(1) ҚАСР ҚИЛИШ БОРАСИДА КЕЛГАН ХАБАРЛАР ҲАҚИДА ВА ҚАСР ҚИЛИШ УЧУН ҚАНЧА ТУРИЛАДИ?
(1) بَاب: مَا جَاءَ فِي التَّقْصِيرِ، وَكَمْ يُقِيمُ حَتَّى يَقْصُرَ
Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам қаср ўқиб, ўн тўққиз кун турганлар. Бинобарин, биз ҳам ўн тўққиз кунлик сафар қилсак, қаср қиламиз, ундан кўп қилсак, тўлиқ қиламиз».
Изоҳ: Ҳанафий мазҳаби бўйича бир шаҳар ёки қишлоқда ўн беш кун ёки ундан кўпроқ туришни ният қилган киши намозларни тўлиқ қилиб ўқийди. Имом Таҳовий келтирган ривоятда Ибн Аббос ва Ибн Умар розияллоҳу анҳум: «Агар бир шаҳарга келсанг-у мусофир бўлсанг, ўн беш кун туриш ниятинг бўлса, унда (ўша шаҳарда ёки ўша кунларда) намозни тўлиқ қиласан...» деб айтишган. Бу каби масалаларда саҳобийларнинг гаплари ҳадис даражасида туради («Ҳидоя», «Умдатул қорий», «Насбур-роя»).
568/1080 - عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: أَقَامَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم تِسْعَةَ عَشَرَ يَقْصُرُ.
569.1081. Яҳё ибн Абу Исҳоқ бундай сўзлаб берди:
«Анаснинг «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам билан Мадинадан Макка томон йўлга чиқдик. Мадинага қайтгунимизча у зот намозни икки ракат-икки ракатдан ўқидилар», деяётганини эшитдим. Мен: «Маккада бироз турдингизми?» дедим. У: «Ўн кун турдик», деди».
569/1081 – عَنْ أنَسٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: خَرَجْنَا مَعَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم مِنَ الْمَدِينَةِ إِلَى مَكَّةَ، فَكَانَ يُصَلِّي رَكْعَتَيْنِ رَكْعَتَيْنِ، حَتَّى رَجَعْنَا إِلَى الْمَدِينَةِ. قِيلَ لَهُ: أَقَمْتُمْ بـِمَكَّةَ شَيْئًا؟ قَالَ: أَقَمْنَا بِـهَا عَشْرًا.
(2) МИНОДА НАМОЗ ЎҚИШ ҲАҚИДА
(2) بَاب: الصَّلَاةِ بِـمِنًى
570.1082. Абдуллоҳ розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Минода Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳамда Абу Бакр ва Умар билан ҳам, амирлигининг илк даврида Усмон билан ҳам намозни икки ракат қилиб ўқиганман. Кейинроқ (Усмон) уни тўлиқ ўқиди».
570/1082 – عَنِ بْنِ عُمَرَ رَضِيَ الله عَنْهُمَا قَالَ: صَلَّيْتُ مَعَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم بِـمِنًى رَكْعَتَيْنِ، وَأَبِي بَكْرٍ وَعُمَرَ، وَمَعَ عُثْمَانَ صَدْرًا مِنْ إِمَارَتِهِ، ثُمَّ أَتَمـَّهَا.
571.1083. Ҳориса ибн Ваҳб розияллоҳу анҳу айтади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам энг эмин бўлган чоғларида ҳам Минода бизга намозни икки ракат ўқиб берганлар».
571/1083 - عَنْ حَارِثَةَ بْنِ وَهْبٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: صَلَّى بِنَا النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم، آمَنَ مَا كَانَ، بِـمِنًى رَكْعَتَيْنِ.
