160- 3207. Молик ибн Саъсаъа розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:

«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Мен Байтнинг олдида, уйқу билан уйғоқлик ўртасида эдим. – Икки кишининг ўртасида бўлганларини айтдилар.* – Шунда менга ҳикмат ва иймонга тўла тилла тос келтирилди. Томоқдан то қориннинг юмшоқ жойигача ёрилди. Кейин қорин Замзам суви билан ювилди-да, ҳикмат ва иймонга тўлдирилди. Менга хачирдан кичикроқ, эшакдан каттароқ бир оқ улов – Буроқ[1] келтирилди. Мен Жаброил билан бирга жўнадим. Ниҳоят, дунё осмонига келганимизда, «Ким бу?» дейилди. «Жаброил», деди у. «Ёнингдаги ким?» дейилди. «Муҳаммад», дейилди. «Унга (исро учун) элчи юборилганмиди?» дейилди. (Жаброил:) «Ҳа», деди. «Хуш келибди. Нақадар гўзал келиш бу!» дейилди. Кейин Одамнинг олдига келиб, унга салом бердим. У: «Хуш келибсан, ўғил, Набий!» деди. Сўнг иккинчи осмонга келган эдик, «Ким бу?» дейилди. «Жаброил», деди у. «Ёнингдаги ким?» дейилди. «Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васаллам», деди. «Унга (исро учун) элчи юборилганмиди?» дейилди. «Ҳа», деди. «Хуш келибди. Нақадар гўзал келиш бу!» дейилди. Кейин Ийсо ва Яҳёнинг олдига келдим, улар: «Хуш келибсан, биродар, Набий!» дейишди. Кейин учинчи осмонга келдик. «Ким бу?» дейилди. «Жаброил», дейилди. «Ёнингдаги ким?» дейилди. «Муҳаммад», дейилди. «Унга (исро учун) элчи юборилганмиди?» дейилди. «Ҳа», деди (Жаброил). «Хуш келибди. Нақадар гўзал келиш бу!» дейилди. Сўнг Юсуфнинг олдига келиб, унга салом бердим. У: «Хуш келибсан, биродар, Набий!» деди. Сўнг тўртинчи осмонга келдик. «Ким бу?» дейилди. «Жаброил», дейилди. «Ёнингдаги ким?» дейилди. «Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васаллам», дейилди. «Унга (исро учун) элчи юборилганмиди?» дейилди. «Ҳа», дейилди. «Хуш келибди. Нақадар гўзал келиш бу!» дейилди. Мен Идриснинг олдига келиб, унга салом бердим. Шунда у: «Хуш келибсан, биродар, Набий!» деди. Кейин бешинчи осмонга келдик. «Ким бу?» дейилди. «Жаброил», дейилди. «Ёнингдаги ким?» дейилди. «Муҳаммад», дейилди. «Унга (исро учун) элчи юборилганмиди?» дейилди. «Ҳа», деди (Жаброил). «Хуш келибди. Нақадар гўзал келиш бу!» дейилди. Биз Ҳоруннинг олдига келдик. Мен унга салом бердим. Шунда у: «Хуш келибсан, биродар, Набий!» деди. Сўнг биз олтинчи осмонга келдик. «Ким бу?» дейилди. «Жаброил», дейилди. «Ёнингдаги ким?» дейилди. «Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васаллам», дейилди. «Унга (исро учун) элчи юборилганмиди? Хуш келибди. Нақадар гўзал келиш бу!» дейилди. Мен Мусонинг олдига келиб, унга салом бердим. Шунда у: «Хуш келибсан, биродар, Набий!» деди. Унинг олдидан ўтиб кетишим билан йиғлаб юборди. «Нега йиғлаяпсан?» дейилди. У: «Эй Роббим! Мендан кейин пайғамбар қилиб юборилган мана бу йигитнинг умматидан менинг умматимдан кирадиганлардан ортиқ киши жаннатга кирар экан», деди.* Кейин еттинчи осмонга келдик. «Ким бу?» дейилди. «Жаброил», дейилди. «Ёнингдаги ким?» дейилди. «Муҳаммад», дейилди. «Унга (исро учун) элчи юборилганмиди? Хуш келибди. Нақадар гўзал келиш бу!» дейилди. Мен Иброҳимнинг олдига келиб, унга салом бердим. Шунда у: «Хуш келибсан, ўғил, Набий!» деди.

