577. Яна у кишидан ривоят қилинади:
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Икки кишининг таоми уч кишига кифоя. Уч кишининг таоми тўрт кишига кифоя», дедилар».
Муттафақун алайҳ.
577 (б). Имом Муслимнинг Жобир розияллоҳу анҳудан қилган ривоятида Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Бир кишининг таоми икки кишига етади. Икки кишининг таоми тўрт кишига етади. Тўрт кишининг таоми саккиз кишига етади», дедилар.
Шарҳ: Ушбу ҳадиси шариф Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламнинг инсоний қадриятларни қанчалар юқори кўтарганларига яна бир ёрқин далилдир. Ислом таълимоти бўйича гап дунёнинг матоҳида эмас, одамгарчиликдадир. Агар кишиларда бир-бирларини қадрлаш, бир-бирларига яхшиликни раво кўриш ўз ўрнида бўлса, бир кишига лойиқ таом бир неча кишига ҳам етади. Мана шу ҳадиси шариф руҳидан келиб чиқиб халқимиз, бир майиз қирқ кишига ҳам етади, деган улкан ҳикматни айтган.
Мусулмонлар одамгарчиликни қорин қайғусидан, моддий манфаатдан доимо устун қўйиб келганлар. Уларнинг ғоялари бўйича таомнинг ҳузури ўткинчи нарса, одамгарчилик эса, бандалар орасида боқий қолувчи ва бандаларни Роббилари ҳузурида мукофотларга сазовор қилувчи омилдир.
577 - وَعَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: «طَعَامُ الاِثْنَينِ كَافِي الثَّلَاثَةِ، وَطَعَامُ الثَّلَاثَةِ كَافِي الأَربَعَةِ». مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 5392، م 2058].
577/ب – وَفِي رِوَايَةٍ لِمُسْلِمٍ: عَنْ جَابِرٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «طَعَامُ الوَاحِدِ يَكْفِي الاِثْنَيْنِ، وَطَعَامُ الاِثْنَيْنِ يَكْفِي الأَرْبَعَةَ، وَطَعَامُ الأَرْبعَةِ يَكْفِي الثَّمَانِيَةَ» [م 2059].
578. Абу Саид ал-Худрий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам билан сафарда бўлганимизда бир киши уловида келиб, ўнгу чапга қарай бошлади. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Кимда ортиқча улов бўлса, уни улови йўққа берсин. Кимда ортиқча емак бўлса, уни емаги йўққа берсин», дедилар ва молнинг ҳар хил турларини анча зикр қилдилар, ҳатто ҳеч қайсимизнинг ортиқча нарсасида ҳаққи йўқ экан деб ўйлаб қолдик».
Имом Муслим ривояти.
Шарҳ: Бу ҳадисда садақа, сахийлик, ҳамдардлик ва хайр-эҳсон қилишга тарғиб этилмоқда.
Имом Қуртубий «Муфҳам» китобида қуйидагиларни айтдилар:
«Эҳтиёж зарурат даражага чиқиб, очарчилик юзага келса, унда ўша муҳтожларга ортиқча нарсани тарқатиш вожиб даражага кўтарилади. Шунинг учун саҳоба: «Ҳатто ҳеч қайсимизнинг ортиқча нарсасида ҳаққи йўқ экан деб ўйлаб қолдик», деб айтиши бежизга эмас. Яъни эҳтиёждан ташқариси бўлган мол-мулкни очарчилик пайтида йўқсилларга тарқатиш мажбурий бўлиб қолмоқда. Бу ҳукм Қиёматга қадар амалдадир. Шунақа пайтларда ортиқча нарсаларни ушлаб туриш ҳаром бўлиб қолади».
578 - وَعَنْ أَبِي سَعِيدٍ الخُدريِّ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: بَينْمَا نَحْنُ فِي سَفَرٍ مَعَ النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ؛ إِذْ جَاءَ رَجُلٌ عَلَى رَاحِلَةٍ لَهُ، فَجَعَلَ يَصْرِفُ بَصَرَهُ يَمِيناً وَشِمَالًا، فَقَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: «مَنْ كَانَ مَعَهُ فَضْلُ ظَهْرٍ فَلْيَعُدْ بِهِ عَلَى مَنْ لَا ظَهْرَ لَهُ، وَمَنْ كَانَ لَهُ فَضْلٌ مِنْ زَادٍ، فَلْيَعُدْ بِهِ عَلَى مَنْ لَا زَادَ لَهُ»، فَذَكَرَ مِنْ أَصْنَافِ الْمَالِ مَا ذَكَرَ، حَتَّى رَأَيْنَا أَنَّهُ لَا حَقَّ لأَحَدٍ مِنَّا فِي فَضْلٍ». رَوَاهُ مُسْلِمٌ [1728].
