الدُّنْيَا يَأْتِى يَوْمَ الْقِيَامَةِ وَلَهُ وَجْهَانِ مِنْ نَارٍ.
(رواه الطبراني عن سعد)
Гуноҳ – уни қилмаган кишига бахтсизликдир. Агар уни қилган кишини у билан айбласа, ўзи ўша гуноҳга мубтало бўлади. Агар уни қилган одамни ғийбат этса, гуноҳкор бўлади. Агар унга рози бўлса, унга шерикдир.
Анас (розияллоҳу анҳу)дан. Дайламий ривояти.
Фойда: Демак, гуноҳ қилаётган кишини айбламайсиз ҳам, ғийбат ҳам қилмайсиз ва унинг қилаётган ишидан рози ҳам бўлмайсиз. Балки бунинг ўрнига амри маъруф ва наҳйи мункар қиласиз.
* الذَّنْبُ شُؤْمٌ عَلَى غَيْرِ فَاعِلِهِ، إِنْ عَيَّرَهُ ابْتُلِىَ بِهِ، وَإِنِ اغْتَابَهُ أَثِمَ، وَإِنْ رَضِيَ بِهِ شَارَكهُ.
(رواه الديلمي عن أنس)
Олтин олтин билан, кумуш кумуш ила, буғдой буғдой билан, арпа арпа ила, хурмо хурмо билан, туз туз ила бир хил миқдорда баробар бўлиб, қўлма-қўл, яъни ажралмасдан туриб олди-сотди қилса, жоиз. Лекин кимки бир хил жинсдаги нарсани зиёда қилса ёки зиёда бўлишини талаб этса, судхўрликка юзланибди. Бунда олувчи ҳам, берувчи ҳам баробардир.
Муслим ривояти.
* الذَّهَبُ بِالذَّهَبِ، وَالْفِضَّةُ بِالْفِضَّةِ، وَالْبُرُّ بِالْبُرِّ، وَالشَّعِيرُ بِالشَّعِير، التَّمْرُ بِالتَّمْرِ، وَالْمِلْحُ بِالْمِلْحِ، مِثْلاً بِمِثْلٍ، سَوَاءً بِسَوَاءٍ، يَدًا بِيَدٍ، فَمَنْ زَادَ أَوِ اسْتَزَادَ فَقَدْ أَرْبَى، وَالآخِذُ وَالْمُعْطِى سَوَاءٌ.
(رواه مسلم)