Аллоҳ бир кишининг қалбида инсонлар учун раҳматни битмаган бўлса, у зиён ва надоматда қолибди.
Абу Нуайм Асбаҳоний ривояти.
* خَابَ عَبْدٌ وَخَسِرَ، لَمْ يَجْعَلِ الله تَعَالَى فِي قَلْبِهِ رَحْمَةً لِلْبَشَرِ. (رواه أبو نعيم الأصبهانى)
Мўйловларингизни яхши қисқартириб, соқолларингизни ўстиринглар.
Ибн Умар (розияллоҳу анҳумо)дан. Бухорий ва Муслим ривояти.
* خَالِفُوا الْمُشْرِكِينَ أَحْفُوا الشَّوَارِبَ وَأوْفرُوا اللِّحَى.
(رواه البخاري ومسلم عن ابن عمر)
Ҳикматни олгин, қайси идишдан чиққанининг сенга зарари йўқ.
Ҳаким ривояти.
* خُذَ الْحِكْمَةَ، وَلاَ يَضُرّكَ مِنْ أَىِّ وِعَاءٍ خَرَجَتْ.
( رواه الحكيم)
Ишни тадбир билан олиб бор. Агар унинг оқибатида яхшилик кўрсанг, унга кириш. Борди-ю, хато қилиб қўйишдан қўрқсанг, унда ўзингни тий.
Анас (розияллоҳу анҳу)дан. Абдураззоқ ривояти.
* خُذِ الأَمْرَ بِالتَّدْبِيرِ، فَإِنْ رَأَيْتَ في عَاقِبَتِهِ خَيْرًا فَامْضِ، وَإِن خِفْتَ غَيًّا فَأَمْسِكْ.
(رواه عبد الرزاق عن أنس)
Тоқатингиз етганича амал қилинглар, чунки сизга малол келмагунича Аллоҳга малол келмайди.
Ҳазрат Ойша (розияллоҳу анҳо)дан. Бухорий ва Муслим ривояти.
* خُذُوا مِنَ الْعَمَلِ مَا تُطِيقُونَ فَإِنَّ اللهَ تعالى لا يَمَلُّ حَتَّى تَمَلُّوا.
(رواه البخاري ومسلم عن عائشة)
Мен никоҳ билан туғилганман. Никоҳсиз туғилмаганман. Одамдан (алайҳиссалом) бошлаб мен ота-онамдан туғилгунимча авлодимга жоҳилият ифлосликларидан ҳеч нарса етмаган.
Ҳазрат Али (розияллоҳу анҳу)дан. Табароний ривояти.
* خَرَجْتُ مِنْ نِكَاح، وَلَمْ أَخْرُجْ مِنْ سِفَاحٍ، مِنْ لَدُنْ آدَمَ إِلَى أَنْ وَلَدَنِى أَبِى وَأُمِّى، وَلَمْ يُصِبْنِى مِنْ سِفَاحِ الْجَاهِلِيَّةِ شَيْءٌ.
(رواه الطبراني عن عليّ)
Сизлардан олдингилардан бир киши чиройли кийимда такаббурона ҳолатда кетаётган эди, Аллоҳ ерга буюрди, ер эса уни ўз бағрига олди. У киши эса қиёмат кунигача чинқириб туради.
Амр ибн Ос (розияллоҳу анҳу)дан. Термизий ривояти.
* خَرَجَ رَجُلٌ مِمَّنْ كَانَ قَبْلَكُمْ فِي حُلَّةٍ لَهُ، يَخْتَالُ فِيهَا، فَأَمَرَ اللهُ تعالى الأَرْضَ فَأَخَذَتْهُ فَهُوَ يَتَجَلْجَلُ فِيهَا إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ.
(رواه الترمذي عن عمرو بن العاص)
Аллоҳдан қўрқиш барча ҳикматларнинг бошидир. Тақво эса амаллар саййидидир.
Қузоъий ривояти.
* خَشْيَة اللهِ رَأْسُ كُلِّ حِكْمَةٍ، وَالْوَرَعُ سَيِّدُ الْعَمَلِ.
(رواه القضاعي)
Икки хислат борки, мўминда жамланмайди: 1) бахиллик; 2) ёмон хулқ.
Бухорий ривояти.
خَصْلَتَانِ لاَ تَجْتَمِعَانِ فِي مُؤْمِنٍ، الْبُخْلُ وَسُوءُ الْخُلُقِ.
