(10)
(10) بَاب
1061.2348. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Бир куни Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Жаннат аҳлидан бир киши Роббидан экин экишга изн сўради. У Зот: «Ахир хоҳлаганинг муҳайё эмасми?» деди. У: «Шундай, лекин мен экин экишни яхши кўраман-да», деди. У уруғ сепди. Кўз юмиб-очгунча улар униб, қад кўтариб, ўрадиган бўлиб, тоғлардек бўлиб кетди. Шунда Аллоҳ: «Ол, эй Одам боласи! Ўзи сени ҳеч нарса тўйдира олмайди!» деди», деб айтдилар. Олдиларида бир саҳройи киши бор эди. Ўша аъробий: «Аллоҳга қасамки, у ё қурайшлик, ё ансорий бўлади. Чунки ўшалар деҳқон, биз эса деҳқон эмасмиз», деди. Шунда Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам кулиб юбордилар».
1061/2348 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم كَانَ يَوْمًا يُحَدِّثُ، وَعِنْدَهُ رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ الْبَادِيَةِ: «أَنَّ رَجُلًا مِنْ أَهْلِ الْجَنَّةِ اسْتَأْذَنَ رَبَّهُ فِي الزَّرْعِ، فَقَالَ لَهُ: أَلَسْتَ فِيمَا شِئْتَ؟ قَالَ: بَلَى، وَلَكِنِّي أُحِبُّ أَنْ أَزْرَعَ، قَالَ: فَبَذَرَ، فَبَادَرَ الطَّرْفَ نَبَاتُهُ وَاسْتِوَاؤُهُ وَاسْتِحْصَادُهُ، فَكَانَ أَمْثَالَ الْجِبَالِ، فَيَقُولُ اللهُ: دُونَكَ يَا ابْنَ آدَمَ، فَإِنَّهُ لَا يُشْبِعُكَ شَيْءٌ». فَقَالَ الْأَعْرَابِيُّ: وَاللهِ لَا تَجِدُهُ إِلَّا قُرَشِيًّا أَوْ أَنْصَارِيًّا، فَإِنَّهُمْ أَصْحَابُ زَرْعٍ، وَأَمَّا نَحْنُ فَلَسْنَا بِأَصْحَابِ زَرْعٍ. فَضَحِكَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم.
(1)
(1) باب: في الشُّرب
1062.2351. Саҳл ибн Саъд розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга қадаҳ келтирилди. Ундан ичдилар. Ўнг томонларида қавмнинг энг кичиги бўлган бир бола бўлиб, ёши катталар эса чап томонларида эди. Шунда у зот: «Эй бола, буни ёши катталарга беришимга изн берасанми?» дедилар. У: «Сиздан қолган нарсамда ҳеч кимни (ўзимдан) устун кўра олмайман, эй Аллоҳнинг Расули», деди. Уни ўшанга бердилар».
1062/2351 - عَنْ سَهْلِ بْنِ سَعْدٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: أُتِيَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم بِقَدَحٍ فَشَرِبَ مِنْهُ، وَعَنْ يَمِينِهِ غُلَامٌ أَصْغَرُ الْقَوْمِ، وَالْأَشْيَاخُ عَنْ يَسَارِهِ، فَقَالَ: «يَا غُلَامُ، أَتَأْذَنُ لِي أَنْ أُعْطِيَهُ الْأَشْيَاخَ؟» قَالَ: مَا كُنْتُ لِأُوثِرَ بِفَضْلِي مِنْكَ أَحَدًا يَا رَسُولَ اللهِ، فَأَعْطَاهُ إِيَّاهُ.
1063.2352. Анас ибн Молик розияллоҳу анҳу шундай сўзлаб берди:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам учун Анас ибн Моликнинг ҳовлисида турган хонаки қўй соғилиб, сути Анаснинг ҳовлисидаги қудуқ сувига аралаштирилди. (Анас розияллоҳу анҳу) Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга қадаҳ берди. Ундан ичдилар. Қадаҳни оғизларидан олар эканлар, чап томонларида Абу Бакр, ўнг томонларида бир аъробий бор эди, Умар уни аъробийга бериб юборишларидан қўрқиб: «Олдингиздаги Абу Бакрга беринг, эй Аллоҳнинг Расули», деди. У зот уни ўнг томонларидаги аъробийга бердилар, кейин: «Ўнг томондан», деб қўйдилар».
