(1) ҚУЛ ОЗОД ҚИЛИШ ВА УНИНГ ФАЗИЛАТИ ҲАҚИДА
(1) بَابُ: فَضْلَ العِتْقِ
1112.2517. Алий ибн Ҳусайннинг соҳиби Саъид ибн Маржона айтади:
«Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу менга деди: «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Қай бир киши мусулмон одамни озод қилса, унинг ҳар бир аъзоси эвазига Аллоҳ бунинг бир аъзосини дўзахдан қутқариб олади», деганлар».
Саъид ибн Маржона айтади: «Сўнгра мен Алий ибн Ҳусайннинг олдига бордим. Шунда Алий ибн Ҳусайн розияллоҳу анҳумо Абдуллоҳ ибн Жаъфар ўн минг дирҳамга [ёки минг динорга] баҳолаган қулининг олдига атайлаб бориб, уни озод қилиб юборди».
1112/2517 – عَنْ أبِي هُرَيْرَةَرَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَال رَسُولُ الله صلى الله عليه وسلم: «أَيّـُمَا رَجُلٍ أَعْتَقَ امْرَأً مُسْلِمًا، اسْتَنْقَذَ اللهُ بِكُلِّ عُضْوٍ مِنْهُ عُضْوًا مِنْهُ مِنَ النَّارِ».
(2) ҚАЙСИ ҚУЛ(НИ ОЗОД ҚИЛИШ) АФЗАЛ?
(2) بَاب: أَيُّ الرِّقَابِ أَفْضَلُ؟
1113.2518. Абу Зарр розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламдан: «Қайси амал афзал?» деб сўрадим. «Аллоҳга иймон келтириш ва Унинг йўлида жиҳод қилиш», дедилар. «Қайси қул(ни озод килиш) афзал?» дедим. «Баҳоси энг қиммати ва ўз аҳли наздида энг қадрли бўлгани», дедилар. «Буни қила олмасам-чи?» дедим. «Ҳунарлига ёрдам берасан ёки ҳунарсизга иш қилиб берасан», дедилар. «Буни ҳам қила олмасам-чи?» дедим. «Одамларга ёмонлик қилишни тарк қиласан, шунинг ўзи ҳам ўзингга қиладиган садақангдир», дедилар».
1113/2518 - عَنْ أَبِي ذَرٍّ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: سَأَلْتُ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم: أَيُّ الْعَمَلِ أَفْضَلُ؟ قَالَ: «إِيـمَانٌ بِاللهِ، وَجِهَادٌ فِي سَبِيلِهِ». قُلْتُ: فَأَيُّ الرِّقَابِ أَفْضَلُ؟ قَالَ: «أَغْلَاهَا ثَمَنًا، وَأَنْفَسُهَا عِنْدَ أَهْلِهَا». قُلْتُ: فَإِنْ لَمْ أَفْعَلْ. قَالَ: «تُعِينُ صَانِعًا، أَوْ تَصْنَعُ لِأَخْرَقَ». قَالَ: فَإِنْ لَمْ أَفْعَلْ. قَالَ: «تَدَعُ النَّاسَ مِنَ الشَّرِّ، فَإِنَّهَا صَدَقَةٌ تَصَدَّقُ بِهَا عَلَى نَفْسِكَ».
(3) (ЎЗИ БИЛАН ШЕРИГИ) ИККОВИ ЎРТАСИДАГИ ҚУЛНИ ЁКИ ШЕРИКЛАР ОРАСИДАГИ ЧЎРИНИ ОЗОД ҚИЛСА...
(3) بَاب: إِذَا أَعْتَقَ عَبْدًا بَيْنَ اثْنَيْنِ، أَوْ أَمَةً بَيْنَ الشُّرَكَاءِ
1114.2522. Абдуллоҳ ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ким бир қулдаги улушини озод қилса, қулнинг нархига етадиган маблағи бўлса, қул ўртача нархда баҳоланади ва у шерикларига ҳиссаларини бериб, уни озод қилади. Бўлмаса, озод қилганча қисмини озод қилган бўлади», дедилар».
