(1) ХУМУСНИНГ* ФАРЗЛИГИ ҲАҚИДА
* Хумус – «бешдан бир» дегани. Истилоҳда «хумус» деганда ўлжа ёки файнинг (жангсиз қўлга киритилган ўлжанинг) бешдан бири тушунилади. Шариат ҳукми бўйича, ўлжанинг бешдан бири Анфол сурасининг 41‑оятида зикр қилинган ўринларга тақсим қилинади: «Ва агар Аллоҳга, фурқон куни – икки жамоа тўқнашган куни бандамизга нозил қилган нарсамизга иймон келтирган бўлсангиз, билингки, ўлжага олган нарсангиздан бешдан бири Аллоҳга, Расулига, қариндошларига, етимларга, мискинларга ва йўқсил йўлчигадир. Ва Аллоҳ ҳар бир нарсага қодирдир». Бу ҳақдаги батафсил маълумот фиқҳ китобларидан олинади.
(1) بَاب: فَرْضِ الْخُمُسِ
1290/3094
1290/3094 – عَنْ عُمَرَ بْنِ الـخَطَّابِ رَضِيَ الله عَنْهُ أنَّهُ قَالَ: قَالَ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: لَا نُورَثُ، مَا تَرَكْنَا صَدَقَةٌ. وَكانَ بُنْفِقُ مِنَ الـمَالِ الَّذِي أفَاءَ اللهُ عَلَيْهِ عَلَى أهْلِهِ نَفَقَةَ سَنَتِهِمْ، ثُمَّ يَأْخُذُ ما بَقِيَ فَيَجْعَلُهُ مَجْعَلَ مَالِ الله، ثُمَّ قَالَ لِمَنْ حَضَرَهُ مِنَ الصَّحَابَةِ: أَنْشُدُكُمْ بِاللهِ الَّذِي بِإِذْنِهِ تَقُومُ السَّمَاءُ وَالأَرْضُ، هَلْ تَعْلَمُونَ ذَلِكَ؟ قَالُوا: نَعَمْ، وكَانَ فِي الـمَجْلِسِ عَلِيٌّ وَعَبَّاسٌ وَعُثْمَانُ وَعَبْدُ الرَّحْمنِ بْنُ عَوْف وَالزُّبَيْرُ وَسَعْدُ بْنُ أبِي وَقَّاص. وذَكَرَ حَدِيثَ عَلِيّ وَالعَبَّاس وَمُنَازَعَتَهُمَا، ولَيْسَ الإِثْبَاتُ بِهِ مِنْ شَرْطِنَا.
(2) НАБИЙ СОЛЛАЛЛОҲУ АЛАЙҲИ ВАСАЛЛАМНИНГ СОВУТЛАРИ, ҲАССАЛАРИ, ҚИЛИЧЛАРИ, ЖОМЛАРИ*, УЗУКЛАРИ ҲАМДА ШУ ЖУМЛАДАН, У ЗОТДАН КЕЙИН ХАЛИФАЛАР ИШЛАТГАН, ТАҚСИМ ҚИЛИНГАНИ ЗИКР ҚИЛИНМАГАН НАРСАЛАР, ВАФОТЛАРИДАН КЕЙИН АСҲОБЛАРИ ТАБАРРУК ҚИЛИБ ЮРГАН СОЧЛАРИ, ШИППАКЛАРИ ВА ИДИШЛАРИ ҲАҚИДА
* Биз «жом» деб ўгирган сўз матнда «қодаҳун» деб келган бўлиб, икки киши қонадиган миқдордаги сув сиғадиган идишга айтилган. Араблар турли сув идишларининг ҳар бирига алоҳида номлар беришган. Бунда идишнинг нимадан ясалиши, нималарга хизмат қилишини эътиборга олишдан ташқари, баъзи идишларни ҳажмига қараб номлашган. Масалан, ўзида йигирма кишини қондирадиган миқдордаги сувни сиғдира оладиган идиш «тибнун», сал кичикроғи «соҳнун», уч‑тўрт кишилиги «уссун», икки кишилиги «қодаҳун», бир кишилиги «қуъбун», ундан кичикроғи «ғумарун» деб аталган.
