Биродаринг юзига табассум қилишинг, яхшиликка буюриб, ёмонликдан қайтаришинг, залолат ерида кишини ҳидоятга бошлашинг, йўлдан тош ва тикан ҳамда суякларни бартараф қилишинг – буларнинг бари сен учун садақадир.
Бухорий ривояти.
* تَبَسُّمُكَ فِي وَجْهِ أَخِيكَ لَكَ صَدَقَةٌ، وَأَمْرُكَ بِالْمَعْرُوفِ وَنَهْيُكَ عَنِ الْمُنْكَرِ صَدَقَةٌ، وَإِرْشَادُكَ الرَّجُلَ فِي أَرْضِ الضَّلاَلِ لَكَ صَدَقَةٌ،وَإِمَاطَتُكَ الْحَجَرَ وَالشَّوْكَ وَالْعَظْمَ عَنِ الطَّرِيقِ لَكَ صَدَقَةٌ.
(رواه البخاري)
Одамларни конлар каби топасизлар. Уларнинг жоҳилиятдаги яхшилари Исломда ҳам яхшидирлар, агар улар динда билимдон бўлишса, одамларнинг бу ишда яхшилари унга киришларидан олдин уни ёмон кўрганларидир. Қиёмат куни Аллоҳ ҳузурида инсонларнинг энг ёмони иккиюзламачи киши эканини топасизлар. У иккиюзламачи бир тоифага бир юз билан, иккинчи тоифага бошқа юз билан келади.
Бухорий ва Муслим ривояти.
* تَجِدُونَ النَّاسَ مَعَادِنَ. فخِيَارُهُمْ فِي الْجَاهِلِيَّةِ خِيَارُهُمْ فِي الإِسْلاَمِ إِذَا فَقِهُوا وَتَجِدُونَ خَيْرَ النَّاسِ فِي هَذَا الشَّأْنِ أَشَدَّهُمْ لَهُ كَرَاهِيَةً قَبْلَ أَنْ يَقَعَ فِيهِ، وَتَجِدُونَ شَرَّ النَّاسِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ عِنْدَ اللهِ ذَا الْوَجْهَيْنِ، الَّذِي يَأْتِي هَؤُلاَءِ بِوَجْهٍ وهَؤُلاَءِ بِوَجْهٍ.
(رواه البخاري ومسلم)
Дўзах ила жаннат ҳужжатлашди. Дўзах: «Мутакаббир ва жабр қилувчиларни ихтиёр қилдим», деди. Жаннат эса: «Менга фақат инсонларнинг заифи, ожиз ва оддийлари киришадими?» деди. Аллоҳ азза ва жалла жаннатга айтди: «Сен Менинг раҳматимсан, сен билан бандаларимдан хоҳлаганимни раҳм қиламан». Дўзахга эса: «Сен азобимсан. Сен билан бандаларимдан хоҳлаганимни азоблайман. Ҳар икковингни тўлдириш Менинг зиммамдадир. Аллоҳ қадамини у ерга қўймагунча дўзах тўлмайди. Шунда дўзах: «Бўлди, етарли», дейди. У ер тўлади ҳамда баъзиси баъзисига киришиб кетади. Аллоҳ халқидан бирор кишига зулм қилмайди. Аммо жаннатга Аллоҳ таоло хос халқни яратади.
Абу Ҳурайра (розияллоҳу анҳу)дан. Бухорий ва Муслим ривояти.
