Ғийбатнинг ҳаромлиги ва тилни сақлашга буйруқ
Аллоҳ таоло: «Айримларингиз айримларингизни ғийбат қилмасин! Сизлардан бирон киши ўзининг ўлган биродарининг гўштини ейишни яхши кўрурми?! Ана ёмон кўрдингизми?!( Бас, гуноҳи бунданда ортиқ бўлган ғийбатни ҳам ёмон кўрингиз)! Аллоҳдан қўрқингиз! Албатта Аллоҳ тавбаларни қабул қилгувчи, меҳрибондир. (Ҳужурот сураси, 12-оят).
«(Эй инсон), ўзинг аниқ билмаган нарсага эргашма! Чунки қулоқ, кўз, дил – буларнинг барчаси тўғрисида (ҳар бир инсон) масъул бўлур (яъни, эшитган, кўрган ва ишонган ҳар бир нарсаси учун киши Қиёмат кунида жавоб беради)». (Исро сураси, 36-оят).
«У бирон сўзни талаффуз қилмас, магар (талаффуз қилса) унинг олдида ҳозиру нозир бўлган бир кузатувчи (фаришта у сўзни ёзиб олур)», (Қоф сураси, 18-оят) деб айтган.
Билинг, албатта ҳар бир оқил кишига тилини барча сўзлардан сақламоғи лозим. Фақатгина манфаат бўлиб кўринганларнигина гапириши лозим. Энди қачонки гапириш ва гапирмасликдаги манфаат баробар бўлиб қолса, гапирмасдан тилни тиймоқ суннат амалдир. Чунки гоҳида мубоҳ сўзлар ҳаром ёки макруҳ сўзларга олиб боради. Одатда кўпинча шунақа ишлар бўлади. Омон қолишни эса бирорта нарсага алмаштириб бўлмайди.
بَابُ تَحْرِيمِ الغِيْبَةِ، وَالأَمْرِ بِحِفْظِ اللِّسَانِ
قَالَ اللهُ تَعَالَى : {وَلَا يَغْتَبْ بَعْضُكُمْ بَعْضاً أَيُحِبُّ أَحَدُكُمْ أَنْ يَأْكُلَ لَحْمَ أَخِيهِ مَيْتاً فَكَرِهْتُمُوهُ * وَاتَّقُوا اللهَ إنَّ اللهَ تَوَّابٌ رَحِيمٌ} [الحجرات: 12].
وَقَالَ تَعَالَى: {وَلَا تَقْفُ مَا لَيْسَ لَكَ بِهِ عِلْمٌ * إنَّ السَّمْعَ وَالبَصَرَ وَالفُؤَادَ كُلُّ أُولَئِكَ كَانَ عَنْهُ مَسْئُولًا} [الإسراء: 36].
وَقَالَ تَعَالَى: {مَا يَلْفِظُ مِنْ قَوْلٍ إِلَّا لَدَيْهِ رَقِيبٌ عَتيدٌ} [ق: 18].
اِعْلَمْ: أنَّهُ يَنْبَغِي لِكُلِّ مُكَلَّفٍ أَنْ يَحْفَظَ لِسَانَهُ عَنْ جَميعِ الكَلَامِ، إِلَّا كَلَاماً ظَهَرَتْ فِيهِ الْمَصْلَحَةُ، ومَتَى اسْتَوَى الكَلَامُ وَتَرْكُهُ فِي الْمَصْلَحَةِ فَالسُّنَّةُ الإمْسَاكُ عَنْهُ؛ لأَنَّهُ قَدْ يَنْجَرُّ الكَلَامُ الْمُبَاحُ إِلَى حَرَامٍ أَوْ مَكْرُوهٍ، وذَلِكَ كَثِيرٌ في العَادَةِ، والسَّلَامَةُ لَا يَعْدِلُهَا شَيْءٌ.
1531. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Ким Аллоҳга ва охират кунига иймон келтирса, яхши сўз айтсин ёки жим турсин», дедилар.
Муттафақун алайҳ.
Бу ҳадис агар сўзлаш яхшилик бўлсагина гапирмоқ лозимлигини кўрсатмоқда. Агар гапида манфаат бўлиши шак бўлса, сўзламаслиги лозим.
1531 - وَعَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «مَنْ كَانَ يُؤْمِنُ بِاللهِ وَاليَوْمِ الآخِرِ فَلْيَقُلْ خَيْراً، أَوْ لِيَصْمُتْ». مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 6475، م 47 وسبق برقم 315].
وَهذا الحَديثُ صَرِيحٌ في أَنَّهُ يَنْبغي أَلَّا يَتَكَلَّمَ إلَّا إِذَا كَانَ الكَلَامُ خَيْراً، وَهُوَ الَّذِي ظَهَرَتْ مَصْلَحَتُهُ، وَمَتَى شَكَّ في ظُهُورِ الْمَصْلَحَةِ فَلَا يَتَكَلَّمُ.
1532. Абу Мусо ал-Ашъарий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Эй Аллоҳнинг Расули, Исломга кирганларнинг қай бири афзал?» дедим. У зот: «Тили ва қўлидан мусулмонлар омонда бўлган киши», дедилар».
Муттафақун алайҳ.
1532 - وَعَنْ أَبِي مُوسَى رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: قُلْتُ: يَا رَسُولَ اللهِ؛ أَيُّ الْمُسْلِمِينَ أَفْضَلُ؟ قَالَ: «مَنْ سَلِمَ الْمُسْلِمُونَ مِنْ لِسَانِهِ وَيَدِهِ». مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 11، م 42].
1533. Саҳл ибн Саъд розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Ким менга икки жағи ва икки оёғи орасини (сақлашга) кафолат берса, унинг жаннатга киришига кафолат бераман», дедилар.
Муттафақун алайҳ.
1533 - وَعَنْ سَهْلِ بْنِ سَعْدٍ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: «مَنْ يَضْمَنْ لِي مَا بَيْنَ لَحْيَيْهِ وَمَا بيْنَ رِجْلَيْهِ أَضْمَنْ لَهُ الجَنَّةَ». مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 6474].
1534. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг шундай деяётганларини эшитдим:
«Банда бир гапни аниқламай гапириб қўяди‑да, шу сабабли дўзахнинг машриқ ва мағриб оралиғидан ҳам узоқроқ жойига тойилиб, қулайди».
Муттафақун алайҳ.
1534 - وَعَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ: أَنَّهُ سَمِعَ النَّبِيَّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ يَقُولُ: «إنَّ الْعَبْدَ لَيَتَكَلَّمُ بِالْكَلِمَةِ مَا يَتَبيَّنُ فِيهَا يَزِلُّ بِهَا إِلَى النَّارِ أَبْعَدَ مِمَّا بَيْنَ الْمَشْرِقِ وَالْمَغْرِبِ». مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 6477، م 2988].
وَمَعْنَى: «يَتَبَيَّنُ» يَتَفَكَّرُ أَنَّهَا خَيْرٌ أَمْ لَا.
1535. Яна у кишидан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Банда Аллоҳ рози бўладиган гапни арзимас санаб гапиради‑да, шу сабабли Аллоҳ уни даражаларга кўтаради. Банда Аллоҳ норози бўладиган гапни арзимас санаб гапиради‑да, шу сабабли жаҳаннамга қулайди», дедилар.
Имом Бухорий ривояти.
1535 – وَعَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «إنَّ الْعَبْدَ لَيَتَكَلَّمُ بِالكَلِمَةِ مِنْ رِضْوَانِ اللهِ تَعَالَى؛ مَا يُلْقِي لَهَا بَالًا يَرْفَعُهُ اللهُ بِهَا دَرَجَاتٍ، وَإِنَّ الْعَبْدَ لَيَتَكَلَّمُ بِالْكَلِمَةِ مِنْ سَخَطِ اللهِ تَعَالَى؛ لَا يُلْقِي لَهَا بَالًا يَهْوِي بِهَا فِي جَهَنَّمَ». رَوَاهُ البُخَارِيُّ [6478].
1536. Абу Абдурроҳман Билол ибн Ҳорис ал-Музаний розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Бир киши Аллоҳ рози бўладиган бир сўзни айтади, лекин унинг қай даражада эканлиги хаёлига ҳам келмайди, ваҳоланки бу сабабли Аллоҳ унга Ўзига йўлиққунига қадар Ўзининг розилигини ёзиб қўяди. Бирингиз Аллоҳ ғазаб қиладиган бир сўзни айтади, лекин унинг қай даражада эканлиги хаёлига ҳам келмайди, ваҳоланки бу сабабли Аллоҳ унга Ўзига йўлиққунига қадар Ўзининг ғазабини ёзиб қўяди».
Имом Молик «Муватто» китобларида ривоят қилдилар. Термизий ҳам ривоят қилиб, ҳасан, саҳиҳ, дедилар.
1536 - وَعَنْ أَبِي عَبْدِ الرَّحْمَنِ بِلَالِ بْنِ الحَارِثِ الْمُزَنيِّ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «إنَّ الرَّجُلَ لَيَتَكَلَّمُ بِالْكَلِمَةِ مِنْ رِضْوَانِ اللهِ تَعَالَى؛ مَا كَانَ يَظُنُّ أَنْ تَبْلُغَ مَا بلَغَتْ يَكْتُبُ اللهُ لَهُ بِهَا رِضْوَانَهُ إِلَى يَوْمِ يَلْقَاهُ، وَإنَّ الرَّجُلَ لَيَتَكَلَّمُ بِالكَلِمَةِ مِنْ سَخَطِ اللهِ؛ مَا كَانَ يَظُنُّ أَنْ تَبْلُغَ مَا بَلَغَتْ يَكْتُبُ اللهُ لَهُ بِهَا سَخَطَهُ إِلَى يَوْمِ يَلْقَاهُ» رَوَاهُ مَالِكٌ فِي «الْمُوَطَّإِ» وَالتِّرْمِذِيُّ وَقَالَ: حَدِيثٌ حَسَنٌ صَحِيحٌ [ط 2/984، ت 2319].
1537. Суфён ибн Абдуллоҳ розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Эй Аллоҳнинг Расули, менга бир ишни айтингки, уни маҳкам ушлайин», дедим. У зот: «Роббим Аллоҳ», дегин-да, сўнг шунда мустақим бўл», дедилар. «Эй Аллоҳнинг Расули, мен учун энг қаттиқ қўрқадиган нарсангиз нима?» деб сўрадим. У зот тилларини ушлаб, сўнг: «Мана бу», дедилар».
Имом Термизий ривоят қилиб, ҳасан, саҳиҳ ҳадис, дедилар.
1537 - وَعَنْ سُفْيَانَ بْنِ عَبْدِ اللهِ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: قُلْتُ: يَا رَسُولَ اللهِ؛ حَدِّثْنِي بِأَمْرٍ أَعْتَصِمُ بِهِ، قَالَ: «قُلْ رَبِّيَ اللهُ، ثُمَّ اسْتَقِمْ»، قُلْتُ: يَا رَسُولَ اللهِ؛ مَا أَخْوَفُ مَا تَخَافُ عَلَيَّ؟ فَأَخَذَ بِلِسَانِ نَفْسِهِ ثُمَّ قَالَ: «هَذَا». رَوَاهُ التِّرْمِذِيُّ وَقَالَ: حَدِيثٌ حَسَنٌ صَحِيحٌ [2410].
1538. Ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллалоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Аллоҳнинг зикри бўлмаган гапни кўп гапирманглар, чунки Аллоҳнинг зикри бўлмаган гапни кўп гапириш қалбни қотиради. Аллоҳдан энг узоқ кимса – қалби қаттиқ кимсадир».
Имом Термизий ривояти.
1538 - وَعَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: «لَا تُكْثِرُوا الكَلَامَ بِغَيْرِ ذِكْرِ اللهِ؛ فَإنَّ كَثْرَةَ الكَلَامِ بِغَيْرِ ذِكْرِ اللهِ تَعَالَى قَسْوَةٌ لِلْقَلْبِ، وَإِنَّ أَبْعَدَ النَّاسِ مِنَ اللهِ القَلْبُ القَاسِي». رَوَاهُ التِّرْمِذِيُّ [2411].
1539. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллалоҳу алайҳи васаллам: «Аллоҳ кимни икки жағи ва икки оёғи орасидаги нарсанинг ёмонлигидан сақлаган бўлса, жаннатга киради», дедилар».
Имом Термизий ривоят қилиб, ҳасан ҳадис, дедилар.
1539 - وَعَنْ أَبِي هُرَيرَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: «مَنْ وَقَاهُ اللهُ شَرَّ مَا بَيْنَ لَحْيَيْهِ، وَشَرَّ مَا بَيْنَ رِجْلَيْهِ دَخَلَ الجَنَّةَ». رَوَاهُ التِّرْمِذِيُّ وَقَالَ: حَدِيثٌ حَسَنٌ [2409].
1540. Уқба ибн Омир розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Эй Аллоҳнинг Расули, нажот нимада?» дедим. У зот: «Тилингни тийгин, уйинг сени сиғдирсин, хатоларинг учун йиғлагин», дедилар».
Имом Термизий ривоят қилиб, ҳасан ҳадис, дедилар.
1540 - وَعَنْ عُقْبَةَ بْنِ عَامِرٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: قُلْتُ: يَا رَسُولَ اللهِ؛ مَا النَّجَاةُ؟ قَالَ: «أَمْسِكْ عَلَيْكَ لِسَانَكَ، وَلْيَسَعْكَ بَيْتُكَ، وَابْكِ عَلَى خَطِيئَتِكَ». رَوَاهُ التِّرْمِذِيُّ وَقَالَ: حَدِيثٌ حَسَنٌ [2406].
1541. Абу Саид ал-Худрий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
“Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Одам боласи тонг оттирса, барча аъзолари тилга: «Бизнинг ҳаққимизда Аллоҳдан қўрққин! Биз сенга боғлиқмиз, сен тўғри бўлсанг, биз ҳам тўғри бўламиз, сен эгри бўлсанг, биз ҳам эгри бўламиз», деб ёлворишади».
Имом Термизий ривояти.
1541 - وَعَنْ أَبِي سَعِيدٍ الخُدْرِيِّ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «إِذَا أَصْبَحَ ابْنُ آدَمَ فَإنَّ الأَعْضَاءَ كُلَّهَا تُكَفِّرُ اللِّسَانَ؛ تَقُولُ: اتِّقِ اللهَ فِينَا، فَإنَّمَا نَحْنُ بِكَ: فَإنِ اسْتَقَمْتَ اسَتَقَمْنَا، وَإنِ اعْوَجَجْتَ اعْوَجَجْنَا». رَوَاهُ التِّرْمِذِيُّ [2407].
مَعْنَى «تُكَفِّرُ اللِّسَانَ»: أَي: تَذِلُّ وَتَخْضَعُ لَهُ.
1542. Муоз розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Эй Аллоҳнинг Расули, менга шундай амални айтингки, у мени жаннатга киритсин, дўзахдан узоқлаштирсин», дедим. У зот: «Катта нарса ҳақида сўрадинг. Аммо у Аллоҳ осон қилган инсон учун жуда осондир. Аллоҳга ҳеч нарсани ширк келтирмай ибодат қиласан, намозни қоим қиласан, закот берасан, Рамазон рўзасини тутасан, Байтни ҳаж қиласан», дедилар. Сўнгра: «Сенга яхшилик эшикларини кўрсатиб қўяйми? Рўза, у қўрғондир; садақа, у худди сув оловни ўчиргандек, хатоларни ўчиради; кишининг ярим кечаси ўқиган намози», дедилар, «Ёнбошлари ётар жойдан йироқ бўлур» оятини «қилган амаллари»[1] оятигача ўқидилар. Сўнгра «Сенга ишнинг боши, устуни ва чўққиси нималигини айтайми?» дедилар. «Албатта, эй Аллоҳнинг Расули», дедим. «Ишнинг боши Исломдир, устуни намоздир, чўққиси эса жиҳоддир», дедилар. Сўнгра «Сенга буларнинг ҳаммасининг тизгини нималигини айтайми?» дедилар. «Ҳа, эй Аллоҳнинг Расули», дедим. Шунда у зот тилларини ушлаб, «Мана буни тийгин!» дедилар. «Эй Аллоҳнинг Расули, гапирган гапларимиз учун иқобга олинамизми?» деган эдим, «Шўринг қурғур Муоз, одамларни дўзахга тилидан чиққан нарса юзтубан [ёки тумшуғи билан] туширмай, яна нима туширар эди?» дедилар».
Имом Термизий ривоят қилиб, ҳасан, саҳиҳ ҳадис, дедилар. Унинг шарҳи юқорида ўтди.
1542 - وَعَنْ مُعَاذٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: قُلْتُ: يَا رَسُولَ اللهِ؛ أَخْبِرْنِي بِعَمَلٍ يُدْخِلُنِي الجَنَّةَ، وَيُبَاعِدُنِي مِنَ النَّارِ؟ قَالَ: «لَقَدْ سَأَلْتَ عَنْ عَظِيمٍ، وَإنَّهُ لَيَسِيرٌ عَلَى مَنْ يَسَّرَهُ اللهُ تَعَالَى عَلَيهِ: تَعْبُدُ اللهَ لَا تُشْرِكُ بِهِ شَيْئاً، وَتُقِيمُ الصَّلَاةَ، وَتُؤتِي الزَّكَاةَ، وَتَصُومُ رَمَضَانَ، وَتَحُجُّ البَيْتَ» ثُمَّ قَالَ: «أَلَا أَدُلُّكَ عَلَى أَبْوَابِ الخَيْرِ؟ الصَّوْمُ جُنَّةٌ، الصَّدَقَةُ تُطْفِيءُ الخَطِيئَةَ كَمَا يُطْفِيءُ الْمَاءُ النَّارَ، وَصَلَاةُ الرَّجُلِ مِنْ جَوْفِ اللَّيْلِ» ثُمَّ تَلَا: {تَتَجَافَى جُنُوبُهُمْ عَنِ الْمَضَاجِعِ} حَتَّى بلَغَ {يَعْمَلُونَ} [السجدة: 16]. ثُمَّ قَالَ: «أَلَا أُخْبِرُكَ بِرَأْسِ الأَمْرِ، وَعَمُودِهِ، وَذِرْوَةِ سَنَامِهِ» قُلْتُ: بَلَى يَا رَسُولَ اللهِ، قَالَ: «رَأْسُ الأَمْرِ الإسْلَامُ، وَعَمُودُهُ الصَّلَاةُ وَذِرْوَةُ سَنَامِهِ الجِهَادُ» ثُمَّ قَالَ: «أَلَا أُخْبِرُكَ بـِمِلَاكِ ذَلِكَ كُلِّهِ؟» قُلْتُ: بَلَى يَا رَسُولَ اللهِ، فَأَخذَ بِلِسَانِهِ قَالَ: «كُفَّ عَلَيْكَ هَذَا» قُلْتُ: يَا رَسُولَ اللهِ؛ وَإنَّا لَمُؤَاخَذُونَ بِمَا نَتَكلَّمُ بِهِ؟ فَقَالَ: «ثَكِلَتْكَ أُمُّكَ!! وَهَلْ يَكُبُّ النَّاسَ فِي النَّارِ عَلَى وُجُوهِهِمْ إِلَّا حَصَائِدُ أَلْسِنَتِهِمْ؟!» رَوَاهُ التِّرْمِذِيُّ وَقَالَ: حَدِيثٌ حَسَنٌ صَحِيحٌ [2616].
وَقَدْ سَبَقَ شَرْحُهُ.
1543. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ғийбат нималигини биласизларми?» дедилар. «Аллоҳ ва Унинг Расули яхши билади», дейишди. «Биродарингнинг у ёқтирмайдиган нарсасини зикр қилишинг», дедилар. «Агар мен айтаётган нарса ўша биродаримда бўлса-чи?» дейишган эди, «Агар сен айтаётган нарса унда бўлса, сен уни ғийбат қилган бўласан. Агар (ўша нарса) унда бўлмаса, унга бўҳтон қилган бўласан», дедилар».
Имом Муслим ривояти.
1543 - وَعَنْ أَبِي هُرَيرَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ أَنَّ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «أَتَدْرُونَ مَا الغِيْبَةُ؟» قَالُوا: اللهُ وَرَسُولُهُ أَعْلَمُ، قَالَ: «ذِكْرُكَ أَخَاكَ بِمَا يَكْرَهُ» قِيلَ: أَفَرَأَيْتَ إِنْ كَانَ فِي أَخِي مَا أَقُولُ؟ قَالَ: «إنْ كَانَ فِيهِ مَا تَقُولُ فَقَدِ اغْتَبْتَهُ، وَإِنْ لَمْ يَكُنْ فِيهِ مَا تَقُولُ فَقَدْ بَهَتَّهُ». رَوَاهُ مُسْلِمٌ [2589].
1544. Абу Бакра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам қурбонлик куни Минодаги Видолашув ҳажида: «Бу кунингиз, бу шаҳрингиз, бу ойингизда қон тўкиш ҳаром бўлгани каби сизларнинг қонингиз, молингиз ва обрўингизга (тажовуз қилмоқлигингиз) ҳаромдир. Огоҳ бўлинг етказдимми?», дедилар.
Муттафақун алайҳ.
1544 - وَعَنْ أَبِي بَكْرَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ قَالَ فِي خُطْبَتِهِ يَوْمَ النَّحْرِ بِمنَى فِي حَجَّةِ الوَدَاعِ: «إِنَّ دِمَاءَكُمْ، وَأَمْوَالَكُمْ وَأَعْرَاضَكُمْ حَرَامٌ عَلَيْكُمْ كَحُرْمَةِ يَومِكُمْ هَذَا، فِي شَهْرِكُمْ هَذَا، فِي بَلَدِكُم هَذَا، أَلَا هَلْ بَلَّغْتُ». مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 67، م 1679].
1545. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга: «Софиянинг бундайлиги (баъзи ровийлар: «яъни паканалиги», деган) сизга етарли», деган эдим, «Шундай гап айтдингки, агар уни денгиз сувига аралаштирса, уни бузиб юборар эди», дедилар.
У зотга бир инсон ҳақида (ёмон) гапирдим. Шунда у зот: «Бир инсон ҳақида (ёмон) гапирганим учун фалонча нарсам бўлишини хоҳламайман», дедилар».
Абу Довуд ва Термизий ривояти. Термизий ҳасан, саҳиҳ ҳадис, дедилар.
Бу ҳадис ғийбатчиларга энг катта дашном берувчи ҳадисдир.
Аллоҳ таоло: «(Қуръонни) ўз ҳавойи-хоҳиши билан сўзламас. У (Қуръон) фақат ваҳий қилинаётган (туширилаётган) бир ваҳийдир», деб айтган. (Нажм сураси, 3-4-оятлар).
1545 - وَعَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا قَالَتْ: قُلْتُ للنَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: حَسْبُكَ مِنْ صَفِيَّةَ كَذَا وَكَذَا - قَالَ بَعْضُ الرُّوَاةِ: تَعْنِي قَصِيرةً - فَقَالَ: «لَقَدْ قُلْتِ كَلِمَةً لَوْ مُزِجَتْ بِمَاءِ البَحْرِ لَمَزَجَتْهُ»، قَالَتْ: وَحَكَيْتُ لَهُ إِنْسَاناً فَقَالَ: «مَا أُحِبُّ أَنِّي حَكَيْتُ إِنْسَاناً وَأَنَّ لِي كَذَا وَكَذَا». رَوَاهُ أَبُو دَاوُدَ، وَالتِّرْمِذِيُّ وَقَالَ: حَدِيثٌ حَسَنٌ صَحِيحٌ [د 4875، ت 2502].
وَمَعْنَى: «مَزَجَتْهُ» خَالَطَتْهُ مُخَالَطَةً يَتَغَيَّرُ بهَا طَعْمُهُ أَوْ رِيْحُهُ؛ لِشِدَّةِ نَتْنِهَا وَقُبْحِهَا، وَهَذَا مِنْ أَبْلَغَ الزَّوَاجِرِ عَنِ الغِيْبَةِ، قَالَ اللهُ تَعَالَى: {وَمَا يَنْطِقُ عَنِ الهَوَى * إِنْ هُوَ إِلَّا وَحْيٌ يُوحَى} [ النجم: 4].
1546. Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Меърожга олиб чиқилганимда мисдан бўлган тирноқлари билан юзларию кўксларини тирнаётган одамларнинг олдидан ўтиб, «Эй Жаброил, булар кимлар?» дедим. «Булар одамларнинг гўштини еб, обрўсини тўкадиганлар», деди».
Абу Довуд ривояти.
1546 - وَعَنْ أَنَسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ : قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: «لَمَّا عُرِجَ بِي مَرَرْتُ بِقَوْمٍ لَهُمْ أَظْفَارٌ مِنْ نُحَاسٍ يَخمِشُونَ وُجُوهَهُمُ وَصُدُورَهُم ، فَقُلْتُ: مَنْ هَؤُلَاءِ يَا جِبْرِيلُ؟ قَالَ: هَؤُلَاءِ الَّذِينَ يَأْكُلُونَ لُحُومَ النَّاسِ، وَيَقَعُونَ فِي أَعْرَاضِهِمْ» رَوَاهُ أَبُو دَاوُدَ [4878].
1547. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ҳар бир мусулмон бошқа бир мусулмоннинг қонига, обрўсига ва молига (тажовуз қилиши) ҳаромдир», деб айтдилар.
Имом Муслим ривояти.
1547 - وَعَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «كُلُّ الْمُسْلِمِ عَلَى الْمُسْلِمِ حَرَامٌ: دَمُهُ، وَعِرْضُهُ، وَمَالُهُ» رَوَاهُ مُسْلِمٌ [2564].
2- Боб. Ғийбатга қулоқ солишнинг ҳаромлиги. Ҳаром этилган ғийбатни эшитганда, гапирувчи кишига раддия бериб ғийбатдан тўхтатади. Агар бундан ожиз бўлса, ёки гапирувчи қабул қилмаса, имконини топиб ўша мажлисни тарк этишга буйруқ ҳақида
Аллоҳ таоло: «Қачонки беҳуда (сўз ё ишни) эшитсалар ундан юз ўгирурлар» (Қасос сураси, 55-оят).
“Улар беҳуда-фойдасиз (сўз ва амаллардан) юз ўгирувчи кишилардир. (Мўъминлар сураси, 3-оят)
«(Эй инсон) ўзинг аниқ билмаган нарсага эргашма! Чунки қулоқ, кўз, дил – буларнинг барчаси тўғрисида (ҳар бир инсон) масъул бўлур (яъни, эшитган, кўрган ва ишонган ҳар бир нарсаси учун киши Қиёмат кунида жавоб беради)» (Исро сураси, 36-оят)
«Қачон Бизнинг оятларимизни (масхара қилишга) киришаётган кимсаларни кўрсангиз, то бошқа гапга киришмагунларича улардан юз ўгиринг! Энди агар шайтон ёдингиздан чиқарса, эслаганингиздан сўнг бу золим қавм билан бирга ўтирманг!» (Анъом сураси, 68-оят) деб айтган.
2 - بَابُ تَحْرِيمِ سَمَاعِ الغِيْبَةِ، وَأَمْرِ مَنْ سَمِعَ غِيْبَةً مُحَرَّمَةً بِرَدِّهَا وَالإِنْكَارِ عَلَى قَائِلِهَا، فَإِنْ عَجَزَ أَوْ لَمْ يُقْبَلْ مِنْهُ فَارَقَ ذَلِكَ الْمَجْلِسَ إِنْ أَمْكَنَهُ
قَالَ اللهُ تَعَالَى: {وَإِذَا سَمِعُوا اللَّغْوَ أَعْرَضُوا عَنْهُ} [القصص - 55].
وَقَالَ تَعَالَى: {وَالَّذِينَ هُمْ عَنِ اللَّغْوِ مُعْرِضُونَ} [المؤمنون - 3].
وَقَالَ تَعَالَى: {إِنَّ السَّمْعَ وَالْبَصَرَ وَالْفُؤَادَ كُلُّ أُولَئِكَ كَانَ عَنْهُ مَسْؤُولًا} [الإسراء - 36].
وَقَالَ تَعَالَى: {وَإِذَا رَأَيْتَ الَّذِينَ يَخُوضُونَ في آيَاتِنا فَأعْرِضْ عَنْهُمْ حَتَّى يَخُوضُوا فِي حَدِيثٍ غَيْرِهِ * وإمَّا يُنْسِيَنَّكَ الشَّيْطَانُ فَلَا تَقْعُدْ بَعْدَ الذِّكْرَى مَعَ القَومِ الظَّالِمِينَ} [الأنعام - 68].
1548. Абу Дардо розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Кимки биродарининг шаънини ҳимоя қилса, Қиёмат куни Аллоҳ дўзахни унинг юзидан узоқ қилади», дедилар.
Имом Термизий ривоят қилиб, ҳасан ҳадис, дедилар.
1548 - وَعَنْ أَبِي الدَّرْدَاءِ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «مَنْ رَدَّ عَنْ عِرْضِ أَخِيهِ رَدَّ اللهُ عَزَّ وَجَلَّ عَنْ وَجْهِهِ النَّارَ يَوْمَ القِيَامَةِ». رَوَاهُ التِّرْمِذِيُّ وَقَالَ: حَدِيثٌ حَسَنٌ [1931].
1549. Итбон ибн Молик розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
Машҳур ва узун ҳадисда келтирилишича, Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам туриб намоз ўқидилар. Ва: «Молик ибн Духшум қаерда?» дедилар. Шунда бир киши: «У мунофиқ-ку, Аллоҳ ва Унинг Расули мунофиқни яхши кўрмайди», деганида, Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ундай дема, унинг «Ла илаҳа иллаллоҳу», деганига қарамайсанми? У буни айтиш билан Аллоҳнинг розилигини хоҳлайди», дедилар.
Муттафақун алайҳ.
1549 - وَعَنْ عِتْبَانَ بْنِ مَالِكٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ فِي حَدِيثِهِ الطَّوِيلِ الْمَشْهُورِ قَالَ: قَامَ النَّبِيُّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ يُصَلِّي، فَقَالُوا: «أَيْنَ مَالِكُ بْنُ الدُّخْشُمِ؟» فَقَالَ رَجُلٌ: ذَلِكَ مُنَافِقٌ لَا يُحِبُّ اللهَ وَلَا رَسُولَهُ، فَقَالَ النَّبِيُّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: «لَا تَقُلْ ذَلِكَ؛ أَلَا تَرَاهُ قَدْ قَالَ: لَا إِلَهَ إِلَّا اللهَ يُريدُ بِذَلِكَ وَجْهَ اللهِ تَعَالَى؟! وَإِنَّ اللهَ قَدْ حَرَّمَ عَلَى النَّارِ مَنْ قَالَ: لَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ يَبْتَغِي بِذَلِكَ وَجْهَ اللهِ». مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 425 م 33 وسبق برقم 427].
«وَعِتْبَانُ» بِكَسْرِ العَينِ عَلَى الْمَشْهُورِ، وَحُكِي ضَمُّهَا، وَبَعْدَهَا تَاءٌ مُثَنَّاةٌ مِنْ فَوْقُ، ثُمَّ بَاءٌ مُوَحَّدَةٌ، وَ«الدُّخْشُمُ» بِضَمِّ الدَّالِ، وَإِسْكَانِ الخَاءِ وَضَمِّ الشِّيْنِ الْمُعْجَمَتَينِ.
1550. Каъб ибн Молик розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Тавба ҳақидаги узун ҳадисда келтирилишича, Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам Табукда қавм орасида ўтирганларида: «Каъб ибн Моликка нима бўлди?» дедилар. Шунда Бани Саламалик бир киши: «Эй Расулуллоҳ, унинг кийимлари ҳамда икки ёнига назар солиши (Яъни, бойлигига мағрурланиши) бу ерга келишидан тўсиб қўйди», деди. Буни эшитган Муоз ибн Жабал: «Айтган нарсанг мунча ҳам ёмон. Аллоҳга қасамки, эй Расулуллоҳ, биз унда фақат яхшилик кўрганмиз», деганларида, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам сукут қилдилар.
Муттафақун алайҳ.
1550 - وَعَنْ كَعْبِ بْنِ مَالِكٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ فِي حَدِيثِهِ الطَّويلِ فِي قِصَّةِ تَوْبَتِهِ - وَقَدْ سَبَقَ فِي (بَابِ التَّوْبَةِ) [برقم 26] - قَالَ: قَالَ النَّبِيُّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ وَهُوَ جَالِسٌ فِي القَوْمِ بِتَبُوكَ: «مَا فَعَلَ كَعْبُ بْنُ مَالِكٍ؟» فَقَالَ رَجُلٌ مِنْ بَني سَلِمَةَ: يَا رَسُولَ اللهِ؛ حَبَسَهُ بُرْدَاهُ، وَالنَّظَرُ فِي عِطْفَيْهِ، فَقَالَ لَهُ مُعَاذُ بْنُ جَبَلٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ: بِئْسَ مَا قُلْتَ!! وَاللهِ يَا رَسُولَ اللهِ؛ مَا عَلِمْنَا عَلَيْهِ إِلَّا خَيْراً، فَسَكَتَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ. مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 4418، م 2769].
«عِطْفَاهُ» جَانِبَاهُ، وَهُوَ إِشَارَةٌ إِلَى إِعْجَابِهِ بِنَفْسِهِ.
3- Боб. Рухсат этилган ғийбат ҳақида
Билингки, ғийбат баъзи ҳолатларда саҳиҳ шаръий мақсадларда, ундан бошқа йўл билан етишиш мумкин бўлмаса, ўшанда мубоҳ (рухсат) этилган. У қуйидаги олтита сабабларнинг бирида бўлади:
Биринчиси – шикоят. Мазлум султонга ёки қозига ёки золимни инсофга чақиришга қурби етадиган шунга ўхшаш бирор бошлиққа шикоят қилиб, «Фалон киши менга зулм қилди» яъни «Мендан буни тортиб олди» каби сўзлар айтмоғи жоиз.
Иккинчиси – мункар нарсани ўзгартиришга ва осийни тўғри йўлга қайтаришга ёрдам сўрамоқ. Бас, у ана шу мункар нарсани кетказишга қудрати етадиган кишига «Фалон киши бундай ишларни қилиб юрибди, уни бундан тўхтатиб қўйинг» каби сўзларни айтади. Ана шу пайтда унинг мақсади мункар нарсани кетказишга бўлмоғи керак. Унинг мақсади бундай бўлмаса, ҳаромдир.
Учинчиси – фатво сўраш. Масалан, муфтийга «Отам ёки иним ёки эрим ёки фалончи менга зулм қилди, ундан халос бўлиш, ҳаққимни олиш ва зулмни ўзимдан даф этиш йўли қанақа?» деб айтмоғи эҳтиёж юзасидан жоиз. Лекин, афзали – «Бир кишини ёки шахсни ана бу ишида нима дейсиз?» Ёки «Эр бундай қилди», деб тайин қилмасдан мақсадини ҳосил қилмоғи ҳам дуруст.
Кейинги бобда зикр этиладиган Ҳинд розияллоҳу анҳодан қилинган ривоятдаги 155-рақамли ҳадисда таъйин қилишнинг жоизлигини кўрсатади. (Чунки у эри Абу Суфённинг бахил-зиқна эканини айтганида, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам уни бу ғийбатидан қайтармадилар).
Тўртинчиси – мусулмонларни ёмонликдан огоҳ этиб, уларга насиҳат қилиш. У бир нечта кўринишда бўлади. Улардан ҳадис ривоят қилувчи ровийларнинг гувоҳлик кўрсатмаларини мажруҳлиги (айбли экани) учун рад этмоқ. Мана шу мусулмонлар ижмоъи билан жоиздир. Балки эҳтиёж бўлгани учун вожибдир.
Улардан: «Бир киши никоҳ йўли билан қудачилик муносабатларига киришини ёки ишда шерик бўлишини ёки унинг ҳузурига омонат қўйишни ёки бундан бошқа нарсаларда муомала қилишни маслаҳат сўраса, насиҳат олинаётган киши унинг аҳволини яширмаган ҳолда, насиҳат нияти билан у ҳақда билган нарсасини айтмоғи вожиб бўлади.
Улардан: «Агар бир фиқҳ ўрганувчи бидъатчи ёки фосиқ ҳузурига бориб, ундан илм ўрганаётган бўлса ва сен у фиқҳ ўрганувчи зарар топмоғидан қўрқсанг, унга насиҳат қилмоғинг ва ҳолини баён қилмоғинг лозим бўлади. Шу шарт биланки, сен бунда насиҳатни қасд қилмоғинг керак. Мана шу нарсада кўпинча хатога йўл қўйилади. Гоҳида ҳасадга олиб келади ёки шайтон алдаб қўяди. У эса бу қилган ишини насиҳат ва шафқат, деб хаёл қилади. Сен буни идрок этиб, фаросатли бўл».
Улардан: «Бир киши бошлиқ бўлса-ю, солиҳ бўлмагани ёки фосиқ ва муғаффал бўлгани сабабли ишни яхши кўринишда бажармаса, ундан ҳам каттароқ бўлган бошлиққа унинг айбини зикр қилмоғинг вожиб бўлади. Ана шу катта бошлиқ уни ишдан четлатиб, ундан-да салоҳиятлисини тайинлайди. Ёки унинг ҳолатини билса, уни тўғри йўлда бўлишга ундайди».
Бешинчиси – фосиқлиги, бидъатчилиги ошкора бўлган кишиларни ғийбат қилиш жоиз. Масалан, ароқни ошкора ичувчи, кишиларнинг молини солиқ солиб, мусодара қилиб, зулм билан тортиб олувчи ҳамда ботил ишларни юргизувчилар шулар жумласидандир. Мана шу ишларни ошкора қилувчини ғийбат қилиш жоиз. Аммо бундан бошқаларида, яъни, юқоридаги зикр қилганларимиздан ташқари ҳолатларда жоиз эмас. Аммо биз зикр қилганлардан бошқа сабаб бўлса, ғийбат жоиздир.
Олтинчиси – танишлик учун. Агар киши кўзи хира, оқсоқ, кар, кўр, ғилай, ва шунга ўхшаш нуқсонли лақаб билан танилган бўлса, танитиш ниятида танитмоқлик жоиз. Аммо ноқислик томонини бундан бошқа мақсадда айтиш ҳаром. Агар айбини айтмасдан бошқа йўл билан бўлса, жуда ҳам яхши.
Мана шу зикр қилинган олтита сабабларда уламолар ғийбат қилиш жоизлигига ижмоъ қилишган. Бунинг далиллари саҳиҳ ва машҳур ҳадисларда келтирилган. Улардан:
3 - بَابُ مَا يُبَاحُ مِنَ الغِيْبَةِ
اِعْلَمْ: أَنَّ الغِيْبَةَ تُبَاحُ لِغَرَضٍ صَحِيحٍ شَرْعِيٍّ لَا يُمْكِنُ الوُصُولُ إِلَيْهِ إِلَّا بِهَا، وَهُوَ بِسِتَّةِ أَسْبَابٍ:
الأَوَّلُ: التَّظَلُّمُ، فَيَجُوزُ لِلْمَظْلُومِ أَنْ يَتَظَلَّمَ إِلَى السُّلْطَانِ وَالقَاضِي وَغَيْرِهِمَا مِمَّنْ لَهُ وِلَايَةٌ أَوْ قُدْرَةٌ عَلَى إِنْصَافِهِ مِنْ ظَالِمِهِ، فَيَقُولُ: ظَلَمَنِي فُلَانٌ بِكَذَا.
الثَّانِي: الاِسْتِعَانَةُ عَلَى تَغْيِيْرِ الْمُنْكَرِ، وَرَدِّ العَاصِي إِلَى الصَّوَابِ، فَيَقُولُ لِمَنْ يَرْجُو قُدْرَتَهُ عَلَى إِزَالَةِ الْمُنْكَرِ: فُلَانٌ يَعْمَلُ كَذَا، فَازْجُرْهُ عَنْهُ، وَنَحْوَ ذَلِكَ، وَيَكُونُ مَقْصُودُهُ التَّوَصُّلَ إِلَى إِزَالَةِ الْمُنْكَرِ، فَإِنْ لَمْ يَقْصِدْ ذَلِكَ كَانَ حَرَاماً.
الثَّالِثُ: الاِسْتِفْتَاءُ، فَيَقُولُ لِلْمُفْتِي: ظَلَمَنِي أَبِي، أَوْ أَخِي، أَوْ زَوْجِي، أَوْ فُلَانٌ بِكَذَا، فَهَلْ لَهُ ذَلِكَ؟ وَمَا طَرِيقِي فِي الخَلَاصِ مِنْهُ وَتَحْصِيلِ حَقِّي وَدَفْعِ الظُّلْمِ؟ وَنَحْوَ ذَلِكَ، فَهَذَا جَائِزٌ لِلْحَاجَةِ، وَلَكِنَّ الأَحْوَطَ وَالأَفْضَلَ أَنْ يَقُولَ: مَا تَقُولُ فِي رَجُلٍ أَوْ شَخْصٍ أَوْ زَوْجٍ كَانَ مِنْ أَمْرِهِ كَذَا؟ فَإِنَّهُ يَحْصُلُ بِهِ الغَرَضُ مِنْ غَيْرِ تَعْيِيْنِ، وَمَعَ ذَلِكَ فَالتَّعْيِيْنُ جَائِزٌ كَمَا سَنَذْكُرُهُ فِي حَدِيثِ هِنْدٍ (برقم 1555) إِنْ شَاءَ اللهَ تَعَالَى.
الرَّابِعُ: تَحْذِيرُ الْمُسْلِمِينَ مِنَ الشَّرِّ وَنَصِيحَتُهُمْ، وَذَلِكَ مِنْ وُجُوهٍ:
مِنْهَا: جَرْحُ الْمَجْرُوحِينَ مِنَ الرُّوَاةِ وَالشُّهُودِ، وَذَلِكَ جَائِزٌ بِإِجْمَاعِ الْمُسْلِمِينَ، بَلْ وَاجِبٌ لِلْحَاجَةِ.
وَمِنْهَا: الْمُشَاوَرَةُ فِي مُصَاهَرَةِ إِنْسَانٍ، أَوْ مُشَارَكَتِهِ، أَوْ إِيْدَاعِهِ، أَوْ مُعَامَلَتِهِ بِغَيْرِ ذَلِكَ، وَمُجَاوَرَتِهِ، وَيَجِبُ عَلَى الْمُشَاوَرِ أَلَّا يُخْفِيَ حَالَهُ، بَلْ يَذْكُرُ الْمَسَاوِئَ الَّتِي فِيهِ بِنِيَّةِ النَّصِيحَةِ.
وَمِنْهَا: إِذَا رَأَى مُتَفَقِّهاً يَتَرَدَّدُ إِلَى مُبْتَدِعٍ أَوْ فَاسِقٍ يَأْخُذُ عَنْهُ العِلْمَ، وَخَافَ أَنْ يَتَضَرَّرَ الْمُتَفَقِّهُ بِذَلِكَ فَعَلَيْهِ نَصِيحَتُهُ بِبَيَانِ حَالِهِ، بِشَرْطِ أَنْ يَقْصِدَ النَّصِيحَةَ، وَهَذَا مِمَّا يُغْلَطُ فِيهِ، وَقَدْ يَحْمِلُ الْمُتَكَلِّمُ بِذَلِكَ الحَسَدُ، وَيُلَبِّسُ الشَّيْطَانُ عَلَيْهِ ذَلِكَ، وَيُخَيِّلُ إِلَيْهِ أَنَّهُ نَصِيحَةٌ، فَلْيُتَفَطَّنْ لِذَلِكَ.
وَمِنْهَا: أَنْ يَكُونَ لَهُ وِلَايَةٌ لَا يَقُومُ بِهَا عَلَى وَجْهِهَا: إِمَّا بِأَلَّا يَكُونَ صَالِحاً لَهَا، وَإِمَّا بِأَنْ يَكُونَ فَاسِقاً، أَوْ مُغَفَّلًا، وَنَحْوَ ذَلِكَ فَيَجِبُ ذِكْرُ ذَلِكَ لِمَنْ لَهُ عَلَيهِ وِلَايَةٌ عَامَّةٌ لِيُزِيلَهُ، وَيُوَلِّيَ مَنْ يَصْلُحُ، أَوْ يَعْلَمَ ذَلِكَ مِنْهُ لِيُعَامِلَهُ بِمُقْتَضَى حَالِهِ، وَلَا يَغْتَرَّ بِهِ، وَأَنْ يَسْعَى فِي أَنْ يَحُثَّهُ عَلَى الِاسْتِقَامَةِ أَوْ يَسْتَبْدِلُ بِهِ.
الخَامِسُ: أَنْ يَكُونَ مُجَاهِراً بِفِسْقِهِ أَوْ بِدْعَتِهِ كَالْمُجَاهِرِ بِشُرْبِ الخَمْرِ، وَمُصَادَرَةِ النَّاسِ، وَأَخْذِ الْمَكْسِ؛ وَجِبَايَةِ الأَمْوَالِ ظُلْماً، وَتَوَلِّي الأُمُورِ البَاطِلَةِ، فَيَجُوزُ ذِكْرُهُ بِمَا يُجَاهِرُ بِهِ، وَيَحْرُمُ ذِكْرُهُ بِغَيْرِهِ مِنَ العُيُوبِ، إِلَّا أَنْ يَكُونَ لِجَوَازِهِ سَبَبٌ آخَرُ مِمَّا ذَكَرْنَاهُ.
السَّادِسُ: التَّعْرِيفُ، فَإِذَا كَانَ الإِنْسَانُ مَعْرُوفاً بِلَقَبٍ: كَالأَعْمَشِ وَالأَعْرَجِ وَالأَصَمِّ وَالأَعْمَى وَالأَحْولِ وَغَيْرِهِمْ جَازَ تَعْرِيفُهُمْ بِذَلِكَ، وَيَحْرُمُ إِطْلَاقُهُ عَلَى جِهَةِ التَّنَقُّصِ، وَلَوْ أَمْكَنَ تَعْرِيفُهُ بِغَيْرِ ذَلِكَ كَانَ أَوْلَى.
فَهَذِهِ سِتَّةُ أَسْبَابٍ ذَكَرَهَا العُلَمَاءُ وَأَكْثَرُهَا مُجْمَعٌ عَلَيهِ؛ وَدَلَائِلُهَا مِنَ الأَحَادِيثِ الصَّحِيحَةِ مَشْهُورَةٌ، فَمِنْ ذَلِكَ:
1551. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Бир киши Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳузурларига кириш учун изн сўради. У зот унинг киришига изн беринглар, деб кейин: ««Уруғининг жуда бўлмағур одами-да», дедилар.
Муттафақун алайҳ.
Имом Бухорий, ёмон ва шубҳали кишиларни ғийбат қилиш жоиз эканига бу ҳадисни ҳужжат қилдилар.
1551 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا: أَنَّ رَجُلًا اسْتَأْذَنَ عَلَى النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ فَقَالَ: «ائذَنُوا لَهُ، بِئْسَ أَخُو العَشِيرَةِ؟». مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 6032، م 2591].
احْتَجَّ بهِ البُخَارِيُّ فِي جَوَازِ غِيْبَةِ أَهْلِ الفَسَادِ وَأَهْلِ الرِّيَبِ.
1552. Яна у киши розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Фалон ва фалончиларни динимиздан бирор нарса билишади деб гумон қилмайман», дедилар.
Имом Бухорий ривояти.
Ушбу ҳадис ровийларидан бири Лайс ибн Саъд бу икки киши мунофиқлардан эди, дедилар.
1552 – وَعَنْهَا رَضِيَ اللهُ عَنْهَا قَالَتْ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: «مَا أَظُنُّ فُلَاناً وَفُلَاناً يَعْرِفَانِ مِنْ دِينِنَا شَيْئاً». رَوَاهُ البُخَارِيُّ [6067].
قَالَ اللَّيْثُ بْنُ سَعْدٍ أَحَدُ رُوَاةِ هَذَا الحَدِيثِ: هَذَانِ الرَّجُلَانِ كَانَا مِنَ الْمُنَافِقِينَ.
1553. Фотима бинти Қайс розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Мен Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳузурларига бориб: «Абулжаҳм ва Муовиялар совчи юборишяпти, нима қилайин», десам, у зот: «Аммо Муовия қашшоқ унинг мол-дунёси йўқ. Абулжаҳм эса елкасидан ҳассаси тушмайди (яъни хотинларига қаттиққўл)», дедилар.
Муттафақун алайҳ.
Имом Муслим ривоятларида: «Абулжаҳм хотинларини кўп урувчидир», бўлиб келган.
«Елкасидан хассаси тушмай», деганини баъзилар кўп сафар қилувчи, деб ҳам шарҳлашган.
1553 - وَعَنْ فَاطِمَةَ بِنْتِ قَيْسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا قَالَتْ: أَتيْتُ النَّبِيَّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ فَقُلْتُ: إنَّ أَبَا الجَهْمِ وَمُعَاوِيَةَ خَطَبَانِي؟ فَقَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: «أَمَّا مُعَاوِيَةُ، فَصُعْلُوكٌ لَا مَالَ لَهُ، وَأَمَّا أَبُو الجَهْمِ فَلَا يَضَعُ العَصَا عَنْ عَاتِقِهِ». مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [م 1480].
وَفِي رِوَايَةٍ لِمُسْلِمٍ: «وَأَمَّا أَبُو الجَهْمِ فَضَرَّابٌ للنِّسَاءِ» [1480/47] وَهُوَ تَفْسِيرٌ لِرِوَايَةٍ: «لَا يَضَعُ العَصَا عَنْ عَاتِقِهِ» وَقِيلَ: مَعْنَاهُ: كَثِيرُ الأَسْفَارِ.
1554. Зайд ибн Арқама розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам билан сафарга чиқдик. Сафарда одамларга қийинчилик етди. Шунда Абдуллоҳ ибн Убай: «Расулуллоҳнинг ёнидагиларга инфоқ қилманглар, токи пароканда бўлиб кетишсин», деди ва: «Мадинага қайтсак, қасамки, азиз хорни ундан чиқаражак!» деди. Мен Расулуллоҳ саллолоҳу алайҳи васалламга келиб, у зотга бунинг хабарини бердим. У зот Абдуллоҳ ибн Убайга одам юбориб, ундан сўраган эдилар, у (бундай) қилмаганини айтиб, жон‑жаҳди билан онт ичди. «Зайд Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламни алдабди», дейишди. Уларнинг айтган гапларидан ичимда оғриқ пайдо бўлди. Ниҳоят, Аллоҳ таоло «Мунофиқлар ҳузурингга келганларида...» оятида менинг тасдиғимни нозил қилди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам улар(нинг ҳаққи)га мағфират сўраш учун уларни чақирган эдилар, бош чайқашди.
Муттафақун алайҳ.
1554 - وَعَنْ زَيْدِ بْنِ أَرْقَمَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: خَرَجْنَا مَعَ رَسُولِ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ فِي سَفَرٍ أَصَابَ النَّاسَ فِيهِ شِدَّةٌ، فَقَالَ عَبْدُ اللهِ بْنُ أُبَيٍّ: لَا تُنْفِقُوا عَلَى مَنْ عِنْدَ رَسُولِ اللهِ حَتَّى يَنْفَضُّوا، وَقَالَ: لَئِنْ رَجَعْنَا إِلَى الْمَدِينَةِ ليُخْرِجَنَّ الأَعزُّ مِنْهَا الأَذَلَّ، فَأَتَيْتُ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ فَأَخْبَرْتُهُ بِذَلِكَ، فَأَرْسَلَ إِلَى عَبْدِ اللهِ بْنِ أُبَيٍّ، فَاجْتَهَدَ يَمِينَهُ: مَا فَعَلَ، فَقَالُوا: كَذَبَ زَيْدٌ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ، فَوَقَعَ فِي نَفْسِي مِمَّا قَالُوهُ شِدَّةٌ، حَتَّى أَنْزَلَ اللهُ تَعَالَى تَصْدِيقِي: {إِذَا جَاءَكَ الْمُنَافِقُونَ} ثُمَّ دَعَاهُمُ النَّبِيُّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ لِيَسْتَغْفِرَ لَهُمْ، فلَوَّوْا رُؤُوسَهُمْ. مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 4903، م 2772].
1555. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Абу Суфённинг хотини Ҳинд Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳузурларига келиб: «Эрим Абу Суфён зиқна киши. Менга ва болаларига кифоя қилгудек нарса бермайди. Шунинг учун унга билдирмасдан баъзи нарсаларни оламан. (Бунинг ҳукми қандай бўлади?)» деганида, у зот: «Ўзингга ва болаларингга кифоя қилгудегини яхшилик билан олавергин», дедилар.
Муттафақун алайҳ.
1555 - وَعَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا قَالَتْ: قَالَتْ هِنْدُ امْرأَةُ أَبِي سُفْيَانَ للنَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: إِنَّ أَبَا سُفْيَانَ رَجُلٌ شَحِيحُ، وَلَيْسَ يُعْطِينِي مَا يَكْفِينِي وَوَلَدِي إِلَّا مَا أَخَذْتُ مِنْهُ، وَهُوَ لَا يَعْلَمُ؟ قَالَ: «خُذِي مَا يَكْفِيكِ وَوَلَدَكِ بِالْمَعْرُوفِ». مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 5364، م 1714].
4- Боб. Чақимчиликнинг ҳаромлиги ҳақида. Чақимчилик-одамлар орасида фасод қилиш мақсадида сўз ташимоқликдир
Аллоҳ таоло: «(Эй Муҳаммад), яна сиз ҳар бир тубан қасамҳур, ғийбатчию, гап ташувчи кимсага итоат этманг». (Қалам сураси, 11-оят).
«У бирон сўзни талаффуз қилмас, магар (талаффуз қилса) унинг олдида ҳозиру нозир бўлган бир кузатгувчи (фаришта у сўзни ёзиб олур)» (Қоф сураси, 18-оят) деб айтган.
4 - بَابُ تَحْرِيمِ النَّمِيمَةِ، وَهِيَ: نَقْلُ الْكَلَامِ بَيْنَ النَّاسِ عَلَى جِهَةِ الإِفْسَادِ
قَالَ اللهُ تَعَالَى: {هَمَّازٍ مَشَّاءٍ بِنَميمٍ} [القلم - 11].
وَقَالَ تَعَالَى: {مَا يَلْفِظُ مِنْ قَوْلٍ إِلَّا لَدَيْهِ رَقِيبٌ عَتِيدٌ} [ق - 18].
1556. Ҳузайфа розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Чақимчи жаннатга кирмайди», дедилар.
Муттафақун алайҳ.
1556 - وَعَنْ حُذَيْفَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: «لَا يَدْخُلُ الجَنَّةَ نَمَّامٌ». مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 6056، م 105].
1557. Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам икки қабр олдидан ўтиб: «Бу иккита қабрдагилар азобланишмоқда. Уларни (гумонларича) бу катта эмас. Лекин аслида (азоби) каттадир. Уларнинг бири чақимчилик қилиб юрарди. Иккинчиси эса пешобдан сақланмасди», дедилар.
Муттафақун алайҳ. Бу лафз имом Бухорий ривоятларидан биридир.
1557 - وَعَنْ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ مَرَّ بِقَبْرَيْنِ فَقَالَ: «إنَّهُمَا يُعَذَّبَانِ، وَمَا يُعَذَّبَانِ فِي كَبِيرٍ!! بَلَى إِنَّهُ كَبيرٌ: أَمَّا أَحَدُهُمَا فَكَانَ يَمْشِي بِالنَّمِيمَةِ، وَأَمَّا الآخَرُ فَكَانَ لَا يَسْتَتِرُ مِنْ بَولِهِ» مُتَّفَقٌ عَلَيهِ، وَهَذَا لَفْظُ إِحْدَى رِوَايَاتِ البُخَارِيِّ [خ 216، 292].
قَالَ العُلَمَاءُ: مَعْنَى: «وَمَا يُعَذَّبَانِ فِي كَبِيرٍ» أَيْ كَبِيرٍ فِي زَعْمِهِمَا، وَقِيْلَ: كَبِيرٌ تَرْكُهُ عَلَيهِمَا.
1558. Ибн Масъуд розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Сизларга азҳ (парчалаш) нималигини айтайми? Бу – чақимчиликдир, одамлар орасида гап ташишдир», дедилар.
Имом Муслим ривояти.
1558 - وَعَنِ ابْنِ مَسْعُودٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ: أَنَّ النَّبِيَّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «أَلَا أُنَبِّئُكُمْ مَا العَضْهُ؟ هِيَ النَّمِيمَةُ، القَالَةُ بَيْنَ النَّاسِ». رَوَاهُ مُسْلِمٌ [2606].
«العَضْهُ»: بِفَتْحِ العَيْنِ الْمُهْمَلَةِ، وَإِسْكَانِ الضَّادِ الْمُعْجَمَةِ، وَبِالهَاءِ عَلَى وَزْنِ (الوَجْهِ)، وَرُوِيَ: «العِضَةُ» بِكَسْرِ العَيْنِ وَفَتْحِ الضَّادِ الْمُعْجَمَةِ عَلى وَزْنِ (العِدَةِ)، وَهِيَ: الكَذِبُ وَالبُهْتَانُ، وَعَلَى الرِّوَايَةِ الأُوْلَى: العَضْهُ مَصْدَرٌ، يُقَالُ: عَضَهَهُ عَضْهاً، أَيْ: رَمَاهُ بِالعَضْهِ.
5- Боб. Зарурат бўлмаганда одамлар сўзини бошлиқларга етказишдан қайтариқ. Агар фасод ва шунга ўхшашнинг хавфи бўлса, жоизлиги ҳақида
Аллоҳ таоло: «Гуноҳ ва ҳаддан ошиш йўлида ҳамкорлик қилмангиз» (Моида сураси, 2-оят) деб айтган.
5 - بَابُ النَّهْيِ عَنْ نَقْلِ الحَدِيثِ وَكَلَامِ النَّاسِ إِلَى وُلَاةِ الأُمُورِ إِذَا لَمْ تَدْعُ إِلَيْهِ حَاجَةٌ كَخَوْفِ مَفْسَدَةٍ وَنَحْوِهَا
قَالَ اللهُ تَعَالَى: {وَلَا تَعَاوَنُوا عَلَى الإِثْمِ وَالْعُدْوَانِ} [المائدة - 2].
وَفِي البَابِ الأَحَادِيثُ السَّابِقَةُ فِي البَابِ قَبْلَهُ.
1559. Ибн Масъуд розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Саҳобаларимдан бирортаси бошқа биров ҳақида менга бирор гапни етказмасин. Мен ҳузурингизга соғлом қалб билан чиқишни хоҳлайман», дедилар».
Абу Довуд ва Термизийлар ривояти.
1559 - وَعَنِ ابْنِ مَسْعُودٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: «لَا يُبَلِّغْنِي أَحَدٌ مِنْ أَصْحَابِي عَنْ أَحَدٍ شَيْئاً؛ فَإنِّي أُحِبُّ أَنْ أَخْرُجَ إِلَيْكُمْ وَأَنَا سَلِيمُ الصَّدْرِ». رَوَاهُ أَبُو دَاوُدَ وَالتِّرْمِذِيُّ [د 4860، 3896].