(2) بَاب: مَا ذُكِرَ مِنْ دِرْعِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم وَعَصَاهُ وَسَيْفِهِ وَقَدَحِهِ وَخَاتـَمِهِ، وَمَا اسْتَعْمَلَ الْخُلَفَاءُ بَعْدَهُ مِنْ ذَلِكَ مِـمَّا لَمْ يُذْكَرْ قِسْمَتُهُ، وَمِنْ شَعَرِهِ وَنَعْلِهِ وَآنِيَتِهِ مِـمَّا يَتَبَرَّكُ أَصْحَابُهُ وَغَيْرُهُمْ بَعْدَ وَفَاتِهِ
1291.3107. Ийсо ибн Таҳмон айтади:
«Анас розияллоҳу анҳу бизларга силлиқ, тасмали шиппак чиқариб берди. Кейинчалик Собит Буноний менга Анасдан ривоят қилиб, ўшанинг Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг кавушлари эканини айтиб берди».
1291/3107 - عَنْ أَنَسٍ رَضِيَ الله عَنْهُ أنَّهُ أخْرَجَ إلَى الصَّحَابَةِ نَعْلَيْنِ جَرْدَوَيْنِ لَهُمَا قِبَالَانِ. فَحَدَّثَ أنَّهُمَا نَعْلَا النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم.
1292.3108. Абу Бурдадан ривоят қилинади:
«Оиша розияллоҳу анҳо бизларга қуроқ кийим чиқариб берди ва: «Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг жонлари мана шунда узилган», деди».
1292/3108 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا أنَّهَا أخْرَجَتْ كِسَاءً مُلَبَّدًا، وَقَالَتْ: فِي هَذَا نُزِعَ رُوحُ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم.
1292А.3108. Сулаймон Ҳумайддан, у Абу Бурдадан ривоят қилиб, қўшимча қилади: «Оиша бизларга Яманда тайёрланадиган қалин изор ва «ал-мулаббадату»* дейиладиган манави кийимни чиқариб берди».
* Мулаббада – турли қийқим-парчаларни улаб қилинган қуроқ кийим.
1292أ/3108 – وفِي رِوَايَةٍ: أنَّهَا أَخْرَجَتْ إِزَارًا غَلِيظًا مِـمَّا يُصْنَعُ بِالْيَمَنِ، وَكِسَاءً مِنْ هَذِهِ الَّتِي يَدْعُونَهَا الْمُلَبَّدَةَ.
1293.3109. Анас ибн Молик розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг жомлари синиб қолди, дарз кетган жойига кумуш чега қўйдилар».
Осим: «Мен ўша жомни кўрганман ва унда сув ичганман», дейди.
1293/3109 - عَنْ أَنَسٍ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ قَدَحَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم انْكَسَرَ، فَاتَّخَذَ مَكَانَ الشَّعْبِ سِلْسِلَةً مِنْ فِضَّةٍ.
(3) АЛЛОҲ ТАОЛОНИНГ «БЕШДАН БИРИ АЛЛОҲГА», ДЕГАН СЎЗИ ҲАҚИДА
(3) بَاب: قَوْلِ اللهِ تَعَالَى: (فَأنَّ للهِ خُمُسَهُ وَلِلرَّسُولِ) [الأنفال: 41]
1294.3115. Жобир ибн Абдуллоҳ Ансорий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Бизлардан бир киши ўғил кўриб, унга Қосим деб исм қўйди. Ансорлар унга: «Биз сени Абулқосим деб ҳам куняламаймиз, кўзингни ҳам қувнатмаймиз», дейишди. У Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг олдиларига келиб: «Эй Аллоҳнинг Расули, мен бир ўғил кўрдим. Унга Қосим деб исм қўйдим. Ансорийлар: «Биз сени Абулқосим деб ҳам куняламаймиз, кўзингни ҳам қувнатмаймиз», дейишди», деди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ансорийлар яхши қилишибди, исмимни қўйинглар, кунямни қўйманглар, чунки мен қосимман (тақсимловчиман), холос», дедилар».
