(1) (ҚАРЗИНИ) БОЙ ОДАМГА ҲАВОЛА ҚИЛСА, РАД ҚИЛИШГА УНИНГ ҲАҚҚИ ЙЎҚ
* Ҳавола – аслида нарсани бир жойдан бошқа жойга кўчириш, ўтказиш дегани. Шаръий истилоҳда эса ҳавола деб бировнинг зиммасидаги қарзни бошқа одамнинг зиммасига ўтказишга айтилади. Бунда қарз аввалги одамнинг зиммасидан соқит бўлади.
(1) بَاب: إذَا أحَالَ عَلَى مَليءٍ فَلَيسَ لَهُ رَدٌّ
1037.2287. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Имкони бор одамнинг қарзни бермай, чўзиши зулмдир. Бирортангизнинг қарзи ўзига тўқ одамга ҳавола қилинса, (ҳақдор) ўшанга борсин», дедилар».
1037/2287 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «مَطْلُ الْغَنِيِّ ظُلْمٌ، فَإِذَا أُتْبِعَ أَحَدُكُمْ عَلَى مَلِيٍّ فَلْيَتْبَعْ».
(2) МАЙЙИТНИНГ ҚАРЗИНИ БИРОР КИШИГА ҲАВОЛА ҚИЛИШ ЖОИЗ
(2) بَاب: إِنْ أَحَالَ دَيْنَ الْمَيِّتِ عَلَى رَجُلٍ جَازَ
1038.2289. Салама ибн Акваъ розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларида ўтирган эдик. Бир пайт бир жаноза келтирилди ва: «Унга жаноза ўқиб беринг», дейишди. Шунда у зот: «Зиммасида қарз борми?» дедилар. «Йўқ», дейишди. «Бирор нарса қолдирганми?» дедилар. «Йўқ», дейишди. Шунда у зот унга жаноза ўқидилар.
Кейин бошқа бир жаноза келтирилди ва: «Эй Аллоҳнинг Расули! Унга жаноза ўқиб беринг», дейишди. У зот: «Зиммасида қарз борми?» дедилар. «Ҳа», дейилди. «Бирор нарса қолдирганми?» дедилар. «Уч динор (қолдирган)», дейишди. У зот унга жаноза ўқидилар.
Кейинроқ учинчиси келтирилди ва: «Унга жаноза ўқиб беринг», дейишди. У зот: «Бирор нарса қолдирганми?» дедилар. «Йўқ», дейишди. «Зиммасида қарз борми?» дедилар. «Уч динор», дейишди. «Биродарингизга жаноза ўқиб қўйинглар», дедилар. Шунда Абу Қатода: «Унга жаноза ўқиб беринг, эй Аллоҳнинг Расули! Қарзи менинг зиммамга бўлсин», деган эди, у зот унга жаноза ўқидилар».
1038/2289 - عَنْ سَلَمَةَ بْنِ الْأَكْوَعِ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: كُنَّا جُلُوسًا عِنْدَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم إِذْ أُتِيَ بِـجَنَازَةٍ، فَقَالُوا: صَلِّ عَلَيْهَا، فَقَالَ: «هَلْ عَلَيْهِ دَيْنٌ؟» قَالُوا: لَا، قَالَ: «فَهَلْ تَرَكَ شَيْئًا؟» قَالُوا: لَا، فَصَلَّى عَلَيْهِ. ثُمَّ أُتِيَ بِجَنَازَةٍ أُخْرَى، فَقَالُوا: يَا رَسُولَ اللهِ، صَلِّ عَلَيْهَا، قَالَ: «هَلْ عَلَيْهِ دَيْنٌ؟» قِيلَ: نَعَمْ، قَالَ: «فَهَلْ تَرَكَ شَيْئًا؟» قَالُوا: ثَلَاثَةَ دَنَانِيرَ، فَصَلَّى عَلَيْهَا، ثُمَّ أُتِيَ بِالثَّالِثَةِ، فَقَالُوا: صَلِّ عَلَيْهَا، قَالَ: «هَلْ تَرَكَ شَيْئًا؟» قَالُوا: لَا، قَالَ: «فَهَلْ عَلَيْهِ دَيْنٌ؟» قَالُوا: ثَلَاثَةُ دَنَانِيرَ، قَالَ: «صَلُّوا عَلَى صَاحِبِكُمْ». قَالَ أَبُو قَتَادَةَ: صَلِّ عَلَيْهِ يَا رَسُولَ اللهِ وَعَلَيَّ دَيْنُهُ، فَصَلَّى عَلَيْهِ.
