Касалнинг ҳолидан хабар олувчи раҳматда сузиб юради. Агар унинг ҳузурида ўтирса, раҳмат уни ўраб олади.
Абу Умома (розияллоҳу анҳу)дан. Аҳмад ривояти.
* عَائِدُ الْمَرِيضِ يَخُوضُ فِي الرَّحْمَةِ، فَإِذَا جَلَسَ عِنْدَهُ غَمَرَتْهُ الرَّحْمَةُ.
(رواه أحمد عن أبي أمامة)
Илмидан фойда олинадиган олим минг нафар ибодат қилувчи обиддан яхшидир.
Ҳазрат Али (розияллоҳу анҳу)дан. Дайламий ривояти.
* عَالِمٌ يُنْفَعُ بِعِلْمِهِ، خَيْرٌ مِنْ أَلفٍ عَابِدٍ.
(رواه الديلمي عن عليّ)
Мўминнинг иши ажабланарлидир. Унинг барча иши ўзи учун яхшиликдир. Бу нарса мўминдан бошқа бирор кишида йўқ. Чунки мўминга бирор хурсандлик етса, шукр қилади. Бу унга яхшиликдир. Бирор хафагарчилик етса, сабр қилади. Бу ҳам унга яхшиликдир.
Аҳмад ривояти.
* عَجَبًا لأَمْرِ الْمُؤْمِنِ، إِنَّ أَمْرَهُ كُلَّهُ لَهُ خَيْرٌ، وَلَيْسَ ذَلكَ لأَحَدٍ إِلاَّ لِلْمُؤْمِنِ، إِنْ أَصَابَتْهُ سَرَّاءُ شَكَرَ، فَكَانَ خَيْرًا لَهُ، وَإِنْ أَصَابَتْهُ ضَرَّاءُ صَبَرَ، فَكَانَ خَيْرًا لَهُ.
(رواه الإمام أحمد)
Мўминдан ажабландим. Аллоҳ таоло унга бирор нарса битса, фақат у учун яхшилик бўлаверади.
Анас (розияллоҳу анҳу)дан. Ибн Ҳиббон ривояти.
* عَجِبْتُ لِلْمُؤْمِنِ، إِنَّ الله تَعَالَى لَمْ يَقْضِ لَهُ قَضَاء إِلاَّ كَانَ خَيْرًا لَهُ.
(رواه ابن حبان عن أنس)
Мўминнинг касаллик ортидан қилган жазавасидан ажабландим. Агар касалда қанчалик савоб борлигини билганида эди, касал бўлишни, ҳатто Аллоҳга ана шу ҳолда йўлиқишни яхши кўрар эди.
Ибн Масъуд (розияллоҳу анҳу)дан. Табароний ривояти.
* عَجِبْتُ لِلْمُؤْمِنِ وَجَزَعِهِ مِنَ السُّقْمِ، وَلَوْ يَعْلَمُ مَا لَهُ فِي السُّقْمِ أَحَبَّ أَنْ يَكُونَ سَقِيمًا، حَتى يَلْقى الله عَزَّ وَجَلَّ.
(رواه الطبراني عن ابن مسعود)
Фаришталардан иккитасига ажабландим. Икковлари ерга тушиб, бир бандани намозгоҳидан қидиришади-ю, лекин топа олишмайди. Сўнгра икковлари Раббилари ҳузурига кўтарилиб: «Ё Раббимиз, биз мўмин бандангнинг кундузи ва кечаси бажарадиган шундай ва шундай амалларини ёзар эдик. Биз уни Сен уни касалликлар билан йўлини тўсганингни кўриб, яъни намозга ета олмаган ҳолда топиб, у учун бирор нарса ёзмадик», дейишади. Шунда Аллоҳ азза ва жалла: «Бандамга кечасию кундузи бажарадиган амалларини ёзинглар, унинг амалидан бирор нарса камайтирманглар. Ушланиб қолганидаги савоб менинг зиммамда, бажариб юрадиганидаги савоби ўзи учундир», дейди.
Ибн Масъуд (розияллоҳу анҳу)дан. Табароний ривояти.
