(1) ҚУЁШ ТУТИЛГАНДА НАМОЗ ЎҚИШ ҲАҚИДА
(1) بَاب: الصَّلَاةِ فِي كُسُوفِ الشَّمْسِ
* «Кусуф» сўзи қуёш тутилишини англатади. Бу китобда куёш тутилиши муносабати билан ўқиладиган намоз ва қилинадиган бошқа амаллар ҳақида сўз кетади.
553.1040. Абу Бакра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларида эдик, шу пайт қуёш тутилди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам ридоларини (кийишга ҳам улгурмай) судраган ҳолда туриб кетиб, масжидга кирдилар. Биз ҳам кирдик. Бизга икки ракат намоз ўқиб бердилар. Ниҳоят, қуёш очилди. Шунда у зот соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Албатта, қуёш ва ой бирор кишининг ўлими туфайли тутилмайди. Қачон уларни (қуёш ёки ойни тутилган ҳолда) кўрсангиз, сизлардаги ҳолат кушойиш топгунча намоз ўқинг ва дуо қилинг», дедилар».
553/1040 - عَنْ أَبِي بَكْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: كُنَّا عِنْدَ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم، فَانْكَسَفَتِ الشَّمْسُ، فَقَامَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم يَجُرُّ رِدَاءَهُ حَتَّى دَخَلَ الْمَسْجِدَ، فَدَخَلْنَا، فَصَلَّى بِنَا رَكْعَتَيْنِ حَتَّى انْجَلَتِ الشَّمْسُ، فَقَالَ صلى الله عليه وسلم: «إِنَّ الشَّمْسَ وَالْقَمَرَ لَا يَنْكَسِفَانِ لِمَوْتِ أَحَدٍ، فَإِذَا رَأَيْتُمُوهُمَا فَصَلُّوا وَادْعُوا حَتَّى يُكْشَفَ مَا بِكُمْ».
554.1043. Муғийра ибн Шуъба розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг даврларида Иброҳим вафот этган куни қуёш тутилди. Одамлар: «Қуёш Иброҳимнинг вафоти туфайли тутилди», дейишди. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Қуёш ва ой бирор кишининг ўлими туфайли ҳам, ҳаёти туфайли ҳам тутилмайди. Қачон уларни (бу ҳолда) кўрсангиз, намоз ўқинг ва Аллоҳга дуо қилинг», дедилар».
554/1043 – وَتَكَرَّرَ حَدِيثُ الكُسُوفِ كَثِيرًا، فَفِي رِوَايَةٍ عَنِ الْمُغِيرَةِ بْنِ شُعْبَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: كَسَفَتِ الشَّمْسُ عَلَى عَهْدِ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم يَوْمَ مَاتَ إِبْرَاهِيمُ، فَقَالَ النَّاسُ: كَسَفَتِ الشَّمْسُ لِمَوْتِ إِبْرَاهِيمَ، فَقَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «إِنَّ الشَّمْسَ وَالْقَمَرَ لَا يَنْكَسِفَانِ لِمَوْتِ أَحَدٍ وَلَا لِحَيَاتِهِ، فَإِذَا رَأَيْتُمْ فَصَلُّوا وَادْعُوا اللهَ».