572.1084. Абдурраҳмон ибн Язид айтади:
«Усмон ибн Аффон розияллоҳу анҳу Минода бизга тўрт ракат намоз ўқиб берди. Бу ҳақда Абдуллоҳ ибн Масъудга айтилган эди, истиржоъ* айтди-да, сўнг: «Мен Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам билан Минода намозни икки ракат ўқидим. Абу Бакр розияллоҳу анҳу билан ҳам Минода намозни икки ракат ўқидим. Умар ибн Хаттоб розияллоҳу анҳу билан ҳам Минода намозни икки ракат ўқидим. Қани энди, тўрт ракат ўрнига насибам мақбул икки ракат бўлса», деди».
* Истиржоъ – «Инна лиллаҳи ва инна илайҳи рожиъун» («Албатта, биз Аллоҳникимиз ва албатта, Унга қайтувчимиз») дейиш. Луғатда «қайтариб олиш» маъносида, истилоҳда мусулмон кишининг етган мусибатга сабр қилиб, Аллоҳ таолонинг Ўзи ўргатган дуони ўқиши «истиржоъ» дейилади. Бу суннат амаллардандир.
572/1084 - عَنِ ابْنِ مَسْعُودٍ رَضِيَ الله عَنْهُ، لَمَّا قِيلَ لَهُ: صَلَّى عُثْمَانُ بِـمِنًى أرْبَعَ رَكَعَاتٍ، اسْتَرْجَعَ، ثُمَّ قَالَ: صَلَّيْتُ مَعَ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم بـِمِنًى رَكْعَتَيْنِ، وَصَلَّيْتُ مَعَ أَبِي بَكْرٍ رَضِيَ الله عَنْهُ بـِمِنًى رَكْعَتَيْنِ، وَصَلَّيْتُ مَعَ عُمَرَ بْنِ الْخَطَّابِ رَضِيَ الله عَنْهُ بـِمِنًى رَكْعَتَيْنِ، فَلَيْتَ حَظِّي مِنْ أَرْبَعِ رَكَعَاتٍ رَكْعَتَانِ مُتَقَبَّلَتَانِ.
(3)
(3) باب: كَمْ يَقْصُرُ الصَّلَاةُ؟
573.1088. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу айтади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Аллоҳга ва охират кунига иймон келтирган аёлга бир кеча-кундузлик масофага маҳрамсиз сафар қилиши ҳалол бўлмайди», дедилар».
573/1088 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: قَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «لَا يَحِلُّ لِامْرَأَةٍ، تُؤْمِنُ بِاللهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ، أَنْ تُسَافِرَ مَسِيرَةَ يَوْمٍ وَلَيْلَةٍ لَيْسَ مَعَهَا حُرْمَةٌ».
(4) МУСОФИР САФАРДА ШОМНИ УЧ РАКАТ ЎҚИЙДИ
(4) بَا:ٌ يُصَلِّي الْمَغْرِبَ ثَلَاثًا فِي السَّفَرِ
574.1091. Абдуллоҳ ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам сафарда тезлаб юрганларида шомни кечиктириб, у билан хуфтонни жамлаганларини кўрдим».
Солим айтади: «Абдуллоҳ ҳам тезлаб юрганида шундай қилар эди».
Изоҳ: Ҳанафий мазҳаби уламолари сафарда шом билан хуфтонни ва пешин билан асрни жамлаб ўқиш тўғрисида келган ҳадисларни ўрганиб чиқиб, уларни бошқа далилларга солиштириб кўриб, бунда бир намозни иккинчисининг вақтида ўқиш назарда тутилмаганини айтганлар. Аксинча, жамлаганда биринчи намоз охирги вақтида, иккинчиси эса аввалги вақтида ўқилганини таъкидлаганлар. Намозларни бу тарзда жамлаш «суратда жамлаш» деб юритилади («Шарҳу Маонил Осор»).