* تَحَاجَّتِ النَّارُ وَالْجَنَّةُ، فَقَالَتِ النَّارُ: أُوثِرْتُ بِالْمُتَكَبِّرِينَ وَالْمُتَجَبِّرِينَ، وَقَالَتِ الْجَنَّةُ: فَمَا لِي لاَ يَدْخُلُنِي إِلاَّ ضُعَفَاءُ النَّاسِ وَسَقَطُهُمْ وَعَجَزُهُمْ؟ فَقَالَ اللهُ عز وجل لِلْجَنَّةِ: إِنَّمَا أَنْتِ رَحْمَتِي أَرْحَمُ بِكِ مَنْ أَشَاءُ مِنْ عِبَادِي - وَقَالَ لِلنَّارِ: إِنَّمَا أَنْتِ عَذَابِي أُعَذِّبُ بِكِ مَنْ أَشَاءُ مِنْ عِبَادِي. وَلِكُلِّ وَاحِدَةٍ مِنْكُما مِلْؤُهَا، فَأَمَّا النَّارُ فَلاَ تَمْتَلِئُ حتى يَضَعَ اللهُ قَدَمَهُ عَلَيْهَا فَتَقُولُ: قَطْ قَطْ، فَهُنَالِكَ تَمْتَلِئُ،وَيَنْزَوِى بَعْضُهَا إَلَى بَعْضٍ، وَلاَ يَظْلِمُ اللهُ مِنْ خَلْقِهِ أَحَدًا، وَأَمَّا الْجَنَّةُ فَإِنَّ اللهَ يُنْشِئُ لَهَا خَلْقًا.
(رواه البخاري ومسلم عن أبي هريرة)
Қадр кечасини рамазон ойининг охирги ўн кунлигидан қидиринглар.
Бухорий ва Муслим ривояти.
* تَحَرَّوْا لَيْلَةَ الْقَدْرِ فِي الْوِتْرِ مِنَ الْعَشْرِ الأَوَاخِرِ مِنْ رَمَضَانَ.
(رواه الشيخان)
Аллоҳнинг бандалари, даволанинглар. Албатта, Аллоҳ таоло бир касалликни қўядиган бўлса, унинг давосини ҳам қўйган. Лекин бир касаллик, яъни қарилик ундай эмасдир.
Аҳмад ривояти.
* تَدَاوَوْا عِبَاد اللهِ، فَإِنَّ اللهَ تَعَالى لَمْ يَضَعْ دَاءً إِلاَّ وَضَعَ لَهُ دَوَاءً، غَيْرَ دَاءٍ وَاحِدٍ: الْهَرَمُ.
(رواه الإمام أحمد)
Ўзаро раҳм-шафқат, меҳр-муҳаббат, меҳрибонлик кўрсатишларида мўминлар худди жасадга ўхшашларини кўрасиз. Агар жасаднинг бирор ери оғриса, бошқа жойлари ҳам бедорлик ва иситма ила безовта бўлади.
Бухорий ривояти.
* تَرَى الْمُؤْمِنِينَ فِي تَرَاحُمِهِمْ وَتَوَاددِهِمْ، وَتَعَاطُفِهِمْ، كَمَثَلِ الْجَسَدِ إِذَا اشْتَكَى عُضْوًا تَدَاعَى لَهُ سَائِرُ جَسَدِهِ بِالسَّهَرِ وَالْحُمَّى.
(رواه البخاري)
Уйланинглар, талоқ қилишга (шошманглар). Чунки талоқдан Арш ларзага келади.
Ибн Адий ривояти.
* تَزَوَّجُوا وَلاَ تُطَلِّقُوا، فَإِنَّ الطَّلاَقَ يَهْتَزُّ مِنْهُ الْعَرْشُ.
(رواه ابن عدي)
Саҳарлик қилинглар, чунки саҳарликда барака бордир.
Анас (розияллоҳу анҳу)дан. Бухорий ва Муслим ривояти.
* تَسَحَّرُوا، فَإِنَّ فِي السُّحُورِ بَرَكَةً.
(رواه الشيخان عن أنس)
Садақа беринглар, сизларга шундай бир замон келадики, бир киши садақаси билан боради ва оладиган одамнинг олдига келса, у: «Агар кеча келганингда, қабул қилар эдим. Ҳозир эса, унга менинг эҳтиёжим йўқ», дейди. Берувчи қабул қиладиган кишини топа олмайди.
Ҳориса ибн Ваҳб (розияллоҳу анҳу)дан. Бухорий ва Муслим ривояти.
