(1) УМРА ҲАҚИДА. УМРАНИНГ ВОЖИБЛИГИ ВА УНИНГ ФАЗЛИ
(1) بَاب: الْعُمْرَةِ. وُجُوبُ الْعُمْرَةِ وَفَضْلُهَا
849.1773. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Умра (кейинги) умрагача иккаласи орасидагиларга каффоратдир. Мабрур ҳажнинг* мукофоти эса фақат жаннатдир», дедилар».
849/1773 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «الْعُمْرَةُ إِلَى الْعُمْرَةِ كَفَّارَةٌ لِمَا بَيْنَهُمَا، وَالْحَجُّ الْمَبْرُورُ لَيْسَ لَهُ جَزَاءٌ إِلَّا الْجَنَّةُ».
(2) ҲАЖДАН ОЛДИН УМРА ҚИЛИШ ҲАҚИДА
(2) بَاب: مَنِ اعْتَمَرَ قَبْلَ الْحَجِّ
850.1774. Ибн Журайж шундай хабар қилади:
«Икрима ибн Холид Ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ҳаждан олдин умра қилиш ҳақида сўради. У: «Ҳечқиси йўқ», деди».
Икрима айтади: «Ибн Умар: «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳаж қилишларидан олдин умра қилганлар», деди».
850/1774 - عَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا أنَّهُ سُئِلَ عَنِ الْعُمْرَةِ قَبْلَ الْحَجِّ؟ فَقَالَ: لَا بَأْسَ. وَقَالَ: اعْتَمَرَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم قَبْلَ أَنْ يَحُجَّ.
(3) НАБИЙ СОЛЛАЛЛОҲУ АЛАЙҲИ ВАСАЛЛАМ НЕЧА МАРТА УМРА ҚИЛГАНЛАР?
(3) بَاب: كَمِ اعْتَمَرَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم؟
851.1775, 1776. Мужоҳиддан ривоят қилинади:
«Мен ва Урва ибн Зубайр масжидга кирсак, Абдуллоҳ ибн Умар розияллоҳу анҳумо Оишанинг ҳужраси ёнида ўтирган экан. Одамлар эса масжидда зуҳо намозини ўқишаётган эди. Биз ундан (яъни Ибн Умардан) уларнинг намози ҳақида сўрадик. У: «Бидъат»*, деди. Кейин (Урва) унга: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам неча марта умра қилганлар?» деди. У: «Тўрт марта, бири Ражабда эди», деди. Унга раддия билдиргимиз келмади. Кейин мўминларнинг онаси Оиша розияллоҳу анҳонинг ҳужрада тиш тозалаётганини эшитиб қолдик. Урва: «Эй онажон, эй мўминлар онаси! Абу Абдурраҳмон нима деяётганини эшитяпсизми?» деди. «Нима деяпти?» деди. У: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам тўртта умра қилганлар, бири Ражабда эди», деяпти», деди. У киши: «Абу Абдурраҳмонга Аллоҳ раҳм қилсин. У зот бирор умра қилган бўлсалар, албатта, у гувоҳ бўлган. Аммо у зот Ражабда ҳеч умра қилмаганлар», деди».
* Бу ҳадисда зуҳо намозининг ўзи эмас, балки уни одамлар атайлаб масжидга тўпланиб адо этишлари бидъат экани назарда тутилган.
851/1775 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ أنَّهُ قِيلَ لَهُ: كَمِ اعْتَمَرَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم؟ قَالَ: أَرْبَعًا، إِحْدَاهُنَّ فِي رَجَبٍ. قَالَ السَّائِلُ: فَقُلْتُ لِعَائِشَةَ: يَا أُمَّاهُ، أَلَا تَسْمَعِينَ مَا يَقُولُ أَبُو عَبْدِ الرَّحْمَنِ؟ قَالَتْ: مَا يَقُولُ؟ قَالَ: يَقُولُ: إِنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم اعْتَمَرَ أَرْبَعَ عُمَرَاتٍ إِحْدَاهُنَّ فِي رَجَبٍ. قَالَتْ: يَرْحَمُ اللهُ أَبَا عَبْدِ الرَّحْمَنِ، مَا اعْتَمَرَ عُمْرَةً إِلَّا وَهْوَ شَاهِدُهُ، وَمَا اعْتَمَرَ فِي رَجَبٍ قَطُّ.