574/1091 - عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: رَأَيْتُ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم إِذَا أَعْجَلَهُ السَّيْرُ يُؤَخِّرُ الْمَغْرِبَ فَيُصَلِّيهَا ثَلَاثًا، ثُمَّ يُسَلِّمُ، ثُمَّ قَلَّمَا يَلْبَثُ حَتَّى يُقِيمَ العِشَاءَ، فَيُصَلِّيهَا رَكْعَتَيْنِ، ثُمَّ يُسَلِّمُ، وَلَا يُسَبِّحُ بَعْدَ العِشَاءِ، حَتَّى يَقُومَ مِنْ جَوْفِ اللَّيْلِ.
575.1094. Жобир ибн Абдуллоҳ розияллоҳу анҳумо шундай хабар қилади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам нафл намозни улов минган ҳолда қибладан бошқа томонга қараб ҳам ўқийверар эдилар».
575/1094 - عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللهِ رَضِيَ الله عَنْهُمَا قَالَ: أنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم كَانَ يُصَلِّي التَّطَوُّعَ وَهْوَ رَاكِبٌ فِي غَيْرِ الْقِبْلَةِ.
(5) ЭШАКНИНГ УСТИДА НАФЛ НАМОЗ ЎҚИШ ҲАҚИДА
(5) بَاب: صَلَاةِ التَّطَوُّعِ عَلَى الْحِمَارِ
576.1100. Анас ибн Сирин айтади:
«Анас Шомдан келганида уни кутиб олдик. Уни Айнут-тамрда* учратдик. Шунда мен унинг эшак устида юзи бу тарафга, яъни қибланинг чап тарафига қараган ҳолда намоз ўқиётганини кўриб, «Қибладан бошқа томонга қараб намоз ўқиётганингизни кўрдимми?» дедим. Шунда у: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг шундай қилганларини кўрмаганимда, бундай қилмас эдим», деди».
* Ирокда, Карбало худудида жойлашган шаҳар. У билан Карбало шаҳрининг оралиғи 40 км келади.
576/1100 – عَنْ أنَسٍ رَضِيَ الله عَنْهُ أنَّهُ صَلَّى عَلَى حِمَارٍ وَوَجْهُهُ عَنْ يَسَارِ القِبْلَةِ؛ فَقِيلَ لَهُ: تُصَلِّي لِغَيْرِ الْقِبْلَةِ. فَقَالَ: لَوْلَا أَنِّي رَأَيْتُ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم فَعَلَهُ لَمْ أَفْعَلْهُ.
(6) САФАРДА НАМОЗДАН КЕЙИН ҲАМ, ОЛДИН ҲАМ НАФЛ ЎҚИМАГАН КИШИ ҲАҚИДА
(6) بَاب: مَنْ لَمْ يَتَطَوَّعْ فِي السَّفَرِ دُبُرَ الصَّلَاةِ
577.1101. Ҳафс ибн Осим бундай сўзлаб берди:
«Ибн Умар розияллоҳу анҳумо сафар қилди ва: «Мен Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга ҳамроҳ бўлдим, лекин сафарда нафл намоз ўқиганларини кўрмадим. Аллоҳ жалла зикруҳу: «Батаҳқиқ, сизлар учун Расулуллоҳда гўзал ўрнак бор» деган», деди».
577/1101 - عَنْ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: صَحِبْتُ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم، فَلَمْ أَرَهُ يُسَبِّحُ فِي السَّفَرِ، وَقَالَ اللهُ جَلَّ ذِكْرُهُ: (لَقَدْ كَانَ لَكُمْ فِي رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ). [الأحزاب: 21].
(7)
(7) باب: مَنْ تَطَوَّعَ فِي السَّفَرِ فِي غَيْرِدُبُرِ الصَّلاةِ وَقَبْلَهَا
578.1104. Абдуллоҳ ибн Омирнинг отаси унга Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам сафарда кечаси туяларининг устида у йўналган томонга қараб нафл ўқиганларини кўрганини хабар қилган.
578/1104 – عَنْ عَامِرِ بْنِ رَبِيعَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّهُ رَأَى النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم صَلَّى السُّبْحَةَ بِاللَّيْلِ فِي السَّفَرِ عَلَى ظَهْرِ رَاحِلَتِهِ حَيْثُ تَوَجَّهَتْ بِهِ.