* تَصَدَّقُوا فَسَيَأْتِى عَلَيْكُمْ زَمَانٌ يَمْشِي الرَّجُلُ بِصَدَقَتِهِ، فَيَقُولُ الَّذِى يَأْتِى لَهُ بِهَا لَوْ جِئْتَ بِهَا بِالأَمْسِ لَقَبِلْتُهَا فَأَمَّا الآنَ فَلاَ حَاجَةَ لِى فِيهَا، فَلاَ يَجِدُ مَنْ يَقْبَلُهَا.
(رواه الشيخان عن حارثة بن وهب)
Таом улашасан, таниган ва танимаган кишиларга салом берасан.
Абдуллоҳ ибн Амр (розияллоҳу анҳу)дан. Бухорий ва Муслим ривояти.
* تُطْعِمُ الطَّعَامَ وَتَقْرَأُ السَّلاَمَ عَلَى مَنْ عَرَفْتَ، وَمَنْ لَمْ تَعْرِفْ.
(رواه البخاري ومسلم عن عبد الله بن عمرو)
Кенгчиликда Аллоҳни танигин, У ҳам сени қийинчилик пайтида танийди. Билгинки, сенга етмаган нарса, сенга етадиган эмас эди. Сенга етган нарса, сенга етмайдиган эмас эди. Албатта, нусрат (ғалаба) сабр билан бирга, албатта, шодлик ғам ила бирга, қийинчилик енгиллик билан бирга бўлади.
Бухорий ва Муслим ривояти.
تَعَرَّفْ إِلَى اللهِ فِي الرَّخَاءِ يَعْرِفْكَ فِي الشِّدَّةِ، وَاعْلَمْ أَنَّ مَا أَخْطَأَكَ لَمْ يَكُنْ لِيُصِيبَكَ، وَمَا أَصَابكَ لَمْ يَكُنْ لِيخْطِئَكَ، وَأَنَّ النَّصْرَ مَعَ الصَّبْرِ، وَأَنَّ الْفَرَجَ مَعَ الْكَرْبِ، وَأَنَّ مَعَ الْعُسْرِ يُسْرًا.
(متفق عليه)
Аллоҳ таолога душанба ва пайшанба кунлари амаллар намойиш қилинади. Жума куни пайғамбарларга (умматларининг), ота-оналарга (фарзандларининг) ишлари намойиш этилади. Улар ҳасанотлар билан хурсанд бўлиб, юзлари нурланганидан ёришиб кетади. Аллоҳдан қўрқинг, ўликларингизга озор берманг.
Волид Абдулазиз (розияллоҳу анҳу)дан. Ҳаким ривояти.
* تُعْرَضُ الأعْمَالُ يَوْمَ الإثْنَيْنِ وَالْخَمِيسِ عَلَى اللهِ تَعَالى، وَتُعْرَضُ عَلَى الأنْبِيَاءِ وَعَلَى الآبَاءِ وَالأمَّهَاتِ يَوْمَ الْجُمعَةِ. فَيَفْرَحُونَ بِحَسَنَاتِهِمْ وَتَزْدَادُ وُجُوهُهُمْ بَيَاضًا وَإِشْرَاقًا، فَاتَّقُوا اللهَ وَلاَ تُؤْذُوا مَوْتَاكُمْ.
(رواه الحكيم عن والد عبد العزيز)
Бало-офат машаққатидан, бахтсизлик қувиб етишидан, қазонинг ёмонидан ва душманнинг сўкишидан Аллоҳдан паноҳ тиланглар.
Абу Ҳурайра (розияллоҳу анҳу)дан. Бухорий ва Муслим ривояти.
* تَعَوَّذُوا بِاللهِ مِنْ جَهْدِ الْبَلاَءِ، وَدَرَكِ الشَّقَاءِ، وَسُوءِ الْقَضَاءِ، وَشَمَاتَةِ الأعْدَاءِ.
(رواه البخاري ومسلم عن أبي هريرة)
Илмни таълим олинглар ва илм учун хотиржамлик ҳамда виқорни ҳам таълим олинглар. Таълим олаётган кишингизга тавозели бўлинглар.