(4) ТАНЪИМ УМРАСИ ҲАҚИДА
(4) بَاب: عُمْرَةِ التَّنْعِيمِ
852.1778. Қатодадан ривоят қилинади:
«Анас розияллоҳу анҳудан: «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам нечта умра қилганлар?» деб сўрадим. У: «Тўртта: мушриклар у зотни тўсишганда Зулқаъдада қилинган Ҳудайбия умраси; кейинги йили ҳам Зулқаъдада улар билан сулҳ тузганларидаги умра; ўлжа – ўйлашимча, Ҳунайнники – тақсимлаганларидаги Жиърона умраси», деди. «Нечта ҳаж қилганлар?» дедим. У: «Битта», деди».
Изоҳ: Бу ҳадисда Набий алайҳиссаломнинг тўртинчи, ҳаж билан бирга қўшиб қилган умралари зикр қилинмаган.
852/1778 – عَنْ أنَسٍ رَضِيَ الله عَنْهُ أنَّهُ سُئِلَ: كَمِ اعْتَمَرَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم؟ قَالَ: أَرْبَعًا: عُمْرَةُ الْحُدَيْبِيَةِ فِي ذِي الْقَعْدَةِ حَيْثُ صَدَّهُ الْمُشْرِكُونَ، وَعُمْرَةٌ مِنَ الْعَامِ الْمُقْبِلِ فِي ذِي الْقَعْدَةِ حَيْثُ صَالَحَهُمْ، وَعُمْرَةُ الْجِعْرَانَةِ إِذْ قَسَمَ غَنِيمَةَ - أُرَاهُ - حُنَيْنٍ. قُلْتُ: كَمْ حَجَّ؟ قَالَ: وَاحِدَةً.
(4) ТАНЪИМ УМРАСИ ҲАҚИДА
(4) بَاب: عُمْرَةِ التَّنْعِيمِ
852А.1779. Қатодадан ривоят қилинади:
«Анас розияллоҳу анҳудан сўраган эдим, у: «Набий соллаллоҳу алайҳи васалламни қайтариб юборишганда у зот умра қилганлар. Келаси йили Ҳудайбия умраси, Зулқаъда ойида бир умра ва ҳажларига қўшиб, бир умра», деди».
852أ/1779 – وَفِي رِوَايَةٍ أنَّهُ قَالَ: اعْتَمَرَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم حَيْثُ رَدُّوهُ، وَمِنَ الْقَابِلِ عُمْرَةَ الْحُدَيْبِيَةِ، وَعُمْرَةً فِي ذِي الْقَعْدَةِ، وَعُمْرَةً مَعَ حَجَّتِهِ.
(5) ҲАЖДАН КЕЙИН ҲАДИЙСИЗ УМРА ҚИЛИШ ҲАҚИДА
(5) بَاب: الْاِعْتِمَارِ بَعْدَ الْحَجِّ بِغَيْرِ هَدْيٍ
853.1781. Абу Исҳоқдан ривоят қилинади:
«Масруқ, Ато ва Мужоҳиддан сўраган эдим, улар: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Зулқаъдада ҳаж қилишларидан олдин умра қилганлар», дейишди.
Баро ибн Озиб розияллоҳу анҳунинг «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳаж қилишларидан олдин Зулқаъдада икки марта умра қилганлар», деяётганини эшитдим».
Изоҳ: Баро розияллоҳу анҳу ё Ҳудайбиядаги умрани ҳисобга олмаган ёки Жиърона умраси тун қоронғусида бўлгани учун ундан бехабар қолган.
853/1781 - عَنِ الْبَرَاءِ بْنِ عَازِبٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: اعْتَمَرَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم فِي ذِي الْقَعْدَةِ قَبْلَ أَنْ يَحُجَّ مَرَّتَيْنِ.
854.1784. Бизга Алий ибн Абдуллоҳ сўзлаб берди:
«Суфён бизга Амрдан (ибн Динордан) ривоят қилиб, сўзлаб бердики, у Амр ибн Авсдан қуйидагиларни эшитган экан: «Абдурраҳмон ибн Абу Бакр розияллоҳу анҳумо Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам унга Оишани мингаштириб, уни Танъимдан умра қилдиришга буюрганларини хабар қилди».