1063/2352 - عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ رَضِيَ الله عَنْهُ أنَّهُ قَالَ: حُلِبَتْ لِرَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم شَاةٌ دَاجِنٌ، فِي دَارِي، وَشِيبَ لَبَنُهَا بـِمَاءٍ مِنَ الْبِئْرِ الَّتِي فِي دَارِي، فَأُعْطَى رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم الْقَدَحَ فَشَرِبَ مِنْهُ، حَتَّى إِذَا نَزَعَ الْقَدَحَ مِنْ فِيهِ، وَعَلَى يَسَارِهِ أَبُو بَكْرٍ، وَعَنْ يـَمِينِهِ أَعْرَابِيٌّ، فَقَالَ عُمَرُ، وَخَافَ أَنْ يُعْطِيَهُ الْأَعْرَابِيَّ: أَعْطِ أَبَا بَكْرٍ يَا رَسُولَ اللهِ عِنْدَكَ، فَأَعْطَاهُ الْأَعْرَابِيَّ الَّذِي عَلَى يَـمِينِهِ، ثُمَّ قَالَ: «الْأَيْـمَنَ فَالْأَيـْمَنَ».
(2) НАБИЙ СОЛЛАЛЛОҲУ АЛАЙҲИ ВАСАЛЛАМНИНГ «ОРТИҚЧА СУВДАН ТЎСИЛМАЙДИ» ДЕГАН СЎЗЛАРИГА БИНОАН СУВ ЭГАСИ ТО ҚОНГУНИЧА СУВГА ЭНГ ҲАҚЛИ ЭКАНИ ХУСУСИДА
(2) بَاب: مَنْ قَالَ: إِنَّ صَاحِبَ الْمَاءِ أَحَقُّ بِالْمَاءِ حَتَّى يَرْوَى
1064.2353. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ўт-ўланни ман қилиш учун ортиқча сувдан ман қилинмайди», дедилар».
Изоҳ: Масалан, ҳамма чорвасини боқадиган далада бир кишининг қудуғи бор, бу атрофда шундан бошқа қудуқ йўқ. Агар ўша киши ўзининг чорвасидан ортган сувни ҳеч кимга бермаса, қолганлар сув қидириб, чорвасини бошқа ерга ҳайдаб кетади. Демак, бу одам ўз мулки бўлган сувни ман қиламан деб, ўз мулки бўлмаган яйловни ҳам ман қилиб қўймоқда. Ҳадисда мана шу ишдан қайтарилмоқда.
1064/2353 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «لَا يُـمْنَعُ فَضْلُ الْمَاءِ لِيُمْنَعَ بِهِ الْكَلَأُ».
(3) ҚУДУҚ ХУСУСИДА ДАЪВОЛАШИШ ҲАМДА ҲУКМ ЧИҚАРИШ ҲАҚИДА
(3) بَاب: الْخُصُومَةِ فِي الْبِئْرِ وَالْقَضَاءِ فِيهَا
1064А.2354. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ўт-ўланни ман қилиш учун ортиқча сувдан ман қилманглар», дедилар».
1064أ/2354 – وَعَنْهُ فِي رِوَايَةٍ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «لَا تَـمْنَعُوا فَضْلَ الْمَاءِ لِتَمْنَعُوا بِهِ فَضْلَ الْكَلَإِ».