(2) ҚУЁШ ТУТИЛГАНДА САДАҚА ҚИЛИШ ҲАҚИДА
(2) بَاب: الصَّدَقَةِ فِي الْكُسُوفِ
555.1044. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг даврларида қуёш тутилди. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам одамларга намоз ўқиб бердилар. Қиёмга туриб, узоқ турдилар. Сўнг рукуъ қилиб, рукуъда узоқ турдилар. Кейин қиёмга туриб, узоқ турдилар. Бу аввалги қиёмдан озроқ эди. Сўнгра рукуъ қилиб, рукуъда узоқ турдилар. Бу аввалги рукуъдан озроқ эди. Сўнгра сажда қилиб, саждада узоқ турдилар. Кейин иккинчи ракатда ҳам биринчисида қилганларидек қилдилар. Сўнг намозни тугатганларида қуёш очилиб бўлган эди. Шундан кейин одамларга хутба қилдилар. Аллоҳга ҳамду сано айтдилар, сўнг: «Албатта, қуёш ва ой Аллоҳнинг оят-аломатларидан иккитасидир. Улар бирор кишининг ўлими туфайли ҳам, ҳаёти туфайли ҳам тутилмайди. Қачон ана ўшани кўрсангиз, Аллоҳга дуо қилинг, такбир айтинг, намоз ўқинг ва садақа қилинг», дедилар. Сўнгра яна: «Эй Муҳаммад уммати! Аллоҳга қасамки, қули ёки чўриси зино қилса, Аллоҳдан кўра рашклироқ ҳеч ким йўқ. Эй Муҳаммад уммати! Аллоҳга қасамки, агар мен билганни билганингизда эди, албатта, оз кулиб, кўп йиғлар эдингиз», дедилар».
Изоҳ: Ҳанафий мазҳабида кусуф намози бошқа икки ракатли намозлар каби ўқилади, фақат ҳар ракатида битта рукуъ қилиниб, сўнг иккита сажда қилинади. Ҳанафийлар бу масалага Абдуллоҳ ибн Амр розияллоҳу анҳудан: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг даврларида қуёш тутилди. Шунда (у зот) икки ракат намоз ўқидилар», деб ривоят қилинган ҳадисни ҳамда Нуъмон ибн Башир, Абу Бакра ва Алий розияллоҳу анҳумдан ривоят қилинган шу маънони қувватловчи ҳадисларни далил қилиб олишган («Шарҳу Маонил Осор»).
555/1044 – وَفِي رِوَايَةٍ عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ الله عَنْهَا قَالَتْ: خَسَفَتِ الشَّمْسُ فِي عَهْدِ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم، فَصَلَّى رَسُولُ الله بِالنَّاسِ، فَقَامَ فَأَطَالَ الْقِيَامَ، ثُمَّ رَكَعَ فَأَطَالَ الرُّكُوعَ، ثُمَّ قَامَ فَأَطَالَ الْقِيَامَ وَهْوَ دُونَ الْقِيَامِ الْأَوَّلِ، ثُمَّ رَكَعَ فَأَطَالَ الرُّكُوعَ، وَهْوَ دُونَ الرُّكُوعِ الْأَوَّلِ، ثُمَّ سَجَدَ فَأَطَالَ السُّجُودَ، ثُمَّ فَعَلَ فِي الرَّكْعَةِ الثَّانِيَةِ مِثْلَ مَا فَعَلَ فِي الْأُولَى، ثُمَّ انْصَرَفَ وَقَدِ انْجَلَتِ الشَّمْسُ، فَخَطَبَ النَّاسَ، فَحَمِدَ اللهَ وَأَثْنَى عَلَيْهِ، ثُمَّ قَالَ: «إِنَّ الشَّمْسَ وَالْقَمَرَ آيَتَانِ مِنْ آيَاتِ اللهِ، لَا يَنْخَسِفَانِ لِمَوْتِ أَحَدٍ وَلَا لِحَيَاتِهِ، فَإِذَا رَأَيْتُمْ ذَلِكَ فَادْعُوا اللهَ وَكَبِّرُوا وَصَلُّوا وَتَصَدَّقُوا». ثُمَّ قَالَ: «يَا أُمَّةَ مُحَمَّدٍ، وَاللهِ مَا مِنْ أَحَدٍ أَغْيَرُ مِنَ اللهِ أَنْ يَزْنِيَ عَبْدُهُ أَوْ تَزْنِيَ أَمَتُهُ، يَا أُمَّةَ مُحَمَّدٍ، وَاللهِ لَوْ تَعْلَمُونَ مَا أَعْلَمُ لَضَحِكْتُمْ قَلِيلًا وَلَبَكَيْتُمْ كَثِيرًا».
