1548.3887. Молик ибн Саъсаъа розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

«Аллоҳнинг Набийси соллаллоҳу алайҳи васаллам ўзлари сайр қилдирилган кечалари ҳақида сўзлаб бердилар:

«Мен Ҳатимда – гоҳида у (Қатода) «Ҳижрда»* деб айтар эди – ёнбошлаб ётган эдим, биров келиб, мана бу ердан манави ергача кесди. – (Қатода) айтади: «Мен унинг (Анаснинг) «ёрди» деб айтаётганини ҳам эшитдим. Ёнимда турган Жорудга: «Бу билан нима демоқчи?» десам, у: «Бўғиз ости чуқурчасидан то қовуқ тукларигача» демоқчи», деди. Мен унинг яна «Ўмганларидан то қовуқ тукларигача» деяётганини ҳам эшитдим. – Сўнг қалбимни чиқарди. Кейин менга иймон тўла тилла жом келтирилди. Сўнг эса қалбим ювилиб, жойига солиб қўйилди. Сўнгра менга хачирдан кичикроқ, эшакдан каттароқ бир оқ улов келтирилди. – Жоруд: «У Буроқми, эй Абу Ҳамза?» деган эди, Анас: «Ҳа. У оёқларини кўзи етган жойга ташлайди», деди. – Мен унга миндирилдим. Кейин Жаброил мени олиб, йўлга тушди, дунё осмонига борди-да, очишларини сўради.

«Ким бу?» дейилди.

«Жаброил», деди.

«Ёнингда ким бор?» дейилди.

«Муҳаммад», деди.

«Унга (исро учун) элчи юборилганмиди?» дейилди.

«Ҳа», деди.

«Марҳабо! Қандай гўзал ташриф!» деди-да, (эшикни) очди. Етиб боргач, қарасам, у ерда Одам турибди. У (Жаброил): «Бу отанг Одамдир, унга салом бер», деди. Унга салом берган эдим, саломга алик олди-да, сўнг: «Хуш келибсан, солиҳ ўғил, солиҳ Набий!» деди.

Кейин у (Жаброил) чиқиб, иккинчи осмонга келди-да, очишларини сўради.

«Ким бу?» дейилди.

«Жаброил», деди.

«Ёнингда ким бор?» дейилди.

«Муҳаммад», деди.

«Унга (исро учун) элчи юборилганмиди?» дейилди.

«Ҳа», деди.

«Марҳабо! Қандай гўзал ташриф!» дейилди. У (эшикни) очди. Етиб боргач, қарасам, Яҳё билан Ийсо турибди. Улар холавачча эди. У (Жаброил): «Бу Яҳё ва Ийсодир, уларга салом бер», деди. Мен салом бердим, улар алик олишди. Сўнг икковлари: «Хуш келибсан, солиҳ биродар, солиҳ Набий!» дейишди.

Кейин у мени учинчи осмонга олиб чиқди-да, уни очишларини сўради.

«Ким бу?» дейилди.

«Жаброил», деди.

«Ёнингда ким бор?» дейилди.

«Муҳаммад», деди.

«Унга (исро учун) элчи юборилганмиди?» дейилди.

«Ҳа», деди.

«Марҳабо! Қандай гўзал ташриф!» дейилди ва (эшик) очилди. Етиб боргач, қарасам, Юсуф турибди. У (Жаброил): «Бу Юсуф, унга салом бер», деди. Мен унга салом бердим, у алик олди-да, сўнгра: «Хуш келибсан, солиҳ биродар, солиҳ Набий!» деди.

Кейин у мени тўртинчи осмонга олиб чиқди-да, уни очишларини сўради.

«Ким бу?» дейилди.

«Жаброил», деди.

«Ёнингда ким бор?» дейилди.

«Муҳаммад», деди.

«Унга (исро учун) элчи юборилганмиди?» дейилди.

«Ҳа», деди.

«Марҳабо! Қандай гўзал ташриф!» дейилди ва (эшик) очилди. Идриснинг олдига етиб борганимда, у (Жаброил): «Бу Идрис, унга салом бер», деди. Мен унга салом бердим, у алик олди-да, сўнгра: «Хуш келибсан, солиҳ биродар, солиҳ Набий!» деди.

Кейин у мени бешинчи осмонга олиб чиқди-да, уни очишларини сўради.

«Ким бу?» дейилди.

«Жаброил», деди.

«Ёнингда ким бор?» дейилди.

«Муҳаммад», деди.