(3) ҚУДУҚ ХУСУСИДА ДАЪВОЛАШИШ ҲАМДА ҲУКМ ЧИҚАРИШ ҲАҚИДА
(3) بَاب: الْخُصُومَةِ فِي الْبِئْرِ وَالْقَضَاءِ فِيهَا
1065.2356, 2357. Шақикдан ривоят қилинади:
«Абдуллоҳ розияллоҳу анҳу шундай деди: «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ким бирор кишининг мол-мулкидан ўзлаштириб олиш учун фожирларча* қасам ичса, Аллоҳга У Зот ундан ғазабнок бўлган ҳолда йўлиқади», дедилар. Шунда Аллоҳ таоло «Аллоҳнинг аҳдини ва ўз қасамларини озгина баҳога сотадиганлар…»* оятини нозил қилди». Шу пайт Ашъас келиб: «Абу Абдурраҳмон сизларга нима айтиб берди? Бу оят мен ҳақимда нозил бўлган. Амакиваччамнинг ерида менга тегишли бир қудуқ бор эди. У зот соллаллоҳу алайҳи васаллам менга: «Гувоҳларингни (келтир)», дедилар. «Гувоҳлар йўқ менда», дедим. У зот соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Унда бунга қасам (ичир)», дедилар. Мен: «Эй Аллоҳнинг Расули, ундай бўлса бу қасам ичаверади-да!» дедим. Шунда Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам шу ҳадисни айтдилар. Аллоҳ у зотни тасдиқлаб, ўша(оят)ни нозил қилди».
* Фожирларча қасам ичиш ёлғондан қасамхўрлик қилишдир.
* Оли Имрон сураси, 77-оят. Оятнинг тўлиқ матни қуйидагича: «Аллоҳнинг аҳдини ва ўз қасамларини озгина баҳога сотадиганлар – албатта, ана ўшаларга охиратда насиба йўқдир, қиёмат куни Аллоҳ уларга гапирмас, назар солмас ва уларни покламас. Уларга аламли азоб бор».
1065/2356 - عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ مَسْعُودٍ رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «مَنْ حَلَفَ عَلَى يَمِينٍ يَقْتَطِعُ بِهَا مَالَ امْرِئٍ، هُوَ عَلَيْهَا فَاجِرٌ، لَقِيَ اللهَ وَهْوَ عَلَيْهِ غَضْبَانُ، فَأَنْزَلَ اللهُ تَعَالَى: (إِنَّ الَّذِينَ يَشْتَرُونَ بِعَهْدِ اللَّهِ وَأَيْمَانِهِمْ ثَمَنًا قَلِيلًا) [آل عمران:77]، فَجَاءَ الْأَشْعَثُ فَقَالَ: مَا حَدَّثَكُمْ أَبُو عَبْدِ الرَّحْمَنِ؟ فِيَّ أُنْزِلَتْ هَذِهِ الْآيَةُ، كَانَتْ لِي بِئْرٌ فِي أَرْضِ ابْنِ عَمٍّ لِي، فَقَالَ لِي: «شُهُودَكَ». قُلْتُ: مَا لِي شُهُودٌ، قَالَ: «فَيَمِينَهُ». قُلْتُ: يَا رَسُولَ، اللهِ إِذًا يَحْلِفَ، فَذَكَرَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم هَذَا الْحَدِيثَ، فَأَنْزَلَ اللهُ ذَلِكَ تَصْدِيقًا لَهُ.
(4) ЙЎҚСИЛ ЙЎЛЧИГА СУВ БЕРМАГАННИНГ ГУНОҲИ ҲАҚИДА
(4) بَاب: إِثْمِ مَنْ مَنَعَ ابْنَ السَّبِيلِ مِنَ الْمَاءِ
1066.2358. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу айтади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам дедилар: «Уч киши борки, Аллоҳ қиёмат куни уларга қарамайди ҳам, покламайди ҳам; уларга аламли азоб бор:
– йўлда ортиқча суви бўла туриб, уни йўқсил йўлчига бермаган киши;
– имомга фақат мол-дунё учун байъат қилиб, ўшандан бериб турса, рози бўлиб, бермаса, норози бўлган киши;
– асрдан кейин: «Ўзидан бошқа илоҳ бўлмаган Аллоҳга қасамки, шубҳасиз, мен булар учун шунча-шунча берганман», деганда (харидор) одам унга ишонгач, савдо молини ўтказиб олган киши».
Кейин ушбу оятни ўқидилар: «Аллоҳнинг аҳдини ва ўз қасамларини озгина баҳога сотадиганлар»*.
Изоҳ: Кўпинча савдогарлар молни қайтариб кетмай деб, қасам ичиб бўлса ҳам кечки бозорда сотиб кетишга одатланганлари учун ҳадисда «асрдан кейин» деб таъкидланмоқда.
