Ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ким бир қулдаги улушини озод қилса, қулнинг нархига етадиган моли бўлса, ўша (қул) ўртача нархда баҳоланади, шерикларига ҳиссалари қайтариб берилади ва унинг тарафидан қул озод бўлади. Акс ҳолда унинг (қулнинг) озод бўлган қисмигина озод бўлади», дедилар».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
Изоҳ: Агар қул бир неча кишининг шерикчиликдаги мулки бўлса, шериклардан бири қулдаги ўз улушини озод қилса, бу қул қулликдан тўлиқ озод қилиниши шарт бўлиб қолади. Бунда қул ўртача нархда баҳоланадида, агар ўша қулдаги ўз улушини озод қилган кишида қолган қийматга етарли маблағ бўлса, у ўшани шеригига тўлайди ёки шерик ҳам ўз ҳиссаси ҳисобидан қулни озод қилади. Бунда вало ҳам ўртада бўлади. Агар биринчи озод қилган кишида қолганига етарли маблағ бўлмаса ёки иккинчи шерик қулдаги ҳаққидан кечишга кўнмаса, қулнинг озод бўлган қисми буткул озод бўлиб, қолгани учун қул ўзи ишлаб, пул топиб, иккинчи хўжайинни рози қилади, аммо шунда ҳам уни машаққатга солинмайди.
267 - عَنِ ابْنِ عُمَرَ، قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «مَنْ أَعْتَقَ شِرْكًا لَهُ فِي عَبْدٍ، فَكَانَ لَهُ مَالٌ يَبْلُغُ ثَمَنَ الْعَبْدِ، قُوِّمَ عَلَيْهِ قِيمَةَ الْعَدْلِ، فَأُعْطِىَ شُرَكَاءُهُ حِصَصَهُمْ، وَعَتَقَ عَلَيْهِ الْعَبْدُ، وَإِلَّا فَقَدْ عَتَقَ مِنْهُ مَا عَتَقَ».
[خ 2491، م 1501، ت 1346، س 4698، د 3940، جه 2528].
Ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Оиша жория сотиб олиб, озод қилмоқчи бўлди. Шунда унинг (чўрининг) аҳли: «Уни сенга сотамиз, лекин валоси бизга бўлади», дейишди. У Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга буни айтган эди, у зот: «Бу нарса сени тўса олмайди, чунки вало фақат озод қилганникидир», дедилар».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
* Вало – озод қилиш (ёки муволот) сабабидан ҳосил бўладиган ҳукмий қариндошликдир. Вало натижасида меросхўрлик, хун тўлашда кўмаклашиш, никоҳ валийлиги каби ҳуқуқ ва бурчлар юзага келади. Ҳанафий мазҳабига кўра вало икки хил бўлади: а) озод қилиш валоси. Бу бировни қулликдан озод қилиш билан бўлади; б) муволот валоси. Бу эса бир шахснинг иккинчи шахс билан: «Агар сен жиноят қилсанг, товон менинг зиммамда, ўлсанг, меросинг меники бўлади», деб шартлашиши асосида бўлади.
268 - عَنْ عَائِشَةَ: أَنَّهَا أَرَادَتْ أَنْ تَشْتَرِيَ جَارِيَةً تُعْتِقُهَا، فَقَالَ: أَهْلُهَا: نَبِيعُكِهَا عَلَى أَنَّ وَلَاءَهَا لَنَا، فَذَكَرَتْ ذَلِكَ لِرَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم، فَقَالَ: «لَا يَمْنَعُكِ ذَلِكِ، فَإِنَّمَا الْوَلَاءُ لِمَنْ أَعْتَقَ».
[خ 456، م 1504، ت 1154، س 2614، د 2233، جه 2076].
Абдуллоҳ ибн Динор Ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам валони сотиш ва уни ҳиба қилишдан қайтардилар».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
269 - عَنِ ابْنِ عُمَرَ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم نَهَى عَنْ بَيْعِ الْوَلَاءِ، وَعَنْ هِبَتِهِ، قَالَ مُسْلِمٌ: النَّاسُ كُلُّهُمْ عِيَالٌ عَلَى عَبْدِ اللهِ بْنِ دِينَارٍ فِي هَذَا الْحَدِيثِ.
[خ 2535، م 1506، ت 1236، س 657، د 2919، جه 2747].
Алий ибн Абу Толибдан ривоят қилинади:
«Кимки бизда Аллоҳнинг Китоби ва мана бу саҳифадан бошқа – саҳифа қиличининг ғилофига илинган эди – биз ўқийдиган нарса борлигини даъво қилса, ёлғон айтибди. Бунда туянинг ёшлари ва жароҳатларга* оид гаплар бор. Яна унда Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «Мадина Айр билан Савр ўртасида ҳарамдир. Кимки унда бидъат пайдо қилса ёки бидъатчига бошпана берса, унга Аллоҳнинг, фаришталарнинг ва барча одамларнинг лаънати бўлсин! Қиёмат куни Аллоҳ ундан фарзни ҳам, нафлни ҳам қабул қилмайди. Мусулмонларнинг кафолати бирдир, буни уларнинг энг оддийлари ҳам қилаверади. Ким отасидан бошқани отам деб даъво қилса ёки валийларидан бошқага мансуб бўлиб олса, унга Аллоҳнинг, фаришталарнинг ва барча одамларнинг лаънати бўлсин! Қиёмат куни Аллоҳ ундан фарзни ҳам, нафлни ҳам қабул қилмайди», деганлари бор».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
Изоҳ: «Туянинг ёшлари» дегани туядан ёшига қараб кандай закот чиқарилиши масаласи, «жароҳатлар» деганда эса бировга етказилган жароҳат учун тўланадиган товонларнинг ҳукмлари тушунилади.