(3) ҚУЁШ ТУТИЛГАНДА «ЖАМОАТ НАМОЗИГА!» ДЕБ НИДО ҚИЛИШ ҲАҚИДА
(3) بَاب: النِّدَاءِ بِـالصَّلَاةُ جَامِعَةٌ فِي الْكُسُوفِ
556.1045. Абдуллоҳ ибн Амр розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг даврларида қуёш тутилганда «Жамоат намозига!» деб нидо қилинди».
556/1045 - عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ عَمْرٍو رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: لَمَّا كَسَفَتِ الشَّمْسُ عَلَى عَهْدِ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم نُودِيَ: إِنَّ الصَّلَاةَ جَامِعَةٌ.
(4) ҚУЁШ ТУТИЛГАНДА ҚАБР АЗОБИДАН ПАНОҲ СЎРАШ ҲАҚИДА
(4) بَاب: التَّعَوُّذِ مِنْ عَذَابِ الْقَبْرِ فِي الْكُسُوفِ
557.1049 Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг жуфти ҳалоллари Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Бир яҳудий аёл унинг ҳузурига тиланиб келиб: «Аллоҳ сени қабр азобидан сақласин», деди. Оиша розияллоҳу анҳо Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан: «Одамлар қабрларида азобланадиларми?» деб сўради. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Аллоҳдан бундан паноҳ беришини сўрайман», дедилар.
Кейинроқ, бир куни эрталаб Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам уловга миниб кетдилар. Кейин қуёш тутилди. У зот чошгоҳ вақтида қайтдилар. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳужралар орасидан ўтиб келиб, кейин намоз ўқишга турдилар. Одамлар ҳам у зотнинг орқаларига туришди. Узун қиём қилдилар. Кейин узун рукуъ қилдилар. Кейин (бошларини) кўтариб, яна узун қиём қилдилар, бу аввалги қиёмдан қисқароқ эди. Кейин узун рукуъ қилдилар, бу аввалги рукуъдан қисқароқ эди. Кейин (бошларини) кўтардилар-да, сажда қилдилар. Кейин узун қиём қилдилар, бу аввалги қиёмдан қисқароқ эди. Кейин узун рукуъ қилдилар, бу аввалги рукуъдан қисқароқ эди. Кейин узун қиём қилдилар, бу аввалги қиёмдан қисқароқ эди. Кейин узун рукуъ қилдилар, бу аввалги рукуъдан қисқароқ эди. Кейин (бошларини) кўтардилар-да, сажда қилдилар ва (намозни) тугатдилар ҳамда Аллоҳ хоҳлаганича сўзладилар. Сўнгра уларни қабр азобидан паноҳ сўрашга буюрдилар».
557/1049 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ الله عَنْهَا: أَنَّ يَهُودِيَّةً جَاءَتْ تَسْأَلُهَا، فَقَالَتْ لَهَا: أَعَاذَكِ اللهُ مِنْ عَذَابِ الْقَبْرِ. فَسَأَلَتْ عَائِشَةُ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم: أَيُعَذَّبُ النَّاسُ فِي قُبُورِهِمْ؟ فَقَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: عَائِذًا بِاللهِ مِنْ ذَلِكَ، ثُمَّ ذَكَرَتْ حَدِيثَ الكُسُوفِ، ثُمَّ قًالَتْ فِي آخِرِهِ: ثُمَّ أَمَرَهُمْ أنْ يَتَعَوَّذُوا مِنْ عَذَابِ القَبْرِ.
(5) КУСУФ НАМОЗИНИ ЖАМОАТ БЎЛИБ ЎҚИШ ҲАҚИДА
(5) بَاب: صَلَاةِ الْكُسُوفِ جَمَاعَةً
558.1052. Абдуллоҳ ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг даврларида қуёш тутилди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам намоз ўқидилар: Бақара сурасини ўқиганчалик узун қиём қилдилар. Кейин узун рукуъ қилдилар. Кейин (бошларини) кўтардилар-да, яна узун қиём қилдилар, бу аввалги қиёмдан қисқароқ эди. Кейин узун рукуъ қилдилар, бу аввалги рукуъдан қисқароқ эди. Кейин сажда қилдилар. Кейин узун қиём қилдилар, бу аввалги қиёмдан қисқароқ эди. Кейин узун рукуъ қилдилар, бу аввалги рукуъдан қисқароқ эди. Кейин (бошларини) кўтардилар-да, яна узун қиём қилдилар, бу аввалги қиёмдан қисқароқ эди. Кейин узун рукуъ қилдилар, бу аввалги рукуъдан қисқароқ эди. Кейин сажда қилдилар. Сўнг (намоздан) чиқдилар. Қуёш очилиб бўлган эди.
