* «Васият» арабча сўз бўлиб, аслида таъкидли буйруқ, амру фармон деган маънони билдиради. Унинг оддий буйруқдан асосий фарқи шундаки, ундан англашилган буйруқ феъли буйруқ айтилган ўриндан бошқа жойда бажарилади. Бошқача қилиб айтганда, бирор ишни буйруқ айтилган ўриндан бошқа жойда бажарилиши кўзда тутилса, «амр» ўрнига «васият» сўзи ишлатилади. Шунинг учун ҳам кишининг вафотидан кейин бажариладиган буйруғи васият деб аталган. Шариат истилоҳида васият деб бирор нарсани ўлимдан кейин мулк қилиб беришга айтилади. Васият қилиш аслида мустаҳаб амаллардандир. Ушбу китобда васият ва унга боғлиқ бўлган вақф масалалари ўрганилади.
124- 2742. Саъд ибн Абу Ваққос розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Маккадалигимда Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам мени кўргани келдилар. У зот мен ҳижрат қилиб чиқиб кетган ерда ўлишимни истамаётган эдилар. «Ибн Афрога* Аллоҳ раҳм қилсин!» дедилар. Шунда мен: «Эй Аллоҳнинг Расули, молимнинг ҳаммасини васият қилайми?» дедим. «Йўқ», дедилар. «Унда тенг ярмини-чи?» дедим. «Йўқ», дедилар. «Учдан бирини-чи?» дедим. «Учдан бир. Учдан бири ҳам кўп, чунки меросхўрларингни бой ҳолида ташлаб кетишинг уларни одамларнинг қўлидаги нарсаларни тиланадиган боқиманда қилиб ташлаб кетишингдан яхшироқдир. Сен нима нафақа қилсанг ҳам, у албатта садақадир. Ҳатто аёлингнинг оғзига тутган луқманг ҳам. Ажаб эмаски, Аллоҳ сени турғизса-да, кейин сен туфайли баъзи одамларни манфаатлантириб, бошқаларига зарар етказса», дедилар».
Ўша пайтда унинг биргина қизи бор эди.
* Ибн Афро деганда Саъд исмли бошқа саҳоба назарда тутилган. Унинг онасининг исми Хавла бўлиб, яна бир исми Афро бўлган. Саъд ибн Хавла ҳам ҳижрат жойидан қайтиб, яна Маккада вафот этган.
124- 2742- عَنْ سَعْدِ بْنِ أَبِي وَقَّاصٍ رضي الله عنه قَالَ: جَاءَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم يَعُودُنِي وَأَنَا بـِمَكَّةَ، وَهْوَ يَكْرَهُ أَنْ يـَمُوتَ بِالْأَرْضِ الَّتِي هَاجَرَ مِنْهَا، قَالَ: «يَرْحَمُ اللهُ ابْنَ عَفْرَاءَ»، فَسَأَلْتُ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قُلْتُ: يَا رَسُولَ اللهِ؛ أُوصِي بـِمَالِي كُلِّهِ؟ قَالَ: «لَا». قُلْتُ: فَالشَّطْرُ؟ قَالَ: «لَا». قُلْتُ: الثُّلُثُ؟ قَالَ: «فَالثُّلُثُ، وَالثُّلُثُ كَثِيرٌ؛ إِنَّكَ أَنْ تَدَعَ وَرَثَتَكَ أَغْنِيَاءَ.. خَيْرٌ مِنْ أَنْ تَدَعَهُمْ عَالَةً يَتَكَفَّفُونَ النَّاسَ فِي أَيْدِيهِمْ، وَإِنَّكَ مَهْمَا أَنْفَقْتَ مِنْ نَفَقَةٍ.. فَإِنَّهَا صَدَقَةٌ، حَتَّى اللُّقْمَةُ الَّتِي تَرْفَعُهَا إِلَى فِي امْرَأَتِكَ، وَعَسَى اللهُ أَنْ يَرْفَعَكَ، فَيَنْتَفِعَ بِكَ نَاسٌ، وَيُضَرَّ بِكَ آخَرُونَ». وَلَمْ يَكُنْ لَهُ يَوْمَئِذٍ إِلَّا ابْنَةٌ.
125- 2753. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу айтади:
«Аллоҳ азза ва жалла «Ва яқин қариндош-уруғларингни огоҳлантир» оятини нозил қилганида Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам туриб: «Эй Қурайш жамоаси! – ёки шунга ўхшаш сўз айтганлар – Ўз жонларингизни сотиб олинг. Мен Аллоҳдан келадиган ҳеч бир нарсани (азобни) сиздан қайтара олмайман. Эй Бану Абдуманоф! Мен Аллоҳдан келадиган ҳеч бир нарсани (азобни) сиздан қайтара олмайман! Эй Аббос ибн Абдулмутталиб! Мен Аллоҳдан келадиган ҳеч бир нарсани (азобни) сендан қайтара олмайман! Эй Аллоҳнинг Расулининг аммаси Сафийя! Мен Аллоҳдан келадиган ҳеч бир нарсани (азобни) сендан қайтара олмайман! Эй Муҳаммаднинг қизи Фотима! Молимдан хоҳлаганингни сўра! Бироқ мен Аллоҳдан келадиган ҳеч бир нарсани (азобни) сендан қайтара олмайман!» дедилар».