1294/3115 - عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللهِ الْأَنْصَارِيِّرَضِيَ الله عَنْهُمَا قَالَ: وُلِدَ لِرَجُلٍ مِنَّا غُلَامٌ، فَسَمَّاهُ الْقَاسِمَ، فَقَالَتِ الْأَنْصَارُ: لَا نَكْنِيكَ أَبَا الْقَاسِمِ، وَلاَ نُنْعِمُكَ عَيْنًا، فَأَتَى النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم فَقَالَ: يَا رَسُولَ اللهِ، وُلِدَ لِي غُلَامٌ فَسَمَّيْتُهُ الْقَاسِمَ، فَقَالَتِ الْأَنْصَارُ: لَا نَكْنِيكَ أَبَا الْقَاسِمِ، وَلَا نُنْعِمُكَ عَيْنًا، فَقَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: أَحْسَنَتِ الْأَنْصَارُ، سَـمُّوا بِاسْـمِي وَلاَ تَكَنَّوْا بِكُنْيَتِي، فَإِنَّـمَا أَنَا قَاسِمٌ.
1295.3117. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «(Мен) сизларга бера олмайман ҳам, сизлардан ушлаб қола олмайман ҳам, мен буюрилган жойга қўядиган бир тақсимловчиман», дедилар».
1295/3117 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ: أنَّ رَسُول الله صلى الله عليه وسلم قَالَ: مَا أُعْطِيكُمْ وَلَا أَمْنَعُكُمْ، أَنَا قَاسِمٌ أَضَعُ حَيْثُ أُمِرْتُ.
1296.3118. Хавла Ансорийя розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «Аллоҳнинг молига ўзини ноҳақ урадиган кишиларга қиёмат куни дўзах бўлади», деганларини эшитганман».
1296/3118 - عَنْ خَوْلَةَ الْأَنْصَارِيَّةِ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا قَالَتْ: سَـمِعْتُ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم يَقُولُ: إِنَّ رِجَالًا يَتَخَوَّضُونَ فِي مَالِ اللهِ بِغَيْرِ حَقٍّ، فَلَهُمُ النَّارُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ.
1297.3124. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам дедилар: «Анбиёлардан бири ғазотга чиқди. Қавмига: «Бирор аёлни никоҳига олиб, унинг ёнига кирмоқчи бўлган-у, ҳали ёнига кирмаган киши; уйлар қуриб, ҳали шифтини кўтармаган киши; бир сурув қўй ёки бўғоз туялар сотиб олиб, уларнинг туғишини кутиб турган киши менга эргашмасин», деди. Сўнг ғазотга чиқди. Шаҳарга аср намози ёки шунга яқин пайт яқинлашди. Қуёшга: «Сен ҳам буюрилгансан, мен ҳам буюрилганман. Аллоҳим, уни биз учун ушлаб тур», деди. Шунда (қуёш) ушлаб турилди. Ниҳоят, Аллоҳ унга фатҳ берди. У ўлжаларни тўплади. Шу пайт у – яъни олов* – буни егани келди, лекин емади. Шунда у (набий): «Аниқки, орангизда ўлжага хиёнат бор. Ҳар бир қабиладан бир киши менга байъат берсин», деди. Бир кишининг қўли унинг қўлига ёпишиб қолди: «Хиёнат сизларда экан. Қабиланг менга байъат берсин», деди. Шунда икки ёки уч кишининг қўли унинг қўлига ёпишиб қолди: «Хиёнат сизларда экан», деди. Улар сигирнинг бошидек тилла олиб келиб, қўйишди. Сўнг олов келиб, уни еди. Энди эса Аллоҳ ўлжаларни бизга ҳалол қилди. Бизнинг заифлигимиз, ожизлигимизни кўриб, уни бизга ҳалол қилди».
Изоҳ: Аввалги пайғамбарларнинг шариатида қўлга киритилган ўлжани олиш ҳалол бўлмаган. Ўлжа бир жойга тўплаб қўйилар, агар унга хиёнат аралашмаган бўлса, осмондан олов келиб, уни ер, акс ҳолда емас экан.
