(1) ОДАМЛАРНИНГ ОРАСИНИ ИСЛОҲ ҚИЛАЁТГАН КИШИ ЁЛҒОНЧИ ЭМАС
(1) بَاب: لَيْسَ الْكَاذِبُ الَّذِي يُصْلِحُ بَيْنَ النَّاسِ
1156.2692. Умму Кулсум бинт Уқбанинг хабар беришича, у Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «Одамларнинг орасини ислоҳ қилаётган киши ёлғончи эмас, зеро у яхшиликни етказади [ёки «яхшиликни айтади»]», деяётганларини эшитган экан.
1156/2692 - عَنْ أُمِّ كُلْثُومٍ بِنْتِ عُقْبَةَ رَضِيَ الله عَنْهَا قَالَتْ: سِـمعَتْ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم يَقُولُ: «لَيْسَ الْكَذَّابُ الَّذِي يُصْلِحُ بَيْنَ النَّاسِ، فَيَنْمِي خَيْرًا أَوْ يَقُولُ خَيْرًا».
(2) ИМОМНИНГ ЎЗ АСҲОБЛАРИГА «БИЗ БИЛАН ЮРИНГЛАР, ИСЛОҲ ҚИЛАМИЗ» ДЕЙИШИ ҲАҚИДА
(2) بَاب: قَوْلِ الْإِمَامِ لِأَصْحَابِه:ِ اذْهَبُوا بِنَا نُصْلِحُ
1157.2693. Саҳл ибн Саъд розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Қубо аҳли уришиб кетиб, бир-бирларига тош отишгача боришди. Буни Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга хабар қилинган эди, у зот: «Биз билан юринглар, уларнинг орасини ислоҳ қиламиз», дедилар».
1157/2693 - عَنْ سَهْلِ بْنِ سَعْدٍ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ أَهْلَ قُبَاءٍ اقْتَتَلُوا حَتَّى تَرَامَوْا بِالْحِجَارَةِ، فَأُخْبِرَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم بِذَلِكَ، فَقَالَ: «اذْهَبُوا بِنَا نُصْلِحُ بَيْنَهُمْ».
(3) ҚАБИЛА ЁКИ НАСАБИГА НИСБАТ БЕРМАЙ, «ФАЛОНЧИ ЎҒЛИ ФАЛОНЧИ БИЛАН ФАЛОНЧИ ЎҒЛИ ФАЛОНЧИ ТУЗГАН СУЛҲ» ДЕЙИЛСА, ҚАНДАЙ ЁЗИЛАДИ?
(3) بَاب: كَيْفَ يُكْتَب:ُ هَذَا مَا صَالَحَ فُلَانُ بْنُ فُلَانٍ وَفُلَانُ بْنُ فُلَان،ٍ وَإِنْ لَمْ يَنْسُبْهُ إِلَى قَبِيلَتِهِ أَوْ نَسَبِهِ؟
1158.2699. Баро розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам зулқаъдада умра (қилишга ният) қилдилар. Маккаликлар у зотнинг Маккага киришларига кўнишмади. Ниҳоят, у ерда уч кун туришларига келишишди. Шартномани ёзганларида «Бу – Аллоҳнинг Расули Муҳаммад келишган нарсадир», деб ёзишди. Шунда улар: «Биз буни тан олмаймиз, агар биз сени Аллоҳнинг Расули деб билганимизда, сени тўсмаган бўлардик. Балки сен Муҳаммад ибн Абдуллоҳсан», дейишди. У зот: «Мен Аллоҳнинг Расулиман ва Муҳаммад ибн Абдуллоҳман», дедилар. Кейин Алийга: «Аллоҳнинг Расули»ни ўчир», дедилар. У: «Йўқ, Аллоҳга қасамки, мен сизни ҳеч қачон ўчирмайман», деди. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шартномани олиб, «Бу – Муҳаммад ибн Абдуллоҳ келишган нарсадир. Маккага бирорта ҳам қурол кирмайди, қинида бўлса, мустасно. Унинг (Макканинг) аҳлидан ўзига эргашишни истаган бирор кишини ҳам олиб чиқмайди. Шунингдек, ўз асҳобларидан у ерда туришни истаган ҳеч бир кишини ман қилмайди», деб ёздирдилар.
У зот у ерга кириб, белгиланган муддат ўтгач, (мушриклар) Алийга келиб: «Соҳибингга айт, еримиздан чиқиб кетсин, белгиланган муддат тугади», дейишди. Шунда Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам чиқиб кетар эканлар, Ҳамзанинг қизи «Амакижон! Амакижон!» деб, уларга эргашди. Алий уни олиб, қўлидан ушлади ва Фотима алайҳассаломга: «Амакингнинг қизини ушла», деди. (Фотима) уни кўтариб олди. Кейин Алий, Зайд ва Жаъфар унинг (қизнинг) устида тортишиб қолишди. Алий: «Унга мен ҳақлиман, у амакимнинг қизи», деди. Жаъфар эса: «У амакимнинг қизи, холаси менинг хасмим», деди. Зайд: «У акамнинг қизи», деди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам уни холасига беришга ҳукм қилдилар ва «Хола онанинг ўрнидадир», дедилар. Алийга: «Сен мендансан, мен сенданман», дедилар. Жаъфарга: «Сен менга хилқатда ҳам, хулқда ҳам ўхшайсан», дедилар. Зайдга эса: «Сен бизнинг биродаримиз ва мавломизсан», дедилар».