Умар (розияллоҳу анҳу)дан. Абу Нуайм ривояти.
* تَعَلَّمُوا الْعِلْمَ، وَتَعَلَّمُوا لِلْعِلْمِ السَّكِينَةَ وَالْوَقَارَ، وَتَوَاضَعُوا لِمَنْ تَتَعَلَّمُونَ مِنْهُ.
(رواه أبو نعيم عن عمر)
Илмдан хоҳлаганингизни таълим олинглар. Аллоҳга қасамки, илмга амал қилмагунингизча уни жамлаш ила ажр олмайсизлар.
Анас (розияллоҳу анҳу)дан. Абул Ҳасан ибн Ахзам ривояти.
* تَعَلَّمُوا مِنَ الْعِلْمِ مَا شِئْتُمْ فَوَاللهِ لاَ تُؤْجَرُونَ بِجَمْعِ الْعِلْمِ حَتى تَعْمَلُوا.
(رواه أبو الحسن بن الأخزم عن أنس)
Тўрт ўринда: Аллоҳ йўлида сафлар бирлашганда, ёмғир ёғаётганида, намозга иқомат айтилаётганда ва Каъбани кўрганда дуо ижобат қилиниб, осмон эшиклари очилади.
Абу Умома (розияллоҳу анҳу)дан. Табароний ривояти.
* تُفْتَحُ أَبْوَابُ السَّمَاء، وَيُسْتَجَابُ الدُّعَاءُ فِي أَرْبَعَةِ مَوَاطِنَ: عِنْدَ الْتِقَاءِ الصُّفُوفِ فِي سَبِيلِ اللهِ، وَعِنْدَ نُزُولِ الْغَيْثِ، وَعِنْدَ إِقَامَةِ الصَّلاَةِ، وَعِنْدَ رُؤْيةِ الْكَعْبَةِ.
(رواه الطبراني عن أبي أمامةَ)
Душанба ва пайшанба кунлари жаннат эшиклари очилади. Ана шу икки кунда Аллоҳга бирор нарсани шерик қилмаган барча бандаларнинг гуноҳлари кечирилади. Лекин биродари билан аразлашиб, кек сақлаган кишининг гуноҳлари кечирилмайди. Бу икки киши ислоҳга келгунча кутиб туринглар, деб айтилади.
Термизий ривояти.
* تُفْتَحُ أَبْوَابُ الْجَنَّةِ يَوْمَ الإثْنَيْنِ وَيَوْمَ الْخَمِيسِ، فَيُغْفَرُ فيهما لِكُلِّ عَبْدٍ لاَ يُشْرِكُ بِاللهِ شَيْئًا، إِلاَّ رَجُل كَانَتْ بَيْنَهُ وَبَيْنَ أَخِيهِ شَحْنَاءُ، فَيُقَالُ أَنْظِرُوا هَذَيْنِ حَتَّى يَصْطَلِحَا.
(رواه الترمذي)
Қодир бўлгунингизча дунё ғамларидан фориғ бўлинглар. Чунки кимнинг дунёси энг катта ғам-ташвиши бўлса, Аллоҳ таоло уни охиратдан машғул этувчи яшаш тарзига солиб, камбағалликни икки кўзи орасига жойлаб қўяди. Кимнинг энг катта ғами охирати учун бўлса, Аллоҳ таоло унинг ишини жамлаб, бойлигини қалбида жо қилиб қўяди. Бирор банда Аллоҳ таолога қалби билан юзланадиган бўлса, Аллоҳ мўминлар қалбини унга дўстона ва раҳм ила келадиган қилади. Аллоҳ барча яхшиликларни унга ошиқиб келадиган қилиб қўяди.
Абу Дардо (розияллоҳу анҳу)дан. Табароний ривояти.
