67-Боб. Бирор зарар етгани сабабли ўлимни орзу қилишнинг кароҳияти. Лекин динида фитналаниб қолишдан хавф этса, зарари йўқлиги хусусида
67- بَابُ كَرَاهَةِ تَمَنِّي الْمَوتِ بِسَبَبِ ضُرٍّ نَزَلَ بِهِ، وَلَا بَأْسَ بِهِ لِخَوفِ الفِتْنَةِ في الدِّينِ
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Бирортангиз ўлимни орзу қилмасин. Яхши амалли бўлса, шояд (яхшилиги) зиёдалашса. Ёмон амалли бўлса, шояд (ёмонликларидан яхшиликка қайтиб) ризолик топса», дедилар».
Муттафақун алайҳ. Бу ҳадис Имом Бухорий лафзидир.
Имом Муслимнинг лафзида Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади.
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Бирортангиз ўлимни орзу қилмасин, унга ўлим келмасидан олдин уни сўраб дуо ҳам қилмасин, чунки бирортангиз ўлса, унинг амаллари узилиб қолади, умр эса мўминга фақат яхшиликни зиёда қилади», дедилар.
Шарҳ: Нима учун ўлим тилаш мумкин эмаслигининг ҳикмати Имом Бухорий ривоятларида Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ўзлари томонидан баён қилинмоқда:
«Бирортангиз ўлимни орзу қилмасин. Агар яхшилардан бўлса, шояд (амали) зиёда бўлса. Агар ёмонлардан бўлса, шояд қайтса».
Мўмин киши ўзига ўзи ўлим тиламасин, чунки у яхши одам бўлса, ўлмасдан ҳаётда бардавом бўлиб турса, яхшиликлари кўпайиб, охиратга тўплайдиган заҳиралари кўп бўлади. Агар Аллоҳ кўрсатмасин, ёмон одам бўлса, тирик қолиши унга тавба қилиш фурсатини, яхшилар қаторига қўшилиш фурсатини берган бўлади. Демак, ҳаётда бардавом бўлишда мўмин учун фақат яхшилик бор. Ҳатто, ўша ўзи нолиётган зарарга сабр қилиши ҳам кўплаб ажр-савобларга эга бўлишига сабаб бўлади.
597 - عَنْ أَبِي هُرَيرَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «لَا يَتَمَنَّى أَحَدُكُمُ الْمَوْتَ؛ إِمَّا مُحْسِناً، فَلَعَلَّهُ يَزْدَادُ، وَإِمَّا مُسِيئاً فَلَعَلَّهُ يَسْتَعْتِبُ». مُتَّفَقٌ عَلَيهِ، وَهَذَا لَفْظُ البُخَارِيِّ [خ 7235، م 2682].
وَفِي رِوَايَةِ مُسْلِمٍ: عَنْ أَبِي هُريْرةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ، عَنْ رَسُولِ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «لَا يَتَمَنَّى أَحَدُكُمُ الْمَوْتَ، وَلَا يَدْعُ بِهِ مِنْ قَبْلِ أَنْ يَأْتِيَهُ؛ إِنَّهُ إِذَا مَاتَ انْقَطَعَ عَمَلُهُ، وَإِنَّهُ لَا يَزيدُ الْمُؤْمِنَ عُمُرُهُ إِلَّا خَيْراً».
598. Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Бирортангиз бошига тушган кулфатни деб ҳаргиз ўлим тиламасин! Ундай қилишдан бошқа чора бўлмаса, «Аллоҳумма аҳйиний ма канатил ҳайату хойран лий ва таваффаний иза канатил вафоту хойран лий» «Аллоҳим, модомики ҳаёт мен учун яхшироқ экан, мени яшатгин. Агар ўлим мен учун яхшироқ бўлса, мени вафот эттиргин!» деб айтсин», дедилар.
Муттафақун алайҳ.
Шарҳ: Бу ҳадис ва унинг шарҳи 45-рақам остидаги ҳадисда келган.