Бир аёл Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳузурларига тўқилган бир бурда (тўқима ҳошияли шамла кийим) олиб келиб: «Эй Аллоҳнинг Расули, буни сизга кийдираман, деб ўз қўлим билан тўқиганман», деди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам ўзларига керак бўлгани учун ҳам уни олдилар. Сўнгра (ичкарига кириб), изор ўрнида кийиб, бизнинг олдимизга чиқдилар. Шунда ўша ердагилардан бири: «Мунча ҳам яхши экан, шуни менга кийдиринг», деди. У зот: «Хўп», дедилар. Бас Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам ўша ердаги мажлисда ўтириб, кейин қайтиб, уни тахлаб, ҳалиги кишига бериб юбордилар. Қавмдагилар у кишига: «Яхши иш қилмадинг, Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг бирор нарса сўраган кишига йўқ демасларини билар эдинг-ку», дейишди. У киши эса: «Аллоҳга қасам, мен буни кийиш учун сўрамадим. Балки кафаним бўлиши учун сўрадим», деди. Саҳл: «Ўша унинг кафанлиги бўлди», дедилар.
Имом Бухорий ривояти.
Шарҳ: Ушбу ҳадисдан олинадиган хулосалар:
- Эҳтиёж тушишидан аввал бир нарсани тайёрлаб қўйиш жоизлиги. Чунки баъзи солиҳ зотлар ўз қўллари билан ўз қабрларини кавлаб қўйишган.
- Бошлиқ, султонлар камбағаллардан ҳадяни қабул қилишлари.
- Табаррук учун олим зотлардан баъзи нарсаларни сўраб олиш жоизлиги.
579 - وَعَنْ سَهْلِ بْنِ سَعْدٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ: أَنَّ امْرَأَةً جَاءَتْ إِلَى رَسُولِ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ بِبُرْدَةٍ مَنْسُوجَةٍ، فَقَالَتْ: نَسَجْتُهَا بِيَدَيَّ لأَكْسُوَكَهَا، فَأَخَذَهَا النَّبِيُّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ مُحْتَاجاً إِلَيهَا، فَخَرَجَ إِلَينَا وَإِنَّهَا إزَارُهُ، فَقَالَ فُلَانٌ: اكْسُنِيهَا، مَا أَحْسَنَهَا!! فَقَالَ: «نَعَمْ» فَجَلَسَ النَّبِيُّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ فِي الْمَجْلِسِ، ثُمَّ رَجَعَ فَطَوَاهَا، ثُمَّ أَرْسَلَ بِهَا إِلَيْهِ، فَقَالَ لَهُ القَوْمُ: مَا أَحْسَنْتَ؛ لَبِسَهَا النَّبِيُّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ مُحْتَاجاً إِلَيهَا، ثُمَّ سَأَلتَهُ، وَعَلِمَتْ أَنَّهُ لَا يَرُدُّ سَائِلًا، فَقَالَ: إِنِّي وَاللهِ مَا سَأَلْتُهُ لأَلْبَسَهَا، إِنَّمَا سَأَلْتُهُ لِتَكُونَ كَفَنِي. قَالَ سَهْلٌ: فَكَانَتْ كَفَنَهُ. رَوَاهُ البُخَارِيُّ [1277].
580. Абу Мусо розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Ашъарийлар ғазотда озиқ-овқат танқислигига учрашса ёки Мадинада оилаларининг егулиги озайиб қолса, ўзларидаги бор нарсаларини бир матога тўплаб, кейин уни ўрталарида бир идишда баб-баробар тақсимлашади. Бас, улар мендан ва мен уларданман».
Муттафақун алайҳ.
Шарҳ: Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бу ҳадисда Абу Мусо Ашъарий розияллоҳу анҳунинг қабиладошларини мақтамоқдалар. Ҳатто уларни мендан деб айтмоқдалар.
Қуйидаги ҳадисда эса, уларни Қуръонни яхши ва кўп ўқишлари билан ажратмоқдалар. Шунингдек, уларнинг орасида ботир, жасур кишилар борлигини ҳам алоҳида таъкидламоқдалар.
Абу Мусо розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Менга ҳамсафар ашъарийлар жамоасининг овозини кечқурунлари Қуръон (ўқиган овози)дан таниб оламан. Кундузлари уларнинг манзилларини кўрмасам ҳам, кечқурунлари Қуръон (ўқиган) овозларидан билиб оламан. Ораларида бир ҳаким зот бор. У отлиқларга [ёки душманга] йўлиқса, уларга: «Шерикларим буюрдики, уларни кутиб турар экансанлар», дейди». (Имом Бухорий ривояти).
580 - وَعَنْ أَبِي مُوسَى رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: «إِنَّ الأَشْعَرِيِّيْنَ إِذَا أَرْمَلُوا فِي الْغَزْوِ، أَو قَلَّ طَعَامُ عِيَالِهِمْ بِالْمَدِينَةِ جَمَعُوا مَا كَانَ عِنْدَهُمْ فِي ثَوْبٍ وَاحِدٍ، ثُمَّ اقتَسَمُوهُ بَيْنَهُمْ فِي إِنَاءٍ وَاحِدٍ بِالسَّوِيَّةِ فَهُمْ مِنِّي وَأَنَا مِنْهُمْ». مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 2486، م 2500].
«أَرمَلُوا»: فَرَغَ زَادُهُمْ، أَوْ قَارَبَ الفَرَاغَ.