(3) АЛЛОҲ ТАОЛОНИНГ «ҚАСАМИНГИЗ ИЛА БОҒЛАНГАНЛАРГА НАСИБАСИНИ БЕРИНГ»* ДЕГАН СЎЗИ ҲАҚИДА
Изоҳ: Ушбу «عَاقَدَتْ» калимасида Осим, Ҳамза ва Кисоий қироатларида «ъайн» ҳарфидан кейин «алиф» йўқ («عَقَدَتْ»). Бошқа қироатларда эса «ъайн» ҳарфидан кейин «алиф» ҳарфи бор бўлиб, имом Бухорий бу калимани ана шу қироатларга мувофиқ келтирган.
(3) بَاب: قَوْلِ اللهِ تَعَالَى: وَالَّذِينَ عَقَدَتْ أَيْمَانُكُمْ فَآتُوهُمْ نَصِيبَهُمْ [النساء: 33]
1039.2294. Осим бундай сўзлаб берди:
«Мен Анас розияллоҳу анҳуга: «Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «Исломда иттифоқдошлик йўқ» деганлари сизга етиб келганми?» дедим. Шунда у: «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам менинг уйимда Қурайш билан ансорлар ўртасида иттифоқдошлик битимини тузганлар», деди».
Изоҳ: Осим айтган ушбу ҳадисда аслида Исломга зид бўлган, жоҳилият пайтидаги ўзаро аҳдлашувлар назарда тутилган.
1039/2294 – عَنْ أنَسِ بْنِ مَالِكٍ رَضِيَ الله عَنْهُ: أنَّهُ قِيلَ لَهُ: أَبَلَغَكَ أَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «لَا حِلْفَ فِي الْإِسْلَامِ»؟ فَقَالَ: قَدْ حَالَفَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم بَيْنَ قُرَيْشٍ وَالْأَنْصَارِ فِي دَارِي.
(4) КИМ МАЙЙИТНИНГ ҚАРЗИГА КАФИЛ БЎЛСА, ОРТГА ҚАЙТИШГА ҲАҚҚИ ЙЎҚ
(4) بَاب: مَنْ تَكَفَّلَ عَنْ مَيِّتٍ دَيْنًا فَلَيْسَ لَهُ أَنْ يَرْجِعَ
1040.2296. Жобир ибн Абдуллоҳ розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Агар Баҳрайннинг моли келган бўлганида, сенга шунча, шунча ва шунча берган бўлардим», дедилар. Бироқ Баҳрайннинг моли Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам қабзи руҳ қилингунларича келмади. Кейин, Баҳрайннинг моли келганда Абу Бакр буюрган эди, «Кимнинг Набий соллаллоҳу алайҳи васалламда ваъдаси ва қарзи бўлса, бизга келсин», дея жар солишди. Шунда мен унинг олдига бориб: «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам менга шундай, шундай дегандилар», дедим. Шунда у менга ҳовучлаб бир ҳовуч нарса берди. Мен уни санадим, қарасам, беш юз (танга) экан. У: «Яна шунинг икки баробарини ол», деди».
1040/2296 - عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللهِ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «لَوْ قَدْ جَاءَ مَالُ الْبَحْرَيْنِ قَدْ أَعْطَيْتُكَ هَكَذَا وَهَكَذَا وَهَكَذَا». فَلَمْ يَجِئْ مَالُ الْبَحْرَيْنِ حَتَّى قُبِضَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم، فَلَمَّا جَاءَ مَالُ الْبَحْرَيْنِ أَمَرَ أَبُو بَكْرٍ فَنَادَى: مَنْ كَانَ لَهُ عِنْدَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم عِدَةٌ، أَوْ دَيْنٌ فَلْيَأْتِنَا، فَأَتَيْتُهُ فَقُلْتُ: إِنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم قَالَ لِي كَذَا وَكَذَا، فَحَثَى لِي حَثْيَةً، وَقَالَ: عُدَّهَا، فَعَدَدْتُهَا، فَإِذَا هِيَ خَمْسُ مِئَةٍ، وَقَالَ: خُذْ مِثْلَيْهَا.