1158/2699 - عَنِ الْبَرَاءِ بْنِ عَازِب رَضِيَ الله عَنْهُمَا قَالَ: اعْتَمَرَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم فِي ذِي الْقَعْدَةِ، فَأَبَى أَهْلُ مَكَّةَ أَنْ يَدَعُوهُ يَدْخُلُ مَكَّةَ، حَتَّى قَاضَاهُمْ عَلَى أَنْ يُقِيمَ بِهَا ثَلَاثَةَ أَيَّامٍ، فَلَمَّا كَتَبُوا الْكِتَابَ كَتَبُوا: هَذَا مَا قَاضَى عَلَيْهِ مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم، فَقَالُوا: لَا نُقِرُّ بِهَا، فَلَوْ نَعْلَمُ أَنَّكَ رَسُولُ اللهِ مَا مَنَعْنَاكَ، لَكِنْ أَنْتَ مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ اللهِ، قَالَ: «أَنَا رَسُولُ اللهِ، وَأَنَا مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ اللهِ»، ثُمَّ قَالَ لِعَلِيٍّ: «امْحُ رَسُولُ اللهِ»، قَالَ: لَا وَاللهِ لَا أَمْحُوكَ أَبَدًا، فَأَخَذَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم الْكِتَابَ، فَكَتَبَ: هَذَا مَا قَاضَى عَلَيْهِ مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ اللهِ، لَا يَدْخُلُ مَكَّةَ سِلَاحٌ إِلَّا فِي الْقِرَابِ، وَأَنْ لَا يَخْرُجَ مِنْ أَهْلِهَا بِأَحَدٍ إِنْ أَرَادَ أَنْ يَتَّبِعَهُ، وَأَنْ لَا يَمْنَعَ أَحَدًا مِنْ أَصْحَابِهِ أَرَادَ أَنْ يُقِيمَ بِهَا. فَلَمَّا دَخَلَهَا وَمَضَى الْأَجَلُ، أَتَوْا عَلِيًّا فَقَالُوا: قُلْ لِصَاحِبِكَ: اخْرُجْ عَنَّا فَقَدْ مَضَى الْأَجَلُ، فَخَرَجَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم فَتَبِعَتْهُمُ ابْنَةُ حَمْزَةَ: يَا عَمِّ يَا عَمِّ، فَتَنَاوَلَهَا عَلِيٌّ فَأَخَذَ بِيَدِهَا، وَقَالَ لِفَاطِمَةَ عَلَيْهَا السَّلَامُ: دُونَكِ ابْنَةَ عَمِّكِ احْمِلِيهَا، قَالَ: فَاخْتَصَمَ فِيهَا عَلِيٌّ وَزَيْدٌ وَجَعْفَرٌ، فَقَالَ عَلِيٌّ: أَنَا أَحَقُّ بِهَا، وَهْيَ ابْنَةُ عَمِّي، وَقَالَ جَعْفَرٌ: ابْنَةُ عَمِّي وَخَالَتُهَا تَحْتِي، وَقَالَ زَيْدٌ: ابْنَةُ أَخِي، فَقَضَى بِهَا النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم لِخَالَتِهَا، وَقَالَ: «الْخَالَةُ بِـمَنْزِلَةِ الْأُمِّ»، وَقَالَ لِعَلِيٍّ: «أَنْتَ مِنِّي وَأَنَا مِنْكَ»، وَقَالَ لِجَعْفَرٍ: «أَشْبَهْتَ خَلْقِي وَخُلُقِي». وَقَالَ لِزَيْدٍ: «أَنْتَ أَخُونَا وَمَوْلَانَا».