(رواه البخاري)
Икки хислат борки, шу иккови кимда бўлса, Аллоҳ уни шукр ва сабр қилувчи деб ёзади. Кимда-ким у иккови бўлмаса, Аллоҳ уни шукр ва сабр қилгувчи деб ёзмайди. Ким динда ўзидан юқорига қараб, унга иқтидо қилса ва дунёда ўзидан паст кишига қараб, Аллоҳ унинг устидан Ўзини фазилатли қилиб қўйганига ҳамд айтса, Аллоҳ уни шукр қилувчи ва сабр этувчи деб ёзади. Кимки динда ўзидан паст кишига, дунёда ўзидан юқори кишига қараб, фурсатни ўтказиб юборганман, деб афсусланса, Аллоҳ уни шукр қилувчи ҳам, сабр этувчи ҳам деб ёзмайди.
Ибн Амр (розияллоҳу анҳу)дан. Термизий ривояти.
* خَصْلَتَانِ مَنْ كَانَتَا فِيهِ كَتَبَهُ اللهُ شَاكِرًا صَابِرًا، وَمَنْ لَمْ تَكُونَا فِيهِ لَمْ يَكْتُبْهُ اللهُ شَاكِرًا وَلاَ صَابِرًا، مَنْ نَظَرَ فِي دِينِهِ إِلَى مَنْ هُوَ فَوْقَهُ فَاقْتَدَى بِهِ، وَمَنْ نَظَرَ فِي دُنْيَاهُ إِلَى مَنْ هُوَ دُونَهُ، فَحَمِدَ اللهَ عَلَى مَا فَضَّلَهُ بِهِ عَلَيْهِ، كَتَبَهُ اللهُ شَاكِرًا صَابِرًا. وَمَنْ نَظَرَ فِي دِينِهِ إِلَى مَنْ هُوَ دُونَهُ، وَنَظَرَ فِي دُنْيَاهُ إِلَى مَنْ هُوَ فَوْقَهُ، فَأَسِفَ عَلَى مَا فَاتَهُ مِنْهُ، لَمْ يَكْتُبْهُ اللهُ شَاكِرًا وَلاَ صَابِرًا.
(رواه الترمذي عن ابن عمرو)
Икки хулқ борки, Аллоҳ уларни яхши кўради. Яна икки хулқ борки, Аллоҳ уларни ёмон кўради. Яхши кўрадигани – сахийлик ва шижоат. Ёмон кўрадигани – ёмон хулқ ва бахиллик. Агар Аллоҳ бир бандага яхшиликни хоҳласа, (уни) одамлар ҳожатини чиқарадиган қилиб қўяди.
Ибн Амр ибн Ос (розияллоҳу анҳу)дан. Байҳақий ривояти.
* خُلُقَانِ يُحِبُّهُمَا اللهُ، وَخُلُقَانِ يُبْغِضُهُما اللهُ، فَأَمَّا اللَّذَانِ يُحِبُّهُمَا اللهُ، فَالسَّخَاءُ وَالشّجَاعَةُ، وَأَمَّا اللَّذَانِ يُغْبِضُهُمَا، فَسُوءُ الْخُلقِ وَالْبُخل، وَإِذَا أَرَادَ اللهُ بِعَبْدٍ خَيْرًا اسْتَعْمَلَهُ فِي قَضَاءِ حَوَائِجِ النَّاسِ.
(رواه البيهقي عن ابن عمرو بن العاص)
Аллоҳ Одамни ўз суратида, яъни узунлиги олтмиш газ қилиб яратди. Сўнгра Аллоҳ: «Боргин, анави бир неча нафарга салом бергин», деди. Улар фаришталар бўлиб, ўтиришган эди. Сенга беришган саломларига қулоқ тут, чунки у сенинг ва зурриётинг саломидир. У зот бориб: «Ассалому алайкум», дедилар. Улар: «Ассалому ъалайка ва роҳматуллоҳи», деб «раҳматуллоҳ» сўзини зиёда қилишди. Ҳар бир жаннатга кирувчи киши Одам сурати каби олтмиш газ бўлади. У зотдан кейин ҳозирги пайтгача халойиқ ноқис бўлишда бардавомдир.
Абу Ҳурайра (розияллоҳу анҳу)дан. Бухорий ва Муслим ривояти.
