Изоҳ: Ҳад – тўсиқ, чегара дегани. Шаръий истилоҳда эса маълум жиноятларга белгиланган жазо чоралари «ҳад» дейилади. Бу каби жазолар жиноятчини қайта жиноят қилишдан тўсгани, бошқаларнинг ўша жиноятга қўл уришининг олдини олгани учун шундай аталган. Бориб‑бориб, ҳаддга сабаб бўладиган гуноҳ ва жиноятлар ҳам ўрни келганда «ҳад» дейиладиган бўлиб кетган.
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам масжидда эдилар, ҳузурларига мусулмонлардан бир киши келиб, «Эй Аллоҳнинг Расули, мен зино қилиб қўйдим», деб хитоб қилди. У зот ундан юзларини ўгирилиб олдилар. У эса рўпараларига ўтиб, «Эй Аллоҳнинг Расули, мен зино қилиб қўйдим», деди. У зот ундан яна ўгирилиб олдилар. У бу гапни у зотга тўрт марта такрорлади. У ўзига қарши тўрт марта гувоҳлик бергач, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам уни чақириб, «Сен ақлдан озмаганмисан?» дедилар. У: «Йўқ», деди. «Турмуш қурганмисан?» дедилар. У: «Ҳа», деди. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Буни олиб бориб, тошбўрон қилинглар», дедилар.
(Ровий) Ибн Шиҳоб айтади: «Жобир ибн Абдуллоҳдан эшитган киши менга айтдики, у шундай деган экан: «Мен ҳам уни тошбўрон қилганлар ичида бор эдим. Уни намозгоҳда тошбўрон қилдик. Тош жонидан ўтгач, у қочиб қолди. Кейин унга ҳаррада етиб олиб, тошбўрон қилдик».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
337 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ، أَنَّهُ قَالَ: أَتَى رَجُلٌ مِنَ الْمُسْلِمِينَ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم وَهُوَ فِي الْمَسْجِدِ، فَنَادَاهُ، فَقَالَ: يَا رَسُولَ اللهِ، إِنِّي زَنَيْتُ، فَأَعْرَضَ عَنْهُ، فَتَنَحَّى تِلْقَاءَ وَجْهِهِ، فَقَالَ لَهُ: يَا رَسُولَ اللهِ، إِنِّي زَنَيْتُ، فَأَعْرَضَ عَنْهُ، حَتَّى ثَنَى ذَلِكَ عَلَيْهِ أَرْبَعَ مَرَّاتٍ، فَلَمَّا شَهِدَ عَلَى نَفْسِهِ أَرْبَعَ شَهَادَاتٍ دَعَاهُ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم، فَقَالَ: «أَبِكَ جُنُونٌ؟» قَالَ: لَا، قَالَ: «فَهَلْ أَحْصَنْتَ؟» قَالَ: نَعَمْ، فَقَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «اذْهَبُوا بِهِ فَارْجُمُوهُ»، قَالَ ابْنُ شِهَابٍ: فَأَخْبَرَنِي مَنْ سَمِعَ جَابِرَ بْنَ عَبْدِ اللهِ، يَقُولُ: فَكُنْتُ فِيمَنْ رَجَمَهُ، فَرَجَمْنَاهُ بِالْمُصَلَّى، فَلَمَّا أَذْلَقَتْهُ الْحِجَارَةُ هَرَبَ، فَأَدْرَكْنَاهُ بِالْحَرَّةِ، فَرَجَمْنَاهُ.
[خ 5270، م 1691، ت 1428، س 1956، د 4428، جه 2554].
Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Аъробийлардан бир киши Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига келиб, «Аллоҳни ўртага қўйиб айтаман, менга фақат Аллоҳнинг Китобига биноан ҳукм чиқариб беринг», деди. Нариги довлашувчи – бу ундан билимдонроқ эди – «Ҳа, орамизда Аллоҳнинг Китоби билан ҳукм чиқаринг. Менга изн беринг», деди. «Гапир», дедилар. У: «Ўғлим буникида мардикор эди, унинг аёли билан зино қилиб қўйибди. Менга ўғлимни тошбўрон қилинади, деб айтишди. Мен унинг эвазига юзта қўй ва битта чўри қизни товон қилиб тўладим. Кейин илм аҳлидан сўраган эдим, улар менга ўғлимга юз дарра ва бир йилга бадарға, бунинг аёлига эса тошбўрон, деб айтишди», деди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Жоним қўлида бўлган Зотга қасамки, орангизда Аллоҳнинг Китоби билан ҳукм чиқараман. Чўри қиз билан қўйлар қайтариб берилади, ўғлингга эса юз дарра ва бир йил бадарға. Эй Унайс, манавининг аёлининг олдига бор, агар тан олса, уни тошбўрон қил», дедилар. Унайс унинг олдига борган эди, у тан олди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам буюрдилар, уни тошбўрон қилишди».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
338 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ قَالَ: إِنَّ رَجُلًا مِنَ الْأَعْرَابِ أَتَى رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم، فَقَالَ: يَا رَسُولَ اللهِ، أَنْشُدُكَ اللهَ إِلَّا قَضَيْتَ لِي بِكِتَابِ اللهِ، فَقَالَ الْخَصْمُ الْآخَرُ: –وَهُوَ أَفْقَهُ مِنْهُ –نَعَمْ، فَاقْضِ بَيْنَنَا بِكِتَابِ اللهِ وَأْذَنْ لِي، فَقَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «قُلْ»، قَالَ: إِنَّ ابْنِي كَانَ عَسِيفًا عَلَى هَذَا، فَزَنَى بِامْرَأَتِهِ، وَإِنِّي أُخْبِرْتُ أَنَّ عَلَى ابْنِي الرَّجْمَ، فَافْتَدَيْتُ مِنْهُ بِمِائَةِ شَاةٍ وَوَلِيدَةٍ، فَسَأَلْتُ أَهْلَ الْعِلْمِ، فَأَخْبَرُونِي أَنَّمَا عَلَى ابْنِي جَلْدُ مِائَةٍ، وَتَغْرِيبُ عَامٍ، وَأَنَّ عَلَى امْرَأَةِ هَذَا الرَّجْمَ، فَقَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «وَالَّذِي نَفْسِي بِيَدِهِ، لَأَقْضِيَنَّ بَيْنَكُمَا بِكِتَابِ اللهِ، الْوَلِيدَةُ وَالْغَنَمُ رَدٌّ، وَعَلَى ابْنِكَ جَلْدُ مِائَةٍ، وَتَغْرِيبُ عَامٍ، وَاغْدُ يَا أُنَيْسُ إِلَى امْرَأَةِ هَذَا، فَإِنِ اعْتَرَفَتْ فَارْجُمْهَا»، قَالَ: فَغَدَا عَلَيْهَا، فَاعْتَرَفَتْ، فَأَمَرَ بِهَا رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم فَرُجِمَتْ.
[خ 2315، م 1698، ت 1433، س 5410، د 4445، جه 2549].
Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Тилсизларнинг жароҳати учун товон йўқ, қудуққа товон йўқ, маъданга товон йўқ, рикозда эса хумус бор», дедилар.
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
Изоҳ: «Тилсизлар» деганда ҳайвон ва қушлар назарда тутилган. Улар етказган зарар туфайли эваз, товон тўлаш йўқдир. Аммо бу зарарга уларнинг эгаси сабабчи бўлса, товон тўлаш лозим бўлади.
«Қудуққа товон йўқ» дегани бир ишчи қудуқ қазиётиб ҳалок бўлса, қаздирган одам унинг товонини тўламайди, деганидир. Шунингдек, кимдир қудуққа тушиб кетса ёки унга бирор нарса тушиб кетиб, синса, қудуқ қаздирган киши бунга масъул бўлмайди. Бунда қудуқнинг эгаси уни ўзига қарашли ердан қаздирган бўлиши шарт.
«Маъданга товон йўқ» деган жумлани уламолар икки хил изоҳлашган. Жумҳур уламо маъдан топиб олган киши ундан бешдан бирини топширмайди, деган. Ҳанафий мазҳаби уламолари эса: «Бу ерда ҳам қудуқдаги ҳолат назарда тутилган. Масалан, бир ишчи маъдан қазиётиб ҳалок бўлса, қаздирган одам унинг товонини тўламайди», деб бошқачароқ изоҳлайдилар.
Юқоридаги икки ҳолатга оид ҳукм қазиш иши рухсат этилган жойга тааллуқли, аммо рухсат этилмаган жойда бўлса, хун тўланади.
«Рикоз» деб жумҳурнинг наздида жоҳилият аҳли яширган дафиналарга айтилади. Ҳанафий уламолар эса «Маъданлар ҳам рикозга киради», дейишган. Айрим мутахассисларнинг айтишича, ушбу фарқ «рикоз» сўзининг маъносидан келиб чиққан, чунки Ҳижоз аҳли «рикоз» деганда фақат жоҳилият дафиналарини назарда тутган, ироқликлар эса дафинани ҳам, маъданни ҳам рикоз дейишган. Бу ўринда жумҳурнинг сўзи қувватли, чунки Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Ҳижоз тилида сўзлаганлар. «Хумус» бешдан бир дегани бўлиб, топилманинг бешдан бири давлатга топширилади.