1066/2358 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «ثَلَاثَةٌ لَا يَنْظُرُ اللهُ إِلَيْهِمْ يَوْمَ الْقِيَامَةِ وَلَا يُزَكِّيهِمْ وَلَهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ: رَجُلٌ كَانَ لَهُ فَضْلُ مَاءٍ بِالطَّرِيقِ فَمَنَعَهُ مِنِ ابْنِ السَّبِيلِ، وَرَجُلٌ بَايَعَ إِمَامًا لَا يُبَايِعُهُ إِلَّا لِدُنْيَا، فَإِنْ أَعْطَاهُ مِنْهَا رَضِيَ وَإِنْ لَمْ يُعْطِهِ مِنْهَا سَخِطَ، وَرَجُلٌ أَقَامَ سِلْعَتَهُ بَعْدَ الْعَصْرِ فَقَالَ: وَاللهِ الَّذِي لَا إِلَهَ غَيْرُهُ، لَقَدْ أَعْطَيْتُ بِهَا كَذَا وَكَذَا، فَصَدَّقَهُ رَجُلٌ». ثُمَّ قَرَأَ هَذِهِ الْآيَةَ: (إِنَّ الَّذِينَ يَشْتَرُونَ بِعَهْدِ اللَّهِ وَأَيْمَانِهِمْ ثَمَنًا قَلِيلًا) [آل عمران: 77].
(5) СУВ БИЛАН СУҒОРИШНИНГ ФАЗЛИ ҲАҚИДА
(5) بَاب: فَضْلِ سَقْيِ الْمَاءِ
1067 Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Бир киши юриб кетаётган эди. Чанқоқ уни қийнаб юборди. Бир қудуққа тушиб, ундан ичди. Кейин чиқди. Қараса, бир ит турибди, ҳарсиллаб тили осилган, чанқоқдан нам тупроқни ялаяпти. У: «Менинг бошимга тушган бунинг ҳам бошига тушибди-ку», деди-да, қудуққа тушиб махсисини тўлдирди, кейин уни оғзида тишлаб юқорига чиқди ва итни суғорди. Аллоҳ уни тақдирлади ва уни мағфират қилди», дедилар. «Эй Аллоҳнинг Расули, бизга ҳайвонларда ҳам ажр борми?» дейишди. У зот: «Жони борки нарсада ажр бор», дедилар».
Изоҳ: «Жони борки нарсада ажр бор» дегани ҳар қандай жонзотга сув ичириш, ем бериш, унга бирор яхшилик етказишда савоб бор, демакдир.
1067/2363 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «بَيْنَا رَجُلٌ يَمْشِي، فَاشْتَدَّ عَلَيْهِ الْعَطَشُ، فَنَزَلَ بِئْرًا فَشَرِبَ مِنْهَا، ثُمَّ خَرَجَ فَإِذَا هُوَ بِكَلْبٍ يَلْهَثُ، يَأْكُلُ الثَّرَى مِنَ الْعَطَشِ، فَقَالَ: لَقَدْ بَلَغَ هَذَا مِثْلُ الَّذِي بَلَغَ بِي، فَنَزَلَ بِئْرًا فَمَلَأَ خُفَّهُ ثُمَّ أَمْسَكَهُ بِفِيهِ، ثُمَّ رَقِيَ فَسَقَى الْكَلْبَ، فَشَكَرَ اللهُ لَهُ فَغَفَرَ لَهُ». قَالُوا: يَا رَسُولَ اللهِ، وَإِنَّ لَنَا فِي الْبَهَائِمِ أَجْرًا؟ قَالَ: «فِي كُلِّ كَبِدٍ رَطْبَةٍ أَجْرٌ».
(6) ҲОВУЗ ВА МЕШ ЭГАСИ УНДАГИ СУВГА ЭНГ ҲАҚЛИДИР, ДЕБ БИЛИШ ҲАҚИДА
(6) بَاب: مَنْ رَأَى أَنَّ صَاحِبَ الْحَوْضِ وَالْقِرْبَةِ أَحَقُّ بِـمَائِهِ
1068.2367. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу деди:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Жоним қўлида бўлган Зотга қасамки, бегона туялар ҳовуздан ҳайдалганидек, ҳовузимдан (баъзи) кишиларни албатта ҳайдайман», дедилар».