* خَلَقَ اللهُ آدَمَ عَلَى صُورَتِهِ طُولُهُ سِتُّونَ ذِرَاعًا، ثمَّ قَالَ اذْهَبْ فَسَلِّمْ عَلَى أُولَئِكَ النَّفَرِ وهم مِنَ الْمَلآئِكَةِ جُلُوسٌ، فَاسْتَمِعْ مَا يُحَيُّونَكَ، فَإِنَّهَا تَحِيَّتُكَ وَتَحِيَّةُ ذُرِّيَّتِكَ، فَقَالَ: السَّلاَمُ عَلَيْكُمْ، فَقَالُوا: السَّلاَمُ عَلَيْكَ وَرَحْمَةُ اللهِ فَزَادُوهُ: وَرَحْمَةُ اللهِ، فَكُلُّ مَنْ يَدْخُلُ الْجَنَّةَ عَلَى صُورَةِ آدَمَ فِي طُولِهِ سِتُّونَ ذِرَاعًا، فَلَمْ يَزَلِ الْخَلْقُ يَنْقُصُ بَعْدُ حَتَّى الآنَ.
(رواه الشيخان عن أبي هريرة)
Аллоҳ ерни шанба куни яратди. У ерда якшанба куни тоғларни яратди. Душанба куни эса дарахтни яратди. Қийинчилик-машаққатларни сешанба куни яратди. Чоршанба куни нурни яратди. Пайшанба куни ҳайвонларни яратди. Жума куни асрдан кейин, жума соатларининг охирги соатида, аср билан кечаси оралиғида халойиқнинг охиргиси этиб, Одамни яратди.
Аҳмад ривояти.
* خَلَقَ اللهُ التُّرْبَةَ يَوْمَ السَّبْتِ وَخَلَقَ الْجِبَالَ فِيهَا يَوْمَ الأَحَدِ، وَخَلَقَ الشَّجَرَ يَوْمَ الإثْنَيْنِ وَخَلَقَ الْمَكْرُوهَ يَوْمَ الثُّلاَثَاءِ وَخَلَقَ النُّورَ يَوْمَ الأَرْبِعَاءِ، وَبَثَّ فِيهَا الدَّوَابَّ يَوْمَ الْخَمِيسِ وَخَلَقَ آدَمَ بَعْدَ الْعَصْرِ من يَوْم الْجُمُعَةِ في آخِر الْخَلْقِ، فِي آخِرِ سَاعَةٍ مِنْ سَاعَاتِ الْجُمُعَةِ، فِيمَا بَيْنَ الْعَصْرِ إِلَى اللَّيْلِ.
(رواه أحمد)
Беш нарса беш нарса биландир. 1. Қавм аҳдни бузса, душманлари уларга бошлиқ қилиб қўйилади. 2. Аллоҳ нозил этган нарсадан бошқаси ила ҳукм қилишса, Аллоҳ уларнинг ораларида камбағалликни ёяди. 3. Агар уларда фоҳишалик зоҳир бўлса, ораларида ўлим ҳам кенг тарқалади. 4. Ўлчовда уриб қолманглар, агар шундай қиладиган бўлсангиз, ўсимликлар ўсишидан ман этиласиз ва қурғоқчилик ила ушланасиз. 5. Закотни ман қилманглар, агар шундай қилсангиз, ёмғирдан ман этиласиз.
Ибн Аббос (розияллоҳу анҳумо)дан. Табароний ривояти.
* خَمْسٌ بِخَمْسٍ.
1 - مَا نَقَضَ قَوْمٌ العَهْدَ، إِلاَّ سُلِّطَ عَلَيْهِمْ عَدُوُّهُمْ.
2 - وَمَا حَكَمُوا بِغَيْرِ مَا أَنْزَلَ اللهُ، إِلاَّ فَشَا فِيهمُ الفَقْرُ.
3 - وَلاَ ظَهَرَتْ فِيهمُ الْفَاحِشَةُ، إِلاَّ فَشَا فِيهم الْمَوْتُ.
4 - وَلاَ طَفّفوا الْمِكْيالَ إِلاَّ مُنِعُوا النَّبَاتَ، وَأُخِذُوا بِالسِّنِينَ.