Суфён бир сафар: «Мен буни Амрдан (ибн Динордан) қанча эшитган бўлсам, Амрдан (ибн Авсдан) ҳам шунча эшитганман», деган».
854/1784 - عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِي بَكْرٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا: أَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم أَمَرَهُ أَنْ يُرْدِفَ عَائِشَةَ وَيُعْمِرَهَا مِنَ التَّنْعِيمِ.
855.1785. Жобир ибн Абдуллоҳ розияллоҳу анҳумо бундай сўзлаб берди:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам ва у зотнинг асҳоблари ҳажга эҳром боғлашди. Уларнинг ичида Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам ва Т-А-лҳадан бошқа ҳеч кимда ҳадий йўқ эди. Алий Ямандан ҳадийси билан келди. У: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам нима деб эҳром боғлаган бўлсалар, ўшанга эҳром боғладим», деди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам ёнида ҳадийси борлардан бошқа асҳобларига ҳажни умрага айлантиришни, Байтни тавоф қилиб, сўнг сочларини қисқартириб, эҳромдан чиқишга изн бердилар. Улар: «(Эҳромдан чиқиб) закаримиздан (маний) томиб турган ҳолда Минога борамизми?!» дейишди. (Бу гап) Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга етиб борди. Шунда у зот: «Агар аввал қилган ишимга энди рўпара бўлсам, ҳадий атамаган бўлар эдим. Агар ёнимда ҳадий бўлмаганида мен ҳам албатта эҳромдан чиқар эдим», дедилар.
Оиша ҳайз кўриб қолди. У ҳаж амалларининг барчасини бажарди, фақат Байтни тавоф қилмади. Пок бўлгач, тавоф ҳам қилгач: «Эй Аллоҳнинг Расули, сизлар ҳаж ва умра қилиб қайтасизлар-у, мен фақат ҳаж қилиб қайтаманми?» деди. Шунда у зот Абдурраҳмон ибн Абу Бакрга у билан бирга Танъимга чиқиб келишни буюрдилар. Шундай қилиб, у ҳаждан кейин Зулҳижжада умра қилди.
Суроқа ибн Молик ибн Жуъшум Набий соллаллоҳу алайҳи васалламни Ақабада тош отаётганларида учратиб қолиб, «Бу (ҳажни умрага айлантириш ёки ҳаж ойларида умра қилиш) сизларга хосми, эй Аллоҳнинг Расули?» деди. У зот: «Йўқ, абадий», дедилар».
855/1785 - وَعَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللهِ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا: أنَّ سُرَاقَةَ بْنَ مالِكِ بْنِ جُعْشُمٍ لَقِيَ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم بِالعَقَبَةِ وَهُوَ يَرْمِيهَا، فَقَالَ: ألَكُمْ هَذِهِ خاصَّةً يَا رَسُول الله؟ قَالَ: لا، بَلْ لِلأبَدِ.
(6) УМРАНИНГ АЖРИ ҚИЙИНЧИЛИКНИНГ МИҚДОРИГА КЎРАДИР
(6) بَاب: أَجْرِ الْعُمْرَةِ عَلَى قَدْرِ النَّصَبِ
856А.1787. Оиша розияллоҳу анҳо: «Эй Аллоҳнинг Расули, одамлар иккита ибодат билан қайтсалар, мен битта ибодат билан қайтаманми?» деди. Шунда унга: «Кутиб тур. Пок бўлганингда Танъимга чиқиб, эҳром боғла, кейин фалон жойда олдимизга кел. Бироқ, у (умранг ажри) нафақанг ёки машаққатингга кўра бўлади», дейилди».
856أ/1787 – وَعَنْهَا رَضِيَ الله عَنْهَا فِي رِوَايَةٍ: أنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم قَالَ لَهَا فِي العُمْرَةِ: وَلَكِنَّهَا عَلَى قَدْرِ نَفَقَتِكِ، أَوْ نَصَبِكِ».
(6) УМРАНИНГ АЖРИ ҚИЙИНЧИЛИКНИНГ МИҚДОРИГА КЎРАДИР
(6) بَاب: أَجْرِ الْعُمْرَةِ عَلَى قَدْرِ النَّصَبِ
856.1787
856/1787 – حَدِيثُ عَائِشَةَ رَضِيَ الله عَنْهَا فِي الـحَجِّ، تَكَرَّرَ كَثِيرًا، وَقَدْ تَقَدَّمَ بـتَمَامِهِ.