* عَجِبْتُ لِمَلَكَيْنِ مِنَ الْمَلاَئِكَةِ، نَزَلاَ مِنَ الأرْضِ، يَلْتَمِسَانِ عَبْدًا فِي مُصَلاَّهُ، فَلَمْ يَجِدَاهُ، ثُمَّ عَرَجَا إِلَى رَبِّهِمَا فَقَالاَ: يَا رَبِّ كُنَّا نَكْتُبُ لِعَبْدِكَ الْمُؤْمِنِ فِي يَوْمِهِ وَلَيْلَتِهِ مِنَ الْعَمَلِ كَذَا وَكَذَا فَوَجَدْنَاهُ قَدْ حَبَسْتَهُ فِي حِبَالَتِكَ فَلَمْ نَكْتُبْ لَهُ شَيْئًا، فَقَالَ اللهُ عَزَّ وَجَلَّ، اكْتُبَا لِعَبْدِي عَمَلَهُ فِي يَوْمِهِ وَلَيْلَتِهِ وَلاَ تُنْقِصَا مِنْ عَملِهِ شَيْئًا، عَلَىَّ أَجْرُهُ مَا حَسَبْتُهُ، وَلَهُ أَجْرُ مَا كَانَ يَعْمَلُ).
(رواه الطبراني عن ابن مسعود)
Мусулмоннинг ҳолатидан ажабландим. Агар унга бирор мусибат етса, сабр этиб, савоб умид қилади. Агар унга бирор яхшилик етса, Аллоҳга ҳамд айтиб, шукр қилади. Албатта, мусулмон барча нарсага ажр олади, ҳатто оғизга солган луқмага ҳам.
Саъд (розияллоҳу анҳу)дан. Байҳақий ривояти.
* عَجِبْتُ لِلْمُسْلِمِ، إِذَا أَصَابَتْهُ مَصِيبَةٌ، احْتَسَبَ وَصَبَرَ، وَإِذَا أَصَابهُ خَيْرٌ، حَمِدَ اللهَ وَشَكَرَ، إِنَّ الْمُسْلِمَ يُؤْجَرُ فِي كُلِّ شَيْءٍ حَتى فِي اللقْمَةِ يَرْفَعهَا إِلَى فِيهِ.
(رواه البيهقي عن سعد)
Дунё талабида бўлган кишидан ажабландим. Ваҳоланки, уни ўлим талаб қилиб турган бўлса. Ғофил кишидан ҳам ажабландим, ҳолбуки, ундан ғофил бўлинмаса. Оғзини тўлдириб кулувчидан ажабландим, ваҳоланки, ундан рози бўлинганми ёки ғазаб қилинганми, билмаса.
Ибн Масъуд (розияллоҳу анҳу)дан. Ибн Адий ривояти.
* عَجِبْتُ لِطَالِبِ الدُّنْيَا وَالْمَوتُ يَطْلبُهُ، وَعَجِبْتُ لِغَافِلٍ وَلَيْسَ بَمَغْفُولٍ عَنهُ، وَعَجِبْتُ لِضَاحِكٍ مِلْءَ فِيهِ، وَلاَ يَدْرِى أَرُضِىَ عَنْهُ أَمْ سُخِطَ!!!
(رواه ابن عدي عن ابن مسعود)
Қулларни ўз молига сотиб олиб, сўнгра озод қилган кишидан ажабландим. Нечун у ҳур (яъни, қул бўлмаган) одамларни яхшилиги билан сотиб олмайди. Ваҳоланки, бунинг савоби улуғ бўлса.
Ибн Умар (розияллоҳу анҳумо)дан. Абул Ғаноим ривояти.
* عَجِبْتُ لِمَنْ يَشْتَرِى الْمَمَالِيكَ بِمَالِهِ، ثُمَّ يُعْتِقهُمْ؟ كَيْفَ لاَ يَشْتَرِى الأحْرَارَ بِمَعْرُوفِهِ، فَهُوَ أَعْظَمُ ثَوَابًا.
(رواه أبو الغنائم عن ابن عمر)
Сенинг зиёратингга келмаган кишини зиёрат қил. Сенга ҳадя қилмаган одамга сен ҳадя қил.