1297/3124 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَال:َ قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم غَزَا نَبِيٌّ مِنَ الْأَنْبِيَاءِ، فَقَالَ لِقَوْمِهِ: لَا يَتْبَعْنِي رَجُلٌ مَلَكَ بُضْعَ امْرَأَةٍ، وَهْوَ يُرِيدُ أَنْ يَبْنِيَ بِهَا وَلَمَّا يَبْنِ بِهَا، وَلَا أَحَدٌ بَنَى بُيُوتًا وَلَمْ يَرْفَعْ سُقُوفَهَا، وَلَا أَحَدٌ اشْتَرَى غَنَمًا أَوْ خَلِفَاتٍ وَهْوَ يَنْتَظِرُ وِلَادَهَا، فَغَزَا، فَدَنَا مِنَ الْقَرْيَةِ صَلَاةَ الْعَصْرِ، أَوْ قَرِيبًا مِنْ ذَلِكَ، فَقَالَ لِلشَّمْسِ: إِنَّكِ مَأْمُورَةٌ وَأَنَا مَأْمُورٌ، اللَّهُمَّ احْبِسْهَا عَلَيْنَا، فَحُبِسَتْ حَتَّى فَتَحَ اللهُ عَلَيْهِ، فَجَمَعَ الْغَنَائِمَ فَجَاءَتْ يَعْنِي النَّارَ لِتَأْكُلَهَا فَلَمْ تَطْعَمْهَا، فَقَالَ: إِنَّ فِيكُمْ غُلُولًا، فَلْيُبَايِعْنِي مِنْ كُلِّ قَبِيلَةٍ رَجُلٌ، فَلَزِقَتْ يَدُ رَجُلٍ بِيَدِهِ، فَقَالَ: فِيكُمُ الْغُلُولُ، فَلْيُبَايِعْنِي قَبِيلَتُكَ، فَلَزِقَتْ يَدُ رَجُلَيْنِ أَوْ ثَلَاثَةٍ بِيَدِهِ، فَقَالَ: فِيكُمُ الْغُلُولُ، فَجَاءُوا بِرَأْسٍ مِثْلِ رَأْسِ بَقَرَةٍ مِنَ الذَّهَبِ، فَوَضَعُوهَا، فَجَاءَتِ النَّارُ فَأَكَلَتْهَا، ثُمَّ أَحَلَّ اللهُ لَنَا الْغَنَائِمَ، رَأَى ضَعْفَنَا وَعَجْزَنَا، فَأَحَلَّهَا لَنَا.
(5)
(5) باب
1298.3134. Ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Нажд томонга бир сарийя жўнатдилар. Унда Абдуллоҳ* ҳам бор эди. Улар кўп туяларни ўлжага олишди. Улушлари ўн иккита ёки ўн биттадан туя бўлди. Уларга яна биттадан туя қўшиб берилди».
* Ибн Умар розияллоҳу анҳу Абдуллоҳ деганда ўзини назарда тутган.
1298/3134 - عَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم بَعَثَ سَرِيَّةً قِبَلَ نَـجْدٍ وَهُوَ فِيهَا، فَغَنِمُوا إِبِلًا كَثِيرًا، فَكَانَتْ سِهَامُهُمُ اثْنَيْ عَشَرَ بَعِيرًا، أَوْ أَحَدَ عَشَرَ بَعِيرًا، وَنُفِّلُوا بَعِيرًا بَعِيرًا.
1299.3138. Жобир ибн Абдуллоҳ розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Жиъронада ўлжа тақсимлаётган эдилар, тўсатдан бир киши у зотга: «Адолат қилинг!» деб қолди. Шунда у зот унга: «Агар адолат қилмаган бўлсам, бадбахт бўлибсан!» дедилар».
1299/3138 - عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللهِ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: بَيْنَمَا رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم يَقْسِمُ غَنِيمَةً بِالْجِعْرَانَةِ، إِذْ قَالَ لَهُ رَجُلٌ: اعْدِلْ، فَقَالَ لَهُ: لقد شَقِيتَ إِنْ لَمْ أَعْدِلْ.
