61-Боб. Бахиллик ва хасисликдан қайтарилгани ҳақидаги боб
Аллоҳ таоло: «Энди (Аллоҳ йўлида хайр-саховат кўрсатишдан) бахиллик қилса ва (ўзини Аллоҳ ҳузуридаги ажр мукофотлардан) беҳожат билса ҳамда гўзал оқибатни (яъни Аллоҳ ваъда қилган жаннатни) ёлғон деса, бас, Биз уни (дунё ва охиратда бахтсиз бўладиган) оғир йўлга муяссар қилурмиз. Ва у (дўзахда) ҳалок бўлган вақтида молу дунёси унга фойда бермас» (Вал-лайл сураси, 8-11-оятлар).
«Ким ўз нафсининг бахиллигидан сақлана олса, бас, ана ўшалар нажот топгувчидирлар». (Тағобун сураси, 16‑оят)
Бу бобга тааллуқли ҳадисларнинг аксарияти юқоридаги бобда келди.
61- بَابُ النَّهْيِ عَنِ البُخْلِ وَالشُّحِّ
قَالَ اللهُ تَعَالَى: {وَأَمَا مَنْ بَخِلَ وَاسْتَغْنَى * وَكَذَّبَ بِالحُسْنَى * فَسَنُيَسِّرُهُ لِلْعُسْرَى * وَمَا يُغْنِي عَنْهُ مَالُهُ إِذَا تَرَدَّى} [الليل -8-11].
وَقَالَ تَعَالَى: {وَمَنْ يُوقَ شُحَّ نَفسِهِ فَأُولَئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ} [التغابن - 16].
وَأَمَّا الأَحَادِيثُ فَتَقَدَّمَتْ جُمْلَةٌ مِنْهَا فِ البَابِ السَّابِقِ.
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Зулмдан сақланинглар, чунки зулм Қиёмат кунида зулматдир. Бахилликдан сақланинглар, чунки бахиллик сизлардан аввалгиларни ҳам ҳалок қилган, уларни ўзаро қон тўкиш ва ҳаром қилинган нарсаларни ҳалол қилишгача олиб борган».
Имом Муслим ривояти.
Шарҳ: Бу ҳадиснинг шарҳи 210-рақамли ҳадис остида келган.
575 - وَعَنْ جَابِرٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «اتَّقُوا الظُّلْمَ؛ فَإِنَّ الظُّلْمَ ظُلُمَاتٌ يَوْمَ القِيَامَةِ، وَاتَّقُوا الشُّحَّ؛ فَإِنَّ الشُّحَّ أَهْلَكَ مَنْ كَانَ قَبْلَكُمْ، حَمَلَهُمْ عَلَى أَنْ سَفَكُوا دِمَاءَهُمْ وَاسْتَحَلُّوا مَحَارِمَهُمْ». رَوَاهُ مُسْلِمٌ [2578 وسبق برقم 210].
62-Боб. Бошқаларни ўзидан ҳақдор деб билиб уларга ҳамдард бўлиш
Аллоҳ таоло: «Гарчи ўзларида эҳтиёж бўлсада, ўзларини қўйиб (ўзгаларни) ийсор-ихтиёр қилурлар» (Ҳашр сураси, 9-оят).
«Ва таомни суюб-хоҳлаб турсаларда, (Ўзлари емасдан) мискин, етим ва есирларни таомлантирурлар» (Даҳр (инсон) сураси, 8-оят), деб айтган.
62- بَابُ الإيثَارِ والْمُوَاسَاةِ
قَالَ اللهُ تَعَالَى: {وَيُؤْثِرُونَ عَلَى أنْفُسِهِمْ وَلَوْ كَانَ بِهِمْ خَصَاصَةٌ} [الحشر - 9].
وَقَالَ تَعَالَى: {وَيُطْعِمُونَ الطَّعَامَ عَلَى حُبِّهِ مِسْكِيناً وَيَتِيماً وَأَسِيراً} ... [الدهر - 8]. إلى آخر الآيات.
576. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Бир киши Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига келиб, «Мен қийналиб қолдим», деди. У зот аёлларидан бирига одам юбордилар. У: «Сизни ҳақ ила юборган Зотга қасамки, ҳузуримда сувдан бошқа ҳеч нарса йўқ» деди. Сўнг бошқасига одам юбордилар, у ҳам худди шундай деди. Хуллас, ҳаммалари ҳам худди шундай «Йўқ, сизни ҳақ ила юборган Зотга қасам, ҳузуримда сувдан бошқа ҳеч нарса йўқ», дейишди. У зот: «Ким буни шу кеча меҳмон қилади?» дедилар. Шунда ансорлардан бири: «Мен, эй Аллоҳнинг Расули!» деди ва уни уйига олиб кетди. Бориб, аёлига: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам меҳмонларини ҳурмат қил», деди.