1114/2522 - عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «مَنْ أَعْتَقَ شِرْكًا لَهُ فِي عَبْدٍ، فَكَانَ لَهُ مَالٌ يَبْلُغُ ثَمَنَ الْعَبْدِ، قُوِّمَ الْعَبْدُ قِيمَةَ عَدْلٍ، فَأَعْطَى شُرَكَاءَهُ حِصَصَهُمْ، وَعَتَقَ عَلَيْهِ، وَإِلَّا فَقَدْ عَتَقَ مِنْهُ مَا عَتَقَ».
(4) ҚУЛ ОЗОД ҚИЛИШ, ТАЛОҚ ВА ШУНГА ЎХШАШ ИШЛАРДА ЯНГЛИШИШ ЁКИ УНУТИШ ҲАҚИДА. ҚУЛ ОЗОД ҚИЛИШ АЛЛОҲ УЧУНГИНА БЎЛАДИ.
(4) بَاب: الْخَطَإِ وَالنِّسْيَانِ فِي الْعَتَاقَةِ وَالطَّلَاقِ وَنَحْوِهِ
1115.2528. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Модомики умматим қалблари васваса қилган нарсаларни амалга оширмаса ёки гапирмаса, Аллоҳ буни мен учун кечиб юборди», дедилар».
1115/2528 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ الله صلى الله عليه وسلم: «إِنَّ اللهَ تَجَاوَزَ لِي عَنْ أُمَّتِي مَا وَسْوَسَتْ بِهِ صُدُورُهَا، مَا لَمْ تَعْمَلْ أَوْ تَكَلَّمْ».
(5) КИШИ ҚУЛИНИ ОЗОД ҚИЛИШНИ НИЯТ ҚИЛИБ, «БУ АЛЛОҲНИКИДИР», ДЕСА... ОЗОД ҚИЛИШДА ГУВОҲ КЕЛТИРИШ ҲАҚИДА
(5) بَاب: إِذَا قَالَ رَجُلٌ لِعَبْدِهِ: هُوَ لِلَّهِ، وَنَوَى الْعِتْقَ، وَالْإِشْهَادُ فِي الْعِتْقِ
1116.2530. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«У мусулмон бўлмоқчи бўлиб, ғуломи билан келганда иккови бир-бирини йўқотиб қўйишибди. Абу Ҳурайра Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам билан бирга ўтирган экан, у келиб қолибди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Эй Абу Ҳурайра, бу ғуломинг сенинг олдингга келибди», дебдилар. Шунда у: «Мен сизни гувоҳ қиламанки, бу озоддир», дебди. У ўшанда айтар экан:
Оҳ, нақадар узун, сермашаққат тун!
Аммо нажот берди куфр уйидин!
1116/2530 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّهُ لَمَّا أَقْبَلَ يُرِيدُ الْإِسْلَامَ، وَمَعَهُ غُلَامُهُ، ضَلَّ كُلُّ وَاحِدٍ مِنْهُمَا مِنْ صَاحِبِهِ، فَأَقْبَلَ بَعْدَ ذَلِكَ وَأَبُو هُرَيْرَةَ جَالِسٌ مَعَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم، فَقَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «يَا أَبَا هُرَيْرَةَ، هَذَا غُلَامُكَ قَدْ أَتَاكَ». فَقَالَ: أَمَا إِنِّي أُشْهِدُكَ أَنَّهُ حُرٌّ، قَالَ: فَهُوَ حِينَ يَقُولُ:
يَا لَيْلَةً مِنْ طُولِهَا وَعَنَائِهَا عَلَى أَنَّهَا مِنْ دَارَةِ الْكُفْرِ نَجَّتِ
(6) МУШРИКНИНГ ҚУЛ ОЗОД ҚИЛИШИ ҲАҚИДА
(6) بَاب: عِتْقِ الْمُشْرِكِ
1117.2538. Ҳишомдан ривоят қилинади:
«Отам менга шундай хабар қилди: «Ҳаким ибн Ҳизом розияллоҳу анҳу жоҳилиятда юзта қул озод қилган ва юзта (одамга) туя миндирган эди. Мусулмон бўлгач, яна юзта (одамга) туя миндириб, юзта қул озод қилди. У деди: «Мен Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан: «Эй Аллоҳнинг Расули, жоҳилиятда қилиб юрган ишларим ҳақида нима дейсиз? Мен шулар билан таҳаннус – яъни яхшилик – қилар эдим», деб сўрадим. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ўтган яхшиликларинг асосида мусулмон бўлгансан», дедилар».