* تَفَرَّغُوا مِنْ هُمُومِ الدُّنْيَا مَا اسْتَطَعْتُمْ، فَإِنَّهُ مَنْ كَانَتِ الدُّنْيَا أَكْبَرَ هَمُهِ أَفْشَى الله تَعَالَي ضَيْعَتَهُ، وَجَعَلَ فَقْرَهُ بَيْنَ عَيْنَيْهِ، وَمَنْ كَانَتِ الآخِرَةُ أَكْبَرَ هَمِّهِ جَمَعَ اللهُ تَعَالَى لَهُ أَمْرَهُ، وَجَعَلَ غِنَاهُ فِي قَلْبِهِ، وَمَا أَقْبَلَ عَبْد بِقَلْبِهِ إِلَى اللهِ تَعَالَى إِلاَّ جَعَلَ اللهُ قُلوبَ الْمُؤْمِنِينَ تَفدُ إَلَيْهِ بالوُدِّ وَالرَّحْمَةِ، وَكَانَ اللهُ تَعَالَى بِكُلِّ خَيْرٍ إِلَيْهِ أَسْرَعَ.
(رواه الطبراني عن أبي الدرداء)
Уйидан фақат Аллоҳ йўлида бутун имконини ишга солиш ва У Зот сўзининг тасдиғи учун чиққан кишини жаннатга киритишига ёки чиққан масканига ажр, ёхуд ўлжани қўлга киритган ҳолда қайтишига Аллоҳ кафиллик берди.
Бухорий ва Муслим ривояти.
تَكَفَّلَ اللهُ لِمَنْ جَاهَدَ فِي سَبِيلِهِ لاَ يُخْرِجُهُ مِنْ بَيْتِهِ إِلاَّ الْجِهَادُ فِي سَبِيلِهِ وَتَصْدِيقُ كَلِمَاتِهِ، بِأَنْ يُدْخِلَهُ الْجَنَّةَ، أَوْ يُرْجِعَهُ إِلَى مَسْكَنِهِ الَّذِي خَرَجَ مِنْهُ مَعَ مَا نَالَ مِنْ أَجْرٍ أَوْ غَنِيمَةٍ.
(رواه الشيخان)
Аллоҳнинг махлуқотлари ҳақида фикр юритаверинглар, лекин Аллоҳнинг (зоти) хусусида тафаккурга берилманглар. Акс ҳолда, ҳалок бўласизлар.
Абу Шайх ривояти.
* تَفَكَّرُوا فِي خَلْقِ اللهِ، وَلاَ تَفَكَّرُوا فِي اللهِ فَتَهْلِكوا.
(رواه أبو الشيخ)
Аёл тўрт нарсаси учун, яъни моли, насаби, чиройи ва дини учун никоҳга олинади. Икки қўлинг тупроққа тўлгур, сен диндорини танлаш ила зафар қозонгин (яъни, уч хислатдан олдин динини танлаш билан муваффақият қозонгин).
Абу Ҳурайра (розияллоҳу анҳу)дан. Бухорий ва Муслим ривояти.
* تُنْكَحُ الْمَرْأَةُ لأَرْبَعٍ: لِمَالِهَا، وَلِحَسَبِهَا، وَلجَمَالِهَا، وَلِدِينِهَا، فَاظْفَرْ بِذَاتِ الدِّينِ، تَرِبَتْ يَدَاكَ.
(رواه البخاري ومسلم عن أبي هريرة)
Никоҳланинглар, кўпаясизлар. Мен қиёмат куни умматлар ичида сизлар ила фахрланаман.
Абдураззоқ ривояти.
* تَنَاكَحُوا تَكْثُرُوا فَإِنِّى أُبَاهِى بِكُمُ الأمَمَ يَوْمَ الْقِيَامَةِ.
(رواه عبد الرزاق)
Бир-бирингизга ҳадя беринг, муҳаббатли бўласизлар ва қўл бериб сўрашинглар, шунда сизлардан нафрат ва ғазаб кетади.
Ибн Асокир ривояти.
* تَهَادَوْا تَحَابُّوا، وَتَصَافَحُوا يَذْهَب الْغِلُّ عَنْكُمْ.
(رواه ابن عساكر)
Ростгўй савдогар қиёмат куни Арш соясидадир.