5 - وَلاَ مَنَعُوا الزَّكَاةَ إِلاَّ حُبِسَ عَنْهُمُ الْقَطْرُ. (رواه الطبراني عن ابن عباس)
Аллоҳ беш вақт намозни фарз қилган. Ким таҳоратини чиройли қилиб, уларни ўз вақтида ўқиб, руку, сажда ва хушуларини мукаммал адо этса, у учун гуноҳлари кечирилишига Аллоҳдан аҳд бордир. Ким ундай қилмаса, у учун Аллоҳдан аҳд йўқдир. Агар хоҳласа, уни кечиради ва агар истаса, уни азоблайди.
Убода ибн Сомит (розияллоҳу анҳу)дан. Байҳақий ривояти.
* خَمْسُ صَلَوَاتٍ افْتَرَضَهُنَّ الله عَزَّ وَجَلَّ: مَنْ أَحْسَنَ وَضُوءَهُنَّ وَصَلاّهُنَّ لِوَقْتِهِنَّ، وَأَتَمَّ رُكوعَهُنَّ، وَسُجُودَهُنَّ وَخُشُوعَهُنَّ كَانَ لَهُ عَلَى اللهِ عَهْدٌ أَنْ يَغْفِرَ لَهُ، وَمَنْ لَمْ يَفْعَلْ فَلَيْسَ لَهُ عَلَى اللهِ عَهْدٌ، إِنْ شَاءَ غَفَرَ لَهُ وَإِنْ شَاءَ عَذَّبَهُ.
(رواه البيهقي عن عبادة بن الصامت)
Аллоҳ беш вақт намозни бандаларига фарз қилди. Ким уларни адо этишда ҳақини енгил санаб, бирор нарсани зое қилмаса, унинг жаннатга киритилишига Аллоҳнинг аҳди бордир. Кимки уларни бажармаса, Аллоҳ ҳузурида унга аҳд йўқдир. Агар хоҳласа, уни азоблайди ва агар истаса, уни жаннатга киритади.
Убода ибн Сомит (розияллоҳу анҳу)дан. Ибн Можа ривояти.
* خَمْسُ صَلَوَاتٍ كَتَبَهُنَّ اللهُ عَلَى الْعِبَادِ، مَنْ جَاءَ بِهِنَّ، وَلَمْ يُضَيِّعْ مِنْهُنَّ شَيْئًا اسْتِخْفَافًا بِحَقِّهِنَّ، كَانَ لَهُ عِنْدَ اللهِ عَهْدٌ أَنْ يُدْخِلَهُ الْجَنَّةَ، وَمَنْ لَمْ يَأْتِ بِهِنَّ، فَلَيْسَ لَهُ عِنْدَ اللهِ عَهْدٌ، إِنْ شَاءَ عَذَّبَهُ وَإِنْ شَاءَ أَدْخَلَهُ الْجَنَّةَ.
(رواه ابن ماجه عن عبادة بن الصامت)
Беш кеча борки, уларда дуо рад этилмайди: 1) ражаб ойининг аввалги кечаси; 2) шаъбон ойининг ярмидаги кеча; 3) жума кечаси; 4) фитр куни кечаси; 5) қурбонлик куни кечаси.
Абу Умома (розияллоҳу анҳу)дан. Ибн Асокир ривояти.
* خَمْسُ لَيَالٍ لاَ تُرَدُّ فِيهِنَّ الدَّعْوَةُ: أَوَّلُ لَيْلَةٍ مِنْ رَجَبٍ، وَلَيْلَةُ النِّصْفِ مِنْ شَعْبَانَ، وَلَيْلَةُ الْجُمعَةِ، وَلَيْلَةُ الْفِطْرِ، وَلَيْلَةُ النَّحرِ.
(رواه ابن عساكر عن أبي أمامة)
Беш турли жонивор борки, уларнинг барчаси фосиқдир. Эҳромликда ҳам, эҳром кийилмаганда ҳам улар ўлдирилаверади. 1. Қарға. 2. Калхат. 3. Сичқон. 4. Чаён. 5. Қопонғич ит.
Ибн Умар (розияллоҳу анҳумо)дан. Бухорий ва Муслим ривояти.
* خَمْسٌ مِنَ الدَّوَابِّ كُلُّهُنَّ فَاسِقٌ يقْتلن فِي الحل والْحَرَمِ: الْغُرَابُ، وَالْحِدَأَةُ، وَالْفَأْرَةُ، وَالْعَقْرَبُ، وَالْكَلْبُ الْعَقُورُ.