(8)
(8) باب: الـجَمْع فِي السَّفَرِ بَيْنَ الـمَغْرِبِ وَالعِشَاءِ
579.1107. Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам муттасил йўл юрганларида пешин билан аср намозларини ҳамда шом билан хуфтонни жамлар эдилар».
579/1107 - عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: كَانَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم يَجْمَعُ بَيْنَ صَلَاةِ الظُّهْرِ وَالْعَصْرِ إِذَا كَانَ عَلَى ظَهْرِ سَيْرٍ، وَيـَجْمَعُ بَيْنَ الْمَغْرِبِ وَالْعِشَاءِ.
(9) ЎТИРИБ НАМОЗ ЎҚИЙ ОЛМАСА, ЁНБОШЛАБ ЎҚИЙДИ
(9) بَاب: إِذَا لَمْ يُطِقْ قَاعِدًا صَلَّى عَلَى جَنْبٍ
580.1117. Имрон ибн Ҳусойн розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Менинг бавосирим* бор эди. Шу боис Набий соллаллоҳу алайҳи васалламдан намоз ўқиш ҳақида сўрадим. Шунда у зот: «Тик туриб ўқи. Агар қодир бўлмасанг, ўтириб, (бунга ҳам) қодир бўлмасанг, ёнбошлаб», дедилар».
* Араб тилидаги «бавосир» сўзи ўзбек тилида «бавосил», «шиш», «ғурра» маъносидаги «гемморой» касаллигини англатади. У катта ҳожат чиқарадиган аъзонинг касаллиги бўлиб, энгашиш ва ўтириб-туришда оғриқ берадиган, баъзан ушбу ҳаракатлар билан ҳолат ёмонлашадиган дарддир (Маждуддин ал-Фирузободий. Ал-Қомусул муҳит. – Ж. 1. – Байрут: Дорул маърифа, йили кўрсатилмаган. – 372 б).
580/1117 - عَنْ عِمْرَانَ بْنِ حُصَيْنٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: كَانَتْ بِي بَوَاسِيرُ، فَسَأَلْتُ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم عَنِ الصَّلَاةِ، فَقَالَ: «صَلِّ قَائِمًا، فَإِنْ لَمْ تَسْتَطِعْ فَقَاعِدًا، فَإِنْ لَمْ تَسْتَطِعْ فَعَلَى جَنْبٍ».
(10) ЎТИРИБ НАМОЗ ЎҚИСА-Ю, СОҒАЙИБ ҚОЛСА ЁКИ ЕНГИЛ ТОРТСА, ҚОЛГАНИНИ (ТУРИБ) ТАМОМЛАЙДИ
(10) بَاب: إِذَا صَلَّى قَاعِدًا، ثُمَّ صَحَّ، أَوْ وَجَدَ خِفَّةً، تَـمَّمَ مَا بَقِيَ
581.1118. Мўминларнинг онаси Оиша розияллоҳу анҳо хабар берадики, у киши Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам кексайгунларича тунги намозни ўтириб ўқиганларини асло кўрмаган экан. Кейин ўтириб қироат қиладиган бўлган эканлар. Рукуъ қилмоқчи бўлганларида туриб, яна ўттиз ёки қирқ оятча қироат қилиб, сўнг рукуъ қилар эканлар.
581/1118 - عَائِشَةَ أُمِّ الْمُؤْمِنِينَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا، أَنَّهَا لَمْ تَرَ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم يُصَلِّي صَلَاةَ اللَّيْلِ قَاعِدًا قَطُّ حَتَّى أَسَنَّ، فَكَانَ يَقْرَأُ قَاعِدًا، حَتَّى إِذَا أَرَادَ أَنْ يَرْكَعَ قَامَ، فَقَرَأَ نَحْوًا مِنْ ثَلَاثِينَ آيَةً أَوْ أَرْبَعِينَ آيَةً، ثُمَّ رَكَعَ.