Бошқа ривоятда у хотинига:
«Бирон нарсанг борми?», деди. У: «Болаларимнинг емишидан бошқа ҳеч нарса йўқ», деди. У: «Уларни бирон нарса билан чалғитгин-да, агар кечки овқатни хоҳлашса, ухлатиб қўй. Меҳмонимиз уйга кирганида чироқни ўчириб қўй. Меҳмонга биз ҳам еётгандек бўлиб кўринайлик», деди. Улар овқатга ўлтиришди. Меҳмон овқат еди. Икковлари оч ҳолда ётишди. Тонг отгач, у Набий соллалоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига борди. У зот: «Аллоҳ сизларнинг бу кеча меҳмонга қилган илтифотингиздан хушнуд бўлди», дедилар».
Муттафақун алайҳ.
Шарҳ: Егингиз келиб турган ошни ўзингиздан-да муҳтожроққа берсангиз, ошни егандаги лаззатдан кўра кўпроқ лаззатни туясиз. Бунинг устига яна савоб ҳам оласиз.
Бунинг номини ийсор дейилади. Ийсор — бошқани ўзидан устун қўйиб, ўзи истаб турган нарсани унга беришдир.
Аллоҳ таоло Қуръони Каримда ансор саҳобаларни мақтаб шундай деган:
«У(муҳожир)лардан аввал бу жойда яшаган ва иймонга (ихлос қилганлар). Ўзларига ҳижрат қилиб келганларни севадирлар ва у(муҳожир)ларга берилган нарсаларга қалбларида ҳасад қилмаслар. Ва гар ўзларининг ҳожатлари бўлса ҳам, (уларни) ўзларидан устун қўярлар. Ким ўз нафсининг бахиллигидан сақланса, ундоқ кишилар, ҳа, ўшалар ютувчилардир». (Ҳашр сураси, 9-оят).
Мадиналик мусулмонлар Пайғамбар алайҳиссаломга ва муҳожирларга ёрдам берганлари учун «Ансорлар» деб номланганлар. Ушбу оят ансорларнинг инсоният тарихида мисли кўрилмаган саховатларию одамгарчиликларини васф қилмоқда.
Ҳа, бу қўли очиқликнинг энг юқори кўринишидир. Мадиналик саҳобалар ана шу мақомга сазовор бўлган эдилар.
Инфоқ-эҳсон қилишнинг турлари кўп.
Саховат — ўзида кўпроғини қолдириб, озроғини инфоқ қилишдир.
Жувд — ўзида озроғини қолдириб, кўпроғини инфоқ қилишдир.
Ийсор эса — ўзида қолдирмай, борини инфоқ қилишдир.
Аллоҳ таоло бизларни ҳам ийсор мақомига эриштирсин!
576 - وَعَنْ أَبِي هُرَيرَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: جَاءَ رَجُلٌ إِلَى النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ فَقَالَ: إِنِّي مَجْهُودٌ، فَأَرسَلَ إِلَى بَعْضِ نِسَائِهِ، فَقَالَتْ: وَالَّذِي بَعَثَكَ بِالحَقِّ؛ مَا عِنْدِي إِلَّا مَاءٌ، ثُمَّ أَرْسَلَ إِلَى أُخْرَى، فَقَالَتْ مِثْلَ ذَلِكَ، حَتَّى قُلْنَ كُلُّهُنَّ مِثْلَ ذَلِكَ: لَا وَالَّذِي بَعَثَكَ بِالْحَقِّ؛ مَا عِنْدِي إِلَّا مَاءٌ، فَقَالَ: «مَنْ يُضِيفُ هَذَا اللَّيْلَةَ؟» فَقَالَ رَجُلٌ مِنَ الأَنْصَارِ: أَنَا يَا رَسُولَ اللهِ، فَانْطَلَقَ بِهِ إِلَى رَحْلِهِ، فَقَالَ لامْرَأَتِهِ: أَكْرِمِي ضَيْفَ رَسُولِ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ.
وَفِي رِوَايَةٍ: قَالَ لامْرَأَتِهِ: هَلْ عِنْدَكِ شَيْءٌ؟ قَالَتْ: لَا، إِلَّا قُوتَ صِبْيَانِي، قَالَ: عَلِّلِيهِمْ بِشَيءٍ، وَإِذَا أَرَادُوا العَشَاءَ، فَنَوِّمِيهِمْ، وَإِذَا دَخَلَ ضَيْفُنَا، فَأَطْفِئِي السِّرَاجَ، وَأَريِهِ أَنَّا نَأْكُلُ، فَقَعَدُوا وَأَكَلَ الضَّيفُ، وَبَاتَا طَاوِيَيْنِ، فَلَمَّا أَصْبَحَ غَدَا عَلَى النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ فَقَالَ: «لَقَدْ عَجِبَ اللهُ مِنْ صَنِيعِكُمَا بِضَيفِكُمَا اللَّيْلَةَ». مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 3798، م 2054].