(6) САЛАБЛАРНИ* ХУМУС ҚИЛМАГАН КИШИ ҲАМДА КИМ БИР ЖАНГЧИНИ ЎЛДИРСА, УНИНГ САЛАБИ ХУМУС ҚИЛИНМАЙ ТУРИБ, УНИКИ БЎЛИШИ ВА ИМОМНИНГ БУ ҲАҚДА ҲУКМ ҚИЛИШИ ҲАҚИДА
(6) بَاب: مَنْ لَمْ يُخَمِّسِ الْأَسْلَابَ، وَمَنْ قَتَلَ قَتِيلًا فَلَهُ سَلَبُهُ مِنْ غَيْرِ أَنْ يُخَمِّسَ، وَحُكْمِ الْإِمَامِ فِيهِ
1300.3144. Нофеъдан ривоят қилинади:
«Умар ибн Хаттоб розияллоҳу анҳу: «Эй Аллоҳнинг Расули, жоҳилиятда бир кун эътикоф ўтириш зиммамда қолган эди», деди. У зот унга буни ўташни буюрдилар. Умар Ҳунайн асирларидан икки жорияга эга бўлди ва уларни Маккадаги уйлардан бирига қўйди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Ҳунайн асирларига илтифот кўрсатдилар.* Улар йўлларда тезлаб юриб кетишди. Умар: «Эй Абдуллоҳ, қара‑чи, бу нима экан?» деди. У: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам асирларга илтифот кўрсатибдилар», деди. «Бориб, иккала жорияни қўйиб юбор», деди.
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Жиъронадан умра қилмаганлар. Агар умра қилган бўлганларида, Абдуллоҳга махфий қолмас эди».
Жарир Айюбдан, у Нофеъдан, у Ибн Умардан ривоят қилиб, «хумусдан», деб қўшимча қилган.
Буни Маъмар Айюбдан, у Нофеъдан, у Ибн Умардан назр ҳақида ривоят қилган, аммо «бир кун», деб айтмаган.
* «Илтифот кўрсатдилар» – «Ҳеч қандай эвазсиз қўйиб юбордилар», дегани.
Изоҳ: Жарир Айюбдан, у Нофеъдан, у Ибн Умар розияллоҳу анҳумодан келтирган ривоятда Умар розияллоҳу анҳуга Ҳунайнда тушган жориялар хумусдан бўлгани ҳам алоҳида таъкидланган экан. Маъмар Айюбдан, у Нофеъдан, у Ибн Умар розияллоҳу анҳумодан келтирган ривоятда эса «эътикоф», дейилган, «бир кун эътикоф», дейилмаган экан. Бу ҳолат ҳам улуғ муҳаддисларимиз, ровийларимизнинг нақадар омонатдор бўлганларига яна бир далилдир.
1300/3144 - عَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ الله عَنْهُمَا: أَنَّ عُمَرَ رَضِيَ الله عَنْهُ أَصَابَ عُمَرُ جَارِيَتَيْنِ مِنْ سَبْيِ حُنَيْنٍ، فَوَضَعَهُمَا فِي بَعْضِ بُيُوتِ مَكَّةَ، قَالَ: فَمَنَّ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم عَلَى سَبْيِ حُنَيْنٍ، فَجَعَلُوا يَسْعَوْنَ فِي السِّكَكِ، فَقَالَ عُمَرُ: يَا عَبْدَ اللهِ، انْظُرْ مَا هَذَا؟ فَقَالَ: مَنَّ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم عَلَى السَّبْيِ، قَالَ: اذْهَبْ فَأَرْسِلِ الْجَارِيَتَيْنِ.
(7) НАБИЙ СОЛЛАЛЛОҲУ АЛАЙҲИ ВАСАЛЛАМНИНГ ҚАЛБЛАРИ УЛФАТ ҚИЛИНАДИГАНЛАР* ВА БОШҚАЛАРГА ХУМУС ВА ШУ КАБИЛАРДАН БЕРГАНЛАРИ ҲАҚИДА
* «Қалблари улфат қилинадиганлар» деганда Исломга киришидан ёки Исломда собит бўлишидан умид қилинаётган кишилар ҳамда Исломдан уларнинг ёмонлигини тўсиш, Ислом йўлида хизмат қилдириш, мусулмонларга ёрдам бериши кўзланаётган кишилар тушунилади.
