58-Боб. Тиланчилик ва тамагирлик бўлмаса, берилган нарсани олиш жоизлиги ҳақида
58- بَابُ جَوَازِ الأَخْذِ مِنْ غَيْرِ مَسْأَلَةٍ وَلَا تَطَلُّعٍ إِلَيهِ
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам менга ато бериб турар эдилар. Мен: «Буни мендан кўра камбағалроқ кишига беринг», дер эдим. Шунда у зот: «Буни олавер. Ўзинг кўз тикмаган ва сўрамаган ҳолда бу молдан сенга нима келса, уни олгин. Буни олгин‑да, ўз молингга қўш, агар хоҳласанг егин, агар хоҳласанг садақа қилиб юбор. Акс ҳолда унга кўнгил боғлама», дебдилар».
Солим айтади: «Ибн Умар ҳеч кимдан ҳеч нарса сўрамас эди, аммо бирор нарса берилса, қайтармас ҳам эди».
Муттафақун алайҳ.
Шарҳ: Ушбу ривоятдан олинадиган фойдалар:
1. Бошлиқ ўз фикрига биноан баъзи кишиларга ўта муҳтож бўлмасалар ҳам совға бериши мумкин экани.
2. Умар розияллоҳу анҳунинг иффатлари.
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга: «Мендан кўра фақирроқ кишига берсангиз» дейишлари шуни кўрсатади.
3. Тама қилмаган, сўрамаган одамга бирор нарса берилса, унинг олиши жоиз бўлса, олиши кераклиги.
4. Тама қилган ёки сўраган бўлса, олмагани яхши экани.
550 - عَنْ سَالِمِ بْنِ عَبْدِ اللهِ بْنِ عُمَرَ، عَنْ أَبيهِ عَبْدِ اللهِ بْنِ عُمَرَ، عَنْ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمْ قَالَ: كَانَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ يُعْطِيني العَطَاءَ، فَأَقُولُ: أَعْطِهِ مَنْ هُوَ أَفقَرُ إِلَيهِ مِنِّي، فَقَالَ: «خُذْهُ؛ إِذَا جَاءَكَ مِنْ هَذَا الْمَالِ شَيءٌ، وَأَنْتَ غَيْرُ مُشْرِفٍ وَلَا سَائِلٍ، فَخُذْهُ فَتَمَوَّلْهُ، فَإِنْ شِئْتَ كُلْهُ، وَإِنْ شِئْتَ تَصَدَّقْ بِهِ، وَمَا لَا، فَلَا تُتْبِعْهُ نَفْسَكَ» قَالَ سَالِمٌ: فَكَانَ عَبدُ اللهِ لَا يَسْأَلُ أَحَداً شَيْئاً، وَلَا يَرُدُّ شَيْئاً أُعْطِيَهُ. مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 1473، م 1045].
«مُشْرِفٌ» بِالشِّيْنِ الْمُعْجَمَةِ: أَيْ: مُتَطَلِّعٌ إِلَيْه.
59-Боб. Ўз касби орқали ейиш ва тиланчиликдан сақланиш ҳамда одамлар бирор нарса берармикан, дейишдан юз ўгиришга тарғиб
Аллоҳ таоло: «Энди қачон намоз адо қилингач, ерга тарқалиб, Аллоҳнинг фазлу марҳаматидан (ризқ рўз) истайверинглар» (Жумъа сураси, 10-оят), деб айтган.
59- بَابُ الحَثِّ عَلَى الأَكْلِ مِنْ عَمَلِ يَدِهِ وَالتَّعَفُّفِ بِهِ عَنِ السُّؤَالِ وَالتَّعَرُّضِ للإِعْطَاءِ
قَالَ اللهُ تَعَالَى: {فَإِذَا قُضِيَتِ الصَّلَاةُ فَانْتَشِرُوا فِي الأَرْضِ وَابْتَغُوا مِنْ فَضْلِ اللهِ}.
551. Абу Абдуллоҳ Зубайр ибн Аввом розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Бировингизнинг арқонларни олиб, кейин тоққа келиб, ортида бир боғлам ўтин олиб келиб сотгани ва бу билан Аллоҳ унинг шаънини сақлагани беришса -беришмаса, одамлардан тиланганидан яхшироқдир», дедилар».
Имом Бухорий ривояти.
Шарҳ: Инсоният тарихида бу каби ўз меҳнати билан ҳаёт кечиришга тарғиб бўлмаса керак. Бировдан бир нарса сўраб олиб турмуш кечириш ўрнига, арқонни олиб, далага чиқиб ўтин териб келиб сотиш яхши.
Баъзи бир кишилар ўтин териб сотиш, мардикорлик қилиш ёки шунга ўхшаган ишларни қилишни ор ҳисоблайдилар. Аммо бировга ёлвориб, бир нарса сўраб ейишни ўзларига эп кўрадилар. Ёки айримлар бировнинг ҳақини турли ношаръий йўл ва услублар ила ҳаромдан олиб ейишлари билан кериладилар. Ҳолбуки, бировдан сўраб олиб кун кечириш ҳақиқий ор қилинадиган ишдир. Бировнинг ҳақини ҳаром йўл билан олиш эса, катта гуноҳдир. Аксинча, ҳалол йўл билан, пешона тери тўкиб ҳаёт кечириш энг тўғри, энг шарафли ишдир. Ризқ топиш учун қилинадиган ҳалол меҳнатнинг катта-кичиги, обрўли-обрўсизи бўлмайди. Энг ҳақиқий обрў меҳнат ила ҳалол ризқ топишдир. Энг ёмон обрўсизлик эса, бошқаларнинг топганидан кун кўришдир. Ислом таълимоти шу. Исломдан, унинг таълимотларидан узоқда бўлганда бу меъёр ва ўлчовлар ҳам тескарисига ўзгаради. Аслида тиланчилик Ислом жамиятига ёт бўлиб, унда ҳар қандай ҳалол меҳнат рағбатлантирилади.
Чиндан ҳам, мусулмон киши бировдан сўраб турмуш ўтказгандан кўра, ўтин териб сотиб кун кўришни афзал билади. Ҳар қандай шароитда ҳам ҳалол меҳнати билан ҳаёт кечиришга уринади.
551 - وَعَنْ أَبِي عَبْدِ اللهِ الزُّبَيْرِ بْنِ العَوَّامِ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: «لأَنْ يَأْخُذَ أَحَدُكُم أَحْبُلَهُ ثُمَّ يَأْتِيَ الجَبَلَ، فَيَأْتِيَ بِحُزْمَةٍ مِنْ حَطَبٍ عَلَى ظَهْرِهِ، فَيَبِيعَهَا، فَيَكُفَّ اللهُ بِهَا وَجْهَهُ، خَيْرٌ لَهُ مِنْ أَنْ يَسْأَلَ النَّاسَ، أَعْطَوْهُ أَوْ مَنَعُوهُ». رَوَاهُ البُخَارِيُّ [1471].