Бухорий ривояти.
* عُدْ مَنْ لاَ يَعودُكَ، وَأَهْدِى لِمَنْ لاَ يَهْدِى لَكَ.
(رواه البخاري)
Бир тош Аллоҳ таолога шовқин-сурон қилиб: «Илоҳим ва саййидим, шунча ва шунча йил сенга ибодат қилдим-у, Сен мени ҳожатхона пойдеворига қўйдинг», деганида, Аллоҳ: «Сени қозилар мажлисларидан четга буриб қўйганимдан рози эмасмисан?» деди.
Абу Ҳурайра (розияллоҳу анҳу)дан. Ибн Асокир ривояти.
* عَجَّ حَجَرٌ إِلَى اللهِ تَعَالَى فَقَالَ: إِلَهِى وَسَيِّدِى عَبَدْتكَ كَذَا وَكَذَا سَنَةً ثُمَّ جَعَلْتَنِي فِي أسِّ كَنِيفٍ، فَقَالَ: أَوَ مَا تَرضَى أَنْ عَدَلْتُ بِكَ عَنْ مَجَالِسِ القُضَاةِ.
(رواه ابن عساكر عن أبي هريرة)
Бир аёл мушукни ўлгунича қамаб қўйгани учун азобланиб, дўзахга тушди. У аёл мушукка овқат ҳам, сув ҳам бермай, ман қилди. Яна ердаги ўсимликлардан еб юриши учун ҳам эркин қўймади.
Ибн Умар (розияллоҳу анҳумо)дан. Бухорий ва Муслим ривояти.
* عُذِّبَت امْرَأَةٌ فِي هِرَّةٍ سَجَنَتْهَا، حَتَّى مَاتَتْ، فَدَخَلَتْ فِيهَا النَّارَ، لاَ هِيَ أَطْعَمَتْهَا وَلاَ سَقَتْهَا، إِذْ حَبَسَتْهَا، وَلاَ هِيَ تَرَكَتْهَا تَأْكُلُ مِنْ خَشَاشِ الأَرْضِ.
(رواه البخاري ومسلم عن ابن عمر)
Менга умматимнинг яхши ва ёмон амаллари кўрсатилди. Озор берувчи нарсаларни йўлдан олиб ташлашни яхши амаллари ичида кўрдим. Масжидга тупуриб, кўммасдан кетишни ёмон амаллари орасида кўрдим.
Абу Зар (розияллоҳу анҳу)дан. Аҳмад ривояти.
* عُرِضَتْ عَلَيَّ أُمَّتِي بِأَعْمَالِهَا حَسَنِها وَسَيِّئِهَا، فَرَأَيْتُ فِي مَحَاسِنِ أَعْمَالِهَا إِمَاطَةَ الأَذَى عَنِ الطَّرِيقِ، وَرَأَيْتُ فِي سَيِّئِ أَعْمَالِهَا النُّخَاعَةَ فِي الْمَسْجِدِ لَمْ تُدْفَنْ.
(رواه أحمد عن أبي ذر)
Одамларнинг хотинига кўз ташлашдан ўзингизни тийинг, шунда сизнинг ҳам хотинингизга кўз ташланмайди. Оталарингизга яхшилик қилинг, болаларингиз ҳам сизларга яхшилик қилади. Кимда-ким, агар аразлашиб ажралган биродари ҳузурига келса, уни, хоҳ ҳақ, хоҳ нохақ бўлсин, қабул этсин. Агар у шундай қилмаса, ҳавз (сув ичиладиган макон)га тушмайди.
Абу Ҳурайра (розияллоҳу анҳу)дан. Ҳоким ривояти.
* ِعفُّوا عَنْ نِسَاءِ النَّاسِ تَعِفَّ نِسَاؤُكُمْ، وَبَرُّوا آبَاءَكُمْ، وَتَبَّرَكُمْ أَبْنَاؤكمْ، وَمَنْ أَتَاهُ أَخوهُ مُتَنَصّلاً فَلْيَقْبَلْ ذَلِكَ مِنْهُ، مُحِقًّا كَانَ أَوْ مُبْطِلاً، فَإِنْ لَمْ يَفْعَلْ لَمْ يَرِدْ عَلَى الْحَوْضِ.