270 - عَنْ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ، فَقَالَ: مَنْ زَعَمَ أَنَّ عِنْدَنَا شَيْئًا نَقْرَؤُهُ إِلَّا كِتَابَ اللهِ وَهَذِهِ الصَّحِيفَةَ، قَالَ: وَصَحِيفَةٌ مُعَلَّقَةٌ فِي قِرَابِ سَيْفِهِ، فَقَدْ كَذَبَ، فِيهَا أَسْنَانُ الْإِبِلِ، وَأَشْيَاءُ مِنَ الْجِرَاحَاتِ، وَفِيهَا قَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «الْمَدِينَةُ حَرَمٌ مَا بَيْنَ عَيْرٍ إِلَى ثَوْرٍ، فَمَنْ أَحْدَثَ فِيهَا حَدَثًا، أَوْ آوَى مُحْدِثًا، فَعَلَيْهِ لَعْنَةُ اللهِ وَالْمَلَائِكَةِ وَالنَّاسِ أَجْمَعِينَ، لَا يَقْبَلُ اللهُ مِنْهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ صَرْفًا، وَلَا عَدْلًا، وَذِمَّةُ الْمُسْلِمِينَ وَاحِدَةٌ يَسْعَى بِهَا أَدْنَاهُمْ، وَمَنِ ادَّعَى إِلَى غَيْرِ أَبِيهِ، أَوِ انْتَمَى إِلَى غَيْرِ مَوَالِيهِ، فَعَلَيْهِ لَعْنَةُ اللهِ وَالْمَلَائِكَةِ وَالنَّاسِ أَجْمَعِينَ، لَا يَقْبَلُ اللهُ مِنْهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ صَرْفًا، وَلَا عَدْلًا».
[خ 111، م 1370، ت 1412، س 4734، د 2034، جه 2658].
Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Барира мукотабаси учун ёрдам сўраб, менинг олдимга келди. У мукотабаси учун ҳеч нарса тўламаган экан. Мен унга: «Аҳлингга боравер, мен мукотабангни тўласам, валойинг меники бўлишини исташса, шундай қилишсин», дедим. Барира буни ўз аҳлига айтган экан, улар кўнишмабди ва: «Сен туфайли савоб олишни истаса, шундай қилсин, лекин валойинг бизники бўлади», дейишибди. Мен буни Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга зикр қилган эдим, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам менга: «Сотиб олиб, озод қилавер, чунки вало фақат озод қилганникидир», дедилар. Кейин Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам (одамлар орасида) туриб, шундай дедилар: «Одамларга нима бўлдики, Аллоҳнинг Китобида йўқ шартларни қўйишади?! Ким Аллоҳнинг Китобида йўқ шартни қўйса, юз марта шарт қилиб қўйса ҳам, унга ҳеч нарса йўқ! Аллоҳнинг шарти ҳақлироқ ва ишончлироқдир!».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
* Мукотаба –қул билан хожа ўртасидаги шартнома бўлиб, унга кўра қул келишувдаги қийматни маълум муддатда тўлаши билан озод бўлади.
271 - عَنْ عَائِشَةَ: أَنَّ بَرِيرَةَ جَاءَتْ عَائِشَةَ تَسْتَعِينُهَا فِي كِتَابَتِهَا، وَلَمْ تَكُنْ قَضَتْ مِنْ كِتَابَتِهَا شَيْئًا، فَقَالَتْ لَهَا عَائِشَةُ: ارْجِعِي إِلَى أَهْلِكِ، فَإِنْ أَحَبُّوا أَنْ أَقْضِيَ عَنْكِ كِتَابَتَكِ وَيَكُونَ وَلَاؤُكِ لِي فَعَلْتُ، فَذَكَرَتْ ذَلِكَ بَرِيرَةُ لِأَهْلِهَا فَأَبَوْا، وَقَالُوا: إِنْ شَاءَتْ أَنْ تَحْتَسِبَ عَلَيْكِ فَلْتَفْعَلْ، وَيَكُونَ لَنَا وَلَاؤُكِ، فَذَكَرَتْ ذَلِكَ لِرَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم، فَقَالَ: لَهَا رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «ابْتَاعِي فَأَعْتِقِي، فَإِنَّمَا الْوَلَاءُ لِمَنْ أَعْتَقَ»، ثُمَّ قَامَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم ، فَقَالَ: «مَا بَالُ أُنَاسٍ يَشْتَرِطُونَ شُرُوطًا لَيْسَتْ فِي كِتَابِ اللهِ، مَنِ اشْتَرَطَ شَرْطًا لَيْسَ فِي كِتَابِ اللهِ فَلَيْسَ لَهُ، وَإِنْ شَرَطَ مِائَةَ مَرَّةٍ، شَرْطُ اللهِ أَحَقُّ وَأَوْثَقُ».
[خ 456، م 1504، ت 1154، س 2614، د 2233، جه 2076].