598 - وَعَنْ أَنَسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: «لَا يَتَمَنَّيَنَّ أَحَدُكُمُ الْمَوْتَ لِضُرٍّ أَصَابَهُ، فَإِنْ كَانَ لَا بُدَّ فَاعِلًا، فَلْيَقُلْ: اللَّهُمَّ؛ أَحْيِني مَا كَانَتِ الحَيَاةُ خَيْراً لِي، وَتَوَفَّنِي إِذَا كَانَتِ الوَفَاةُ خَيراً لِي». مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 5671، م 2680 وسبق برقم 45].
599. Қайс ибн Абу Ҳозимдан розияллоҳу анҳу ривоят қилинади:
«Хаббоб ибн Аратни кўргани кирдик. (Даво учун қорнини) етти марта куйдиртирибди. У шундай деди: «Олдин ўтган шерикларимиз ўтиб кетишди. Мол‑дунё (ажрларини) камайтирмади. Биз эса тупроқдан бошқа сарфлайдиган жой топа олмайдиган даражадаги дунёга эришдик. Агар Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам бизни ўлим тилашдан қайтармаганларида, мен уни албатта тилаган бўлардим».
Кейинроқ, бошқа сафар унинг олдига борсак, у (чорбоғига) девор кўтараётган экан. У: «Мусулмонга мана шу тупроққа ишлатганидан бошқа сарфлаган ҳар бир нарсаси учун ажр берилади», деди».
Муттафақун алайҳ. Бу ҳадис имом Бухорий ривоятларидаги лафз.
Шарҳ: Бу ҳадисдан олинадиган хулосалар:
– Хаббоб ибн Аратнинг фазллари, Роббиларини яхши таниганлари, ҳатто мубоҳ ишларда ҳам ўз нафсларини койиб, ҳисоб-китоб қилишлари.
– Беморни зиёрат қилишга тарғиб.
– Ислом ривожи йўлида яшаб, дунё матоларидан бирор нарсага эга бўлмасдан вафот топганларга ўхшашга ҳаракат қилишнинг фазилати.
– Агар зарурат бўлмаса, лой, бино каби нарсаларга пул сарфлашда ажр йўқ. Чунки бунда мол-мулкни ўз ўрнидан бошқа жойга қўйиш, бинога сарф қилишда дунёга рағбат қилдириб, охиратдан чалғитади.
– Эҳтиёж бўлганида, ундан бошқа шифо топадиган нарса қолмаганида куйдириб даволашнинг жоизлиги. Лекин билиш лозимки, куйдириб даволаш макруҳ, чунки унда таваккулга зид жойи бор.
599 - وَعَنْ قَيسِ بْنِ أَبِي حَازِمٍ قَالَ: دَخَلْنَا عَلَى خَبَّابِ بْنِ الأَرَتِّ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ نَعُودُهُ وَقَدِ اكْتَوَى سَبْعَ كَيَّاتٍ، فَقَالَ: إِنَّ أَصْحَابَنَا الَّذِينَ سَلَفُوا مَضَوْا، وَلَمْ تَنْقُصْهُمُ الدُّنْيَا، وَإِنَّا أَصَبْنَا مَا لَا نَجِدُ لَهُ مَوْضِعاً إِلَّا التُّرَابَ، وَلَوْلَا أَنَّ النَّبِيَّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ نَهَانَا أَنْ نَدْعُوَ بِالْمَوْتِ لَدَعَوْتُ بِهِ، ثُمَّ أَتَيْنَاهُ مَرَّةً أُخْرَى وَهُوَ يَبْنِي حَائِطاً لَهُ، فَقَالَ: إِنَّ الْمُسْلِمَ لَيُؤْجَرُ فِي كُلِّ شَيءٍ يُنْفِقُهُ إِلَّا فِي شَيءٍ يَجْعَلُهُ فِي هَذَا التُّرَابِ. مُتَّفَقٌ عَلَيهِ، وَهَذَا لَفْظُ رِوَايَةِ البُخَارِيِّ [5672، م 2681].