(رواه الحاكم عن أبي هريرة)
Фарзандларингизга сузишни ва отишни ўргатинглар. Мўъмина аёлнинг уйида овунадиган иши ип йигиришдир. Агар сени ота-онанг баробар чақириб қолишса, аввал онангга жавоб қил.
Дайламий ривояти.
* عَلِّمُوا أَوْلاَدَكُمْ السِّبَاحَةَ وَالرِّمَايةَ، وَنِعْمَ لَهْو الْمُؤْمِنَةِ فِي بَيْتِهَا الْمِغْزَلُ، وَإِذَا دَعَاكَ أَبَوَاكَ فَأَجِبْ أُمَّكَ.
(رواه الديلمي)
Жаннат амали ростгўйликдир. Агар банда ростгўй бўлса, яхшилик қилган саналади. Агар яхшилик қилса, имон келтирган бўлади. Агар имон келтирса, жаннатга киради. Дўзах амали ёлғончиликдир. Агар банда ёлғон гапирса, фожирлик қилган бўлади. Агар фожирлик қилса, куфр келтирган саналади. Агар куфр келтирса, дўзахга тушади.
Ибн Умар (розияллоҳу анҳумо)дан. Аҳмад ривояти.
* عَمَلُ الْجَنَّةِ الصِّدْقُ، وَإِذَا صَدَقَ الْعَبْدُ بَرَّ، وَإِذَا بَرَّ آمَنَ، وَإِذَا آمَنَ دَخَلَ الْجَنَّةَ، وَعَمَلُ النَّارِ الْكَذِبُ، فَإِذَا كَذَبَ الْعَبْدُ فَجَرَ، وَإِذَا فَجَرَ كَفَرَ، وَإِذَا كَفَرَ دَخَلَ النَّارَ.
(رواه أحمد عن ابن عمر)
Аллоҳга тақво қилишни ўзингга лозим тут, чунки у барча яхшиликларни жамловчидир. Ўзингга жидду жаҳд билан амал қилишни лозим бил, чунки у мусулмонларнинг роҳиблигидир. Ўзингга Аллоҳнинг зикри ва Аллоҳнинг Китоби тиловатини лозим тут, чунки у ерда сен учун нур ва осмонда сен учун зикр бўлади. Тилингни яхшиликдан бошқа нарсадан сақла. Чунки шундай қилиш билан шайтонга ғолиб бўласан.
Абу Саид (розияллоҳу анҳу)дан. Абу Яъло ривояти.
* عَلَيْكَ بِتَقْوَى اللهِ فَإِنَّهَا جِمَاعُ كُلِّ خَيْرٍ، وَعَلَيْكَ بِالْجِهَادِ، فَإِنَّهُ رَهْبَانِيَّة الْمُسْلِمِينَ، وَعَلَيْكَ بِذِكْرِ اللهِ وَتِلاَوَةِ كِتَابِ اللهِ، فَإِنَّهُ نُورٌ لَكَ فِي الأَرْضِ، وَذِكْرٌ لَكَ فِي السَّمَاءِ، وَاخْزِنْ لِسَانَكَ إِلاَّ مِنْ خَيْرٍ، فَإِنَّكَ بذَلِكَ تَغْلِبُ الشَّيْطَانَ.
(رواه أبو يعلى عن أبي سعيد)
Ўзингга чиройли хулқ ва узоқ жим туришни лозим бил. Жоним измида бўлган Зотга қасамки, халойиқ у каби нарса билан чиройли бўлмайди.
Анас (розияллоҳу анҳу)дан. Абу Яъло ривояти.
* عَلَيْكَ بِحُسْنِ الْخُلُقِ، وَطُولِ الصَّمْتِ، فَوَالَّذِى نَفْسِى بِيَدِهِ مَا تَجَمَّلَ الْخَلاَئِقُ بِمِثْلِهَا.