1068/2367 – عَنْ أبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ: عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «وَالَّذِي نَفْسِي بِيَدِهِ، لَأَذُودَنَّ رِجَالًا عَنْ حَوْضِي كَمَا تُذَادُ الْغَرِيبَةُ مِنَ الْإِبِلِ عَنِ الْحَوْضِ».
1069.2369. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам дедилар: «Уч киши борки, Аллоҳ қиёмат куни уларга гапирмайди ҳам, қарамайди ҳам:
– савдо моли устида унинг учун берганидан кўра кўпроқ бергани ҳақида ёлғон қасам ичган киши;
– бир мусулмон кишининг мол-мулкидан уриб қолиш учун асрдан кейин ёлғон қасам ичган киши;
– ортиқча сувни бермаган киши. Аллоҳ: «Сенинг қўлинг яратмаган нарсанинг ортиқчасини бермаганингдек, Мен ҳам бугун сенга фазлимдан бермайман», дейди».
1069/2369 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «ثَلَاثَةٌ لَا يُكَلِّمُهُمُ اللهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ، وَلَا يَنْظُرُ إِلَيْهِمْ: رَجُلٌ حَلَفَ عَلَى سِلْعَةٍ لَقَدْ أَعْطَى بِهَا أَكْثَرَ مِمَّا أَعْطَى وَهْوَ كَاذِبٌ، وَرَجُلٌ حَلَفَ عَلَى يَمِينٍ كَاذِبَةٍ بَعْدَ الْعَصْرِ لِيَقْتَطِعَ بِهَا مَالَ رَجُلٍ مُسْلِمٍ، وَرَجُلٌ مَنَعَ فَضْلَ مَائِهِ، فَيَقُولُ اللهُ: الْيَوْمَ أَمْنَعُكَ فَضْلِي كَمَا مَنَعْتَ فَضْلَ مَا لَمْ تَعْمَلْ يَدَاكَ».
(7) АЛЛОҲ ВА УНИНГ РАСУЛИ СОЛЛАЛЛОҲУ АЛАЙҲИ ВАСАЛЛАМДАН БОШҚА УЧУН ҚЎРИҚХОНА ЙЎҚ
(7) بَاب: لَا حِمَى إِلَّا لِلَّهِ وَلِرَسُولِهِ
1070.2370. Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Саъб ибн Жассома айтади: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Аллоҳ ва Унинг Расулидан бошқа учун қўриқхона йўқ», дедилар».
(Ровийлардан Ибн Шиҳоб) «Бизга Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг Нақиъни қўриқхона қилганлари, Умарнинг Сараф ва Рабазани қўриқхона қилгани етиб келган», дейди.
Изоҳ: Нақиъ – Мадинаи Мунавварадан йигирма фарсах (110,880 км) узоқликдаги жой. «Сараф» сўзи нусхаларда кўпроқ Шараф деб берилган. Бу сўз «Султония»нинг асл матнида Сараф деб берилиб, ҳошияда уни Шараф дейиш тавсия қилинган. Шуниси тўғрироқ, чунки Сараф Маккаи мукаррамага қарашли ноҳиялардан бири, Шараф эса Мадинаи мунавварага қарашли ноҳиялардан бири. Рабаза – Мадинадан уч марҳала (132,975 км) узоқликда жойлашган қишлоқ.
1070/2370 - عَنِ الصَّعْبِ بْنِ جَثَّامَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: إِنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «لَا حِمَى إِلَّا لِلَّهِ وَلِرَسُولِهِ».
(8) ИНСОНЛАР ВА ҲАЙВОНЛАРНИНГ АНҲОРЛАРДАН ИЧИШИ ҲАҚИДА
(8) بَاب: شُرْبِ النَّاسِ وَالدَّوَابِّ مِنَ الْأَنْهَارِ
1071.2371. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам дедилар: «От бир киши учун ажр, бир киши учун парда, яна бир киши учун гуноҳдир.