6- Боб. Иккиюзламачиликнинг ёмонлиги ҳақида
Аллоҳ таоло: «Улар (ўзларинг жиноятларини) одамлардан яшира оладилар, аммо Аллоҳдан яшира олмайдилар. У ўзи рози бўлмайдиган гапларнинг режасини хуфёна тузаётган пайтларида ҳам улар билан бирга бўлур. Аллоҳ уларнинг қилаётган амалларини иҳота қилгувчи бўлган зотдир», деб айтган. (Нисо сураси, 108-оят).
6 - بَابُ ذَمِّ ذِي الوَجْهَيْنِ
قَالَ اللهُ تَعَالَى: {يَسْتَخْفُونَ مِنَ النَّاسِ وَلَا يَسْتَخْفُونَ مِنَ اللهِ وَهُوَ مَعَهُمْ إِذْ يُبَيِّتُونَ مَا لَا يَرْضَى مِنَ القَولِ * وكَانَ اللهُ بِمَا يَعْمَلُونَ مُحِيطاً}. [النساء - 108].
1560. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Одамларнинг маъданлар эканини кўрасиз. Уларнинг жоҳилиятдаги яхшилари Исломда ҳам энг яхшиларидир, агар динда фақиҳ бўлишса. Бу борада (раҳбарликда) одамларнинг энг яхшиси буни энг ёмон кўрадигани эканини топасиз.
Одамларнинг энг ёмони анавиларга бир юз билан, манавиларга бошқа юз билан келадиган иккиюзламачи эканини топасиз», дедилар.
Муттафақун алайҳ.
1560 - وَعَنْ أَبِي هُرَيرَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: «تَجِدُونَ النَّاسَ مَعَادِنَ: خِيَارُهُمْ فِي الجَاهِلِيَّةِ خِيَارُهُمْ فِي الإسْلَامِ إِذَا فَقُهُوا، وَتَجِدُونَ خِيَارَ النَّاسِ فِي هَذَا الشَّأْنِ أَشَدَّهُمْ لَهُ كَرَاهِيَةً، وَتَجِدُونَ شَرَّ النَّاسِ ذَا الوَجْهَيْنِ، الَّذِي يَأْتِي هَؤُلَاءِ بِوَجْهٍ، وَهَؤُلَاءِ بِوَجْهٍ». مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 3493، م 2526].
1561. Муҳаммад ибн Зайд розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Бир неча киши боболари Абдуллоҳ ибн Умар розияллоҳу анҳумо ҳузурларига келиб: «Бизлар бошлиқларимиз ҳузурига кирамиз. Агар у ердан чиқсак, айтган нарсамизнинг хилофини гапирамиз. (Яъни олдиларида мақтаб, чиққанда ёмонлаймиз)», дейишганида, Абдуллоҳ ибн Умар: «Биз бунақа ишларни Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам замонларида мунофиқлик деб ҳисоблар эдик», дедилар.
Имом Бухорий ривояти.
1561 - وَعَنْ مُحَمَّدِ بْنِ زَيْدٍ: أَنَّ نَاساً قَالُوا لجَدِّهِ عَبْدِ اللهِ بْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا: إنَّا نَدْخُلُ عَلَى سُلْطَنِنَا فَنَقُولُ لَهُمْ بِخِلَافِ مَا نَتَكَلَّمُ إذَا خَرَجْنَا مِنْ عِنْدِهِمْ؟ قَالَ: كُنَّا نَعُدُّ هَذَا نِفَاقاً عَلَى عَهْدِ رَسُولِ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ. رَوَاهُ البُخَارِيُّ [7178].
7- Боб. Ёлғоннинг ҳаромлиги ҳақида
Аллоҳ таоло: «(Эй инсон), ўзинг аниқ билмаган нарсага эргашма» (Исро сураси, 36-оят).
«У бирон сўзни талаффуз қилмас, магар (талаффуз қилса) унинг олдида ҳозиру нозир бўлган бир кузатувчи (фаришта у сўзни ёзиб олур). (Қоф сураси, 18-оят) деб айтган.
7 - بَابُ تَحْرِيمِ الكَذِبِ
قَالَ اللهُ تَعَالَى: {وَلَا تَقْفُ مَا لَيْسَ لَكَ بِهِ عِلْمٌ} [الإسراء - 36].
وَقَالَ تَعَالَى: {مَا يَلْفِظُ مِنْ قَولٍ إِلَّا لَدَيْهِ رَقِيبٌ عَتِيدٌ} [ق - 18].
1562. Ибн Масъуд розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Ростгўйлик яхшиликка олиб боради. Яхшилик эса жаннатга олиб боради. Киши рост сўзлаб юради. Хаттоки Аллоҳ ҳузурида сиддиқ (ростгўй) деб ёзилади. Ёлғончилик ёмонликка олиб боради. Ёмонлик эса дўзахга олиб боради. Киши ёлғон сўзлаб юради. Хаттоки Аллоҳ ҳузурида каззоб (ёлғончи) деб ёзилади», дедилар.
Муттафақун алайҳ.
1562 - وَعَنِ ابْنِ مَسْعُودٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: «إنَّ الصِّدْقَ يَهْدِي إِلَى الْبِرِّ، وَإنَّ البِرِّ يَهْدِي إِلَى الجَنَّةِ، وَإنَّ الرَّجُلَ ليَصْدُقُ حَتَّى يُكْتَبَ عِنْدَ اللهِ صِدّيقاً، وَإِنَّ الْكَذِبَ يَهْدِي إِلَى الفُجُورِ، وَإنَّ الفُجُورَ يَهْدِي إِلَى النَّارِ، وَإِنَّ الرَّجُلَ لَيَكْذِبُ حَتَّى يُكْتَبَ عِنْدَ اللهِ كَذَّاباً». مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 6094، م 2607 وسبق برقم 59].
1563. Абдуллоҳ ибн Амр ибн Осс розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Тўрт (хислат бор), улар кимда бўлса, аниқ мунофиқ бўлибди. Кимда улардан биттаси бўлса, то уни ташламагунича, унда мунофиқликдан бир хислат бўлади: омонат топширилса, хиёнат қилади; гапирса, ёлғон гапиради; аҳдлашса, аҳдни бузади; жанжаллашса, фожирлик қилади», дедилар».
Муттафақун алайҳ.
1563 - وَعَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ عَمْرِو بْنِ العَاصِ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا: أَنَّ النَّبِيَّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «أَرْبَعٌ مَنْ كُنَّ فِيهِ كَانَ مُنَافِقاً خَالِصاً، وَمَنْ كَانَتْ فِيهِ خَصْلَةٌ مِنْهُنَّ كَانَتْ فِيهِ خَصْلَةٌ مِنْ نِفَاقٍ حَتَّى يَدَعَهَا: إِذَا اؤتُمِنَ خَانَ، وَإِذَا حَدَّثَ كَذَبَ، وَإِذَا عَاهَدَ غَدَرَ، وَإِذَا خَاصَمَ فَجَرَ». مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 34، م 58].
وَقَدْ سَبَقَ بَيَانُهُ مَعَ حَدِيثِ أَبِي هُرَيْرَةَ بِنَحْوِهِ فِي «بَابِ الوَفَاءِ بِالعَهْدِ».
1564. Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Ким кўрмаган тушини кўрдим деса, унга иккита қилни бир-бирига боғлаш юклатилади, у эса буни зинҳор қила олмайди. Ким одамларнинг гапига улар истамаган ҳолда қулоқ тутса, қиёмат куни қулоғига қалай қуйилади. Ким сурат чизса, азобланади ва ўшанга жон киритиш юклатилади. У эса жон кирита олмайди».
Имом Бухорий ривояти.
1564 - وَعَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا، عَنِ النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «مَنْ تَحَلَّمَ بِحُلْمٍ لَمْ يَرَهُ كُلِّفَ أَنْ يَعْقِدَ بَيْنَ شَعِيرَتَينِ وَلَنْ يَفْعَلَ، وَمَنِ اسْتَمَعَ إِلَى حَدِيثِ قَوْمٍ وَهُمْ لَهُ كَارِهُونَ صُبَّ فِي أُذُنَيْهِ الآنُكُ يَوْمَ القِيامَةِ، وَمَنْ صَوَّرَ صُورَةً عُذِّبَ، وَكُلِّفَ أَنْ يَنْفُخَ فِيهَا الرُّوحَ وَلَيْسَ بِنَافِخٍ». رَوَاهُ البُخَارِيُّ [7042].
«تَحلَّمَ» أَيْ قَالَ: إِنَّهُ حَلَمَ فِي نَوْمِهِ ورَأَى كَذَا وَكَذَا، وَهُوَ كَاذِبٌ وَ«الآنُكُ» بِالْمَدِّ وَضَمِّ النُّونِ وَتَخْفِيفِ الكَافِ، وَهُوَ الرَّصَاصُ الْمُذَابُ.
1565. Ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Киши кўрмаган нарсасини кўзим билан (тушимда) кўрдим дейиши уйдирмаларнинг энг ёмонидир», дедилар.
Имом Бухорий ривояти.
1565 - وَعَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: قَالَ النَّبِيُّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: «أَفْرَى الفِرَى أَنْ يُرِيَ الرَّجُلُ عَيْنَيْهِ مَا لَمْ تَرَيَا» [7043]. رَوَاهُ البُخَارِيُّ.
مَعْنَاهُ: يَقُولُ: رَأَيْتُ فِيمَا لَمْ يَرَهُ.
1566. Самура ибн Жундуб розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам кўпинча саҳобаларига: «Бирортангиз туш кўрдингизми?» дер эдилар, шунда Аллоҳ хоҳлаганлар у зотга айтиб беришарди. Бир куни эрталаб у зот шундай дедилар: «Бу кеча ҳузуримга иккитаси келди. Иккови менга: «Юр», дейишди. Мен улар билан кетдим. Ёнбоши билан ётган бир кишининг олдига келдик. Бошқа бири унинг тепасида бир харсанг билан турарди. Қарасак, у харсангни анавининг бошига отиб, бошини ёриб ташлади. Тош эса у ёқ‑бу ёққа думалаб кетар, у тошнинг ортидан бориб, (яна қўлига) олар, анавининг олдига қайтиб келгунича унинг боши аввалгидек бўлиб, битиб қоларди. Кейин унга биринчи марта нима қилган бўлса, яна худди шундай қиларди. Мен уларга: «Субҳаналлоҳ, бу иккаласи ким?» дедим. Улар менга: «Юр», дейишди. Юриб бориб, чалқанча ётган бир кишининг олдига келдик. Бошқа бири унинг тепасида темир чангак билан турибди. Қарасак, анавининг бир томонига ўтиб, лунжини энсасигача, бурнининг тешигини ҳам энсасигача, кўзини ҳам энсасигача йиртиб ташлар эди», дер эди. Кейин бошқа ёнига ўтиб, биринчи ёнига нима қилган бўлса, худди шундай қиларди. Бу ёнини йиртиб бўлгунича у ёни аввалгидек бўлиб, битиб қоларди. Кейин унга биринчи марта нима қилган бўлса, яна қайтадан шундай қиларди. Мен: «Субҳаналлоҳ, бу иккаласи ким?» дедим. Улар менга: «Юр», дейишди. Юриб бориб, худди тандирга ўхшаган нарсанинг устига келдик. – Менимча, «Қарасам, унинг ичидан ғала‑ғовур овозлар келар эди», деб айтардилар. – Ичига қарасак, унда яланғоч эркак ва аёллар бор экан. Қарасам, уларнинг остидан аланга келар, қачон ўша аланга келса, улар қий‑чув қилишар эди. Икковига: «Булар кимлар?» дедим. Улар менга: «Юр, юр», дейишди. Юриб бориб, бир дарёга келдик. – Менимча, «Қондек қизил», деб айтганлар. – Қарасам, дарёда бир одам сузяпти. Дарё бўйида олдига бир қанча тошни йиғиб олган бир киши бор эди. Сузаётган сузганича сузиб, кейин ўша тош йиғиб олганнинг ёнига келар ва унга оғзини очиб турарди, бу эса унинг оғзига тош юттирар ва у яна сузиб кетар эди. Кейин яна унинг олдига қайтарди. Ҳар гал унинг олдига қайтганида яна оғзини очиб турар, у эса бунга тош юттирар эди. Икковига: «Бу иккаласи ким?» дедим. Улар менга: «Юр, юр», дейишди. Юриб бориб, сен кўрган бадбашара кишиларнинг энг бадбашарасининг олдига келдик. Қарасам, у олдидаги оловга ўт қалар ва унинг атрофида айланар эди. Мен икковига: «Бу ким?» дедим. Улар менга: «Юр, юр», дейишди. Юриб бориб, яшнаган бир боққа келдик. Унда баҳорги дарахт гулларининг ҳаммасидан бор эди. Қарасам, боғнинг ўртасида новча бир киши турибди. Бўйи осмонга етганидан, новчалигидан бошини кўрмай қолаёздим. Унинг атрофида мен ҳеч кўрмаган даражада кўп болалар бор эди. Мен икковига: «Бу ким, булар кимлар?» дедим. Улар менга: «Юр, юр», дейишди. Юриб бориб, улкан бир боққа етиб келдик. Мен бундан улкан ва гўзал боғни асло кўрмаганман. Улар менга: «Унга кўтарил», дейишди. Унга кўтарилдик. Олтин ғишт ва кумуш ғиштлардан қурилган шаҳарга етиб келдик. Шаҳар дарвозасининг олдига келиб, очишларини сўрадик. Уни бизга очишди ва биз кирдик. У ерда бизни хилқатининг ярми сен кўрган энг чиройли кишидек, қолган ярми эса сен кўрган энг хунук кишидек одамлар кутиб олишди. Иккови уларга: «Боринглар, анави дарёга тушинглар!» дейишди. Қарасам, олдимизда бир дарё оқяпти. Сувининг оқлиги соф сутдек. Улар бориб, унга тушишди. Кейин олдимизга қайтишди. Улардан ўша ёмонлик кетиб, энг гўзал суратда бўлиб қолишган эди. Иккови менга: «Бу Адн жаннатидир. Мана бу сенинг манзилинг», дейишди. Нигоҳимни юқорига қаратдим. Қарасам, оқ булутдек бир қаср турибди. Иккови менга: «Бу сенинг манзилинг», дейишди. Уларга: «Аллоҳ сизларга барака берсин, менга қўйиб беринглар, унга кирай», дедим. Улар: «Ҳозирча йўқ. Аммо сен унга албатта кирасан», дейишди. Мен уларга: «Мен тун бўйи ажойиботлар кўрдим, бу кўрганларим нималар эди?» дедим. Улар менга: «Ана энди сенга айтиб берамиз. Сен борганда боши тош билан ёрилаётган биринчи киши Қуръонни олиб, сўнг уни тарк этадиган ҳамда фарз намозларини қўйиб, ухлайдиган кишидир. Сен борганда лунжи ҳам энсасигача, бурун тешиги ҳам энсасигача, кўзи ҳам энсасигача йиртиб ташланаётган киши эса эрталабдан уйидан чиқиб, уфқларга етадиган ёлғонларни гапириб юрадиган кишидир. Тандирсимон бинодаги яланғоч эркак ва аёллар эса зинокор эркак ва зинокор аёллардир. Сен борганда дарёда сузаётган, оғзига тош юттирилаётган киши эса судхўрдир. Олдидаги оловга ўт қалаб, атрофида айланиб юрган бадбашара одам эса жаҳаннамнинг хозини Моликдир. Боғдаги новча киши Иброҳим соллаллоҳу алайҳи васалламдир. Унинг атрофидаги болалар эса Ислом фитратида ўлган барча ёш болалардир. (Барқонийнинг ривоятида: Фитратда туғилган). Мусулмонлардан бири: «Эй Аллоҳнинг Расули, мушрикларнинг болалари ҳамми?» деган эди, «Мушрикларнинг болалари ҳам», дедилар. – Ярми чиройли, ярми хунук қавмга келсак, улар солиҳ амалга ёмонлик ҳам аралаштирганлар бўлиб, Аллоҳ уларни(нг гуноҳини) кечиб юборган», дейишди».
Имом Бухорий ривояти.
Бошқа ривоятда: «Бу кеча (тушимда) икки киши келиб мени муқаддас ерга олиб чиқишди. Кейин биз тандирсимон ғорга бордик. Унинг юқориси тор ва ости кенг эди. Остидан олов ёқилар эди. Агар олов баландласа, улар ҳам кўтарилиб чиқиб кетишларига оз қолар эди. Агар олов сўнса яна пастлашар эди. Унинг ичида яланғоч эркагу аёллар бор эди. Хаттоки биз қондан бўлган анҳор олдига келдик. Бунинг қон эканига шак-шубха йўқ. Анҳорнинг ўртасида бир киши, қирғоғида эса, олдига тошларни тўплаб, бошқа киши турар эди. Агар анҳор ўртасидаги киши қирғоққа чиқишни хоҳласа, қирғоқдаги киши унинг оғзига тош отиб, уни аввалги жойига қайтариб қўяр эди. Ҳар гал сувдан чиқиш учун қирғоққа келса, оғзига тош билан уриб, аввалги жойига қайтариб қўяр эди. Шу ривоятда: «Икковлари мен билан дарахтга кўтарилишди. Ва бир ҳовлига олиб киришди. Мен бундай чиройли уйни ҳеч кўрмаганман. У ерда кекса ва кичик ёшли кишилар бор экан», дедилар. Мана шу ривоятда яна: «Жағи иккига бўлинаётган киши (ҳаётлик вақтида) каззоб эди. У ёлғонни гапирарди. Ўша ёлғон бутун оламга ёйилар эди. Бунга азобни тоинки Қиёмат кунигача берилади», дедилар. Мана шу ривоятда яна: «Боши янчилаётган киши (ҳаётлик вақтида) Аллоҳ унга Қуръонни ўргатган эди-ю, лекин у кечаларини уйқу билан ўтказиб, кундузи у Қуръон ичидаги нарсаларга амал қилмас эди. Юқоридаги азоб билан Қиёмат кунигача жазоланади. Аввалги кирган ҳовли умумий мўъминлар ҳовлисидир. Мана буниси эса шаҳидлар ҳовлисидир. Мен Жаброилман. Бу эса Мекоилдир. Энди бошингни кўтаргин дейишди. Бошимни кўтариб қарасам, устимда булут каби нарса турибди. Икковлари: «Бу сенинг манзилингдир», дейишди. Мен: «Қўйиб юборинглар, ўз манзилимга кирайин», десам, икковлари: «Ҳали тугамаган умринг қолди. Агар умринг охирига етса (яъни вафот этсанг) ўз манзилингга албатта борасан», дейишди.
Имом Бухорий ривояти.
1566 - وَعَنْ سَمُرَةَ بْنِ جُنْدُبٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: كَانَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ مِمَّا يُكْثِرُ أَنْ يَقُولَ لأَصْحَابهِ: «هَلْ رَأَى أَحَدٌ مِنْكُمْ مِنْ رُؤْيَا؟» فَيقُصُّ عَلَيهِ مَنْ شَاءَ اللهُ أَنْ يَقُصَّ، وَإنَّهُ قَالَ لَنَا ذَاتَ غَدَاةٍ: «إنَّهُ أَتَانِي اللَّيْلَةَ آتِيَانِ، وَإِنَّهُمَا قَالَا لِي: انْطَلِقْ، وَإِنِّي انْطلَقْتُ مَعَهُمَا، وَإِنَّا أَتَيْنَا عَلَى رَجُلٍ مُضْطَجِعٍ، وَإِذَا آخَرُ قَائِمٌ عَلَيْهِ بِصَخْرَةٍ، وَإِذَا هُوَ يَهْوِي بِالصَّخْرَةِ لِرَأْسِهِ فَيَثْلَغُ رَأْسَهُ، فَيَتَدَهْدَهُ الحَجَرُ هَهُنَا، فَيَتْبَعُ الحَجَرَ فَيَأْخُـذُهُ، فَلَا يَرْجِعُ إِلَيْهِ حَتَّى يَصِحَّ رَأْسُهُ كَمَا كَانَ، ثُمَّ يَعُودُ عَلَيْهِ فَيَفْعَلُ بِهِ مِثْلَ مَا فَعَلَ الْمَرَّةَ الأُوْلَى!!» قَالَ: «قُلْتُ لَهُمَا: سُبْحَانَ اللهِ!! مَا هَذَا؟ قَالَا لِي: انْطَلِقْ انْطَلِقْ.
فَانْطَلَقْنَا، فَأَتَيْنَا عَلَى رَجُلٍ مُسْتَلْقٍ لِقَفَاهُ، وَإِذَا آخَرُ قَائِمٌ عَلَيهِ بِكَلُّوبٍ مِنْ حَدِيدٍ، وَإِذَا هُوَ يَأْتِي أَحَدَ شِقَّيْ وَجْهِهِ فيُشَرْشِرُ شِدْقَهُ إِلَى قَفَاهُ، وَمَنْخِرَهُ إِلَى قَفَاهُ، وَعَيْنَهُ إِلَى قَفَاهُ، ثُمَّ يَتَحَوَّلُ إِلَى الجَانِبِ الآخَرِ، فَيَفْعَلُ بِهِ مِثْلَ مَا فَعَلَ بِالجَانِبِ الأَوَّلِ، فَمَا يَفْرُغُ مِنْ ذَلِكَ الجَانِبِ حَتَّى يَصِحَّ ذَلِكَ الجَانِبُ كَمَا كَانَ، ثُمَّ يَعُودُ عَلَيْهِ فَيَفْعَلُ مِثْلَ مَا فَعَلَ فِي الْمَرَّةِ الأُوْلَى» قَالَ: «قُلْتُ: سُبْحَانَ اللهِ! مَا هَذَانِ؟ قَالًا لِي: انْطَلِقْ انْطَلِقْ.
فَانْطَلَقْنَا، فَأَتَيْنَا عَلَى مِثْلِ التَّنُّورِ - فَأَحْسِبُ أَنَّهُ قَالَ: فَإِذَا فِيهِ لَغَطٌ وَأَصْوَاتٌ - فَاطَّلَعْنَا فِيهِ؛ فَإِذَا فِيهِ رِجَالٌ وَنِسَاءٌ عُرَاةٌ، وَإِذَا هُمْ يَأْتِيهِمْ لَهَبٌ مِنْ أَسْفَلَ مِنْهُمْ، فَإِذَا أَتَاهُمْ ذَلِكَ اللَّهَبُ ضَوْضَوا، قُلْتُ: مَا هَؤُلَاءِ؟ قَالَا لِي: انْطَلِقْ انْطَلِقْ.
فَانْطَلقْنَا، فَأَتَيْنَا عَلَى نَهَرٍ - حَسِبْتُ أَنَّهُ كَانَ يَقُولُ: «أَحْمَرُ مِثْلُ الدَّمِ - وَإِذَا فِي النَّهَرِ رَجُلٌ سَابِحٌ يَسْبَحُ، وَإِذَا عَلَى شَطِّ النَّهْرِ رَجُلٌ قَدْ جَمَعَ عِنْدَهُ حِجَارَةً كَثِيرَةً، وَإِذَا ذَلِكَ السَّابِحُ يَسْبَحُ مَا يَسْبَحُ، ثُمَّ يَأْتِي ذَلِكَ الَّذِي قَدْ جَمَعَ عِنْدَهُ الحِجَارةَ فَيَفْغَرُ لَهُ فَاهُ، فَيُلْقِمُهُ حَجَراً، فَيَنْطَلِقُ فَيَسْبَحُ، ثُمَّ يَرْجِعُ إِلَيهِ، كُلَّمَا رَجَعَ إِلَيْهِ فَغَرَ لَهُ فَاهُ، فَأَلْقَمَهُ حَجَراً، قُلْتُ لَهُمَا: مَا هَذَانِ؟ قَالَا لِي: انْطَلِقْ انْطَلِقْ.
فَانْطَلَقْنَا، فَأَتَيْنَا عَلَى رَجُلٍ كَرِيهِ الْمَرْآةِ، أَوْ كَأَكْرَهِ مَا أَنْتَ رَاءٍ رَجُلًا مَرْأَىً، فَإِذَا هُوَ عِنْدَهُ نَارٌ يَحُشُّهَا وَيَسْعَى حَوْلَهَا، قُلْتُ لَهُمَا: مَا هَذَا؟ قَالَا لِي: انْطَلِقْ انْطَلِقْ.
فَانْطَلَقْنَا، فَأَتَينَا عَلَى رَوْضَةٍ مُعْتَمَّةٍ فِيهَا مِنْ كُلِّ نَوْرِ الرَّبيعِ، وَإِذَا بَيْنَ ظَهْرَي الرَّوضَةِ رَجُلٌ طَوِيلٌ لَا أَكَادُ أَرَى رَأسَهُ طُولًا فِي السَّمَاءِ، وَإِذَا حَوْلَ الرَّجُلِ مِنْ أَكْثَرِ وِلْدَانِ مَا رَأَيْتُهُمْ قَطُّ، قُلْتُ: مَا هَذَا؟ وَمَا هَؤُلَاءِ؟ قَالَا لِي: انطَلِقْ انْطَلِقْ.
فَاَنْطَلَقْنَا، فَأَتَيْنَا إِلَى دَوْحَةٍ عَظِيمَةٍ لَمْ أَرَ دَوْحَةً قَطُّ أَعْظَمَ مِنْهَا وَلَا أَحْسَنَ!! قَالَا لِي: ارْقَ فِيهَا، فَارْتَقَينَا فِيهَا إِلَى مَدِينَةٍ مَبْنِيَّةٍ بِلَبِنٍ ذَهَبٍ وَلَبَنٍ فِضَّةٍ، فَأَتَينَا بَابَ الْمَدِينَةِ، فَاسْتَفْتَحْنَا، فَفُتِحَ لَنَا، فَدَخَلْنَاهَا، فَتَلَقَّانَا رِجَالٌ شَطْرٌ مِنْ خَلْقِهِمْ كَأَحْسَنِ مَا أَنْتَ رَاءٍ!! وَشَطْرٌ مِنْهُمْ كَأَقْبَحِ مَا أَنْتَ رَاءِ!! قَالَا لَهُمْ: اذْهَبُوا فَقَعُوا فِي ذَلِكَ النَّهْرِ، وَإِذَا هُوَ نَهْرٌ مُعْتَرِضٌ يَجْرِي كَأَنَّ مَاءَهُ الْمَحْضُ فِي البَيَاضِ، فَذَهَبُوا فَوَقَعُوا فِيهِ، ثُمَّ رَجَعُوا إِلَينَا قَدْ ذَهَبَ ذَلِكَ السُّوءُ عَنْهُمْ، فَصَارُوا فِي أَحْسَنِ صُورَةٍ، قَالَ: قَالَا لِي: هَذِهِ جَنَّةُ عَدْنٍ، وَهَذَاكَ مَنْزِلُكَ، فَسَمَا بَصَرِي صُعُداً؛ فَإِذَا قَصْرٌ مِثْلُ الرَّبَابَةِ البَيْضَاءِ، قَالَا لِي: هَذَاكَ مَنْزِلُكَ؟ قُلْتُ لَهُمَا: بَارَكَ اللهُ فِيكُمَا، فَذَرَانِي فَأَدْخُلَهُ، قَالَا: أَمَّا الآنَ فَلَا، وَأَنْتَ دَاخِلُهُ، قُلْتُ لَهُمَا: فَإنِّي رَأَيْتُ مُنْذُ اللَّيلَةِ عَجَباً؟ فَمَا هَذَا الَّذِي رَأَيتُ؟ قَالَا لِي: إنَّا سَنُخْبِرُكَ: أَمَّا الرَّجُلُ الأَوَّلُ الَّذِي أَتَيتَ عَلَيهِ يُثْلَغُ رَأْسُهُ بِالحَجَرِ: فَإنَّهُ الرَّجُلُ يَأْخُذُ القُرْآنَ فَيَرْفُضُهُ، وَيَنَامُ عَنِ الصَّلَاةِ الْمَكْتُوبَةِ، وَأَمَّا الرَّجُلُ الَّذِي أَتَيتَ عَلَيْهِ يُشَرْشَرُ شِدْقُهُ إِلَى قَفَاهُ، وَمَنْخِرُهُ إِلَى قَفَاهُ، وَعَيْنُهُ إِلَى قَفَاهُ: فَإِنَّهُ الرَّجُلُ يَغْدُو مِنْ بَيْتِهِ فَيَكْذِبُ الكَذْبَةَ تَبْلُغُ الآفَاقَ، وَأَمَّا الرِّجَالُ وَالنِّسَاءُ العُرَاةُ الَّذِينَ هُمْ فِي مِثْلِ بِنَاءِ التَّنُّورِ: فَإنَّهُم الزُّنَاةُ وَالزَّوَانِي، وَأَمَّا الرَّجُلُ الَّذِي أَتَيْتَ عَلَيْهِ يَسْبَحُ فِي النَّهْرِ، وَيُلْقَمُ الحِجَارَةَ: فَإنَّهُ آكِلُ الرِّبَا، وَأَمَّا الرَّجُلُ الكَرِيهُ الْمَرْآةِ الَّذِي عِنْدَ النَّارِ يَحُشُّهَا وَيَسْعَى حَوْلَهَا: فَإنَّهُ مَالِكٌ خِازِنُ جَهَنَّمَ، وَأَمَّا الرَّجُلُ الطَّوِيلُ الَّذِي فِي الرَّوْضَةِ: فَإِنَّهُ إِبْرَاهِيمُ، وَأَمَّا الوِلْدَانُ الَّذِينَ حَوْلَهُ: فَكُلُّ مَوْلُودٍ مَاتَ عَلَى الفِطْرَةِ» وَفِي رِوَايَةِ البَرْقَانِيِّ: «وُلِدَ عَلَى الفِطْرَةِ» فَقَالَ بَعْضُ الْمُسْلِمِينَ: يَا رَسُولَ اللهِ؛ وَأَولَادُ الْمُشْرِكِينَ؟ فَقَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: «وَأَوْلَادُ الْمُشْرِكِينَ». وَأَمَّا القَومُ الَّذِينَ كَانُوا شَطْرٌ مِنْهُمْ حَسَنٌ، وَشَطْرٌ مِنْهُمْ قَبِيحٌ: فَإنَّهُمْ قَومٌ خَلَطُوا عَمَلًا صَالِحاً وَآخَرَ سَيِّئاً تَجَاوَزَ اللهُ عَنْهُمْ. رَوَاهُ البُخَارِيُّ [7047].
وَفِي رِوَايَةٍ لَهُ: «رَأَيْتُ اللَّيْلَةَ رَجُلَينِ أَتَيَانِي فَأَخْرَجَانِي إِلَى أَرْضٍ مُقَدَّسَةٍ...» ثُمَّ ذَكَرَهُ وَقَالَ: «فَاْنطَلَقْنَا إِلَى نَقْبٍ مِثْلِ التَّنُّورِ، أَعْلَاهُ ضَيِّقٌ وَأَسْفَلُهُ وَاسِعٌ؛ يَتَوَقَّدُ تَحْتَهُ نَاراً، فَإِذَا ارْتَفَعَتِ ارْتَفَعُوا حَتَّى كَادُوا أَنْ يَخْرُجُوا، وَإِذَا خَمَدَتْ رَجَعُوا فِيهَا، وَفِيهَا رِجَالٌ وَنِسَاءٌ عُرَاةٌ.
وَفِيهَا: حَتَّى أَتَينَا عَلَى نَهْرٍ مِنْ دَمٍ - وَلَمْ يَشُكَّ - فِيهِ رَجُلٌ قَائِمٌ عَلَى وَسَطِ النَّهْرِ، وَعَلَى شَطِّ النَّهْرِ رَجُلٌ، وَبَيْنَ يَدَيهِ حِجَارَةٌ، فَأَقْبَلَ الرَّجُلُ الَّذِي فِي النَّهْرِ، فَإِذَا أَرَادَ أَنْ يَخْرُجَ رَمَى الرَّجُلُ بِحَجَرٍ فِي فِيهِ، فَرَدَّهُ حَيْثُ كَانَ، فَجَعَلَ كُلَّمَا جَاءَ لِيَخْرُجَ رَمَى فِي فِيهِ بِحَجَرٍ، فَيَرْجِعُ كَمَا كَانَ.
وَفِيهَا: «فَصَعِدَا بِي الشَّجَرَةَ، فَأَدْخَلَانِي دَاراً لَمْ أَرَ قَطُّ أَحْسَنَ مِنْهَا، فِيهَا رِجَالٌ شُيُوخٌ وَشَبَابٌ». وَفِيهَا: «الَّذِي رَأَيْتَهُ يُشَقُّ شِدْقُهُ: فَكَذَّابٌ، يُحَدِّثُ بِالْكَذْبَةِ فَتُحْمَلُ عَنْهَ حَتَّى تَبْلُغَ الآفَاقَ، فَيُصْنَعُ بِهِ إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ».
وَفِيهَا: «الَّذِي رَأَيْتَهُ يُشْدَخُ رَأْسُهُ: فَرَجُلٌ عَلَّمَهُ اللهُ الْقُرْآنَ، فَنَامَ عَنْهُ بِاللَّيْلِ، وَلَمْ يَعْمَلْ فِيهِ بِالنَّهَارِ، فَيُفْعَلُ بِهِ إِلَى يَومِ الْقِيَامَةِ»، وَالدَّارُ الأُولَى الَّتِي دَخَلْتَ: دَارُ عَامَّةِ الْمُؤْمِنِينَ، وَأَمَّا هَذِهِ الدَّارُ: فَدَارُ الشُّهَدَاءِ، وَأَنَا جِبْرِيلُ، وَهَذَا مِيكَائِيلُ، فَارْفَعْ رَأْسَكَ، فَرَفَعْتُ رَأْسِي؛ فَإِذَا فَوقِي مِثْلُ السَّحَابِ، قَالَا: ذَاكَ مَنْزِلُكَ، قُلْتُ: دَعَانِي أَدْخُلْ مَنْزِلِي، قَالَا: إنَّهُ بَقِيَ لَكَ عُمُرٌ لَمْ تَسْتَكْمِلْهُ، فَلَوِ اسْتَكْمَلْتَهُ أَتَيتَ مَنْزِلَكَ». رَوَاهُ البُخَارِيُّ [1386].
قَوْلُهُ: «يَثْلَغُ رَأْسَهُ» هُوَ بِالثَّاءِ الْمُثَلَّثَةِ وَالغَيْنِ الْمُعْجَمَةِ؛ أَيْ: يَشْدُخُهُ وَيَشُقُّهُ. قَوْلُهُ: «يَتَدَهْدَهُ» أَيْ: يَتَدَحْرَجُ. وَ«الكَلُّوبُ» بِفَتْحِ الكَافِ، وَضَمِّ اللامِ الْمُشَدَّدَةِ، وَهُوَ مَعْرُوفٌ. قَوْلُهُ: «فَيُشَرشِرُ» أَيْ: يُقَطِّعُ. قَوْلُهُ: «ضَوْضَوا» وَهُوَ بِضَادَيْنِ مُعْجَمَتَينِ؛ أَيْ صَاحُوا. قَوْلُهُ: «فَيَفْغَرُ» هُوَ بِالْفَاءِ وَالغَيْنِ الْمُعْجَمَةِ، أَيْ: يَفْتَحُ. قَوْلُهُ: «الْمَرْآةِ» هُوَ بِفَتْحِ الْمِيمِ؛ أَيْ: الْمَنْظَرِ. قَولُهُ: «يَحُشُّهَا» هُوَ بِفَتْحِ اليَاءِ وَضَمِّ الحَاءِ الْمُهْمَلَةِ وَبِالشِّينِ الْمُعْجَمَةِ؛ أَيْ: يُوقِدُهَا. قَولُهُ: «رَوْضَةٍ مُعْتَمَّةٍ» هُوَ بِضَمِّ الْمِيمِ وَإِسْكَانِ العَيْنِ وَفَتْحِ التَّاءِ وَتَشْدِيدِ الْمِيمِ؛ أَيْ: وَافِيةِ النَّبَاتِ طَوِيلَتِهِ.
قَولُهُ: «دَوْحَةٌ» وَهِيَ بِفَتْحِ الدَّالِ، وَإِسْكَانِ الوَاوِ وَبِالحَاءِ الْمُهْمَلَةِ؛ وَهِيَ الشَّجَرَةُ الْكَبِيرَةُ. قَولُهُ: «الْمَحْضُ» هُوَ بِفَتْحِ الْمِيمِ وَإِسْكَانِ الحَاءِ الْمُهْمَلَةِ وَبِالضَّادِ الْمُعْجَمَةِ: وَهُوَ اللَّبَنُ. قَولُهُ: «فَسَمَا بَصَرِي» أَيِ: ارْتَفَعَ، وَ«صُعُداً»: بِضَمِّ الصَّادِ وَالعَينِ؛ أَيْ: مُرْتَفِعاً. وَ«الرَّبَابَةُ» بِفَتْحِ الرَّاءِ وَباِلبَاءِ الْمُوَحَّدَةِ مُكَرَّرَةً؛ وَهِيَ السَّحَابَةُ.
8- Боб. Ёлғончиликда рухсат берилган нарсанинг баёни
Билгинки, ёлғончиликнинг асли ҳаромдир. Шу билан бирга баъзи ҳолатларда, шартларга мувофиқ келса, уни ишлатиш жоиздир. Мен буни «ал-Азкор» китобида баён қилганман. Қисқача қилиб айтганда, «Калом мақсадларга эришиш йўлидаги воситадир. Ҳар бир мақтовчи мақсадга ростгўйлик билан ёлғонсиз эга бўлиш имкони бўлса ёлғон гапириш ҳаромдир. Агар ростгўйлик билан эришиш имкони бўлмай фақат ёлғон билан имкон бўлса, ёлғон жоиздир. Агар қўлга киритиладиган мақсад мубоҳ бўлса, ёлғон ҳам мубоҳдир. Агар мақсад вожиб бўлса, ёлғон ҳам вожибдир. Масалан бирор мусулмон киши қатл қилувчи ёки мулкини тортиб олувчи золимдан яшириниб олган бўлса ва у мусулмон ҳақида золим сўраса, уни яшириб ёлғон ишлатиш вожибдир. Шу сингари ўзида ёки бошқа кишида омонат бўлса ва золим ўша молни тортиб олишни хоҳласа, уни яшириб, ёлғон гапириш вожиб бўлади. Яна ҳам қамровлироғи «таврия», яъни лафзнинг зоҳирида ёлғон бўлса ҳам, унга нисбатан ёлғон бўлмаган соғлом мақсадли ибора қўллайди. Мабодо таврияни тарк қилиб, ана шу ҳолда ёлғон иборани қўлласа ҳам ҳаром эмас. Уламолар мана шунақа ҳолатларда ёлғон ишлатишнинг жоизлигига Умму Кулсум розияллоҳу анҳо Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан эшитган қуйидаги ҳадисни далил қилиб келтиришади.
8 - بَابُ بَيَانِ مَا يَجُوزُ مِنَ الْكَذِبِ
اِعْلَمْ، أَنَّ الْكَذِبَ وَإنْ كَانَ أَصْلُهُ مُحرَّماً، فيَجُوزُ فِي بَعْضِ الأَحْوَالِ بِشُرُوطٍ قَدْ أَوْضَحْتُهَا فِي كتاب: «الأَذْكَارِ» وَمُخْتَصَرُ ذَلِكَ: أَنَّ الكَلَامَ وَسِيلَةٌ إِلَى الْمَقَاصِدِ، فَكُلُّ مَقْصُودٍ مَحْمُودٍ يُمْكِنُ تَحْصِيلُهُ بِغَيْرِ الْكَذِبِ يَحْرُمُ الْكذِبُ فِيهِ، وَإِنْ لَمْ يُمْكِنْ تَحْصِيلُهُ إِلَّا بِالْكَذِبِ جَازَ الْكَذِبُ، ثُمَّ إِنْ كَانَ تَحْصِيلُ ذَلِكَ الْمَقْصُودِ مُبَاحاً كَانَ الْكَذِبُ مُبَاحاً، وَإِنْ كَانَ وَاجِباً كَانَ الكَذِبُ واجِباً، فَإِذَا اخْتَفَى مُسْلِمٌ مِنْ ظَالِمٍ يُرِيدُ قَتْلَهُ، أَوْ أَخْذَ مَالِهِ، أَوْ أَخْفَى مَالَهُ، وَسُئِلَ إِنْسَانٌ عَنْهُ وَجَبَ الكَذِبُ بِإِخْفَائِهِ، وَكَذَا لَوْ كَانَ عِنْدَهُ وَدِيعَةٌ وَأَرَادَ ظَالِمٌ أَخْذَهَا وَجَبَ الْكَذِبُ بِإِخْفَائِهَا.
وَالأَحْوَطُ فِي هَذَا كُلِّهِ أَنْ يُوَرِّي، وَمَعْنَى التَّوْرِيَةِ: أَنْ يَقْصِدَ بِعِبَارَتِهِ مَقْصُوداً صَحِيحاً لَيْسَ هُوَ كَاذِباً بِالنِّسْبَةِ إلَيْهِ وَإنْ كَانَ كَاذِباً فِي ظَاهِرِ اللَّفْظِ وَبِالنِّسْبَةِ إِلَى مَا يَفْهَمُهُ الْمُخَاطَبُ، وَلَوْ تَرَكَ التَّوْرِيَةَ وَأَطْلَقَ عِبَارَةَ الكَذِبِ فَلَيْسَ بِحَرَامٍ فِي هَذَا الحَالِ.
وَاسْتَدَلَّ الْعُلَمَاءُ لِجَوَازِ الكَذِبِ فِي هَذَا الحَالِ بِحَدِيثِ أُمِّ كُلْثُومٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا:
1567. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Одамларнинг орасини ислоҳ қилувчи киши каззоб (ёлғончи) бўлмайди. У яхши гап айтади ва яхши гапни етказади», дедилар.
Муттафақун алайҳ.
Имом Муслим ривоятида эса: «Умму Кулсум розияллоҳу анҳо: «Одамлар ишлатиб юрадиган сўзларнинг уч хилидан ташқари бошқа бирортасида ёлғон ишлатишга Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам рухсат бермадилар. Улар: урушда, одамлар орасини ислоҳ қилишда, эр-хотин ўрталарида бўладиган сўзларда», деб айтганлари», зиёда қилинган.
1567 - أَنَّهَا سَمِعَتْ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ يَقُولُ: «لَيْسَ الْكَذَّابُ الَّذِي يُصْلِحُ بَيْنَ النَّاسِ، فَيَنْمِي خَيْراً أَوْ يَقُولُ خَيْراً». مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 2692، م 2605].
زَادَ مُسْلِمٌ فِي رِوَايَةٍ: «قَالَتْ: أُمُّ كُلْثُومٍ: وَلَمْ أَسْمَعْهُ يُرْخِّصُ فِي شَيْءٍ مِمَّا يَقُولُ النَّاسُ إلَّا فِي ثَلَاثٍ: يَعْنِي: الحَرْبَ، وَالإِصْلَاحَ بَيْنَ النَّاسِ، وَحَدِيثَ الرَّجُلِ امْرَأَتَهُ، وَحَدِيثَ الْمَرْأَةِ زَوْجَهَا.
9- Боб. Гапириб ҳикоя қилаётганда, яхшилаб текшириб сўзлашга тарғиб
Аллоҳ таоло: «(Эй инсон) ўзинг аниқ билмаган нарсага эргашма» (Исро сураси, 36-оят).
«У бирон сўзни талаффуз қилмас, магар (талаффуз қилса) унинг олдида хозиру нозир бўлган бир кузатувчи (фаришта у сўзни ёзиб олур) (Қоф сураси, 18-оят) деб айтган.
9 - بَابُ الحَثِّ عَلَى التَّثَبُّتِ فِيْمَا يَقُولُهُ وَيَحْكِيهِ
قَالَ اللهُ تَعَالَى: {وَلَا تَقْفُ مَا لَيْسَ لَكَ بِهِ عِلْمٌ} [الإسراء - 36)].
وَقَالَ تَعَالَى: {مَا يَلْفِظُ مِنْ قَولٍ إِلَّا لَدَيْهِ رَقِيبٌ عَتِيدٌ} [ق - 18].
1568. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Эшитган барча нарсасини сўйлайвериш кишининг ёлғончи бўлиб қолишига кифоя қилади», дедилар».
Имом Муслим ривояти.
1568 - وَعَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ: أَنَّ النَّبِيَّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «كَفَي بِالْمَرْءِ كَذِباَ أَنْ يُحَدِّثَ بِكُلِّ مَا سَمِعِ». رَوَاهُ مُسْلِمٌ [5].
1569. Самура розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Ким ёлғон деб билинган гапни менинг номимдан гапирса, у ёлғончилардан биридир».
Имом Муслим ривояти.
1569 - وَعَنْ سَمُرَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: «مَنْ حَدَّثَ عَنِّي بِحَدِيثٍ يُرَى أَنَّهُ كَذِبٌ فَهُوَ أَحَدُ الكَاذِبِينَ». رَوَاهُ مُسْلِمٌ [1].
1570. Асмо розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Бир аёл: «Эй Аллоҳнинг Расули, менинг кундошим бор. Агар эрим менга бермаган нарсани берган қилиб кўрсатсам, гуноҳ бўладими?» деди. Шунда Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ўзига берилмаган нарсани бор қилиб кўрсатган одам худди икки ёлғон кийим кийгандек», дедилар».
Муттафақун алайҳ.
Бунинг маъноси қуйидагичадир. Масалан киши ўзи илм ва зуҳд аҳли бўлмасдан кишиларни алдаб уларнинг либосларини кийиб юради. Ёки бадавлат бўлмай, зодагонлар либосини кийиб юради. Бу либос билан улар эришган мақомларга етишни хоҳлайди. Бу ҳадисда одамнинг ичи билан усти бир хил бўлишига тарғиб қилинмоқда.
1570 - وَعَنْ أَسْمَاءَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا: أَنَّ امْرَأَةً قَالَتْ: يَا رَسُولَ اللهِ؛ إِنَّ لِي ضَرَّةً، فَهَلْ عَلَيَّ جُنَاحٌ إِنْ تَشَبَّعْتُ مِنْ زَوجِي غَيْرَ الَّذِي يُعْطِينِي؟ فَقَالَ النَّبِيُّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: «الْمُتَشَبِّعُ بِمَا لَمْ يُعْطَ كَلَابِسِ ثَوْبَي زُورٍ». مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 5219، م 2130].
الْمُتَشَبِّعُ: هُوَ الَّذِي يُظْهِرُ الشَّبَعَ وَلَيْسَ بِشَبْعَانَ، وَمَعْنَاهَا هُنَا: أَنَّهُ يُظْهِرُ أَنَّهُ حَصَلَ لَهُ فَضِيلَةٌ وَلَيْسَتْ حَاصِلَةً، «وَلَابِسُ ثَوْبَي زُورٍ» أَيْ: ذِي زُورٍ، وَهُوَ الَّذِي يُزَوِّرُ عَلَى النَّاسِ بِأَنْ يَتَزَيَّى بِزِيِّ أَهْلِ الزُّهْدِ أَوِ العِلْمِ أَوِ الثَّرْوَةِ؛ لِيَغْتَرَّ بِهِ النَّاسُ، وَلَيْسَ هُوَ بِتِلْكَ الصِّفَةِ، وَقِيْلَ غَيْرُ ذَلِكَ، وَاللهُ أُعْلَمُ.
10 - Боб. Ёлғон гувоҳлик бериш оғир ҳаром амаллардан эканлиги ҳақида
Аллоҳ таоло: «Ва ёлғон сўздан йироқ бўлингиз» (Ҳаж сураси, 30-оят). «(Эй инсон) ўзинг аниқ билмаган нарсага эргашма!» (Исро сураси,36-оят). «У бирон сўзни талаффуз қилмас, магар (талаффуз қилса) унинг олдида хозиру нозир бўлган бир кузатувчи (фаришта у сўзни ёзиб олур)» (Қоф сураси, 18-оят). «Шак- шубҳасиз Парвардигорингиз (барча нарсани) кузатиб тургувчидир». (Вал-фажр сураси,14-оят).
«Улар (яъни Раҳмоннинг суюкли бандалари) ёлғон гувоҳлик бермаслар», (Фурқон сураси, 72-оят) деб айтган.
10 - بَابُ بَيَانِ غِلَظِ تَحْرِيمِ شَهَادَةِ الزُّورِ
قَالَ اللهُ تَعَالَى: {وَاجْتَنِبوا قَوْلَ الزُّورِ} [الحج - 30].
وَقَالَ تَعَالَى: {وَلَا تَقْفُ مَا لَيْسَ لَكَ بِهِ عِلْمٌ} [الإسراء - 36].
وَقَالَ تَعَالَى: {مَا يَلْفِظُ مِنْ قَوْلٍ إِلَّا لَدَيْهِ رَقِيبٌ عَتِيدٌ} [ق - 18].
وَقَالَ تَعَالَى: {إنَّ رَبَّكَ لَبِالْمِرْصَادِ} [الفجر - 14].
وَقَالَ تَعَالَى: {وَالَّذِينَ لَا يَشْهَدُونَ الزُّورَ} [الفرقان - 72].
1571. Абу Бакра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Сизларга кабира (улкан) гуноҳлар ҳақида хабар берайми?» дедилар. Биз: «Ҳа, айтинг, эй Аллоҳнинг расули!» дедик. Шунда у зот: «Аллоҳга бирор нарсани шерик қилмоқ, ота-онага оқ бўлмоқ, – деб суяниб тургандилар, ўтириб олиб, – огоҳ бўлинглар, ёлғон гувоҳлик бермоқ», деб такрорлайвердилар, ҳатто биз: «Қанийди, жим бўлсалар‑ку?» деб умид қилдик».
Муттафақун алайҳ.
1571 - وَعَنْ أَبِي بَكْرَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: «أَلَا أُنَبِّئُكُمْ بِأَكْبَرِ الكَبَائِرِ؟» قُلْنَا: بَلَى يَا رَسُولَ اللهِ، قَالَ: «الإشْرَاكُ بِاللهِ، وَعُقُوقُ الوَالِدَيْنِ» وَكَانَ مُتَّكِئاً فَجَلَسَ، فَقَالَ: «أَلَا وَقَوْلُ الزُّورِ، وَشَهَادَةُ الزُّورِ!!» فَمَا زَالَ يُكَرِّرُهَا حَتَّى قُلْنَا: لَيْتَهُ سَكَتَ. مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [2654، م 87 وسبق برقم 344].
11- Боб. Бирор кишини ёки ҳайвонни лаънатлаш ҳаромлиги ҳақида
1572. Абу Зайд ибн Собит ибн Заҳҳок ал-Ансорий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
(Бу киши Ризвон байъатида иштирок этган саҳобалардандир)
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Ким Исломдан бошқа миллатга кўра ёлғондан қасд қилган ҳолда қасам ичса, у ўзи айтганидекдир. Ким ўзини нима билан ўлдирса, Қиёмат куни ўша билан азобланади. Кишига ўзи молик бўлмаган нарсада назр йўқ. Мўминни лаънатлаш ўлдириш кабидир», деганлар».
Муттафақун алайҳ.
1572 - عَنْ أَبِي زَيْدٍ ثَابِتِ بْنِ الضَّحَّاكِ الأَنْصَارِيِّ رَضِي اللهُ عَنْهُ - وَهُوَ مِنْ أَهْلِ بَيْعَةِ الرِّضْوَانِ - قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: «مَنْ حَلَفَ عَلَى يَمِينٍ بِمِلَّةٍ غَيْرِ الإسْلَامِ كَاذِباً مُتَعَمِّداً فَهُوَ كَمَا قَالَ، وَمَنْ قَتَلَ نَفْسَهُ بِشَيْءٍ عُذِّبَ بِهِ يَوْمَ القِيَامَةِ، وَلَيْسَ عَلَى رَجُلٍ نَذْرٌ فِيمَا لَا يَمْلِكُهُ، وَلَعْنُ الْمُؤْمِنِ كَقَتْلِهِ». مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 1363، م 110].
1573. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Лаънатчи бўлиш сиддиққа муносиб эмас», дедилар».
Имом Муслим ривояти.
1573 - وَعَنْ أَبِي هُرَيْرةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «لَا يَنْبَغِي لِصِدِّيقٍ أَنْ يَكُونَ لَعَّاناً». رَوَاهُ مُسْلِمٌ [2597].
1574. Абу Дардо розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Лаънатчилар қиёмат куни шафоатчи ҳам, гувоҳ ҳам бўлмайди», дедилар.
Имом Муслим ривоятлари.
1574 - وَعَنْ أَبِي الدَّرْدَاءِ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: «لَا يَكُونُ اللَّعَّانُونَ شُفعَاءَ وَلَا شُهَدَاءَ يَوْمَ القِيَامَةِ». رَوَاهُ مُسْلِمٌ [2597].
1575. Самура ибн Жундуб розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Бир-бирингизга Аллоҳни лаънатини ҳам, Аллоҳнинг ғазабини ҳам, дўзахни ҳам тиламанглар», дедилар».
Абу Довуд ва Термизий ривояти. Термизий ҳасан, саҳиҳ ҳадис, дедилар.
1575 - وَعَنْ سَمُرَةَ بْنِ جُنْدُبٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: «لَا تَلَاعَنُوا بِلَعْنَةِ اللهِ، وَلَا بِغَضَبِهِ، وَلَا بِالنَّارِ». رَوَاهُ أَبُو دَاوُدَ وَالتِّرْمِذِيُّ وَقَالَا: حَدِيثٌ حَسَنٌ صَحِيحٌ [د 4906، ت 1976].
1576. Ибн Масъуд розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Мўмин кўп таъначи ҳам, кўп лаънатловчи ҳам, фаҳш сўз айтувчи ҳам ва оғзи шалоқ ҳам бўлмайди», дедилар».
Имом Термизий ривоят қилиб, ҳасан ҳадис дедилар.
1576 - وَعَنِ ابْنِ مَسْعُودٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: «لَيْسَ الْمُؤْمِنُ بِالطَّعَّانِ، وَلَا اللَّعَّانِ، وَلَا الفَاحِشِ، وَلَا البَذِيِّ». رَوَاهُ التِّرْمِذِيُّ وَقَالَ: حَدِيثٌ حَسَنٌ [1977].
1577. Абу Дардо розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Банда бир нарсани лаънатласа, ўша лаънат осмонга кўтарилиб, етиб бормасидан осмон эшиклари ёпилади. Кейин у яна ерга тушади, етиб келмасидан ернинг эшиклари ҳам ёпилади. Кейин у ўнгу сўлга бориб-келаверади. Агар борадиган жой топмаса, лаънат айтилганнинг олдига қайтиб келади. Агар у бунга лойиқ бўлса бўлди, бўлмаса лаънат айтган одамнинг ўзига қайтади».
Абу Довуд ривояти.
1577 - وَعَنْ أَبِي الدَّرْدَاءِ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: «إنَّ العَبْدَ إِذَا لَعَنَ شَيْئاً، صَعِدَتِ اللَّعْنَةُ إِلَى السَّمَاء، فَتُغْلَقُ أَبْوَابُ السَّمَاءِ دُونَهَا، ثُمَّ تَهْبِطُ إِلَى الأَرْضِ، فَتُغلَقُ أَبْوَابُهَا دُونَهَا، ثُّمَّ تَأْخُذُ يَمِيناً وَشِمَالًا، فَإِذَا لَمْ تَجِدْ مَسَاغاً رَجَعَتْ إِلَى الَّذِي لُعِنَ، فَإِنْ كَانَ أَهْلًا لِذَلِكَ، وَإِلَّا رَجَعَتْ إِلَى قَائِلِهَا». رَوَاهُ أَبُو دَاوُدَ [4905].
1578. Имрон ибн Ҳусойн розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам сафарларидан бирида эдилар. Бир ансорийя ҳам туя миниб кетаётган эди. Бир пайт туяси тихирлик қилган эди, аёл уни лаънатлади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам буни эшитиб, «Туянинг устидаги нарсаларни олинглар, ўзини эса қўйиб юборинглар, чунки у лаънатланиб қолди», дедилар.
Ўша туянинг одамлар орасида ҳеч ким унга тегмай юргани ҳамон кўз ўнгимда».
Имом Муслим ривояти.
1578 - وَعَنْ عِمْرَانَ بْنِ الحُصَيْنِ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: بَينَمَا رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ فِي بَعْضِ أَسْفَارِهِ، وَامْرَأَةٌ مِنَ الأَنْصَارِ عَلَى نَاقَةٍ، فَضَجِرَتْ، فَلَعَنَتْهَا، فَسَمِعَ ذَلِكَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ فَقَالَ: «خُذُوا مَا عَلَيهَا وَدَعُوهَا؛ فَإنَّهَا مَلْعُونَةٌ». قَالَ عِمْرَانُ: فَكَأَنِّي أَرَاهَا الآنَ تَمْشِي فِي النَّاسِ مَا يَعْرِضُ لَهَا أَحَدٌ. رَوَاهُ مُسْلِمٌ [2595].
1579. Абу Барза Назла ибн Убайд ал‑Асламий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Бир жория одамларнинг юки ортилган туяда кетаётган эди. Тоғ йўли торайган жойга келишганда у Набий соллаллоҳу алайҳи васалламни кўриб (туяни тўхтатиш учун) «Тўхта, Аллоҳнинг лаънатига учрагур!» деди. Шунда Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Лаънатланган туя бизга ҳамроҳ бўлмасин!» дедилар».
Имом Муслим ривояти.
Билингки, бу ҳадисни мушкул деб билинади. Аслида бу ҳадисда ишкаллик йўқдир. Яъни, туянинг бирга юришини Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам хоҳламаяптилар холос. Бу дегани ўша туяни сотиш, сўйиш ва минишдан қайтариқ дегани эмас. Балки, бу ва бу каби тасарруфлар жоиздир. Улардан баъзи тасарруфлар ман этилди холос, қолгани ўз ҳолича қолди. Валлоҳу аълам.
1579 - وَعَنْ أَبِي بَرْزَةَ نَضْلَةَ بْنِ عُبَيْدٍ الأَسْلَمِيِّ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: بَيْنَمَا جَارِيَةٌ عَلَى نَاقَةٍ عَلَيهَا بَعْضُ مَتَاعِ القَوْمِ؛ إِذْ بَصُرَتْ بِالنَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ، وَتَضَايَقَ بِهِمُ الجَبَلُ، فَقَالَتْ: حَلْ، اللَّهُمَّ الْعَنْهَا، فَقَالَ النَّبِيُّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: «لَا تُصَاحِبْنَا نَاقَةٌ عَلَيهَا لَعْنَةٌ». رَوَاهُ مُسْلِمٌ [2596].
قَولُهُ: «حَلْ» بِفَتْحِ الحَاءِ الْمُهْمَلَةِ، وَإِسْكَانِ اللَّامِ، وَهِيَ كَلِمَةٌ لِزَجْرِ الإِبِلِ.
وَاعْلَمْ، أَنَّ هَذَا الحَدِيثَ قَدْ يُسْتَشْكَلُ مَعْنَاهُ، وَلَا إِشْكَالَ فِيْهِ، بَلِ الْمُرَادُ: النَّهْيُ أَنْ تُصَاحِبَهُمُ تِلْكَ النَّاقَةُ، وَلَيْسَ فِيهِ نَهْيٌ عَنْ بَيْعِهَا وَذَبْحِهَا وَرُكُوبِهَا فِي غَيْرِ صُحْبةِ النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ، بَلْ كُلُّ ذَلِكَ وَمَا سِوَاهُ مِنَ التَّصَرُّفَاتِ جَائِزٌ لَا مَنْعَ مِنْهُ، إِلَّا مِنْ مُصَاحَبَتِهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ بِهَا؛ لأَنَّ هَذِهِ التَّصَرُّفَاتِ كُلَّهَا كَانَتْ جَائِزَةً فَمُنِعَ بَعْضٌ مِنْهَا، فبَقِيَ البَاقِي عَلَى مَا كَانَ. وَاللهُ أَعْلَمُ.