(رواه أبو يعلى عن أنس)
Кўп нарсани жам этган ушбу дуони ўзингга лозим тут: «Аллоҳумма инний асъалука минал хойри куллиҳи ъажилиҳи ва ажилиҳи ма ъалимту минҳу ва ма лам аълам. Ва асъалукал жанната ва ма қорраба илайҳа мин қовлин ав ъамалин ва аъузу бика минан нар. Вама қорраба илайҳа мин қовлин ав ъамалин ва асъалука мим маа саалака биҳи Муҳаммадун ва аъузу бика мим маа таъавваза минҳу Муҳаммадун ва ма қозайта лий мин қазоин фажъал ъақибатаҳу рушда». Яъни: «Ё Аллоҳ, Сендан яхшиликларнинг барчасини, бу дунёдагию охиратдагисини, билганимнию билмаганимни сўрайман. Жаннатни ва унга яқин қилувчи сўз ёки амални сўрайман. Дўзахдан ва унга яқин қилувчи сўз ёки амалдан паноҳ тилайман. Сендан Муҳаммад (алайҳиссалом) сўраган нарсани сўрайман. Муҳаммад (алайҳиссалом) паноҳ тилаган нарсадан паноҳ сўрайман. Ё Аллоҳ, менга нимани қазои қадар қилиб битсанг, унинг оқибатини яхши қилгин».
Ҳазрат Ойша (розияллоҳу анҳо)дан. Бухорий ривояти.
* عَلَيْكِ بِجُمَّلِ الدُّعَاءِ وَجوَامِعِهِ، قُولِى: اللَّهُمَّ إِنِّى أَسْأَلكَ مِنَ الْخَيْرِ كَلِّهِ عَاجِلِهِ وَآجِلِهِ مَا عَلِمْتُ مِنْهُ وَمَا لَمْ أَعْلَمْ، وَأَسْأَلُكَ الْجَنَّةَ، وَمَا قَرَّبَ إِلَيْهَا مِنْ قَولٍ أَوْ عَمَلٍ، وَأَعُوذُ بِكَ مِنَ النَّارِ، وَمَا قَرَّبَ إِلَيْهَا مِنْ قَولٍ أَوْ عَمَلٍ، وَأَسْأَلُكَ مِمَّا سَأَلَكَ بِهِ مُحَمَّدٌ، وَأَعَوذُ بِكَ مِمَّا تَعَوَّذَ مِنْهُ مُحَمَّدٌ، وَمَا قَضَيْتَ لِى مِنْ قَضَاءٍ فَاجْعَلْ عَاقِبَتَهُ رُشْدًا.
(رواه البخاري عن السيدة عائشة)
Ўзингизга ростгўйликни лозим тутинг, чунки ростгўйлик яхшиликка олиб боради. Яхшилик эса жаннатга бошлайди. Киши рост гапириб, ростгўйликка амал қилади, ҳатто Аллоҳ ҳузурида “сиддиқ” деб ёзиб қўйилади. Ёлғондан сақланинг, чунки ёлғон гуноҳга бошлайди. Гуноҳ дўзахга етаклайди. Киши ёлғон гапириб, унга риоя қилишда бардавом бўлади, ҳатто Аллоҳ ҳузурида “каззоб” деб ёзиб қўйилади.
Бухорий ривояти.
* عَلَيْكُمْ بِالصِّدْقِ، فَإِنَّ الصِّدْقَ يَهْدِي إِلَى الْبِرِّ، وَإِنَّ الْبِرَّ يَهْدِي إِلَى الْجَنَّةِ، وَمَا يَزَالُ الرَّجُلُ يَصْدُقُ وَيَتَحَرَّى الصِّدْقَ حَتَّى يُكْتَبَ عِنْدَ اللهِ صِدِّيقًا، وَإِيَّاكُمْ وَالْكَذِبَ فَإِنَّ الْكَذِبَ يَهْدِي إِلَى الْفُجُورِ، وَإِنَّ الْفُجُورَ يَهْدِي إِلَى النَّارِ، وَمَا يَزَالُ الرَّجُلُ يَكْذِبُ وَيَتَحَرَّى الْكَذِبَ حَتَّى يُكْتَبَ عِنْدَ اللهِ كَذَّابًا.