(4) НАБИЙ СОЛЛАЛЛОҲУ АЛАЙҲИ ВАСАЛЛАМНИНГ ҲАСАН ИБН АЛИЙ РОЗИЯЛЛОҲУ АНҲУМО ХУСУСИДА «БУ ЎҒЛИМ ПЕШВОДИР, ДЕГАНЛАРИ ҲАҚИДА
(4) بَاب: قَوْلُ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم لِلْحَسَنِ بْنِ عَلِيٍّ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا: ابْنِي هَذَا سَيِّدٌ
1159.2704. Ҳасан (Басрий) айтади:
«Аллоҳга қасамки, Ҳасан ибн Алий тоғдек қўшинлари билан Муовияга рўбарў бўлди. Амр ибн Ос: «Қасамки, мен ўзига ўхшашларни ўлдирмагунича ортга қайтмайдиган қўшинларни кўрмоқдаман», деди. Муовия – Аллоҳга қасамки, у мана шу икки кишининг яхшироғи эди – унга: «Эй Амр! Агар анавилар буларни, булар анавиларни ўлдирса, менга одамларнинг ишларини қилишга ким ёрдам беради? Уларнинг аёлларига ким қарайди? Уларнинг уй-жой, бола-чақаларига ким қарайди?» деди. Кейин Қурайшнинг Бану Абдушшамс уруғидан икки кишини – Абдурраҳмон ибн Самура ва Абдуллоҳ ибн Омир ибн Курайзларни: «Анави киши олдига бориб, унга таклифлар қилинглар, унга гапириб тушунтиринглар ва ундан қаттиқ илтимос қилинглар», дея унга (Ҳасан розияллоҳу анҳумога) юборди. Улар унинг ҳузурига келиб, олдига киришди, у билан гаплашишди, унга гапириб тушунтиришди ва ундан қаттиқ илтимос қилишди. Ҳасан ибн Алий уларга: «Биз Абдулмутталиб фарзандларимиз, дарҳақиқат, биз бу мол-мулкка эришганмиз. Ушбу уммат ҳақиқатда ўз қонига ўзи ғарқ бўлди», деди. Улар: «У сенга шу-шу нарсаларни таклиф этяпти, илтимос қиляпти, сўраяпти», дейишди. У: «Мен учун бу ишда ким кафил бўлади?» деди. Улар: «Бунда сенга биз кафилмиз», дейишди. У улардан нимани сўраса, улар: «Бунда сенга биз кафилмиз», дейишди. Шундай қилиб, у (Муовия) билан сулҳ қилди.
Абу Бакранинг бундай деяётганини эшитганман: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламни минбарда кўрдим, Ҳасан ибн Алий ёнларида эди. У зот бир одамларга, бир унга қарардилар ва: «Ушбу ўғлим пешводир, шоядки Аллоҳ у сабабли мусулмонларнинг икки катта гуруҳи ўртасини ислоҳ қилса», дердилар».
Алий ибн Абдуллоҳ менга: «Ҳасаннинг ушбу ҳадисни Абу Бакрадан эшитгани бизга аниқ бўлган», деди.*
Изоҳ: Ушбу охирги хатбоши имом Бухорийга тегишли. Алий ибн Абдуллоҳ Маданий у кишининг энг кўзга кўринган шайхларидан бўлган.
1159/2704 – عَنْ أبِي بَكْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: رَأَيْتُ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم عَلَى الْمِنْبَرِ وَالْحَسَنُ بْنُ عَلِيٍّ إِلَى جَنْبِهِ، وَهْوَ يُقْبِلُ عَلَى النَّاسِ مَرَّةً وَعَلَيْهِ أُخْرَى، وَيَقُولُ: «إِنَّ ابْنِي هَذَا سَيِّدٌ، وَلَعَلَّ اللهَ أَنْ يُصْلِحَ بِهِ بَيْنَ فِئَتَيْنِ عَظِيمَتَيْنِ مِنَ الْمُسْلِمِينَ».
(5) ИМОМ СУЛҲГА ИШОРА ҚИЛАДИМИ?
(5) بَاب: هَلْ يُشِيرُ الْإِمَامُ بِالصُّلْحِ؟
2705.1160 Оиша розияллоҳу анҳо айтади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам эшик олдида товушини баланд кўтариб тортишаётганларнинг овозини эшитиб қолдилар. Уларнинг бири иккинчисидан қарзидан ўтиб беришини ва бирор енгиллик қилишини сўрарди. Наригиси эса: «Аллоҳга қасамки, бундай қилмайман!» дер эди. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам уларнинг олдига чиқиб: «Маъруф ишни қилмасликка Аллоҳнинг номига онт ичаётган киши қани?» дедилар. У: «Мен, эй Аллоҳнинг Расули. Буларнинг қай бирини истаса, ўша бўлақолсин», деди».
1160/2705 – عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا قَالَتْ: سـَمِعَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم صَوْتَ خُصُومٍ بِالْبَابِ، عَالِيَةٍ أَصْوَاتُهُمَا، وَإِذَا أَحَدُهُمَا يَسْتَوْضِعُ الْآخَرَ وَيَسْتَرْفِقُهُ فِي شَيْءٍ، وَهْوَ يَقُولُ: وَاللهِ لَا أَفْعَلُ، فَخَرَجَ عَلَيْهِمَا رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم فَقَالَ: «أَيْنَ الْمُتَأَلِّي عَلَى اللهِ لَا يَفْعَلُ الْمَعْرُوفَ؟» فَقَالَ: أَنَا يَا رَسُولَ اللهِ، وَلَهُ أَيُّ ذَلِكَ أَحَبَّ.