12- Боб. Номини тилга олмасдан гуноҳкорларга лаънат айтишнинг жоизлиги
Аллоҳ таоло: «Огоҳ бўлингизким, бундай золимларга Аллоҳнинг лаънати бўлур» (Ҳуд сураси, 18-оят).
«Бас, уларнинг ўрталарида бир жарчи, золимларга Аллоҳнинг лаънати бўлгай» (Аъроф сураси, 44-оят) деб айтган.
Гуноҳкор кишиларни лаънатлашнинг жоизлиги ҳақида саҳиҳ ҳадисларда собит бўлишича:
12 - بَابُ جَوَازِ لَعْنِ أَصْحَابِ الْمَعَاصِي غَيْرِ الْمُعَيَّنِينَ
قَالَ اللهُ تَعَالَى: {أَلَا لَعْنَةُ اللهِ عَلَى الظَّالِمِينَ} [هود - 18].
وَقَالَ تَعَالَى: {فَأَذَّنَ مُؤَذِّنٌ بَيْنَهُمْ أَنْ لَعْنَةُ اللهِ عَلَى الظَّالِمِينَ} [الأعراف - 44].
وَثَبَتَ فِي الصَّحِيحِ:
1580. «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Соч уловчи аёлни ҳам, соч улатувчи аёлни ҳам Аллоҳ лаънатласин!» дедилар».
Имом Бухорий ва Муслим ривояти.
1580 - أَنَّ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «لَعَنَ اللهُ الوَاصِلَةَ وَالْمُسْتَوصِلَةَ» [خ 5935، م 2122]
1581. «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Рибо еювчини, расм чизувчини Аллоҳ лаънатласин!» дедилар».
Имом Бухорий ва Муслим ривояти.
1581 - وَأَنَّهُ قَالَ: «لَعَنَ اللهُ آكِلَ الرِّبا» [خ 2238، م 1597]، وَأَنَّهُ لَعَنَ الْمُصَوِّرينَ [خ 5347].
1582. «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ер қозиғини (қўшни ҳаққини) ўзгартирувчини Аллоҳ лаънатласин!» дедилар».
Имом Муслим ривояти.
1582 - وَأَنَّهُ قَالَ: «لَعَنَ اللهُ مَنْ غَيَّرَ مَنَارَ الأَرْضِ» [م 1978] أَيْ: حُدُودَهَا.
1583. «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Тухум ўғрилаган ўғрини Аллоҳ лаънатласин!» дедилар».
Имом Бухорий ва Муслим ривояти.
1583 - وَأَنَّهُ قَالَ: «لَعَنَ اللهُ السَّارِقَ يَسْرِقُ البَيْضَةَ» [خ 6783، م 1687]
1584. «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ота-онасини лаънатлаганни Аллоҳ лаънатласин!» дедилар».
Имом Муслим ривояти.
1584 - وَأَنَّهُ قَالَ: «لَعَنَ اللهُ مَنْ لَعَنَ وَالِدَيْهِ» [م 1978/44].
1585. «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Аллоҳдан бошқага қурбонлик қилганни Аллоҳ лаънатлади», дедилар.
Имом Муслим ривояти.
1585 - وَ«لَعَنَ اللهُ مَنْ ذَبَحَ لِغَيْرِ اللهِ» [م 1978/44].
Имом Бухорий ва Муслим ривояти.
1586 - وَأَنَّهُ قَالَ: «مَنْ أَحْدَثَ فِيهَا حَدَثاً أَوْ آوَى مُحْدِثاً فَعَلَيهِ لَعْنَةُ اللهِ وَالْمَلَائِكَةِ وَالنَّاسِ أَجْمعِينَ» [خ 6755، م 1370].
1587. «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Аллоҳим, Риъл, Заквон ҳамда Аллоҳ ва Унинг Расулига осий бўлган Усайяни лаънатлагин!» дердилар. Бу учтаси араб қабилаларидан эди».
Имом Бухорий ва Муслим ривояти.
1587 - وَأَنَّهُ قَالَ: «اللَّهُمَّ الْعَنْ رِعْلًا، وَذَكْوَانَ وَعُصَيَّةَ؛ عَصَوا اللهَ وَرَسُولَهُ» [خ 2801، م 675] وَهذِهِ ثَلَاثُ قَبَائِلَ مِنَ العَرَبِ.
1588. «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Аллоҳ яҳудий ва насороларни лаънатласин! Улар анбиёларининг қабрларини масжид қилиб олишди», дедилар.
Имом Бухорий ва Муслим ривояти.
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам хотинчалиш эркакларни ва эркакнусха хотинларни лаънатладилар».
Имом Бухорий ривояти.
Бу лафзларнинг барчаси Имом Бухорий ва Муслимнинг «Саҳиҳ»ларида келган. Буларнинг баъзиси улардан бирида келган. Мен унга ишора қилиш билан қисқаликни қасд қилдим. Иншааллоҳ ушбу китобнинг бобларида уларнинг аксарини зикр қиламан.
1588 - وَأَنَّهُ قَالَ: «لَعَنَ اللهُ اليَهُودَ وَالنَّصَرَى؛ اتَّخَذُوا قُبُورَ أَنْبِيَائِهِمْ مَسَاجِدَ» [خ 435، 436، م 529] وَأَنَّهُ «لَعَنَ الْمُتَشَبِّهِينَ مِنَ الرِّجالِ بِالنِّساءِ، وَالْمُتَشَبِّهَاتِ مِنَ النِّسَاءِ بالرِّجالِ» [خ 5885].
وَجَميعُ هَذِهِ الأَلْفَاظِ فِي الصَّحِيحِ، بَعْضُهَا فِي صَحِيحَي البُخَارِيِّ وَمُسْلِمٍ، وَبَعْضُهَا فِي أَحَدِهِمَا، وَإنَّمَا قَصَدْتُ الاِخْتِصَارَ بِالإشَارَةِ إِلَيْهَا، وَسَأَذْكُرُ مُعْظَمَهَا فِي أَبْوَابِهَا مِنْ هَذَا الكِتَابِ إِنْ شَاءَ اللهُ تَعَالَى.
13- Боб. Ноҳақдан мўминни сўкиш ҳаромлиги ҳақида
Аллоҳ таоло: «Мўмин ва мўминаларга бирон гуноҳ қилмасликларидан озор берадиган кимсалар ҳам бўҳтон ва очиқ гуноҳни ўз устиларига олибдилар» (Аҳзоб сураси, 58-оят) деб айтган.
13 - بَابُ تَحْرِيمِ سَبِّ الْمُؤْمِنِ بِغَيرِ حَقٍّ
قَالَ اللهُ تَعَالَى: {والَّذِينَ يُؤْذُونَ الْمُؤْمِنِينَ وَالْمُؤْمِنَاتِ بِغَيْرِ مَا اكْتَسَبُوا فَقَدِ احْتَمَلُوا بُهْتَاناً وَإِثْماً مُبِيناً} [الأحزاب - 58].
1589. Ибн Масъуд розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Мусулмонни сўкиш фосиқликдир. У билан урушиш эса, кофирликдир», дедилар.
Муттафақун алайҳ.
1589 - وَعَنِ ابْنِ مَسْعُودٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: «سِبَابُ الْمُسْلِمِ فُسُوقٌ، وَقِتَالُهُ كُفْرٌ». مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 48، م 64].
1590. Абу Зарр розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Бу киши Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламни:
«Киши бошқа бир кишини фосиқ ёки кофир деб сўкмасин. Чунки бу айблар сўкилган кишида бўлмаса, сўкувчининг ўзига қайтади», деб айтганларини эшитдилар.
Имом Бухорий ривояти.
1590- وَعَنْ أَبِي ذَرٍّ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ: أَنَّهُ سَمِعَ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ يَقُولُ: «لَا يَرْمِي رَجُلٌ رَجُلًا بِالفِسْقِ أَوِ الكُفْرِ إِلَّا ارْتَدَّتْ عَلَيهِ إِنْ لَمْ يَكُنْ صَاحِبُهُ كَذَلِكَ». رَوَاهُ البُخَارِيُّ [6045].
1591. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Сўкишиб қолган икки киши айтган гапларнинг гуноҳи биринчи бошлаганга бўлади, модомики мазлум ҳаддидан ошмаган бўлса», дедилар».
Имом Муслим ривояти.
1591 - وَعَنْ أَبِي هُرَيرَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «الْمُتَسَابَّانِ مَا قَالَا؛ فَعَلَى البَادِي مِنْهُمَا حَتَّى يَعْتَدِيَ الْمَظْلُومُ». رَوَاهُ مُسْلِمٌ [2587].
1592. Яна у кишидан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига ичиб олган бир кишини олиб келишди. «Уни уринглар», дедилар. Кимдир қўли билан урди, кимдир шиппаги билан урди, кимдир эса кийими билан урди. Калтаклаб бўлишгач, қавмдан бир киши: «Аллоҳ сени хор қилсин!» деган эди, у зот: «Бундай деманглар, унинг зарарига шайтонга ёрдам берманглар», дедилар». (Яъни шайтон бу кишига ароқ ичишни зийнатлаб кўрсатган эди. Энди бу кишини хўрлаётганингизни шайтон кўриб хурсанд бўлади(.
Имом Бухорий ривояти.
1592- وَعَنْهُ قَالَ: أُتيَ النَّبِيُّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ بِرَجُلٍ قَدْ شَرِبَ قَالَ: «اضْرِبُوهُ» قَالَ أَبُو هُرَيْرَةَ: فَمِنَّا الضَّارِبُ بِيَدِهِ، وَالضَّارِبُ بِنَعْلِهِ، وَالضَّارِبُ بِثَوبِهِ، فَلَمَّا انْصَرَفَ قَالَ بَعْضُ القَومِ: أَخْزَاكَ اللهُ، قَالَ: «لَا تَقُولُوا هَذَا، لَا تُعِينُوا عَلَيهِ الشَّيطَانَ». رَوَاهُ البُخَارِيُّ [6777 وسبق برقم 250].
1593. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламни:
«Ким қулини зинода айбласа Қиёмат куни унга ҳад (дарра) урилади. Лекин у айтгандек бўлса, мустасно», деганларини эшитдим».
Муттафақун алайҳ.
1593 - وَعَنْهُ قَالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ يَقُولُ: «مَنْ قَذَفَ مَمْلُوكَهُ بِالزِّنَا يُقَامُ عَلَيهِ الحَدُّ يَومَ القِيَامَةِ، إِلَّا أَنْ يَكُونَ كَمَا قَالَ». مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 6858، م 1660].
14- Боб. Ўликларни ноҳақ ва шаръий манфаатсиз сўкишнинг ҳаромлиги ҳақида
Бидъатчи, фосиқлар ва шуларга ўхшаганларга эргашиб қолинишдан бошқаларни огоҳлантириш. Бунга юқоридаги бобда келган оят ва ҳадислар далил бўлади.
14 - بَابُ تَحْرِيمِ سَبِّ الأَمْوَاتِ بِغَيْرِ حَقٍّ وَمَصْلَحَةٍ شَرْعِيَّةٍ
وَهِيَ التَّحْذِيرُ مِنَ الإِقْتِدَاءِ بِهِ فِي بِدْعَتِهِ، وَفِسْقِهِ، وَنَحْوِ ذَلِكَ؛ فِيهِ الآيَةُ وَالأَحَادِيثُ السَّابِقَةُ فِي البَابِ قَبْلَهُ.
1594. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Ўлганларни сўкманглар, чунки улар қилган амаллари(нинг оқибати)га етиб бўлишган», дедилар».
Имом Бухорий ривояти.
1594- وَعَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا قَالَتْ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: «لَا تَسُبُّوا الأَمْوَاتَ؛ فَإِنَّهُمْ قَدْ أَفْضَوْا إِلَى مَا قَدَّمُوا». رَوَاهُ البُخَارِيُّ [1393].
15- Боб. Озор беришдан қайтарилгани хусусида
Алллоҳ таоло: «Мўмин ва мўминаларга бирон гуноҳ қилмасликларидан озор берадиган кимсалар ҳам бўҳтон ва очиқ гуноҳни ўз устиларига олибдилар» (Аҳзоб сураси, 58-оят), деб айтган.
15 - بَابُ النَّهْيِ عَنِ الإِيْذَاءِ
قَالَ اللهُ تَعَالَى: {وَالَّذِينَ يُؤْذُونَ الْمُؤْمِنِينَ وَالْمُؤْمِنَاتِ بِغَيْرِ مَا اكْتَسَبُوا فَقَدِ احْتَمَلُوا بُهْتَاناً وَإثْماً مُبِيناً} [الأحزاب - 58].
1595. Абдуллоҳ ибн Амр ибн Осс розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Мусулмон – тили ва қўлидан мусулмонлар омонда бўлган кишидир. Муҳожир – Аллоҳ қайтарган нарсани тарк этган кишидир», дедилар».
Муттафақун алайҳ.
1595- وَعَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ عَمْرِو بْنِ العَاصِ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: «الْمُسْلِمُ مَنْ سَلِمَ الْمُسْلِمُونَ مِنْ لِسَانِهِ وَيَدِهِ، وَالْمُهَاجِرُ مَنْ هَجَرَ مَا نَهَى اللهُ عَنْهُ». مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 10، م 40].
1596. Яна у кишидан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Ким дўзахдан йироқлаштирилиб, жаннатга киритилишини истаса, ўлими келганда Аллоҳга ва охират кунига иймон келтирган ҳолда бўлсин; ўзига қандай муомала бўлишини истаса, одамларга ҳам шундай муомала қилсин...», дедилар.
Имом Муслим ривояти.
Бу юқорироқда келган 680-рақамли ҳадиснинг «Бошлиқларга тоат қилиш», бобидаги келган узун ҳадиснинг баъзи қисмидир.
1596 - وَعَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: «مَنْ أَحَبَّ أَنْ يُزَحْزَحَ عَنِ النَّارِ، وَيُدْخَلَ الجَنَّةَ فَلْتَأْتِهِ مَنِيَّتُهُ وَهُوَ يُؤمِنُ بِاللهِ وَاليَوْمِ الآخِرِ، وَلْيَأْتِ إِلَى النَّاسِ الَّذِي يُحِبُّ أَنْ يُؤْتَي إِلَيْهِ» رَوَاهُ مُسْلِمٌ [1884].
وَهُوَ بَعْضُ حَدِيثٍ طَوِيلٍ سَبَقَ فيِ (بَابِ طَاعَةِ وُلَاةِ الأُمُورِ).
16- Боб. Мусулмонлар бир-бирларини ёмон кўриб, алоқаларини узиб, ҳамда тескари бўлиб кетишларидан қайтариқ
Аллоҳ таоло: «Мўминлар ҳеч шак-шубҳасиз оға-инилардир» (Ҳужурот сураси, 10-оят).
«Улар мўминларга ҳокисор, кофирларга эса қаттиққўл кишилардир» (Моида сураси, 54-оят).
«Муҳаммад Аллоҳнинг пайғамбаридир. У билан бирга бўлган (мўмин)лар кофирларга қаҳрли, ўз ораларида (мўминлар билан) эса раҳм шафқатлидирлар» (Фатҳ сураси, 29-оят) деб айтган.
16 - بَابُ النَّهْيِ عَنِ التَّبَاغُضِ وَالتَّقَاطُعِ وَالتَّدَابُرِ
قَالَ اللهُ تَعَالَى: {إنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إخْوَةٌ} [الحجرات - 10].
وَقَالَ تَعَالَى: {أَذِلَّةٍ عَلَى الْمُؤْمِنينَ أَعِزَّةٍ عَلَى الكَافِرينَ} [المائدة - 54].
وَقَالَ تَعَالَى: {مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللهِ * وَالَّذينَ مَعَهُ أَشِدَّاءُ عَلَى الكُفَّارِ رُحَمَاءُ بَيْنَهُمْ} [الفتح - 29].
1597. Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Бир-бирларингизни ёмон кўрманг. Бир-бирларингизга ҳасад қилманг. Бир-бирларингизга орқа ўгириб кетманг. Ҳамда бир-бирларингиздан алоқа узманг. Эй Аллоҳнинг бандалари! Бир-бирларингизга биродар бўлинглар. Мусулмон киши бошқа бир мусулмон билан уч кун гаплашмасдан аразлашиб юриши ҳалол эмас», дедилар.
Муттафақун алайҳ.
1597 - وَعَنْ أَنَسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ: أَنَّ النَّبِيَّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «لَا تَبَاغَضُوا، وَلَا تَحَاسَدُوا، وَلَا تَدَابَرُوا، وَلَا تَقَاطَعُوا، وَكُونُوا عِبَادَ اللهِ إِخْوَاناً، وَلَا يَحِلُّ لِمُسْلِمٍ أَنْ يَهْجُرَ أَخَاهُ فَوقَ ثَلَاثٍ». مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 6065، م 2559].
1598. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Душанба ва пайшанба кунлари жаннат эшиклари очилади. Сўнг биродари билан ўзаро адовати бор одамдан ташқари Аллоҳга ҳеч нарсани шерик қилмаган ҳар бир банда мағфират қилинади. Сўнг (фаришталарга) «То бу иккиси ярашиб олгунича кутиб туринглар! То бу иккиси ярашиб олгунича кутиб туринглар!» дейилади».
Имом Муслим ривояти.
Имом Муслимнинг бошқа ривоятларида: «Амаллар пайшанба ва душанба кунлари кўрсатилади...», бўлиб келган.
1598 - وَعَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «تُفْتَحُ أَبْوَابُ الجَنَّةِ يَوْمَ الإِثْنَيْنِ وَيَوْمَ الخَمِيسِ، فَيُغْفَرُ لِكُلِّ عَبْدٍ لَا يُشْرِكُ بِاللهِ شَيئاً، إِلَّا رَجُلًا كَانَتْ بَيْنَهُ وَبَيْنَ أَخِيهِ شَحْنَاءُ، فَيُقَالُ: أَنْظِرُوا هَذَيْنِ حَتَّى يَصْطَلِحَا!! أَنْظِرُوا هَذَيْنِ حَتَّى يَصْطَلِحَا!!». رَوَاهُ مُسْلِمٌ [2565].
وَفِي رِوَايَاتٍ لَهُ: «تُعْرَضُ الأَعْمَالُ فِي كُلِّ يَومِ خَمِيسٍ وَإِثنَيْنِ» وَذَكَرَ نحْوَهُ [2565/36].
17 - Боб. Ҳасаднинг ҳаромлиги ҳақида
Хоҳ диний хоҳ дунёвий неъматлар бўлсин биродари унга эришса ўша неъмат ундан йўқ бўлишини орзу қилиш ҳасаддир.
Аллоҳ таоло: «Ёки одамларга (яъни Муҳаммад алайҳиссаломга) Аллоҳ ўз фазлу карамидан берган нарсага (яъни пайғамбарликка) ҳасад қиляптиларми?» (Нисо сураси, 54-оят)деб айтган.
Бу бобга яна юқоридаги бобда келган Анасдан қилинган ривоятдаги 1597-рақамли ҳадис ҳам далилдир.
17 - بَابُ تَحْرِيمِ الحَسَدِ
وَهُوَ تَمَنِّي زَوَالِ النِّعْمَةِ عَنْ صَاحِبِهَا، سَوَاءٌ كَانَتْ نِعْمَةَ دِيْنٍ أَوْ دُنْيَا.
قَالَ اللهُ تَعَالَى: {أَمْ يَحْسُدُونَ النَّاسَ عَلَى مَا آتَاهُمُ اللهُ مِنْ فَضْلِهِ} [النساء -54].
وَفِيهِ حَدِيثُ أَنَسٍ السَّابِقُ فِي البَابِ قَبْلَهُ [برقم 1597].
1599. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Ҳасаддан сақланинглар, чунки олов ўтинни [ёки хашакни] егандек, ҳасад ҳам ҳасанотларни ейди».
Абу Довуд ривояти.
1599 - وَعَنْ أَبِي هُرَيرَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ: أَنَّ النَّبِيَّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «إِيَّاكُمْ وَالحَسَدَ؛ فَإِنَّ الحَسَدَ يَأْكُلُ الحَسَنَاتِ كَمَا تَأْكُلُ النَّارُ الحَطَبَ»، أَوْ قَالَ: «العُشْبَ». رَوَاهُ أَبُو دَاوُدَ [4903].
18- Боб. Жосусликдан ҳамда эшитилиши хоҳланмаган, яъни яшириб сўзланган гапларга қулоқ солишдан қайтариқ
Аллоҳ таоло: «Жосуслик қилиб юрманглар» (Ҳужурот сураси, 12-оят).
«Мўмин ва мўминаларга бирон гуноҳ қилмасликларидан озор берадиган кимсалар ҳам бўхтон ва очиқ гуноҳни ўз устиларига олибдилар», деб айтган. (Аҳзоб сураси, 58-оят).
18 - بَابُ النَّهْيِ عَنِ التَّجَسُّسِ وَالتَّسَمُّعِ لِكَلَامِ مَنْ يَكْرَهُ اسْتِمَاعَهُ
قَالَ اللهُ تَعَالَى: {وَلَا تَجَسَّسُوا} [الحجرات - 12].
وَقَالَ تَعَالَى: {وَالَّذِينَ يُؤْذُونَ الْمُؤْمِنِينَ وَالْمُؤْمِنَاتِ بِغَيْرِ مَا اكْتَسَبُوا فَقَدِ احْتَمَلُوا بُهْتَاناً وَإثْماً مُبِيناً} [الأحزاب - 58].
1600. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади.
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Гумондан ҳазир бўлинглар, чунки гумон энг ёлғон гапдир. Кавлаштирманглар, жосуслик қилманглар, (бойликда) кимўзар ўйнашманглар, бир-бирингизга ҳасад қилманглар, бир-бирингизни ёмон кўрманглар, бир-бирингизга орқа ўгирманглар. Сизларга буюрилгандек биродар бўлинглар, Аллоҳнинг бандалари! Мусулмон мусулмон билан ака-укадир. Унга зулм қилмайди, ёрдамсиз қўймайди ва паст ҳам санамайди. «Тақво, бу ерда», «Тақво, бу ерда», «Тақво, бу ерда», деб қалбларига ишора қилдилар. Киши мусулмон биродарини паст санамоғи унинг ёмон эканига кифоя қилади. Ҳар бир мусулмон бошқа бир мусулмоннинг қони, обрўси, ва молига тажовуз қилмоғи ҳаромдир. Албатта Аллоҳ жисмларингиз, кўринишингиз ва амалларингизга қарамайди. Лекин сизларни қалбингизга қарайди», дедилар.
Бошқа ривоятда: «Бир-бирларингизга ҳасадлашманг. Бир- бирларингизга ғазаб қилманг, кавлаштирманглар ва бир-бирларингиз сўзингизга қулоқ тутманг. Ўзаро нархларни ошириб юборманг. Эй Аллоҳнинг бандалари биродар бўлинглар», деб айтганлар.
Бошқа ривоятда: «Ўзаро алоқаларни узманг. Бир-бирларингизга орқа ўгириб муносабатларни бўлманглар. Ҳамда ғазаб қилманглар. Ва бир-бирларингизга ҳасадлашманглар. Эй Аллоҳнинг бандалари биродар бўлинглар», деб айтганлар.
Бошқа ривоятда: «Бир-бирларингиз билан аразлашманг. Ҳамда баъзиларингиз баъзиларингиз савдоси устига савдо қилмасин», дедилар.
Бу ривоятларнинг барчасини Имом Муслим ривоят қилганлар. Аксарини эса, имом Бухорий ривоят қилганлар.
1600 - وَعَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «إِيَّاكُمْ وَالظَّنَّ؛ فَإِنَّ الظَّنَّ أَكْذَبُ الحَدِيثِ، وَلَا تَحَسَّسُوا، وَلَا تَجَسَّسُوا، وَلَا تَنَافَسُوا، وَلَا تَحَاسَدُوا، وَلَا تَباغَضُوا، وَلَا تَدَابَرُوا، وَكُونُوا عِبَادَ اللهِ إِخْوَاناً كَمَا أَمَرَكُمْ، الْمُسْلِمُ أَخُو الْمُسْلِمِ، لَا يَظْلِمُهُ، وَلَا يَخْذُلُهُ، وَلَا يَحْقِرُهُ، التَّقْوَى هَهُنَا، التَّقْوَى هَهُنَا، التَّقْوَى هَهُنَا» - وَيُشِيرُ إِلَى صَدْرِهِ - «بِحَسْبِ امْرِيءٍ مِنَ الشَّرِّ أَنْ يَحْقِرَ أَخَاهُ الْمُسْلِمَ، كُلُّ الْمُسْلِمِ عَلَى الْمُسْلِمِ حَرَامٌ: دَمُهُ، وَعِرْضُهُ، وَمَالُهُ، إِنَّ اللهَ لَا يَنْظُرُ إِلَى أَجْسَادِكُمْ، وَلَا إِلَى صُوَرِكُمْ وَأَعْمَالِكُمْ، وَلَكِنْ يَنْظُرُ إِلَى قُلُوبِكُمْ» [خ 5143، م 2563-2564].
وَفِي رِوَايَةٍ: «لَا تَحَاسَدُوا، وَلَا تَبَاغَضُوا، وَلَا تَحَسَّسُوا، وَلَا تَجَسَّسُوا، وَلَا تَنَاجَشُوا، وَكُونُوا عِبَادَ اللهِ إِخْوَاناً» [خ 6065، م 2563/30].
وَفِي رِوَايَةٍ: «لَا تَقَاطَعُوا، وَلَا تَدَابَرُوا، وَلَا تَبَاغَضُوا، وَلَا تَحَاسَدُوا، وَكُونُوا عِبَادَ اللهِ إِخْوَاناً» [م 2563/30].
وَفِي رِوَايَةٍ: «لَا تَهَاجَرُوا، وَلَا يَبِعْ بَعْضُكُمْ عَلَى بَيْعِ بَعْضٍ».
رَوَاهُ مُسْلِمٌ: بِكُلِّ هَذِهِ الرِّوَايَاتِ، وَرَوَى البُخَارِيُّ أَكْثَرَهَا.
1601. Муовия розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг шундай деганларини эшитганман: «Мусулмонларнинг айбини ахтарсанг, уларни бузасан [ёки бузай дейсан]».
Саҳиҳ ҳадис бўлиб, Абу Довуд саҳиҳ иснод билан ривоят қилганлар.
1601 - وَعَنْ مُعَاوِيَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ يَقُولُ: «إنَّكَ إِنِ اتَّبَعْتَ عَوْرَاتِ الْمُسْلِمينَ أَفْسَدْتَهُمْ، أَوْ كِدْتَ أَنْ تُفسِدَهُمْ». حَدِيثٌ صَحِيحٌ، رَوَاهُ أَبُو دَاوُدَ بِإِسْنَادٍ صَحِيحٍ [4888].
1602. Ибн Масъуд розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Ибн Масъудга бир кимсани олиб келиб, «Бу Фалончи! Соқолидан хамр томиб турибди!» дейишди. Шунда у: «Биз жосуслик қилишдан қайтарилганмиз. Лекин бир нарса зоҳир бўлса, буни оламиз (жазога тортамиз)», деди».
Саҳиҳ ҳадис бўлиб, Абу Довуд имом Бухорий ва Муслим шартларига мувофиқ бўлган иснод билан ривоят қилдилар.
1602 - وَعَنِ ابْنِ مَسْعُودٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ: أَنَّهُ أُتِىَ فَقِيلَ لَهُ: هَذَا فُلَانٌ تَقْطُرُ لِحْيَتُهُ خَمْراً، فَقَالَ: إنَّا قَدْ نُهينَا عَنِ التَّجَسُّسِ، وَلَكِنْ إِنْ يَظْهَرْ لَنَا شَيْءٌ نَأْخُذْ بِهِ. حَدِيثٌ صَحِيحٌ، رَوَاهُ أَبُو دَاوُدَ بِإِسْنَادٍ عَلَى شَرْطِ البُخَارِيِّ وَمُسْلِمٍ [د 4890].
19 - Боб. Заруратсиз мусулмонларга ёмон гумон қилишдан қайтарилгани хусусида
Аллоҳ таоло: «Эй мўминлар, кўп гумон(лар)дан четланинглар! Чунки айрим гумон(лар) гуноҳдир» (Ҳужурот сураси, 12-оят), деб айтган.
19 - بَابُ النَّهْيِ عَنْ سُوْءِ الظَّنِّ بِالْمُسْلِمِينَ مِنْ غَيْرِ ضَرُورَةٍ
قَالَ اللهُ تَعَالَى: {يَا أيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اجْتَنِبُوا كَثِيراً مِنَ الظَّنِّ إنَّ بَعْضَ الظَّنِّ إِثْمٌ} [الحجرات - 12].
1603. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Гумондан четланинглар. Чунки гумон сўзнинг энг ёлғонидир», дедилар».
Муттафақун алайҳ.
1603 - وَعَنْ أَبِي هُرَيرَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «إِيَّاكُمْ وَالظَّنَّ؛ فَإِنَّ الظَّنَّ أَكْذَبُ الحَدِيثِ». مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 5143، م 2563 وسبق برقم 1600].
19 - Боб. Заруратсиз мусулмонларга ёмон гумон қилишдан қайтарилгани хусусида
Аллоҳ таоло: «Эй мўминлар, кўп гумон(лар)дан четланинглар! Чунки айрим гумон(лар) гуноҳдир» (Ҳужурот сураси, 12-оят), деб айтган.
19 - بَابُ النَّهْيِ عَنْ سُوْءِ الظَّنِّ بِالْمُسْلِمِينَ مِنْ غَيْرِ ضَرُورَةٍ
قَالَ اللهُ تَعَالَى: {يَا أيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اجْتَنِبُوا كَثِيراً مِنَ الظَّنِّ إنَّ بَعْضَ الظَّنِّ إِثْمٌ} [الحجرات - 12].
1604. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Мусулмон биродарини ҳақир санаш кишининг ёмонлигига кифоя қилади», дедилар».
Имом Муслим ривояти.
1604 - وَعَنْ أَبِي هُرَيرَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «بِحَسْبِ امْرِيءٍ مِنَ الشَّرِّ أَنْ يَحْقِرَ أَخَاهُ الْمُسْلِمَ». رَوَاهُ مُسْلِمٌ [2564].
وَقَدْ سَبَقَ قَرِيْباً بِطُولِهِ [برقم 1600].
20- Боб. Мусулмонни таҳқирлашнинг ҳаромлиги
Аллоҳ таоло: «Эй мўминлар, (сизлардан бўлган) бир қавм (бошқа) бир (мўмин) қавмдан масхара қилиб кулмасин – эҳтимолки, (ўша масхара қилинган қавм) улардан яхшироқ бўлсалар. Яна (сизлардан бўлган) аёллар ҳам (бошқа мўмина) аёлларга (масхара қилиб кулмасинлар)- эҳтимолки, (ўша масхара қилинган аёллар) улардан яхшироқ бўлсалар. Ўзларингизни (яъни, бир-бирларингизни) мазах қилманглар ва бир-бирларингизга лақаблар ташлламанглар. (Яъни айримларингиз айримларингизга ёмон лақаблар қўйиб олманглар). Иймондан кейин фосиқлик билан номланиш (яъни мўмин кишининг юқорида ман қилинган фосиқона ишлар билан ном чиқариши) нақадар ёмондир. Ким тавба қилмаса бас, ана ўшалар золим кимсаларнинг ўзидирлар») (Ҳужурот сураси, 11-оят).
«Барча (кишиларга дилозорлик қилиб, уларнинг обрўларини тўкиб юрадиган) бўҳтончи-ғийбатчтга ҳалокат бўлгай» (Ҳумаза сураси, 1-оят) деб айтган.
20 - بَابُ تَحْرِيمِ احْتِقَارِ الْمُسْلِمِ
قَالَ اللهُ تَعَالَى: {يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا يَسْخَرْ قَوْمٌ مِنْ قَومٍ عَسَى أَنْ يَكُونُوا خَيْراً مِنْهُمْ وَلَا نِسَاءٌ مِنْ نِسَاءٍ عَسَى أَنْ يَكُنَّ خَيْراً مِنْهُنَّ وَلَا تَلْمِزُوا أَنْفُسَكُمْ وَلَا تَنَابَزُوا بِالأَلْقَابِ * بِئْسَ الاسْمُ الفُسُوقُ بَعْدَ الإيْمَانِ وَمَنْ لَمْ يَتُبْ فَأُولَئِكَ هُمُ الظَّالِمُونَ} [الحجرات -11].
وَقَالَ تَعَالَى: {وَيْلٌ لِكُلِّ هُمَزَةٍ لُمَزَةٍ} [الهمزة -1].
1604. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Мусулмон биродарини ҳақир санаш кишининг ёмонлигига кифоя қилади», дедилар».
Имом Муслим ривояти.
1604 - وَعَنْ أَبِي هُرَيرَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «بِحَسْبِ امْرِيءٍ مِنَ الشَّرِّ أَنْ يَحْقِرَ أَخَاهُ الْمُسْلِمَ». رَوَاهُ مُسْلِمٌ [2564].
وَقَدْ سَبَقَ قَرِيْباً بِطُولِهِ [برقم 1600].
1605. Ибн Масъуд розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Қалбида зарра мисқолича кибри бўлган одам жаннатга кирмайди», дедилар. Бир киши: «Одам кийим боши, оёқ кийими чиройли бўлишини истайди-ку», деди. У зот: «Албатта, Аллоҳ гўзалдир, гўзалликни яхши кўради. Кибр эса ҳақни тан олмаслик ва одамларни камситишдир», дедилар».
Имом Муслим ривояти.
1605 - وَعَنِ ابْنِ مَسْعُودٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «لَا يَدْخُلُ الجَنَّةَ مَنْ فِي قَلْبِهِ مِثْقَالُ ذَرَّةٍ مِنْ كِبْرٍ»، فَقَالَ رَجُلٌ: إِنَّ الرَّجُلَ يُحِبُّ أَنْ يَكُونَ ثَوْبُهُ حَسَناً، وَنَعْلُهُ حَسَنَةً؟ فَقَالَ: «إِنَّ اللهَ جَمِيلٌ يُحِبُّ الجَمَالَ، الكِبْرُ: بَطَرُ الحَقِّ، وَغَمْطُ النَّاسِ». رَوَاهُ مُسْلِمٌ [91].
وَمَعْنَى «بَطَرُ الحَقِّ»: دَفْعُهُ، وَ«غَمْطُهُم»: احْتِقَارُهُمْ، وَقَدْ سَبَقَ بَيَانُهُ أَوْضَحَ مِنْ هَذَا فِي (بَابِ الكِبْرِ).
1606. Жундуб ибн Абдуллоҳ розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай айтиб бердилар: «Бир киши: «Аллоҳга қасамки, Аллоҳ фалончини мағфират қилмайди», деган эди, Аллоҳ таоло: «Мени фалончини мағфират қилмайди деб номим билан қасам ичадиган ким ўзи?! Мен ўша фалончини мағфират қилдим, сенинг амалларингни эса ҳабата қилдим», деди».
Имом Муслим ривояти.
1606 - وَعَنْ جُنْدُبِ بْنِ عَبْدِ اللهِ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: «قَالَ رَجُلٌ: وَاللهِ؛ لَا يَغْفِرُ اللهُ لفُلَانٍ، فَقَالَ اللهُ عَزَّ وَجَلَّ: مَنْ ذَا الَّذِي يَتَأَلَّى عَلَيَّ أَنْ لَا أَغْفِرَ لِفُلَانٍ؟! إنِّي قَدْ غَفَرْتُ لَهُ، وَأَحْبَطْتُ عَمَلَكَ». رَوَاهُ مُسْلِمٌ [2621].
21- Боб. Мусулмонга ичқораликни изҳор қилишдан қайтарилгани хусусида
Аллоҳ таоло: «Мўминлар ҳеч шак-шубхасиз оға-инилардир» (Ҳужурот сураси, 10-оят).
«Албатта иймон келтирган кишилар ўртасида бузуқликлар ёйилишини истайдиган кимсалар учун дунёда ҳам охиратда ҳам аламли азоб бордир» (Нур сураси, 19-оят) деб айтган.
21 - بَابُ النَّهْيِ عَنْ إِظْهَارِ الشَّمَاتَةِ بِالْمُسْلِمِ
قَالَ اللهُ تَعَالَى: {إنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إخْوَةٌ} [الحجرات - 10].
وَقَالَ تَعَالَى: {إنَّ الَّذِينَ يُحِبُّونَ أَنْ تَشِيعَ الفَاحِشَةُ في الَّذِينَ آمَنُوا لَهُمْ عَذابٌ أَلِيمٌ في الدُّنْيَا وَالآخِرَةِ} [النور - 19].
1607. Восила ибн Асқаъ розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Биродарингнинг мусибатига хурсанд бўлмагин, Аллоҳ унга раҳм қилиб, сени балога мубтало қилиб қўймасин», дедилар».
Имом Термизий ривоят қилиб, ҳасан ҳадис дедилар.
1607 - وَعَنْ وَاثِلةَ بْنِ الأَسْقَعِ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: «لَا تُظْهِرِ الشَّمَاتَةَ لأَخِيكَ فَيَرْحَمَهُ اللهُ وَيَبْتَلِيكَ». رَوَاهُ التِّرْمِذِيُّ وَقَالَ: حَدِيثٌ حَسَنٌ [2506].
وَفِي البَابِ:
1608. Яна бу бобимизга юқорида жосуслик бобида Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинган 1600-рақамли ҳадис ҳам далил бўлади. Унда: «Ҳар бир мусулмон бошқа бир мусулмонга (нисбатан амалга ошириши) ҳаромдир...».
1608 - حَدِيثُ أَبي هُرَيرَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ السَّابِقُ فِي (باب التَّجَسُّسِ) [برقم 1600]: «كُلُّ الْمُسْلِمِ عَلَى الْمُسْلِمِ حَرَامٌ...». الحديث.
22- Боб. Шариат зоҳирида собит бўлган насабларга тил теккизишнинг ҳаромлиги ҳақида
Аллоҳ таоло: «Мўмин ва мўминаларга бирон гуноҳ қилмасликларидан озор берадиган кимсалар ҳам бўҳтон ва очиқ гуноҳни ўз устиларига олибдилар» (Аҳзоб сураси, 58-оят) деб айтган.
قَالَ اللهُ تَعَالَى: {وَالَّذِينَ يُؤْذُونَ الْمُؤْمِنِينَ وَالْمُؤْمِنَاتِ بِغَيْرِ مَا اكْتَسَبُوا فَقَدِ احْتَمَلُوا بُهْتَاناً وَإِثْماً مُبِيناً} [الأحزاب - 58].
1609. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Одамларда икки нарса борки, бу иккови улар учун куфрдир: насабга тил теккизиш ва маййитга айтиб йиғлаш».
Имом Муслим ривояти.
1609 - وَعَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: «اثْنَتَانِ فِي النَّاسِ هُمَا بِهِمْ كُفْرٌ: الطَّعْنُ فِي النَّسَبِ، وَالنِّيَاحَةُ عَلَى الْمَيِّتِ». رَوَاهُ مُسْلِمٌ [67].
23- Боб. Фирибгарлик ва алдамчиликдан қайтариқ
Аллоҳ таоло: «Мўмин ва мўминаларга бирон гуноҳ қилмасликларидан озор берадиган кимсалар ҳам бўҳтон ва очиқ гуноҳни ўз устиларига олибдилар» (Аҳзоб сураси, 58-оят) деб айтган.
23 - بَابُ النَّهْيِ عَنِ الغِشِّ وَالخِدَاعِ
قَالَ اللهُ تَعَالَى: {وَالَّذِينَ يُؤْذُونَ الْمُؤْمِنِينَ وَالْمُؤْمِنَاتِ بِغَيْرِ مَا اكْتَسَبُوا فَقَدِ احْتَمَلُوا بُهْتَاناً وَإِثْماً مُبِيناً} [الأحزاب - 58].
1610. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ким бизга қарши қурол кўтарса, биздан эмас. Ким бизга фирибгарлик қилиб алдаса, биздан эмас», дедилар».
Имом Муслим ривояти.
1610 - وَعَنْ أَبِي هُرَيرَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «مَنْ حَمَلَ عَلَيْنَا السِّلَاحَ فَلَيْسَ مِنَّا، وَمَنْ غَشَّنَا فَلَيْسَ مِنَّا». رَوَاهُ مُسْلِمٌ [101].
1611. Имом Муслимнинг бошқа ривоятида қуйидагича келтирилади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам (бозорда) бир уюм егулик (дон ёки хурмо) ёнидан ўтиб қолиб, унга қўлларини тиққан эдилар, бармоқлари намликка тегди. Кейин: «Бу нимаси, эй егуликнинг эгаси?» деган эдилар, у: «Ёмғир тегибди, эй Аллоҳнинг Расули», деди. У зот: «Одамлар кўрсин деб ўша жойини егуликнинг тепасига қўймабсан-да? Ким алдамчилик қилса, мендан эмас!» дедилар».
1611 - وَفِي رِوَايَةٍ لَهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ مَرَّ عَلَى صُبْرَةِ طَعَامٍ، فَأدْخَلَ يَدَهُ فِيْهَا، فَنَالَتْ أَصَابِعُهُ بَلَلًا، فَقَالَ: «مَا هَذَا يا صَاحِبَ الطَّعَامِ؟!» قَالَ أَصَابَتْهُ السَّمَاءُ يَا رَسُولَ اللهِ قَالَ: «أَفَلَا جَعَلْتَهُ فَوْقَ الطَّعَامِ حَتَّى يَرَاهُ النَّاسُ!! مَنْ غَشَّنَا فَلَيْسَ مِنَّا» [102].
1612. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Муножаша қилманглар (яъни, ўзаро келишиб, нархларни оширманглар)», деб айтдилар.
Муттафақун алайҳ.
1612 – وَعَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «لَا تَنَاجَشُوا». مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 2140، م 1413/52 وسبق برقم 1600].
1613. Ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам нажшдан қайтардилар».
Муттафақун алайҳ.
1613 - وَعَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا: أَنَّ النَّبِيَّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ نَهَى عَنِ النَّجَشِ. مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 2142، م 1516].
1614. Яна у кишидан ривоят қилинади:
«Бир киши Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга ўзининг савдо-сотиқда алданиб қолишини айтди. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ким билан байлашсанг, «Хилоба йўқ» деб айт», дедилар».
Муттафақун алайҳ.
1614 - وَعَنْهُ قَالَ: ذَكَرَ رَجُلٌ لِرَسُولِ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ أَنَّهُ يُخْدَعُ فِي البُيُوعِ؟ فَقَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: «مَنْ بَايَعْتَ فَقُلْ: لَا خِلَابَةَ». مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 2117، م 1533].
«الخِلَابَةُ» بِخَاءٍ مُعْجَمَةٍ مَكْسُورَةٍ، وَبَاءٍ مُوَحَّدَةٍ، وَهِيَ الخَدِيْعَةُ.
1615. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Бирор кишининг хотинини ёки хизматкорини йўлдан уриб, айнитган кимса биздан эмас», дедилар.
Абу Довуд ривояти.
1615 - وَعَنْ أَبي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: «مَنْ خَبَّبَ زَوْجَةَ امْرِيءٍ أَوْ مَمْلُوكَهُ فَلَيْسَ مِنَّا». رَوَاهُ أَبُو دَاوُودَ [5170].
«خَبَّبَ» بِخَاءٍ مُعْجَمَةٍ، ثُمَّ بَاءٍ مُوَحَّدَةٍ مُكَرَّرَةٍ؛ أَيْ: أَفْسَدَهُ وَخَدَعَهُ.
24- Боб. Хиёнатнинг ҳаромлиги ҳақида
Аллоҳ таоло: «Эй, мўминлар, ақдларга (ўзаро келишган битимларга) вафо қилингиз». (Моида сураси, 1-оят)
«Аҳдга вафо қилинглар, Зеро, аҳд-паймон (Қиёмат куни) масъул бўлинадиган ишдир» (Исро сураси, 34-оят) деб айтган.
24 - بَابُ تَحْرِيمِ الغَدْرِ
قَالَ اللهُ تَعَالَى: {يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَوْفُوا بِالْعُقُودِ} [المائدة - 1].
وقال تَعَالَى: {وَأَوْفُوا بِالعَهْدِ إنَّ العَهْدَ كَانَ مَسئُولًا} [الإسراء - 34].
1616. Абдуллоҳ ибн Амр ибн Осс розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Тўрт (хислат бор), улар кимда бўлса, аниқ мунофиқ бўлибди. Кимда улардан биттаси бўлса, то уни ташламагунича, унда мунофиқликдан бир хислат бўлади: омонат топширилса, хиёнат қилади; гапирса, ёлғон гапиради; аҳдлашса, аҳдни бузади; жанжаллашса, фожирлик қилади», дедилар».
Муттафақун алайҳ.
1616 - وعَنْ عبْدِ اللهِ بْنِ عَمْرِو بْنِ العَاصِ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «أَرْبعٌ مَنْ كُنَّ فيهِ كَانَ مُنَافِقاً خَالِصاً، وَمَنْ كَانَتْ فِيهِ خَصْلَةٌ مِنْهُنَّ كَانَ فِيهِ خَصْلَةٌ مِنَ النِّفَاقِ حَتَّى يَدَعَهَا: إِذَا اؤْتمِنَ خَانَ، وَإِذَا حَدَّثَ كَذَبَ، وَإِذَا عَاهَدَ غَدَرَ، وَإِذَا خَاصَمَ فَجَرَ». مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 34، م 58 وسبق برقم 702].
1617. Ибн Масъуд, Ибн Умар ва Анаслар розияллоҳу анҳумдан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Қиёмат куни ҳар бир ғаддорнинг (хоинлигини билдириб турувчининг байроғи) ялови бўлади. «Бу Фалончининг ғаддорлиги», дейилади».
Муттафақун алайҳ.
1617 - وَعَنِ ابْنِ مَسْعُودٍ وَابنِ عُمَرَ وَأَنسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمْ قَالُوا: قَالَ النَّبِيُّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: «لِكُلِّ غَادِرٍ لِوَاءٌ يوْمَ القِيَامَةِ، يُقَالُ: هذِهِ غَدْرَةُ فُلَانٍ». مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 3186، 3187، 3188 م 1735، 1736، 1737].
1618. Абу Саид ал-Худрий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Қиёмат куни ҳар бир ғаддорнинг ялови бўлади ва у ғаддорлиги миқдорича кўтариб қўйилади. Огоҳ бўлинглар, ғаддорликда омманинг амиридан катта ғаддор йўқ».
Имом Муслим ривояти.
1618 - وَعَنْ أَبِي سَعِيدٍ الخُدْرِي رَضِيَ اللهُ عَنْهُ أَنَّ النَّبِيَّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «لِكُلِّ غَادِرٍ لِوَاءٌ عِندَ اسْتِه يَوْمَ القِيامةِ يُرْفَعُ لَهُ بِقدْرِ غدْرِهِ، أَلَا وَلَا غَادِرَ أَعْظَمُ غَدْراً مِنْ أَمِيرِ عَامَّةٍ». رَوَاهُ مُسْلِمٌ [1738].
1619. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам айтдилар:
Аллоҳ таоло: Уч (киши) борки, Қиёмат куни Мен уларга хусуматчиман: Менинг номим билан (аҳд) бериб, кейин хиёнат қилган киши; ҳур одамни сотиб, пулини еган киши; ишчи ёллаб, ундан (ишни) тўла талаб қилиб олиб, ҳақини бермаган киши», деди.
Имом Бухорий ривояти.
1619 - وَعَنْ أَبي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ قَالَ: قَالَ اللهُ تَعَالَى ثَلَاثَةٌ أَنَا خَصْمُهُمْ يَوْمَ القِيَامَةِ: رَجُلٌ أَعْطَى بي ثُمَّ غَدَرَ، وَرجُلٌ بَاعَ حُرّاً فَأَكَلَ ثَمنَهُ، وَرَجُلٌ اسْتَأْجَرَ أَجِيراً فَاسْتَوْفَى مِنْهُ وَلَمْ يُعْطِهِ أجْرَهُ». رَوَاهُ البُخَارِيُّ [2227].
25- Боб. Берган нарсаси ва шунга ўхшаш нарсани миннат қилишдан қайтарилгани хусусида
Аллоҳ таоло: «Эй, мўминлар, берган садақаларингизни миннат ва озор билан йўққа чиқарманг», (Бақара сураси, 264-оят).
«Молларини Аллоҳ йўлида сарфлаб, сўнгра берган нарсаларига миннат ва озорни эргаштирмайдиган зотлар учун Парвардигорлари ҳузурида улуғ ажр бордир», (Бақара сураси, 262-оят) деб айтган.
25 - بَابُ النَّهْيِ عَنِ الْمَنِّ بِالعَطِيَّةِ وَنَحْوِهَا
قَالَ اللهُ تَعَالَى: {يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تُبْطِلُوا صَدَقَاتِكُمْ بِالْمَنِّ وَالأَذَى} [البقرة - 264].
وَقَالَ تَعَالَى: {الَّذِينَ يُنْفِقُونَ أَمْوَالَهُمْ فِي سَبِيلِ اللهِ ثُمَّ لَا يُتْبِعُونَ مَا أَنْفَقُوا مَنّاً وَلَا أَذًى} [البقرة - 262].
1620. Абу Зарр розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Уч киши борки, қиёмат куни Аллоҳ уларга гапирмайди ҳам, назар ҳам солмайди, покламайди ҳам. Уларга аламли азоб бор», дедилар. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам буни уч марта айтдилар. Абу Зарр: «Ноумид бўлишибди, зиён кўришибди. Улар ким, эй Аллоҳнинг Расули?» деди. У зот: «(Кийимларини) судраб юрувчи, миннатчи ва ёлғон қасам билан молини ўтказувчи», дедилар».
Имом Муслим ривояти.
Муслимнинг бошқа ривоятида «Изорини ва кийимини такаббурона ҳолда ошиғидан пастга осилтириб кийувчилар», бўлиб келган.
1620 - وَعَنْ أَبي ذَرٍّ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «ثَلَاثَةٌ لَا يُكلِّمُهُمُ اللهُ يَوْمَ القِيَامَةِ، وَلَا يَنْظُرُ إِلَيْهِمْ، وَلَا يُزَكِّيهِمْ، وَلَهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ» قَالَ: فَقَرَأَهَا رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ ثَلَاثَ مِرَارٍ. قَالَ أَبُو ذَرٍّ: خَابُوا وَخَسِرُوا، مَنْ هُمْ يَا رَسُولَ اللهِ؟ قَالَ: «الْمُسْبِلُ، وَالْمَنَّانُ، وَالْمُنَفِّقُ سِلْعَتَهُ بِالحَلِفِ الكَاذِبِ». رَوَاهُ مُسْلِمٌ [106].
وَفِي رِوَايَةٍ لَهُ: «الْمُسْبِلُ إِزَارَهُ» يَعْنِي: الْمُسْبِلُ إزَارَهُ وَثَوْبَهُ أَسْفَلَ مِنَ الكَعْبَيْنِ للخُيَلَاءِ [106 وسبق برقم 807].
26 - Боб. Фахрланиш ва ҳаддан ошишдан қайтариқ
Аллоҳ таоло: «Бас, сизлар ўзларингизни покламай қўя қолинглар. Унинг Ўзи тақводор бўлган кишиларни жуда яхши билгувчидир» (Ван-нажм сураси, 32-оят).
«Фақат одамларга зулм қиладиган ва ерда ноҳақ ҳаддиларидан ошадиган кимсалар(ни айблаш ва зулму зўравонликлари учун жазолаш)гагина йўл бордир. Ана ўшалар учун аламли азоб бордир», (Шўро сураси, 42-оят) деб айтган.
26 - بَابُ النَّهْيِ عَنِ الاِفْتِخَارِ وَالبَغْيِ
قَالَ اللهُ تَعَالَى: {فَلَا تُزَكُّوا أَنْفُسَكُمْ هُوَ أَعْلَمُ بِمَنِ اتَّقَى} [النجم - 32].
وَقَالَ تَعَالَى: {إنَّمَا السَّبِيلُ عَلَى الَّذِينَ يَظْلِمُونَ النَّاسَ وَيَبْغُونَ في الأَرْضِ بِغَيْرِ الحَقِّ أُوْلَئِكَ لَهُمْ عَذَابٌ أَليمٌ} [الشورى -42].
1621. Иёз ибн Ҳимор розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Аллоҳ менга ваҳий қилиб, «Тавозели бўлинглар, ҳеч ким ҳеч кимга зулм қилмасин, ҳеч ким ҳеч кимга кеккаймасин», деди»
Имом Муслим ривояти.
1621 - وَعَنْ عِيَاضِ بْنِ حِمَارٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ : «إِنَّ اللهَ تَعَالَى أَوْحَى إِليَّ: أَنْ تَوَاضَعُوا حَتَّى لَا يَبْغِيَ أَحَدٌ عَلَى أَحَدٍ، وَلَا يَفْخَرَ أَحَدٌ عَلَى أَحَدٍ». رَوَاهُ مُسْلِمٌ [2865/64].
قَالَ أَهْلُ اللُّغَةِ: البَغْيُ: التَّعَدِّي وَالاِسْتِطَالَةُ.
1622. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Бир киши «Одамлар ҳалок бўлди» деса, унинг ўзи ҳаммадан кўпроқ ҳалок бўлувчидир», дедилар».
Имом Муслим ривояти.
Бу ривоят мана шу маънода машҳурдир. Бу ерда ўз нафсига ажабланиб, одамларга паст назар билан қараб, уларга нисбатан ўзини баланд тутиб бундай дейиш ҳаром дейилмоқда. Лекин кимки, одамлар динлари ишида камчиликка йўл қўйганида уларни аҳволларига қайғуриб бундай сўзни айтишининг зарари йўқ. Машҳур имомлардан Молик ибн Анас, Хаттобий, Ҳумайдий ва бошқалар бу ҳадисни шундай шарҳлашган. Мен бу ҳақда «Азкор» китобида баён қилдим.
1622 - وَعَنْ أَبِي هُرَيرَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «إِذَا قَالَ الرَّجُلُ: هَلَكَ النَّاسُ فَهُوَ أَهْلَكُهُمْ». رَوَاهُ مُسْلِمٌ [2623].
الرِّوَايَةُ الْمَشْهُورَةُ: «أَهْلَكُهُمْ» بِرَفْعِ الكَافِ، وَرُوِيَ بِنَصْبِهَا، وَهَذَا النَّهْيُ لِمَنْ قَالَ ذَلِكَ عُجْباً بِنَفْسِهِ، وَتَصَاغُراً للنَّاسِ، وَارْتِفَاعًا عَلَيْهِمْ، فهَذَا هُوَ الحَرَامُ، وَأَمَّا مَنْ قَالَهُ لِمَا يَرَى فِي النَّاسِ مِنْ نَقْصٍ فِي أَمْرِ دِيْنِهِمْ، وَقَالَهُ تَحزُّناً عَلَيْهِمْ وَعَلَى الدِّينِ فَلَا بَأْسَ بِهِ. هَكَذا فَسَّرهُ العُلَمَاءُ وَفَصَّلُوهُ، وَمِمَّنْ قَالَهُ مِنَ الأَئِمَّةِ الأَعْلَامِ: مَالِكُ بْنُ أَنَسٍ، وَالخَطَّابيُّ، وَالحُمَيدِيُّ وَآخَرُونَ، وَقَدْ أَوْضَحْتُهُ فِي كِتَابِ «الأَذْكَارِ».
27- Боб. Мусулмонлар уч кундан ортиқ аразлашиб юришларининг ҳаромлиги. Лекин бидъатчи ёки фосиқлиги очиқча бўлган киши ёки шунга ўхшаш киши билан аразлашишнинг зарари йўқлиги ҳақида
Аллоҳ таоло: «Мўминлар ҳеч шак-шубҳасиз, оға-инилардир. Бас, сизлар икки оға-инингизнинг ўртасини ўнглаб қўйинглар!» (Ҳужурот сураси, 10-оят).
«Гуноҳ ва ҳаддан ошиш йўлида ҳамкорлик қилманг» (Моида сураси, 1-оят) деб айтган.
27 - بَابُ تَحْرِيمِ الهِجْرَانِ بَيْنَ الْمُسْلِمِينَ فَوقَ ثَلَاثَةِ أَيَّامٍ إِلَّا لِبِدْعَةٍ فِي الْمَهْجُورِ، أَوْ تَظَاهُرٍ بِفِسْقٍ أَوْ نَحْوِ ذَلِكَ
قَالَ اللهُ تَعَالَى: {إنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَةٌ فَأَصْلِحُوا بَيْنَ أَخَوَيْكُمْ} [الحجرات - 10].
وَقَالَ تَعَالَى: {وَلَا تَعَاوَنُوا عَلَى الإِثْمِ وَالعُدْوَانِ} [المائدة - 2].
1623. Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Бир-бирларингиздан алоқа узманг. Бир-бирларингизга орқа ўгириб кетманг. Бир-бирларингизни ёмон кўрманг. Бир-бирларингизга ҳасад қилманг. Ҳамда. Эй Аллоҳнинг бандалари! Бир-бирларингизга биродар бўлинглар. Мусулмон киши бошқа бир мусулмон билан уч кун гаплашмасдан аразлашиб юриши ҳалол эмас», дедилар.
Муттафақун алайҳ.
1623 - وَعَنْ أَنَسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: «لَا تَقَاطَعُوا، وَلَا تَدَابَرُوا، وَلَا تَبَاغَضُوا، وَلَا تَحَاسَدُوا، وَكُونُوا عِبَادَ اللهِ إِخْوَاناً، وَلَا يَحِلُّ لِمُسْلِمٍ أَنْ يَهْجُرَ أَخَاهُ فَوقَ ثَلَاثٍ». مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 6065، م 2559 وسبق برقم 1597].
1624. Абу Айюб розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Кишига ўз биродаридан уч кечадан ортиқ аразлаш ҳалол эмас. Учрашиб қолишганда бу ҳам юз ўгириб кетади, у ҳам юз ўгириб кетади. Икковидан яхшиси биринчи салом берганидир», дедилар.
Муттафақун алайҳ.
1624 - وَعَنْ أَبِي أَيُّوبَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «لَا يَحِلُّ لِمُسْلِمٍ أَنْ يَهْجُرَ أَخَاهُ فَوْقَ ثَلَاثِ لَيَالٍ؛ يَلْتَقِيَانِ، فَيُعْرِضُ هَذَا وَيُعرِضُ هَذَا، وَخَيْرُهُمَا الَّذِي يَبْدَأُ بِالسَّلَامِ». مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 6077، م 2560].
1625. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Ҳар душанба ва пайшанба кунлари амаллар кўрсатилади. Ўша куни Аллоҳ азза ва жалла Аллоҳга ҳеч нарсани шерик қилмаган ҳар бир кишини мағфират қилади. Фақат биродари билан ўзаро адовати бўлганлар истисно қилиниб, (фаришталарга) «То бу иккиси ярашиб олгунича кечиктириб туринглар!».