Ажр оладигани уни Аллоҳ йўлида боққан киши бўлиб, яйлов ёки ўтлоққа унинг арқонини узун ташлаб қўяди. У ўша узун арқонида яйлов ёки ўтлоқда нимага тегмасин, унинг (эгаси) учун ҳасанот бўлади. Агар арқони узилиб, бир-икки қир оша ўйноқлаб, югурса, унинг изи ҳам, тезаги ҳам унинг (эгаси) учун ҳасанот бўлади. Агар суғормоқчи бўлмаган тақдирда ҳам у дарёдан ўтиб, ундан ичса, мана шу ҳам унинг (эгаси) учун ҳасанот бўлади. Хуллас, булар унинг учун ажрдир.
Бири уни (отни) беҳожат ва иффатли бўлиш учун боққан, кейин унинг бўйни ва белидаги Аллоҳнинг ҳаққини* унутмаган киши бўлиб, бу унинг учун пардадир.
Яна бири уни (отни) фахрланиш, риё ҳамда Ислом аҳлига ёвлик учун боққан киши бўлиб, бу унинг учун гуноҳдир», дедилар.
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан эшак (боқиш) ҳақида сўралди. Шунда у зот: «Менга улар ҳақида мана бу оятдан ноёб ва қамровли нарса нозил қилинмади: «Бас, ким зарра вазнича яхшилик қилса ҳам кўради. Ва ким зарра вазнича ёмонлик қилса ҳам кўради»,* дедилар».
Изоҳ: Аллоҳ таолонинг отнинг бўйнидаги ҳаққи нисобга етганида закотини беришдир. Белидаги ҳаққи эса унга ортиқча юк ортиб, жабр қилмаслик ҳамда уни Аллоҳ рози бўладиган ишларга минишдир.
* От ҳақидаги гапларни эшитган одамлар энди эшак боқиш ҳақида сўрашган. Шунда Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам умумий маънодаги оятларни келтириб, яхшилик учун боққан одам савоб олиши, ёмонлик учун боққан одам гуноҳкор бўлишини тушунтирганлар.
1071/2371 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «الْخَيْلُ لِرَجُلٍ أَجْرٌ، وَلِرَجُلٍ سِتْرٌ، وَعَلَى رَجُلٍ وِزْرٌ: فَأَمَّا الَّذِي لَهُ أَجْرٌ، فَرَجُلٌ رَبَطَهَا فِي سَبِيلِ اللهِ، فَأَطَالَ بِهَا فِي مَرْجٍ أَوْ رَوْضَةٍ، فَمَا أَصَابَتْ فِي طِيَلِهَا ذَلِكَ مِنَ الْمَرْجِ أَوِ الرَّوْضَةِ كَانَتْ لَهُ حَسَنَاتٍ، وَلَوْ أَنَّهُ انْقَطَعَ طِيَلُهَا، فَاسْتَنَّتْ شَرَفًا أَوْ شَرَفَيْنِ، كَانَتْ آثَارُهَا وَأَرْوَاثُهَا حَسَنَاتٍ لَهُ، وَلَوْ أَنَّهَا مَرَّتْ بِنَهَرٍ فَشَرِبَتْ مِنْهُ، وَلَمْ يُرِدْ أَنْ يَسْقِيَ كَانَ ذَلِكَ حَسَنَاتٍ لَهُ، فَهِيَ لِذَلِكَ أَجْرٌ. وَرَجُلٌ رَبَطَهَا تَغَنِّيًا وَتَعَفُّفًا، ثُمَّ لَمْ يَنْسَ حَقَّ اللهِ فِي رِقَابِهَا، وَلَا ظُهُورِهَا، فَهِيَ لِذَلِكَ سِتْرٌ. وَرَجُلٌ رَبَطَهَا فَخْرًا وَرِيَاءً وَنِوَاءً لِأَهْلِ الْإِسْلَامِ، فَهِيَ عَلَى ذَلِكَ وِزْرٌ». وَسُئِلَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم عَنِ الْحُمُرِ، فَقَالَ: «مَا أُنْزِلَ عَلَيَّ فِيهَا شَيْءٌ إِلَّا هَذِهِ الْآيَةُ الْجَامِعَةُ الْفَاذَّةُ: (فَمَنْ يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ خَيْرًا يَرَهُ (7) وَمَنْ يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ شَرًّا يَرَهُ) [الزلزلة: 7-8].