У зот соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Албатта, қуёш ва ой Аллоҳнинг оят-аломатларидан иккитасидир. Улар бировнинг ўлими туфайли ҳам, ҳаёти туфайли ҳам тутилмайди. Қачон ана шу(ҳол)ни кўрсангиз, Аллоҳни зикр қилинг», дедилар.
Улар: «Эй Аллоҳнинг Расули, биз сизни турган жойингизда ниманидир олмоқчи бўлганингизни, сўнгра орқага тисарилганингизни кўрдик», дейишди. У зот соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Шубҳасиз, мен жаннатни кўрдим ва бир шингил узум олмоқчи ҳам бўлдим. Агар уни олганимда, дунё тургунича ундан ер эдингиз. Менга дўзах ҳам кўрсатилди. Бугунгидек даҳшатли манзарани асло кўрмаганман. Унинг аксар аҳли аёллар эканини кўрдим», дедилар. «Нима учун, эй Аллоҳнинг Расули?» дейишди. У зот: «Куфрлари туфайли», дедилар. «Аллоҳга куфр келтирадиларми?» дейилди. У зот шундай дедилар: «Эрларига куфроналик қилишади, яхшиликка куфроналик қилишади. Агар улардан бирига умр бўйи яхшилик қилсанг-у, сўнгра сендан бирон (ёқмайдиган) нарса кўрса, «Сендан ҳеч яхшилик кўрмадим», дейди».
558/1052 - عَنْ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ الله عَنْهُمَا، ذَكَرَ حَدِيثَ الكُسُوفِ بِطُولِهِ ثُمَّ قَالَ: يَا رَسُولَ اللهِ، رَأَيْنَاكَ تَنَاوَلْتَ شَيْئًا فِي مَقَامِكَ، ثُمَّ رَأَيْنَاكَ كَعْكَعْتَ؟ قَالَ صلى الله عليه وسلم: «إِنِّي رَأَيْتُ الْجَنَّةَ فَتَنَاوَلْتُ عُنْقُودًا، وَلَوْ أَصَبْتُهُ لَأَكَلْتُمْ مِنْهُ مَا بَقِيَتِ الدُّنْيَا، وَأُرِيتُ النَّارَ، فَلَمْ أَرَ مَنْظَرًا كَالْيَوْمِ قَطُّ أَفْظَعَ، وَرَأَيْتُ أَكْثَرَ أَهْلِهَا النِّسَاءَ». قَالُوا: بـِمَ يَا رَسُولَ اللهِ؟ قَالَ: «بِكُفْرِهِنَّ». قِيلَ: يَكْفُرْنَ بِاللهِ؟ قَالَ: «يَكْفُرْنَ الْعَشِيرَ، وَيَكْفُرْنَ الْإِحْسَانَ، لَوْ أَحْسَنْتَ إِلَى إِحْدَاهُنَّ الدَّهْرَ كُلَّهُ، ثُمَّ رَأَتْ مِنْكَ شَيْئًا، قَالَتْ: مَا رَأَيْتُ مِنْكَ خَيْرًا قَطُّ».
(6) ҚУЁШ ТУТИЛГАНДА ҚУЛ ОЗОД ҚИЛИШНИ ЯХШИ КЎРГАН КИШИ ҲАҚИДА
(6) بَاب: مَنْ أَحَبَّ الْعَتَاقَةَ فِي كُسُوفِ الشَّمْسِ
559.1054. Асмо розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам қуёш тутилганда қул озод қилишга буюрганлар».