339 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ، عَنْ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم، أَنَّهُ قَالَ: «الْعَجْمَاءُ جَرْحُهَا جُبَارٌ، وَالْبِئْرُ جُبَارٌ، وَالْمَعْدِنُ جُبَارٌ، وَفِي الرِّكَازِ الْخُمْسُ».
[خ 2315، م 1698، ت 1433، س 5410، د 4445، جه 2549].
Абдуллоҳ ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам қиймати уч дирҳамлик қалқон учун ўғрини(нг қўлини) кесдилар».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
340 - عَنِ ابْنِ عُمَرَ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَطَعَ سَارِقًا فِي مِجَنٍّ قِيمَتُهُ ثَلَاثَةُ دَرَاهِمَ.
[خ 6795، م 1686، ت 1446، س 4906، د 4385، جه 2584].
Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам чорак динор ва ундан кўпи учун ўғрини(нг қўлини) кесардилар».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
341 - عَنْ عَائِشَةَ، قَالَتْ: كَانَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم يَقْطَعُ السَّارِقَ فِي رُبْعِ دِينَارٍ، فَصَاعِدًا.
[خ 6789، م 1684، ت 1445، س 4914، د 4383، جه 2585].
Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллалоҳу алайҳи васалламнинг даврларида ўғрининг қўли қалқоннинг – ҳажафанинг* [ёки сипарнинг] қийматидан кам нарса учун кесилмас эди. Иккови ҳам қийматга эга бўларди».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
Изоҳ: «Ҳажафа» қалқоннинг бир тури бўлиб, одатда ёғоч, темир ва шу каби нарсалардан ясалиб, устидан тери қопланган. Бу ерда у «қалқон» деб ўгирилган «мижаннун» сўзига изоҳ бўлиб келган. Ўша вақт ва шароитда унинг баҳоси чорак динорга тўғри келган.
342 - عَنْ عَائِشَةَ، قَالَتْ: لَمْ تُقْطَعْ يَدُ سَارِقٍ فِي عَهْدِ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم فِي أَقَلَّ مِنْ ثَمَنِ الْمِجَنِّ، حَجَفَةٍ، أَوْ تُرْسٍ، وَكِلَاهُمَا ذُو ثَمَنٍ.
[خ 6794، م 1685، ت 1445، س 4914، د 4383، جه 2585].
Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Ўғрилик қилган махзумлик аёлнинг иши Қурайшни ташвишга солиб қўйди. «У ҳақда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга ким бирон нарса дея олади?» дейишди. «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳабиби Усома ибн Зайддан бошқа ким ҳам бунга журъат қила оларди?» дейишди. Сўнг Усома у зот билан гаплашди. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Сен Аллоҳнинг ҳадларидан бирида ўртага тушяпсанми?» дедилар. Кейин туриб, хутба қилиб, шундай дедилар: «Ҳой одамлар! Сизлардан аввалгиларни ҳалок қилган нарса шуки, қачон ораларида бирор обрўли киши ўғрилик қилса, уни тек қўйишар, аммо заифҳоллари ўғрилик қилса, унга ҳад қўллашар эди. Аллоҳга қасамки, Муҳаммаднинг қизи Фотима ўғрилик қилган бўлганда ҳам, қўлини албатта кесган бўлар эдим».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
343 - عَنْ عَائِشَةَ، أَنَّ قُرَيْشًا أَهَمَّهُمْ شَأْنُ الْمَرْأَةِ الْمَخْزُومِيَّةِ الَّتِي سَرَقَتْ، فَقَالُوا: مَنْ يُكَلِّمُ فِيهَا رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم؟ فَقَالُوا: وَمَنْ يَجْتَرِئُ عَلَيْهِ إِلَّا أُسَامَةُ، حِبُّ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم، فَكَلَّمَهُ أُسَامَةُ، فَقَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «أَتَشْفَعُ فِي حَدٍّ مِنْ حُدُودِ اللهِ؟» ثُمَّ قَامَ فَاخْتَطَبَ، فَقَالَ: «أَيُّهَا النَّاسُ، إِنَّمَا أَهْلَكَ الَّذِينَ قَبْلَكُمْ أَنَّهُمْ كَانُوا إِذَا سَرَقَ فِيهِمِ الشَّرِيفُ تَرَكُوهُ، وَإِذَا سَرَقَ فِيهِمِ الضَّعِيفُ أَقَامُوا عَلَيْهِ الْحَدَّ، وَايْمُ اللهِ لَوْ أَنَّ فَاطِمَةَ بِنْتَ مُحَمَّدٍ سَرَقَتْ لَقَطَعْتُ يَدَهَا»، وَفِي حَدِيثِ ابْنِ رُمْحٍ: «إِنَّمَا هَلَكَ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِكُمْ».
[خ 2648، م 1688، ت 1430، س 2501، د 4373، جه 2547].