Имом Муслим ривояти.
1625 - وَعَنْ أَبي هُرَيرَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: «تُعْرَضُ الأَعْمَالُ فِي كُلِّ إثْنَينِ وَخَمِيسٍ، فَيَغْفِرُ اللهُ عَزَّ وَجَلَّ لِكُلِّ امْرِىءٍ لَا يُشْرِكُ بِاللهِ شَيْئاً، إِلَّا امْرَءًا كَانَتْ بَيْنَهُ وَبَيْنَ أَخِيهِ شَحْنَاءُ، فَيَقُولُ: اتْرُكُوا هَذَينِ حَتَّى يَصْطَلِحَا». رَوَاهُ مُسْلِمٌ. [2565/36]
1626. Жобир розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай деганларини эшитдим: «Шайтон намоз ўқийдиганларнинг Араб яриморолида унга ибодат (итоат) қилишидан умидини узган, аммо умиди уларни бир-бирига гиж-гижлашда умидини узмаган».
Имом Муслим ривояти.
1626 - وَعَنْ جَابِرٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: سَمِعْتُ النَّبِيَّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ يقُولُ: «إنَّ الشَّيْطَانَ قَدْ يَئِسَ أَنْ يَعْبُدَهُ الْمُصَلُّونَ فِي جَزِيرَةِ العَرَبِ، وَلَكِنْ فِي التَّحْرِيشِ بَيْنَهُمْ». رَوَاهُ مُسْلِمٌ [2812].
«التَّحْرِيشُ» الإفْسَادُ وَتَغْيِيرُ قُلُوبِهِمْ وَتَقَاطُعُهُمْ.
1627. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Мусулмон кишига биродаридан уч кундан ортиқ аразлаш ҳалол эмас. Ким уч кундан ортиқ аразлаган ҳолда вафот этса, дўзахга киради».
Абу Довуд имом Бухорий ва Муслим шартларидаги иснодга биноан ривоят қилганлар.
Шарҳ: Ислом дини инсонларни ўзаро ҳамжиҳатлик, бағрикенглик, ўзаро ҳурмат ва оилавий тотувликка чорлайди. Оилалар, инсонлар ўзаро ҳамжиҳат, тотув бўлсалар жамият ҳам тинч бўлади, тинчлик бўлган жойда эса тараққиёт бўлади.
Инсон ҳаёти давомида баъзан бошқа инсонлардан хафа бўлади, улар билан аразлашиб қолади. Бу нарса ҳар бир инсоннинг ҳаётида бўлади. Шундай пайтларда инсон бошқа инсонларни кечириши, аразлашганлигини унутиб, яхши муомаласини давом эттириши лозим.
Ислом дини инсонларни бир-бири билан уч кундан ортиқ аразлашишни ҳалол ҳисобламайди.
Афсус билан айтишимиз мумкинки, бугунги кунда айрим эр-хотинлар, ака-ука, опа-сингил, қалин дўстлар ва ҳатто ота-болаларнинг бир-бирларини тушунмасдан аразлашиб юришганини гувоҳи бўлмоқдамиз. Бу масъулиятни ҳис қилмай, ҳуда-беҳудага низолашиш натижасидир. Аразлашганлардан сўрасангиз ҳамма ўзининг ҳақ эканлигини исботлашга уринади. Бу айни хатодир. Аслида, аразлашишдан чекиниш, бир-бировни кечириш фазилатдир.
Аллоҳ таоло ҳамжиҳат бўлиб яшаш бахтига барчамизни муваффақ қилсин!
1627 - وَعَنْ أَبِي هُرَيرَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: «لَا يَحِلُّ لِمُسْلِمٍ أَنْ يَهْجُرَ أَخَاهُ فَوْقَ ثَلَاثٍ، فَمَنْ هَجَرَ فَوْقَ ثَلَاثٍ، فَمَاتَ دَخَلَ النَّارَ». رَوَاهُ أَبُو دَاوُدَ بِإِسْنَادٍ عَلَى شَرْطِ البُخَارِيِّ وَمُسْلِمٍ [د 4914].
1628. Абу Хирош Ҳадрад ибн Аби Ҳадрад Асламий (Суламий) розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Бу саҳоба Набий соллаллоҳу алайҳи васалламни:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «Ким биродаридан бир йил аразлаб юрса, унинг қонини тўккандек бўлибди», деганларини эшитганман».
Абу Довуд саҳиҳ иснод билан ривоят қилдилар.
1628 - وَعَنْ أَبِي خِرَاشٍ حَدْرَدِ بْنِ أَبِي حَدْرَدٍ الأَسْلَمِيِّ – وَيُقَالُ: السُّلَمِيُّ - الصَّحَابِيُّ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ أَنَّهُ سَمِعَ النَّبِيَّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ يَقُولُ: «مَنْ هَجَرَ أَخَاهُ سَنَةً فَهُوَ كَسَفْكِ دَمِهِ». رَوَاهُ أَبُو دَاوُدَ بِإِسْنَادٍ صَحِيحٍ [4915].
1629. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Мўминнинг мўминдан уч кундан ортиқ аразлаши ҳалол эмас. Уч кундан ўтказиб юборган бўлса, у билан учрашиб, салом берсин. Агар у бунинг саломига алик олса, иккови ажрга шерик бўлишади. Агар алик олмаса, гуноҳни ўзига олган бўлади. Салом берган одам аразлашдан чиқади».
Абу Довуд ҳасан иснод билан ривоят қилдилар.
Абу Довуд айтади: «Агар аразлаш Аллоҳ учун бўлса, бунга кирмайди.
1629 - وَعَنْ أَبِي هُرَيْرةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «لَا يَحِلُّ لِمُؤْمِنٍ أَنْ يَهْجُرَ مُؤْمِناً فَوْقَ ثَلَاثٍ، فَإنْ مَرَّتْ بِهِ ثَلَاثٌ، فَلْيَلْقَهُ، وَلْيُسَلِّمْ عَلَيْهِ، فَإنْ رَدَّ عَلَيْهِ السَّلَامَ فَقَدِ اشْتَرَكَا فِي الأَجْرِ، وَإِنْ لَمْ يَرُدَّ عَلَيْهِ فَقَدْ بَاءَ بِالإِثْمِ، وَخَرَجَ الْمُسَلِّمُ مِنَ الهِجْرَةِ». رَوَاهُ أَبُو دَاوُدَ بِإِسْنَادٍ حَسَنٍ.
قَالَ أَبُو دَاوُدَ: إِذَا كَانَتِ الهِجْرَةُ للهِ تَعَالَى فَلَيْسَ مِنْ هَذَا فِي شَيْءٍ.
28- Боб. Уч киши бир жойда бўлганда улардан иккиси учинчи кишидан изн олмай махфий гаплашишдан қайтариқ. У махфий гаплашиш учинчи киши эшитмайдиган даражада ёки тушунмайдиган луғатда бўлишидир
Аллоҳ таоло: «(Яҳудий ва мунофиқларнинг) ўзаро шивир-шивирлари фақат шайтон томонидандир» (Мужодала сураси, 10-оят) деб айтган.
28 - بَابُ النَّهْيِ عَنْ تَنَاجِي اثْنَينِ دُونَ الثَّالِثِ بِغَيرِ إِذْنِهِ إِلَّا لِحَاجَةٍ، وَهُوَ: أَنْ يَتَحَدَّثَا سِرّاً بِحَيثُ لَا يَسْمَعُهُمَا، وَفِي مَعْنَاهُ مَا إِذَا تَحَدَّثَا بِلِسَانٍ لَا يَفْهَمُهُ
قَالَ اللهُ: {إِنَّمَا النَّجْوَى مِنَ الشَّيْطَانِ}.
قَالَ الله تَعَالَى: {إنَّمَا النَّجْوَى مِنَ الشَّيْطَانِ} [المجادلة (10)]
1630. Ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Қачон уч киши бўлса, учинчиларини қолдириб иккиси пичирлаб махфий гаплашмасин», дедилар.
Муттафақун алайҳ.
Абу Довуд ҳам бу ҳадисни ривоят қилиб қуйидагиларни зиёда қилдилар. Абу Солиҳ Ибн Умарга: «Агар тўрт киши бўлса икки кишини қолдириб гаплашса бўладими?» деганида, Ибн Умар: «Зарари йўқ», деб айтдилар.
Имом Молик ҳам «Муватто» китобларида қуйидагиларни ривоят қилдилар. Абдуллоҳ ибн Динор: «Мен ва Ибн Умар Холид ибн Уқбани бозор яқинидаги уйи олдида турганимизда, бир киши келиб, (Ибн Умар билан) махфий гаплашишни хоҳлади. Ўшанда Ибн Умар билан мендан бошқа бирор киши йўқ эди. Ибн Умар эса тўрт киши бўлишимиз учун яна бир кишини чақириб, менга ва ҳалиги чақиртирган кишига: «Бир оз тўхтаб туринглар, чунки мен Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламни: «Бир кишини қолдириб икки киши гаплашмасин», деб айтганларини эшитдим», дедилар.
1630 - وَعَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «إِذَا كَانُوا ثَلَاثَةً فَلَا يَتَنَاجَى اثْنَانِ دُونَ الثَّالِثِ». مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 6288، 2183].
وَرَوَاهُ أَبُو دَاوُودَ وَزَادَ: قَالَ أَبُو صَالِحٍ: قُلْتُ لابْنِ عُمَرَ: فَأَرْبَعَةً؟ قَالَ: لَا يَضُرُّكَ» [4852].
وَرَوَاهُ مَالِكٌ فِي «الْمُوَطَّأِ»: عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ دِينَارٍ قَالَ: كُنْتُ أَنَا وَابْنُ عُمَرَ عِنْدَ دَارِ خَالِدِ بْنِ عُقْبَةَ الَّتِي فِي السُّوقِ، فَجَاءَ رَجُلٌ يُرِيدُ أَنْ يُنَاجِيَهُ، وَلَيْسَ مَعَ ابْنِ عُمَرَ أَحَدٌ غَيْري، فَدَعَا ابْنُ عُمَرَ رَجُلًا آخَرَ حَتَّى كُنَّا أَرْبَعَةً، فَقَالَ لِي وَللرَّجُلِ الثَّالِثِ الَّذِي دَعَا: اسْتَأْخِرَا شَيْئاً؛ فَإنِّي سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّه صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ يَقُولُ: «لَا يَتَنَاجَى اثْنَانِ دُونَ وَاحِدٍ» [2/988].
1631. Ибн Масъуд розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Агар учта бўлсангиз, то одамларга аралашмагунингизча икки киши бошқасини қўйиб, пинҳона гаплашмайди, чунки бу уни хафа қилади», деб айтдилар.
Муттафақун алайҳ.
1631 - وَعَنِ ابْنِ مَسْعُودٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «إِذَا كُنْتُمْ ثَلَاثَةً، فَلَا يَتَنَاجَى اثْنَانِ دُونَ الآخَرِ حتَّى يَخْتَلِطُوا بالنَّاسِ؛ مِنْ أَجْلِ أَنَّ ذَلِكَ يُحْزِنُهُ». مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 6290، م 2184].
29- Боб. Хизматкорни, ҳайвонни, хотинни ва болани шаръий сабабсиз ёки одоб чегарасидан чиқиш даражасида азобламоқдан қайтарилгани хусусида
Аллоҳ таоло: «Ота-онангизга ҳамда қариндош-уруғ, етим ва мискинларга, қариндош қўшни ва бегона қўшнига, ёнингиздаги ҳамроҳингизга, йўловчи мусофирга ва қўлларингиздаги қулларингизга яхшилик қилингиз! Албатта, Аллоҳ ўзлари бахиллик қиладиган ва ўзга одамларни ҳам бахилликка чақирадиган ҳамда Аллоҳ фазлу карамидан берган неъматларни яширадиган мутакаббир ва мақтанчоқ бўлган кимсаларни севмайди», (Нисо сураси, 36-оят) деб айтган.
29 - بَابُ النَّهْيِ عَنْ تَعْذِيبِ العَبْدِ وَالدَّابَّةِ وَالْمَرْأَةِ وَالْوَلَدِ بِغَيْرِ سَبَبٍ شَرْعِيٍّ أَوْ زَائِدٍ عَلَى قَدْرِ الأَدَبِ
قَالَ اللهُ تَعَالَى: {وَبِالوَالِدَيْنِ إحْسَاناً وَبِذِي القُرْبَى وَاليَتَامَى وَالْمَسَاكِينِ وَالجَارِ ذِي القُرْبَى وَالجَارِ الجُنُبِ وَالصَّاحِبِ بِالجَنْبِ وَابْنِ السَّبِيلِ وَمَا مَلَكَتْ أَيْمَانُكُمْ * إنَّ اللهَ لَا يُحِبُّ مَنْ كَانَ مُخْتَالًا فَخُوراً} [النساء - 36].
1632. Ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Бир аёл бир мушукни (очликдан) ўлгунича қамаб қўйгани сабабидан азобланди. Ўшани деб дўзахга кирди. Уни қамаб қўйган пайтда унга на овқат берди, на сув ичирди ва на ер ҳашаротларидан ейиши учун қўйиб юборди!».
Муттафақун алайҳ.
1632 - وَعَنِ ابنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «عُذِّبَتِ امْرَأَةٌ في هِرَّةٍ سَجَنَتْهَا حَتَّى ماتَتْ، فَدَخلَتْ فِيهَا النَّارَ؛ لَا هِيَ أَطْعَمَتْهَا وَسَقَتْهَا، إِذْ هِيَ حَبَسَتْهَا، وَلَا هِيَ تَرَكَتْهَا تَأْكُلُ مِنْ خَشَاشِ الأَرْضِ». مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 3482، م 2242].
«خَشَاشُ الأَرْضِ» بِفَتْحِ الخَاءِ الْمُعْجَمَةِ، وَبِالشَّيْنِ الْمُعْجَمَةِ الْمُكَرَّرَةِ، وَهِيَ: هَوَامُّهَا وَحَشَرَاتُهَا.
1633. Ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Бу киши бир куни қурайшлик йигитлар олдидан ўтдилар. Улар бир тирик қушни тек қўйиб унга (найза) отишаётган эди. Йигитлар ибн Умарни кўриб қолгач тарқалиб кетишди. Ибн Умар: «Буни ким қилди? Ким шундай қилган бўлса Аллоҳ лаънатласин. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳам тирик жонни нишон қилган кишини лаънатлаганлар», деб айтдилар.
Муттафақун алайҳ.
1633 – وَعَنْهُ: أَنَّهُ مَرَّ بفِتْيَانٍ مِنْ قُريْشٍ قَدْ نَصَبُوا طَيْراً وَهُمْ يَرْمُونَهُ، وَقَدْ جَعَلُوا لِصَاحِبِ الطَّيْرِ كُلَّ خَاطِئةٍ مِنْ نَبْلِهِمْ، فَلَمَّا رَأَوُا ابْنَ عُمَرَ تَفَرَّقُوا، فَقَالَ ابْنُ عُمَرَ: مَنْ فَعَلَ هَذَا؟ لَعَنَ اللهُ مَنْ فَعَلَ هذا، إنَّ رسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ لَعَنَ مَنِ اتَّخَذَ شَيْئاً فِيهِ الرُّوحُ غَرَضاً. مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 5515، م 1958].
«الْغَرَضُ»: بِفَتْحِ الغَيْنِ الْمُعْجَمَةِ، وَالرَّاءِ، وَهُوَ الهَدَفُ، وَالشَّيءُ الَّذِي يُرْمَى إِلَيهِ.
1634. Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳайвонларни боғлаб қўйиб ўлдиришдан қайтарганлар».
Муттафақун алайҳ.
1634 - وَعَنْ أَنَسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: نَهَى رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ أَنْ تُصْبَرَ الْبَهَائِمُ مُتَّفَقٌ عَلَيهِ.
وَمَعْنَاهُ: تُحْبَسَ للْقَتْلِ.
1635. Абу Али Сувайд ибн Муқрин розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Мен Бану Муқарринлик етти ака-уканинг еттинчиси эдим, бизнинг биттагина хизматчимиз бор эди. Энг кичигимиз уни тарсакилади. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам уни озод қилишимизни буюрдилар»
Имом Муслим ривояти.
Бошқа ривоятда «Етти ака-уканинг еттинчиси эдим», бўлиб келган.
1635 - وَعَنْ أَبي عَديٍّ[1] سُوَيْدِ بنِ مُقَرِّنٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: لَقَدْ رَأَيْتُنِي سَابِعَ سَبْعَةٍ مِنْ بَنِي مُقَرِّنٍ مَا لَنَا خَادِمٌ إلَّا وَاحِدَةٌ لَطَمَهَا أَصْغَرُنَا، فَأَمَرَنَا رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ أَنْ نَعْتِقَهَا [1658]. رَوَاهُ مُسْلِمٌ.
وَفِي رِوَايَةٍ: «سَابِعَ إِخْوَةٍ لِي» [م 1658/33].
1636. Абу Масъуд ал-Бадрий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Бир ғуломимни қамчи билан ураётган эдим, ортимдан: «Билиб қўй, эй Абу Масъуд!» деган овозни эшитиб қолдим. Бироқ, ғазабдан овозни танимабман. Яқинлашганда қарасам, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам эканлар. У зот: «Билиб қўй, эй Абу Масъуд! Аллоҳ сенинг устингдан бу ғуломга бўлган қудратингдан кўра қудратлироқдир», дедилар. «Бундан кейин ҳеч қачон бирорта мамлукни урмаганим бўлсин», деб қўйдим».
Бошқа ривоятда: «У зотнинг ҳайбатларидан қўлимдаги қамчи тушиб кетди», бўлиб келган.
Яна бошқа ривоятда:
Мен: «Эй Аллоҳнинг Расули! Аллоҳнинг важҳи учун у озоддир», дедим. Шунда у зот: «Ҳа, агар шундай қилмаганингда, дўзах сени қовжиратар эди [ёки «сени дўзах тутар эди»], дедилар».
Буларнинг ҳаммасини Имом Муслим ривоят қилдилар.
1636 - وَعَنْ أَبِي مَسْعُودٍ البَدْرِيِّ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: كُنْتُ أَضْرِبُ غُلَاماً لِي بِالسَّوطِ، فَسَمِعْتُ صَوتاً مِنْ خَلْفِي: «اعْلَمْ أَبَا مَسْعُودٍ» فَلَمْ أَفْهَمِ الصَّوْتَ مِنَ الْغَضَبِ، فَلَمَّا دَنَا مِنِّي إِذَا هُوَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ، فَإِذَا هُوَ يَقُولُ: «اعْلَمْ أَبَا مَسْعُودٍ: أَنَّ اللهَ أَقْدَرُ عَلَيْكَ مِنْكَ عَلَى هَذَا الغُلَامِ» فَقُلْتُ: لَا أَضْرِبُ مَمْلُوكاً بَعْدَهُ أَبَداً.
وَفِي روَايةٍ: فَسَقَطَ السَّوْطُ مِنْ يَدِي مِنْ هَيْبَتِهِ.
وَفِي رِوَايَةٍ: فَقُلْتُ: يَا رَسُولَ الله؛ هُوَ حُرٌّ لِوَجْهِ اللهِ تَعَالَى، فَقَالَ: «أَمَا لَوْ لَمْ تَفْعَلْ لَلَفَحَتْكَ النَّارُ»، أَوْ «لَمَسَّتْكَ النَّارُ». [م 1659/35] رَوَاهُ مُسْلِمٌ بِهَذِهِ الرِّوَايَاتِ [1659].
1637. Ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Ким ўзининг ғуломини қилмаган иши учун ҳад урса ёки тарсакиласа, бунинг каффорати уни озод қилишидир», деб айтдилар.
Имом Муслим ривояти.
1637 - وَعَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا: أَنَّ النَّبِيَّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «مَنْ ضَرَبَ غُلَاماً لَهُ حَدّاً لمَ ْيَأْتِهِ، أَوْ لَطَمَهُ فَإِنَّ كَفَّارَتَهُ أَنْ يُعْتِقَهُ». رَوَاهُ مُسْلِمٌ [1657/30].
1638. Ҳишом ибн Ҳаким ибн Ҳизом розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Ҳишом ибн Ҳаким ибн Ҳизом Шомда офтобга турғазиб қўйилган, бошидан мой қуйилган саҳролик деҳқон кишиларнинг олдидан ўтиб қолиб, «Бу нимаси?» деб сўради. «Харож (тўламаганликлари) учун азобланишяпти», дейишди. Шунда Ҳишом: «Гувоҳлик бериб айтаманки, мен Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «Дунёда азоб берганларни Аллоҳ (охиратда) азоблайди», деганларини эшитганман», деди».
(Ҳишом) унинг (амирнинг) олдига кириб, унга мазкур ҳадисни айтиб берган эди, у буюрди, ҳаммаларини қўйиб юборишди», дейилган.
Имом Муслим ривояти.
1638 - وَعَنْ هِشَامِ بْنِ حَكِيمِ بْنِ حِزَامٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا: أَنَّهُ مَرَّ بِالشَّامِ عَلَى أُنَاسٍ مِنَ الأَنْبَاطِ، وَقَدْ أُقِيمُوا فِي الشَّمْسِ، وَصُبَّ عَلَى رُؤُوسِهِم الزَّيْتُ، فَقَالَ: مَا هَذَا؟! قِيلَ: يُعَذَّبُونَ فِي الخَرَاجِ - وَفِي رِوَايَةٍ: حُبِسُوا فِي الجِزْيَةِ - فَقَالَ هِشَامٌ: أَشْهَدُ لَسَمِعْتُ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ يَقُولُ: «إِنَّ اللهَ يُعذِّبُ الَّذِينَ يُعَذِّبُونَ النَّاسَ فِي الدُّنْيَا» فَدَخَلَ عَلَى الأَمِيرِ، فَحَدَّثَهُ، فَأَمَرَ بِهِمْ فَخُلُّوا. رَوَاهُ مُسْلِمٌ
«الأَنْبَاطُ» الفَلَّاحُونَ مِنَ العَجَمِ.
1639. Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Ибн Аббоснинг шундай деганини эшитдим: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам юзига тамға босилган эшакни кўриб, буни инкор қилганлар. Аллоҳга қасамки, мен унинг юзидан энг узоқ жойигагина тамға босишим мумкин».
У буюрди, эшагининг бўксасига тамға босилди. У бўксага тамға босган илк кишидир».
Имом Муслим ривояти.
1639 - وَعَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: رَأَى رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ حِمَاراً مَوسُومَ الوَجْهِ، فَأَنْكَرَ ذَلِكَ، فَقَالَ: «وَاللهِ؛ لَا أَسِمُهُ إلَّا أَقْصَى شَيءٍ مِنَ الوَجْهِ، وَأَمرَ بِحِمَارِهِ، فَكُوِيَ فِي جَاعِرَتَيْهِ، فَهُوَ أَوَّلُ مَنْ كَوَى الجَاعِرَتَيْنِ». رَوَاهُ مُسْلِمٌ.
«الجَاعِرَتَانِ»: نَاحِيَتَا الوَرِكَيْنِ حَوْلَ الدُّبُرِ.
1640. Яна у кишидан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг олдиларидан юзига тамға босилган эшак ўтиб қолди. У зот: «Унга тамға босганни Аллоҳ лаънатласин!» дедилар».
Имом Муслим ривояти.
1640 – وَعَنْهُ: أَنَّ النَّبِيَّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ مَرَّ عَلَيهِ حِمَارٌ قَدْ وُسِمَ فِي وَجْهِهِ فَقَالَ: «لَعَنَ اللهُ الَّذِي وَسَمَهُ». رَوَاهُ مُسْلِمٌ [2117].
1641. Имом Муслимнинг яна бошқа ривоятида: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам юзга уришдан ва юзга тамға босишдан ман этдилар», бўлиб келган.
1641 - وَفِي رِوَايَةٍ لِمُسْلِمٍ أَيْضاً: نَهَى رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ عَنِ الضَّرْبِ فِي الوَجْهِ، وَعَنِ الوَسْمِ فِي الوَجْهِ [2116].
30- Боб. Қандай жонивор бўлишидан қатъий назар ҳаттоки бит ва шунга ўхшаш нарсаларни ҳам олов билан азоблаш ҳаром экани ҳақида
30 - بَابُ تَحْرِيمِ التَّعْذِيبِ بِالنَّارِ فِي كُلِّ حَيَوَانٍ حَتَّى القَمْلَةِ وَنَحْوِهَا
1642. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бизни бир черик қилиб юбордилар ва бизга икки қурайшликнинг номини айтиб: «Фалончи ва фалончини учратсангиз, уларни ўтда ёқиб юборинглар», дедилар. Кейин йўлга чиқмоқчи бўлган пайтимизда у зот: «Мен сизларни фалончи ва фалончини ўтда ёқиб юборишга буюрган эдим. Олов билан фақат Аллоҳ азоблайди. Уларни тутиб олсангиз, қатл қилинг», дедилар».
Имом Бухорий ривояти.
1642 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: بَعَثَنَا رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ فِي بَعْثٍ فَقَالَ: «إِنْ وَجَدْتُمْ فُلَاناً وَفُلَاناً» - لِرَجُلَيْنِ مِنْ قُرَيْشٍ سَمَّاهُمَا - «فَأَحْرِقُوهُمَا بِالنَّارِ» ثُمَّ قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ حِينَ أَرَدْنَا الخُرُوجَ: «إنِّي كُنْتُ أَمَرْتُكُمْ أَنْ تُحْرقُوا فُلَاناً وَفُلَاناً، وَإِنَّ النَّارَ لَا يُعَذِّبُ بِهَا إِلَّا اللهُ، فَإِنْ وَجَدْتُموهُمَا فَاقْتُلُوهُمَا». رَوَاهُ البُخَارِيُّ [3016].
1643. Ибн Масъуд розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам билан сафарда бирга эдик, у зот ҳожат учун кетдилар. Шунда икки полапони бор қушчани кўриб қолиб, икки полапонини олдик. Қушча келиб, тепамизда айлана бошлади. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам келиб, «Ким унинг полапонини олиб, озор берди? Боласини қайтариб беринглар», дедилар.
(Бошқа бир сафар) у зот биз ёқиб юборган чумоли инини кўриб, «Бунга ким ўт қўйди?» дедилар. «Биз», деган эдик, «Оловнинг Роббидан бошқа ҳеч ким олов билан азоблаши мумкин эмас», дедилар».
Абу Довуд саҳиҳ иснод билан ривоят қилдилар.
1643 - وَعَنِ ابْنِ مَسْعُودٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: كُنَّا مَعَ رَسُولِ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ فِي سَفَرٍ، فَانْطَلَقَ لِحَاجَتِهِ، فَرَأَيْنَا حُمَّرةً مَعَهَا فَرْخَانِ، فَأَخذْنَا فَرْخَيْهَا، فَجَاءَتِ الْحُمَّرَةُ تُعَرِّشُ، فَجَاءَ النَّبِيُّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ فَقَالَ: «مَنْ فَجَعَ هَذِهِ بِوَلَدِهَا؟ رُدُّوا وَلَدَهَا إلَيْهَا» وَرَأَى قَرْيَةَ نَمْلٍ قَدْ حَرَّقْنَاهَا، فَقَالَ: «مَنْ حَرَّقَ هَذِهِ؟» قُلْنَا: نَحْنُ. قَالَ: «إِنَّهُ لَا يَنْبَغِي أَنْ يُعَذِّبَ بِالنَّارِ إِلَّا رَبُّ النَّارِ». رَوَاهُ أَبُو دَاوُدَ بِإِسْنَادٍ صَحِيحٍ. [2675].
قَولُهُ: «قَرْيَةُ نَمْلٍ» مَعْنَاهُ: مَوْضِعُ النَّمْلِ مَعَ النَّمْلِ.
31- Боб. Ҳақдор ҳаққини талаб этганда имкони бор одам унинг ҳаққини кечиктириши ҳаромлиги ҳақида
Аллоҳ таоло: «Албатта Аллоҳ сизларни омонатларни ўз эгаларига топширишга буюради» (Нисо сураси, 58-оят).
«Агар бир-бирларингизга омонат қўйсангиз, омонат қўйилган киши омонатини адо қилсин» (Бақара сураси, 283-оят) деб айтган.
31 - بَابُ تَحْرِيمِ مَطْلِ الغَنِيِّ بِحَقٍّ طَلَبَهُ صَاحِبُهُ
قَالَ اللهُ تَعَالَى: {إنَّ اللهَ يَأْمُرُكُمْ أَنْ تُؤَدُّوا الأَمَانَاتِ إِلَى أَهْلِهَا} ... [النساء - 58].
وَقَالَ تَعَالَى: {فَإِنْ أَمِنَ بَعْضُكُمْ بَعْضاً فلْيُؤَدِّ الَّذِي اؤْتُمِنَ أمَانَتَهُ} ... [البقرة - 283].
1644. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Бойнинг қарзни бермай чўзиши зулмдир. Бирортангиз(нинг қарзи) ўзига тўқ одамга ҳавола қилинса, ўшанга борсин», дедилар».
Муттафақун алайҳ.
1644 - وَعَنْ أَبِي هُرَيرَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهَ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «مَطْلُ الغَنِيِّ ظُلْمٌ، وَإذَا أُتْبِعَ أَحَدُكُمْ عَلَى مَلِيءٍ فَلْيَتْبَعْ» مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 2287، م 1564].
مَعْنَى «أُتْبِعَ» أُحِيلَ.
32- Боб
Киши берган нарсасини берилган кишидан ҳали топширмасдан олдин қайтариб олиши ва боласига берган ёки ҳали бермаган нарсасини қайтариб олишининг кароҳияти. Садақа берган кишисидан ўша садақасини ёки закотини ёки каффоратини ва шунга ўхшаш нарсаларни ўзи сотиб олишининг кароҳияти. Лекин бошқа кишига ўтиб кетган бўлса сотиб олишнинг зарари йўқлиги хусусида
32 - بَابُ كَرَاهَةِ عَوْدَةِ الإِنْسَانِ فِي هِبَةٍ لَمْ يُسَلِّمْهَا إِلَى الْمَوْهُوبِ لَهُ،
وَفِي هِبَةٍ وَهَبَهَا لِوَلَدِهِ وَسَلَّمَهَا أَوْ يُسَلِّمْهَا، وَكَرَاهَةِ شِرَائِهِ شَيْئاً تَصَدَّقَ بِهِ مِنَ الَّذِي تَصَدَّقَ عَلَيهِ، أَوْ أَخْرَجَهُ عَنْ زَكَاةٍ أَوْ كَفَّارَةٍ وَنَحْوِهَا، وَلَا بَأْسَ بِشِرَائِهِ مِنْ شَخْصٍ آخَرَ قَدِ انْتَقَلَ إِلَيهِ
1645. Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Берган нарсасини қайтариб олувчи киши, қусуғини қайтиб оладиган ит кабидир», дедилар.
Муттафақун алайҳ.
Бошқа ривоятда: «Берган садақасини қайтариб олувчи киши, қусиб ўша қусуғини қайта еган итга ўхшайди», бўлиб келган.
Ва яна бошқа ривоятда: «Берган нарсасини қайтариб олувчи қусуғини қайта ейувчига ўхшайди», бўлиб келган.
1645 - عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «الَّذِي يَعُودُ في هِبَتِهِ كَالْكَلْبِ يَرْجِعُ فِي قَيْئِهِ». مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 2622، م 1622/8].
وَفِي رِوَايَةٍ: «مَثَلُ الَّذي يَرجِعُ فِي صَدَقَتِهِ كَمَثَلِ الكَلْبِ يَقِيءُ، ثُّمَّ يَعُودُ فِي قَيْئِهِ فَيَأْكُلُهُ».
وَفِي رِوَايَةٍ: «العَائِدُ فِي هِبَتِهِ كَالعَائِدِ فِي قَيْئِهِ» [م 1622/7].
1646. Умар ибн Хаттоб розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Бу киши: «Аллоҳнинг йўлида (бир кишига) от миндириб юбордим. Эгаси уни увол қилди. Мен уни сотиб олмоқчи бўлдим. Уни арзон сотади деб ўйладим. Набий соллаллоҳу алайҳи васалламдан сўраган эдим, у зот: «Сотиб олма, садақангни қайтариб олма, гарчи уни сенга бир дирҳамга берса ҳам. Садақасини қайтариб олган худди қусуғини қайтиб олган кабидир», дедилар».
Муттафақун алайҳ.
1646 - وَعَنْ عُمَرَ بْنِ الخَطَّابِ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: حَمَلْتُ عَلَى فَرَسٍ فِي سَبِيلِ اللهِ، فَأَضَاعَهُ الَّذِي كَانَ عِنْدَهُ، فَأَرَدْتُ أَنْ أَشْتَريَهُ، وَظَنَنْتُ أَنَّهُ يَبِيعُهُ بِرُخْصِ، فسَأَلْتُ النَّبِيَّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ فَقَالَ: «لَا تَشْتَرِهِ وَلَا تَعُدْ فِي صَدَقَتِكَ وَإِنْ أَعْطَاكَهُ بِدِرْهَمٍ؛ فَإِنَّ الْعَائِدَ فِي صَدَقَتِهِ كَالْعَائِدِ فِي قَيْئِهِ». مُتَّفَقٌ عَلَيْهِ [خ 1490، م 1620].
قَولُهُ: «حَمَلْتُ عَلَى فَرَسٍ فِي سَبِيلِ اللهِ» مَعْنَاهُ: تَصَدَّقْتُ بِهِ عَلَى بَعْضِ الْمُجَاهِدِينَ.
33- Боб. Етим молини ейиш таъкидланган ҳаром экани ҳақида
Аллоҳ таоло: «Етимларнинг молларини зулм йўли билан ейдиган кимсалар ҳеч шак-шубҳасиз, қоринларига оловни еган бўлурлар. Ва албатта дўзахга киражаклар» (Нисо сураси, 10- оят).
«Етимнинг молига то у вояга нтгунча фақат энг чиройли йўл билангина яқинлашингиз» (Анъом сураси, 152-оят).
«Яна Сиздан етимларнинг (моллари) ҳақида сўрайдилар. Айтинг: «Уларни ислоҳ қилиш яхшидир. Агар (молларингизни) уларнинг (моллари) билан қўшиб юборсангиз (зарари йўқ). Зеро, улар биродарларингиздир. Аллоҳ ким бузғунчи, ким ўнгловчи – ислоҳ қилувчи эканини билади» (Бақара сураси, 220-оят) деб айтган.
33 - بَابُ تَأْكِيدِ تَحْرِيمِ مَالِ اليَتِيمِ
قَالَ اللهُ تَعَالَى: {إنَّ الَّذِينَ يَأكُلُونَ أَمْوَالَ اليَتَامَى ظُلْماً إنَّمَا يَأْكُلُونَ فِي بُطُونِهِمْ نَاراً وَسَيَصْلَونَ سَعِيراً} [النساء - 10].
وَقَالَ تَعَالَى: {وَلَا تَقْرَبُوا مَالَ اليَتِيمِ إِلَّا بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ} [الأنعام - 152].
وَقَالَ تَعَالَى: {وَيَسْأَلُونَكَ عَنِ اليَتَامَى قُلْ إصْلَاحٌ لَهُمْ خَيْرٌ وَإِنْ تُخَالِطُوهُمْ فَإخْوَانُكُمْ وَاللهُ يَعْلَمُ الْمُفْسِدَ مِنَ الْمُصْلِحِ} [البقرة - 220].
1647. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Етти ҳалок қилувчидан узоқ бўлинглар!» дедилар. «Эй Аллоҳнинг Расули, улар нималар?» дейишди. «Аллоҳга ширк келтириш; сеҳр қилиш; Аллоҳ (ўлдиришни) ҳаром қилган жонни ноҳақ ўлдириш; рибо ейиш; етимнинг молини ейиш; қўшин бостириб келганда ортга қочиш; ўзини сақлаган, мўмина, покдомон аёлларга туҳмат қилиш», дедилар».
Муттафақун алайҳ.
1647 - وَعَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «اجْتَنِبُوا السَّبْعَ الْمُوبِقَاتِ»، قَالُوا: يَا رَسُولَ اللهِ؛ وَمَا هُنَّ؟ قَالَ: «الشِّرْكُ بِاللهِ، وَالسِّحْرُ وَقَتْلُ النَّفْسِ الَّتِي حَرَّمَ اللهُ إلَّا بِالحقِّ، وَأَكْلُ الرِّبَا، وَأَكْلُ مَالِ اليَتِيمِ، وَالتَّوَلِّي يَوْمَ الزَّحْفِ، وَقَذْفُ الْمُحْصَنَاتِ الْمُؤْمِنَاتِ الغَافِلَاتِ». مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 2766، م 89].
«الْمُوبِقَاتُ» الْمُهْلكَاتُ.
34- Боб. Судхўрликнинг ҳаромлиги ҳақида айтилган шиддатли сўзлар ҳақида
Аллоҳ таоло: «Судхўр бўлган кимсалар (Қиёмат кунида қабрларидан) турмайдилар, магар жин чалган мажнун каби турадилар. Бунга сабаб, уларнинг: «Байъ (олди-сотти) ҳам судхўрликнинг ўзи-ку?» деганларидир. Холбуки, Аллоҳ байъни ҳалол, судхўрликни ҳаром қилган. Бас, кимга Парвардигоридан мавъиза-насиҳат етгач (судхўрликдан) тўхтаса, у ҳолда аввал ўтгани ўзига ва унинг иши Аллоҳга (топширилади). (Яъни, Ўзи хоҳласа, авф қилар). Ва ким (судхўрликка) қайтса, ўшалар жаҳаннам эгаларидир ва унда абадий қолажаклар. Аллоҳ судхўрликнинг (фойдасини) йўқ қилади ва садақаларнинг (фойдасини) зиёда қилади». (Бақара сураси, 275-276-оятлар).
«Эй мўминлар, Аллоҳдан қўрқингиз ва агар чиндан мўмин бўлсангизлар, судхўрлик сарқитларини тарк қилингиз! (яъни, одамларга берган қарзларингиздан чиқадиган фойдани олмангиз)» (Бақара сураси, 278-оят) деб айтган.
Бу ҳақда саҳиҳ ва машҳур ҳадислар кўпдир. Юқоридаги бобда келган 1647-рақамдаги Абу Ҳурайрадан ривоят қилинган ҳадис ҳам бу бобимизга тааллуқлидир.
34 - بَابُ تَغْلِيظِ تَحْرِيمِ الرِّبَا
قَالَ اللهُ تَعَالَى: {الَّذِينَ يَأْكُلُونَ الرِّبَا لَا يَقُومُونَ إِلَّا كَمَا يَقُومُ الَّذِي يَتَخَبَّطُهُ الشَّيْطَانُ مِنَ الْمَسِّ * ذَلِكَ بأنَّهُمْ قَالُوا إنَّمَا البَيْعُ مِثْلُ الرِّبَا * وَأَحَلَّ اللهُ البَيْعَ وَحَرَّمَ الرِّبَا * فَمَنْ جَاءَهُ مَوْعِظَةٌ مِنْ رَبِّهِ فَانْتَهَى فَلَهُ مَا سَلَفَ وَأَمْرُهُ إِلَى اللهِ وَمَنْ عَادَ فَأُولَئِكَ أَصْحَابُ النَّارِ هُمْ فِيهَا خَالِدُونَ * يَمْحَقُ اللهُ الْرِّبَا وَيُرْبِي الصَّدَقَاتِ} إِلَى قَوْلِهِ تَعَالَى: {يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللهَ وَذَرُوا مَا بَقِيَ مِنَ الرِّبَا} [البقرة - 275، 278].
1648. Ибн Масъуд розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам рибони еганни ҳам, едирганни ҳам лаънатлаганлар».
Имом Муслим ривояти.
Имом Термизий ва бошқалар: «Гувоҳларини ҳам ва ёзганни ҳам лаънатладилар»ни зиёда қилишган.
1648 - وَعَنِ ابْنِ مَسْعُودٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: «لَعَنَ رسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ آكِلَ الرِّبَا وَمُوكِلَهُ». رَوَاهُ مُسْلِمٌ [1597].
زَادَ التَّرْمِذِيُّ وَغَيْرُهُ: «وَشَاهِدَيْهِ، وَكَاتِبَهُ» [ت 1206، د 3333، ق 2277].
35- Боб. Риёнинг ҳаромлиги ҳақида
Аллоҳ таоло: «Ҳолбуки, улар фақат Ягона Аллоҳга, У зот учун Динни ҳолис қилган, тўғри йўлдан оғмаган ҳолларида ибодат қилишга буюрилган эдилар» (Баййина сураси, 5-оят).
«Эй мўминлар, молини одамларга кўрсатиш учун берадиган, Аллоҳга ва охират кунига ишонмайдиган кимсага ўхшаб, берган садақаларингизни миннат ва озор билан йўққа чиқарманг!» (Бақара сураси, 264-оят)
«(У мунофиқлар қачон намозга турсалар дангасалик билан( одамлар кўрсин, деб турадилар» (Нисо сураси, 142-оят) деб айтган.
35 - بَابُ تَحْرِيمِ الرِّيَاءِ
قَالَ اللهُ تَعَالَى: {وَمَا أُمِرُوا إِلَّا لِيَعْبُدُوا اللهَ مُخْلِصِينَ لَهُ الدِّينَ حُنَفَاءَ} . [البينة - 5].
وَقَالَ تَعَالَى: {لَا تُبْطِلُوا صَدَقَاتِكُمْ بِالْمَنِّ وَالأَذَى كَالَّذِي يُنْفِقُ مَالَهُ رِئَاءَ النَّاسِ} [البقرة 264] الآية.
وَقَالَ تَعَالَى: {يُرَآؤُونَ النَّاسَ} [النساء - 142].
1649. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламни қуйидагича айтганларини эшитдим:
«Аллоҳ таоло: «Мен шерикка энг беҳожат Зотман. Ким бир амал қилса-ю, унда Мен билан бирга Мендан бошқани шерик қилса, ўзини ҳам, ширкини ҳам тарк этаман», деди».
Имом Муслим ривояти.
1649 - وَعَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ يَقُولُ: «قَالَ اللهُ تَعَالَى: أَنَا أَغْنى الشُّرَكَاءِ عَنِ الشِّركِ، مَنْ عَمِلَ عَمَلًا أَشْرَكَ فِيهِ مَعِى غَيْرِى تَركْتُهُ وَشِرْكَهُ». رَوَاهُ مُسْلِمٌ [2985].
1650. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг бундай деганларини эшитганман: «Қиёмат куни биринчи бўлиб ҳукми чиқариладиган одам шаҳид бўлган кишидир. У олиб келинади. У Зот унга Ўз неъматларини эслатади, у уларни эътироф қилади. У Зот: «Булар билан нима қилдинг?» дейди. «Сен учун жанг қилиб, шаҳид бўлдим», дейди. У Зот: «Бекор айтибсан! Аслида сен «журъатли» дейишлари учун жанг қилгансан. Шундай дейилди ҳам», дейди. Кейин буюрилади, у юзтубан судраб борилиб, дўзахга улоқтирилади.
Кейингиси – илм ўрганиб, уни ўргатган ва Қуръон ўқиган кишидир. У олиб келинади. У Зот унга Ўз неъматларини эслатади, у уларни эътироф қилади. У Зот: «Булар билан нима қилдинг?» дейди. «Илм ўргандим, сўнг уни ўргатдим ва Сенинг розилигинг учун Қуръон ўқидим», дейди. У Зот: «Бекор айтибсан! Аслида сен илмни «олим» дейилиш учун ўргангансан, Қуръонни «бу қори» дейилиш учун ўқигансан. Шундай дейилди ҳам», дейди. Кейин буюрилади, у ҳам юзтубан судраб борилиб, дўзахга улоқтирилади.
Яна бири – Аллоҳ мўл-кўлчилик бериб, мол-мулкнинг барча туридан ато қилган кишидир. У ҳам олиб келинади. У Зот унга Ўз неъматларини эслатади, у уларни эътироф қилади. У Зот: «Булар билан нима қилдинг?» дейди. «Сен инфоқ қилинишини суйган бирор ўринни қўймай Сен учун эҳсон қилдим», дейди. У Зот: «Бекор айтибсан! Аслида сен буни «саховатпеша» дейилиш учун қилгансан. Шундай дейилди ҳам», дейди. Кейин буюрилади, у ҳам юзтубан судраб борилиб, дўзахга улоқтирилади».
Имом Муслим ривояти.
1650 - وَعَنْهُ قَالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ يَقُولُ: « إنَّ أَوَّلَ النَّاسِ يُقْضَى يَوْمَ الْقِيامَةِ عَليْهِ رَجُلٌ اسْتُشْهِدَ، فَأُتِىَ بِهِ، فَعَرَّفَهُ نِعْمَتَهُ، فَعَرَفَهَا، قَالَ: فَمَا عَمِلْتَ فِيهَا؟ قَالَ: قَاتَلْتُ فِيكَ حَتَّى اسْتُشْهِدْتُ، قَالَ كَذَبْتَ، وَلَكِنَّكَ قَاتَلْتَ لأَنْ يُقَالَ: جَرِيءٌ، فَقَدْ قِيلَ. ثُمَّ أُمِرَ بِهِ فَسُحِبَ عَلَى وَجْهِهِ حَتَّى أُلْقِىَ في النَّارِ.
وَرَجُلٌ تَعَلَّمَ الْعِلْمَ وَعَلَّمَهُ، وَقَرَأَ الْقُرْآنَ، فَأُتِىَ بِهِ، فَعَرَّفَهُ نِعَمَهُ فَعَرَفَهَا، قَالَ: فمَا عَمِلْتَ فِيهَا؟ قَالَ: تَعلَّمْتُ الْعِلْمَ وَعَلَّمْتُهُ، وَقَرَأْتُ فِيكَ الْقُرْآنَ، قَالَ: كَذَبْتَ، وَلَكِنَّكَ تَعَلَّمْتَ لِيُقَالَ عَالِمٌ، وَقَرَأْتَ الْقُرْآنَ لِيُقَالَ: هُوَ قَارِىءٌ، فَقَدْ قِيلَ، ثُمَّ أُمِرَ بِهِ، فَسُحِبَ عَلَى وَجْهِهِ حَتَّى أُلْقِىَ فِي النَّارِ.
وَرَجُلٌ وَسَّعَ اللهُ عَلَيْهِ، وَأَعْطَاهُ مِنْ أَصْنَافِ الْمَالِ، فَأُتِىَ بِهِ فَعرَّفَهُ نِعَمَهُ، فَعَرَفَهَا، قَالَ: فَمَا عَمِلْتَ فِيهَا؟ قَالَ: مَا تَرَكْتُ مِنْ سَبِيلٍ تُحِبُّ أَنْ يُنْفَقَ فِيهَا إلَّا أَنْفَقْتُ فِيْهَا لَكَ. قَالَ: كَذَبْتَ، وَلَكِنَّكَ فَعَلْتَ لِيُقَالَ: هُوَ جَوَادٌ، فَقَدْ قِيلَ: ثُمَّ أُمِرَ بِهِ فَسُحِبَ عَلَى وَجْهِهِ ثُمَّ أُلْقِىَ فِي النَّارِ». رَوَاهُ مُسْلِمٌ [1905].
«جَرِيءٌ» بِفَتْحِ الجِيمِ وَكَسْرِ الرَّاءِ وَبِالْمَدِّ؛ أَىْ: شُجَاعٌ حَاذِقٌ.
1651. Ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
Одамлар бу кишини ҳузурларига келиб: «Бизлар бошлиқларимиз ҳузурига кирамиз. Агар у ердан чиқсак, айтган нарсамизнинг хилофини гапирамиз. (Яъни олдиларида мақтаб, чиққанда ёмонлаймиз)», дейишганда, Абдуллоҳ ибн Умар розияллоҳу анҳумо: «Биз бунақа ишларни Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам замонларида мунофиқлик деб ҳисоблар эдик», дедилар.
Имом Бухорий ривояти.
1651 - وَعَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا: أَنَّ نَاساً قَالُوا لَهُ: إِنَّا نَدْخُلُ عَلَى سُلْطَانِنَا فَنَقُولُ لَهُمْ بِخِلَافِ مَا نَتَكَلَّمُ إِذَا خَرَجْنَا مِنْ عِنْدِهمْ؟ قَالَ ابْنُ عُمَرَ: كُنَّا نَعُدُّ هَذَا نِفَاقاً عَلَى عَهْدِ رَسُولِ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ. رَوَاهُ البُخَارِيُّ.
1652. Жундуб ибн Абдуллоҳ ибн Суфёндан розияллоҳу анҳу ривоят қилинади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Ким сумъа қилса (амалини эшиттирса), Аллоҳ уни эшиттириб қўяди. Ким риё қилса (амалини кўрсатса), Аллоҳ уни кўрсатиб қўяди», дедилар», деяётганини эшитдим».
Муттафақун алайҳ.
1652 - وَعَنْ جُنْدُبِ بْنِ عَبْدِ اللهِ بْنِ سُفْيَانَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: قَالَ النَّبِيُّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: «مَنْ سَمَّعَ سَمَّعَ اللهُ بِهِ، وَمَنْ يُرَائِي يُرَئِي اللهُ بِهِ». مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 6499، م 2987].
وَرَوَاهُ مُسْلِمٌ أَيْضاً مِنْ رِوَايَةِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا [م 2986].
«سَمَّعَ» بتَشْدِيدِ الْمِيمِ، وَمَعْنَاهُ: أَظْهَرَ عَمَلَهُ للنَّاسِ رِيَاءً «سَمَّعَ اللهُ بِهِ» أَيْ: فَضَحَهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ، وَمَعْنَى: «مَنْ رَاءَى» أَيْ: مَنْ أَظْهَرَ للنَّاسِ الْعَمَلَ الصَّالِحَ لِيَعْظُمَ عِنْدَهُمْ «رَاءَى اللهُ بِهِ» أَيْ: أَظْهَرَ سَرِيرَتَهُ عَلَى رُؤُوسِ الخَلَائِقِ.
1653. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Ким Аллоҳ азза ва жалланинг розилиги учун талаб қилинадиган илмни дунё матоҳига эришиш учунгина ўрганса, Қиёмат куни жаннатнинг ифорини ҳам – яъни ҳидини ҳам – топа олмайди».
Абу Довуд саҳиҳ иснод билан ривоят қилдилар.
Бу бобда ҳадислар кўп ва машҳурдир.
1653 - وَعَنْ أَبي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: «مَنْ تَعَلَّمَ عِلْماً مِمَّا يُبْتَغَى بِهِ وَجْهُ اللهِ عَزَّ وَجَلَّ، لَا يَتَعَلَّمُهُ إلَّا لِيُصِيبَ بِهِ عَرَضاً مِنَ الدُّنْيَا لَمْ يَجِدْ عَرْفَ الجَنَّةِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ» يَعْنِى: رِيحَهَا. رَوَاهُ أَبُو دَاوُودَ بِإِسْنَادٍ صَحِيحٍ [2664 وسبق برقم 1410].
وَالأَحَادِيثُ فِي البَابِ كَثِيرَةٌ مَشْهُورَةٌ.
36- Боб. Риё бўлмасада риё деб гумон қилинадиган нарса ҳақида
1654. Абу Зарр розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга: «Бир киши бир яхши амал қилсаю, одамлар уни шу иши учун мақтов айтишса, нима дейсиз?» дейишди. У зот: «У мўминнинг бу дунёдаги хушхабаридир», дедилар».
Имом Муслим ривояти.
1654 - عَنْ أَبِي ذَرٍّ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: قِيلَ لِرَسُولِ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: أَرَأَيْتَ الرَّجُلَ يَعْمَلُ الْعَمَلَ مِنَ الخيْرِ، وَيَحْمَدُهُ النَّاسُ عَلَيهِ؟ قَالَ: «تِلْكَ عَاجِلُ بُشْرَى الْمُؤْمِنِ». رَوَاهُ مُسْلِمٌ.
37- Боб. Бегона, номаҳрам аёлга ва чиройли ўғил болага шаръий ҳожат бўлмаганда қарашнинг ҳаромлиги[1]
Аллоҳ таоло: «(Эй Муҳаммад алайҳиссалом), мўминларга айтинг, кўзларини (номаҳрам аёлларга тикишдан) тўссинлар» (Нур сураси, 30-оят).
«Албатта қулоқ, кўз, дил – буларнинг барчаси тўғрисида (ҳар бир инсон) масъул бўлур (яъни, эшитган, кўрган ва ишонган ҳар бир нарсаси учун киши Қиёмат кунида жавоб беради)» (Исро сураси, 36-оят)
«(Аллоҳ) кўзларнинг хиёнати (яъни, қараш ҳаром қилинган нарсага ўғринча кўз ташлашни) ҳам, диллар яширадиган нарсаларни ҳам билур» (Ғофир сураси, 19-оят)
«Шак-шубҳасиз, Парвардигорингиз (барча нарсани) кузатиб тургувчидир» (Фажр сураси, 14-оят) деб айтган.
[1] Шаръий ҳожат деганда, гувоҳлик, муроса, совчилик, жория сотиб олиш ва олди-сотдидаги муомалалардир. Буларнинг барчаси эҳтиёж миқдорида бўлиши шарти билан жоиздир.
37 - بَابُ تَحْرِيمِ النَّظَرِ إِلَى الْمَرْأَةِ الأَجْنَبِيَّةِ وَالأَمْرَدِ الحَسَنِ لِغَيْرِ حَاجَةٍ شَرْعِيَّةٍ
قَالَ اللهُ تَعَالَى: {قُلْ لِلْمُؤْمِنِينَ يَغُضُّوا مِنْ أَبْصَارِهِمْ} [النور - 30].
وَقَالَ تَعَالَى: {إنَّ السَّمْعَ وَالبَصَرَ وَالفُؤَادَ كُلُّ أُولَئِكَ كَانَ عَنْهُ مَسْئُولًا} [الإسراء - 36].
وَقَالَ تَعَالَى: {يَعْلَمُ خَائِنةَ الأَعْيُنِ وَمَا تُخْفِي الصُّدُورُ} [غافر - 19].
وَقَالَ تَعَالَى: {إنَّ رَبَّكَ لَبِالْمِرْصَادِ} [الفجر - 14].
1655. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Одамзотнинг зинодаги улуши ёзиб қўйилган бўлиб, уни олмай қўймайди. Кўзнинг зиноси қараш, қулоқнинг зиноси эшитиш, тилнинг зиноси сўзлашдир. Қўлнинг зиноси ушлаш, оёқнинг зиноси юриб боришдир. Қалб уни хоҳлаб, истаб туради, фарж эса уни ё рўёбга чиқаради, ё ёлғонга чиқаради».
Муттафақун алайҳ. Бу лафз Муслимники. Бухорий ривоятлари эса қисқароқдир.
1655 - وَعَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ قَالَ: كُتِبَ عَلَى ابْنِ آدَمَ نَصِيبُهُ مِنَ الزِّنَا مُدْرِكٌ ذَلِكَ لَا مَحَالَةَ: الْعَيْنَانِ زِنَاهُمَا النَّظَرُ، والأُذُنَانِ زِنَاهُمَا الاِسْتِمَاعُ، وَاللِّسَانُ زِنَاهُ الْكَلَامُ، وَالْيَدُ زِنَاهَا الْبَطْشُ، وَالرِّجْلُ زِنَاهَا الخُطَا، وَالْقَلْبُ يَهْوَى وَيَتَمَنَّى، وَيُصَدِّقُ ذَلِكَ الْفَرْجُ أَوْ يُكَذِّبُهُ» مُتَّفَقٌ عَلَيهِ، وَهَذَا لَفْظُ مُسْلِمٍ، وَرِوَايَةُ الْبُخَارِيِّ مُخْتَصَرَةٌ [خ 6243، م 2657/21].
1656. Абу Саид ал-Худрий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Йўлларда ўтиришдан сақланинглар!» дедилар. Шунда: «Эй Аллоҳнинг расули, бошқа иложимиз йўқ, чунки бу гаплашадиган жойларимиздир», дейишди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Агар ўтиришдан бошқага кўнмасангиз, у ҳолда йўлнинг ҳаққини беринглар», дедилар. Улар: «Йўлнинг ҳаққи нима?» дейишди. У зот: «Кўзни тийиш, озор етказишдан тийилиш, саломга алик олиш, яхшиликка буюриш ва мункардан қайтариш», дедилар».
Муттафақун алайҳ.
1656 - وَعَنْ أَبِي سَعِيدٍ الخُدْرِيِّ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «إِيَّاكُمْ وَالجُلُوسَ فِي الطُّرُقَاتِ»، قَالُوا: يَا رَسُولَ اللهِ؛ مَالَنَا مِنْ مَجَالِسِنا بُدٌّ نَتَحَدَّثُ فِيْهَا، فَقَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: «فَإِذَا أَبَيْتُمْ إِلَّا الْمَجْلِسَ فَأَعْطُوا الطَّرِيقَ حَقَّهُ»، قَالُوا: وَمَا حَقُّ الطَّرِيق يَا رَسُولَ الله؟ قَالَ: «غَضُّ البَصَرِ، وَكَفُّ الأَذَى، وَرَدُّ السَّلَامِ، وَالأَمْرُ بِالْمَعْرُوفِ، وَالنَّهْيُ عَنِ الْمُنْكَرِ». مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 6229، م 2121 وسبق برقم 197].
1657. Абу Толҳа Зайд ибн Саҳл розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«(Уйларнинг) саҳнида гаплашиб ўтирар эдик. (Бир куни) Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам келдилар-да, олдимизда туриб «Нега йўл бўйида ўтирибсизлар? Йўл бўйида ўтирманглар», дедилар. Шунда биз: «Ёмон нарса учун ўтиранимиз йўқ. Шунчаки суҳбатлашиб, гаплашиб ўтирибмиз», дедик. У зот: «Ундай бўлса, бунинг ҳаққини адо қилинглар: кўзни тийиш, саломга алик олиш ва яхши сўз», дедилар».
Имом Муслим ривояти.
1657 - وَعَنْ أَبِي طَلْحَةَ زَيْدِ بْنِ سَهْلٍ رَضِىَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: كُنَّا قُعُوداً بِالأَفْنِيَةِ نَتحَدَّثُ؛ فَجَاءَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ، فَقَامَ عَلَينَا فَقَالَ: «مَا لَكُمْ وَلِمَجَالِسِ الصُّعُدَاتِ؟» فَقُلْنَا: إِنَّمَا قَعَدْنَا لِغَيرِ مَا بَأْسٍ: قَعَدْنَا نَتَذَاكَرُ، وَنَتَحَدَّثُ، قَالَ: «إِمَّا لَا فَأَدُّوا حَقَّهَا: غَضُّ البَصَرِ، وَرَدُّ السَّلَامِ، وَحُسْنُ الكَلَامِ». رَوَاهُ مُسْلِمٌ [2161].
«الصُّعُدَاتُ» بِضَمِّ الصَّادِ وَالعَيْنِ؛ أَيِ: الطُّرقَاتُ.
1658. Жарир розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан беихтиёр кўз тушиб қолиши ҳақида сўраган эдим, у зот: «Нигоҳингни (бошқа томонга) бур», дедилар.
Имом Муслим ривояти.