1117//2538 - عَنْ حَكِيمِ بْنِ حِزَامٍ رَضِيَ الله عَنْهُ أَعْتَقَ فِي الْجَاهِلِيَّةِ مِئَةَ رَقَبَةٍ، وَحَمَلَ عَلَى مِئَةِ بَعِيرٍ، فَلَمَّا أَسْلَمَ حَمَلَ عَلَى مِئَةِ بَعِيرٍ، وَأَعْتَقَ مِئَةَ رَقَبَةٍ، قَالَ: فَسَأَلْتُ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم، وذَكَرَ الـحَدِيثَ. وَقَدْ تَقَدَّمَ فِي الزَّكَاةِ.
(7) АРАБЛАРДАН БИРОРТАСИНИ ҚУЛ (ЁКИ ЧЎРИ) ҚИЛИБ ОЛИБ, УНИ ҲИБА ҚИЛИШ, СОТИШ, ЖИМОЪ ҚИЛИШ, УНДАН ТОВОН ОЛИШ ҲАМДА БОЛАЛАРИНИ АСИР ҚИЛИШ ҲАҚИДА
(7) بَاب: مَنْ مَلَكَ مِنَ الْعَرَبِ رَقِيقًا
1118.2541. Ибн Авн шундай хабар қилади:
«Нофеъга мактуб ёздим. У менга: «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам Бану Мусталиққа уларнинг чорвалари сув бўйида суғорилаётган, ўзлари бепарво юрган ҳолда тўсатдан ҳужум қилганлар. Жангчиларини ўлдирганлар, бола-чақаларини асир олганлар. Ўша куни Жувайрияни ҳам қўлга киритганлар. Буни менга Абдуллоҳ ибн Умар айтиб берган. У ўша қўшиннинг ичида бўлган экан», деб ёзиб юборди».
Изоҳ: Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Бану Мусталиқнинг раиси Ҳорис ибн Абу Зирор ўз қавми ва бошқа араб қабилалари билан мусулмонларга қарши юришга тайёрланаётганининг хабарини эшитгач, ушбу хабарни аниқлаштириш учун Бурайда ибн Ҳосиб ал-Асламий розияллоҳу анҳуни юбордилар. У Бану Мусталиқ раиси Ҳорис ибн Абу Зирор билан гаплашиб қайтгач, хабарнинг ростлигини тасдиқлади ва дарҳол душман хавфини бартараф этиш учун уларга қарши жангга киришилди.
Манба: Далаилун-нубувваҳ. Имом Байҳақий. Таҳқиқ: Абдул-Муътий Қалъачи. Дорул-кутуб ал-илмийя. 1988.
1118/2541 – عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ عُمَرَ رَضِيَ الله عنهما: أنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم أَغَارَ عَلَى بَنِي الْمُصْطَلِقِ وَهُمْ غَارُّونَ، وَأَنْعَامُهُمْ تُسْقَى عَلَى الْمَاءِ، فَقَتَلَ مُقَاتِلَتَهُمْ، وَسَبَى ذَرَارِيَّهُمْ، وَأَصَابَ يَوْمَئِذٍ جُوَيْرِيَةَ رَضِيَ الله عَنْهَا.
1119.2543. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг Бану Тамим ҳақида уч(хислат)ни айтаётганларини эшитганимдан бери уларни яхши кўраман. У зотнинг «Улар умматимнинг дажжолга қарши энг қаттиқ турадиганларидир», деяётганларини эшитганман. Уларнинг садақалари келганда, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Бу бизнинг қавмнинг садақаларидир», деганлар. Оишанинг ҳузурида улардан бир асира бор эди. У зот: «Уни озод қилиб юбор, чунки у Исмоилнинг авлодидандир», деганлар».