«Унга (исро учун) элчи юборилганмиди?» дейилди.

«Ҳа», деди.

«Марҳабо! Қандай гўзал ташриф!» дейилди ва (эшик) очилди. Етиб боргач, қарасам, Ҳорун турибди. У (Жаброил): «Бу Ҳорун, унга салом бер», деди. Мен унга салом бердим, у алик олди-да, сўнгра: «Хуш келибсан, солиҳ биродар, солиҳ Набий!» деди.

Кейин у мени олтинчи осмонга олиб чиқди-да, уни очишларини сўради.

«Ким бу?» дейилди.

«Жаброил», деди.

«Ёнингда ким бор?» дейилди.

«Муҳаммад», деди.

«Унга (исро учун) элчи юборилганмиди?» дейилди.

«Ҳа», деди.

«Марҳабо! Қандай гўзал ташриф!» дейилди ва (эшик) очилди. Етиб боргач, қарасам, Мусо турибди. У (Жаброил): «Бу Мусо, унга салом бер», деди. Мен унга салом бердим, у алик олди-да, сўнгра: «Хуш келибсан, солиҳ биродар, солиҳ Набий!» деди.

Унинг олдидан ўтиб кетишим билан у йиғлашга тушди. Унга: «Нега йиғлаяпсан?» дейилди. У: «Йиғлайман-да, чунки мендан кейин пайғамбар қилиб юборилган ёш йигитнинг умматидан жаннатга кирадиганлар менинг умматимдан кирадиганлардан кўп экан», деди.

Кейин у мени еттинчи осмонга олиб чиқди. Жаброил уни очишларини сўради.

«Ким бу?» дейилди.

«Жаброил», деди.

«Ёнингда ким бор?» дейилди.

«Муҳаммад», деди.

«Унга (исро учун) элчи жўнатилганмиди?» дейилди.

«Ҳа», деди.

«Марҳабо! Қандай гўзал ташриф!» дейилди. Етиб боргач, қарасам, Иброҳим турибди. У (Жаброил): «Бу отанг, унга салом бер», деди. Мен унга салом бердим, у саломга алик олди-да: «Хуш келибсан, солиҳ ўғил, солиҳ Набий!» деди.

Кейин менга Сидратул-мунтаҳо* намоён қилинди. Қарасам, унинг мевалари Ҳажарнинг* хумларидек, барглари филнинг қулоғидек экан. У (Жаброил): «Бу – Сидратул-мунтаҳо», деди. Қарасам, тўртта дарё: иккита ботин дарё, иккита зоҳир дарё бор экан. «Булар нима, эй Жаброил?» деган эдим, «Иккита ботини жаннатдаги икки дарёдир. Иккита зоҳири эса Нил ва Фуротдир»,* деди.

Кейин менга Байтул-маъмур* намоён қилинди. Унга ҳар куни етмиш минг фаришта кирар экан. Сўнг менга бир идишда хамр, бир идишда сут, яна бир идишда асал келтирилди. Мен сутни олдим. У (Жаброил): «Мана шу фитратдир, сен ва умматинг ўшандасизлар»,* деди.

Кейин менга ҳар куни эллик маҳал намоз фарз қилинди. Ортимга қайтиб, Мусонинг олдидан ўтдим. У: «Нимага буюрилдинг?» деди. «Ҳар куни эллик маҳал намозга буюрилдим», дедим. У: «Умматинг ҳар куни эллик маҳал намозга тоқат қила олмайди. Аллоҳга қасамки, мен сендан олдин одамларни (бу борада) синаб кўрганман. Мен Бану Исроилни ўнглашга жуда қаттиқ ҳаракат қилдим. Роббингга қайтиб, У Зотдан умматинг учун енгиллик сўра», деди.

Қайтиб борган эдим, У Зот ўнтасини кечди. Мусонинг олдига қайтиб келсам, яна ўша гапни айтди. Қайтиб борган эдим, У Зот яна ўнтасини кечди. Мусонинг олдига қайтиб келсам, яна ўша гапни айтди. Қайтиб борган эдим, У Зот яна ўнтасини кечди. Мусонинг олдига қайтиб келсам, яна ўша гапни айтди. Кейин яна қайтиб борган эдим, ҳар куни ўн маҳал намозга буюрилдим. (Мусонинг олдига) қайтиб келсам, у яна ўша гапни айтди. Кейин яна қайтиб борган эдим, ҳар куни беш маҳал намозга буюрилдим. Мусонинг олдига қайтиб келсам, у: «Нимага буюрилдинг?» деди. «Ҳар куни беш маҳал намозга буюрилдим», дедим. У: «Умматинг ҳар куни беш маҳал намозга тоқат қила олмайди. Мен сендан олдин одамларни (бу борада) синаб кўрганман. Мен Бану Исроилни ўнглашга жуда қаттиқ ҳаракат қилдим. Роббингга қайтиб, У Зотдан умматинг учун енгиллик сўра», деди.