1658 - وَعَنْ جَرِير رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: سَأَلْتُ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ عَنْ نَظَرِ الفَجْأَةِ فَقَالَ: «اصْرِفْ بَصَرَك». رَوَاهُ مُسْلِمٌ [2159].
1659. Умму Салама розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларида эдим. У зотнинг ҳузурларида Маймуна ҳам бор эди. Шу пайт Ибн Умму Мактум келиб қолди. Бу ҳижобга буюрилганимиздан кейин эди. Шунда Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ундан тўсининглар», дедилар. «Эй Аллоҳнинг Расули, у бизни кўрмайдиган, танимайдиган кўзи ожиз эмасми?!» деган эдик, Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Сизларнинг икковингизнинг ҳам кўзингиз ожизми? Сизлар ҳам уни кўрмаяпсизларми?» дедилар.
Абу Довуд ва Термизий ривояти. Термизий ҳасан, саҳиҳ ҳадис, дедилар.
1659 - وَعَنْ أُمِّ سَلَمَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا قَالَتْ: كُنْتُ عِنْدَ رَسُولِ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ وَعِنْدَهُ مَيْمُونَةُ، فَأَقْبَلَ ابْنُ أُمِّ مَكْتُومٍ، وَذَلِكَ بَعْدَ أَنْ أُمِرْنَا بِالحِجَابِ، فَقَالَ النَّبِيُّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: «احْتَجِبَا مِنْهُ» فَقُلْنَا: يَا رَسُولَ اللهِ؛ أَلَيْسَ أَعْمَى لَا يُبْصِرُنَا، وَلَا يَعْرِفُنَا؟ فَقَالَ النَّبِيُّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: «أَفَعَمْيَاوَانِ أَنْتُمَا أَلَسْتُمَا تُبْصِرَانِهِ؟!» رَوَاهُ أَبُو دَاوُودَ وَالتِّرْمِذِيُّ وَقَالَ: حَدِيثٌ حَسَنٌ صَحِيحٌ [د 4112، ت 2778].
1660. Абу Саид розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Эркак эркакнинг, аёл аёлнинг авратига қарамасин. Эркак эркак билан бир матога ўраниб олмасин, аёл аёл билан бир матога ўраниб олмасин».
Имом Муслим ривояти.
1660 - وَعَنْ أَبِي سَعِيدٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «لَا يَنْظُرُ الرَّجُلُ إِلَى عَوْرَةِ الرَّجُلِ، وَلَا الْمَرْأةُ إِلَى عَوْرَةِ الْمَرْأَةِ، وَلَا يُفْضِى الرَّجُلُ إِلَى الرَّجُلِ فِي ثَوبٍ وَاحِدٍ، وَلَا تُفْضِى الْمَرْأَةُ إِلَى الْمَرْأَةِ فِي الثَّوْبِ الوَاحِدِ». رَوَاهُ مُسْلِمٌ [338].
38- Боб. Бегона-номаҳрам аёл билан танҳо қолишнинг ҳаромлиги ҳақида
Аллоҳ таоло: «Қачон сизлар (Пайғамбар аёлларидан бирон нарса сўрасангизлар) парда ортида туриб сўранглар» (Аҳзоб сураси, 53-оят) деб айтган.
38 - بَابُ تَحْرِيمِ الخَلْوَةِ بِالأَجْنَبِيَّةِ
قَالَ اللهُ تَعَالَى: {وَإِذَا سَأَلْتُمُوهُنَّ مَتَاعاً فَاسْأَلُوهُنَّ مِنْ وَرَاءِ حِجَابٍ} [الأحزاب - 53].
1661. Уқба ибн Омир розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«(Номаҳрам) аёлларнинг олдига киришдан ҳазир бўлинг!» дедилар. Шунда ансорлардан бири: «Эй Аллоҳнинг Расули, эрнинг қариндошига нима дейсиз?» деди. «Эрнинг қариндоши ўлимдир!» дедилар у зот».
Муттафақун алайҳ.
1661 - وَعَنْ عُقْبَةَ بْنِ عَامِرٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «إِيَّاكُمْ وَالدُّخُولَ عَلَى النِّسَاءِ»، فَقَالَ رَجُلٌ مِنَ الأَنْصَارِ: أَفَرأَيْتَ الْحمْوَ؟ قالَ: «الْحَمْوُ الْمَوْتُ». مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 5232/ 2172].
«الْحَموُ» قَرِيبُ الزَّوْجِ: كَأَخِيهِ، وَابْنِ أَخِيهِ، وَابْنِ عَمِّهِ.
1662. Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Аёл кишининг ёнида маҳрами бўлмаса, сизлардан бирингиз у билан зинҳор холи қолмасин!», дедилар.
Муттафақун алайҳ.
1662 - وَعَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «لَا يَخْلُوَنَّ أَحَدُكُمْ بِامْرَأَةٍ إِلَّا مَعَ ذِي مَحْرَمٍ» مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 5233، م 1341].
1663. Бурайда розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Мужоҳидларнинг аёллари (ғазотга бормай, шаҳарда) қолганлар учун ҳаромлиги худди уларнинг ўз оналари учун ҳаромлиги кабидир. Қолганлардан бирор киши мужоҳидлардан бирининг оиласига масъул бўлиб қараб қолган бўлса-ю, улар хусусида унга хиёнат қилса, Қиёмат куни унинг учун буни турғазиб қўйилади-да, у бунинг яхши амалларидан то рози бўлгунича олади, дедилар-да, сўнг бизга ўгирилиб, «Хўш, нима деб ўйлайсизлар?» дедилар».
Имом Муслим ривояти.
1663 - وَعَنْ بُرَيْدَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: «حُرْمَةُ نِسَاءِ الْمُجَاهِدِينَ عَلَى الْقَاعِدِينَ كَحُرْمَةِ أُمَّهَاتِهِمْ، مَا مِنْ رَجُلٍ مِنَ الْقَاعِدِينَ يخْلُفُ رَجُلًا مِنَ الْمُجَاهِدِينَ فِي أَهْلِهِ فَيَخُونُهُ فِيْهِمْ إِلَّا وَقَفَ لَهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ، فَيَأْخُذُ مِنْ حَسَنَاتِهِ مَا شَاءَ حَتَّى يَرْضَى» ثُمَّ الْتَفَتَ إِلَيْنَا رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ فَقَالَ: «مَا ظَنُّكُمْ؟». رَوَاهُ مُسْلِمٌ [1897].
39- Боб. Кийинишда, хатти-харакатда ва бундан бошқа нарсаларда эркаклар ўзларини аёлларга, аёллар ўзларини эркакларга ўхшатишининг ҳаромлиги ҳақида
39 - بَابُ تَحْرِيمِ تَشَبُّهِ الرِّجَالِ بِالنِّسَاءِ، وَتَشَبُّهِ النِّسَاءِ بِالرِّجَالِ فِي لِبَاسٍ وَحَرَكَةٍ وَغَيْرِ ذَلِكَ
1664. Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
"Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам хотинсифат эркакларни ва эркаксифат аёлларни лаънатладилар".
Бошқа ривоятда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ўзини аёлларга ўхшатувчи эркакни ҳамда ўзини эркакларга ўхшатувчи аёлни лаънатладилар.
Имом Бухорий ривояти.
1664 - عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: لَعَنَ رسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ الْمُخَنَّثِينَ مِنَ الرِّجَالِ، وَالْمُتَرجِّلَاتِ مِنَ النِّسَاءِ.
وَفِي رِوَايَةٍ: لَعَنَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ الْمُتَشَبِّهِينَ مِنَ الرِّجَالِ بِالنِّسَاءِ، وَالْمُتَشَبِّهَاتِ مِنَ النِّسَاءِ بِالرِّجَالِ. رَوَاهُ البُخَارِيُّ [5885، 5886].
1665. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам аёлларнинг либосини киювчи эркакни ва эркакларнинг либосини киювчи аёлни лаънатладилар».
Абу Довуд саҳиҳ иснод билан ривоят қилдилар.
1665 - وَعَنْ أَبِي هُرَيْرةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: لَعَنَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ الرَّجُلَ يَلْبَسُ لِبْسَةَ الْمَرْأَةِ، وَالْمَرْأَةَ تَلْبَسُ لِبْسَةَ الرَّجُلِ. رَوَاهُ أَبُو دَاوُودَ بِإِسْنَادٍ صَحِيحٍ [4098].
1666. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади.
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Дўзах аҳлининг икки тоифасини ҳали кўрмадим: қўлида сигирнинг думига ўхшаш қамчиси бор, улар билан одамларни урадиганлар; кийим кийган яланғоч аёллар, йўлдан оздирувчи ва йўлдан озувчи аёллар. Уларнинг боши худди туянинг қийшайган ўркачига ўхшайди. Улар жаннатга ҳам кирмайди, унинг ҳидини ҳам ҳидламайди. Ваҳоланки унинг ҳиди фалон-фалон масофадан келиб туради».
Имом Муслим ривояти.
1666 - وَعَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: «صِنْفَانِ مِنْ أَهْلِ النَّارِ لَمْ أَرَهُمَا: قَوْمٌ مَعَهُمْ سِيَاطٌ كَأَذْنَابِ الْبَقَرِ يَضْرِبُونَ بِهَا النَّاسَ، وَنِسَاءٌ كَاسِيَاتٌ عَارِيَاتٌ، مُمِيلَاتٌ مَائِلَاتٌ، رُؤُوسُهُنَّ كَأَسْنِمَةِ الْبُخْتِ الْمَائِلَةِ، لَا يَدْخُلْنَ الجنَّةَ، وَلَا يَجِدْنَ رِيحَهَا، وَإِنَّ رِيحَهَا لَيُوجَدُ مِنْ مَسِيرَةِ كَذَا وكَذَا». رَوَاهُ مُسْلِمٌ [2128].
مَعْنَى «كَاسِيَاتٌ» أَيْ: مِنْ نِعْمَةِ اللهِ «عَارِيَاتٌ» مِنْ شُكْرِهَا وَقِيلَ: مَعْنَاهُ: تَسْتُرُ بَعْضَ بَدَنِهَا، وَتَكْشِفُ بَعْضَهُ؛ إِظْهَاراً لِجَمَالِهَا وَنَحْوِهِ، وَقِيلَ: تَلْبَسُ ثَوْباً رَقِيقاً يَصِفُ لَوْنَ بَدَنِهَا.
وَمَعْنَى «مَائِلَاتٌ» قِيلَ: عَنْ طَاعَةِ اللهِ تَعَالَى وَمَا يَلْزَمُهُنَّ حِفْظُهُ، «مُمِيلَاتٌ» أَيْ: يُعَلِّمْنَ غَيرَهُنَّ فِعْلَهُنَّ الْمَذْمُومَ، وَقِيلَ: مَائِلَاتٌ يَمْشِينَ مُتَبَخْتِرَاتٍ، مُمِيلَاتٍ لأَكْتَافِهنَّ، وَقِيلَ: مَائِلَاتٌ يَمْتَشِطْنَ الْمِشْطَةَ الْمَيْلَاءَ: وَهِىَ مِشْطَةُ الْبَغَايَا، وَ«مُمِيلَاتٌ»: يُمَشِّطْنَ غَيْرهُنَّ تِلْكَ الْمِشْطَةَ. «رُؤُوسُهُنَّ كَأَسْنِمَةِ الْبُخْتِ» أَيْ: يُكَبِّرْنَهَا وَيُعَظِّمْنَهَا بِلَفِّ عِمَامَةٍ أَوْ عِصَابَةٍ أَوْ نَحْوِهِ.
40-Боб. Киши ўзини шайтонга ва кофирларга ўхшатишдан қайтарилгани ҳақида
40 - بَابُ النَّهْيِ عَنِ التَّشَبُّهِ بِالشَّيْطَانِ وَالكُفَّارِ
1667. Жобир розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Чап қўл билан еманглар, чунки шайтон чап қўли билан ейди», дедилар.
Имом Муслим ривояти.
1667 - عَنْ جَابِرٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: «لَا تأْكُلُوا بِالشِّمَالِ؛ فَإِنَّ الشَّيْطَانَ يَأْكُلُ وَيَشْرَبُ بِالشِمَالِ». رَوَاهُ مُسْلِمٌ.
1668. Ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Сизлардан бирортангиз чап қўли билдан овқатланмасин. Ҳамда чап қўли билан ичимлик ичмасин. Чунки шайтон чап қўли билан овқатланиб, чап қўли билан ичимлик ичади», дедилар».
Имом Муслим ривояти.
1668 - وَعَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا أَنَّ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «لَا يَأْكُلَنَّ أَحَدُكُمْ بِشِمَالِهِ، وَلَا يَشْربَنَّ بِهَا؛ فَإنَّ الشَّيْطَانَ يَأْكُلُ بِشِمَالِهِ وَيَشْرَبُ بِهَا». رَوَاهُ مُسْلِمٌ [2020/106].
1669. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Яҳудий ва насронийлар (соч, соқолларини) бўяшмайди. Сизлар уларга хилоф қилиб бўяйверинглар», деб айтдилар.
Муттафақун алайҳ.
1669 - وَعَنْ أَبِي هُرَيرَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «إنَّ الْيَهُودَ وَالنَّصَارَى لَا يَصْبِغُونَ، فَخَالِفوهُمْ». مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 3462، م 2103].
الْمُرَادُ: خِضَابُ شَعْرِ اللِّحْيَةِ وَالرَّأْسِ الأَبْيَضِ بِصُفْرَةٍ أَوْ حُمْرَةٍ، وَأَمَّا السَّوَادُ فَمَنْهِيٌّ عَنْهُ كَمَا سَنَذْكُرُ في الْبَابِ بَعْدَهُ إِنْ شَاءَ اللهُ تَعَالَى.
41-Боб. Эркак ва аёл сочини қора рангга бўяшидан ман этилгани ҳақида
41 - بَابُ نَهْيِ الرَّجُلِ وَالْمَرْأَةِ عَنْ خِضَابِ شَعْرِهِمَا بِسَوَادٍ
1670. Жобир розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Макка фатҳи куни Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳумонинг оталари Абу Қуҳофани олиб келишди. Унинг соч-соқоли сағомадек оппоқ эди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Буни бирор нарса билан ўзгартиринглар. Аммо қора бўлмасин», дедилар».
Имом Муслим ривояти.
1670 - عَنْ جَابِرٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: أُتِي بِأَبي قُحَافَةَ وَالِدِ أَبي بَكْرٍ الصِّدِّيقِ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا يَومَ فَتْحِ مَكَّةَ وَرَأْسُهُ وَلِحْيَتُهُ كَالثَّغَامَةِ بَيَاضاً، فَقَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: «غَيِّرُوا هَذَا وَاجْتَنِبُوا السَّوَادَ». رَوَاهُ مُسْلِمٌ [2102/79].
42- Боб. Бошнинг у ер-бу ерида қолдириб соч олишдан қайтариқ. Эркаклар сочларининг барчасини олдириши мубоҳ экани, аёлларга дуруст эмаслиги ҳақида
42- بَابُ النَّهْيِ عَنِ القَزَعِ، وَهُوَ: حَلْقُ بَعْضِ الرَّأْسِ دُونَ بَعْضٍ، وَإِبَاحَةِ حَلْقِهِ كُلِّهِ لِلرَّجُلِ دُونَ الْمَرْأَةِ
1671. Ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам қазаъдан қайтарганлар».
Муттафақун алайҳ.
1671 - عَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: نَهَى رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ عَنِ القَزَعِ. مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 5920، م 2120].
1672. Яна у кишидан ривоят қилинади:
"Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бошидаги сочининг баъзиси олиниб баъзиси олинмаган бир ёш болани кўриб, бундан қайтариб: "(Сочни) ҳаммасини олдиринглар ёки ҳаммасини қолдиринглар», деб айтдилар.
Абу Довуд, Имом Бухорий ва Муслимнинг ҳадис ривоят қилишдаги шартларига биноан саҳиҳ иснод ила ривоят қилдилар.
1672- وعَنْهُ قَالَ: رَأى رَسُولُ اللَّه صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ صبِيا قَدْ حُلِقَ بعْضُ شَعْر رأسِهِ وتُرِكَ بعْضُهُ، فَنَهَاهَمْ عَنْ ذَلِكَ وَقَال: «احْلِقُوهُ كُلَّهُ أو اتْرُكُوهُ كُلَّهُ».
رواهُ أبو داود بإسناد صحيحٍ على شَرْطِ البُخَارِي وَمسْلِم.
1673. Абдуллоҳ ибн Жаъфар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам Жаъфарникига (таъзияга) келишга уч кун муҳлат белгиладилар. Кейин ўзлари келиб, «Бугундан кейин бу биродаримга йиғламанглар», дедилар. Сўнг: «Менга биродаримнинг фарзандларини чақиринглар», дедилар. Бизни жўжалардек олиб келишди. У зот: «Менга сартарошни чақиринглар», дедилар-да, унга буюрдилар, у бизнинг сочимизни қириб қўйди».
Абу Довуд Имом Бухорий ва Муслимнинг ҳадис ривоят қилишидаги шартларига биноан саҳиҳ иснод билан ривоят қилдилар.
1673 - وَعَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ جَعْفَرٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا: أَنَّ النَّبِيَّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ أَمْهَلَ آلَ جَعْفَرٍ ثَلَاثاً، ثُمَّ أَتَاهُمْ فَقَالَ: «لَا تَبْكُوا عَلَى أَخِى بَعْدَ الْيَومِ». ثُمَّ قَالَ: «ادْعُوا لِي بَنِي أَخِى» فَجِىءَ بِنَا كَأَنَّا أَفْرُخٌ فَقَالَ: «ادْعُوا لِي الحَلَّاقَ» فَأَمَرَهُ، فَحَلَقَ رُؤُوسَنَا. رَوَاهُ أَبُو دَاوُودَ بِإِسْنَادٍ صَحِيحٍ عَلَى شَرْطِ البُخَارِيِّ وَمُسْلِمٍ [د 4192].
1674. Али розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам аёллар сочини (буткул) олдиришини ман қилдилар.
Имом Насаий ривояти.
1674 - وَعَنْ عَلِيٍّ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: نَهَى رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ أَنْ تَحْلِقَ الْمَرْأَةُ رَأْسَهَا. رَوَاهُ النَّسَائِيُّ [سك 9251].
43- Боб. Сочга соч улашнинг, баданга игна билан ёзувлар (татуировка) чизишни ва тишларни ўткирлашнинг ҳаромлиги ҳақида
Аллоҳ таоло: «Улар (яъни, Аллоҳга ширк келтирган кимсалар) Аллоҳни қўйиб, фақат (Лот, Узза, Манот) каби санамларга сиғинадилар ва фақат итоатсиз шайтонга сиғинадилар. Аллоҳ уни (шайтонни) лаънатлади. (Шунда) у деди: «Қасамки, бандаларинг орасидан ўзимга тегишли насибани албатта оламан. Ва уларни йўлдан оздираман, хом ҳаёлларга мубтало қиламан, буюрсам улар чорваларининг қулоқларини кесадилар, буюрсам Аллоҳ яратган нарсаларни ўзгартириб-бузадилар», (Нисо сураси, 117-119-оятлар) деб айтган.
43 - بَابُ تَحْرِيمِ وَصْلِ الشَّعْرِ، وَالوَشْمِ، وَالوَشْرِ، وَهُوَ: تَحْدِيدُ الأَسْنَانِ
قَالَ اللهُ تَعَالَى: {إِنْ يَدْعُونَ مِنْ دُونِهِ إِلَّا إِنَاثاً وَإِنْ يَدْعُونَ إِلَّا شَيْطَاناً مَرِيداً * لَعَنَهُ اللهُ وَقَالَ لأَتَّخِذَنَّ مِنْ عِبَادِكَ نَصِيباً مَفْرُوضاً * وَلأُضِلَّنَّهُمْ وَلأُمَنِّيَنَّهُمْ وَلآمُرَنَّهُمْ فَلَيُبَتِّكُنَّ آذَانَ الأَنْعَامِ وَلآمُرَنَّهُمْ فَلَيُغَيِّرُنَّ خَلْقَ اللهِ} الآية [النساء - 117، 119].
1675. Асмо розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Бир аёл Набий соллаллоҳу алайҳи васалламдан:
«Эй Аллоҳнинг Расули, қизимга қизамиқ тошиб, сочлари тўкилиб кетди. Мен уни эрга узатмоқчиман. Энди ўша тушиб кетган сочлари ўрнига соч уласам бўладими?» деганида, у Зот:
«Соч уловчи аёлни ҳам, соч улатувчи аёлни ҳам Аллоҳ лаънатласин!» дедилар».
Муттафақун алайҳ.
Бошқа ривоятда: «Соч улагувчи ва соч улатувчи аёлни Аллоҳ лаънатлаган», бўлиб келган.
Имом Бухорий ва Муслим Оиша розияллоҳу анҳодан ҳам худди шу маънодаги бошқа бир ҳадис ҳам ривоят қилишган.
1675 - وَعَنْ أَسْمَاءَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا: أَنَّ امْرَأَةً سَأَلَتِ النَّبِيَّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ فَقَالَتْ: يَا رَسُولَ اللهِ؛ إِنَّ ابْنَتِي أَصَابَتْهَا الْحَصْبةُ، فَتَمَرَّقَ شَعْرُهَا، وَإِنِّي زَوَّجْتُهَا، أَفَأَصِلُ فِيهِ؟ فَقَالَ: «لَعَنَ اللهُ الْوَاصِلَةَ وَالْمَوْصُولَةَ» مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 5941].
وَفِي رِوَايَةٍ: «الوَاصِلَةَ وَالْمُسْتَوصِلَةَ» [خ 5935، م 2122].
قَوْلُهَا: «تَمَرَّقَ» هُوَ بِالرَّاءِ، وَمَعْنَاهُ: انْتَثَرَ وَسَقَطَ، وَ«الْوَاصِلَةُ»: الَّتِي تَصِلُ شَعْرهَا، أَوْ شَعْرَ غَيْرِهَا بِشَعْرٍ آخَرَ. وَ«الْمَوْصُولَةُ»: الَّتِي يُوصَلُ شَعْرُهَا، وَ«الْمُسْتَوصِلَةُ»: الَّتِي تَسْأَلُ مَنْ يَفْعَلُ ذَلِكَ لَهَا.
وَعَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا نَحْوُهُ. مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 5934، م 2123].
1676. Ҳумайд ибн Абдураҳмон розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Ҳумайд ибн Абдурраҳмон Муовия розияллоҳу анҳунинг ўзи ҳаж қилган йили минбарда туриб, соқчилардан бирининг қўлидаги бир тутам сочни олиб: «Эй Мадина аҳли! Уламоларингиз қани?! Мен Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг бу каби ишдан қайтариб, «Албатта, Бану Исроил аёллари мана шуни тутганларидагина ҳалок бўлишди», деяётганларини эшитганман», деди».
Муттафақун алайҳ.
1676 - وَعَنْ حُميْدِ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ: أَنَّهُ سَمِعَ مُعَاوَيَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ عَامَ حَجَّ عَلَى الْمِنْبَرِ وَتَنَاوَلَ قُصَّةً مِنْ شَعْرٍ كَانَتْ فِي يَدِ حَرَسِيٍّ فَقَالَ: يَا أَهْلَ الْمَدِينَةِ؛ أَيْنَ عُلَمَاؤُكُمْ؟! سَمِعْتُ النَّبِيَّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ يَنْهَى عَنْ مِثْلِ هَذِهِ وَيقُولُ: «إنَّمَا هَلَكَتْ بَنُو إِسْرَائِيلَ حِينَ اتَّخَذَهَا نِسَاؤُهُمْ» مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 3468، م 2127].
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам соч уловчини ҳам, соч улатувчини ҳам, вашм қилувчини ҳам, вашм қилдирувчини ҳам лаънатладилар».
Муттафақун алайҳ.
1677 - وَعَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ لَعَنَ الْواصِلَةَ وَالْمُسْتَوصِلَةَ، وَالْوَاشِمَةَ وَالْمُسْتَوشِمَةَ. مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 5940، م 2140].
1678. Ибн Масъуд розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Аллоҳ вашм қилувчиларни, вашм қилдирувчиларни, қош терувчиларни, қош тердирувчиларни, ҳусн учун тишнинг орасини очувчиларни ва Аллоҳнинг яратганини ўзгартирувчиларни лаънатласин».
Бир аёл бу ҳақда: «Нега энди Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам лаънатлаганларни лаънатламас эканман?! Ахир бу Аллоҳнинг Китобида бор‑ку?» Аллоҳ таоло Қуръони каримда: «Пайғамбар ўзи сизларага ато этган нарсани олинглар, у Зот сизларни қайтарган нарсадан қайтинглар» (Ҳашр сураси, 7-оят) деб айтган», деди.
Муттафақун алайҳ.
1678 - وَعَنِ ابْنِ مَسْعُودٍ رَضِيَ عَنْهُ أَنَّهُ قَالَ: لَعَنَ اللهُ الْوَاشِمَاتِ وَالْمُسْتَوْشِمَاتِ، وَالنَّامِصَاتِ وَالْمُتَنَمِّصَاتِ، وَالْمُتَفَلِّجَاتِ لِلْحُسْنِ، الْمُغَيِّرَاتِ خَلْقَ اللهِ، فَقَالَتْ لَهُ امْرَأَةٌ فِي ذَلِكَ، فَقَالَ: وَمَا لِيَ لَا أَلْعَنُ مَنْ لَعَنَهُ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ وَهُوَ فِي كِتَابِ اللهِ تَعَالَى؟! قَالَ اللهُ تَعَالَى: {وَمَا آتَاكُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَمَا نَهَاكُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا} [الحشر: 7]. مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 5931، م 212].
«الْمُتَفَلِّجَةُ»: الَّتِي تَبْرُدُ مِنْ أَسْنَانِهَا لِيَتَبَاعَدَ بَعْضُهَا مِنْ بَعْضٍ قَلِيلًا، وَتُحَسِّنُهَا وَهُوَ الْوَشْـرُ، وَ«النَّامِصَةُ»: هِيَ الَّتِي تَأْخُذُ مِنْ شَعْرِ حـَاجِبِ غَيْرِهَا، وتُرَقِّقُهُ لِيَـصِيـرَ حَسَناً، وَ«الْمُتَنمِّصَةُ»: الَّتِي تَأْمُرُ مَنْ يَفْعَلُ بِهَا ذَلِكَ.
44- Боб. Соч ва соқолнинг оқини юлишдан ҳамда йигитлар янги чиққан соқолни юлишдан қайтарилгани хусусида
44 - بَابُ النَّهْيِ عَنِ نَتْفِ الشَّيْبِ مِنَ اللِّحْيَةِ وَالرَّأْسِ وَغَيْرِهِمَا، وَعَنْ نَتْفِ الأَمْرَدِ شَعْرَ لِحْيَتِهِ عِنْدَ أَوَّلِ طُلُوعِهِ
1679. Амр ибн Шуъайб оталаридан, оталари эса боболари розияллоҳу анҳудан қилган ривоятларида, Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«(Соч ва соқолнинг) оқини юлманглар. Чунки у Қиёмат куни мусулмоннинг нури бўлади», деб айтдилар.
Абу Довуд ва Термизийлар ҳасан иснод билан ривоят қилишди. Термизий ҳасан ҳадис, дедилар.
1679 - عَنْ عَمْرِو بْنِ شُعَيْبٍ، عَنْ أَبِيهِ، عَنْ جَدِّهِ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «لَا تَنْتِفُوا الشَّيْبَ، فَإنَّهُ نُورُ الْمُسْلِمِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ». حَدِيثٌ حَسَنٌ، رَوَاهُ أَبُو دَاوُدَ وَالتِّرْمِذِيُّ بِأَسَانِيدَ حَسَنَةٍ، قَالَ التِّرْمِذِيُّ: هُوَ حَدِيثٌ حَسَنٌ [د 4202، ت 2821].
1680. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ким бизнинг ишимизга мувофиқ бўлмаган амални қилса, мардуддир», дедилар».
Имом Муслим ривояти.
1680 - وَعَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا قَالَتْ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: «مَنْ عَمِلَ عَمَلًا لَيْسَ عَلَيْهِ أَمْرُنَا فَهُوُ رَدُّ». رَوَاهُ مُسْلِمٌ [1718/18 وسبق برقم 176].
45- Боб. Узрсиз ўнг қўл билан истинжо қилишнинг ҳамда узрсиз ўнг қўл билан истинжо пайтида жинсий аъзони ушлашнинг макруҳ экани ҳақида
45 - بَابُ كَرَاهَةِ الاِسْتِنْجَاءِ بِاليَمِينِ، وَمَسِّ الفَرْجِ بِاليَمِينِ عِنْدَ الاِسْتِنْجَاءِ مِنْ غَيْرِ عُذْرٍ
46- Боб. Битта шиппак (оёқ кийим)да ёки битта маҳсида узрсиз юришнинг ҳамда шиппаги ва маҳсисини узрсиз тик туриб кийишнинг кароҳияти
46 - بَابُ كَرَاهَةِ الْمَشْيِ فِي نَعْلٍ وَاحِدَةٍ أَوْ خُفٍّ وَاحِدٍ لِغَيْرِ عُذْرٍ، وَكَرَاهَةِ لُبْسِ النَّعْلِ وَالخُفِّ قَائِماً لِغَيْرِ عُذْرٍ
1681. Абу Қатода розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Қачон сизлардан бирингиз пешоб қилса закарини (сиядиган аъзосини) ўнг қўли билан ушламасин ва ўнг қўли билан истинжо қилмасин, ҳамда идиш ичида нафас олмасин», деб айтдилар.
Муттафақун алайҳ.
1681 - عَنْ أَبِي قَتَادَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «إِذَا بَالَ أَحَدُكُمْ فَلَا يَأْخُذَنَّ ذَكَرَهُ بِيَمِينِهِ، وَلَا يَسْتَنْجِي بِيَمِيْنِهِ، وَلَا يَتَنَفَّسْ فِي الإِنَاءِ». مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 154، م 267].
وَفِي الْبَابِ أَحَادِيثُ كَثِيرةٌ صَحِيحَةٌ.
1682. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Ҳеч бирингиз бир пой шиппакда юрмасин. Ё иккаласини бирга кийиб олсин ё иккаласини ҳам ечиб қўйсин», дедилар».
Бошқа ривоятда: «Ёки яланг оёқ бўлиб юрсин», бўлиб келган.
Муттафақун алайҳ.
1682 - عَنْ أَبِي هُرَيرَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «لَا يَمْشِ أَحَدُكُمْ فِي نَعْلٍ وَاحِدَةٍ، لِيَنْعَلْهُمَا جَمِيعاً، أَوْ لِيَخْلَعْهُمَا جَمِيعاً». وَفِي رِوَايَةٍ: «أَوْ لِيُحْفِهِمَا جَمِيعاً». مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 5856، م 2097/68].
1683. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламни:
«Сизлардан бирингизнинг шиппагини ипи узилиб кетса, токи узилганни тузатмагунча иккинчисини кийиб юрмасин», деб айтганларини эшитдим».
Имом Муслим ривояти.
1683 – وَعَنْهُ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ يَقُولُ: «إذَا انْقَطَعَ شِسْعُ نَعْلِ أَحَدِكُمْ فَلَا يمْشِ فِي الأُخْرَى حَتَّى يُصْلِحَهَا». رَوَاهُ مُسْلِمٌ [2098].
1684. Жобир розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам кишини тик туриб шиппак кийишидан ман қилдилар».
Абу Довуд ҳасан иснод билан ривоят қилдилар.
1684 - وَعَنْ جَابِرٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ نَهَى أَنْ يَنْتَعِلَ الرَّجُلُ قَائِماً. رَوَاهُ أَبُو دَاوُودَ بِإِسْنَادٍ حَسَنٍ [4135].
47- Боб. Уйда ухлаш олдидан оловни ва чироқни ёки шунга ўхшаш нарсаларни ёқилган ҳолда қолдиришдан қайтарилгани ҳақида
47 - بَابُ النَّهْيِ عَنْ تَرْكِ النَّارِ فِي البَيْتِ عِنْدَ النَّومِ وَنَحْوِهِ، سَوَاءٌ كَانَتْ فِي سِرَاجٍ أَوْ غَيْرِهِ
1685. Ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Ухлаётган пайтингизда уйларингизда оловни ёқилган ҳолда қолдирманглар», деб айтдилар.
Муттафақун алайҳ.
1685 - عَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا، عَنِ النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «لَا تَتْرُكُوا النَّارَ فِي بُيُوتِكُمْ حِينَ تَنَامُونَ». مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 6293، م 2015].
1686. Абу Мусо Ашъарий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Мадинада бир уй кечаси эгалари билан бирга ёниб кетди. Улар ҳақида Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга айтишган эди, у зот: «Бу олов айни душманингиздир. Ухлаганингизда уни ўчириб қўйинглар», дедилар».
Муттафақун алайҳ.
1686 - وَعَنْ أَبِي مُوسَى الأَشْعَرِيِّ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: احْتَرَقَ بَيْتٌ بِالْمَدِينَةِ عَلَى أَهْلِهِ مِنَ اللَّيْلِ، فَلَمَّا حُدِّثَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ بِشَأْنِهِمْ قَالَ: «إنَّ هَذِهِ النَّارَ عَدُوٌّ لَكُمْ، فَإِذَا نِمْتُمْ فَأَطْفِئُوهَا». مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 6294، 2016 وسبق برقم 168].
1687. Жобир розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Идишларни ёпинглар, мешларни боғланглар, эшикларни бекитинглар, чироқларни ўчиринглар, чунки шайтон (оғзи боғланган) мешни, (ёпиқ) эшикни ва (усти) ёпилган идишни очмайди. Бирортангиз идишини устига қўйишга бир чўпдан бошқа нарса топа олмаса, Аллоҳнинг исмини айтиб, шундай қилсин, чунки фосиқча* уйдагилар билан қўшиб уйга ўт қўйиб юбориши мумкин».
Имом Муслим ривояти.
1687 - وَعَنْ جَابِرٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ، عَنْ رَسُولِ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «غَطُّوا الإِنَاءَ، وَأَوْكُوا السِّقَاءَ، وَأَغْلِقُوا الْبَابَ، وَأَطْفِئُوا السِّرَاجَ؛ فَإِنَّ الشَّيْطَانَ لَا يَحُلُّ سِقَاءً، وَلَا يَفْتَحُ بَاباً، وَلَا يَكْشِفُ إِنَاءً، فَإِنْ لَمْ يَجِدْ أَحَدُكُمْ إِلَّا أَنْ يَعْرُضَ عَلَى إِنَائِهِ عُوداً، وَيَذْكُرَ اسْمَ اللهِ فَلْيَفْعَلْ؛ فَإنَّ الفُوَيْسِقَةَ تُضْرِمُ عَلَى أَهْلِ البَيْتِ بَيْتَهُمْ». رَوَاهُ مُسْلِمٌ [2012].
«الفُوَيْسِقَةَ»: الفَأْرَةُ، وَ«تُضْرِمُ»: تُحْرِقُ.
48- Боб. Такаллуф қилишдан қайтариқ. Такаллуф у (дин ва дунёга) фойдаси бўлмаган сўз ва амаллар бўлиб, унда машаққат бордир
Аллоҳ таоло: «(Эй Муҳаммад уларга) айтинг: «Мен (Қуръонни етказганим учун) сизлардан бирон ажр-ҳақ сўрамайман ва мен сохтакорлардан (яъни ёлғондан пайғамбарликни даъво қилгувчи кимсалардан) ҳам эмасман» (Сод сураси, 86-оят) деб айтган.
48 - بَابُ النَّهْيِ عَنِ التَّكَلُّفِ، وَهُوَ: فِعْلُ وَقَوْلُ مَا لَا مَصْلَحَةَ فِيهِ بِمَشَقَّةٍ
قَالَ اللهُ تَعَالَى: {قُلْ مَا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ مِنْ أَجْرٍ وَمَا أَنَا مِنَ الْمُتَكَلِّفِينَ} [ص - 86].
1688. Умар розияллоҳу анҳудан ривояти қилинади:
«Бу киши: «Биз такаллуфдан ман этилдик», деб айтдилар».
Имом Бухорий ривояти.
1688 - وَعَنْ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: نُهينَا عنِ التَّكلُّفِ. رَوَاهُ البُخَارِيُّ [7293].
1689. Масруқ розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳунинг ҳузурига кирдик. У шундай деди: «Ҳой одамлар! Ким бир нарсани билса, уни айтсин. Ким билмаса, «Аллоҳ билади», десин. Билмаганини «Аллоҳ билади», дейиш ҳам илмдандир. Аллоҳ таоло Набийси соллаллоҳу алайҳи васалламга: «Унинг учун сиздан ҳеч ажр сўрамасман. Мен сохтакорлардан ҳам эмасман», (Сод сураси, 86-оят) деб айт», деган.
Имом Бухорий ривояти.
1689 - وَعَنْ مَسْرُوقٍ قَالَ: دَخَلْنَا عَلَى عَبْدِ اللهِ بْنِ مَسْعُودٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ فَقَالَ: يَا أَيُّهَا النَّاسُ؛ مَنْ عَلِمَ شَيْئاً فَلْيَقُلْ بِهِ، وَمَنْ لَمْ يَعْلَمْ فَلْيَقُلْ: اللهُ أَعْلَمُ؛ فَإِنَّ مِنَ الْعِلْمِ أَنْ يَقُولَ لِمَا لَا يَعْلَمُ: اللهُ أَعْلَمُ، قَالَ اللهُ تَعَالَى لِنَبِيِّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: {قُلْ مَا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ مِنْ أَجْرٍ وَمَا أَنَا مِنَ الْمُتَكَلِّفِينَ}. رَوَاهُ البُخَارِيُّ [4809].
49- Боб. Ўлган кишига вой-додлаб йиғлаш, юзини тирнаб ёқаларини йиртиб, сочларини юлиб ва қириб олишдан ҳамда ҳалокат ва дўзах бўлсин деб дуоибад қилишдан қайтарилгани хусусида
49 - بَابُ تَحْرِيمِ النِّيَاحَةِ عَلَى الْمَيِّتِ، وَلَطْمِ الخَدِّ وَشَقِّ الجَيْبِ وَنَتْفِ الشَّعْرِ وَحَلْقِهِ، وَالدُّعَاءِ بِالوَيْلِ وَالثُّبُورِ
1690. Умар ибн Хаттоб розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Маййит унга айтиб йиғлангани учун қабрида азобланади», дедилар».
Муттафақун алайҳ.
1690 - عَنْ عُمَرَ بْنِ الخَطَّابِ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: قَالَ النَّبِيُّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: «الْمَيِّتُ يُعَذَّبُ فِي قَبرِهِ بِمَا نِيحَ عَلَيْهِ». وَفِي رِوَايَةٍ: «مَا نِيحَ عَلَيْهِ». مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 1292، م 927/17].
1691. Ибн Масъуд розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Юзларига урган, ёқаларини йиртган, жоҳилият сўзлари билан айтиб йиғлаган биздан эмас», дедилар».
Муттафақун алайҳ.
1691 - وَعَنِ ابْنِ مَسْعُودٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: «لَيْسَ مِنَّا مَنْ ضَرَبَ الخُدُودَ، وشَقَّ الجُيُوبَ، وَدَعَا بِدَعْوَى الجَاهِلِيَّةِ». مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 1294، م 103].
1692. Абу Бурда розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Абу Мусо қаттиқ бетоб бўлиб, ҳушидан кетди. Боши эса аҳлидан бир аёлнинг қучоғида эди. Аёл қичқириб бақира бошлади. Унга (ўша аёлга) бирон нарса дея олмади. Ҳушига келгач: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам орани очиқ қилган киши билан мен ҳам орани очиқ қилганман. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бақириб йиғловчи, сочини қириб ташловчи ва кийимини йиртувчи аёллар билан орани очиқ қилганлар», деди».
Муттафақун алайҳ.
1692 - وَعَنْ أَبِي بُرْدَةَ قَالَ: وَجِعَ أَبُو مُوسَى الأَشْعَرِيُّ، فَغُشِيَ عَلَيْهِ وَرَأْسُهُ فِي حِجْرِ امْرَأَةٍ مِنْ أَهْلِهِ، فَأَقْبلَتْ تَصِيحُ بِرَنَّةٍ، فَلَمْ يَسْتَطِعْ أَنْ يَرُدَّ عَلَيْهَا شَيْئاً، فَلَمَّا أَفَاقَ قَالَ: أَنَا بَرِيءٌ مِمَّنْ بَرِيءَ مِنْهُ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ، إنَّ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ بَرِيءَ مِنَ الصَّالِقَةِ، وَالحَالِقَةِ، وَالشَّاقَّةِ. مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 1296، م 104].
«الصَّالِقَةُ»: الَّتِي تَرْفَعُ صَوْتَهَا بِالنِّيَاحَةِ وَالنَّدْبِ، «وَالحَالِقَةُ»: الَّتِي تَحْلِقُ رَأْسَهَا عِنْدَ الْمُصِيبَةِ، «وَالشَّاقَّةُ» الَّتِي تَشُقُّ ثَوْبَهَا.
1693. Муғийра ибн Шўъба розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламни:
«Кимга айтиб йиғланса, унга айтиб йиғлангани туфайли азоб берилади», деяётганларини эшитдим».
Муттафақун алайҳ.
1693 - وَعَنِ الْمُغِيرَةِ بْنِ شُعْبَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ يَقُولُ: «مَنْ نِيحَ عَلَيْهِ، فَإنَّهُ يُعَذَّبُ بِمَا نِيحَ عَلَيْهِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ». مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 1291، م 933].
1694. Умму Атиййа Нусайба розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам байъатда айтиб йиғламасликка биздан аҳд олдилар».
Муттафақун алайҳ.
1694 - وَعَنْ أُمِّ عَطِيَّةَ نُسَيْبَةَ - بِضَمِّ النُّونِ وَفَتْحِهَا - رَضِيَ اللهُ عَنْهَا قَالَتْ: أَخَذَ عَلَينَا رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ عِنْدَ البَيْعَةِ أَلَّا نَنُوحَ. مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 1306، م 936].
1695. Нўъмон ибн Башир розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Абдуллоҳ ибн Равоҳа ҳушидан кетди. Шунда синглиси Амра: «Вой тоғим! Вой ундайим, вой бундайим!» деб йиғлаб, унинг сифатларини санай кетди. У ўзига келгач, шундай деди: «Сен нима деган бўлсанг, менга: «Сен шундаймисан?» дейилди».
Имом Бухорий ривояти.
1695 - وَعَنِ النُّعْمَانِ بْنِ بَشِيرٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: أُغْمِيَ عَلَى عَبْدِ اللهِ بْنِ رَواحَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ، فَجَعَلَتْ أُخْتُهُ تَبْكِي: وَاجَبَلَاهُ، وَاكَذَا، وَاكَذَا: تُعَدِّدُ عَلَيْهِ، فَقَالَ حِينَ أَفَاقَ: مَا قُلْتِ شَيْئاً إِلَّا قِيلَ لِي: أَنْتَ كَذَاكَ؟! رَوَاهُ البُخَارِيُّ [4267].
1696. Ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Саъд ибн Убода розияллоҳу анҳу бетоб бўлиб қолди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Абдурраҳмон ибн Авф, Саъд ибн Абу Ваққос ва Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳум билан уни кўргани келдилар. Унинг олдига кирганларида, уни ўз аҳлининг қуршовида кўрдилар. У зот: «Қазо қилдими?» дедилар. «Йўқ, эй Аллоҳнинг Расули», дейишди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам йиғладилар. У зотнинг йиғлаганларини кўриб, одамлар ҳам йиғлашди. Шунда у зот дедилар: «Эшитиб қўйинглар, албатта, Аллоҳ кўз ёши ва қалб маҳзунлиги билан азобламайди, лекин мана бу билан азоблайди ёки раҳм қилади – деб тилларига ишора қилдилар.
Муттафақун алайҳ.
1696 - وَعَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: اشْتَكَى سَعْدُ بْنُ عُبَادَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ شَكْوَى، فَأَتَاهُ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ يَعُودُهُ مَعَ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ عَوْفٍ، وَسَعْدِ بْنِ أَبِي وَقَّاصٍ، وَعَبْدِ اللهِ بْنِ مَسْعُودٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمْ، فَلَمَّا دَخَلَ عَلَيْهِ وَجَدَهُ فِي غَشِيَةٍ فَقَالَ: «أَقَضَى؟» قَالُوا: لَا يَا رَسُولَ اللهِ، فَبَكَى رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ، فَلمَّا رَأَى الْقَوْمُ بُكَاءَ النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ بَكَـوْا، قَالَ: «أَلَا تَسْمَعُونَ؟ إِنَّ اللهَ لَا يُعَذِّبُ بِدَمْعِ الْعَيْنِ، وَلَا بِحُزْنِ الْقَلْبِ، وَلَكِنْ يُعذِّبُ بِهَذَا» - وَأَشَارَ إِلَى لِسَانِهِ - «أَوْ يَرْحَمُ». مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 1304، م 924 وسبق برقم 938].
1697. Абу Молик Ашъарий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Агар айтиб йиғловчи аёл ўлимидан олдин тавба қилмаган бўлса, қиёмат куни тик турғазиб қўйилади. Устида қатрондан кийимбош, қўтирдан кўйлак бўлади», дедилар».
Имом Муслим ривояти.
1697 - وَعَنْ أَبِي مَالِكٍ الأَشْعَرِيِّ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: «النَّائِحَةُ إِذَا لَمْ تَتُبْ قَبْلَ مَوْتِهَا تُقَامُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ وَعَلَيْهَا سِرْبَالٌ مِنْ قَطِرَانٍ، وَدِرْعٌ مِنْ جَرَبٍ». رَوَاهُ مُسْلِمٌ [934].
1698. Асид ибн Абу Асид байъат қилган аёллардан биридан ривоят қилади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам маъруф ишлар ҳақида биздан олган аҳдларида у зотга осийлик қилмаслик: (мусибатда) юзни тирнамаслик, вайл сўраб дуоибад қилмаслик, ёқани йиртмаслик, сочларни ёймаслик ҳам бор эди».
Абу Довуд ҳасан иснод билан ривоят қилдилар.
1698 - وَعَنْ أَسِيدِ بْنِ أَبِي أَسِيدِ التَّابِعِيِّ، عَنِ امْرَأَةٍ مِنَ الْمُبَايِعَاتِ قَالَتْ: كَانَ فِيمَا أَخَذَ عَلَيْنَا رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ فِي الْمَعْرُوفِ الَّذِي أَخَذَ عَلَيْنَا أَلَّا نَعْصِيَهُ فِيهِ: أَلَّا نَخْمِشَ وَجْهاً، وَلَا نَدْعُوَ وَيْلًا، وَلَا نَشُقَّ جَيْباً، وَأَلَّا نَنْشُرَ شَعْراً. رَوَاهُ أَبُو دَاوُودَ بِإِسْنَادٍ حَسَنٍ [3131].
1699. Абу Мусо розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Қай бир маййит ўлганидан кейин унинг йиғловчиси: «Вой тоғим, вой хожам!» ёки шунга ўхшаш гапларни айтиб турса, унга икки фаришта вакил қилинади, улар «Сен шундай бўлган эдингми?» деб, уни уриб туришади».
Имом Термизий ривоят қилиб, ҳасан ҳадис, дедилар.
1699 - وَعَنْ أَبِي مُوسَى رَضِيَ اللهُ عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «مَا مِنْ مَيِّتٍ يَمُوتُ، فَيَقُومُ بَاكِيهِمْ، فَيَقُولُ: وَاجَبَلَاهُ، وَاسَيِّدَاهُ، أَوْ نَحْوَ ذَلِكَ إِلَّا وُكِّلَ بِهِ مَلَكَانِ يَلْهَزَانِهِ: أَهَكَذَا أَنْتَ؟!». رَوَاهُ التِّرْمِذِيُّ وَقَالَ: حَدِيثٌ حَسَنٌ [1003].
«اللَّهْزُ»: الدَّفْعُ بِجُمْعِ الْيَدِ فِي الصَّدْرِ.
1700. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Одамларда икки нарса борки, бу иккови улар учун куфрдир: насабга тил теккизиш ва маййитга айтиб йиғлаш», дедилар.
Имом Муслим ривояти.
1700 - وَعَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: «اثْنَتَانِ فِي النَّاسِ هُمَا بِهِمْ كُفْرٌ: الطَّعْنُ في النَّسَبِ، وَالنِّيَاحَةُ عَلَى الْمَيِّتِ». رَوَاهُ مُسْلِمٌ [67 وسبق برقم 1609].
50- Боб. Қоҳинлар, мунажжимлар, фолбинлар ҳамда қум, қуш, тош, арпа ва шуларга ўхшаш нарсалар ёрдамида фол очувчилар хузурига боришдан қайтарилгани ҳақида
50 - بَابُ النَّهْيِ عَنْ إِتْيَانِ الْكُهَّانِ وَالْمُنَجِّمِينَ وَالعُرَّافِ وَأَصْحَابِ الرَّمْلِ وَالطَّوَارِقِ بِالْحَصَى وَبِالشَّعِيرِ وَنَحْوِ ذَلِكَ
1701. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Бир гуруҳ одамлар Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан коҳинлар ҳақида сўрашди. У зот: «Ҳеч нарса эмас», дедилар. Улар: «Эй Аллоҳнинг Расули, гоҳида улар бир нарсани айтса, тўғри бўлиб чиқади-ку?» дейишди. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ўша сўз ҳақ бўлиб, жин уни илиб олиб оғайнисининг қулоғига қуйган бўлади. Булар эса бунга юзта ёлғонни аралаштириб юборишади», дедилар».
Муттафақун алайҳ.
1701 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا قَالَتْ: سَأَلَ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ نَاسٌ عَنِ الْكُهَّانِ، فَقَالَ: «لَيْسُوا بِشَيءٍ»، فَقَالُوا: يَا رَسُولَ اللهِ؛ إِنَّهُمْ يُحَدِّثُونَا أَحْيَاناً بِشَيْءٍ فَيَكُونُ حَقّاً؟ فَقَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: «تِلْكَ الْكَلِمَةُ مِنَ الْحَقِّ يَخْطَفُهَا الجِنِّيُّ، فَيَقُرُّهَا فِي أُذُنِ وَلِيِّهِ، فَيَخْلِطُونَ مَعَهَا مِئَةَ كَذْبَةٍ». مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 5762، م 2228].
Имом Бухорий Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қиладилар:
Оиша розияллоҳу анҳо Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламни:
«Фаришталар «ал-ъанаан»га тушадилар – у булутдир – ва осмонда ҳукм қилинган ишларни зикр қиладилар. Шунда шайтонлар ўғринча қулоқ тутиб, буни эшитиб олади-да, зудлик билан коҳинларга етказади. Улар эса бунга ўзларидан юзта ёлғонни қўшишади», деб айтганларини эшитган эканлар.
1702 - وَفِي رِوَايَةٍ لِلْبُخَارِيِّ عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا: أَنَّهَا سَمِعَتْ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ يَقُولُ: «إنَّ الْمَلَائِكَةَ تَنْزِلُ فِي العَنَانِ - وَهُوَ السَّحَابُ - فَتَذْكُرُ الأَمْرَ قُضِيَ فِي السَّمَاءِ، فَيَسْتَرِقُ الشَّيْطَانُ السَّمْعَ، فَيَسْمَعُهُ، فَيُوحِيهِ إِلَى الْكُهَّانِ، فَيَكْذِبُونَ مَعَهَا مِئَةَ كَذْبَةٍ مِنْ عِنْدِ أَنْفُسِهِمْ» [خ 3210].
قَوْلُهُ: «فَيَقُرُّهَا» هُوَ بِفَتْحِ اليَاءِ، وَضَمِّ القَافِ وَالرَّاءِ؛ أَيْ: يُلْقِيهَا. وَ«الْعَنَانُ» بِفَتْحِ العَيْنِ.
1703. Сафия бинти Абу Убайд, Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг баъзи завжалари розияллоҳу анҳодан қилган ривоятларида, Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Ким аррофга бориб, ундан бирор нарса ҳақида сўраса, сўнгра уни тасдиқласа, қирқ кунгача намози қабул бўлмайди», дедилар».
Имом Муслим ривояти.
1703 - وَعَنْ صَفِيَّةَ بِنْتِ أَبِي عُبَيْدٍ، عَنْ بَعْضِ أَزْوَاجِ النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ وَرَضِيَ اللهُ عَنْهَا، عَنِ النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «مَنْ أَتَى عَرَّافاً فَسَأَلَهُ عَنْ شَىْءٍ فَصَدَّقَهُ، لَمْ تُقْبَلْ لَهُ صَلَاةٌ أَرْبَعِينَ يَوْماً». رَوَاهُ مُسْلِمٌ [2230].
1704. Қобийса ибн Мухориқ розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «Иёфа, тияра ва торқ коҳинликнинг бир туридир», деганларини эшитганман».
Абу Довуд ҳасан иснод билан ривоят қилдилар.
1704 - وَعَنْ قَبِيصَةَ بْنِ الْمُخَارِقِ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ يقُولُ: «الْعِيَافَةُ، وَالطِّيَرَةُ، وَالطَّرْقُ، مِنَ الجِبْتِ». رَوَاهُ أَبُو دَاوودَ بِإِسْنَادٍ حَسَنٍ، وَقَالَ: الطَّرْقُ: هُوَ الزَّجْرُ؛ أَيْ: زَجْرُ الطَّيْرِ، وَهُوَ أَنْ يَتَيَمَّنَ أَوْ يَتَشَاءَمَ بِطَيَرَانِهِ، فَإِنْ طَارَ إِلَى جِهَةِ الْيَمِينِ تَيَمَّنَ، وَإِنْ طَارَ إِلَى جِهَةِ الْيَسَارِ تَشَاءَمَ. قَالَ أَبُو دَاوُودَ: وَ«الْعِيَافَةُ»: الخَطُّ [3907].
قَالَ الجَوْهَرِيُّ فِي «الصِّحَاحِ»: الجِبْتُ كَلِمَةٌ تَقَعُ عَلَى الصَّنَمِ وَالكَاهِنِ وَالسَّاحِرِ وَنَحْوِ ذَلِكَ.
1705. Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Ким юлдузлар илмидан бир парча ўрганган бўлса, сеҳрдан бир парча олган бўлади. Униси кўпайган сари буниси ҳам кўпаяверади».
Абу Довуд саҳиҳ иснод билан ривоят қиладилар.
1705 - وَعَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: «مَنِ اقْتَبَسَ عِلْماً مِنَ النُّجُومِ اقْتَبسَ شُعْبَةً مِنَ السِّحْرِ زَادَ مَا زَادَ». رَوَاهُ أَبُو دَاوودَ بِإِسْنَادٍ صَحِيحٍ [3905].
1706. Муовия ибн Ҳакам розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
Мен: «Эй Аллоҳнинг Расули! Мен жоҳилиятдан янги чиққан одамман. Аллоҳ Исломни келтирди. Орамизда коҳинларга борадиган кишилар бор», дедим. У зот: «Уларга бормагин», дедилар. Мен: «Орамизда шумланадиган кишилар ҳам бор», дедим. У зот: «У (одамларнинг) кўнгилларига келадиган нарсадир. У уларни зинҳор тўсиб қўймасин», дедилар. Мен: «Орамизда чизиқ чизадиган кишилар ҳам бор», дедим. У зот: «Анбиёлардан бири чизиқ чизар эди. Ким унинг чизиғига мувофиқ тушса, ўша бўлади», дедилар.
Имом Муслим ривояти.
1706 - وَعَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ الحَكَمِ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: قُلْتُ يَا رَسُولَ اللهِ؛ إِنِّي حَدِيثُ عَهْدٍ بِجَاهِلِيَّةٍ، وَقَدْ جَاءَ اللهُ بِالإِسْلَامِ، وَإِنَّ مِنَّا رِجَالًا يَأْتُونَ الْكُهَّانَ؟ قَالَ: «فَلَا تَأْتِهِم» قُلْتُ: وَمِنَّا رِجَالٌ يَتَطَيَّرُونَ؟ قَالَ: «ذَلِكَ شَيْءٌ يَجِدُونَهُ فِي صُدُورِهِمْ، فَلَا يُصُدُّهُمْ» قُلْتُ: وَمِنَّا رِجَالٌ يَخُطُّونَ؟ قَالَ: «كَانَ نبيٌّ مِنَ الأَنْبِيَاءِ يَخُطُّ، فَمَنْ وَافَقَ خَطَّهُ فَذَاكَ». رَوَاهُ مُسْلِمٌ [537].
1707. Абу Масъуд ал-Бадрий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам итнинг пулидан, зинокорнинг топган пулидан, коҳиннинг чойчақасидан қайтардилар».
Муттафақун алайҳ.
1707 - وَعَنْ أَبِي مَسْعْودٍ الْبَدْرِيِّ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ نَهَى عَنْ ثَمَنِ الْكَلْبِ، وَمَهْرِ الْبَغِيِّ، وَحُلْوَانِ الْكَاهِنِ». مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 2237، م 1567].
51- Боб. Шумланишдан қайтарилгани ҳақида
Бу ҳақда юқоридаги бобларда ҳам ҳадислар келди.
51 - بَابُ النَّهْيِ عَنِ التَّطَيُّرِ
فِيهِ الأَحَادِيثُ السَّابِقَةُ فِي البَابِ قَبْلَهُ.
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Касал юқиши ҳам, тияра ҳам йўқ. Менга тафоул ёқади» дедилар. «Тафоул нима?» дейишди. У зот: «Хуш сўзлар» дедилар».
Муттафақун алайҳ.
1708 - وَعَنْ أَنَسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّه صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: «لَا عَدْوَى، وَلَا طِيَرَةَ، وَيُعْجِبُنِي الفَأْلُ»، قَالُوا: وَمَا الْفَأْلُ؟ قَالَ: «كَلِمَةٌ طَيِّبَةٌ». مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 5776، م 2224/112].
1709. Ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Юқиш ҳам йўқ, тияра ҳам йўқ. Агар бирор нарсада шумланиш бўлса, ҳовлида, аёлда ва отдадир», дедилар».
Муттафақун алайҳ.
1709 - وَعَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: «لَا عَدْوَى وَلَا طِيَرَةَ، وَإِنْ كَانَ الشُّؤْمُ فِي شَيْءٍ فَفِي الدَّارِ وَالْمَرْأَةِ وَالفَرَسِ». مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 5753، م 222/116].
1710. Бурайда розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам шумланмас эдилар», деб айтдилар.
Абу Довуд саҳиҳ иснод билан ривоят қилдилар.
1710 - وَعَنْ بُريْدةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ: أَنَّ النَّبِيَّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ كَانَ لَا يَتَطَيَّرُ. رَوَاهُ أَبُو دَاوُودَ بِإِسْنَادٍ صَحِيحٍ [3920].
1711. Урва ибн Омир розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларида шумланиш ҳақида гапиришган эди, у зот шундай дедилар: «Энг яхшиси – мусулмонни (яхши ишдан) қайтармайдиган тафоулдир. Қай бирингиз ўзига ёқмаган нарсани кўрса, «Аллоҳумма, лаа яъти билҳасанати иллаа анта, ва лаа ядфаъус-саййи’аати иллаа анта, ва лаа ҳавла ва лаа қуввата иллаа бик», десин».