(9) ЎТИН ВА ЎТ-ЎЛАННИ СОТИШ ҲАҚИДА
(9) بَاب: بَيْعِ الْحَطَبِ وَالْكَلَإِ
1072.2375. Алий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Бадр куни ўлжа(тақсимоти)да Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам билан бирга қари туяга эга бўлдим. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам менга бошқа бир қари туя ҳам бердилар. Бир куни иккаласини бир ансорийнинг эшиги олдига чўктирдим. Мен билан бирга Бану Қайнуқоълик бир заргар ҳам бор эди. Сотмоқчи бўлган изхиримни (туяларга) юкламоқчи эдим. Буни Фотиманинг валиймасига ишлатмоқчи эдим. Ҳамза ибн Абдулмутталиб ўша уйда ичиб ўтирар, ёнида бир ашулачи чўри ҳам бор эди. У: «Ҳой Ҳамза! Ёши катта, семизгина туялар-а...!» деди. Ҳамза иккаласининг олдига ирғиб келди-да, уларнинг ўркачларини кесиб, биқинларини ёриб ташлади. Кейин уларнинг жигарларидан олди».
(Ровийлардан бири Ибн Журайж айтади:) Ибн Шиҳобга: «Ўркачларидан-чи?» дедим. У: «Ўркачларини ҳам кесиб, олиб кетган», деди.
Ибн Шиҳоб айтади: «Алий розияллоҳу анҳу шундай деди: «Кўрган манзарам мени даҳшатга солди. Набиюллоҳ Аллоҳнинг Набийси соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига бордим. Олдиларида Зайд ибн Хориса ҳам бор экан. У зотга хабарни айтдим. У зот Зайд билан бирга йўлга чиқдилар. Мен ҳам у зот билан бирга юрдим. Ҳамзанинг олдига кириб, унга аччиқ қилдилар. Ҳамза нигоҳини кўтарар экан: «Сизлар ота-боболаримнинг қулларисиз, холос», деди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам тисарилганча уларнинг олдидан қайтиб чиқдилар. Бу хамр ҳаром қилинишидан олдин эди».
1072/2375 - عَنْ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ رَضِيَ الله عَنْهُ أَنَّهُ قَالَ: أَصَبْتُ شَارِفًا مَعَ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم فِي مَغْنَمٍ يَوْمَ بَدْرٍ، قَالَ: وَأَعْطَانِي رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم شَارِفًا أُخْرَى، فَأَنَخْتُهُمَا يَوْمًا عِنْدَ بَابِ رَجُلٍ مِنَ الْأَنْصَارِ، وَأَنَا أُرِيدُ أَنْ أَحْمِلَ عَلَيْهِمَا إِذْخِرًا لِأَبِيعَهُ، وَمَعِي صَائِغٌ مِنْ بَنِي قَيْنُقَاعَ، فَأَسْتَعِينَ بِهِ عَلَى وَلِيمَةِ فَاطِمَةَ، وَحَمْزَةُ بْنُ عَبْدِ الْمُطَّلِبِ يَشْرَبُ فِي ذَلِكَ الْبَيْتِ مَعَهُ قَيْنَةٌ، فَقَالَتْ:
أَلَا يَا حَمْزَةَ لِلشُّرُفِ النِّوَاءِ
فَثَارَ إِلَيْهِمَا حَمْزَةُ بِالسَّيْفِ، فَجَبَّ أَسْنِمَتَهُمَا وَبَقَرَ خَوَاصِرَهُمَا، ثُمَّ أَخَذَ مِنْ أَكْبَادِهِمَا. قُلْتُ لاِبْنِ شِهَابٍ: وَمِنَ السَّنَامِ؟ قَالَ: قَدْ جَبَّ أَسْنِمَتَهُمَا فَذَهَبَ بِـهَا، قَالَ ابْنُ شِهَابٍ: قَالَ عَلِيٌّ رَضِيَ الله عَنْهُ: فَنَظَرْتُ إِلَى مَنْظَرٍ أَفْظَعَنِي، فَأَتَيْتُ نَبِيَّ اللهِ صلى الله عليه وسلم وَعِنْدَهُ زَيْدُ بْنُ حَارِثَةَ، فَأَخْبَرْتُهُ الْخَبَرَ، فَخَرَجَ وَمَعَهُ زَيْدٌ، فَانْطَلَقْتُ مَعَهُ، فَدَخَلَ عَلَى حَمْزَةَ، فَتَغَيَّظَ عَلَيْهِ، فَرَفَعَ حَمْزَةُ بَصَرَهُ وَقَالَ: هَلْ أَنْتُمْ إِلَّا عَبِيدٌ لِآبَائِي. فَرَجَعَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم يُقَهْقِرُ حَتَّى خَرَجَ عَنْهُمْ، وَذَلِكَ قَبْلَ تَحْرِيمِ الْخَمْرِ.