Сўнгра менга Байтул-маъмур[2] намоён қилинди. Жаброилдан сўраган эдим, у: «Бу – Байтул-маъмур, унда ҳар куни етмиш минг фаришта намоз ўқийди. (Ундан) чиққач, бу улар учун охиргиси бўлади, унга қайтиб кирмаслар», деди. Кейин менга Сидратул-мунтаҳо* намоён қилинди. Қарасам, унинг мевалари Ҳажарнинг* хумларидек, барглари филнинг қулоғидек келар экан. Унинг тагида тўртта анҳор: иккита яширин, иккита ошкор анҳор бор экан. Жаброилдан сўраган эдим, «Иккита яширини жаннатда. Иккита ошкораси эса Нил ва Фуротдир»,* деди. Кейин Аллоҳ менга эллик (маҳал) намозни фарз қилди. Ортимга қайтиб, Мусонинг олдига келганимда, у: «Нима қилдинг?» деди. «Менга эллик (маҳал) намоз фарз қилинди», дедим. У: «Мен одамларни сендан яхшироқ биламан. Бану Исроил билан (уларни тўғрилаш учун) қаттиқ шуғулланганман. Сенинг умматинг ҳам тоқат қила олмайди. Роббинг ҳузурига қайтиб, Ундан (енгиллатишни) сўра», деди. Қайтиб бориб, У Зотдан сўраган эдим, уни қирқта қилди. Кейин яна шундай бўлди-да, ўттизта қилди. Кейин яна шундай бўлди-да, йигирмата қилди. Кейин яна шундай бўлди ва ўнта қилди. Сўнг Мусонинг олдига келган эдим, у ҳалигидек гап айтди ва (қайтиб бориб, сўраган эдим) Аллоҳ бешта қилди. Кейин Мусонинг олдига келган эдим, у: «Нима қилдинг?» деди. Мен: «Уни беш (маҳал) қилди», дедим. У яна ҳалигидек гап айтган эди, мен: «Яхшиликка таслим бўлдим», дедим. Шунда: «Дарҳақиқат, Мен фарзимни ижро этдим ва бандаларимга енгиллаштирдим. Мен бир ҳасанага ўн баробар мукофот бераман», деб нидо қилинди».

* Бу жумла ровий томонидан киритилган бўлиб, бу ерда бошқа ривоятда келган «Уйқу билан уйғоқлик ўртасида эдим. Бирдан бировнинг «У уч кишининг бири, икки кишининг ўртасидагиси», деяётганини эшитдим», деган ибора назарда тутилган. Чунки Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ўша кечада Ҳамза билан Жаъфар розияллоҳу анҳумонинг ўртасида ухлаётган эдилар.

* Мусо алайҳиссалом Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга нисбатан ҳасад ёки куюнчакликдан эмас, балки ўз умматларига раҳми келганидан, ачинганидан йиғлаганлар, чунки у дунёда оддий инсонлар ҳам бу каби ёмон хислатлардан холи бўлади. Аллоҳнинг сайлаган бандалари эса бунингдек сифатлардан тоза бўлиши табиийдир.

* Сидратул-мунтаҳо – луғатда «ниҳоя дарахти», «чегара дарахти» деган маънони англатади. Ҳадисда таърифланишича, у бутасимон дарахт бўлиб, чавандоз бир неча ўн йил от чоптирса ҳам, унинг сояси тугамайди. Унинг «ниҳоя» деб номланишига сабаб шуки, барча махлуқотнинг илми ўша жойгача етади, ундан у ёғида нима борлигини Аллоҳдан ўзга ҳеч ким билмайди. Фаришталар ҳам ундан у ёғига ўта олмайдилар. Бу ҳам ғайбга тааллуқли нарсалардан бўлиб, у ҳақда оят ва ҳадисларда келган маълумотлар билан кифояланиш лозим. Унинг кайфияти ва бошқа жиҳатлари Аллоҳнинг Ўзигагина маълум бўлиб, инсон ақлу идрокидан устундир.

* Ҳажар – Мадинага яқин шаҳарлардан бири. У ердаги хумлар ҳақида тингловчиларда етарли тасаввур бўлгани боис, мазкур дарахт мевалари уларга ўхшатилган.

* Меърожда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга кўплаб ажойиботлар кўрсатилган. Жумладан, Сидратул-мунтаҳо дарахти остида Нил ва Фурот дарёлари намойиш қилинган. Бу улар айнан ўша жойдан оқиб тушади, дегани эмас, албатта. Аммо уларнинг мазкур мақомда Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга кўрсатилиши бу дарёларнинг баракали, жаннат анҳорлари каби фазилатли, серманфаат эканини англатади.

Уламолар ҳадисдаги ушбу жумлани бир неча хил изоҳлаганлар. Айримлари: «Бу ерда араб тилига хос бўлган бадиий ифода услуби қўлланилган» деса, бошқалари: «Бу мазкур дарёлар атрофидаги халқларнинг Исломга кириб, жаннат аҳлидан бўлишига ишора», дейишган. Нима бўлганда ҳам, бу манзара ғайб хабарларидан бўлиб, ўзига хос услубда кечган. Унинг қандай бўлгани, нима ҳикмати борлиги ёлғиз Аллоҳга маълум. Биз бу ҳақда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан эшитилган хабарларга иймон келтириш билан чекланишимиз тўғри бўлади.

* Ровийларидан бири Қатода ушбу ҳадиснинг аввалги қисмини Анас ибн Молик розияллоҳу анҳу орқали Молик ибн Саъсаъа розияллоҳу анҳумодан, Байтул-маъмур ҳақида сўз кетган жойидан пастини эса Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилган экан. Аммо ҳадисни Қатодадан нақл қилаётган ровийлар иккала ривоятни қўшиб юборишган экан.

^[1] Буроқ» сўзи «чақнаш», «ялт этиш», «жилваланиш» маъноларини билдирувчи «барқ» сўзидан ясалган бўлиб, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Исро кечаси минган уловнинг номи. У ё ўта тезлиги, ёки ўта оппоқ бўлгани учун шу номни олган. Ушбу ҳадисда унинг айрим сифатлари зикр қилинмоқда. Буроқнинг тўлиқ васфи Аллоҳга маълум. Биз ҳадисларда келган хабарлар билан чекланамиз.

^[2] Байтул-маъмур («обод уй») – осмон аҳлининг қибласи. У осмонда, Каъбанинг қоқ тепасида жойлашган.