(رواه البخاري)
Ўзингизга ростгўйликни лозим тутинг, чунки у жаннат эшикларидан бир эшикдир. Ёлғондан четланинг, чунки у дўзах эшикларидан бир эшикдир.
Абу Бакр (розияллоҳу анҳу)дан. Хатиб ривояти.
* عَلَيْكُمْ بالصِّدْقِ فَإِنَّهُ بَابٌ مِنْ أَبْوَابِ الْجَنَّةِ، وَإِيَّاكُمْ وَالْكَذِبَ فَإِنَّهُ بَابٌ مِنْ أَبْوَابِ النَّارِ.
(رواه الخطيب عن أبي بكر)
Кечаси қоим бўлиб, бедор ўтказишни ўзингизга лозим тутинг, чунки у сизлардан олдинги солиҳлар одати, Аллоҳга қурбат (яқинлик) ҳосил қилувчи, гуноҳдан ман этувчи, гуноҳларни каффорат қилувчи ва жасаддан касалликни ҳайдовчидир.
Билол (розияллоҳу анҳу)дан. Аҳмад ривояти.
عَلَيْكُمْ بِقِيَامِ اللَّيْلِ، فَإِنَّهُ دَأَبُ الصَّالِحِينَ قَبْلَكُمْ، قُرْبَةٌ إِلَى اللهِ وَمَنْهَاةٌ عَنِ الإِثْمِ، وَتَكْفِيرٌ لِلسَّيِّئَاتِ، وَمَطْرَدَةٌ لِلدَّاءِ عَنِ الْجَسَدِ.
(رواه أحمد عن بلال)
Ўзингизга қаноатни лозим тутинг, чунки қаноат туганмас бойликдир.
Табароний ривояти.
* عَلَيْكُمْ بِالْقَنَاعَةِ، فَإِنَّ الْقَنَاعَةَ، مَالٌ لاَ يَنْفَدُ.
(رواه الطبراني)
Ўзингизга «Ла илаҳа иллаллоҳ»ни ва истиғфор айтишни тутинглар. Чунки Иблис айтди: «Одамларни гуноҳлар билан ҳалок қилдирган бўлсам, улар мени «Ла илаҳа иллаллоҳ» ва истиғфор ила ҳалок этишди. Буни кўргач, мен уларни ҳаво (нафс)лари ила ҳалок эттирдим. Ваҳоланки, улар буни ҳидоят деб билишади.
Абу Бакр (розияллоҳу анҳу)дан. Абу Яъло ривояти.
* عَلَيْكُمْ بِلاَ إِلَهَ إلاَّ اللهُ وَالإسْتِغْفَارِ، فَأَكْثِرُوا مِنْهُمَا، فَإِنَّ إِبْلِيسَ قَالَ: أَهْلَكْتُ النَّاسَ بِالذُّنُوبِ وَأَهْلَكُونِى بِلاَ إِلَهَ إلاَّ اللهُ وَالإسْتِغْفَارِ، فَلَمَّا رَأَيْتُ ذلِكَ أَهْلَكْتُهُمْ بِالأَهْوَاءِ، وَهُمْ يَحْسَبُونَ أَنَّهُمْ مُهْتَدُونَ.
(رواه أبو يعلى عن أبي بكر)
Олим ва таълим олувчи яхшиликда шерикдирлар. Бошқа кишиларда яхшилик йўқдир.
Абу Дардо (розияллоҳу анҳу)дан. Табароний ривояти.
* العَالِمُ وَالْمُتَعَلِّم شَرِيكَانِ فِي الْخَيْرِ، وَسَائِرُ النَّاسِ لاَ خَيْرَ فِيهِمْ.
(رواه الطبراني عن أبي درداء)
Агар олим киши илми билан Аллоҳнинг розилигини талаб қилса, ундан барча нарса қўрқади. Агар илми ила конларни, яъни мол-дунёни кўпайтиришни хоҳласа, у барча нарсадан қўрқади.
Анас (розияллоҳу анҳу)дан. Дайламий ривояти.
* الْعَالِمُ إِذَا أَرَادَ بِعِلْمِهِ وَجْهَ اللهِ هَابَهُ كُلُّ شَيْءٍ، وَإِذَا أَرَادَ أَنْ يُكْثِرَ بِهِ الْكُنُوزَ هَابَ مِنْ كُلِّ شَيْءٍ.