* Маъноси: «Аллоҳим, Сендан бошқа ҳеч ким яхшилик келтирмайди, Сендан бошқа ҳеч ким ёмонликни даф қилмайди, куч-қудрат фақат Ўзинг билан».
Саҳиҳ ҳадис бўлиб, Абу Довуд саҳиҳ иснод билан ривоят қилганлар.
1711 - وَعَنْ عُرْوَةَ بْنِ عَامِرٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: ذُكِرَتِ الطِّيَرَةُ عِنْدَ رَسُولِ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ فَقَالَ: «أَحْسَنُهَا الْفَأْلُ، وَلَا تَرُدُّ مُسْلِماً، فَإِذَا رَأَى أَحَدُكُمْ مَا يَكْرَهُ فَلْيقُلْ: اللَّهُمَّ؛ لَا يَأْتى بِالحَسَنَاتِ إِلَّا أَنْتَ، وَلَا يَدْفَعُ السَّيِّئَاتِ إِلَّا أَنْتَ، وَلَا حَوْلَ وَلَا قُوَّةَ إِلَّا بِكَ». حَدِيثٌ صَحِيحٌ رَوَاهُ أَبُو دَاوُودُ بِإِسْنَادٍ صَحِيحٍ [3919].
52- Боб. Гиламга, тошга, кийимга, дирҳамга, динорга, болишга, ёстиққа ва бундан бошқа нарсаларга ҳайвонлар суратини чизишнинг ҳаромлиги. Ва яна деворга, шифтга, пардага, саллага, кийимга ва бошқа нарсаларга жонли нарсаларнинг суратини туширишнинг ҳаромлиги. Ҳамда ўша суратларни йўқ қилишга буюрилгани хусусида
52 - بَابُ تَحْرِيمِ تَصْوِيرِ الحَيَوَانِ فِي بِسَاطٍ أَوْ حَجَرٍ أَوْ ثَوبٍ أَوْ دِرْهَمٍ أَوْ دِيْنَارٍ أَوْ مِخَدَّةٍ أَوْ وِسَادَةٍ وَغَيْرِ ذَلِكَ، وَتَحْرِيمِ اتِّخَاذِ الصُّورَةِ فِي حَائِطٍ وَسَقْفٍ وَسِتْرٍ وَعِمَامَةٍ وَثَوبٍ وَنَحْوِهَا، وَالأَمْرُ بِإِتْلَافِ الصُّورَةِ
1712. Ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Бу суратларни ясайдиганлар қиёмат куни азобланадилар, уларга: «Яратган нарсаларингизга жон киритинг», дейилади», дедилар.
Муттафақун алайҳ.
1712 - عَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «إنَّ الَّذِينَ يَصْنَعونَ هَذِهِ الصُّوَرَ يُعَذَّبُونَ يَوْمَ الْقِيَامَةِ، يُقَالُ لهُمْ: أَحْيُوا مَا خَلَقْتُمْ». مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 5951، م 2108].
1713. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам сафардан келдилар. Токчамга суратлари бор пардамни тутиб қўйган эдим. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам кўрибоқ, (ғазаблари келганидан) юзлари ўзгариб кетди ва: «Қиёмат куни энг қаттиқ азобга учрайдиган одамлар Аллоҳнинг яратганига ўхшатмоқчи бўлганлардир», дедилар. Кейин уни битта ёки иккита ёстиқ қилиб қўйдик».
Муттафақун алайҳ.
1713 - وَعَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا قَالَتْ: قَدِمَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ مِنْ سَفَرٍ وَقَدْ سَتَرْتُ سَهْوَةً لِي بِقِرَامٍ فِيْهِ تَمَاثِيلُ، فَلَمَّا رَآهُ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ تَلَوَّنَ وَجْهُهُ وَقَالَ: «يَا عَائِشَةُ؛ أَشَدُّ النَّاسِ عَذَاباً عِنْدَ اللهِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ الَّذِينَ يُضَاهُونَ بِخَلْقِ اللهِ»، قَالَتْ: فَقَطَعْنَاهُ، فَجَعَلْنَا مِنْهُ وِسَادَةً أَوْ وِسَادَتَيْنِ. مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 5954، م 2107/92 وسبق برقم 662].
«القِرَامُ» بِكَسْرِ القَافِ وَهُوَ: السِّتْرُ. وَ«السَّهْوَةُ» بِفَتْحِ السِّينِ الْمُهْمَلَةِ، وَهِيَ: الصُّفَّةُ تَكُونُ بَيْنَ يَدَيِ الْبَيْتِ، وَقَيلَ: هِيَ الطَّاقُ النَّافِذُ فِي الحَائِطِ.
1714. Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламни:
«Ҳар бир мусаввир дўзахдадир. Унинг учун ўзи солган ҳар бир сурат ўрнига бир жон пайдо қилинади. Ўша жон уни жаҳаннамда азоблайди», деганларини эшитганман.
«Ибн Аббос: «Агар бу ишни албатта қилишинг керак бўлса, дов-дарахтни ва жони йўқ нарсаларни чизгин», деди».
Муттафақун алайҳ.
1714 - وَعَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ يَقُولُ: «كُلُّ مُصَوِّرٍ فِي النَّارِ يُجْعَلُ لَهُ بِكُلِّ صُورَةٍ صَوَّرَهَا نَفْسٌ، فَيُعَذِّبُهُ فِي جَهَنَّمَ». قَالَ ابْنُ عَبَّاسٍ: فَإنْ كُنْتَ لَا بُدَّ فَاعِلًا فَاصْنَعِ الشَّجَرَ وَمَا لَا رُوحَ فِيهِ. مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 2225، م 2110].
1715. Яна у кишидан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламни:
«Ким дунёда бир сурат чизса, қиёмат куни зиммасига ўшанга руҳ пуфлаш юклатилади, у эса пуфлай олмайди», деяётганларини эшитдим», деди».
Муттафақун алайҳ.
1715 - وَعَنْهُ قَالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ يَقُولُ: «مَنْ صَوَّرَ صُورَةً فِي الدُّنْيَا كُلِّفَ أَنْ يَنْفُخَ فِيهَا الرُّوحَ يَوْمَ الْقِيَامَةِ، وَلَيْسَ بِنَافخٍ». مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 5963، م 2110/100].
1716. Ибн Масъуд розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламни:
«Қиёмат куни азоби энг қаттиқ киши сурат чизгувчилар», деб айтганларини эшитдим».
Муттафақун алайҳ.
1716 - وَعَنِ ابْنِ مَسْعُودٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ يَقُولُ: «إنَّ أَشَدَّ النَّاسِ عَذَاباً يَوْمَ الْقِيَامَةِ الْمُصَوِّرُونَ». مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 5950، م 2109].
1717. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг қуйидагиларни айтганларини эшитдим.
«Аллоҳ азза ва жалла айтади: «Менинг яратганимга ўхшаб яратишга урингандан ҳам золимроқ ким бор? Биргина қумурсқани яратиб кўришсин-чи? Ёки битта дон яратиб кўришсин-чи? ёхуд арпа яратишсин‑чи!»
Муттафақун алайҳ.
1717 - وَعَنْ أَبي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ يَقُولُ: «قَالَ اللهُ تَعَالَى: وَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّنْ ذَهَبَ يَخْلُقُ كَخَلْقِي؟! فَلْيَخْلُقُوا ذَرَّةً أَوْ لِيَخْلُقُوا حَبَّةً، أَوْ لِيَخْلُقُوا شَعِيرَةً». مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 7559، م 2111].
1718. Абу Толҳа розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Фаришталар ит бор ва (жонли нарсанинг) сурати бор уйга кирмайдилар», дедилар.
Муттафақун алайҳ.
1718 - وَعَنْ أَبي طَلْحَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «لَا تَدْخُلُ الْمَلَائِكَةُ بَيْتاً فِيهِ كَلْبٌ وَلَا صُورَةٌ». مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 3322، م 2106].
1719. Ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Жаброил алайҳиссалом Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳузурларига келишни ваъда қилди‑ю, кейин ҳаяллаб қолди. Бу Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга оғир келди. У зот ташқарига чиққан эдилар, уни учратиб қолдилар. Унга бу ҳолатдан шикоят қилдилар. Шунда у: «Биз ит ва сурат бор уйга кирмаймиз», деди».
Муттафақун алайҳ.
1719 - وَعَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللَهُ عَنْهُمَا قَالَ: وَعَدَ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ جِبْرِيلُ عَلَيهِ السَّلَامُ أَنْ يَأْتِيَهُ، فَرَاثَ عَلَيْهِ حَتَّى اشْتَدَّ عَلَى رَسُولِ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ، فَخَرَجَ، فَلَقِيهُ جِبْرِيلُ عَلَيهِ السَّلَامُ فَشَكَا إلَيْهِ، فَقَالَ: إِنَّا لَا نَدْخُلُ بَيْتاً فِيهِ كَلْبٌ وَلَا صُورَةٌ. رَوَاهُ البُخَارِيُّ [5960].
«رَاثَ»: أَبْطَأَ، وَهُوَ بِالثَّاءِ الْمُثَلَّثَةِ.
1720. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Жаброил алайҳиссалом Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга маълум вақтда келишни ваъда қилди. Аммо ўша пайт бўлса ҳам, у келмади. У зотнинг қўлларида асо бор эди, уни ташлаб, «Аллоҳ ва Унинг расуллари ваъдасига хилоф қилмайди», дедилар. Қарасалар, сўрилари остида бир итнинг боласи бор экан. Шунда у зот: «Манави ит бу ерга қачон кирди?» дедилар. Мен: «Аллоҳга қасам, уни билмайман», деди. У зот буюрдилар, уни чиқариб ташланди. Шундан кейин Жаброил келди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам унга: «Мен билан ваъдалашган эдинг. Сени кутиб ўтирдим, келмадинг?» дедилар. Шунда у: «Уйингиздаги ит туфайли кирмадим. Биз ит ва сурат бор уйга кирмаймиз», деди».
Имом Муслим ривояти.
1720 - وَعَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا قَالَتْ: وَاعَدَ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ جِبْرِيلُ عَلَيْهِ السَّلَامُ في سَاعَةٍ أَنْ يَأْتِيَهُ، فَجَاءَتْ تِلْكَ السَّاعَةُ وَلَمْ يَأْتِهِ، قَالَتْ: وَكَانَ بِيَدِهِ عَصاً، فَطَرَحَهَا مِنْ يَدِهِ وَهُوَ يَقُولُ: «مَا يُخْلِفُ اللهُ وَعْدَهُ وَلَا رُسُلُهُ» ثُمَّ الْتَفَتَ، فَإِذَا جِرْوُ كَلْبٍ تَحْتَ سَرِيرِهِ. فَقَالَ: «مَتَى دَخَلَ هَذَا الْكَلْبُ؟» فَقُلْتُ: وَاللهِ؛ مَا دَرَيْتُ بِهِ. فَأَمَرَ بِهِ فَأُخْرِجَ، فَجَاءَهُ جِبْرِيلُ عَلَيْهِ السَّلَامُ: فَقَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: «وَعَدْتَنى، فَجَلَسْتُ لَكَ وَلَمْ تَأْتِنِي»، فَقَالَ: مَنَعَنِي الْكَلْبُ الَّذِي كَانَ فِي بَيْتِكَ، إنَّا لَا نَدْخُلُ بَيْتاً فِيهِ كَلْبٌ وَلَا صُورَةٌ». رَوَاهُ مُسْلِمٌ [2104].
1721. Абулҳайёж Ҳаййон ибн Ҳусойн розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Алий ибн Абу Толиб менга шундай деди: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам мени нимага буюрган бўлсалар, сени ҳам ўшанга буюриб жўнатайми? Бирор сурат қўймай ўчириб ташлайсан, бирорта дўппайган қабрни қўймай текислайсан».
Имом Муслим ривояти.
1721 - وَعَنْ أَبِي الهَيَّاجِ حَيَّانَ بْنِ حُصَينٍ قَالَ: قَالَ لِي عَلِيٌّ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ: أَلَا أَبْعَثُكَ عَلَى مَا بَعَثَني عَلَيْهِ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ؟ أَلَّا تَدَعَ صُورَةً إِلَّا طَمَسْتَهَا، وَلَا قَبْراً مُشْرِفاً إِلَّا سَوَّيْتَهُ. رَوَاهُ مُسْلِمٌ [969].
53- Боб. Ит боқишнинг ҳаромлиги. Лекин ов,чорвани қўриқлаш ва экинларни пойлаш учун боқишнинг жоизлиги ҳақида
53 - بَابُ تَحْرِيمِ اتِّخَاذِ الْكَلْبِ إِلَّا لِصَيْدٍ أَوْ مَاشِيَةٍ أَوْ زَرْعٍ
1722. Ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламни:
«Ким ов ёки чорва ити бўлмаган итни сақласа, амалидан ҳар куни икки қийрот камайиб боради», деб айтганларини эшитдим».
Муттафақун алайҳ.
Бошқа ривоятда: «Бир қийрот» бўлиб келган.
1722 - عَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا: قَالَ سَمِعْتُ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ يَقُولُ: «مَنِ اقْتَنَى كَلْباً إِلَّا كَلْبَ صَيْدٍ أَوْ مَاشِيَةٍ فَإِنَّهُ يَنْقُصُ مِنْ أَجْرِهِ كُلَّ يَوْمٍ قِيرَاطَانِ». مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 5481، م 1574/51].
وَفِي رِوَايَةٍ: «قِيرَاطٌ» [م 1574/53].
1723. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Ким ит боқса, амалидан ҳар куни бир қийрот* камаяди. Экин ва чорва (қўриқловчи) ит мустасно», дедилар».
Муттафақун алайҳ.
Имом Муслимнинг ривоятида: «Ким ит боқса-ю, ўша ити ов учун ёки чорва ва ерларни пойлаш учун бўлмаса, ҳар куни унинг савобидан икки қийрот камаяди», дейилган.
1723 - وَعَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: قَالَ رسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: «مَنْ أَمْسَكَ كَلْباً فَإنَّهُ ينْقُصُ مِنْ عَمَلِهِ كُلَّ يَوْمٍ قِيرَاطٌ، إِلَّا كَلْبَ حَرْثٍ أَوْ مَاشِيَةٍ». مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 2322، م 1575/59].
وَفِي رِوَايَةٍ لِمُسْلِمٍ: «مَنِ اقْتَنَى كَلْباً لَيْسَ بِكَلْبِ صَيْدٍ وَلَا مَاشِيَةٍ وَلَا أَرْضٍ فَإنَّهُ يَنْقُصُ مِنْ أَجْرِهِ قِيرَاطَانِ كُلَّ يْومٍ» [م 1575/57].
54- Боб. Туя ва бошқа ҳайвонларнинг бўйнига қўнғироқ осишнинг ҳамда сафарда ит ва қўнғироқ олиб юришнинг кароҳияти ҳақида
54 - بَابُ كَرَاهَةِ تَعْلِيقِ الجَرَسِ فِي البَعِيرِ وَغَيْرِهِ مِنَ الدَّوَابِّ وَكَرَاهَةِ اسْتِصْحَابِ الْكَلْبِ وَالْجَرَسِ فِي السَّفَرِ
1724. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Фаришталар ит ва қўнғироқ бор жамоага ҳамроҳ бўлмайди», дедилар».
Имом Муслим ривояти.
1724 - عَنْ أبي هُرَيْرَةَ رضِيَ اللَّه عنْهُ قَالَ : قال رسُولُ اللَّه صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ : «لا تَصْحَبُ الْمَلائِكَةُ رُفْقَةً فيهَا كَلْبٌ أوْ جَرَسٌ». رواه مسلم.
1725. Яна у кишидан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Қўнғироқ шайтоннинг нағмасидир», дедилар.
Имом Муслим ривояти.
55- Боб. Ахлат ейдиган туяни минишнинг кароҳияти. Агар у пок нарсаларни ейишни бошласа, гўшти ҳалол бўлиб, кароҳият кетиши ҳақида
55 - بَابُ كَرَاهَةِ رُكُوبِ الجَلَّالَةِ، وَهِيَ: البَعِيرُ أَوِ النَّاقَةُ الَّتِي تَأْكُلُ العَذِرَةَ،
فَإِنْ أَكَلَتْ عَلَفاً طَاهِراً فَطَابَ لَحْمُهَا زَالَتِ الكَرَاهَةُ
1726. Ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам туянинг «жалоласи»дан ва уни минишдан қайтардилар».
Абу Довуд саҳиҳ иснод билан ривоят қилдилар.
Шарҳ: Бошқа бир ривоятда:
«У зот туянинг «жалола»сининг минилишидан ва сутларининг ичилишидан қайтардилар», дейилган. (Сунан эгалари ривоят қилишган).
«Жалола» нопок-ифлос нарсаларни ейишга одатланиб, уларни кўп еганидан ўзи ҳам, сути ҳам сасиб кетган ҳайвонлардир. Уламо аҳлларимиз таомининг ҳаммаси ёки кўп қисми ифлос нарсалардан иборат ҳайвон «жалола» бўлади, деганлар. Баъзилари гўшти ва сутида сассиқ ҳид бўлган ҳайвон «жалола» бўлади, деганлар.
Ушбу ҳадиси шарифга биноан, «жалола»нинг гўштини емоқ, сутини ичмоқ, ўзини минмоқ ҳаром бўлади. Аммо у ҳайвонларни боғлаб, тоза-пок озуқа бериб, парваришлаб, ифлослигини кетказилса, ҳалолга айланадилар. Ана ўшанда уларнинг гўштини еса, сутини ичса ва ўзини минса бўлади.
Уламо аҳллари баъзи «жалола» ҳайвонларнинг тозаланиш муддатларини ҳам аниқлаганлар:
— қорамол қирқ кунда,
— қўй-эчки етти кунда,
— товуқ ва унга ўхшаш нарсалар уч кунда.
1726 - عَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: «نَهَى رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ عَنِ الجَلَّالَةِ فِي الإبِلِ أَنْ يُرْكَبَ عَلَيْهَا». رَوَاهُ أَبُو دَاوُودَ بِإِسْنَادٍ صَحِيحٍ [2558].
56- Боб. Масжидга тупуришдан қайтарилгани. Агар тупуриқ кўриб қолинса, уни олиб ташлашга ва масжидларни ифлос нарсалардан пок тутишга буюрилгани ҳақида
56 - بَابُ النَّهْيِ عَنِ البُصَاقِ فِي الْمَسْجِدِ وَالأَمْرِ بِإِزَالَتِهِ مِنْهُ إِذَا وُجِدَ فِيهِ، وَالأَمْرُ بِإزَالَتِهِ مِنْهُ إذَا وُجِدَ فِيهِ، وَالأَمْرُ بِتَنْزِيهِ الْمَسْجِدِ عَنِ الأَقْذَارِ
1727. Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Масжидга тупуриш хатокорликдир. Бу хатонинг каффорати, уни кўмиб қўйишдир», дедилар.
Муттафақун алайҳ.
Бу ўриндаги «кўмиб қўйишдан» мақсад, агар масжид тупроқ ёки қум ёки шунга ўхшаш нарсалар бўлса, тупуриқни ана шулар остига яширишдир.
Абул Маҳосин ар-Рувёний «Баҳр» номли китобларида кўмишдан мақсад, уни масжиддан чиқариб юборишдир. Лекин масжид ерига тош ётқизилган ёки гипс (асфалт ва сементланган) бўлса, уни оёғи билан аксар жоҳиллар каби босқилаб кетишни кўмиш дейилмайди. Балки бу зиёда хатокорлик ва масжидни яна ҳам ифлослантиришдир. Энди босиб кетган киши ўша тупурикни кийими ёки қўли ёки бошқа нарса билан ишқалаб ташламоғи ёки ювмоғи лозим», деб айтдилар.
1727 - عَنْ أَنَسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «البُصَاقُ فِي الْمَسْجِدِ خَطِيئَةٌ، وَكَفَّارَتُهَا دَفْنُهَا». مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 415، م 552].
وَالْمُرَادُ بِدَفْنِهَا: إِذَا كَانَ الْمَسْجِدُ تُرَاباً أَوْ رَمْلًا وَنَحْوَهُ فَيُوَارِيهَا تَحْتَ تُرَابِهِ. قَالَ أَبُو الْمَحَاسِنِ الرُّوْيَانِيُّ فِي كِتَابِهِ «البَحْرُ»: وَقِيلَ: الْمُرَادُ بِدَفْنِهَا إِخْرَاجُهَا مِنَ الْمَسْجِدِ، أَمَّا إِذَا كَانَ الْمَسْجِدُ مُبَلَّطاً أَوْ مُجَصَّصاً، فَدَلَكَهَا عَلَيْهِ بِمَدَاسِهِ أَوْ بِغَيرِهِ كَمَا يَفْعَلُهُ كَثِيرٌ مِنَ الجَاهِلِينَ فَلَيْسَ ذَلِكَ بِدَفْنٍ، بَلْ زِيَادَةٌ فِي الخَطِيئَةِ، وَتَكْثِيرٌ لِلْقَذَرِ فِي الْمَسْجِدِ، وَعَلَى مَنْ فَعَلَ ذَلِكَ أَنْ يَمْسَحَهُ بَعْدَ ذَلِكَ بِثَوْبِهِ أَوْ يَدِهِ أَوْ غَيْرِهِ، أَوْ يَغْسِلَهُ.
1728. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам қибла (томон) деворида мишиқ ёки тупук ёки балғам кўриб қолиб, уни сидириб ташладилар".
Муттафақун алайҳ.
1728 - وَعَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا: أَنَّ رسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ رَأَى فِي جِدَارِ الْقِبْلَةِ مُخَاطاً - أَوْ بُزَاقاً - أَوْ نُخَامَةً - فَحَكَّهُ. مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 407، م 549].
1729. Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Албатта бу масжидлар сийдик ва бошқа нопокликлар учун муносиб эмас. Аслида масжид Аллоҳ таолонинг зикри ва Қуръон тиловат қилинадиган жой», ёки Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шунга ўхшаш сўз айтдилар".
Имом Муслим ривояти.
1729 - وَعَنْ أَنَسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «إنَّ هَذِهِ الْمَسَاجِدَ لَا تَصْلُحُ لِشَيءٍ مِنْ هَذَا الْبَوْلِ وَلَا القَذَرِ، إِنَّمَا هِيَ لِذِكْرِ اللهِ تَعَالَى، وَقِرَاءَةِ الْقُرْآنِ» أَوْ كَمَا قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ. رَوَاهُ مُسْلِمٌ [285].
57- Боб. Масжидда жанжаллашиб, овоз кўтариш, йўқолган нарсасини излаш, олди-сотти, ижара ва шунга ўхшаш муомалаларни амалга оширишнинг кароҳияти ҳақида
57 - بَابُ كَرَاهَةِ الخُصُومَةِ فِي الْمَسْجِدِ، وَرَفْعِ الصَّوْتِ فِيهِ، وَنَشْدِ الضَّالَّةِ وَالبَيْعِ وَالشِّرَاءِ وَالإِجَارَةِ وَنَحْوِهَا مِنَ الْمُعَامَلَاتِ
1730. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
Бу киши Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламни: «Ким йўқолган нарсани масжидда сўроқлаётган кишини эшитса, «Аллоҳ уни сенга қайтармасин» десин, чунки масжид бунинг учун қурилган эмас», дедилар».
Имом Муслим ривояти.
1730 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ: أَنَّهُ سَمِعَ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ يقُولُ: «مَنْ سَمِعَ رَجُلًا يَنْشُدُ ضَالَّةً فِي الْمَسْجِدِ فَلْيَقُلْ: لَا رَدَّهَا اللهُ عَلَيْكَ؛ فَإِنَّ الْمَسَاجِدَ لَمْ تُبْنَ لِهَذَا». رَوَاهُ مُسْلِمٌ [568].
1731. Яна у кишидан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Масжидда бирон нарса сотаётган ёки сотиб олаётган кишини кўрсангиз, унга: «Аллоҳ савдоингга фойда бермасин», денглар. Йўқолган нарсасини масжидда эълон қилаётган кишини кўрсангиз, «Аллоҳ уни сенга қайтармасин», денглар».
Имом Термизий ривояти.
1731 – وَعَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «إِذَا رَأَيْتُمْ مَنْ يَبِيعُ أَوْ يَبْتَاعُ فِي الْمَسْجِدِ فَقُولُوا: لَا أَرْبَحَ اللهُ تِجَارَتَكَ، وَإِذَا رَأَيْتُمْ مَنْ يَنْشُدُ ضَالَّةً فَقُولُوا: لَا رَدَّهَا اللهُ عَلَيكَ». رَوَاهُ التِّرْمِذِيُّ وَقَالَ: حَدِيثٌ حَسَنٌ [1321].
1732. Бурайда розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Бир киши масжидда (йўқолган туясини) сўроқлаб, «Ким қизил туяни (топиб, эгасини) чақираётган эди?» деди. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Топа олмагур! Масжидлар нима учун қурилган бўлса, ўшанинг учун қурилган, холос», дедилар».
Имом Муслим ривояти.
1732 - وَعَنْ بُريْدَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ: أَنَّ رَجُلًا نَشَدَ فِي الْمَسْجِدِ فَقَالَ: مَنْ دَعَا إِلَى الجَملِ الأَحْمرِ[1]؟ فَقَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: «لَا وَجَدْتَ؛ إِنَّمَا بُنِيَتِ الْمَسَاجِدُ لِمَا بُنِيَتْ لَهُ». رَوَاهُ مُسْلِمٌ [569].
[1] وفي بعض النسخ: «من دعا إليَّ» بتشديد الياء، ومعناه: من تعرف إلى جمل الأحمر.
1733. Амр ибн Шуъайб оталаридан, оталари эса боболари розияллоҳу анҳудан ривоят қиладилар:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам масжидда олди-сотди қилишдан, йўқолган нарсани эълон қилишдан, шеър айтишдан қайтардилар».
Абу Довуд ва Термизий ривояти.
1733 - وَعَنْ عَمْرِو بْنِ شُعَيْبٍ، عَنْ أَبِيهِ، عَنْ جَدِّهِ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ نَهَى عَنِ الشِّرَاءِ وَالبَيْعِ فِي الْمَسْجِدِ، وَأَنْ تُنْشَدَ فِيهِ ضَالَّةٌ، وَأَنْ يُنْشَدَ فِيهِ شِعْرٌ. رواهُ أَبُــو دَاوُودَ، وَالتِّرْمِذِيُّ وَقَالَ: حَدِيثٌ حَسَنٌ [د 1079، ت 322].
1734. Соиб ибн Язид розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Масжидда турган эдим, бир киши менга майда тош отиб қолди. Қарасам, Умар ибн Хаттоб экан. У: «Бор, анави иккаласини олдимга бошлаб кел», дедилар. Мен икковини бошлаб келдим. «Сизлар кимсизлар?» деди. «Тоифликмиз», дейишди. «Агар шу шаҳар аҳлидан бўлганингизда, таъзирларингни берардим. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг масжидларида овозингизни кўтарасизлар-а!» деди».
Имом Бухорий ривояти.
1734 - وَعَنِ السَّائِبِ بْنِ يَزِيدَ الصَّحَابِيِّ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: كُنْتُ فِي الْمَسْجِدِ فَحَصَبَنِي رَجُلٌ، فَنَظَرْتُ؛ فَإِذَا عُمَرُ بْنُ الخَطَّابِ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ فَقَالَ: اذْهَبْ فَأْتِنِي بِهَذَيْنِ فَجِئْتُهُ بِهمَا، فَقَالَ: مِنْ أَيْنَ أَنْتُمَا؟ فَقَالَا: مِنْ أَهْلِ الطَّائِفِ، فَقَالَ: لَوْ كُنْتُمَا مِنْ أَهْلِ الْبَلَدِ لأَوْجَعْتُكُمَا، تَرْفَعَانِ أَصْوَاتَكُمَا فِي مَسْجِدِ رَسُولِ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ؟! رَوَاهُ البُخَارِيُّ [470].
58- Боб. Саримсоқ, пиёз, кўк пиёз ва шунга ўхшаш бадбўй ҳидли нарсаларни тановул қилиб, оғзидан ҳиди кетмай туриб, заруратсиз масжидга киришдан қайтарилгани ҳақида
58 - بَابُ نَهْيٍ مَنْ أَكَلَ ثَوماً أَوْ بَصَلًا أَوْ كُرَّاثاً أَوْ غَيْرَهُ مِمَّا لَهُ رَائِحَةٌ كَرِيهَةٌ عَنْ دُخُولِ الْمَسْجِدِ قَبْلَ زَوَالِ رَائِحَتِهِ إِلَّا لِضَرُورَةٍ
1735. Ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ким шу ўсимликдан – яъни саримсоқдан – еса, масжидимизга яқин келмасин», дедилар».
Муттафақун алайҳ.
Имом Муслимнинг ривоятида: «масжидларимизга», бўлиб келган.
1735 - عَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا: أَنَّ النَّبِيَّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «مَنْ أَكَلَ مِنْ هَذِهِ الشَّجَرَةِ - يَعْنِي الثُّومَ - فَلَا يَقْرَبَنَّ مَسْجِدَنَا». مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 853، م 561].
وَفِي رِوَايَةٍ لِمُسْلِمٍ: «مَسَاجِدَنَا» [561/69].
1736. Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Ким мана бу ўсимликдан (яъни, саримсоқ ва пиёз) еса, асло бизга яқин келиб, биз билан бирга намоз ўқимасин», дедилар.
Муттафақун алайҳ.
1736 - وَعَنْ أَنَسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: قَالَ النَّبِيُّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: «مَنْ أَكَلَ مِنْ هَذِهِ الشَّجَرَةِ فَلَا يَقْرَبَنَّا، وَلَا يُصَلِّينَّ مَعَنَا». مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 856، م 562].
1737. Жобир розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ким саримсоқ ёки пиёз еган бўлса, биздан нари бўлсин [ёки масжидимиздан нари бўлсин]», дедилар.
Муттафақун алайҳ.
Имом Муслимнинг ривоятида:
«Ким пиёз, саримсоқ ва кўкпиёз еса», деб айтиб берган – масжидимизга ҳаргиз яқинлашмасин, чунки одамзот азият чекадиган нарсадан фаришталар ҳам азият чекади», бўлиб келган.
1737 - وَعَنْ جَابِرٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: قَالَ النَّبيُّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: «مَنْ أَكَلَ ثُوماً أَوْ بَصَلًا فَلْيَعْتَزِلْنَا» أَوْ فَلْيَعْتَزِلْ مَسْجِدَنَا». مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 855، م 564/73].
وَفِي رِوَايَةٍ لِمُسْلِمٍ: مَنْ أَكَلَ الْبَصَلَ، وَالثُّومَ، وَالْكُرَاثَ فَلَا يَقْرَبَنَّ مَسْجِدَنَا، فَإِنَّ الْمَلَائِكَةَ تَتَأَذَّى مِمَّا يَتَأَذَّى مِنْهُ بَنُو آدَمَ» [564/74].
1738. Умар ибн Хаттоб розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Бу киши жумадаги хутбада ваъз айтиб, унда:
Ҳой одамлар! Сизлар икки хил ўсимликдан – манави пиёз ва саримсоқдан ейсизлар, мен эса уларни жирканч деб биламан. Чунки Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам масжиддаги бир кишида мана шуларнинг ҳидини сезиб қолиб, уни Бақиъга чиқариб юборишни буюрганларини кўрганман. Ким уларни ейдиган бўлса, пишириб, (ҳидини) ўлдириб олсин», дедилар.
Имом Муслим ривояти.
1738 - وَعَنْ عُمَرَ بْنِ الخَطَّابِ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ: أَنَّهُ خَطَبَ يَوْمَ جُمُعَةٍ فَقَالَ فِي خُطْبَتِهِ: ثُمَّ إِنَّكُمْ أَيُّهَا النَّاسُ تَأْكُلُونَ شَجَرَتَيْنِ لَا أُرَاهُمَا إِلَّا خَبِيثَتَيْنِ: الْبَصَلَ، وَالثُّومَ؛ لَقَدْ رَأَيْتُ رَسولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ إِذَا وَجَدَ رِيحَهُمَا مِنَ الرَّجُلِ فِي الْمَسْجِدِ أَمَرَ بِهِ، فَأُخْرِجَ إِلَى الْبَقِيعِ، فَمَنْ أَكَلَهُمَا فَلْيُمِتْهُمَا طَبْخاً. رَوَاهُ مُسْلِمٌ [567].
59 - Боб. Имом жума куни, хутба айтиб турганида, эҳтибо қилиб ўтиришнинг кароҳияти. Чунки бундай ўтириш уйқу келтириб, хутбани эшиттирмасдан ва таҳоратни кетказиш хавфи бор
59 - بَابُ كَرَاهَةِ الاِحْتِبَاءِ يَومَ الجُمُعَةِ وَالإِمَامُ يَخْطُبُ؛ لأَنَّهُ يَجْلِبُ النَّوْمَ فَيُفَوِّتُ اسْتِمَاعَ الخُطْبَةِ، وَيُخَافُ انْتِقَاضُ الوُضُوءِ
1739. Муоз ибн Анас ал-Жуҳаний розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам жума куни имом хутба қилаётганда эҳтибо қилиб ўтиришдан қайтардилар».
Абу Довуд ва Термизий ривояти. Термизий ҳасан ҳадис, дедилар.
1739 - عَنْ مُعَاذِ بْنِ أَنَسٍ الجُهَنِيِّ، رَضِيَ اللهُ عَنْهُ: أَنَّ النَّبِيَّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ نَهَى عَنِ الحِبْوَةِ يَوْمَ الجُمُعَةِ وَالإِمَامُ يَخْطُبُ. رَوَاهُ أَبُو دَاوُودَ، وَالتِّرْمِذِيُّ وَقَالَ: حَدِيثٌ حَسَنٌ [د 1110، ت 514].
60- Боб. Зулҳижжа ойининг (аввалги) ўн кунлиги кирса, қурбонлик қилиш ниятида юрган киши сочини ва тирноғини, тоинки қурбонлик қилиб бўлгунича олиши ман этилгани ҳақида
60 - بَابُ نَهْيِ مَنْ دَخَلَ عَلَيهِ عَشْرُ ذِي الحِجَّةِ وَأَرَادَ أَنْ يُضَحِّيَ عَنْ أَخْذِ شَيْءٍ مِنْ شَعْرِهِ أَوْ أَظْفَارِهِ حَتَّى يُضَحِّيَ
1740. Умму Салама розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Кимнинг сўядиган қурбонлиги бўлса, зулҳижжанинг янги ойи кўринганда то қурбонлик қилгунича сочини ҳам, тирноғини ҳам олмасин», дедилар».
Имом Муслим ривояти.
1740 - عَنْ أُمِّ سَلَمَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا قَالَتْ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: «مَنْ كَانَ لَهُ ذِبْحٌ يَذْبَحُهُ: فَإِذَا أَهَلَّ هِلَالُ ذِي الحِجَّةِ فَلَا يَأْخُذَنَّ مِنْ شَعْرِهِ وَلَا مِنْ أَظْفَارِهِ شَيْئاً حَتَّى يُضَحِّيَ». رَوَاهُ مُسْلِمٌ [1977/42].
61- Боб. Маҳлуқотлар билан қасам ичишдан қайтариқ. Масалан Пайғамбар, Каъба, фаришта, осмон, оталар, ҳаёт, жон, бош, подшоҳ ҳаёти, подшоҳ неъмати, фалончининг қабри тупроғи ва омонатларга ўхшаш. Лекин омонат билан қасам ичиш буларнинг энг қаттиғидир
61 - بَابُ النَّهْيِ عَنِ الحَلِفِ بِمَخْلُوقٍ؛ كَالنَّبِيِّ وَالْكَعْبَةِ وَالْمَلَائِكَةِ وَالسَّمَاءِ، وَالآبَاءِ
وَالحَيَاةِ وَالرُّوْحِ وَالرَّأْسِ، وَحَيَاةِ السُّلْطَانِ، وَنِعْمَةِ السُّلْطَانِ، وَتُرْبَةِ فُلَانٍ، وَالأَمَانَةِ، وَهِيَ مِنْ أَشَدِّهَا نَهْياً
1741. Ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Албатта Аллоҳ таоло сизларни оталарингиз билан қасам ичишдан қайтаради! Ким қасам ичмоқчи бўлса, Аллоҳ билан қасам ичсин ёки жим турсин!» дедилар».
Муттафақун алайҳ.
Бошқа саҳиҳ ривоятда: «Ким қасам ичадиган бўлса, Аллоҳ номига ичсин. ёки жим турсин», бўлиб келган.
1741 - عَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا، عَنِ النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «إِنَّ اللهَ تَعَالَى يَنْهَاكُمْ أَنْ تَحْلِفُوا بِآبَائِكُمْ، فَمَنْ كَانَ حَالِفاً فًلْيَحْلِفْ بِاللهِ، أَوْ لِيَصْمُتْ». مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 6646، م 1646/3].
وَفِي رِوَايَةٍ فِي الصَّحِيحِ: «فَمَنْ كَانَ حَالِفاً فَلَا يَحْلِفْ إِلَّا بِاللهِ أَوْ لِيَسْكُتْ» [م 1646/4].
1742. Абдураҳмон ибн Самура розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Тоғутлар билан ҳам, оталарингиз билан ҳам қасам ичманглар!» дедилар».
Имом Муслим ривояти.
1742 - وَعَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ سَمُرَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: «لَا تَحْلِفُوا بِالطَّوَاغِي، وَلَا بِآبَائِكُمْ». رَوَاهُ مُسْلِمٌ [1648].
«الطَّوَاغِي»: جَمْعُ طَاغِيَةٍ، وَهِيَ الأَصْنَامُ، وَمِنْهُ الحَدِيثُ: «هَذِهِ طَاغِيَةُ دَوْسٍ»: أَيْ: صَنَمُهُمْ وَمَعْبُودُهُمْ، وَرُوِيَ فِي غَيْرِ مُسْلِمٍ: «بِالطَّوَاغِيتِ» جَمْعُ طَاغُوتٍ، وَهُوَ الشَّيْطَانُ وَالصَّنَمُ.
1743. Бурайда розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Ким омонат билан қасам ичса, биз(нинг йўлимиз)дан эмас», дедилар.
Саҳиҳ ҳадис бўлиб, Абу Довуд саҳиҳ иснод билан ривоят қилганлар.
1743 - وَعَنْ بُريْدَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «مَنْ حَلَفَ بِالأَمَانَةِ فَلَيْسَ مِنَّا».
حَدِيثٌ صَحِيحٌ، رَوَاهُ أَبُو دَاوُودَ بِإِسْنَادٍ صَحِيحٍ [3253].
1744. Яна у кишидан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Кимки «Мен Исломда эмасман» деб қасам ичса ва ёлғондан айтган бўлса, ўзи айтганидек бўлади (Исломдан чиқади). Агар рост айтган* бўлса, ҳеч қачон Исломга саломат ҳолда қайтмайди».
Абу Довуд ривояти.
1744 - وَعَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: «مَنْ حَلَفَ فَقَالَ: إِنِّي بَرِيءٌ مِنَ الإِسْلَامِ: فَإِنْ كَانَ كَاذِباً فَهُوَ كَمَا قَالَ، وَإِنْ كَانَ صَادِقاً فَلَنْ يَرْجِعَ إِلَى الإِسْلَامِ سَالِماً». رَوَاهُ أَبُو دَاوُودَ [3258].
1745. Ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Ибн Умар бир кишининг «Йўқ, Каъба билан қасамки…» деб қасам ичганини эшитиб қолиб, «Аллоҳдан бошқага қасам ичилмайди! Мен Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «Ким Аллоҳдан бошқага қасам ичса, кофир бўлибди [ёки ширк келтирибди]», деганларини эшитганман!» деди».
Имом Термизий ривоят қилиб, ҳасан ҳадис, дедилар.
Баъзи уламолар, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг: «Куфр ёки ширк келтирибди», деган сўзларини қаттиқ қўрқитиш учун ишлатганлар, - деб шарҳлашди. Чунки, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бошқа бир ҳадисларида: «Риё ширкдир», деб қўрқитиш мақсадида айтганлар.
1745 - وَعَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا: أَنَّهُ سَمِعَ رَجُلًا يَقُولُ: لَا وَالْكَعْبَةِ، فَقَالَ ابْنُ عُمَرَ: لَا تَحْلِفْ بِغَيْرِ اللهِ؛ فَإِنِّي سَمِعْتُ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ يَقُولُ: «مَنْ حَلَفَ بِغَيْرِ اللهِ فَقَدْ كَفَرَ أَوْ أَشْرَكَ». رَوَاهُ التِّرْمِذِيُّ وَقَالَ: حَدِيثٌ حَسَنٌ [1535].
وَفَسَّرَ بَعْضُ الْعُلَمَاءِ قَوْلَهُ: «كَفَرَ أَوْ أَشْرَكَ» عَلَى التَّغْلِيظِ، كَمَا رُوِيَ أَنَّ النَّبِيَّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «الرِّيَاءُ شِرْكٌ».
62 - Боб. Қасддан ёлғон қасам ичишнинг оғир гуноҳ эканлиги ҳақида
62 - بَابُ تَغْلِيظِ اليَمِينِ الكَاذِبَةِ عَمْداً
1746. Ибн Масъуд розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Ким бирор мусулмон кишининг молига ноҳақ эга бўлиш мақсадида (ёлғон) қасам ичса, Аллоҳга У Зот ундан ғазабнок бўлган ҳолда йўлиқади», деб кейин бу сўзларини тасдиқлаб Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Аллоҳ азза ва жалланинг китобидан қуйидагиларни ўқидилар. «Аллоҳга берган аҳду паймон ва қасамларни озгина қийматга сотиб юборадиган кимсалар учун охиратда ҳеч қандай насиба йўқдир. Қиёмат кунида Аллоҳ уларга сўз қотмайди, раҳмат назари билан боқмайди ва гуноҳларидан покламайди. Улар учун аламли азоб бордир». (Оли Имрон сураси, 77-оят).
Муттафақун алайҳ.
1746 - عَنِ ابْنِ مَسْعُودٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ: أَنَّ النَّبِيَّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «مَنْ حَلَفَ عَلَى مَالِ امْرِيءٍ مُسْلِمٍ بغيْرِ حقِّهِ لَقِيَ اللهَ وَهُوَ عَلَيْهِ غَضْبَانُ» قَالَ: ثُمَّ قَرَأَ عَلَيْنَا رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ مِصَدَاقَهُ مِنْ كِتَابِ اللهِ عَزَّ وَجَلَّ: {إِنَّ الَّذِينَ يَشْتَرُونَ بِعَهْدِ اللهِ وَأَيْمَانِهِمْ ثَمَناً قَلِيلًا} [آل عمران : 77] إِلَى آخِرِ الآيَةِ: مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 7445، م 138/222].
1747. Абу Умома Иёс ибн Саълаба ал-Ҳорисий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ким (ёлғон) қасам билан бир мусулмоннинг ҳаққини олиб қўйса, Аллоҳ унга дўзахни вожиб қилиб, жаннатни ҳаром қилибди», дедилар. Шунда бир киши у зотга: «Эй Аллоҳнинг Расули, озгина нарса бўлса ҳамми?» деди. «Арокнинг бир чўпи бўлса ҳам», дедилар».
* Арок – илдизи ва новдасидан мисвок тайёрланадиган дарахт.
Имом Муслим ривояти.
1747 - وَعَنْ أَبي أُمَامَةَ إِيَاسِ بْنِ ثَعْلَبَةَ الحَارِثِيِّ رَضِـــيَ اللهُ عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «مَنِ اقْتَطَعَ حَقَّ امْرِيءٍ مُسْلِمٍ بِيَمِينِهِ فَقَدْ أَوْجَبَ اللهُ لَهُ النَّارَ، وَحَرَّمَ عَلَيْهِ الْجـَنَّةَ» فَقَالَ لَهُ رَجُلٌ: وَإِنْ كَانَ شَيْئاً يَسِيراً يَا رَسُولَ اللهِ؟ قَالَ: «وَإِنْ كَانَ قَضِيباً مِنْ أَرَاكٍ». رَوَاهُ مُسْلِمٌ [137 وسبق برقم 221].
1748. Абдуллоҳ ибн Амр ибн Осс розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Аллоҳга ширк келтириш, ота-онага оқ бўлиш, бирор жонни ўлдириш ва ғамус қасам ичиш қабира (улкан) гуноҳлардандир», дедилар».
Имом Бухорий ривояти.
Имом Бухорийнинг бошқа ривоятида бир аъробий киши Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳузурларига келиб: «Эй Аллоҳнинг Расули! Кабира (улкан) гуноҳлар қайси?», деганида, у зот: «Аллоҳга бирор нарсани шерик қилиш», дедилар. Кейин қайси? - деган эди, у зот: «Ғамус қасам», дедилар. «Ғамус қасам қанақа бўлади?» - деган эдим, у зот: «Ғамус қасам мусулмон кишининг молига эгалик қилиш мақсадида ичиладиган ёлғон қасам», дедилар».
Изоҳ: Ғамус қасам – эгасини гуноҳга ботирадиган қасам. Билиб туриб ёлғон нарсага қасам ичиш кишини гуноҳга ботиргани учун бу қасам «ғамус» – ботирувчи деб номланган.
1748 - وَعَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ عَمْرِو بْنِ الْعَاصِ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا، عَنِ النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «الْكَبَائِرُ: الإِشْرَاكُ بِاللهِ، وَعُقُوقُ الْوَالِدَيْن، وَقَتْلُ النَّفْسِ، وَالْيَمِينُ الْغَمُوسُ». رَوَاهُ البُخَارِيُّ [6675 وسبق برقم 345].
وَفِي رِوَايَةٍ لَهُ: أَنَّ أَعْرَابِيّاً جَاءَ إِلَى النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ فَقَالَ: يَا رَسُولَ اللهِ مَا الْكَبَائِرُ؟ قَالَ: «الإِشْرَاكُ بِاللهِ» قَالَ: ثُمَّ مَاذَا؟ قَالَ: «الْيَمِينُ الْغَمُوسُ» قُلْتُ: وَمَا الْيَمِينُ الْغَمُوسُ؟ قَالَ: «الَّذِي يَقْتَطِعُ مَالَ امْرِيءٍ مُسْلِمٍ» يَعْنِي بِيَمِينٍ هُوَ فِيهَا كَاذِبٌ [خ 6920].
63-Боб. Бирор нарсага қасам ичилсада, кейин ундан яхшироқ нарса кўриб қолинса, у ҳолда қасамини бузиб, каффоратини бериб, ўша яхши деб билган ишини бажаравериши марғуб экани ҳақида
63 - بَابُ نَدْبِ مَنْ حَلَفَ عَلَى يَمينٍ، فَرَأَى غَيْرَهَا خَيراً مِنْهَا أَنْ يَفْعَلَ ذَلِكَ الْمَحْلُوفَ عَلَيهِ، ثُمَّ يُكَفِّرَ عَنْ يَمِينِهِ
1749. Абдураҳмон ибн Самура розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам менга:
«Қачон бирор нарсага қасам ичиб, кейин бошқасини ундан яхшироқ деб билсанг, ўша яхшисини қилиб, қасамингга каффорат бергин», дедилар».
Муттафақун алайҳ.
1749 - عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ سَمُرَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: قَالَ لِي رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: «... وَإِذَا حَلَفْتَ عَلَى يَمِينٍ، فَرَأَيْتَ غَيْرَهَا خَيْراً مِنْهَا فَأْتِ الَّذِي هُوَ خَيْرٌ، وَكَفِّرْ عَنْ يَمِينِكَ». مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 6622، م 1652 وسبق برقم 668].
1750. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Ким бирор нарсага қасам ичсада, кейин ундан бошқаси яхши эканини билиб қолса, қасамига каффорот тўласинда, ўша яхши деб билганига амал қилаверсин», дедилар».
Имом Муслим ривояти.
1750 - وَعَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «مَنْ حَلَفَ عَلَى يَمِينٍ، فَرَأَى غَيْرَهَا خَيْراً مِنْهَا فَلْيُكَفِّرْ عَنْ يَمِينِهِ، ولْيَفْعَلِ الَّذِي هُوَ خَيْرٌ». رَوَاهُ مُسْلِمٌ [1650/14].
1751. Абу Мусо розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам:
Аллоҳга қасамки, бирор нарсага қасам ичсам, кейин бошқасини ундан яхшироқ деб билсам, қасамимга каффорат бериб, ўша яхшироқ нарсани қилмай қўймайман, иншааллоҳ», дедилар.
Муттафақун алайҳ.
1751 - وَعَنْ أَبي مُوسَى رَضِيَ اللهُ عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «إِنِّي وَاللهِ إِنْ شَاءَ اللهُ لَا أَحْلِفُ عَلَى يَمِينٍ، ثُمَّ أَرَى خَيْراً مِنْهَا إِلَّا كَفَّرْتُ عَنْ يَمِيني، وَأَتيْتُ الَّذِي هُوَ خَيرٌ». مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 6623، م 1649].
1752. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Бирортангизнинг ўз аҳли хусусидаги қасамида туриб олиши Аллоҳнинг наздида бунинг учун Аллоҳ унга фарз қилган каффоратни беришидан кўра оғирроқ гуноҳдир», дедилар».
Муттафақун алайҳ.
1752 - وَعَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: «لأَنْ يَلَجَّ أَحَدُكُمْ في يَمِينِهِ في أَهْلِهِ آثَمُ لَهُ عِنْدَ اللهِ تَعَالَى مِنْ أَنْ يُعْطِيَ كَفَّارَتَهُ الَّتي فَرَضَ اللهُ عَلَيْهِ». مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 6625، م 1655].
قَولُهُ: «يَلَجَّ» بِفَتْحِ اللَّامِ، وَتَشْدِيدِ الجيِمِ؛ أَيْ: يتَمَادَى فِيهَا، وَلَا يُكَفِّرُ، وَقَولُهُ: «آثَمُ» بِالثَّاءِ الْمُثَلَّثَةِ؛ أَيْ: أَكْثَرُ إِثْماً.
64-Боб. Лағв қасам афв этилган бўлиб, унга каффорат йўқлиги, бунда тили қасамни қасд қилмасдан шунчаки гапириши, масалан одатда «Валлоҳи бундай» ёки «Валлоҳи бундай эмас» ва шунга ўхшашлар ҳақида
Аллоҳ таоло: «Аллоҳ сизларни тилларингиздаги беҳуда қасамларингиз сабабли жазоламайди. Балки (дилларингиздаги) маҳкам туккан қасам сабабли (агар шундай қасамни бузсангиз) жазолайди. Бас, унинг каффорати ўз оилангизни боқадиган ўртача таомлардан ўнта мискинга таом бериш ёки уларнинг сарпосини қилиш, ёхуд бир қулни озод қилишдир. Ким (бу нарсаларни) топа олмаса, уч кун рўза тутсин! Мана шу – қасам ичган (ва уни бузган) пайтингиздаги қасамларингиз каффоратидир. Қасамларингизни (бузишдан) сақланингиз» (Моида сураси, 89-оят) деб айтган.
64 - بَابُ العَفْوِ عَنْ لَغْوِ اليَمِينِ، وَأَنَّهُ لَا كَفَّارَةَ فِيهِ، وَهُوَ مَا يَجْرِي عَلَى اللِّسَانِ بِغَيرِ قَصْدٍ للْيَمِينِ كَقَولِهِ عَلَى العَادَةِ: لَا وَاللهِ، وَبَلَى وَاللهِ، وَنَحْوِ ذَلِكَ
قَالَ اللهُ تَعَالَى: {لَا يُؤَاخِذُكُمُ اللهُ بِاللَّغْوِ فِي أَيْمَانِكُمْ وَلَكِنْ يُؤَاخِذُكُمْ بِمَا عَقَّدْتُمُ الْأَيْمَانَ فَكَفَّارَتُهُ إِطْعَامُ عَشَرَةِ مَسَاكِينَ مِنْ أَوْسَطِ مَا تُطْعِمُونَ أَهْلِيكُمْ أَوْ كِسْوَتُهُمْ أَوْ تَحْرِيرُ رَقَبَةٍ فَمَنْ لَمْ يَجِدْ فَصِيَامُ ثَلَاثَةِ أَيَّامٍ * ذَلِكَ كَفَّارَةُ أَيْمَانِكُمْ إِذَا حَلَفْتُمْ وَاحْفَظُوا أَيْمَانَكُمْ} [المائدة - 89].
1753. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
Оиша: «Аллоҳ сизларни тилларингиздаги беҳуда қасамларингиз сабабли жазоламайди», деб айтилган оят, ҳар бир сўзида «Валлоҳи бундай» ёки «Валлоҳи бундай эмас», деб бўлар бўлмасга қасам ичувчи киши ҳақида нозил бўлган», деб айтдилар.
Имом Бухорий ривояти.
1753 - وَعَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا قَالَتْ: أُنْزِلَتْ هَذِهِ الآيَةُ : {لَا يُؤَاخِذُكُمُ اللهُ بِاللَّغْوِ فِي أَيْمَانِكُمْ} فِي قَوْلِ الرَّجُلِ: لَا وَاللهِ، وَبَلَى وَاللهِ. رَوَاهُ البُخَارِيُّ [4613].
65- Боб. Сотувчи, агар ростгўй бўлса ҳам олди-сотдида қасам ичишнинг кароҳияти
65 - بَابُ كَرَاهَةِ الحَلِفِ فِي البَيْعِ وَإِنْ كَانَ صَادِقاً
1754. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламни:
«Қасам ичиш савдо молини ўтказувчи, баракани ўчирувчидир», деб айтганларини эшитдим».
Муттафақун алайҳ.
1754 - عَنْ أَبي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ يقُولُ: «الحَلِفُ مَنْفَقَةٌ للسِّلْعَةِ، مَمْحَقَةٌ للْكَسْبِ». مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 2087، م 1606].
1755. Абу Қатода розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг шундай деганларини эшитганман: «Савдода кўп онт ичишдан қочинглар, чунки у (молни) ўтказади, аммо кейин (фойдани) кетказади».
Имом Муслим ривояти.
1755 - وَعَنْ أَبي قَتَادَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ يَقُولُ: «إِيَّاكُمْ وَكَثْرَةَ الحَلِفِ فِي الْبَيْعِ؛ فَإِنَّهُ يُنَفِّقُ ثُمَّ يَمْحَقُ» رَوَاهُ مُسْلِمٌ [1607].
66- Боб. Аллоҳ важҳини ўртага қўйиб жаннатдан бошқани тилашни ҳамда Аллоҳ номини айтиб, уни ўртага қўйиб сўраган кишига бермасликнинг кароҳияти.
66 - بَابُ كَرَاهَةِ أَنْ يَسْأَلَ الإِنْسَانُ بِوَجْهِ اللهِ غَيْرَ الجَنَّةِ وَكَرَاهَةِ مَنْعِ مَنْ سَأَلَ بِاللهِ تَعَالَى وَتَشَفَّعَ بِهِ
1756. Жобир розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Аллоҳнинг важҳи учун фақат жаннатгина сўралади», дедилар».
Абу Довуд ривояти.
1756 - عَنْ جَابِرٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: «لَا يُسْأَلُ بِوَجْهِ اللهِ إِلَّا الجَنَّةُ». رَوَاهُ أَبُو دَاوُودَ [1671].
1757. Ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Ким Аллоҳ учун паноҳ сўраса, унга паноҳ беринглар. Ким Аллоҳ учун сўраса, унга беринглар. Ким сизларни таклиф қилса, боринглар. Ким сизга яхшилик қилса, уни мукофотланглар. Уни мукофотлайдиган нарса топа олмасангиз, уни етарлича мукофотладик демагунингизча ҳаққига дуо қилинглар».
Саҳиҳ ҳадис бўлиб, Абу Довуд ва Насаийлар саҳиҳ санадлар билан ривоят қилишди.
1757 - وَعَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: «مَنِ اسْتَعَاذَ بِاللهِ فَأَعِيذُوهُ، وَمَنْ سَأَلَ بِاللهِ فَأَعْطُوهُ، وَمَنْ دَعَاكُمْ فَأَجِيبُوهُ، وَمَنْ صَنَعَ إِلَيْكُمْ مَعْرُوفاً فَكَافِئُوهُ، فَإِنْ لَمْ تَجِدُوا مَا تُكَافِئُونَهُ فَادْعُوا لَهُ حَتَّى تَرَوْا أَنَّكُمْ قَدْ كَافَأْتُموهُ» حَدِيْثٌ صَحِيحٌ، رَوَاهُ أَبُو دَاوُودَ وَالنَّسَائِيُّ بِأَسَانِيدِ الصَّحِيحَينِ [د 1672، س 5/82].
67-Боб. Подшоҳ ва улардан бошқаларни «Шаҳаншоҳ» деб чақиришнинг ҳаромлиги. Чунки шаҳаншоҳнинг маъноси подшоҳларнинг подшоҳи деганидир. Буни Аллоҳдан бошқасига ишлатилмайди
67 - بَابُ تَحْرِيمِ قَولِ «شَاهَان شَاهٍ للسُّلْطَانِ وَغَيْرِهِ؛ لأَنَّ مَعْنَاهُ: مَلِكُ الْمُلُوكِ، وَلَا يُوْصَفُ بِذَلِكَ غَيْرُ اللهِ سُبْحَانَهُ وَتَعَالَى
1758. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Бир кишини подшоҳларнинг подшоҳи деб исмлаш, Аллоҳ азза ва жалла ҳузуридаги энг хунук-ёмон исмлардандир», дедилар.
Муттафақун алайҳ.
Суфён ибн Уяйна: «Подшоҳларнинг подшоҳи худди Шаҳаншоҳнинг ўзидир», дедилар.
1758 - عَنْ أَبي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «إِنَّ أَخْنَعَ اسْمٍ عِنْدَ اللهِ عَزَّ وَجَلَّ: رَجُلٌ تَسَمَّى مَلِكَ الأَمْلَاكِ». مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 6206، 2143].
قَالَ سُفْيَانُ بْنُ عُيَيْنَةَ: «مَلِكُ الأَمْلَاكِ» مِثْلُ شَاهَان شَاهٍ.
68- Боб. Фосиқ ва бидъатчи ҳамда шуларга ўхшаш кишиларни саййид деб хитоб қилишдан қайтарилгани ҳақида
68 - بَابُ النَّهْيِ عَنْ مُخَاطَبَةِ الفَاسِقِ وَالْمُبْتَدِعِ وَنَحْوِهِمَا بِسَيِّدٍ وَنَحْوِهِ
1759. Бурайда розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Мунофиқни «саййид» деманглар. Агар у (шу сўзингиздан кейин) саййид бўлиб олса, Роббингиз азза ва жалланинг ғазабини чиқарган бўласиз».
Абу Довуд саҳиҳ иснод билан ривоят қилдилар.
1759 - عَنْ بُرَيْدَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ : «لَا تَقُولُوا لِلْمُنَافِقِ: سَيِّدٌ؛ فَإِنَّهُ إِنْ يَكُ سَيِّداً فَقَدْ أَسْخَطْتُمْ رَبَّكُمْ عَزَّ وَجَلَّ». رَوَاهُ أَبُو دَاوُودَ بِإِسْنَادٍ صَحِيحٍ [4977].