(7) УМРАЧИ ҚАЧОН ЭҲРОМДАН ЧИҚАДИ?
(7) بَاب: مَتَى يَحِلُّ الْمُعْتَمِرُ؟
857.1796. Абу Асваддан ривоят қилинади:
«Асмо бинт Абу Бакр розияллоҳу анҳумонинг мавлоси Абдуллоҳ Асмонинг ҳар гал Ҳажундан ўтганида: «Аллоҳ Муҳаммадга салавот юборсин. Биз у зот билан мана шу ерга тушганмиз. Биз ўша кунлари енгил юкли эдик. Уловларимиз кам, озиқ-овқатларимиз ҳам оз эди. Мен, синглим Оиша, Зубайр ва фалончи-фалончилар умра учун эҳром боғладик. Байтни тавоф қилгач, эҳромдан чиқдик. Сўнг кечки пайт ҳаж учун эҳром боғладик», деяётганини эшитганини айтиб берди».
857/1796 – عَنْ أسـمَاءَ بِنْتِ أبِي بَكْرٍ رَضِيَ الله عَنْهُمَا: أنَّهَا كَانَتْ كُلَّمَا مَرَّتْ بِالْحَجُونِ تَقُولُ: صَلَّى اللهُ عَلَى مُحَمَّدٍ، لَقَدْ نَزَلْنَا مَعَهُ هَا هُنَا وَنَحْنُ يَوْمَئِذٍ خِفَافٌ، قَلِيلٌ ظَهْرُنَا، قَلِيلَةٌ أَزْوَادُنَا، فَاعْتَمَرْتُ أَنَا وَأُخْتِي عَائِشَةُ وَالزُّبَيْرُ وَفُلَانٌ وَفُلَانٌ، فَلَمَّا مَسَحْنَا الْبَيْتَ أَحْلَلْنَا، ثُمَّ أَهْلَلْنَا مِنَ الْعَشِيِّ بِالْحَجِّ.
(8) ҲАЖ ЁКИ УМРА ЁХУД ҒАЗОТДАН ҚАЙТГАНДА НИМА ДЕЙИЛИШИ ҲАҚИДА
(8) بَاب: مَا يَقُولُ إِذَا رَجَعَ مِنَ الْحَجِّ أَوِ الْعُمْرَةِ أَوِ الْغَزْوِ
858.1797. Абдуллоҳ ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бирон ғазотдан ё ҳаждан ёки умрадан қайтганларида ҳар тепаликда уч бор такбир айтар, сўнг: «Лаа илааҳа иллаллоҳу ваҳдаҳ, лаа шарика лаҳ, лаҳул мулку ва лаҳул ҳамду ва ҳува ъалаа кулли шайъин қодир. Айибуна, таибуна, ъабидуна, сажидуна, лироббина ҳамидуна. Содақоллоҳу ваъдаҳ, ванасоро ъабдаҳ ва ҳазамал аҳзаба ваҳдаҳ»,* дер эдилар».
* Дуонинг маъноси: «Ёлғиз Аллоҳдан ўзга илоҳ йўқ. Унинг шериги ҳам йўқ. Мулк Уникидир ва ҳамд ҳам Унга хосдир. У ҳар бир нарсага қодирдир. (Бизлар) қайтувчилармиз, тавба қилувчилармиз, ибодат қилувчилармиз, сажда қилувчилармиз ва Роббимизга ҳамд айтувчилармиз. Аллоҳ Ўз ваъдасида содиқ бўлди, бандасига нусрат берди ҳамда ёлғиз Ўзи гуруҳларни мағлуб қилди».
858/1797 - عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم كَانَ إِذَا قَفَلَ مِنْ غَزْوٍ أَوْ حَجٍّ أَوْ عُمْرَةٍ، يُكَبِّرُ عَلَى كُلِّ شَرَفٍ مِنَ الْأَرْضِ ثَلَاثَ تَكْبِيرَاتٍ، ثُمَّ يَقُولُ: «لَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ وَحْدَهُ لَا شَرِيكَ لَهُ، لَهُ الْمُلْكُ وَلَهُ الْحَمْدُ، وَهُوَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ، آيِبُونَ تَائِبُونَ عَابِدُونَ سَاجِدُونَ لِرَبِّنَا حَامِدُونَ، صَدَقَ اللهُ وَعْدَهُ، وَنَصَرَ عَبْدَهُ، وَهَزَمَ الْأَحْزَابَ وَحْدَهُ».