(رواه الديلمي عن أنس)
Олим, илм ва амал (учови) жаннатдадир. Агар олим билганига амал қилмаса, илм ва амал жаннатда бўлиб, олим дўзахдадир.
Дайламий ривояти.
* الْعَالِمُ وَالْعِلْمُ وَالْعَمَلُ فِي الْجَنَّةِ، فَإِذَا لَمْ يَعْمَلِ الْعَالِمُ بِمَا يَعْلَمُ كَانَ الْعِلْمُ وَالْعَمَلُ فِي الْجَنَّةِ، وَكَانَ الْعَالِمُ فِي الْنَّارِ.
(رواه الديلمي)
Адолат ўзи яхши, лекин бошлиқларда бўлиши ундан-да яхши. Сахийлик ўзи яхши, лекин бойларда бўлиши ундан ҳам авло. Тақво ўзи яхши, лекин уламоларда бўлиши ундан-да афзал. Сабр ўзи яхши, лекин камбағалларда бўлиши ундан ҳам сара. Тавба ўзи яхши, лекин йигитларда бўлиши ундан ҳам афзал. Ҳаё ўзи яхши, лекин аёлларда бўлиши ундан ҳам авло.
Умар (розияллоҳу анҳу)дан. Дайламий ривояти.
* الْعَدْلُ حَسَنٌ، وَلَكِنْ فِي الأُمَرَاءِ أَحْسَنُ، السَّخَاءُ حَسَنٌ، وَلَكِنْ فِي الأغْنِيَاءِ أَحْسَنُ. الوَرَعُ حَسَنٌ، وَلَكِنْ فِي الْعُلَمَاءِ أَحْسَنُ، الصَّبْرُ حَسَنٌ، وَلَكِنْ فِي الْفُقَرَاءِ أَحْسَنُ، التَّوْبَةُُ حَسَنَةٌ، وَلَكِنْ فِي الشَّبَابِ أَحْسَنُ، الْحَيَاءُ أَحْسَنُ، وَلَكِنْ فِي النِّسَاءِ أَحْسَنُ.
(رواه الديلمي عن عمر)
Уламолар пайғамбарларнинг ишончли кишиларидир. Модомики ўша уламолар султонларга аралашмасалар ва дунёга киришмасалар. Агар султонларга аралашсалар ва дунёга киришсалар, батаҳқиқ, расулларга хиёнат қилишибди. Бас, сизлар улардан ўзингизни йироқ тутинг.
Анас (розияллоҳу анҳу)дан. Ақийлий ривояти.
* العُلَمَاءُ أُمَنَاءُ الرُّسُلِ، مَا لَمْ يُخَالِطُوا السُّلْطَانَ، وَيُدَاخِلُوا الدُّنْيَا، فَإِذَا خَالَطُوا السُّلْطَانَ، وَدَاخَلُوا الدُّنْيَا فَقَدْ خَانُوا الرُّسُلَ فَاحْذَرُوهُمْ.
(رواه العقيلي عن أنس)
Илм Исломнинг ҳаёти ва имоннинг устунидир. Ким илмни таълим олса, Аллоҳ унинг ажрини мукаммал қилади. Кимки таълим олиб, унга амал қилса, Аллоҳ билмаган нарсасини унга ўргатади.
Абу Шайх ривояти.
* العِلْمُ حَيَاةُ الإسْلاَمِ، وَعِمَادُ الإيْمَانِ، وَمَنْ عَلِمَ عِلْمًا أَتَمَّ اللهُ أَجْرَهُ، وَمَنْ تَعَلَّمَ فَعَمِلَ عَلَّمَهُ اللهُ مَالَمْ يَعْلَمْ.
(رواه أبو الشيخ)
Илм хазинадир. Унинг калити савол бериб сўрашдир. Аллоҳ сизларга раҳм қилгурлар, савол беринглар, чунки унда тўрт киши савобга эга бўлади: сўровчи, таълим берувчи, эшитувчи ва уларга муҳаббат қилувчи.