Дайламий ривояти.
* التَّاجِرُ الصَّدُوقُ تَحْتَ ظِلِّ الْعَرْشِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ.
(رواه الديلمي)
Гуноҳдан тавба қилувчи гуноҳи йўқ кишига ўхшайди. Гуноҳига истиғфор айтиб, ўша хатони яна давом эттирувчи Раббисини масхара қилган кишига ўхшайди.
Байҳақий ривояти.
* التَّائِبُ مِنَ الذَّنْبِ كَمَنْ لاَ ذَنْبَ لَهُ، وَالْمُسْتَغْفِرُ مِنَ الذَّنْبِ وَهُوَ مُقِيمٌ عَلَيْهِ كَالمُسْتَهْزِئِ بِرَبِّهِ.
(رواه البيهقي)
Аллоҳнинг неъматини сўзлаш шукрдир. Уни тарк қилиш куфрони неъматдир. Кимки оз нарсага шукр қилмаса, кўп нарсага ҳам шукр қилмайди. Кимки одамларга шукр қилмаса, Аллоҳга ҳам шукр қилмайди.
Байҳақий ривояти.
* التَّحَدُّثُ بِنِعْمَةِ اللهِ شُكْرٌ وَتَرْكُهَا كُفْرٌ، وَمَنْ لاَ يَشْكُرِ الْقَلِيْلَ لاَ يَشْكُرِ الْكَثِيرَ، وَمَنْ لاَ يَشْكُرِ النَّاسَ لاَ يَشْكُرِ اللهَ.
(رواه البيهقي)
Тавозе бандада фақат юксакликни зиёда қилади. Тавозели бўлинглар, Аллоҳ сизнинг даражангизни кўтаради. Афв эса бандада фақат азизликни орттиради. Афв этинглар, Аллоҳ сизларни азиз қилади. Садақа молни фақат кўпайтиради. Бас, садақа беринглар. Аллоҳ сизларга раҳм қилади.
Ибн Абу Дунё ривояти.
* التَّوَاضُعُ لاَ يَزِيدُ الْعَبْدَ إِلاَّ رِفْعَةً. فَتَوَاضَعُوا يَرْفَعْكُمُ اللهُ تَعَالَى، وَالْعَفْو لاَ يَزِيدُ الْعَبْدَ إِلاَّ عِزًّا، فَاعْفُوا يُعِزَّكُمُ اللهُ تَعَالَى، وَالصَّدَقَةُ لاَ تَزْيدُ الْمَالَ إِلاَّ كَثْرَةً، فَتَصَدَّقُوا يَرْحَمْكُمُ اللهُ.
(رواه ابن أبي الدنيا)
Охират амалидан ташқари барча ишда секинлик яхшидир.
Абу Довуд ривояти.
* التُّؤَدَةُ فِي كُلَّ شَىْءٍ خَيْرٌ إِلاَّ فى عَمَلِ الآخِرَةِ.
(رواه أبو داود)
Омонатдор, ростгўй савдогар набийлар, сиддиқлар, шаҳидлар ва солиҳлар билан биргадир.
Термизий ривояти.
* التَّاجِرُ الأمِينُ الصَّدُوقُ مَعَ النَّبِيِّينَ وَالصِّدِّيقِينَ وَالشُّهَدَاءِ وَالصَّالِحِينَ.
(رواه الترمذي)
Эснаш шайтондандир. Агар сизлардан бирингиз эснайдиган бўлса, қодир бўлганича уни қайтарсин. Сизлардан бирингиз эснаб «ҳо» деса, шайтон унинг бу қилган ишига кулади.
Бухорий ва Муслим ривояти.
* التَّثَاؤُبُ مِنَ الشَّيْطَانِ، فَإِذَا تَثَاءَبَ أَحَدُكُمْ فَلْيَرُدَّهُ مَا اسْتَطَاعَ فَإِنَّ أَحَدَكُمْ إِذَا قَالَ «هَا» ضَحِكَ مِنْهُ الشَّيْطَانُ.
(رواه الشيخان)