(رواه الشيخان عن ابن عمر)
Мусулмоннинг бошқа мусулмон устидаги ҳақи бештадир: 1) саломига жавоб бериш; 2) чақириғига бориш; 3) жанозасида иштирок этиш; 4) касал бўлса, кўргани бориш; 5) акса уриб ҳамд айтса, «ярҳамукаллоҳ» деб жавоб қайтариш.
Абу Ҳурайра (розияллоҳу анҳу)дан. Ибн Можа ривояти.
* خَمْسٌ مِنْ حَقِّ الْمُسْلِمِ عَلَى الْمُسْلِمِ، رَدُّ التَّحِيَّةِ، وَإِجَابَةُ الدَّعْوَةِ وَشُهُودُ الْجنَازَةِ، وَعِيَادَةُ الْمَرِيضِ، وَتَشْمِيتُ الْعَاطِسِ إِذَا حَمِدَ اللهَ تَعَالَى.
(رواه ابن ماجه عن أَبي هريرة)
Беш нарса имондандир. Кимда ўшалардан бирортаси бўлмаса, имони йўқдир. 1) Аллоҳнинг амрига таслим бўлиш; 2) Аллоҳнинг қазою қадарига рози бўлиш; 3) Аллоҳга ишини топшириш; 4) Аллоҳга таваккал қилиш; 5) мусибатнинг аввалги лаҳзасида сабр этиш.
Ибн Умар (розияллоҳу анҳумо)дан. Баззор ривояти.
* خَمْس مِنَ الإيْمَان، مَنْ لَمْ يَكُنْ فِيهِ شَيْءٌ مِنْهُنَّ فَلاَ إيْمَانََ لَهُ: التَّسْلِيمُ لأمْرِ اللهِ، وَالرِّضَا بِقَضَاءِ اللهِ، وَالتَّفْوِيضُ إلَى اللهِ، وَالتَّوَكلُ عَلَى اللهِ، وَالصَّبْرُ عِنْدَ الصَّدْمَةِ الأولى.
(رواه البزار عن ابن عمر)
Беш нарса фитратдандир: 1) хатна қилдириш; 2) остки тукларни устара ила қириш; 3) мўйловни қисқартириш; 4) тирноқ олиш; 5) қўлтиқ ости тукларини юлиш.
Абу Ҳурайра (розияллоҳу анҳу)дан. Бухорий ва Муслим ривояти.
* خَمْسٌ مِنَ الْفِطْرَةِ: الْخِتَانُ، وَالإسْتِحْدَادُ، وَقَصُّ الشَّارِبِ، وَتَقْلِيمُ الأَظْافر وَنَتْفُ الإِبْطِ.
(رواه البخاري ومسلم عن أبي هريرة)
Умматимнинг яхшилари уламоларидир. Уламоларнинг яхшилари раҳмлиларидир. Огоҳ бўлинг, Аллоҳ таоло жоҳилнинг битта гуноҳини кечиришдан олдин олимнинг қирқта гуноҳини кечиради. Огоҳ бўлинг! Раҳмдил олим қиёмат куни келадиган бўлса, юраётганида унинг нури машриқ билан мағриб оралиғида худди ёруғ юлдуз нури каби таралади.
Ибн Умар (розияллоҳу анҳумо)дан. Қузоъий ривояти.
* خِيَارُ أُمَّتى عُلَمَاؤُهَا، وَخِيَارُ عُلَمَائِهَا رُحَمَاؤُهَا، ألا وَإِنَّ اللهَ تَعَالَى لَيَغْفِرُ لِلْعَالِمِ أَرْبَعِينَ ذَنْبًا قَبْلَ أَنْ يَغْفِرَ لِلْجَاهِلِ ذَنْبًا وَاحِدًا، ألاَ وَإِنَّ الْعَالِمَ الرَّحِيمَ يَجِئُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ وَإِنَّ نُورَهُ قَدْ أَضَاءَ يَمْشِى فِيهِ مَا بَيْنَ الْمَشْرِقِ وَالْمَغْرِبِ، كَمَا يُضِئُ الكَوْكَبُ الدُّرِّيُّ.
(رواه القضاعي عن ابن عمر)
Сизларнинг яхшиларингиз кўрганда Аллоҳни эслатадиган, гапирганда илмларингизни зиёда қиладиган, амали сизларни охиратга рағбатлантирадиган кишидир.
Ибн Умар (розияллоҳу анҳумо)дан. Ҳаким ривояти.