69- Боб. Иситма касаллигини сўкишнинг кароҳияти
69 - بَابُ كَرَاهَةِ سَبِّ الحُمَّى
1760. Жобир розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Умму Соибнинг (ёки Умму Мусаййибнинг) ҳузурига кириб, «Эй Умму Соиб, [ёки «Эй Умму Мусаййиб»] сенга нима бўлди, титраяпсан?» дедилар. У: «Иситма. Аллоҳ унга барака бермасин!» деди. «Иситмани қарғама, чунки у темирчининг босқони темирнинг зангини кетказгани каби одамзотнинг хатоларини кеткизади», дедилар».
Имом Муслим ривояти.
1760 - عَنْ جَابِرٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ دَخَلَ عَلَى أُمِّ السَّائِبِ - أَوْ أُمِّ الْمُسَيِّبِ فَقَالَ: «مَالَكِ يَا أُمَّ السَّائِبِ - أَوْ يَا أُمِّ الْمُسيِّبِ - تُزَفْزِفينَ؟» قَالَتْ: الحُمَّى، لَا بَارَكَ اللهُ فِيهَا، فَقَالَ: «لَا تَسُبِّي الحُمَّى؛ فَإِنَّهَا تُذْهِبُ خَطَايَا بَنِي آدَمَ، كَمَا يُذْهِبُ الْكِيرُ خَبَثَ الحَدِيدِ». رَوَاهُ مُسْلِمٌ [2575].
«تُزَفْزِفِينَ» أَيْ: تَتَحَرَّكِينَ حَرَكَةً سَرِيعَةً، وَمَعْنَاهُ: تَرْتَعِدُ، وَهُوَ بِضَمِّ التَّاءِ، وَبِالزَّايِ الْمُكَرَّرَةِ، وَالْفَاءِ الْمُكَرَّرَةِ، وَرُوِيَ أَيْضاً بِالرَّاءِ الْمُكَرَّرَةِ وَالقَافَينِ.
70- Боб. Шамолни сўкишдан қайтариқ. Ҳамда шамол эсганда айтиладиган нарсалар ҳақида
70 - بَابُ النَّهْيِ عَنْ سَبِّ الرِّيْحِ، وَبَيَانِ مَا يُقَالُ عِنْدَ هُبُوبِهَا
1761. Абулмунзир Убай ибн Каъб розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Шамолни сўкманглар. Агар ёқтирмаган нарсангизни кўрсангиз, «Аллоҳумма, иннаа нас’алука мин хойри ҳаазиҳир-рийҳий ва ва хойри маа фииҳаа, ва хойри маа умирот биҳи, ва наъуузу бика мин шарри ҳаазиҳир-рийҳий ва шарри маа фииҳаа, ва шарри маа умирот биҳ», денглар».*
* Дуонинг маъноси: «Аллоҳим, биз Сендан бу шамолнинг яхшилигини, ундаги яхшиликни ва унга буюрилган яхшиликни сўраймиз. Сендан бу шамолнинг ёмонлигидан, ундаги ёмонликдан ва унга буюрилган ёмонликдан паноҳ сўрайман».
Имом Термизий ривоят қилиб: «Бу ҳадис ҳасан, саҳиҳдир», дедилар.
Шарҳ: Шамол ва бўронлар Аллоҳнинг махлуқотидан бўлиб, У Зот Ўз истагига кўра улар билан ё раҳмат ё азоб ўлароқ юборади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шамолни сўкишдан қайтарганлар, чунки у ўзига буюрилган ишни қилади. У зот Аллоҳдан унинг яхшилигини сўрашни ва ёмонлигидан паноҳ тилашни буюрганлар.
Ҳадисдан олинадиган фойдалар:
1- Шамолни сўкиш мумкин эмас;
2- Чунки у ўзига буюрилган ишни қилади, унда яхшилик ҳам, ёмонлик ҳам бор;
3- Шамол эсган пайт Аллоҳдан унинг яхшилигини сўраш ва ёмонлигидан паноҳ тилаш лозим.
1761 - عَنْ أَبي الْمُنْذِرِ أُبَيِّ بْنِ كَعْبٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: «لَا تَسُبُّوا الرِّيحَ، فَإِذَا رَأَيْتُمْ ما تَكْرَهُونَ فَقُولُوا: اللَّهُمَّ؛ إِنَّا نَسْأَلُكَ مِنْ خَيْرِ هذِهِ الرِّيحِ وَخَيْرِ مَا فِيهَا، وَخَيْرِ مَا أُمِرَتْ بِهِ، وَنَعُوذُ بِكَ مِنْ شَرِّ هَذِهِ الرِّيحِ، وَشَرِّ مَا فِيهَا وَشَرِّ مَا أُمِرَتْ بِهِ». رَوَاهُ التِّرْمِذِيُّ وَقَالَ: حَدِيثٌ حَسَنٌ صَحِيحٌ [2252].
1762. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг шундай деганларини эшитганман: «Шамол ҳам Аллоҳнинг марҳаматидир, у раҳмат билан ҳам, азоб бўлиб ҳам келади. Уни кўрсангиз, сўкманглар, балки Аллоҳдан унинг яхшилигини сўранглар, Аллоҳдан унинг шарридан паноҳ сўранглар».
Абу Довуд ҳасан иснод билан ривоят қилдилар.
1762 - وَعَنْ أَبي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ يَقُولُ: «الرِّيْحُ مِنْ رَوْحِ اللهِ تَعَالَى، تَأْتِي بِالرَّحْمَةِ، وَتَأْتِي بِالعَذَابِ، فَإِذَا رَأَيْتُمُوهَا فَلَا تَسُبُّوهَا، وَسَلُوا اللهَ خَيْرَهَا، وَاسْتَعِيذُوا بِاللهِ مِنْ شَرِّهَا». رَوَاهُ أَبُو دَاوُودَ بِإِسْنَادٍ حَسَنٍ [5097].
قَولُهُ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: «مِنْ رَوْحِ اللهِ» بِفَتْحِ الرَّاءِ: أَيْ رَحْمَتِهِ بِعِبَادِهِ.
1763. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам шамол қутурганда:
«Аллоҳумма инний ас`алука хойроҳа ва хойро ма фийҳа ва хойро ма урсилат биҳи ва аъузу бика мин шарриҳа ва шарри ма фийҳа ва шарри ма урсилат биҳи», дер эдилар.
Маъноси: «Аллоҳим! Мен Сендан унинг яхшилигини, ундаги яхшиликни ва у билан юборилган нарсанинг яхшилигини сўрайман. Сендан унинг ёмонлигидан, ундаги ёмонликдан ва у билан юборилган нарсанинг ёмонлигидан паноҳ сўрайман».
Имом Муслим ривояти.
1763 - وَعَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا قَالَتْ: كَانَ النَّبِيُّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ إِذَا عَصَفَتِ الرِّيْحُ قَالَ: «اللَّهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ خَيْرَهَا، وَخَيْرَ مَا فِيهَا، وَخَيْرَ مَا أُرْسِلَتْ بِهِ، وَأَعُوذُ بِكَ مِنْ شَرِّهَا، وَشَرِّ مَا فِيهَا، وَشَرِّ مَا أُرسِلَتْ بِهِ». رَوَاهُ مُسْلِمٌ [899/15].
71- Боб. Хўрозни сўкмоқни кариҳ кўрилгани хусусида
1764. Зайд ибн Холид ал-Жуҳаний розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Хўрозни сўкманглар, чунки у намозга уйғотади», дедилар».
Абу Довуд саҳиҳ иснод билан ривоят қилдилар.
1764 - عَنْ زَيْدِ بْنِ خَالِدٍ الجُهَنيِّ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّه صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: «لَا تَسُبُّوا الدِّيكَ؛ فَإِنَّهُ يُوقِظُ لِلصَّلَاةِ». رَوَاهُ أَبُو دَاوُودَ بِإِسْنَادٍ صَحِيحٍ [5101].
72- Боб. Фалон юлдуз сабабли ёмғир ёғди деб айтишдан қайтарилгани ҳақида
72 - بَابُ النَّهْيِ عَنْ قَولِ: مُطِرْنَا بِنَوْءِ كَذَا
1765. Зайд ибн Холид ал-Жуҳаний розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Ҳудайбияда тунги ёмғирдан кейин бизга бомдод намозини ўқиб бердилар. Намозни тугатгач, одамларга юзландилар-да: «Роббингиз нима деганини биласизларми?» дедилар. «Аллоҳ ва Расули билувчи», дейишди. У зот бундай дедилар: «(Роббингиз) «Бандаларимдан Менга иймон келтирган ҳам, куфр келтирган ҳам тонг оттирди. Ким «Бизга Аллоҳнинг фазли ва раҳмати билан ёмғир ёғди», деса, ана ўша Менга иймон келтирган ва юлдузга куфр келтиргандир. Аммо ким «Фалон ва фалон юлдуз сабабли», деса, ана ўша Менга куфр келтирган ва юлдузга иймон келтиргандир», (деди)».
Муттафақун алайҳ.
1765 - عَنْ زَيْدِ بْنِ خَالِدٍ الجُهَنِيِّ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: صلَّى بِنَا رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ صَلَاةَ الصُّبْحِ بِالحُديْبِيَةِ في إِثْرِ سَمَاءٍ كَانَتْ مِنَ اللَّيْل، فَلَمَّا انْصَرَفَ أَقْبَلَ عَلَى النَّاسِ فَقَالَ: «هَلْ تَدْرُونَ مَاذَا قَالَ رَبُّكُمْ؟» قَالُوا: اللهُ وَرَسُولُهُ أَعلَمُ، قَالَ: «قَالَ: أَصْبَحَ مِنْ عِبَادِي مُؤمِنٌ بِي وَكَافِرٌ، فأَمَّا مَنْ قَالَ: مُطِرْنَا بِفَضْلِ اللهِ وَرَحْمَتِهِ فَذلِكَ مُؤْمِنٌ بِي كَافِرٌ بِالْكَوْكَبِ، وَأَمَّا مَنْ قَالَ: مُطِرْنَا بِنَوْءِ كَذَا وَكَذَا فَذَلِكَ كَافِرٌ بِي مُؤمِنٌ بِالْكَوْكَبِ». مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 846، م 71].
وَ«السَّمَاءُ» هُنَا: الْمَطَرُ.
73-Боб. Мусулмон кишини «эй кофир!» деб айтишнинг ҳаромлиги ҳақида
73 - بَابُ تَحْرِيمِ قَوْلِهِ لِمُسْلِمٍ: يَا كَافِرُ
1766. Ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Қай бир киши биродарига «Эй кофир!» деса, бу нарса аниқ икковидан бирининг гарданига тушади. Айтганидек бўлса-ку, майли, бўлмаса ўзига қайтади».
Муттафақун алайҳ.
1766 - عَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: «إِذَا قَالَ الرَّجُـلُ لأَخِيهِ: يَا كَافِرُ فَقَدْ بَاءَ بِهَا أَحَدُهُمَا: فَإِنْ كَانَ كَمَا قَالَ وَإِلَّا رَجَعَتْ عَلَيْهِ». مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 6104، م 60].
1767. Абу Зарр розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламни шундай деганларини эшитдилар:
«Ким бирор кишини «Кофир» ёки «Аллоҳнинг душмани» деб чақирса-ю, у ўшандай бўлмаса, бу нарса унинг ўзига қайтади».
Муттафақун алайҳ.
1767 - وَعَنْ أَبِي ذَرٍّ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ: أَنَّهُ سَمِعَ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ يَقُولُ: «مَنْ دَعَا رَجُلًا بِالْكُفْرِ أَوْ قَالَ: عَدُوَّ اللهِ، وَلَيْسَ كَذَلِكَ إِلَّا حَارَ عَلَيْه». مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 6045، م 61].
«حَارَ»: رَجَعَ.
74- Боб. Тилни беҳаё ва фахш сўзларга ишлатишдан ман этилгани ҳақида
74 - بَابُ النَّهْيِ عَنِ الفُحْشِ وَبَذاءِ اللِّسَانِ
1768. Ибн Масъуд розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Мўмин кўп таъначи ҳам, кўп лаънатловчи ҳам, фаҳш сўз айтувчи ҳам ва оғзи шалоқ ҳам бўлмайди», дедилар».
Имом Термизий ривоят қилиб, уни ҳасан ҳадис дедилар.
1768 - عَنِ ابْنِ مَسْعُودٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: «لَيْسَ الْمُؤْمِنُ بِالطَّعَّانِ، وَلَا اللَّعَّانِ، وَلَا الْفَاحِشِ، وَلَا الْبَذِيء». رَوَاهُ التِّرْمِذِيُّ وَقَالَ: حَدِيثٌ حَسَنٌ [1977 وسبق برقم 1576].
1769. Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Қай бир нарсага беҳаёлик қўшилса, уни албатта булғайди. Қай бир нарсага ҳаё қўшилса, уни албатта зийнатлайди», дедилар, деди».
Имом Термизий ривоят қилиб, ҳасан ҳадис, дедилар.
1769 - وَعَنْ أَنَسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: «مَا كَانَ الْفُحْشُ فِي شَيْءٍ إِلَّا شَانَهُ، وَمَا كَانَ الحَيَاءُ فِي شَيْءٍ إِلَّا زَانَهُ». رَوَاهُ التِّرْمِذِيُّ، وَقَالَ: حَدِيثٌ حَسَنٌ [1974].
75-Боб. Сўзда жимжимадор ва нотиқлик билан луғатларни энг қийин ва нозикларини ишлатиб авом ва улардан бошқага хитоб қилишнинг кароҳияти
75 - بَابُ كَرَاهَةِ التَّقْعِيرِ فِي الْكَلَامِ بِالتَّشَدُّقِ فِيهِ، وَتَكَلُّفِ الفَصَاحَةِ وَاسْتِعْمَالِ وَحْشِيِّ اللُّغَةِ وَدَقَائِقِ الإِعْرَابِ فِي مُخَاطَبَةِ العَوَامِّ وَنَحْوِهِمْ
1770. Ибн Масъуд розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Сўзда чуқур кетувчи, синчковлар ҳалок бўлишди», деб уч марта айтдилар».
Имом Муслим ривояти.
1770 - عَنِ ابْنِ مَسْعُودٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ: أَنَّ النَّبِيَّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «هَلَكَ الْمُتَنَطِّعُونَ» قَالَهَا ثَلَاثاً. رَوَاهُ مُسْلِمٌ [2670].
«الْمُتَنَطِّعُونَ»: الْمُبَالِغُونَ في الأَمُورِ.
1771. Абдуллоҳ ибн Амр ибн Осс розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Аллоҳ азза ва жалла чиройли гапираман деб, мол кавшангандек кавшаниб гапирганларга ғазаб қилади», дедилар».
Абу Довуд ва Термизий ривояти. Термизий ҳасан ҳадис, дедилар.
1771 - وَعَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ عَمْرِو بْنِ العَاصِ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «إِنَّ اللهَ يُبْغِضُ الْبَلِيغَ مِنَ الرِّجَالِ الَّذي يَتَخَلَّلُ بِلِسَانِهِ كَمَا تَتَخَلَّلُ الْبَقَرَةُ». رَوَاهُ أَبُو دَاوُودَ، وَالتِّرْمِذِيُّ، وَقَالَ: حَدِيثٌ حَسَنٌ [د 5005، ت 2853].
1772. Жобир розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Менга энг суюклигингиз ва Қиёмат кунида менга энг яқин ўтирадиганингиз – хулқи гўзал бўлганларингиздир. Менга энг ёмонингиз ва Қиёмат кунида мендан энг узоғингиз – сарсорлар, муташаддиқлар ва мутафайҳиқлардир».
Имом Термизий ривоят қилиб, ҳасан ҳадис, дедилар.
Бунинг шарҳи ҳам юқорида «Ҳусни хулқ» бобида, 150 рақам остидаги ҳадис остида келган.
1772 - وَعَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللهِ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «إِنَّ مِنْ أَحَبِّكُمْ إِلَيَّ، وَأَقْرَبِكمْ مِنِّي مَجْلِساً يَوْمَ الْقِيَامَةِ أَحَاسِنُكُمْ أَخْلَاقاً، وَإِنَّ أَبْغَضَكُمْ إِلَيَّ وَأَبْعَدَكُمْ مِنِّي يَوْمَ الْقِيَامَةِ الثَّرْثَارُونَ، وَالْمُتَشَدِّقُونَ وَالْمُتَفَيْهِقُونَ». رَوَاهُ التِّرْمِذِيُّ وَقَالَ: حَدِيْثٌ حَسَنٌ.
وَقَدْ سَبَقَ شَرْحُهُ فِي بَابِ حُسْنِ الخُلقِ [برقم 150].
76-Боб. «Нафсим хабис бўлиб кетди» - деб айтишнинг кароҳияти
76 - بَابُ كَرَاهَةِ قَوْلِهِ: خَبُثَتْ نَفْسِي
1773. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Бирортангиз асло «Нафсим хабис бўлиб кетди», демасин, балки «Нафсим лақис бўлиб қолди», десин», дедилар».
Муттафақун алайҳ.
1773 - عَنْ عَائِشَة رَضِيَ اللهُ عَنْهَا، عَنِ النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «لَا يَقُولَنَّ أَحَدُكُمْ: خَبُثَتْ نَفْسِي، وَلَكِنْ لِيَقُلْ: لَقِسَتْ نَفْسِي». مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 6179، م 2250].
قَالَ الْعُلَمَاءُ: مَعْنَى خَبُثَتْ: غَثَتْ، وَهُوَ بِمَعْنَى «لَقِسَتْ» وَلَكِنْ كَرِهَ لَفْظَ الخُبْثِ.
77- Боб. Узумни арабчада «ал-Карму» лафзи билан ишлатишнинг кароҳияти
77 - بَابُ كَرَاهَةِ تَسْمِيَةِ العِنَبِ كَرْماً
1774. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Узумни карм деманглар, чунки карм мусулмон кишидир», дедилар».
Муттафақун алайҳ. Бу Муслим ривоятидаги лафз.
Бошқа ривоятда: «ал-Карму» мўъминнинг қалбидир», бўлиб келган.
Имом Бухорий ва Муслимнинг бошқа ривоятида: «(Кишилар узумни) ал-Карму, деб айтадилар. «Ал-Карму» эса аслида мўминнинг қалби деган маънони англатади», дейилган.
1774 - عَنْ أَبي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: «لَا تُسَمُّوا الْعِنَبَ: الْكَرْمَ؛ فَإِنَّ الْكَرْمَ الْمُسْلِمُ». مُتَّفَقٌ عَلَيهِ. وَهَذَا لَفْظُ مُسْلِمٍ [خ 6182، م 2247/8].
وَفِي رِوَايَةٍ: «فَإِنَّمَا الْكَرْمُ قَلْبُ الْمُؤْمِنِ»، وَفِي رِوَايَةٍ لِلْبُخَارِيِّ وَمُسْلِمٍ: «يَقُولُونَ الْكَرْمُ، إِنَّمَا الْكَرْمُ قَلْبُ الْمُؤْمِنِ» [خ 6183، م 2247/7].
1775. Воил ибн Ҳужр розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Карм деманглар, ток (узум дарахти) денглар», дедилар».
Имом Муслим ривояти.
1775 - وَعَنْ وَائِلِ بْنِ حُجْرٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «لَا تَقُولُوا: الْكَرْمُ، وَلَكِنْ قُولُوا: الْعِنَبُ وَالحبَلَةُ». رَوَاهُ مُسْلِمٌ [2248/12].
«الحَبَلَةُ» بِفَتْحِ الحَاءِ وَالبَاءِ، وَيُقَالُ أَيْضاً بِإِسْكَانِ البَاءِ.
78- Боб. Бегона хотиннинг хуснини бегона эркак олдида гапиришдан ман этилгани, аммо уйланиш ва бошқа мақсадларни кўзлаб, шаръий эҳтиёж туғилиб қолса зарари йўқ экани хусусида
78 - بَابُ النَّهْيِ عَنْ وَصْفِ مَحَاسِنِ الْمَرْأَةِ لِرَجُلٍ إِلَّا أَنْ يَحْتَاجَ إِلَى ذَلِكَ لِغَرَضٍ شَرْعِيٍّ كَنِكَاحِهَا وَنَحْوِهِ
1776. Ибн Масъуд розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Бир аёл (бошқа) аёлга тегиниб, кейин эрига уни кўз олдига келтирадиган даражада таърифлаб бермасин», дедилар».
Муттафақун алайҳ.
1776 - عَنِ ابْنِ مَسْعُودٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: «لَا تُبَاشِرِ الْمَرْأَةُ الْمَرْأَةَ، فَتَصِفَهَا لِزَوْجِهَا كَأَنَّهُ يَنْظُرُ إِلَيْهَا». مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 5240].
79- Боб. Киши: «Аллоҳим агар хоҳласанг мени кечир» деб айтишнинг кароҳияти. Балки Аллоҳдан бирор нарса сўралаётганда жазм ва қатъият ила сўралиши хусусида
79 - بَابُ كَرَاهَةِ قَوْلِ الإِنْسَانِ: «اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِي إِنْ شِئْتَ» بَلْ يَجْزِمُ بِالطَّلَبِ
1777. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Бирортангиз ҳаргиз: «Аллоҳим, хоҳласанг, мени мағфират қилгин, Аллоҳим, хоҳласанг, мени раҳматингга олгин», деб айтмасин. Қатъият билан сўрасин, чунки У Зотни мажбурловчи йўқ», дедилар.
Муттафақун алайҳ.
Муслимнинг ривоятида: «Балки қатъий сўрасин ва умидини катта қилсин, чунки Аллоҳ берган нарсасини катта санамайди», бўлиб келган.
1777 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «لَا يَقُولَنَّ أَحَدُكُمْ: اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِي إِنْ شِئْتَ، اللَّهُمَّ ارْحَمْنِي إِنْ شِئْتَ، لِيَعْزِمِ الْمَسْأَلَةَ؛ فَإِنَّهُ لَا مُكْرِهَ لَهُ». مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 6339، م 2679/9].
وَفِي رِوَايَةٍ لِمُسْلِمٍ: «وَلَكِنْ لِيَعْزِمْ وَلْيُعْظِمِ الرَّغْبَةَ؛ فَإِنَّ الله عَزَّ وَجَلَّ لَا يَتَعَاظَمُهُ شَـيْءٌ أَعْطَاهُ» [2679].
1778. Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Қачон сизлардан бирингиз дуо қилса, қатъият ила сўрасин. Аллоҳим, истасанг, менга ... бергин» демасин, чунки Аллоҳни мажбурловчи йўқдир», дедилар».
Муттафақун алайҳ.
1778 - وَعَنْ أَنَسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: «إِذَا دَعَا أَحَدُكُمْ فَلْيَعْزِمِ الْمَسْأَلَةَ، وَلَا يَقُولَنَّ: اللَّهُمَّ إِنْ شِئْتَ فَأَعْطِني؛ فَإِنَّهُ لَا مُسْتَكْرِهَ لَهُ». مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 6338، م 2678].
80- Боб. Аллоҳ ва фалон киши хоҳласа деб айтишнинг кароҳияти
80 - بَابُ كَرَاهَةِ قَوْلِ: مَا شَاءَ اللهُ وَشَاءَ فُلَانٌ
1779. Ҳузайфа ибн Ямон розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Аллоҳ хоҳлаган ва Фалончи хоҳлаган нарса» деманглар, «Аллоҳ хоҳлаган, сўнг Фалончи хоҳлаган нарса», денглар», дедилар».
Абу Довуд саҳиҳ иснод билан ривоят қилдилар.
1779 - عَنْ حُذَيْفَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «لَا تَقُولُوا: مَا شَاءَ اللهُ وَشَاءَ فُلَانٌ، وَلَكِنْ قُولُوا: مَا شَاءَ اللهُ، ثُمَّ شَاءَ فُلَانٌ». رَوَاهُ أَبُو دَاوُودَ بِإِسْنَادٍ صَحِيحٍ [4980].
81- Боб. Охирги хуфтон намозидан кейин (бефойда) сўзларни гаплашишнинг кароҳияти
Бундан мақсад шуки, мубоҳ бўлган сўзларни ушбу вақтдан бошқа пайтларда ҳам гаплашиш ёки тарк қилиш бир хилдир. Аммо ҳаром ёки макруҳ бўлган сўзларни хуфтондан кейин гаплашиш қаттиқ ҳаром ва кароҳиятлидир. Ҳадисдаги хабарларга кўра, хуфтондан кейин гаплашиш жоиз бўлганлари: илм музокара қилиш, солиҳлар ҳикоясини ва яхши аҳлоқларга ундовчи суҳбатларда бўлиш, ҳамда меҳмон, ҳожатманд ва шунга ўхшаш кишилар билан сўзлашишда кароҳият йўқдир. Балки у мустаҳабдир. Шунингдек фавқулодда узрли бўлинганда ҳам кароҳияти йўқ. Бу айтган нарсаларим хусусида саҳиҳ ҳадислар ворид бўлгандир.
81 - بَابُ كَرَاهَةِ الحَدِيثِ بَعْدَ العِشَاءِ الآخِرَةِ
الْمُرَادُ بِهِ: الحَدِيثُ الَّذِي يَكُونُ مُبَاحاً فِي غَيْرِ هَذَا الوَقْتِ، وَفِعْلُهُ وَتَرْكُهُ سَوَاءٌ، فَأَمَّا الحَدِيثُ الْمُحَرَّمُ أَوِ الْمَكْرُوهُ فِي غَيْرِ هَذَا الوَقْتِ أَشَدُّ تَحْرِيماً وَكَرَاهَةً.
وَأَمَّا الحَدِيثُ فِي الخَيْرِ؛ كَمُذَاكَرَةِ العِلْمِ وَحِكَايَاتِ الصَّالِحِينَ، وَمَكَارِمِ الأَخْلَاقِ وَالحَدِيثُ مَعَ الضَّيْفِ، وَمَعَ طَالِبِ حَاجَةٍ، وَنَحْوِ ذَلِكَ فَلَا كَرَاهَةَ فِيهِ، بَلْ هُوَ مُسْتَحَبٌّ، وَكَذَا الحَدِيثُ لِعُذْرٍ وَعَارِضٍ لَا كَرَاهَةَ فِيهِ، وَقَدْ تَظَاهَرَتِ الأَحَادِيثُ الصَّحِيحَةُ عَلَى كُلِّ مَا ذَكَرْتُهُ.
1780. Абу Барза розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам хуфтондан олдин ухлашни ва хуфтондан кейин гапиришни кариҳ кўрардилар».
Муттафақун алайҳ.
1780 - عَنْ أَبي بَرْزَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ كَانَ يَكْرَهُ النَّوْمَ قَبْلَ العِشَاءِ وَالحَدِيثَ بَعْدَهَا. مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 568، م 647/237].
1781. Ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳаётларининг сўнгида бизга хуфтон намозини ўқиб бердилар. Салом бериб бўлгач, ўринларидан туриб: «Бу кечангизни кўрдингизми? Бундан юз йил ўтгач, ер юзида (ҳозирги) кишилардан бирортаси қолмайди», дедилар».
Муттафақун алайҳ.
1781 - وَعَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ صَلَّى العِشَاءَ فِي آخِرِ حَيَاتِهِ، فَلمَّا سَلَّمَ قَالَ: «أَرَأَيْتَكُمْ لَيْلَتَكُمْ هَذِهِ؟ فَإِنَّ عَلَى رَأْسِ مِئَةِ سَنَةٍ لَا يَبْقَى مِمَّنْ هُوَ عَلَى ظَهْرِ الأَرْضِ اليَوْمَ أَحَدٌ». مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 116، م 2537].
1782. Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Саҳобалар Набий соллаллоҳу алайҳи васалламни кутиб ўтиришган эди, у зот кечанинг ярмига яқинлашганида келиб, уларга хуфтон намозини ўқиб бердилар. Кейин бизга қуйидагича хутба айтдилар.
«Огоҳ бўлинглар, одамлар намозларини ўқиб, кейин ухлаб ҳам бўлишди. Сизлар эса модомики намозни кутар экансиз, намоздадирсиз», дедилар».
Имом Бухорий ривояти.
1782 - وَعَنْ أَنَسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ: أَنَّهُمُ انْتَظَرُوا النَّبِيَّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ، فَجَاءَهُمْ قَرِيباً مِنْ شَطْرِ اللَّيْلِ فَصَلَّى بِهِمْ، - يَعْنِي العِشَاءَ - قَالَ: ثُمَّ خَطَبَنَا فَقَالَ: «أَلَا إِنَّ النَّاسَ قَدْ صَلُّوا ثُمَّ رَقَدُوا، وَإِنَّكُمْ لَنْ تَزَالُوا فِي صَلَاةٍ مَا انْتَظَرْتُمُ الصَّلَاةَ». رَوَاهُ البُخَارِيُّ [600].
82- Боб. Эр ўз хотинини тўшагига (жимоъ ниятида) чақирсаю, хотин шаръий узри бўлмай унга боришдан бош тортишининг ҳаромлиги хусусида
82 - باب تحريم امتناع المرأة من فراش زوجها إذا دعاها ولم يكن لها عذر شرعي
1783. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Эр ўз аёлини тўшагига чақирса-ю, у келидан бош тортса ва натижада бу ундан ғазабланган ҳолда тунаса, то тонг отгунча фаришталар уни (аёлни) лаънатлайди».
Муттафақун алайҳ.
1783 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: «إِذَا دَعَا الرَّجُلُ امْرَأَتَهُ إِلَى فِرَاشِهِ فَأَبَتْ أن تَجِيءَ، فَبَاتَ غَضْبَانَ عَلَيْهَا لَعَنَتْهَا الْمَلَائِكَةُ حَتَّى تُصْبِحَ». مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 3237، م 1436/122 وسبق برقم 288].
وَفِي رِوَايَةٍ: حَتَّى «تَرْجِعَ» [خ 5194، م 1436].
83- Боб. Эр сафарда бўлмай уйдалик пайтида, хотинига унинг рухсатисиз нафл рўза тутишининг ҳаромлиги ҳақида
83 - بَابُ تَحْرِيمِ صَوْمِ الْمَرْأَةِ تَطَوُّعاً وَزَوْجُهَا حَاضِرٌ إِلَّا بِإِذْنِهِ
1784. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Аёлга эри борлигида унинг изнисиз рўза тутиши, унинг изнисиз уйига (киришга) изн бериши ҳалол бўлмайди».
Муттафақун алайҳ.
1784 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «لَا يَحِلُّ لِلْمَرْأَةِ أَنْ تَصُومَ وَزَوْجُهَا شَاهِدٌ إِلَّا بِإِذْنِهِ، وَلَا تَأْذَنَ فِي بَيْتِهِ إِلَّا بإِذْنِهِ». مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 5195، م 1026 وسبق برقم 289].
84- Боб. Иқтидо қилган киши рукуъ ва саждада имомдан олдин бош кўтаришининг ҳаромлиги ҳақида
84 - بَابُ تَحْرِيمِ رَفْعِ الْمَأْمُومِ رَأْسَهُ مِنَ الرُّكُوعِ أَوِ السُّجُودِ قَبْلَ الإِمَامِ
1785. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Бирортангиз (саждада) бошини имомдан олдин кўтаргудек бўлса, Аллоҳ унинг бошини эшакнинг бошидек қилишидан [ёки Аллоҳ унинг суратини эшак суратидек қилишидан] қўрқмасмикин?!» дедилар».
Муттафақун алайҳ.
1785 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ: أَنَّ النَّبِيَّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «أَمَا يَخْشَى أَحَدُكُمْ إِذَا رَفَعَ رَأْسَهُ قَبْلَ الإِمَامِ أَنْ يَجْعَلَ اللهُ رَأْسَهُ رَأْسَ حِمَارٍ، أَوْ يَجْعَلَ اللهُ صُورَتَهُ صُورَةَ حِمَارٍ؟!». مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 691، م 427].
85- Боб. Намозда қўлни биқинга қўйишнинг кароҳияти ҳақида
85 - بَابُ كَرَاهَةِ وَضْعِ اليَدِ عَلَى الخَاصِرَةِ فِي الصَّلَاةِ
1786. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Намозда қўлни биқинга қўйиб туришдан қайтарилган».
Муттафақун алайҳ.
1786 - عَنْ أَبِي هُرَيْرةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: نُهِيَ عَنِ الخَصْرِ فِي الصَّلَاةِ. مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 1219، م 545].
86- Боб. Таом ҳозир бўлиб иштаҳа келиб турганда, ҳамда ҳожати икки томондан қистаб турганда намоз ўқишнинг макруҳлиги ҳақида
86 - بَابُ كَرَاهَةِ الصَّلَاةِ بِحَضْرَةِ الطَّعَامِ وَنَفْسُهُ تَتُوقُ إِلَيهِ، أَوْ مَعَ مُدَافَعَةِ الأَخْبَثَينِ، وَهُمَا: البَوْلُ وَالغَائِطُ
1787. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Мен Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «Овқат ҳозир бўлганда ҳам, кишининг икки ҳожати қистаб турганда ҳам намоз йўқ», деганларини эшитганман», деди».
Имом Муслим ривояти.
1787 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا قَالَتْ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ يَقُولُ: «لَا صَلَاةَ بحَضْرَةِ طَعَامٍ، وَلَا هُوَ يُدَافِعُهُ الأَخْبَثَانِ». رَوَاهُ مُسْلِمٌ [560].
87- Боб. Намозда турганда осмонга қарашдан ман этилгани хусусида
87 - بَابُ النَّهْيِ عَنْ رَفْعِ البَصَرِ إِلَى السَّمَاءِ فِي الصَّلَاةِ
1788. Анас ибн Молик розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Одамларга нима бўлганки, намозда осмонга қарашяпти?!» дедилар. Кейин сўзлари кескинлашиб, ҳатто: «Ё бу ишдан тўхташади, ёки кўзлари ўйиб олинади», дедилар».
Имом Бухорий ривояти.
1788 - عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: «مَا بَالُ أَقْوَامٍ يَرْفَعُونَ أَبْصَارَهُمْ إِلَى السَّمَاءِ فِي صَلَاتِهِمْ»؟! فَاشْتَدَّ قَوْلُهُ فِي ذَلِكَ حَتَّى قَالَ: «لَيَنْتَهُنَّ عَنْ ذَلِكَ، أَوْ لَتُخْطَفَنَّ أَبْصَارُهُمْ». رَوَاهُ البُخَارِيُّ [750].
88- Боб. Намозда узрсиз у ёқ-бу ёққа қарашнинг кароҳияти
88 - بَابُ كَرَاهَةِ الاِلْتِفَاتِ فِي الصَّلَاةِ لِغَيْرِ عُذْرٍ
1789. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан намозда у ёқ-бу ёққа аланглаш ҳақида сўрадим. «У – шайтон банданинг намозидан уриб қолишидир», дедилар».
Имом Бухорий ривояти.
1789 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا قَالَتْ: سَأَلْتُ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ عَنِ الاِلْتِفَاتِ فِي الصَّلَاةِ فَقَالَ: «هُوَ اخْتِلَاسٌ يَخْتَلِسُهُ الشَّيْطَانُ مِنْ صَلَاةِ الْعَبْدِ». رَوَاهُ البُخَارِيُّ [751].
1790. Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам менга: «Намозда аланглашдан сақлангин, чунки бу ҳалокатдир. Агар ҳеч имкони бўлмаса, нафлда майли, лекин фарзда эмас», дедилар».
Имом Термизий ривоят қилиб, ҳасан, саҳиҳ ҳадис, дедилар.
1790 - وَعَنْ أَنَسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: قَالَ لِي رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: «إِيَّاكَ وَالاِلْتِفَاتَ فِي الصَّلَاةِ؛ فَإِنَّ الاِلْتِفَاتَ فِي الصَّلَاةِ هَلَكَةٌ، فَإِنْ كَانَ لَا بُدَّ فَفِي التَّطَوُّعِ لَا فِي الْفَرِيضَةِ». رَوَاهُ التِّرْمِذِيُّ وَقَالَ: حَدِيثٌ حَسَنٌ صَحِيحٌ [589].
89- Боб. Қабрларга (қараб) намоз ўқишдан қайтарилгани хусусида
89 - بَابُ النَّهْيِ عَنِ الصَّلَاةِ إِلَى القُبُورِ
1791. Абу Марсад Канноз ибн Ҳусойн розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «Қабрларга қараб намоз ўқиманглар, уларнинг устига ўтирманглар», деганларини эшитганман».
Имом Муслим ривояти.
1791 - عَنْ أَبي مَرْثَدٍ كَنَّازِ بْنِ الحُصَيْنِ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ يَقُولُ: «لَا تُصَلُّوا إِلَى القُبُورِ، وَلَا تَجْلِسُوا عَلَيْها». رَوَاهُ مُسْلِمٌ 972/98.
90- Боб. Намоз ўқиётган кишининг олдидан ўтишнинг ҳаромлиги
90 - بَابُ تَحْرِيمِ الْمُرُورِ بَيْنَ يَدَيِ الْمُصَلّي
1792. Абу Жуҳайм Абдуллоҳ ибн Ҳорис ибн Симма ал‑Ансорий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Агар намозхоннинг олдидан ўтувчи киши ўзига нима (гуноҳ) бўлишини билганида эди, (намозхоннинг) олдидан ўтишдан кўра қирқ (йил, ой, кун) тўхтаб туриш унинг учун яхшироқ бўлар эди», дедилар».
Ровий (Абу Назр): «Қирқ кун» дедими, ёки «ой», ё «йил»ми, билолмадим», деган.
Муттафақун алайҳ.
1792 - عَنْ أَبي الجُهَيْمِ عَبْدِ اللهِ بْنِ الحَارِثِ بْنِ الصِّمَّةِ الأَنْصَارِيِّ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: «لَوْ يَعْلَمُ الْمَارُّ بَيْنَ يَدَيِ الْمُصَلِّي مَاذَا عَلَيْهِ لَكَانَ أَنْ يَقِفَ أَرْبَعِينَ خَيْراً لَهُ مِنْ أَنْ يَمُرَّ بَيْنَ يَدَيْهِ». قَالَ الرَّاوِي: لَا أَدْرِي قَالَ: أَرْبَعِينَ يَوماً، أَوْ أَرْبَعِينَ شَهْراً، أَوْ أَرْبَعِينَ سَنَةً. مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 510، م 507].
91- Боб. Муаззин фарзга иқомат (такбир) айтгандан кейин хоҳ нафл хоҳ ўша намознинг суннати бўлсин бошлаб юборишнинг кароҳияти
91 - بَابُ كَرَاهَةِ شُرُوعِ الْمَأْمُومِ فِي نَافِلَةٍ بَعْدَ شُرُوعِ الْمُؤَذِّنِ فِي إِقَامَةِ الصَّلَاةِ، سَوَاءٌ كَانَتِ النَّافِلَةُ سُنَّةَ تِلْكَ الصَّلَاةِ أَوْ غَيْرَهَا
1793. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Намозга иқома айтилгач, фарздан бошқа намоз йўқ», дедилар».
Имом Муслим ривояти.
1793 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «إِذَا أُقِيمَتِ الصَّلَاةُ فَلَا صَلَاةَ إِلَّا الْمَكْتُوبَةَ». رَوَاهُ مُسْلِمٌ [710].
92- Боб. Жума кунининг кундузини рўзага ва кечаларидан бирини намозга хослаб олишнинг кароҳияти
92 - بَابُ كَرَاهَةِ تَخْصِيصِ يَومِ الجُمُعَةِ بِصِيَامٍ، أَوْ لَيْلَتِهِ بِصَلَاةٍ
1794. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Жума кечасини бошқа кечалар орасидан тунги ибодатга хосламанглар. Жума кунини бошқа кунлар орасидан рўза тутишга хосламанглар. Лекин бирингизнинг (доим) тутиб юрган рўзаси бўлса, мустасно».
Имом Муслим ривояти.
1794 - عَنْ أَبي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللَهُ عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «لَا تَخُصُّوا لَيْلَةَ الجُمُعَةِ بِقِيَامٍ مِنْ بَيْنِ اللَّيَالِي، وَلَا تَخُصُّوا يَوْمَ الجُمُعَة بِصِيَامٍ مِنْ بَيْنِ الأَيَّامِ، إِلَّا أَنْ يَكُونَ فِي صَوْمٍ يَصُومُهُ أَحَدُكُمْ». رَوَاهُ مُسْلِمٌ [1144/148].
1795. Яна у кишидан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламни:
«Бирортангиз жума куни рўза тутмасин, фақат ундан олдинги ёки кейинги кун(ни қўшиб тутса майли)», деяётганларини эшитдим».
Муттафақун алайҳ.
1795 - وَعَنْهُ قَالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ يَقُولُ: «لَا يَصُومَنَّ أَحَدُكُمْ يَوْمَ الجُمُعَةِ إِلَّا يَوْماً قَبْلَهُ أَوْ بَعْدَهُ». مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 1985، م 1144].
1796. Муҳаммад ибн Аббод розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Жобир розияллоҳу анҳудан Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам жума кунида (хослаб нафл) рўза тутишдан ман қилганларми?- деб сўрасам, у киши: «Ҳа», дедилар».
Муттафақун алайҳ.
1796 - وَعَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبَّادٍ قَالَ: سَأَلْتُ جَابِراً رَضِيَ اللهُ عَنْهُ: أَنَهَى النَّبِيُّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ عَنْ صَوْمِ الجُمُعَةِ؟ قَالَ: نَعَمْ. مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 1984، م 1143].
1797. Уммул мўъминин Жувайрия бинти Ҳорис розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам жума куни бу онамиз ҳузурларига кирсалар рўзадор эканлар. У зот: «Кеча рўза тутган эдингми?» десалар. Жувайрия: «Йўқ», деди. У зот: «Эртага рўза тутишни хоҳлайсанми?» дедилар. Жувайрия: «Йўқ», деди. Шунда у зот: «Ундай бўлса очиб юбор, яъни рўза тутмагин», дедилар.
Имом Бухорий ривояти.
1797 - وَعَنْ أُمِّ الْمُؤْمِنِينَ جُوَيْريَةَ بِنْتِ الحَارِثِ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا: أَنَّ النَّبيَّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ دَخَلَ عَلَيْهَا يَوْمَ الجُمُعَةِ وَهِيَ صَائِمَةٌ، فَقَالَ: «أَصُمْتِ أَمْسِ؟» قَالَتْ: لَا، قَالَ: «تُرِيدِينَ أَنْ تَصُومِي غَداً؟» قَالَتْ: لَا، قَالَ: «فَأَفْطِري». رَوَاهُ البُخَارِيُّ [1986].
93- Боб. Икки ёки ундан кўпроқ кун емасдан, ичмасдан улама рўза тутишнинг ҳаромлиги ҳақида
93 - بَابُ تَحْرِيمِ الوِصَالِ فِي الصَّوْمِ، وَهُوَ: أَنْ يَصُومَ يَومَينِ أَوْ أَكْثَرَ، وَلَا يَأْكُلُ وَلَا يَشْرَبُ بَيْنَهُمَا
1798. Абу Ҳурайра ва Оиша розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам улаб рўза тутишдан қайтардилар».
Муттафақун алайҳ.
1798 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ وَعَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا: أَنَّ النَّبِيَّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ نَهَى عَنِ الْوِصَالِ. مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 1964 - 1965، م 1103 - 1105].
1799. Ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам рўзани узлуксиз тутишдaн қaйтaрдилaр. «Ўзингиз узлуксиз рўза тутасиз-ку, эй Аллоҳнинг Расули!» дeйишганида у зот: «Мен сизлар каби эмасман? Албатта, мeн таом ва ичимлик ила сийланаман», дедилар.
Муттафақун алайҳ. Бу Бухорийнинг лафзи.
1799 - وَعَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: نَهَى رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ عَنِ الْوِصَالِ، قَالُوا : إِنَّكَ تُواصِلُ؟ قَالَ: «إِنِّي لَسْتُ مِثْلَكُمْ، إِنِّي أُطْعَمُ وَأُسْقَى». مُتَّفَقٌ عَلَيهِ، وَهَذَا لَفْظُ البُخَارِيِّ [خ 1962، م 1102/56].
94- Боб. Қабр устига ўтиришнинг ҳаромлиги ҳақида
94 - بَابُ تَحْرِيمِ الجُلُوسِ عَلَى قَبْرٍ
1800. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Бирингизнинг чўғ устига ўтириб, кийими куйиб, терисига етиб боргани унинг учун қабр устига ўтирганидан яхшидир», дедилар».
Имом Муслим ривояти.
1800 - عَنْ أَبي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: «لأَنْ يَجْلِسَ أَحَدُكُمْ عَلَى جَمْرَةٍ ، فَتُحْرِقَ ثِيَابَهُ، فَتَخْلُصَ إِلَى جِلْدِهِ خَيرٌ لَهُ مِنْ أَنْ يجْلِسَ عَلَى قَبْرٍ». رَوَاهُ مُسْلِمٌ [971].
95-Боб. Қабр устини бўр билан сувашдан ва унинг устига бино қуришдан қайтарилгани ҳақида
95 - بَابُ النَّهْيِ عَنْ تَجْصِيصِ القَبْرِ وَالْبِنَاءِ عَلَيْهِ
1801. Жобир розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам қабрни бўр билан сувашдан, унга ўтиришдан ва устига бино қуришдан қайтардилар».
Имом Муслим ривояти.
1801 - عَنْ جَابِرٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: نَهَى رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ أَنْ يُجَصَّصَ الْقَبْرُ، وَأَنْ يُقْعَدَ عَلَيهِ، وَأَنْ يُبْنَى عَلَيْهِ. رَوَاهُ مُسْلِمٌ [970].
96- Боб. Қул ўз ҳожаси қўлидан қочиб кетишининг қаттиқ ҳаромлиги ҳақида
96 - بَابُ تَغْلِيظِ تَحْرِيمِ إِبَاقِ العَبْدِ مِنْ سَيِّدِهِ
1802. Жарир ибн Абдуллоҳ розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Қайси бир қул қочиб кетса, (шариат унга берган) кафолатдан маҳрум бўлибди», дедилар».
Имом Муслим ривояти.
1802 - عَنْ جَرِيرِ بْنِ عَبْدِ اللهِ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: «أَيُّمَا عَبْدٍ أَبَقَ فَقَدْ بَرِئَتْ مِنْهُ الذِّمَّةُ». رَوَاهُ مُسْلِمٌ [69].
1803. Яна у кишидан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Қул қочиб кетса, унинг намози қабул бўлмайди», дедилар».
Имом Муслим ривояти.
Бошқа ривоятда: «Батаҳқиқ, кофир бўлибди», дейилган.
1803 – وَعَنْهُ، عَنِ النَّبيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: «إِذَا أَبَقَ الْعَبْدُ لَمْ تُقْبَلْ لَهُ صَلَاةٌ». رَوَاهُ مُسْلِمٌ [70].
وَفِي رِوَايَةٍ: «فَقَدْ كَفَرَ» [م 68].
97- Боб. Шаръий жазоларда ўртага тушиб шафеъ бўлишнинг ҳаромлиги ҳақида
Аллоҳ таоло: «Зинокор аёл ва зинокор эркак- улардан ҳар бирини юз даррадан уринглар. Агар сизлар Аллоҳга ва охират кунига иймон келтиргувчи бўлсангизлар Аллоҳнинг (бу) ҳукмида (яъни зинокорларни дарралашда) сизларни уларга нисбатан раҳм-шафқат (туйғулари) тутмасин», (Нур сураси, 2-оят) деб айтган.
97 - بَابُ تَحْرِيمِ الشَّفَاعَةِ فِي الحُدُودِ
قَالَ اللهُ تَعَالَى: {الزَّانِيَةُ وَالزَّانِي فَاجْلِدُوا كُلَّ وَاحِدٍ مِنْهُمَا مِئَةَ جَلْدَةٍ وَلَا تَأْخُذْكُمْ بِهِمَا رَأْفَةٌ فِي دِيْنِ اللهِ إنْ كُنْتُمْ تُؤْمِنُونَ بِاللهِ وَاليَوْمِ الآخِرِ} [النور - 2].
1804. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Қурайшни ўғрилик қилган махзумлик аёлнинг иши ташвишга солиб қўйди. (Кимдир:) «У ҳақда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга ким гапира олади?» деди. «Бунга Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам учун суюкли Усома ибн Зайддан бошқа ким ҳам журъат қила оларди?» дейишди. Сўнг Усома у зот билан гаплашди. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Аллоҳнинг ҳаддларидан бири хусусида ўртага тушяпсанми?» дедилар. Кейин туриб, хутба қилдилар. Сўнгра: «Сизлардан аввалгиларни ҳалок қилган нарса шуки, қачон ичларида обрўли киши ўғрилик қилса, уни тек қўйишар, агар заифҳоллари ўғрилик қилса, унга ҳадд қўллашар эди. Аллоҳга қасамки, Муҳаммаднинг қизи Фотима ўғрилик қилган бўлганда ҳам, қўлини албатта кесган бўлар эдим», дедилар».
Муттафақун алайҳ.
Бошқа ривоятда: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг юзлари ўзгариб кетди. Ва: «(Эй Усома) сен Аллоҳнинг ҳаддларидан бирига ўртага тушиб шафеълик қилмоқчимисан?» деганларида, Усома: «Эй Аллоҳнинг расули, менга истиғфор айтинг», деди. Кейин бу хотинга (ҳукм ижро этишни) буюрдилар. Бас унинг қўли кесилди».
1804 - وَعَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا: أَنَّ قُرَيْشاً أَهَمَّهُمْ شَأْنُ الْمَرْأَةِ الْمَخْزُومِيَّةِ الَّتي سَرَقَتْ فَقَالُوا: مَنْ يُكَلِّمُ فِيهَا رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ؟ فَقَالُوا: وَمَنْ يَجْتَرِيءُ عَلَيْهِ إِلَّا أُسَامَةُ بْنُ زَيدٍ؛ حِبُّ رَسُولِ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ، فَكَلَّمَهُ أُسَامَةُ، فَقَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: «أَتَشْفَعُ في حَدٍّ مِنْ حُدُودِ اللهِ تَعَالَى؟!» ثُمَّ قَامَ فَاخْتَطَبَ، ثُمَّ قَالَ: «إِنَّمَا أَهلَكَ الَّذِينَ قَبْلَكُمْ: أَنَّهُمْ كَانُوا إِذَا سَرَقَ فِيهِمُ الشَّرِيفُ تَرَكُوهُ، وَإِذَا سَرَقَ فِيهِمُ الضَّعِيفُ أَقَامُوا عَلَيْهِ الحَدَّ، وَايْمُ اللهِ؛ لَوْ أَنَّ فَاطِمَةَ بِنْتَ مُحَمَّدٍ سَرَقَتَ لَقَطَعْتُ يَدَهَا». مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 3475، م 1688 وسبق برقم 663].
وَفِي رِوَايَةٍ: فَتَلَوَّنَ وَجْهُ رَسُولِ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ فَقَالَ: «أَتَشْفَعُ فِي حَدٍّ مِنْ حُدُودِ اللهِ؟َ» قَالَ أُسَامَةُ: اِسْتَغْفِرْ لِي يَا رَسُولَ اللهِ، قَالَ: ثُمَّ أَمَرَ بِتِلْكَ الْمَرْأَةِ، فَقُطِعَتْ يَدُهَا [خ 4304، م 1688/9].
98- Боб. Одамларнинг йўлларига, сояланадиган жойларига ва сув оладиган ерлари ва шунга ўхшаш ерларга катта таҳорат ушатишдан қайтариқ
Аллоҳ таоло: «Мўмин ва мўминаларга бирон гуноҳ қилмасликларидан озор берадиган кимсалар ҳам бўҳтон ва очиқ гуноҳни ўз устиларига олибдилар» (Аҳзоб сураси, 58-оят) деб айтган.
98 - بَابُ النَّهْيِ عَنِ التَّغَوُّطِ فِي طَرِيقِ النَّاسِ وَظِلِّهِمْ وَمَوَارِدِ الْمَاءِ وَنَحْوِهَا
قَالَ اللهُ تَعَالَى: {وَالَّذِينَ يُؤذُونَ الْمُؤْمِنِينَ وَالْمُؤْمِنَاتِ بِغَيْرِ مَا اكْتَسَبُوا فَقَد احْتَمَلُوا بُهْتاناً وَإِثْماً مُبِيناً} [الأحزاب - 58].
1805. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Икки лаънатчидан сақланинглар!» дедилар. «Эй Аллоҳнинг Расули, икки лаънатчи нима у?» дейишди. У зот: «Одамларнинг йўлига ёки сояланадиган жойларига қазои ҳожат қилиш», дедилар».
Имом Муслим ривояти.
1805 - وَعَنْ أَبي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «اتَّقُوا اللَّاعِنَيْنِ» قَالُوا: وَمَا اللَّاعِنَانِ؟ قَالَ: «الَّذِي يَتَخَلَّى فِي طَرِيقِ النَّاسِ أَوْ فِي ظِلِّهِمْ». رَوَاهُ مُسْلِمٌ [269].
99- Боб. Кўлмак сувга пешоб ва шунга ўхшаш нарса қилишдан ман этилгани хусусида
99 - بَابُ النَّهْيِ عَنِ البَوْلِ وَنَحْوِهِ فِي الْمَاءِ الرَّاكِدِ
1806. Жобир розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам турғун (оқмайдиган) сувга бавл қилишдан қайтардилар».
Имом Муслим ривояти.
1806 - عَنْ جَابِرٍ رَضيَ اللهُ عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ نَهَى أَنْ يُبَالَ فِي الْمَاءِ الرَّاكِدِ. رَوَاهُ مُسْلِمٌ [281].
100- Боб. Ота фарзандларига нарса беришда баъзиларини баъзиларидан афзал кўришининг кароҳияти ҳақида
100 - بَابُ كَرَاهَةِ تَفْضِيلِ الوَالِدِ بَعْضَ أَوْلَادِهِ عَلَى بَعْضٍ فِي الهِبَةِ
1807. Нўъмон ибн Башир розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Нуъмон ибн Башир айтади: «Отам мени Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга олиб бориб, «Мен мана бу ўғлимга ўзимнинг бир ғуломимни тортиқ қилдим», деди. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ҳамма болангга ҳам худди шундай нарса тортиқ қилганмисан?» дедилар. У: «Йўқ», деди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Уни қайтариб ол», дедилар».
Бошқа ривоятда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ҳамма болангга ҳам худди шундай нарса тортиқ қилганмисан?» деганларида, Башир: «Йўқ», деди. Шунда у зот: «Аллоҳга тақво қилинглар ва фарзандларингиз ўртасида адолат қилинглар», дедилар. Бас, отам келиб, ҳалиги садақани қайтариб олди.
Яна бошқа ривоятда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Эй Башир! Сенда бундан бошқа фарзанд борми?» деганларида, Башир: «Ҳа», деди. У зот: «Фарзандларингнинг барчасига шундай ҳадя бердингми?» дегандилар, у: «Йўқ», деди. Шунда у зот: «Ундай бўлса мени гувоҳ қилмагин. Чунки мен зулмга гувоҳ бўлмайман», дедилар.
Яна бошқа бир ривоятда «Мени зулмга гувоҳ қилмагин», бўлиб келган.
Бошқа ривоятда: «Бу ишингга мендан бошқани гувоҳ қил» деб кейин, «Болаларинг сенга яхшилик ва хизмат қилишда баробар бўлишлари хурсанд қиладими?» дегандилар, Башир: «Ҳа», деди. Шунда у зот: «Ундоқ бўлса йўқ, яъни уларни ажратмасдан баробар тутгин», дедилар.Муттафақун алайҳ.
1807 - عَنِ النُّعْمَانِ بْنِ بَشِيرٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا: أَنَّ أَبَاهُ أَتَى بِهِ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ فَقَالَ: إِنِّي نَحَلْتُ ابْني هَذَا غُلَاماً كَانَ لي، فَقَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: «أَكُلَّ وَلَدِكَ نَحَلْتَهُ مِثْلَ هَذَا؟» فَقَالَ: لَا، فَقَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: «فأَرْجِعْهُ».
وَفِي رِوَايَةٍ: فَقَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: «أَفَعَلْتَ هَذَا بِوَلَدِكَ كُلِّهِمْ؟» قَالَ: لَا، قَالَ: «اتَّقُوا الله وَاعْدِلُوا في أَوْلَادِكُمْ» فَرَجَعَ أَبي، فَرَدَّ تِلْكَ الصَّدَقَةَ [م 1623/13].
وَفِي رِوَايَةٍ: فَقَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: «يَا بَشِيرُ؛ أَلَكَ وَلَدٌ سِوَى هَذَا؟» قَالَ: نَعَمْ، قَالَ: «أَكُلَّهُمْ وَهَبْتَ لَهُ مِثْلَ هَذَا؟» قَالَ: لَا، قَالَ: «فَلَا تُشْهِدْنِي إِذاً؛ فَإِنِّي لَا أَشْهَدُ عَلَى جَوْرٍ» [م 1623/14].
وَفي رِوَايَةٍ: «لَا تُشْهِدْني عَلَى جَوْرٍ» [خ 2650].
وَفِي رِوَايَةٍ: «أَشْهِدْ عَلَى هَذَا غَيْرِي» ثُمَّ قَالَ: «أَيَسُرُّكَ أَنْ يَكُونُوا إِلَيْكَ فِي الْبِرِّ سَوَاءً؟» قَالَ: بَلَى، قَالَ: «فَلَا إِذاً». مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 2650، م 1623/17] مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 2586، م 1623].
101- Боб. Аёл кишига, оиласидан бирор киши ўлса, уч кундан кўп аза-мотам (хафалик либосини кийиб зийнатни тарк) қилиши ҳаромдир. Лекин эри ўлса, тўрт ой ўн кун идда ўтириши лозимлиги ҳақида
101 - بَابُ تَحْرِيمِ إِحْدَادِ الْمَرْأَةِ عَلَى مَيِّتٍ فَوْقَ ثَلَاثَةِ أَيَّامٍ، إِلَّا عَلَى زَوْجِهَا أَرْبَعَةَ أَشْهُرٍ وَعَشْرَةَ أَيَّامٍ
1808. Зайнаб бинти Абу Салама розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг завжалари Умму Ҳабибанинг ҳузурига кирдим. Отаси Абу Суфён вафот этган кезлар эди. У ичида халуқ суфра* ёки бошқа нарса бор хушбўй келтиришни сўради. Кейин ундан бир қизчага суртди-да, ўзининг икки юзига ҳам теккизди. Сўнгра шундай деди: «Аллоҳга қасамки, (ҳозир) менинг хушбўйликка ҳожатим йўқ, бироқ Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг минбар устида туриб: «Аллоҳга ва охират кунига иймон келтирган аёлга бирор маййит учун уч кечадан ортиқ аза тутиш ҳалол эмас, фақат эригагина тўрт ой ўн кун (тутади)», деяётганларини эшитганман».
Муттафақун алайҳ.