(10) БЎЛТАКЛАР* ҲАҚИДА
* Бўлтак – ажратиб берилган ер. Бу ерда раҳбар ёки подшоҳ томонидан бирор кишига ажратиб берилган ерлар назарда тутилган.
(10) بَاب: الْقَطَائِعِ
1073.2376. Анас розияллоҳу анҳу айтади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам Баҳрайндан ер бўлиб бермоқчи бўлдилар. Шунда ансорийлар: «Муҳожир биродарларимизга ҳам бизга бўлиб берганингизчалик бўлиб бермагунингизча (бизга бўлиб берманг)», дейишди. У зот: «Яқинда мендан кейин худбинлик* кўрасиз. Шунда менга йўлиққунингизча сабр қилинг», дедилар».
Изоҳ: Биз «худбинлик» деб таржима қилган сўз ҳадисда «асаротун» калимаси бўлиб, ўзгадан ўзини олдинга қўйиш, ўз манфаатларини ўзгаларнинг манфаатларидан устун кўриш маъноларини билдиради.
1073/2376 عَنْ أنَسِ بْنِ مَالِكٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: أَرَادَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم أَنْ يُقْطِعَ مِنَ الْبَحْرَيْنِ، فَقَالَتِ الْأَنْصَارُ: حَتَّى تُقْطِعَ لِإِخْوَانِنَا مِنَ الْمُهَاجِرِينَ مِثْلَ الَّذِي تُقْطِعُ لَنَا، قَالَ: «سَتَرَوْنَ بَعْدِي أَثَرَةً، فَاصْبِرُوا حَتَّى تَلْقَوْنِي».
(11) КИШИНИНГ ЧОРБОҒДА, ХУРМОЗОРДА ЮРИШ ЁКИ СУВ ИЧИШ ҲУҚУҚИ БЎЛИШИ ҲАҚИДА
(11) بَاب: الرَّجُلِ يَكُونُ لَهُ مَـمَرٌّ أَوْ شِرْبٌ فِي حَائِطٍ أَوْ فِي نَخْلٍ
1074.2379. Солим ибн Абдуллоҳ отаси розияллоҳу анҳудан ривоят қилади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «Ким бир хурмозорни чанглатилгандан кейин сотиб олса, ҳосили сотганникидир, фақат сотиб олувчи шарт қўйган бўлса, мустасно. Ким мол-мулки бор қулни сотиб олса, унинг мол-мулки сотганникидир, фақат сотиб олувчи шарт қўйган бўлса, мустасно», деяётганларини эшитганман».
1074/2379 - عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ عُمَرَ رَضِيَ الله عَنْهُمَا قَالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم يَقُولُ: «مَنِ ابْتَاعَ نَخْلًا بَعْدَ أَنْ تُؤَبَّرَ فَثَمَرَتُهَا لِلْبَائِعِ إِلَّا أَنْ يَشْتَرِطَ الْمُبْتَاعُ، وَمَنِ ابْتَاعَ عَبْدًا وَلَهُ مَالٌ فَمَالُهُ لِلَّذِي بَاعَهُ إِلَّا أَنْ يَشْتَرِطَ الْمُبْتَاعُ».