Али (розияллоҳу анҳу)дан. Абу Нуайм ривояти.
* العِلْمُ خَزَائِنُ، وَمِفْتَاحُهَا السُّؤَالُ، فَأَسْأَلُوا يَرْحَمْكُم اللهُ، فَإِنَّهُ يُؤْجَرُ فِيهِ أَرْبَعَةٌ: السَّائِلُ، وَالْمُعَلِّمُ، وَالْمُسْتَمِعُ، وَالْمُحِبُّ لَهُمْ.
(رواه أبو نعيم عن عليّ)
Илм икки хил бўлади. 1. Қалбдаги илм. Бу фойдали илмдир. 2. Тилдаги илм. Бу одам боласининг зарарига ҳужжат бўладиган илмдир.
Жобир (розияллоҳу анҳу)дан. Хатиб ривояти.
* العِلْمُ عِلْمَانِ، عِلْمٌ فِي الْقَلبِ، فَذَلِكَ الْعِلْمُ النَّافِعُ، وَعِلْمٌ عَلَى اللِّسَانِ، فَذَلِكَ حُجَّةٌ عَلَى ابْنِ آدَمَ.
(رواه الخطيب عن جابر)
Берган нарсасини қайтариб олувчи киши қусуғини қайтариб олувчи кабидир.
Ибн Аббос (розияллоҳу анҳумо)дан. Бухорий ва Муслим ривояти.
* العَائِدُ فِي هِبَتِهِ كَالْعَائِد فِي قَيْئِهِ.
(رواه البخاري ومسلم عن ابن عباس)
Кўз тегиши ҳақдир.
Абу Ҳурайра (розияллоҳу анҳу)дан. Бухорий ва Муслим ривояти.
* الْعَيْنُ حَقٌّ.
(رواه البخاري ومسلم عن أبي هريرة)
Ёллаб ишлатаётган ишчингизнинг ҳақини тери қуришидан олдин беринглар. Унга ишлаш мобайнида қанча ҳақ беришингизни билдириб туринглар.
Байҳақий ривояти.
* أعْطُوا الأجِيرَ أَجْرَهُ قَبْلَ أَنْ يَجِفَّ عَرَقهُ، وَأَعْلِموهُ أَجْرَهُ وَهُوَ فِي عَمَلِهِ.
(رواه البيهقي)
Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): «Ҳар бир мусулмонга садақа лозимдир», деганларида, саҳобалар: «Ё Аллоҳнинг набийи, агар топа олмаса-чи?», дейишди. У зот (алайҳиссалом): «Қўли билан ишлаб, ўзига фойда олиб, садақа ҳам қилади», дедилар. Саҳобалар: «Агар қодир бўлмаса-чи?» дейишганида, у зот: «Қийналиб қолган ҳожатмандларга ёрдам беради», дедилар. Саҳобалар: «Агар топа олмаса-чи?» дейишганида, у зот: «Яхшиликка буюради», дедилар. Саҳобалар: «Буни ҳам қила олмаса-чи?» дейишганида, у зот: «Ёмонликдан ўзини тўсади, чунки бу ҳам у учун садақадир», дедилар.
Бухорий ривояти.
* عَلَى كُلِّ مُسْلِمٍ صَدَقَةٌ: فَقَالُوا: يَا نَبِيَّ اللهِ، فَإِنْ لَمْ يَجِدْ. قَالَ: يَعْمَلُ بِيَدِهِ فَيَنْفَعُ نَفْسَهُ وَيَتَصَدَّقُ. قَالُوا: فَإِنْ لَمْ يَسْتَطِعْ. قَالَ: يُعِينُ ذَا الْحَاجَةِ الْمَلْهُوفِ. قَالُوا: فَإِنْ لَمْ يَجِدْ. قَالَ: فَلْيَأْمُرْ بِالْخَيْرِ أوْ بِالْمَعْرُوفِ. قَالُوا: فَإِنْ لَمْ يَفْعَلْ. قَالَ: وَلْيُمْسِكْ عَنِ الشَّرِّ فَإِنَّهَا لَهُ صَدَقَةٌ.
(رواه البخاري)