«Роббимдан сўрайвериб уялиб кетдим. Энди мен рози бўламан ва таслим бўламан», дедим. У ердан ўтишим билан бир нидо қилувчи: «Фарзимни жорий қилдим ва бандаларимга енгиллаштирдим», деди».

* Ҳижрнинг изоҳи 3848-ҳадисда.

* Қатода, Жоруд – ушбу ҳадисни Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилган ровийлар.

* Буроқ – Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Исро кечаси минган улов. У ё ўта тезлиги, ёки ўта оппоқ бўлгани учун шу номни олган, чунки бу сўз «чақнаш», «ялт этиш», «жилваланиш» деган маъноларни билдирувчи «барқ» сўзидан ясалган. Унинг айрим сифатлари ушбу ҳадисда зикр қилинмоқда. Унинг тўлиқ васфи Аллоҳга маълум. Биз ҳадисларда келган хабарлар билан чекланамиз.

* «У оёқларини кўзи етган жойга ташлайди» деган гап Буроқнинг бениҳоя учқур эканидан дарак беради.

Изоҳ: Мусо алайҳиссалом Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга нисбатан ҳасад ёки ғайирликдан эмас, ўз умматларига раҳми келганидан, ачинганидан йиғлаганлар, чунки у дунёда оддий инсонлар ҳам бу каби ёмон хислатлардан холи бўлади. Аллоҳнинг сайлаган бандалари бундай сифатлардан пок бўлиши табиий.

* Сидратул-мунтаҳо – луғатда «интиҳо дарахти», «чегара дарахти» деган маънони англатади. Ҳадисда таърифланишича, у бутасимон дарахт бўлиб, чавандоз бир неча ўн йил от чоптирса ҳам унинг соясидан чиқа олмайди. Унинг «интиҳо» деб номланишига сабаб шуки, барча махлуқотнинг илми ўша жойгача етади, ундан уёғида нима борлигини Аллоҳдан ўзга ҳеч ким билмайди. Фаришталар ҳам ундан уёғига ўта олмайдилар. Бу ҳам ғайбга тааллуқли нарсалардан бўлиб, бу ҳақда оят ва ҳадисларда келган маълумотлар билан кифояланиш лозим. Унинг кайфияти ва бошқа жиҳатлари Аллоҳнинг Ўзигагина маълум бўлиб, инсон ақлу идрокидан устундир.

* Ҳажар – Мадинага яқин шаҳарлардан бири. У ердаги хумлар ҳақида тингловчиларда етарли тасаввур бўлгани учун мазкур дарахт мевалари уларга ташбеҳ қилинган.

* Меърожда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга кўплаб ажойиботлар кўрсатилган. Жумладан, Сидратул-мунтаҳо дарахти остида Нил ва Фурот дарёлари намойиш қилинган. Бу улар айнан ўша жойдан оқиб тушади, деган маънода эмас, албатта. Аммо уларнинг мазкур мақомда Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга кўрсатилиши уларнинг баракали, жаннат анҳорлари каби фазилатли, серманфаат эканини англатади.

Уламолар ҳадисдаги ушбу жумлани бир неча хил изоҳлаганлар. Айримлари бу ерда араб тилига хос бўлган бадиий ифода услуби қўлланилган, деса, бошқалари бу мазкур дарёлар атрофидаги халқларнинг Исломга кириб, жаннат аҳлидан бўлишига ишора, дейишган. Нима бўлганда ҳам, бу манзара ғайб хабарларидан бўлиб, ўзига хос услубда кечган. Унинг қандай бўлгани, нима ҳикмати борлиги ёлғиз Аллоҳга маълум. Биз бу ҳақда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан эшитилган хабарларга иймон келтириш билан чекланишимиз тўғри бўлади.

* Байтул-маъмур – «Обод уй», осмон аҳлининг қибласи. У осмонда, ердаги Каъбанинг қоқ тепасида жойлашган.

* Фитрат – туғма, соф табиат. Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васаллам ва у зотнинг умматларининг фитратда дейилиши Ислом дини фитрат, яъни соф табиат дини эканини билдиради.