559/1054 - عَنْ أَسْـمَاءَ بِنْتِ أبِي بَكْرٍ رَضِيَ الله عَنْهُمَا قَالَتْ: لَقَدْ أَمَرَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم بِالْعَتَاقَةِ فِي كُسُوفِ الشَّمْسِ.
(7) ҚУЁШ ТУТИЛГАНДАГИ ЗИКР ҲАҚИДА
(7) بَاب: الذِّكْرِ فِي الْكُسُوفِ
560.1059. Абу Мусо розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Қуёш тутилди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам қиёмат бўлишидан қўрққандек даҳшатга тушган ҳолларида ўринларидан турдилар-да, масжидга келдилар. Энг узун қиём, рукуъ ва сажда ила намоз ўқидилар, мен бундай қилганларини сира кўрмаганман. Кейин: «Аллоҳ юборадиган ушбу оят-аломатлар бирор кишининг ўлими туфайли ҳам, ҳаёти туфайли ҳам бўлмайди. Лекин Аллоҳ бу билан бандаларини қўрқитади. Қачон мана шундай нарсани кўрсангиз, Уни зикр қилишга, Унга дуо қилишга ва Ундан мағфират сўрашга шошилинг», дедилар».
560/1059 - عَنْ أَبِي مُوسَى رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: خَسَفَتِ الشَّمْسُ، فَقَامَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم فَزِعًا يَخْشَى أَنْ تَكُونَ السَّاعَةُ، فَأَتَى الْمَسْجِدَ، فَصَلَّى بِأَطْوَلِ قِيَامٍ وَرُكُوعٍ وَسُجُودٍ رَأَيْتُهُ قَطُّ يَفْعَلُهُ، وَقَالَ: «هَذِهِ الْآيَاتُ الَّتِي يُرْسِلُ اللهُ، لَا تَكُونُ لِمَوْتِ أَحَدٍ، وَلَا لِحَيَاتِهِ، وَلَكِنْ يُخَوِّفُ اللهُ بِهِ عِبَادَهُ، فَإِذَا رَأَيْتُمْ شَيْئًا مِنْ ذَلِكَ، فَافْزَعُوا إِلَى ذِكْرِهِ وَدُعَائِهِ وَاسْتِغْفَارِهِ».
(8) КУСУФ(НАМОЗИ)ДА ҚИРОАТНИ ЖАҲРИЙ ҚИЛИШ ҲАҚИДА
(8) بَابُ: الْجَهْرِ بِالْقِرَاءَةِ فِي الْكُسُوفِ
561.1065. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам хусуф намозида қироатларини жаҳрий қилдилар. Қироатдан фориғ бўлгач, такбир айтиб, рукуъ қилдилар, рукуъдан бошларини кўтарганларида «Самиъаллоҳу лиман ҳамидаҳ, Роббана ва лакал ҳамд»*, дедилар. Сўнг у зот ушбу қироатни икки ракатда тўрт рукуъ ва тўрт саждали кусуф намозида такрорладилар».
* Маъноси: «Аллоҳ Ўзига ҳамд айтган кишини эшитди. Роббимиз! Сенга ҳамд бўлсин!»
561/1065 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا قَالَتْ: جَهَرَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم فِي صَلَاةِ الْخُسُوفِ بِقِرَاءَتِهِ، فَإِذَا فَرَغَ مِنْ قِرَاءَتِهِ كَبَّرَ فَرَكَعَ، وَإِذَا رَفَعَ مِنَ الرَّكْعَةِ قَالَ: «سَـمِعَ اللهُ لِمَنْ حَمِدَهُ، رَبَّنَا وَلَكَ الْحَمْدُ». ثُمَّ يُعَاوِدُ الْقِرَاءَةَ فِي صَلَاةِ الْكُسُوفِ، أَرْبَعَ رَكَعَاتٍ فِي رَكْعَتَيْنِ، وَأَرْبَعَ سَجَدَاتٍ.