(9) КЕЛАЁТГАН ҲОЖИЛАРНИ КУТИБ ОЛИШ ВА УЛОВ УСТИДАГИ УЧ КИШИ ҲАҚИДА
(9) بَاب: اسْتِقْبَالِ الْحَاجِّ الْقَادِمِينَ وَالثَّلَاثَةِ عَلَى الدَّابَّةِ
859.1798. Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам Маккага келганларида у зотни Бану Абдулмуттолибнинг болакайлари кутиб олишди. Бирини олдиларига, бошқасини орқаларига миндириб олдилар».
859/1798 - عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: لَمَّا قَدِمَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم مَكَّةَ، اسْتَقْبَلَتْهُ أُغَيْلِمَةُ بَنِي عَبْدِ الْمُطَّلِبِ، فَحَمَلَ وَاحِدًا بَيْنَ يَدَيْهِ وَآخَرَ خَلْفَهُ.
(10) КУННИНГ ИККИНЧИ ЯРМИДА КИРИШ ҲАҚИДА
(10) بَاب: الدُّخُولِ بِالْعَشِيِّ
860.1800. Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам (сафардан қайтганларида) аҳллари олдига кечаси кирмас эдилар. Фақат эрталаб ёки куннинг иккинчи ярмида кирар эдилар».
860/1800 - عَنْ أَنَسٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: كَانَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم لَا يَطْرُقُ أَهْلَهُ، كَانَ لَا يَدْخُلُ إِلَّا غُدْوَةً أَوْ عَشِيَّةً.
861.1801. Жобир розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам аҳлу оиласининг олдига кечаси киришдан қайтардилар».
861/1801 - عَنْ جَابِرٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: نَهَى النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم أَنْ يَطْرُقَ أَهْلَهُ لَيْلًا.
(11) МАДИНАГА ЕТИБ КЕЛГАНДА ТУЯСИНИ ТЕЗЛАТИШ ҲАҚИДА
(11) بَاب: مَنْ أَسْرَعَ نَاقَتَهُ إِذَا بَلَغَ الْمَدِينَةَ
862.1802. Анас розияллоҳу анҳу айтади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам сафардан қайтганларида Мадинанинг баланд йўлларини кўриб, туяларини шоштирар эдилар. Агар бошқа улов бўлса, уни ҳам тезлатар эдилар».
Абу Абдуллоҳ айтади: «Ҳорис ибн Умайр Ҳумайддан ривоят қилиб, «Унга (Мадинага) бўлган муҳаббатларидан тезлатар эдилар»ни қўшимча қилган».
Анас розияллоҳу анҳудан қилинган бошқа бир ривоятда: «Деворларини», дейилган.
862/1802 – عَنْ أنَسٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: كَانَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم إِذَا قَدِمَ مِنْ سَفَرٍ، فَأَبْصَرَ دَرَجَاتِ الْمَدِينَةِ، أَوْضَعَ نَاقَتَهُ، وَإِنْ كَانَتْ دَابَّةً حَرَّكَهَا. وَزَادَ فِي رِوَايَةٍ: مِنْ حُبِّهَا.
(12) «САФАР АЗОБДАН БИР УЛУШДИР»
(12) بَابٌ: السَّفَرُ قِطْعَةٌ مِنَ الْعَذَابِ
863.1804. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Сафар азобдан бир улушдир. У бирингизни таоми, шароби ва уйқусидан тўсади. Қачон ишини битирса, аҳлига шошилсин», дедилар».
863/1804 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «السَّفَرُ قِطْعَةٌ مِنَ الْعَذَابِ، يَمْنَعُ أَحَدَكُمْ طَعَامَهُ وَشَرَابَهُ وَنَوْمَهُ، فَإِذَا قَضَى نَهْمَتَهُ فَلْيُعَجِّلْ إِلَى أَهْلِهِ».