1119/2543 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ:مَا زِلْتُ أُحِبُّ بَنِي تَـمِيمٍ ثَلاثٍ، سَـمِعْتُ مِنْ رَسُول الله صلى الله عليه وسلم يَقُولُ فِيهِمْ:: «هُمْ أَشَدُّ أُمَّتِي عَلَى الدَّجَّالِ». قَالَ: وَجَاءَتْ صَدَقَاتُهُمْ، فَقَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «هَذِهِ صَدَقَاتُ قَوْمِنَا». وَكَانَتْ سَبِيَّةٌ مِنْهُمْ عِنْدَ عَائِشَةَ فَقَالَ: «أَعْتِقِيهَا فَإِنَّهَا مِنْ وَلَدِ إِسْـمَاعِيلَ».
(8) ҚУЛГА КЕККАЙИШНИНГ ҲАМДА «ҚУЛИМ» ЁКИ «ЧЎРИМ» ДЕЙИШНИНГ МАКРУҲЛИГИ ҲАҚИДА
(8) بَاب: كَرَاهِيَةِ التَّطَاوُلِ عَلَى الرَّقِيقِ
1120.2552. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу шундай сўзлаб берди:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Ҳеч қайсингиз «роббингга егулик келтир», «роббингни таҳорат қилдир», «роббингга сув қуй» демасин, «хожам», «хўжайиним» десин. Бирортангиз «қулим», «чўрим» демасин, «ўғлим», «қизим», «ғуломим» десин».
Изоҳ: Аслида «робб» сўзи араб тилида хўжайин, тарбиячи маъноларида ишлатилган. Ҳадисда бу сўзни фақат Аллоҳ таолога нисбатан ишлатиш кераклиги, бошқалар учун қўлламаслик лозимлиги таъкидланиб, бунинг ўрнига бошқа маънодош сўзлар тавсия қилинмоқда.
1120/2552 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم أَنَّهُ قَالَ: «لَا يَقُلْ أَحَدُكُمْ: أَطْعِمْ رَبَّكَ، وَضِّئْ رَبَّكَ، اسْقِ رَبَّكَ، وَلْيَقُلْ: سَيِّدِي مَوْلَايَ، وَلَا يَقُلْ أَحَدُكُمْ: عَبْدِي، أَمَتِي، وَلْيَقُلْ: فَتَايَ وَفَتَاتِي وَغُلَامِي».
(9) ХИЗМАТКОРИ ТАОМИНИ КЕЛТИРСА...
(9) بَاب: إِذَا أَتَى أحَدُكُمْ خَادِمهُ بِطَعَامِهِ
1121.2557. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу айтади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Қачон бирортангизнинг хизматкори таомини келтирса-ю, уни ўзи билан бирга ўтирғизмайдиган бўлса, бир-икки луқма ёки бир-икки ошам едириб қўйсин, чунки буни ўша тайёрлаган», дедилар».
1121/2557 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم: «إِذَا أَتَى أَحَدَكُمْ خَادِمُهُ بِطَعَامِهِ، فَإِنْ لَمْ يُجْلِسْهُ مَعَهُ، فَلْيُنَاوِلْهُ لُقْمَةً أَوْ لُقْمَتَيْنِ، أَوْ أُكْلَةً أَوْ أُكْلَتَيْنِ، فَإِنَّهُ وَلِيَ عِلَاجَهُ».
(10) ҚУЛНИ УРСА, ЮЗИГА ЭҲТИЁТ БЎЛСИН
(10) بَاب: إِذَا ضَرَبَ الْعَبْدَ فَلْيَجْتَنِبِ الْوَجْهَ
1122.2559. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Биронтангиз уришса, юзга эҳтиёт бўлсин», дедилар».
1122/2559 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «إِذَا قَاتَلَ أَحَدُكُمْ فَلْيَجْتَنِبِ الْوَجْهَ».