* خِيَارُكُمْ مَنْ ذَكَّرَكمْ بِاللهِ رُؤْيَتَهُ، وَزَادَ في عِلْمِكُمْ مَنْطِقهُ وَرَغَّبَكمْ فِي الآخِرَةِ عَمَلُهُ.
(رواه الحكيم عن ابن عمر)
Инсонларнинг яхшиси менинг асримдадир. Кейин уларга яқин асрдагилар, сўнгра уларга яқин асрдагилар. Кейин шундай қавм келадики, улардан бирининг гувоҳлиги қасамидан ва қасами гувоҳлигидан илгарилаб кетади.
Бухорий ва Муслим ривояти.
خَيْرُ النَّاسِ قَرْنِي، ثُمَّ الَّذِينَ يَلُونَهُمْ، ثُمَّ الَّذِينَ يَلُونَهُمْ، ثُمَّ يَجِئُ أَقْوَامٌ تَسْبِقُ شَهَادَةُ أَحَدِهِمْ يَمِينَهُ، وَيَمِينُهُ شَهَادَتَهُ.
(رواه الشيخان)
Сизларнинг яхшиларингиз хулқи яхшиларингиздир.
Бухорий ва Муслим ривояти.
خِيَارُكُمْ أَحَاسِنُكُمْ أَخْلاَقًا.
(رواه البخاري ومسلم)
Инсонларнинг яхшиси хулқи гўзалидир.
Ибн Умар (розияллоҳу анҳумо)дан. Табароний ривояти.
* خَيْرُ النَّاسِ أَحْسَنُهُمْ خُلقًا.
(رواه الطبراني عن ابن عمر)
Инсонларнинг яхшиси узоқ умр кўриб, амали чиройли бўлганидир. Одамларнинг ёмони узоқ яшаб, амали ёмон бўлганидир.
Абу Бакра (розияллоҳу анҳу)дан. Аҳмад ривояти.
خَيْرٌ النَّاسِ مَنْ طَالَ عُمْرُهُ وَحَسُنَ عَمَلُهُ، وَشَرُّ النَّاسِ مَنْ طَالَ عُمْرُهُ وَسَاءَ عَمَلُهُ.
(رواه أحمد عن أبي بكرة)
Умматимнинг яхшилари агар бирор ёмонлик қилсалар, истиғфор айтадилар. Бирор яхшилик қилсалар, хурсанд бўладилар. Қачон сафарга чиқсалар, намозларини қаср қилиб, рўза тутмайдилар.
Жобир (розияллоҳу анҳу)дан. Табароний ривояти.
* خَيْرُ أمَّتِي الَّذِينَ إذَا أسَاءُوا اسْتَغْفَرُوا، وَإذَا أحْسَنُوا اسْتَبْشَرُوا، وَإذَا سَافَرُوا قَصَرُوا وَأفْطَرُوا.
(رَوَاهُ الطَّبَرَانِي عَنْ جَابِرٍ)
«Мусулмонларда уйларнинг энг яхшиси етимга яхшилик қилинадиган уйдир. Мусулмонларда уйларнинг энг ёмони етимга ёмон муомалада бўлинадиган уйдир. (Расулуллоҳ) Мен ва етимга кафил бўлувчи жаннатда мана шундайдир», деб (икки бармоқларини ёнма-ён қилиб) ишора этдилар.
Абу Ҳурайра (розияллоҳу анҳу)дан. Бухорий ривояти.
* خَيْرُ بَيْتٍ فِي الْمُسْلِمِينَ بَيْتٌ فِيهِ يَتِيمٌ يُحْسَنُ إِلَيْهِ، شَرُّ بَيْتٍ فِي الْمُسْلِمِينَ بَيْتٌ فِيهِ يَتِيمٌ يُسَاءُ إِلَيْهِ، أَنَا وَكَافِلُ الْيَتِيمِ فِي الْجَنَّةِ هَكَذَا.
(رواه البخاري عن أبي هريرة)
Инсон ўзидан кейин қолдирадиган нарсаларнинг энг яхшилари учтадир: 1) дуо қилиб турувчи солиҳ фарзанд; 2) савоби етиб турадиган садақаи жория; 3) ўзидан кейин фойдаланиладиган илм.
Абу Қатода ривояти.
* خَيْرُ مَا خَلَّفَ الإنْسَانُ بَعْدَهُ ثَلاَثٌ، وَلَدٌ صَالِحٌ يَدْعُو لَهُ وَصَدَقَةٌ تَجْرِى يَبْلُغهُ أَجْرُهَا، وَعِلْمٌ يُنْتَفَعُ بِهِ مِنْ بَعْدِهِ.
