* Хумус – «бешдан бир» дегани. Истилоҳда «хумус» деганда ўлжа ёки файнинг (жангсиз қўлга киритилган ўлжанинг) бешдан бири тушунилади. Шариат ҳукми бўйича, ўлжанинг бешдан бири Анфол сурасининг 41‑оятида зикр қилинган ўринларга тақсим қилинади: «Ва агар Аллоҳга, фурқон куни – икки жамоа тўқнашган куни бандамизга нозил қилган нарсамизга иймон келтирган бўлсангиз, билингки, ўлжага олган нарсангиздан бешдан бири Аллоҳга, Расулига, қариндошларига, етимларга, мискинларга ва йўқсил йўлчигадир. Ва Аллоҳ ҳар бир нарсага қодирдир». Бу ҳақдаги батафсил маълумот фиқҳ китобларидан олинади.
154-3123. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Аллоҳ Ўз йўлида жиҳод қилган, Ўзининг йўлида жиҳод қилиш ва калималарини тасдиқ қилишгина (уйидан) чиқарган кишига уни жаннатга киритишга ёки чиққан масканига қўлга киритган ажри ё ўлжаси билан қайтаришга кафолат берди», дедилар».
154- 3123- عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «تَكَفَّلَ اللهُ لِمَنْ جَاهَدَ فِي سَبِيلِهِ؛ لَا يُخْرِجُهُ إِلَّا الْجِهَادُ فِي سَبِيلِهِ، وَتَصْدِيقُ كَلِمَاتِهِ.. بِأَنْ يُدْخِلَهُ الْجَنَّةَ، أَوْ يَرْجِعَهُ إِلَى مَسْكَنِهِ الَّذِي خَرَجَ مِنْهُ، مِنْ أَجْرٍ أَوْ غَنِيمَةٍ».
155-3133. Абу Мусо шундай деди:
Мен бир неча ашъарий билан Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига бизга улов беришларини сўраб бордим. У зот: «Аллоҳга қасамки, сизларга улов бера олмайман, ҳузуримда сизларга беришга уловим йўқ», дедилар. (Сал ўтгач,) Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга ўлжа туялар келтириб қолинди. У зот бизни сўраб, «Бояги ашъарийлар қани?» дедилар. Бизга завд – бешта оқ ўркачли (туя беришни) буюрдилар. Йўлга тушгач: «Нима қилиб қўйдик! Бу биз учун баракотли бўлмайди», дедик. У зотнинг ҳузурларига қайтиб бориб: «Биз сиздан бизга улов беришни сўраган эдик, сиз бизга «Улов бера олмайман», деб онт ичган эдингиз, унутдингизми?» дедик. У зот: «Сизларга уловни мен берганим йўқ, (уни) сизларга Аллоҳ берди. Аллоҳга қасамки, мен бир нарсага қасам ичиб, кейин бундан бошқа нарсанинг яхшироқ эканини кўрсам, ўша яхшироғини қиламан ва уни (қасамни) ҳалоллаб* оламан, иншааллоҳ», дедилар».
* «Қасамни ҳалоллаш» деганда унинг каффоратини тўлаш тушунилади.
155- 3133- عَنْ أَبِي مُوسَى رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهُ قَالَ: أَتَيْتُ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم فِي نَفَرٍ مِنَ الْأَشْعَرِيِّينَ نَسْتَحْمِلُهُ، فَقَالَ: «وَاللهِ؛ لَا أَحْمِلُكُمْ، وَمَا عِنْدِي مَا أَحْمِلُكُمْ عَلَيْهِ».
وَأُتِيَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم بِنَهْبِ إِبِلٍ، فَسَأَلَ عَنَّا فَقَالَ: «أَيْنَ النَّفَرُ الْأَشْعَرِيُّونَ؟» فَأَمَرَ لَنَا بِخَمْسِ ذَوْدٍ غُرِّ الذُّرَى.
فَلَمَّا انْطَلَقْنَا.. قُلْنَا: مَا صَنَعْنَا؟! لَا يُبَارَكُ لَنَا!! فَرَجَعْنَا إِلَيْهِ فَقُلْنَا: إِنَّا سَأَلْنَاكَ أَنْ تَحْمِلَنَا، فَحَلَفْتَ أَنْ لَا تَحْمِلَنَا، أَفَنَسِيتَ؟ قَالَ: «لَسْتُ أَنَا حَمَلْتُكُمْ، وَلَكِنَّ اللهَ حَمَلَكُمْ، وَإِنِّي وَاللهِ - إِنْ شَاءَ اللهُ - لَا أَحْلِفُ عَلَى يَمِينٍ فَأَرَى غَيْرَهَا خَيْرًا مِنْهَا.. إِلَّا أَتَيْتُ الَّذِي هُوَ خَيْرٌ وَتَحَلَّلْتُهَا».
156- 3155. Ибн Абу Авфо розияллоҳу анҳумо шундай деди:
«Хайбар кунлари бизга очлик етди. Хайбар куни эшаклар топиб олиб, уларни сўйдик. Қозонлар қайнаган пайтда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг жарчилари: «Қозонларни тўкинглар ағдариб ташланглар, эшак гўштидан бир тишлам ҳам еманглар!» деб жар солди. Биз: «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам улар хумус қилиб тақсимланмагани учунгина (бундан) қайтардилар», дедик. Бошқалар эса: «Уларни қатъий ҳаром қилдилар», дейишди».
Саъид ибн Жубайрдан ҳам сўраган эдим, у: «Уларни қатъий ҳаром қилганлар», деди».
156- 3155- عَنِ ابْنِ أَبِي أَوْفَى [رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا] يَقُولُ: أَصَابَتْنَا مَجَاعَةٌ لَيَالِيَ خَيْبَرَ، فَلَمَّا كَانَ يَوْمُ خَيْبَرَ.. وَقَعْنَا فِي الْحُمُرِ الْأَهْلِيَّةِ فَانْتَحَرْنَاهَا، فَلَمَّا غَلَتِ الْقُدُورُ.. نَادَى مُنَادِي رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم: اكْفَئُوا الْقُدُورَ، فَلَا تَطْعَمُوا مِنْ لُحُومِ الْحُمُرِ شَيْئًا.
قَالَ عَبْدُ اللهِ: (فَقُلْنَا: إِنَّمَا نَهَى النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم؛ لِأَنَّهَا لَمْ تُخَمَّسْ، قَالَ: [وَقَالَ] آخَرُونَ: حَرَّمَهَا الْبَتَّةَ، وَسَأَلْتُ سَعِيدَ بْنَ جُبَيْرٍ، فَقَالَ: حَرَّمَهَا الْبَتَّةَ.