125- 2753- عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهُ قَالَ: قَامَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم حِينَ أَنْزَلَ اللهُ عَزَّ وَجَلَّ: (وَأَنْذِرْ عَشِيرَتَكَ الأَقْرَبِينَ) قَالَ: «يَا مَعْشَرَ قُرَيْشٍ - أَوْ كَلِمَةً نـَحْوَهَا - اشْتَرُوا أَنْفُسَكُمْ، لَا أُغْنِي عَنْكُمْ مِنَ اللهِ شَيْئًا، يَا بَنِي عَبْدِ مَنَافٍ؛ لَا أُغْنِي عَنْكُمْ مِنَ اللهِ شَيْئًا، يَا عَبَّاسُ بْنَ عَبْدِ الْمُطَّلِبِ؛ لَا أُغْنِي عَنْكَ مِنَ اللهِ شَيْئًا، [يَا صَفِيَّةُ عَمَّةَ رَسُولِ اللهِ؛ لَا أُغْنِي عَنْكِ مِنَ اللهِ شَيْئًا]، وَيَا فَاطِمَةُ بِنْتَ مُحَمَّدٍ؛ سَلِينِي مِنْ مَالِي مَا شِئْتِ، لَا أُغْنِي عَنْكِ مِنَ اللهِ شَيْئًا».
126- 2755. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бадана етаклаб кетаётган бир кишини кўриб: «Уни миниб ол!» дедилар. У: «Эй Аллоҳнинг Расули, у бадана», деди. У зот иккинчи ёки учинчисида: «Уни миниб олгин, ҳолингга вой бўлгур!» дедилар».
* Бадана – қурбонликка аталган туя (ҳанафий мазҳабида бадана деганда қурбонликка аталган қорамол ҳам тушунилади). Бу сўзнинг луғавий маъноси «семиз», «жуссадор»дир. Араблар семирган, етилган туя ва молларни сўйиб ҳадий қилганлари учун бу қурбонликларини «бадана» деб номлашган. Аммо қурбонликка аталган қўй-эчкилар бадана дейилмайди.
126- 2755- عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رضي الله عنه: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم رَأَى رَجُلًا يَسُوقُ بَدَنَةً، فَقَالَ: «ارْكَبْهَا». قَالَ: يَا رَسُولَ اللهِ؛ إِنَّهَا بَدَنَةٌ، قَالَ: «ارْكَبْهَا، وَيْلَكَ فِي الثَّانِيَةِ أَوْ فِي الثَّالِثَةِ.
Ибн Аббос розияллоҳу анҳумо маълум қилди:
«Саъд ибн Убода розияллоҳу анҳунинг онаси у йўқлигида вафот этди. Шунда у: «Эй Аллоҳнинг Расули, онам мен йўқлигимда вафот этди. Агар бирор нарсани унинг номидан садақа қилсам, унга манфаат берадими?» деди. У зот: «Ҳа», дедилар. У: «Сизни гувоҳ қилиб айтаманки, Михроф* чорбоғим унинг учун садақадир», деди».
* Михроф – Саъд ибн Убодага тегишли чорбоғнинг номи.
127- 2756- عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا أَنَّ سَعْدَ بْنَ عُبَادَةَ [رضي الله عنه] تُوُفِّيَتْ أُمُّهُ وَهْوَ غَائِبٌ عَنْهَا، فَقَالَ: يَا رَسُولَ اللهِ؛ إِنَّ أُمِّي تُوُفِّيَتْ وَأَنَا غَائِبٌ عَنْهَا، أَيَنْفَعُهَا شَيْءٌ إِنْ تَصَدَّقْتُ بِهِ عَنْهَا؟ قَالَ: «نَعَمْ». قَالَ: فَإِنِّي أُشْهِدُكَ أَنَّ حَائِطِي الْمِخْرَافَ صَدَقَةٌ عَلَيْهَا.
128- 2768. Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Мадинага келганларида хизматкорлари йўқ эди. Абу Талҳа қўлимдан тутиб, мени Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига олиб борди ва: «Эй Аллоҳнинг Расули, Анас зийрак бола, сизга хизмат қилсин», деди.
Мен у зотга сафарда ҳам, ҳазарда ҳам хизмат қилдим. Қилган бирон ишимга «Нега буни бундай қилдинг?» демадилар ва қилмаган бирон ишимга «Нега буни бундай қилмадинг?» демадилар».
128- 2768- عَنْ أَنَسٍ رضي الله عنه قَالَ: (قَدِمَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم الْمَدِينَةَ لَيْسَ لَهُ خَادِمٌ، فَأَخَذَ أَبُو طَلْحَةَ بِيَدِي، فَانْطَلَقَ بِي إِلَى رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم، فَقَالَ: يَا رَسُولَ اللهِ؛ إِنَّ أَنَسًا غُلَامٌ كَيِّسٌ، فَلْيَخْدُمْكَ، قَالَ: فَخَدَمْتُهُ فِي السَّفَرِ وَالْحَضَرِ، مَا قَالَ لِي لِشَيْءٍ صَنَعْتُهُ: لِمَ صَنَعْتَ هَذَا هَكَذَا، وَلَا لِشَيْءٍ لَمْ أَصْنَعْهُ: لِمَ لَمْ تَصْنَعْ هَذَا هَكَذَا).