(رواه أبو قتادة)
Инсонга берилган нарсаларнинг энг яхшиси чиройли хулқ, энг ёмони эса, чиройли суратдаги ёмон қалбдир.
Усома ибн Шарик ривояти.
* خَيْرُ مَا أُعْطِىَ الإنْسَانُ خُلقٌ حَسَنٌ، وَشَرُّ مَا أُعْطِىَ قَلْبُ سَوْءِ فِي صُورَةٍ حَسَنَةٍ.
(رواه أسامة بن شريك)
Аёлларингизнинг энг яхшиси (бегоналарга нисбатан) андомини сақлашда иффатли ва эрига мойиллиги кучли бўлганидир.
Анас (розияллоҳу анҳу)дан. Дайламий ривояти.
* خَيْرُ نِسَائِكُمْ الْعَفِيفَةُ الْغَلِمَةُ، عَفِيفَةٌ فِي فَرْجِهَا، غَلِمَةٌ عَلَى زَوْجِهَا.
(رواه الديلمي عن أنس)
Қуёшли кунларнинг энг яхшиси жума кунидир. Чунки у кунда Одам (алайҳиссалом) яратилганлар, у кунда жаннатдан туширилганлар, у кунда тавба қилганлар, у кунда вафот этганлар ва у кунда қиёмат қоим бўлади. Ер юзида Одам боласидан ташқари барча жонзот борки, жума куни тонгда қуёш чиққунча қиёмат бўлиб қолишидан хавф қилиб, қулоқ тутиб туришади. Ана шу кунда бир соат бор. Агар мўмин банда намозда туриб, Аллоҳдан бирор нарса сўраса, Аллоҳ унга ўша нарсани беради.
Абу Ҳурайра (розияллоҳу анҳу)дан. Аҳмад ривояти.
* خَيْرُ يَوْمٍ طَلَعَتْ فِيهِ الشَّمْسُ يَوْمُ الْجُمُعَةِ فِيهِ خُلِقَ آدَمُ، وَفِيهِ أُهْبِطَ مِنَ الْجَنَّةِ، وَفِيهِ تِيبَ عَلَيْهِ، وَفِيهِ قُبضَ، وَفِيهِ تَقُومُ السَّاعَةُ، وَمَا عَلَى وَجْهِ الأَرْضِ مِنْ دَابَّةِ إِلاَّ وَهِىَ تَصْبِحُ يَوْمَ الْجُمُعَةِ مُصِيخَةً حَتى تَطْلُعَ الشَّمْسُ شَفَقًا مِنَ السَّاعَةِ، إِلاَّ ابْنُ آدَمَ، وَفِيهِ سَاعَةٌ لاَ يُصَادِفَهَا عَبْدٌ مُؤْمِنٌ وَهُوَ فِي الصَّلاَةِ يَسْأَلُ اللهَ شَيْئًا إِلاَّ أَعْطَاهُ إِيَّاهُ.
(رواه أحمد عن أبي هريرة)
Сизларнинг яхшиларингиз аҳлига яхши бўлганларидир. Мен ўз аҳлимга энг яхши бўлганиман. Аёлларни фақат олижаноб киши ҳурмат қилади, пасткаш инсон эса хўрлайди.
Али (розияллоҳу анҳу)дан. Ибн Асокир ривояти.
* خَيْرُكُمْ خَيْرُكُمْ لأهْلِهِ، وَأَنَا خَيْرُكُمْ لأَهْلِى، مَا أَكْرَمَ النِّسَاءَ إِلاَّ كَرِيمٌ، وَمَا أَهَانَهُنَّ إِلاَّ لَئِيمٌ.
(رواه ابن عساكر عن عليّ)
Сизларнинг яхшиларингиз охиратини деб дунёсини ва дунёсини деб охиратини тарк қилмаган ҳамда одамларга боқимонда ва юк бўлмаган кишидир.
Анас (розияллоҳу анҳу)дан. Хатиб ривояти.
* خَيْرُكُمْ مَنْ لَمْ يَتْرك آخِرَتَهُ لِدُنْيَاهُ، وَلاَ دُنْيَاهُ لآخِرَتِهِ، وَلَمْ يَكُنْ كَلاًّ عَلَى النَّاسِ.