1808 - عَنْ زَيْنَبَ بِنْتِ أَبِي سَلَمَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَتْ: دَخَلْتُ عَلَى أُمِّ حَبِيبَةَ زَوْجِ النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ حِينَ تُوُفِّي أَبُوهَا أَبُو سُفْيَانَ بْنُ حَرْبٍ، فدَعَتْ بِطِيبٍ فِيهِ صُفْرَةٌ، خَلُوقٌ أَوْ غَيْرُهُ، فَدَهَنَتْ مِنْهُ جَارِيَةً، ثُمَّ مَسَّتْ بِعَارِضَيْها ثُمَّ قَالَتْ: وَاللهِ؛ مَالِي بِالطِّيبِ مِنْ حَاجَةٍ، غَيْرَ أَنِّي سَمِعْتُ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ يَقُولُ عَلَى الْمِنْبرِ: «لَا يَحِلُّ لامْرَأَةٍ تُؤْمِنُ بِاللهِ وَالْيَوْمِ الآخِرِ أَنْ تُحِدَّ عَلَى مَيِّتٍ فَوْقَ ثَلَاثِ لَيَالٍ، إِلَّا عَلَى زَوْجٍ أَرْبَعَةَ أَشْهُرٍ وَعَشْراً» قَالَتْ زَيْنَبُ: ثُمَّ دَخَلْتُ عَلَى زَيْنَبَ بِنْتِ جَحْشٍ حِينَ تُوُفِّيَ أَخُوهَا، فَدَعَتْ بِطِيبٍ، فَمَسَّتْ مِنْهُ، ثُمَّ قَالَتْ: أَمَا وَاللهِ؛ مَالِي بِالطِّيبِ مِنْ حَاجَةٍ، غَيْرَ أَنِّي سَمِعْتُ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ يَقُولُ عَلَى الْمِنْبَرِ: «لَا يَحِلُّ لامْرَأَةٍ تُؤْمِنُ بِاللهِ وَاليَوْمِ الآخِرِ أَنْ تُحِدَّ عَلَى مَيِّتٍ فَوْقَ ثَلَاثٍ، إِلَّا عَلَى زَوْجٍ أَرْبَعَةَ أَشْهُرٍ وَعَشْراً» مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 5334، م 1486].
102- Боб. Ерлик одамнинг четдан келганга мол сотиб бериши, карвондагиларни (бозорга етиб келмасидан) тўсиб чиқиши, биродари савдосини бузиб, ўз молини сотиши ва ўзи қайтмай ёки изн бермай туриб биродари совчи бўлган аёлга совчи юборишининг ҳаромлиги ҳақида
102 - بَابُ تَحْرِيمِ بَيْعِ الحَاضِرِ لِلْبَادِي، وَتَلَقِّي الرُّكْبَانِ، وَالبَيْعِ عَلَى بَيْعِ أَخِيهِ، وَالْخِطْبَةِ عَلَى خِطْبَتِهِ إِلَّا أَنْ يَأْذَنَ أَوْ يُرَدَّ
1809. Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
“Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам:
“Ерлик одамнинг четдан келганга мол сотиб беришидан қайтардилар, гарчи ўша ерлик ота-она бир иниси бўлса ҳам”, дедилар”.
Муттафақун алайҳ.
1809 - عَنْ أَنَسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: نَهَى رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ أَنْ يَبِيعَ حَاضِرٌ لِبَادٍ وَإِنْ كَانَ أَخَاهُ لأَبِيهِ وَأُمِّهِ. مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 2161، م 1523].
1810. Ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
“Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам:
“Савдо моли бозорга туширилмагунча уни тўсиб чиқманглар”, деб айтдилар”.
Муттафақун алайҳ.
1810 - وَعَنِ ابْنِ عُمَرَ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: «لَا تَتَلَقَّوُا السَلَعَ حَتَّى يُهْبَطَ بِهَا إلَى الأَسْوَاقِ». مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 2165، م 1517].
1811. Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
“Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Карвондагиларни (бозорга етиб келмасидан) тўсиб чиқманглар. Ерлик одам четдан келганга мол сотиб бермайди», дедилар». Мен Ибн Аббосга: «У зотнинг «Ерлик одам четдан келганга мол сотиб бермайди», деганлари нимаси?» дедим. «Унга даллол бўлмайди», деди».
Муттафақун алайҳ.
1811 - وَعَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: «لَا تَتَلَقَّوُا الرُّكْبَانَ، وَلَا يَبِعْ حَاضِرٌ لِبَادٍ»، فَقَالَ لَهُ طَاوُوسُ: مَا قَوْلُهُ: «لَا يَبِعْ حَاضِرٌ لِبَادٍ؟» قَالَ: «لَا يَكُونُ لَهُ سَمْسَاراً». مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 2158، م 1521].
1812. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ерлик одамнинг четдан келганга сотиб беришидан қайтардилар. Нажш қилманглар. Киши биродарининг савдоси устига савдо қилмайди, унинг совчилиги устига совчи қўймайди ва аёл ўз дугонасининг идишидагини ағдариб олиш учун унинг талоғини сўрамайди».
1812 - وَعَنْ أَبي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: نَهَى رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ أَنْ يَبِيعَ حَاضِرٌ لِبَادٍ، وَلَا تَنَاجَشُوا وَلَا يَبِعِ الرَّجُلُ عَلَى بَيْعِ أَخِيهِ، وَلَا يَخْطُبُ عَلَى خِطْبَةِ أَخِيهِ، وَلَا تَسْأَلِ الْمَرْأَةُ طَلَاقَ أُخْتِهَا لِتَكْفَأ مَا فِي إِنَائِهَا.
1813. Бошқа ривоятда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Карвондагиларни (бозорга етиб келмасидан) тўсиб чиқишидан, ерлик одам четдан келганга мол сотиб беришидан, хотин кундошини талоғи берилишини шарт қилиши, биродари савдоси устига савдолашишдан ҳамда нажшдан ва соғиладиган ҳайвонни бир неча кун соғмасдан сутини кўпайтириб сотишдан ман қилдилар”.
Муттафақун алайҳ.
1813 - وَفِي رِوَايَةٍ قَالَ: نَهَى رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ عَنِ التَّلَقِّي، وَأَنْ يَبْتَاعَ الْمُهَاجِرُ لأَعْرَابيِّ، وَأَنْ تَشْتَرِطَ الْمَرْأَةُ طَلَاقَ أُخْتِهَا، وَأَنْ يَسْتَامَ الرَّجُلُ عَلَى سَوْمِ أَخِيهِ، وَنَهَى عَنِ النَّجْشِ، وَالتَّصْرِيَةِ. مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 2140، م 1413].
1814. Ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
“Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Баъзиларингиз баъзиларингиз савдоси устига савдо қилмасин. Биродари совчи бўлган аёлга совчи юбормасин. Лекин ўзи изн берса, унда жоиз», дедилар.
Муттафақун алайҳ. Бу лафз Муслимники.
1814 - وَعَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «لَا يَبِعْ بَعْضُكُمْ عَلَى بَيْعِ بعْضٍ، وَلَا يَخْطُبْ عَلَى خِطْبَةِ أَخِيهِ إِلَّا أَنْ يَأْذَنَ لَهُ». مُتَّفَقٌ عَلَيهِ، وَهَذَا لَفْظُ مُسْلِمٍ [خ 5143، م 1412/50].
1815. Уқба ибн Омир розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Уқба ибн Омирнинг минбарда туриб шундай деганини эшитдим: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Мўмин мўминнинг биродаридир. Мўминга биродарининг савдоси устига савдолашиш ҳамда биродарининг совчилиги устига у ўзи воз кечмагунча совчи қўйиши ҳалол бўлмайди».
Имом Муслим ривояти.
1815 - وَعَنْ عُقْبَةَ بْنِ عَامِرٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «الْمُؤْمِنُ أَخُو الْمُؤْمِنِ، فَلَا يَحِلُّ لِلْمُؤْمِنِ أَنْ يَبْتَاعَ عَلَى بَيْعِ أَخِيهِ، وَلَا يَخْطُبَ عَلَى خِطْبَةِ أَخِيهِ حَتَّى يَذَرَ». رَوَاهُ مُسْلِمٌ [1414].
103- Боб. Мол дунёни шариат рухсат бермаган жойларга сарф қилиб, зое этмоқдан қайтарилгани ҳақида
103 - بَابُ النَّهْيِ عَنْ إِضَاعَةِ الْمَالِ فِي غَيْرِ وُجُوهِهِ الَّتِي أَذِنَ الشَّرْعُ فِيهَا
1816. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Аллоҳ сизлар учун уч нарсага рози бўлади, уч нарсани ёқтирмайди. Унга ибодат қилишингиз, Унга ҳеч нарсани ширк келтирмаслигингиз, ёппасига Аллоҳнинг арқонини маҳкам тутишингиз ва бўлиниб кетмаслигингизга рози бўлади. «Деди‑деди»лар, кўп савол бериш ва молни зое қилишни ёқтирмайди».
Имом Муслим ривояти.
1816 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: «إنَّ اللهَ تَعَالَى يَرْضَى لَكُمْ ثَلَاثاً، وَيَكْرَهُ لَكُمْ ثَلَاثاً: فَيَرْضَى لَكُمْ: أَنْ تَعْبُدُوهُ، وَلَا تُشْرِكُوا بِهِ شَيْئاً، وَأَنْ تَعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللهِ جَمِيعاً وَلَا تَفَرَّقُوا، وَيَكْرَهُ لَكُمْ: قِيلَ وَقَالَ، وَكَثْرَةَ السُّؤَالِ، وَإِضَاعَةَ الْمَالِ». رَوَاهُ مُسْلِمٌ [1715]. وَتَقَدَّمَ شَرْحُهُ [برقم 348].
1817. Муғийранинг котиби Варроддан ривоят қилинади:
«Муғийра ибн Шўъба Муовия розияллоҳу анҳуга жўнатиш мақсадида менга бир мактуб ёздирди. (У қуйидагича эди).
«Аллоҳнинг Набийси соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳар фарз намоз кетидан «Лаа илааҳа иллаллоҳу ваҳдаҳуу лаа шариика лаҳуу, лаҳул‑мулку ва лаҳул‑ҳамду ва ҳува ъалаа кулли шайъин қодиир. Аллоҳумма, лаа мааниъа лимаа аътойта ва лаа муътийа лимаа манаъта ва лаа йанфаъу зал‑жадди минкал‑жадд»,* дер эдилар». Яна (Муовия) унга «У зот қилу қолдан,* кўп савол беришдан ва молни зое қилишдан қайтарардилар. Яна ота‑онага оқ бўлишдан, қизларни тириклай кўмишдан ҳамда ҳақни бермаслик ва ҳақсиз талаб қилишдан қайтарардилар», деб ёзиб юборди».
Таҳлилнинг ва дуонинг маъноси: «Аллоҳдан ўзга илоҳ йўқ. У ёлғиздир. Унинг шериги йўқ. Подшоҳлик Унга хос. Ҳамду сано Унга хос. У ҳар нарсага қодирдир. Аллоҳим! Сен берганни тўсувчи йўқ, Сен тўсганни берувчи йўқ. Бойлик бойни Сендан қутқара олмас!»
Муттафақун алайҳ.
1817 - وَعَنْ وَرَّادٍ كَاتِبِ الْمُغِيرَةِ قَالَ: أَمْلَى عَلَيَّ الْمُغِيرَةُ بْنُ شُعْبَةَ فِي كِتَابٍ إِلَى مُعَاوِيَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ: أَنَّ النَّبِيَّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ كَانَ يَقُولُ فِي دُبُرِ كُلِّ صَلَاةٍ مَكْتُوبَةٍ: «لَا إلَهَ إِلَّا اللهُ وَحْدَهُ لَا شَرِيكَ لَهُ، لَهُ الْمُلْكُ، وَلَهُ الْحَمْدُ، وَهُوَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ، اللَّهُمَّ؛ لَا مَانِعَ لِمَا أَعْطَيْتَ، وَلَا مُعْطِيَ لِمَا مَنَعْتَ، وَلَا يَنْفَعُ ذَا الجَدِّ مِنْكَ الْجَدُّ» وَكَتَبَ إِلَيْهِ: أَنَّهُ كَانَ يَنْهَى عَنْ قِيلَ وَقَالَ، وَإِضَاعَةِ الْمَالِ، وَكَثْرَةِ السُّؤَالِ، وَكَانَ يَنْهَى عَنْ عُقُوقِ الأُمَّهَّاتِ، وَوَأْدِ الْبَنَاتِ، وَمَنْعٍ وَهَاتِ». مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 7292، م 593/12 في الأقضية، باب النهي عن كثرة المسائل]، وَسَبَقَ شَرْحُهُ [برقم 348].
104- Боб. Мусулмон кишига силоҳ (қурол) ва шунга ўхшаш нарсалар билан хоҳ жиддий хоҳ ҳазил бўлсин ишора қилишдан ҳамда қилични яланғочлаб юришдан ман этилгани ҳақида
104 - بَابُ النَّهْيِ عَنِ الاِشَارَةِ إِلَى مُسْلِمٍ بِسَلَاحٍ وَنَحْوِهِ سَوَاءٌ كَانَ جَادّاً أَوْ مَازِحاً، وَالنَّهْيُ عَنْ تَعَاطِي السَّيْفِ مَسْلُولًا
1818. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
“Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Бирортангиз биродарига қурол ўқталмасин! Зеро, у билмайдики, шайтон (қуролни) унинг қўлидан чиқариб юборса, дўзахнинг бир чуқурига тушиши мумкин», дедилар».
Муттафақун алайҳ.
1818 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ عَنْ رَسُولِ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «لَا يُشِيرُ أَحَدُكُمْ إِلَى أَخِيهِ بِالسِّلَاحِ؛ فَإنَّهُ لَا يَدْرِي لَعَلَّ الشَّيْطَانَ يَنْزِعُ في يَدِهِ، فَيَقَعَ فِي حُفْرَةٍ مِنَ النَّارِ». مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 7072، م 2617].
1819. Имом Муслимнинг ривоятида, «Абулқосим соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ким биродарига – гарчи ўша киши ота бир ёки она бир иниси бўлса ҳам – темир (қурол) ўқталса, фаришталар уни лаънатлайди», дедилар».
1819 - وَفِي رِوَايةٍ لِمُسْلِمٍ قَالَ: قَالَ أَبُو الْقَاسِمِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: «مَنْ أَشَارَ إِلَى أَخِيهِ بِحَدِيدَةٍ فَإنَّ الْمَلَائِكَةَ تَلْعَنُهُ حَتَّى[1]، وَإنْ كَانَ أَخَاهُ لأَبِيهِ وَأُمِّهِ» [2616].
قَوْلُهُ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: «يَنْزِعُ» ضُبِطَ بِالْعَيْنِ الْمُهْمَلَةِ مَعَ كَسْرِ الزَّايِ، وَبِالْغَيْنِ الْمُعْجَمَةِ مَعَ فَتْحِهَا، وَمَعْنَاهُمَا مُتَقَارِبٌ، وَمَعَنْاهُ بِالْمُهْمَلَةِ: يَرْمِي، وَبِالْمُعْجَمَةِ أَيْضاً: يَرْمِي وَيُفْسِدُ، وَأَصْلُ النَّزْعِ: الطَّعْنُ وَالْفَسَادُ.
1820. Жобир розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам қилични яланғочлаган ҳолда бериш ва олишдан қайтардилар».
Абу Довуд ва Термизий ривояти. Термизий ҳасан ҳадис, дедилар.
1820 - وَعَنْ جَابِرٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: «نَهَى رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ أَنْ يُتَعَاطَى السَّيْفُ مَسْلُولًا». رَوَاهُ أَبُو دَاوُودَ، وَالتِّرْمِذِيُّ وَقَالَ: حَدِيثٌ حَسَنٌ [د 2588، ت 2163].
105-Боб. Азондан кейин, фарзни ўқимасдан олдин узрсиз масжиддан чиқиб кетишнинг кароҳияти ҳақида
105 - بَابُ كَرَاهَةِ الخُرُوجِ مِنَ الْمَسْجِدِ بَعْدَ الأَذَانِ إِلَّا لِعُذْرٍ حَتَّى يُصَلِّيَ الْمَكْتُوبَةَ
1821. Абу Шаъсо розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Абу Ҳурайра билан масжидда ўтирган эдик. Муаззин азон айтди. Шу пайт бир киши туриб, масжиддан чиқиб кета бошлади. У масжиддан чиқиб кетгунича Абу Ҳурайра унга кузатиб турди. Кейин Абу Ҳурайра: «Манави Абулқосим соллаллоҳу алайҳи васалламга осий бўлди», деди».
Имом Муслим ривояти.
1821 - عَنْ أَبِي الشَّعْثَاءِ قَالَ: كُنَّا قُعُوداً مَعَ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ فِي الْمَسْجِدِ، فَأَذَّنَ الْمُؤَذِّنُ، فَقَامَ رَجُلٌ مِنَ الْمَسْجِدِ يَمْشِي، فَأَتْبَعَهُ أَبُو هُرَيْرَةَ بَصَرَهُ حَتَّى خَرَجَ مِنَ الْمَسْجِدِ، فَقَالَ أَبُو هُرَيْرَةَ: أَمَّا هَذَا فَقَدْ عَصَى أَبَا الْقَاسِمِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ. رَوَاهُ مُسْلِمٌ [655].
106- Боб. Райҳон тортиқ этилса, уни узрсиз рад этишнинг кароҳияти
106 - بَابُ كَرَاهَةِ رَدِّ الرَّيْحَانِ لِغَيرِ عُذْرٍ
1822. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Кимга райҳон тақдим қилинса, рад қилмасин, чунки уни олиб юриш осон, ҳиди эса хушбўйдир», дедилар».
Имом Муслим ривояти.
1822 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: «مَنْ عُرِضَ عَلَيْهِ رَيْحَانٌ، فَلَا يَرُدَّهُ؛ فَإنَّهُ خَفِيفُ الْمَحْمَلِ، طَيِّبُ الرِّيحِ». رَوَاهُ مُسْلِمٌ [2253].
1823. Анас ибн Молик розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
“Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам хушбўй нарсани рад этмасдилар”.
Имом Бухорий ривояти.
1823 - وَعَنْ أَنَسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ: أَنَّ النَّبِيَّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ كَانَ لَا يَرُدُّ الطِّيبَ. رَوَاهُ البُخَارِيُّ [2582].
1824. Абу Мусо ал-Ашъарий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам бир кишининг бошқа бировни мақтаб, уни мадҳ этишда жуда ошириб юбораётганини эшитиб: «Ҳалок қилдинглар [ёки одамнинг белини уздинглар]», дедилар».
Муттафақун алайҳ.
1824 - عَنْ أَبِي مُوسَى الأَشْعَرِيِّ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: سَمِعَ النَّبيُّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ رَجُلًا يُثْنِي عَلَى رَجُلٍ وَيُطْرِيهِ في الْمِدْحَةِ، فَقَالَ: «أَهْلَكْتُمْ - أَوْ قَطعْتُمْ - ظَهْرَ الرَّجُلِ». مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 2663، م 3001].
وَ«الإطْرَاءُ»: الْمُبَالَغَةُ فِي الْمَدْحِ.
1825. Абу Бакра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларида бир киши зикр қилинди. Шунда бир киши унга яхши мақтов айтган эди, Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Шўринг қурсин! Соҳибингнинг бўйнини уздинг! – Буни бир неча марта айтдилар. –Бирортангизнинг (бировни) мақташдан бошқа чораси бўлмаса ва уни ана шундай деб билса, «Мен шундай-шундай деб ўйлайман», десин, унинг ҳисоб қилувчиси Аллоҳдир. Аллоҳга ҳеч кимни покдомон деб айтмасин», дедилар».
Муттафақун алайҳ.
1825 - وَعَنْ أَبي بَكْرَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ: أَنَّ رَجُلًا ذُكِرَ عِنْدَ النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ، فَأَثْنَى عَلَيْهِ رَجُلٌ خَيْراً، فَقَالَ النَّبِيُّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: «وَيْحَكَ!! قَطَعْتَ عُنُقَ صَاحِبِكَ» - يَقُولُهُ مِرَاراً - «إِنْ كَانَ أَحَدُكُمْ مَادِحاً لَا مَحَالَةَ فَلْيَقُلْ: أَحْسِبُ كَذَا وَكَذَا - إِنْ كَانَ يَرَى أَنَّهُ كَذَلِكَ - وَحَسِيبُهُ اللهُ، وَلَا يُزَكِّى عَلَى اللهِ أَحَداً». مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 6061، م 3000].
1826. Ҳаммом ибн Ҳорис ва Миқдод розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Бир киши Усмонни мақтай кетди. Шунда Миқдод бир силтаниб, тиззалаб олди-да – у жуссали одам эди – унинг юзига майда тошларни соча бошлади. Шунда Усмон унга «Сенга нима бўлди?» деди. У: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Маддоҳларни кўрсангиз, уларнинг юзига тупроқ сочинглар», деганлар», деди».
Имом Муслим ривояти.
Юқорида келтирган ҳадисимиз юзга мақташни ман этувчи ҳадислардандир.
Юзга мақташ мубоҳ эканини англатувчи кўплаб саҳиҳ ҳадислар келган. Уламолар икки томон ҳадисларини жамлаб, қуйидаги фикрларни айтишган: «Агар мақталаётган киши комил иймонли, яқиний ишончга эга, риёзатли, маърифатли бўлиб, ўша мақтовдан фитналанмаса ва ғурурга кетмаса, нафси таъсирланмаса, ҳаром ҳам, макруҳ ҳам эмас. Агар бу ишларнинг бирортасидан қўрқилса, юзга мақташлик қаттиқ макруҳ бўлади. Шунга биноан буни тафсилоти учун ҳар турлик саҳиҳ ҳадисларни келтирилади.
Юзга мақташ мубоҳ бўлган ҳадислар:
1826 - وَعَنْ هَمَّامِ بنِ الْحَارِثِ، عنِ الْمِقْدَادِ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ: أَنَّ رَجُلًا جَعَلَ يَمْدَحُ عُثْمَانَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ، فَعَمِدَ الْمِقْدَادُ، فَجَثَا عَلَى رُكْبَتَيْهِ، فَجَعَلَ يَحْثُو فِي وَجْهِهِ الْحَصْبَاءَ، فَقَالَ لَهُ عُثْمَانُ: مَا شَأْنُكَ؟! فَقَالَ: إِنَّ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «إِذَا رَأَيْتُمُ الْمَدَّاحِينَ فَاحْثُوا فِي وُجُوهِهِمُ التُّرَابَ». رَوَاهُ مُسْلِمٌ [3002/69].
فَهَذِهِ الأَحَادِيثُ في النَّهْيِ، وَجَاءَ فِي الإِبَاحَةِ أَحَادِيثُ كَثِيرَةٌ صَحِيحَةٌ.
قَالَ العُلَمَاءُ: وَطَرِيقُ الجَمْعِ بَيْنَ الأَحَادِيثِ أَنْ يُقَالَ: إنْ كَانَ الْمَمْدُوحُ عِنْدَهُ كَمَالُ إِيمَانٍ وَيَقِينٍ، وَرِيَاضَةُ نَفْسٍ، وَمَعْرِفَةٌ تَامَّةٌ بِحَيْثُ لَا يَفْتَتِنُ، وَلَا يَغْتَرُّ بِذَلِكَ، وَلَا تَلْعَبُ بِهِ نَفْسُهُ، فَلَيْسَ بِحَرَامٍ وَلَا مَكْرُوهٍ، وَإنْ خِيفَ عَلَيْهِ شَيْءٌ مِنْ هَذِهِ الأُمُورِ كُرِهَ مَدْحُهُ فِي وَجْهِهِ كَرَاهَةً شَدِيدَةً، وَعَلَى هَذَا التَّفْصِيلِ تُنزَّلُ الأَحَادِيثُ الْمُخْتَلِفَةُ فِي ذَلِكَ.
وَمِمَّا جَاءَ فِي الإِبَاحَةِ:
1827. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Абу Бакр розияллоҳу анҳуга: «Улардан бўлишингни умид қиламан», яъни «Жаннатга киришда, ҳамма эшигидан чақирилувчилардан бўлишингни умид қиламан», деганлар.
Имом Бухорий ва Муслим ривояти.
1827 - قَوْلُهُ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ لأَبِي بَكْرٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ: «أَرْجُو أَنْ تَكُونَ مِنْهُمْ» أَيْ: مِنَ الَّذِينَ يُدْعَوْنَ مِنْ جَمِيعِ أَبْوَابِ الْجَنَّةِ لِدُخُولِهَا [خ 1897، م 1027 وسبق برقم 1235].
1828. Бошқа ҳадисда: «Улардан эмассан», яъни «Сен иштонингни мутакаббирлик ниятида узайтириб юрувчилардан эмассан», деганлар.
Имом Бухорий ва Муслим ривояти.
1828 - وَفِي الحَديثِ الآخَرِ: «لَسْتَ مِنْهُمْ» أَيْ: لَسْتَ مِنَ الَّذِينَ يُسْبِلُونَ أُزُرَهُمْ خُيَلَاءَ [خ 6062، م 4085].
1829. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Умар розияллоҳу анҳуга: «Агар шайтон сени кўриб қолса, сен юраётган йўлни қўйиб, бошқа йўлга равона бўлади», деганлар.
Имом Бухорий ва Муслим ривояти.
Юзга мақташ жоиз бўлган ҳадислар кўп бўлиб, бу ҳақда «Азкор» китобида батафсил сўзлаганман.
1829 - وَقَالَ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ لِعُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ: «مَا رَآكَ الشَّيْطَانُ سَالِكاً فَجّاً إِلَّا سَلَكَ فَجّاً غَيْرَ فَجِّكَ» [خ 3294، م 2396].
وَالأَحَادِيثُ فِي الإِبَاحَةِ كَثِيرَةٌ، وَقَدْ ذَكَرْتُ جُمْلَةً مِنْ أَطْرَافِهَا فِي كِتَابِ: «الأَذْكَارِ».
108- Боб. Вабо тарқаган шаҳардан қочган ҳолда чиқиб кетишнинг ҳамда вабо тарқаган шаҳарга киришнинг кароҳияти ҳақида
«Аллоҳ таоло: «Қаерда бўлсангиз, ҳатто мустаҳкам қалъалар ичида бўлсангиз ҳам ўлим сизларни топиб олур». (Нисо сураси, 78-оят).
«Ва ўзингизни ҳалокатга ташламанг» (Бақара сураси, 195-оят) деб айтган.
108 - بَابُ كَرَاهَةِ الخُرُوجِ مِنْ بَلَدٍ وَقَعَ بِهِ الوَبَاءُ فِرَاراً مِنْهُ وَكَرَاهَةِ القُدُومِ عَلَيهِ
قَالَ اللهُ تَعَالَى: {أَيْنَمَا تَكُونُوا يُدْرِكْكُمُ الْمَوْتُ وَلَوْ كُنْتُمْ فِي بُرُوجٍ مُشَيَّدَةٍ} [النساء - 78].
وَقَالَ تَعَالَى: {وَلَا تُلْقُوا بِأَيْدِيكُمْ إِلَى التَّهْلُكَةِ} [البقرة - 195].
1830. Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Умар ибн Хаттоб розияллоҳу анҳу Шом томон чиқди. Сарғга* етганда унга лашкарбошилар – Абу Убайда ибн Жарроҳ ва шериклари дуч келишди ҳамда унга Шом юртида вабо тарқаганини хабар қилишди. Умар: «Менга илк муҳожирларни чақириб кел», деди. Уларни чорлатдим, Шомда вабо тарқаганини хабар қилиб, уларга маслаҳат солди. Улар ихтилоф қилишди. Баъзилари: «Бир иш билан чиққансиз, энди ундан қайтишингизни маслаҳат бермаймиз», дейишди. Бошқалари эса: «Сиз билан бирга одамларнинг қолганлари – Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг саҳобалари бор. Уларни бу вабога олиб боришингизни маслаҳат бермаймиз», дейишди. Умар: «Туринглар ёнимдан!» деди. Кейин: «Менга ансорийларни чақиринглар», деди. Мен уларни чақириб келдим. Уларга ҳам маслаҳат солди. Улар ҳам муҳожирларнинг йўлини тутишди, худди улар ихтилоф қилгандек ихтилоф қилишди. Уларга ҳам: «Туринглар ёнимдан!» деди. Кейин: «Менга мана бу ердаги фатҳ муҳожирларидан Қурайшнинг улуғларини чақир», деди. Уларни чақириб келдим. Улардан иккитаси ҳам ихтилоф қилмай: «Одамлар билан орқага қайтишингизни, уларни вабо томон олиб бормаслигингизни маслаҳат берамиз», дейишди. Умар одамлар орасида: «Мен тонгда отланаман, сизлар ҳам отланинглар», деб жар солдирди.
Абу Убайда ибн Жарроҳ розияллоҳу анҳу: «Аллоҳнинг қадаридан қочибми?» деди. Умар: «Эй Абу Убайда, шуни сендан бошқа айтса эди... Умар унга хилоф бўлишни ёқтирмас эди. Ҳа, Аллоҳнинг қадаридан Аллоҳнинг қадарига қочамиз! Айт-чи, туяларинг бўлса‑ю, улар икки адири бор водийга тушса, бири серўт, бошқаси қурғоқ бўлса, серўт ерда боқса ҳам Аллоҳнинг қадари билан боқади, қурғоқ ерда боқса ҳам Аллоҳнинг қадари билан боқади. Шундай эмасми?» деди. Шу пайт Абдурраҳмон ибн Авф розияллоҳу анҳу келиб қолди, бир ҳожати билан кетган эди. У: «Бу ҳақда менда илм бор. Мен Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «Унинг бирор ерда борлигини эшитсангиз, у ерга борманг. Сиз турган ерда тарқалса, ундан қочиб чиқманг», деганларини эшитганман», деди. Шунда Умар Аллоҳ таолога ҳамд айтди ва ортига қайтди».
Муттафақун алайҳ.
1830 - وَعَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا: أَنَّ عُمَرَ بْنِ الْخَطَّابِ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ خَرَجَ إلَى الشَّامِ، حَتَّى إِذَا كَانَ بِسَرْغَ لَقِيَهُ أُمَرَاءُ الأَجْنَادِ - أَبُو عُبَيْدَةَ بْنُ الجَرَّاحِ وَأَصْحَابُهُ - فَأَخْبَرُوهُ أَنَّ الْوَبَاءَ قَدْ وَقَعَ بِالشَّامِ، قَالَ ابْنُ عَبَّاسٍ: فَقَالَ لِي عُمَرُ: ادْعُ لِي الْمُهَاجِرِينَ الأَوَّلِينَ، فَدَعَوتُهُمْ، فَاسْتَشَارَهُمْ، وَأَخْبَرَهُمْ أَنَّ الْوَبَاءَ قَدْ وَقَعَ بِالشَّامِ، فَاخْتَلَفُوا، فَقَالَ بَعْضُهُمْ: خَرَجْتَ لأَمْرٍ، وَلَا نَرَى أَنْ تَرْجِعَ عَنْهُ، وَقَالَ بَعْضُهُمْ: مَعَكَ بَقِيَّةُ النَّاسِ وَأَصْحَابُ رَسُولِ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ، وَلَا نَرَى أَنْ تُقْدِمَهُم عَلَى هَذَا الْوَبَاءِ، فَقَالَ: ارْتَفِعُوا عَنِّي، ثُـمَّ قَالَ: ادْعُ لِيَ الأَنْصَارَ، فَدَعَوْتُهُمْ، فَاسْتَشَارَهُمْ، فَسَلَكُوا سَبِيلَ الْمُهَاجِرِينَ، وَاخْتَلَفوا كَاخْتِلَافِهِمْ، فَقَالَ: ارْتَفِعُوا عَنِي، ثُمَّ قَالَ: ادْعُ لِيَ مَنْ كَانَ هَا هُنَا مِنْ مَشْيَخَةِ قُرَيْشٍ مِنْ مُهَاجِرَةِ الْفَتْحِ، فَدَعَوْتُهُمْ، فَلَمْ يَخْتَلِفْ عَلَيهِ مِنْهُمْ رَجُلَانِ، فَقَالُوا: نَرَى أَنْ تَرْجِعَ بِالنَّاسِ وَلَا تُقْدِمَهُمْ عَلَى هَذَا الْوَبَاءِ، فَنَادَى عُمَرُ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ في النَّاسِ: إِنِّي مُصْبِحٌ عَلَى ظَهْرٍ، فَأَصْبِحُوا عَلَيْهِ: فَقَالَ أَبُو عُبَيْدَةَ بْنُ الجَرَّاحِ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ: أَفِرَاراً مِنْ قَدَرِ اللهِ؟! فَقَالَ عُمَرُ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ: لَوْ غَيْرُكَ قَالَهَا يَا أَبَا عُبيْدَةَ!! وَكَانَ عُمَرُ يَكْرَهُ خِلَافَهُ، نَعَمْ، نَفِرُّ مِنْ قَدَرِ اللهِ إِلَى قَدَرِ الله، أَرَأَيْتَ لَوْ كَانَ لَكَ إِبِلٌ، فَهَبَطَتْ وَادِياً لَهُ عُدْوَتَانِ، إِحْدَاهُمَا خَصْبَةٌ، وَالأُخْرَى جَدْبَةٌ، أَلَيْسَ إِنْ رَعَتِ الخَصْبَةَ رَعَتْهَا بِقَدَرِ اللهِ، وَإِنْ رَعَتِ الجَدْبَةَ رَعَتْهَا بِقَدَرِ الله؟ قَالَ: فَجَاءَ عَبْدُ الرَّحْمَنِ بْنُ عَوْفٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ - وَكَانَ مُتَغَيِّباً فِي بَعْضِ حَاجَتِهِ - فَقَالَ: إِنَّ عِنْدِي مِنْ هَذَا عِلْماً، سَمِعْتُ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ يَقُولُ: «إِذَا سَمِعْتُمْ بِهِ بِأَرْضٍ فَلَا تَقْدُمُوا عَلَيْهِ، وَإِذَا وَقَعَ بِأَرْضٍ وَأَنْتُمْ بِهَا فَلَا تَخْرُجُوا فِرَاراً مِنْهُ» فَحَمِدَ اللهَ تَعَالَى عُمَرُ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ وَانْصَرَفَ. مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 5729، م 2219].
وَ«الْعُدْوَةُ»: جَانِبُ الْوَادِي.
1831. Усома розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Қачон бир ерда ўлат (вабо) касали тарқабди деб эшитсангизлар, у ерга кирманглар. Қачон сизлар яшаб турган жойда ўлат касали тарқаса, у ердан чиқиб кетманглар», деб айтдилар».
Муттафақун алайҳ.
1831 - وَعَنْ أُسَامَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «إذَا سَمِعْتُمُ الطَّاعُونَ بِأَرْضٍ فَلَا تَدْخُلُوهَا، وَإذَا وقَعَ بِأَرْضٍ وَأَنْتُمْ فِيهَا فَلَا تَخْرُجُوا مِنْهَا». مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 5728، م 2219].
109 - Боб. Сеҳрнинг ҳаромлиги ҳақида айтилган оғир гаплар
Аллоҳ таоло: «Сулаймон кофир эмас эди, балки одамларга сеҳр ўргатадиган шайтонлар кофир эдилар», деб айтган. (Бақара сураси, 102-оят).
109 - بَابُ التَّغْلِيظِ فِي تَحْرِيمِ السِّحْرِ
قَالَ اللهُ تَعَالَى: {وَمَا كَفَرَ سُلَيْمَانُ وَلَكِنَّ الشَّيَاطِينَ كَفَرُوا يُعَلِّمُونَ النَّاسَ السِّحْرَ} الآية. [البقرة - 102].
1832. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Ҳалок қилувчи етти нарсадан сақланинглар», дедилар. «Эй Аллоҳнинг Расули, улар нима?» дейишди. «Аллоҳга ширк келтириш; сеҳр; Аллоҳ (ўлдиришни) ҳаром қилган жонни ноҳақ ўлдириш; рибо ейиш; етимнинг молини ейиш; жанг куни ортга қочиш; афифа, мўмина, ғофилаларни* зинода айблаш», дедилар».
Муттафақун алайҳ.
1832 - وَعَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «اجْتَنِبُوا السَّبْعَ الْمُوبِقَاتِ» قَالُوا: يَا رَسُولَ اللهِ؛ وَمَا هُنَّ؟ قَالَ: «الشِّرْكُ بِاللهِ، وَالسِّحْرُ، وَقَتْلُ النَّفْسِ الَّتِي حَرَّمَ اللهُ إِلَّا بِالْحَقِّ، وَأَكْلُ الرِّبَا، وَأَكْلُ مَالِ اليَتِيمِ، وَالتَّوَلِّي يَوْمَ الزَّحْفِ، وَقَذْفُ الْمُحْصَنَاتِ الْمُؤْمِنَاتِ الْغَافِلَاتِ». مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 2766، م 89 وسبق برقم 1647].
110- Боб. Агар душман қўлига тушишдан хавф этилса, мусулмонмас ўлкаларга Қуръон китоби билан сафар қилишдан ман этилгани ҳақида
110 - بَابُ النَّهْيِ عَنِ الْمُسَافَرَةِ بِالْمُصْحَفِ إِلَى بِلَادِ الْكُفَّارِ إِذَا خِيفَ وُقُوعُهُ بِأَيْدِي العَدُوِّ
1833. Ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
“Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Қуръон билан душман ерига сафар қилишдан ман этдилар”.
Муттафақун алайҳ.
1833 - عَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: «نَهَى رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ أَنْ يُسَافَرَ بِالْقُرْآنِ إِلَى أَرْضِ الْعَدُوِّ». مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 2990، م 1869].
111- Боб. Ейиш, ичиш, таҳорат қилиш ва бундан бошқа истемолда, тилла ва кумуш идишларни ишлатишнинг ҳаромлиги ҳақида
111 - بَابُ تَحْرِيمِ اسْتِعْمَالِ إِنَاءِ الذَّهَبِ وَإِنَاءِ الفِضَّةِ فِي الأَكْلِ وَالشُّرْبِ وَالطَّهَارَةِ وَسَائِرِ وُجُوهِ الاِسْتِعْمَالِ
1834. Умму Салама розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
“Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Кумуш идишларда сув ичадиган қорнини дўзах оловига тўлдирибди», дедилар”.
Муттафақун алайҳ.
Имом Муслимнинг ривоятларида: «Тилла ва кумуш идишларда овқатланувчи ва сув ичувчилар...» бўлиб келган.
1834 - عَنْ أُمِّ سَلَمَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «الَّذِي يَشْرَبُ فِي آنِيَةِ الْفِضَّةِ إنَّمَا يُجَرْجِرُ في بَطْنِهِ نَارَ جَهَنَّمَ». مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 5634، م 2065 برقم 791].
وَفِي رِوَايَةٍ لِمُسْلمٍ: «إنَّ الَّذِي يَأْكُلُ أَوْ يَشْرَبُ فِي آنِيَةِ الْفِضَّةِ وَالذَّهَبِ» [2065].
1835. Ҳузайфа розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам ипак ва дебож кийишдан ҳамда тилла, кумуш идишларда сув ичишдан маън қилдилар ва: «Бу нарсалар бу дунёда улар учун, охиратда эса сизлар учундир», дедилар».
Муттафақун алайҳ.
Икки саҳиҳ китобида Ҳузайфа розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
“Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламни: «Ипак ҳам дебож ҳам кийманглар, тилла кумуш идишларда сув ичманглар ва (кумуш) лаганларда ҳам еманглар», деб айтганларини эшитдим.
1835 - وَعَنْ حُذَيْفَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: إنَّ النَّبِيَّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ نَهَانَا عَنِ الحَرِيرِ وَالدِّيبَاجِ، وَالشُّرْبِ فِي آنِيَةِ الذَّهَبِ وَالْفِضَّةِ، وَقَالَ: «هُنَّ لَهُمْ في الدُّنْيَا وَهِيَ لَكُمْ فِي الآخِرةِ». مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 5632، م 2067 وسبق رقم 790].
وَفِي رِوَايَةٍ فِي الصَّحِيحَيْنِ عَنْ حُذَيْفَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ يَقُولُ: «لَا تَلْبَسُوا الحَرِيرَ وَلَا الدِّيبَاجَ، وَلَا تَشْرَبُوا فِي آنِيَةِ الذَّهَبِ وَالْفِضَّةِ وَلَا تَأْكُلُوا فِي صِحَافِهَا» [خ 5426، م 2067/5].
1836. Анас ибн Сириндан ривоят қилинади:
“Анас ибн Молик розияллоҳу анҳу билан бирга, бир неча мажусийлар ҳузурида ўтирганимизда, кумушдан ясалган идишда қиём олиб келинди. У зот ундан емадилар. Олиб келган кишига бу идишингни алмаштириб кел,- деб айтилган эди, у киши кумуш идишни халанж (арчагул) дарахтидан ишланган косага алиштириб келди. Анас ибн Молик бу идишдан тановул қилдилар”.
Имом Байҳақий ҳасан иснод билан ривоят қилдилар.
1836 - وَعَنْ أَنَسِ بْنِ سِيرِينَ قَالَ: كُنْتُ مَعَ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ عِنْدَ نَفَرٍ مِنَ الْمَجُوسِ، فَجِيءَ بِفَالُوذَجٍ عَلَى إِنَاءٍ مِنْ فِضَّةٍ، فَلَمْ يَأْكُلْهُ، فَقِيلَ لَهُ حَوِّلْهُ، فَحَوَّلَهُ عَلَى إِنَاءٍ مِنْ خَلَنْجٍ، وَجِيءَ بِهِ فَأَكَلَهُ. رَوَاهُ البَيْهَقِيُّ بِإِسْنَادٍ حَسَنٍ [1/28].
112- Боб. Киши заъфарон ранг суртилган кийим кийишнинг ҳаромлиги ҳақида
112 - بَابُ تَحْرِيمِ لُبْسِ الرَّجُلِ ثَوباً مُزَعْفَراً
1837. Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам эркак кишининг заъфарон суртишидан қайтардилар».
Муттафақун алайҳ.
1837 - عَنْ أَنَسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قالَ: نَهَى النَّبِيُّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ أَنْ يَتَزَعْفَرَ الرَّجُلُ. مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 5846، م 2101].
1838. Абдуллоҳ ибн Амр ибн Осс розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам эгнимда усфурланган* икки либосни кўриб, «Бунга онанг амр қилдими?» дедилар. «Уларни ювиб ташлайми?» деган эдим, «Йўқ, ёқиб юбор», дедилар.
Бошқа ривоятда: «Бу кофирларнинг кийими, уларни киймагин», дедилар».
* Усфур – сариқ ранг олинадиган ўсимлик номи бўлиб, у билан кийимлар бўялган.
Имом Муслим ривояти.
1838 - وَعَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ عَمْرِو بْنِ العَاصِ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: رَأَى النَّبِيُّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ عَلَيَّ ثَوْبَيْنِ مُعَصْفَرينِ فَقَالَ: «أُمُّكَ أَمَرَتْكَ بِهَذَا؟!» قُلْتُ: أَغْسِلُهُمَا؟ قَالَ: «بَلْ أَحْرِقْهُمَا». وَفِي رِوَايَةٍ: فَقَالَ: «إِنَّ هَذِهِ مِنْ ثِيَابِ الكُفَّارِ فَلَا تَلْبَسْهَا». رَوَاهُ مُسْلِمٌ [2077].
113- Боб. Бир кун кечгача гапирмай, сукут қилиб юришдан қайтарилгани ҳақида
113 - بَابُ النَّهْيِ عَنْ صَمْتِ يَومٍ إِلَى اللَّيْلِ
1839. Али розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан «Эҳтиломдан кейин етимлик йўқ. Бир кун кечгача сумот* ҳам йўқ»ни ёдлаб олганман».
* Сумот – жоҳилият пайтида куни билан гапирмай, сукут сақлаб юриш ҳам бир ибодат бўлган.
Абу Довуд ҳасан иснод билан ривоят қилдилар.
Имом Хаттобий бу ҳадиснинг шарҳида қуйидагиларни айтдилар: «Жим юриш жоҳилият аҳлининг амалларидан эди. Ислом келгандан кейин бундан қайтарилди ва зикр ҳамда яхши сўзларни гапиришга буюрилди».
1839 - عَنْ عَلِيٍّ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: حَفِظْتُ عَنْ رَسُولِ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: «لَا يُتْمَ بَعْدَ احْتِلَامٍ، وَلَا صُمَاتَ يَوْمٍ إِلَى اللَّيْلِ». رَوَاهُ أَبُو دَاوُودَ بِإِسْنَادٍ حَسَنٍ [2873].
قَالَ الخَطَّابِي فِي تَفْسِيرِ هَذَا الحَدِيثِ: كَانَ مِنْ نُسُكِ الجَاهِلِيَّةِ الصُّمَاتُ، فَنُهُوا فِي الإِسْلَامِ عَنْ ذَلِكَ، وَأُمِرُوا بِالذِّكْرِ وَالحَدِيثِ بِالخَيْرِ.
1840. Қайс ибн Абу Ҳозим розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Абу Бакр Сиддиқ аҳмаслик Зайнаб деган бир аёлнинг ҳузурига кирди. Унинг гапирмаётганини кўриб: «Унга нима бўлди, гапирмаяпти?» деди. «У сўзламай ҳаж қилмоқчи», дейишди. У киши унга: «Гапиргин, чунки бу ҳалол эмас, бу жоҳилият амалларидан», деди. Бас у гапирди.
Имом Бухорий ривояти.
1840 - وَعَنْ قَيْسِ بْنِ أَبِي حَازِمٍ قَالَ: «دَخَلَ أَبُو بَكْرٍ الصِّدِّيقُ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ عَلَى امْرَأَةٍ مِنْ أَحْمَسَ يُقَالُ لَهَا: زَيْنَبُ، فَرَآهَا لَا تَتَكَلَّمُ، فَقَالَ: «مَالَهَا لَا تَكَلَّمُ»؟ فَقَالُوا: حَجَّتْ مُصْمِتَةً، فَقَالَ لَهَا: «تَكَلَّمِي؛ فَإِنَّ هَذَا لَا يَحِلُّ، هَذَا مِنْ عَمَلِ الجَاهِلِيَّةِ» فَتَكَلَّمَتْ. رَوَاهُ البُخَارِيُّ [3834].
114- Боб. Киши ўз отасини қўйиб бошқа кишига нисбат берилиши ҳамда ўз мавлоларидан бошқага қўшилиб олишнинг ҳаромлиги ҳақида
114 - بَابُ تَحْرِيمِ انْتِسَابِ الإِنْسَانِ إِلَى غَيْرِ أَبِيهِ، وَتَوَلِّيهِ غَيْرَ مَوَالِيهِ
1841. Саъд ибн Абу Ваққос розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
“Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ким отасидан бошқани отаси эмаслигини била туриб, отам деб даъво қилса, унга жаннат ҳаромдир!» дедилар”.
Муттафақун алайҳ.
1841 - عَنْ سَعْدِ بْنِ أَبِي وَقَّاصٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ: أَنَّ النَّبِيَّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «مَنِ ادَّعَى إِلَى غَيْرِ أَبِيهِ وَهُوَ يَعْلَمُ أَنَّهُ غَيْرُ أَبِيهِ فَالجَنَّةُ عَلَيهِ حَرَامٌ». مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 6766، م 63/115].
1842. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Оталарингиздан тонманглар. Ким отасидан тонса, бу куфрдир», дедилар».
Муттафақун алайҳ.
1842 - وَعَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «لَا تَرْغَبُوا عَنْ آبَائِكُمْ، فَمَنْ رَغِبَ عَنْ أَبِيهِ فَهُوَ كُفْرٌ». مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 6768، م 62].
1843. Язид ибн Шарик ибн Ториқ розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Алий розияллоҳу анҳу минбарда туриб, бизга хутба қилди. У шундай деяётганини эшитдим: «Аллоҳга қасамки, бизда Аллоҳнинг Китоби ва ушбу саҳифадагидан бошқа ўқиладиган битик йўқ», деди. Кейин уни ёйган эди, қарасак, унда (дия) туяларининг ёши ва жароҳатларга оид масалалар ҳамда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам қуйидаги айтган сўзлари экан:
«Мадина Айрдан* Савргача ҳарамдир. Ким унда бир бидъат пайдо қилса ёки бидъатчига жой берса унга Аллоҳнинг, фаришталарнинг, одамларнинг – барча‑барчаларининг лаънати бўлсин! Аллоҳ ундан Қиёмат куни нафлни ҳам, фарзни ҳам қабул қилмайди. Мусулмонларнинг кафиллиги бирдир. Буни уларнинг энг оддийлари ҳам қилаверади. Ким бир мусулмоннинг кафиллигини поймол қилса, унга Аллоҳнинг, фаришталарнинг, одамларнинг – барча‑барчаларининг лаънати бўлсин! Аллоҳ ундан нафлни ҳам, фарзни ҳам қабул қилмайди. Ким отасидан бошқани ота деб даъво қилса ёки мавлоларининг* изнисиз бирор қавмни ўзига валий тутса, унга Аллоҳнинг, фаришталарнинг, одамларнинг – барча‑барчаларининг лаънати бўлсин! Аллоҳ ундан нафлни ҳам, фарзни ҳам қабул қилмайди».
Муттафақун алайҳ.
1843 - وَعَنْ يَزِيدَ بْنِ شَرِيكِ بْنِ طَارِقٍ قَالَ: رَأَيْتُ عَلِيّاً رَضِيَ اللهُ عَنْهُ عَلَى الْمِنْبَرِ يَخْطُبُ، فَسَمِعْتُهُ يَقُولُ: لَا وَاللهِ؛ مَا عِنْدَنَا مِنْ كِتَابِ نَقْرَؤُهُ إِلَّا كِتَابَ اللهِ، وَمَا فِي هَذِهِ الصَّحِيفَةِ فَنَشَرَهَا؛ فَإِذَا فِيهَا أَسْنَانُ الإِبِلِ، وَأَشْيَاءُ مِنَ الجِرَاحَاتِ، وَفِيهَا: قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: «الْمَدِينَةُ حَرَمٌ مَا بَيْنَ عَيْرٍ إِلَى ثَوْرٍ، فَمَنْ أَحْدَثَ فِيهَا حَدَثاً، أَوْ آوَى مُحْدِثاً فَعَلَيْهِ لَعْنَةُ اللهِ وَالْمَلَائِكَةِ وَالنَّاسِ أَجْمَعِينَ، لَا يَقْبَلُ اللهُ تَعَالَى مِنْهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ صَرْفاً وَلَا عَدْلًا، ذِمَّةُ الْمُسْلِمِينَ وَاحِدَةٌ، يَسْعَى بِهَا أَدْنَاهُمْ، فَمَنْ أَخْفَرَ مُسْلِماً فَعَلَيْهِ لَعْنَةُ اللهِ وَالْمَلَائِكَةِ وَالنَّاسِ أَجْمَعِينَ، لَا يَقْبَلُ اللهُ مِنْهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ عَدْلًا وَلَا صَرفاً، وَمَنِ ادَّعَى إِلَى غَيْرِ أَبِيهِ، أَوِ انْتَمَى إِلَى غَيْرِ مَوَالِيهِ فَعَلَيْهِ لَعْنَةُ اللهِ وَالْمَلَائِكَةِ وَالنَّاسِ أَجْمَعِينَ، لَا يَقْبَلُ اللهُ مِنْهُ يَوْمَ الْقِيَامةِ صَرْفاً وَلَا عَدْلًا». مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 6755، م 1370].
«ذِمَّةُ الْمُسْلِمِينَ» أَيْ: عَهْدُهُمْ وَأَمَانَتُهُم، وَ«أَخْفَرَهُ»: نَقَضَ عَهْدَهُ، وَ«الصَّرْفُ»: التَّوْبَةُ، وَقِيلَ: الحِيلَةُ. وَ«الْعَدْلُ»: الفِدَاءُ.
1844. Абу Зарр розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг шундай деганларини эшитганман: «Ким била туриб отасидан бошқани отам деб иддао қилса, кофир бўлади. Ким ўзиники бўлмаган нарсани ўзиники деб иддао қилса, биздан эмас. У ўрнини дўзахдан тайёрлайверсин. Ким бирор кишини «Кофир» ёки «Аллоҳнинг душмани» деб чақирса-ю, у ўшандай бўлмаса, бу нарса унинг ўзига қайтади».
Муттафақун алайҳ. Бу Муслим ривоятидаги лафздир.
1844 - وَعَنْ أَبِي ذَرٍّ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ: أَنَّهُ سَمِعَ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ يَقُولُ: «لَيْسَ مِنْ رَجُلٍ ادَّعَى لِغَيْرِ أَبِيهِ وَهُوَ يَعْلَمُهُ إلَّا كَفَرَ، وَمَنِ ادَّعَى مَا لَيْسَ لَهُ فَلَيْسَ مِنَّا، وَلْيَتَبوَّأْ مَقْعَدَهُ مِنَ النَّارِ، وَمَنْ دَعَا رَجُلًا بِالْكُفْرِ، أَوْ قَالَ: عَدُوَّ اللهِ، وَلَيْسَ كَذَلِكَ إِلَّا حَارَ عَلَيْهِ» مُتَّفَقٌ عَلَيهِ، وَهَذَا لَفْظُ رِوَايَةِ مُسْلِمٍ [خ 3508، م 61].
115- Боб. Аллоҳ азза ва жалла ҳамда унинг Расули соллаллоҳу алайҳи васаллам ман қилган нарсаларни содир этишдан огоҳлантирилгани ҳақида
Аллоҳ таоло: «(Пайғамбарнинг) амрига хилоф иш қиладиган кимсалар ўзларига бирон фитна – кулфат етиб қолишидан ёки аламли азоб етиб қолишидан ҳазир бўлсинлар!» (Нур сураси, 63-оят).
«Аллоҳ сизларни Ўзининг (азобидан) огоҳ қилур» (Оли Имрон сураси, 30-оят).
«(Эй Муҳаммад алайҳиссалом) шак-шубҳасиз, Парвардигорингизнинг (кофирларни азоб билан) ушлаши қаттиқдир» (Буруж сураси, 12-оят).
«Парвардигорингиз (аҳли-эгалари) золим бўлган шаҳарларни ушлаганида, мана шундай ушлар. Унинг ушлаши – азоби аламли ва қаттиқдир» (Ҳуд сураси, 102-оят) деб айтган.
115 - بَابُ التَّحْذِيرِ مِنِ ارْتِكَابِ مَا نَهَى اللهُ عَزَّ وَجَلَّ أَوْ رَسُولُهُ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ عَنْهُ
قَالَ اللهُ تَعَالَى: {فَلْيَحْذَرِ الَّذِينَ يُخَالِفُونَ عَنْ أَمْرِهِ أَنْ تُصِيبَهُمْ فِتْنَةٌ أَوْ يُصِيبَهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ} [النور - 63].
وَقَالَ تَعَالَى: {وَيُحَذِّرُكُمُ اللهُ نَفْسَهُ} [آل عمران - 30].
وَقَالَ تَعَالَى: {إنَّ بَطْشَ رَبِّكَ لَشَدِيدٌ} [البروج - 12].
وَقَالَ تَعَالَى: {وَكَذِلكَ أَخْذُ رَبِّكَ إِذَا أَخَذَ القُرَى وَهِيَ ظَالِمَةٌ إنَّ أَخْذَهُ أَلِيمٌ شَدِيدٌ} [هود -102].
1845. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
“Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Албатта, Аллоҳ таоло рашк қилади. Аллоҳнинг рашки мўминнинг Аллоҳ ҳаром қилган нарсани қилишидандир», дедилар».
Муттафақун алайҳ.
1845 - وَعَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ: أَنَّ النَّبِيَّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «إنَّ اللهَ تَعَالَى يَغَارُ، وَغَيْرَةُ اللهِ أَنْ يَأْتيَ الْمَرْءُ مَا حَرَّمَ اللهُ عَلَيهِ». مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 5223، م 2761 وسبق برقم 69].
116- Боб. Ман этилган нарсани содир қилиб қўйган кишининг, айтиши ва қилиши лозим бўлган нарсалари ҳақида
Аллоҳ таоло: «Агар сизни шайтон томонидан бирон васваса йўлдан оздириб (мазкур хислат эгаси бўлишдан қайтармоқчи бўлса), у ҳолда Аллоҳдан паноҳ сўранг», (Аъроф сураси, 200-оят).
«Тақво қилгувчи зотларни қачон шайтон томонидан бирон васваса ушласа, (Аллоҳни) эслайдилар-да, бас, (тўғри йўлни) кўра бошлайдилар», (Аъроф сураси, 201- оят). «(У тақводор зотлар) қачон бирон-бир фаҳш-гуноҳ қилиб қўйсалар ёки (қандайдир нолойиқ иш қилиш билан) ўзларига зулм қилсалар, дарҳол Аллоҳни эслаб, гуноҳлари учун мағфират- кечирим сўрайдиган, - ҳар қандай гуноҳни Ёлғиз Аллоҳгина мағфират қилишини билган ҳолларида қилган гуноҳларида давом этмайдиган кишилардир. Уларнинг мукофотлари Парвардигорлари томонидан мағфират ва тагларидан дарёлар оқиб тургувчи жаннатлар бўлиб, улар ўша жойда абадий қолажаклар. Яхши амал қилгувчиларнинг ажрлари нақадар яхши ажр!» (Оли Имрон сураси, 135-136–оятлар)
«Барчаларингиз Аллоҳга тавба қилинглар, эй мўминлар! Шоядки (шунда) нажот топсангизлар», (Нур сураси, 31-оят) деб айтган.
116 - بَابُ مَا يَقُولُهُ وَيَفْعَلُهُ مَنِ ارْتَكَبَ مَنْهِيّاً عَنْهُ
قَالَ اللهُ تَعَالَى: {وَإمَّا يَنْزَغَنَّكَ مِنَ الشَّيْطَانِ نَزْغٌ فَاسْتَعِذْ بِاللهِ} [الأعراف - 200].
وَقَالَ تَعَالَى: {إنَّ الَّذِينَ اتَّقَوْا إذَا مَسَّهُمْ طَائِفٌ مِنَ الشَّيْطَانِ تَذَكَّرُوا فَإِذَا هُمْ مُبْصِرُونَ} [الأعراف - 201].
وَقَالَ تَعَالَى: {وَالَّذِينَ إذَا فَعَلُوا فَاحِشَةً أَوْ ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ ذَكَرُوا اللهَ فَاسْتَغْفَرُوا لِذُنُوبِهِمْ وَمَنْ يَغْفِرُ الذُّنُوبَ إِلَّا اللهُ وَلَمْ يُصِرُّوا عَلَى مَا فَعَلُوا وَهُمْ يَعْلَمُونَ * أُوْلَئِكَ جَزَاؤُهُمْ مَغْفِرَةٌ مِنْ رَبِّهِمْ وَجَنَّاتٌ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الأَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا وَنِعْمَ أَجْرُ العَامِلينَ} [آل عمران - 135، ... 136].
وَقَالَ تَعَالَى: {وَتُوبُوا إِلَى اللهِ جَمِيعاً أَيُّهَا الْمُؤْمِنُونَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ} ... [النور - 31].
1846. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
“Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Сизлардан ким қасам ичиб, қасамида «Лот ва Уззо билан», деса, «Лаа илааҳа иллаллоҳ», деб олсин. Ким шеригига: «Кел, сен билан қимор ўйнайман», деса, садақа қилиб юборсин», дедилар.
Муттафақун алайҳ.
1846 - وَعَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ قال: «مَنْ حَلَف فَقَالَ في حَلِفِهِ: بِالَّلَاتِ وَالْعُزَّى فَلْيقُلْ: لَا إلَهَ إلَّا اللهُ، وَمَنْ قَالَ لِصَاحِبِهِ، تَعَالَ أُقَامِرْكَ فَلْيَتَصَدَّقْ». مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 4860، م 1647].