(رواه الخطيب عن أنس)
Сулаймонга (алайҳиссалом) мол-мулк ва илмни танлаш ихтиёри берилганда, у зот илмни танладилар. Шунда у зотга мулк ва мол ҳам ато этилди.
Дайламий ривояти.
* خُيِّرَ سُلَيْمَانُ بَيْنَ الْمَالِ، وَالْمُلْكِ، وَالْعِلْمِ، فَاخْتَارَ الْعِلْمَ، فَأُعْطِىَ الْمُلْكَ وَالْمَالَ.
(رواه الديلمي)
Хамр (маст қилувчи ичимлик) фаҳш ишларнинг онаси ва кабира гуноҳларнинг буюгидир. Хамр ичган киши намозини тарк этиши, онаси, аммаси ва холаси билан зино қилиб қўйиши мумкин.
Ибн Умар (розияллоҳу анҳумо)дан. Табароний ривояти.
* الْخَمْرُ أُمُّ الْفَوَاحِشِ وَأَكْبَرُ الْكَبَائِرِ، وَمَنْ شَرِبَ الْخَمْرَ تَرَكَ الصَّلاَةَ وَوَقَعَ عَلَي أُمِّهِ وَعَمَّتِهِ وَخَالَتِهِ.
(رواه الطبراني عن ابن عمر)
Яхшиликлар кўп, уларни амалга оширувчилар оз.
Ибн Умар (розияллоҳу анҳумо)дан. Хатиб ривояти.
* الْخَيْرُ كَثِيرٌ وَقَلِيلٌ فَاعِلُهُ.
(رواه الخطيب عن ابن عمر)
Отнинг пешонасига яхшилик қиёматгача битиб қўйилгандир. Унинг аҳли ёрдам берилганлардир. Сизлар унинг пешонасини силанглар ва унга барака тилаб, дуо қилинглар. Унинг бўйнига душманнинг талабида ип осаверинглар-у, лекин кўз тегишининг олдини олиб ип османглар.
Жобир (розияллоҳу анҳу)дан. Аҳмад ривояти.
* الْخَيْلُ مَعْقُودٌ بِنَوَاصِيهَا الْخَيْرُ إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ، وَأَهْلُهَا مُعَانُونَ عَلَيْهَا، فَامْسَحُوا بِنَوَاصِيهَا، وَادْعُوا لَهَا بِالْبَرَكَةِ، وَقَلِّدُوهَا وَلاَ تُقَلِّدُوهَا بِالأَوْتَارِ.
(رواه أحمد عن جابر)
Садақаларнинг яхшиси бойлик ортидан қилинганидир. Сен садақани қўл остингдагилардан бошла.
Бухорий ривояти.
* خَيْرُ الصَّدَقَةِ مَا كَانَ عنْ ظَهْرِ غِنى، وَابْدَأْ بِمَا تَعُولُ.
(رواه البخاري)
Маҳрларнинг яхшиси енгил бўлганидир.
Умар (розияллоҳу анҳу)дан. Уқба ибн Амр ривояти.
* خَيْرُ الصَّدَاقِ أَيْسَرُهُ.
(رواه عقبة عن عمر)
Касбларнинг яхшиси ишчи қўл билан касб қилиниб, ҳалол меҳнат билан бўлганидир.
Абу Ҳурайра (розияллоҳу анҳу) ривояти.
* خَيْرُ الْكَسْبِ كَسْبُ يَدِ الْعَامِلِ إِذَ نَصَحَ.
(رواه أبو هريرة)
Хола она ўрнидадир.
Абу Мусо (розияллоҳу анҳу)дан. Бухорий ва Муслим ривояти.
* الْخَالةُ بِمَنْزِلَةِ الأمِّ.
(رواه الشيخان عن أبي موسى)
Буюрилган нарсани тўла-тўкис қилиб, чин дилдан буюрилган кишига берувчи, ишончли мусулмон хазиначи – садақа қилувчиларнинг биридир.
Бухорий ва Муслим ривояти.
* الْخَازِنُ الْمُسْلِمُ الأمِينُ الَّذِي يُعْطِي مَا أُمِرَ بِهِ، كَامِلاً مُوَفّرًا طَيِّبَةً بِهِ نَفْسُهُ، فَيَدْفَعُهُ إِلَى الَّذِي أُمرَ لَهُ بِهِ أَحَدُ الْمُتَصَدِّقيْنِ.
(رواه البخاري ومسلم)