(7) بَاب: مَا كَانَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم يُعْطِي الْمُؤَلَّفَةَ قُلُوبُهُمْ وَغَيْرَهُمْ مِنَ الْخُمُسِ وَنَحْوِهِ
1301.3141. Солиҳ ибн Иброҳим ибн Абдурраҳмон ибн Авф отасидан, у бобосидан ривоят қилади:
«Бадр куни сафда турар эканман, ўнгу чапимга қарадим. Қарасам, икки ансорий ўспириннинг ўртасида эканман. Улардан кўра бақувватроқ одамлар орасида бўлсам эди, деб орзу қилдим. Улардан бири мени туртиб: «Ҳой амаки, Абу Жаҳлни танийсизми?» деди. «Ҳа, унда нима ишинг бор, эй биродаримнинг ўғли?» дедим. «Менга у Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламни сўкади, деган хабар келди. Жоним қўлида бўлган Зотга қасамки, агар уни кўриб қолсам, (ажали) эртароғимиз ўлмагунча, изидан қолмайман!» деди. Мен бунга қойил қолдим. Бошқаси ҳам мени туртиб, шунга ўхшаш гап айтди. Одамлар орасида юрган Абу Жаҳлни кўришим биланоқ: «Ҳой! Ана мендан сўраган одамларинг», дедим. Улар қиличлари билан у томон шошишди, зарба бериб, охири уни ўлдиришди. Кейин Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига қайтиб, у зотга хабар беришди. «Уни қайси бирингиз ўлдирдингиз?» дедилар. Иккови ҳам: «Уни мен ўлдирдим», деди. «Қиличларингизни артмадингизми?» дедилар. Улар: «Йўқ», дейишди. Шунда иккала қиличга қараб туриб: «Уни икковингиз ўлдирибсиз. Унинг салаби Муъоз ибн Амр ибн Жамуҳга», дедилар. Улар Муъоз ибн Афро билан Муъоз ибн Амр ибн Жамуҳ эди».
Изоҳ: Абу Жаҳл Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ва саҳобаларга мислсиз азоб-уқубатлар етказган мушриклардан эди. Абу Жаҳлнинг тўлиқ исми Абул Ҳакам Амр ибн Ҳишом ибн Муғийра бўлиб, Пайғамбар алайҳиссаломни кўп мазах қилар, ҳатто ўлдиришни режалаб юрарди. Бир куни одамларга қарата «Намоз пайтида саждага бош қўйганида Муҳаммаднинг бошини янчиб ташлайман» деб катта тошни кўтариб, қабиҳ мақсадини амалга оширмоқчи бўлганида Аллоҳ таолонинг мўъжизаси билан қўллари қалтираб, тошни ташлаб юборади. Имом Бухорий ривоят қилган ҳадисда Абу Жаҳл шерикларига қарата «Ким сўйилган туянинг қоғоноғини олиб келиб, сажда қилган пайтида Муҳаммаднинг устига ташлайди?» дейди. Қавмнинг бадбахти туриб, ўша ишни қилганида Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам уч марта «Аллоҳим, Қурайшни Ўзингга солдим» деб дуоибад қилганлар. Кейин номма-ном «Аллоҳим, Абу Жаҳлни Ўзингга солдим» дея яна олти кишининг исмини айтганлар. Абу Жаҳл ва унинг шериклари Бадр жангида қилмишларига яраша жазони олдилар. Абдуллоҳ ибн Масъуд шундай дейди: «Жоним қўлида бўлган Зотга қасамки, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам санаган кишиларнинг Бадр қудуғида ўлиб ётганларини кўрдим».
1301/3141 - عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ عَوْفٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: بَيْنَا أَنَا وَاقِفٌ فِي الصَّفِّ يَوْمَ بَدْرٍ، فَنَظَرْتُ عَنْ يَـمِينِي وَشِـمَالِي، فَإِذَا أَنَا بِغُلَامَيْنِ مِنَ الْأَنْصَارِ، حَدِيثَةٍ أَسْنَانُهُمَا، تَـمَنَّيْتُ أَنْ أَكُونَ بَيْنَ أَصْلَحَ مِنْهُمَا، فَغَمَزَنِي أَحَدُهُمَا فَقَالَ: يَا عَمِّ هَلْ تَعْرِفُ أَبَا جَهْلٍ؟ قُلْتُ: نَعَمْ، مَا حَاجَتُكَ إِلَيْهِ يَا ابْنَ أَخِي؟ قَالَ: أُخْبِرْتُ أَنَّهُ يَسُبُّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم، وَالَّذِي نَفْسِي بِيَدِهِ، لَئِنْ رَأَيْتُهُ لَا يُفَارِقُ سَوَادِي سَوَادَهُ حَتَّى يَـمُوتَ الْأَعْجَلُ مِنَّا، فَتَعَجَّبْتُ لِذَلِكَ، فَغَمَزَنِي الْآخَرُ، فَقَالَ لِي مِثْلَهَا، فَلَمْ أَنْشَبْ أَنْ نَظَرْتُ إِلَى أَبِي جَهْلٍ يَجُولُ فِي النَّاسِ، فَقُلْتُ: أَلَا إِنَّ هَذَا صَاحِبُكُمَا الَّذِي سَأَلْتُمَانِي، فَابْتَدَرَاهُ بِسَيْفَيْهِمَا، فَضَرَبَاهُ حَتَّى قَتَلَاهُ، ثُمَّ انْصَرَفَا إِلَى رَسُولِ اللهُ صلى الله عليه وسلم فَأَخْبَرَاهُ، فَقَالَ: أَيُّكُمَا قَتَلَهُ؟ قَالَ كُلُّ وَاحِدٍ مِنْهُمَا:: أَنَا قَتَلْتُهُ، فَقَالَ: هَلْ مَسَحْتُمَا سَيْفَيْكُمَا؟ قَالَا: لَا، فَنَظَرَ فِي السَّيْفَيْنِ، فَقَالَ: كِلَاكُمَا قَتَلَهُ، سَلَبُهُ لِمُعَاذِ بْنِ عَمْرِو بْنِ الْجَمُوحِ، وَكَانَا مُعَاذَ ابْنَ عَفْرَاءَ وَمُعَاذَ بْنَ عَمْرِو بْنِ الْجَمُوحِ.
1302.3146. Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Албатта, мен Қурайшга уларни (қалбини) улфат қилайин деб ато бераман, чунки улар жоҳилиятдан янги чиққанлардир», дедилар».
1302/3146 - عَنْ أَنَسٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ النَّبِىُّ صلى الله عليه وسلم: إِنِّي أُعْطِي قُرَيْشًا أَتَأَلَّفُهُمْ، لِأَنَّهُمْ حَدِيثُ عَهْدٍ بِجَاهِلِيَّةٍ.
1303.3147. Анас ибн Молик шундай хабар қилади:
«Аллоҳ Ўз Расули соллаллоҳу алайҳи васалламга Ҳавозин молларидан фай қилиб берадиганини бериб, у зот Қурайшнинг баъзи кишиларига юзтадан туя бера бошлаган пайтда ансорийлардан айрим кишилар Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳақларида: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламни Аллоҳ мағфират қилсин, бизни қўйиб, Қурайшга беряптилар, ҳолбуки, қиличларимиздан уларнинг қони томиб турибди», дейишди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга уларнинг гаплари айтилди. У зот ансорийларга одам юбордилар. Уларни бир тери чодирга тўпладилар. Улар билан бирга бошқа ҳеч кимни чақирмадилар. Тўпланиб бўлишгач, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам уларнинг олдиларига келиб: «Сизлардан менга етган гап нима эди?» дедилар. Уларнинг илмлилари шундай дейишди: «Фикрлиларимиз-ку, бирор нарса дейишгани йўқ, эй Аллоҳнинг Расули. Аммо баъзи ёшларимиз: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламни Аллоҳ мағфират қилсин, ансорларни қўйиб, Қурайшга беряптилар, ҳолбуки, қиличларимиздан уларнинг қони томиб турибди», дейишибди». Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Албатта, мен куфрдан янги чиққан кишиларга беряпман. Одамлар мол‑дунёни олиб кетиб, сизлар манзилларингизга Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам билан қайтишга рози бўлмайсизми? Аллоҳга қасамки, сиз олиб қайтаётган нарса улар олиб қайтаётган нарсадан яхшидир!» дедилар. Улар: «Шундай, эй Аллоҳнинг Расули, дарҳақиқат, биз рози бўлдик», дейишди. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам уларга: «Ҳали сизлар мендан кейин қаттиқ худбинликни кўрасиз, ўшанда Аллоҳ ва Унинг Расули соллаллоҳу алайҳи васалламга Ҳавзда йўлиққунингизча сабр қилинг», дедилар. Биз сабр қила олмадик».
1303/3147 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: إِنَّ نَاسًا مِنَ الْأَنْصَارِ قَالُوا لِرَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم، حِينَ أَفَاءَ اللهُ عَلَى رَسُولِهِ صلى الله عليه وسلم مِنْ أَمْوَالِ هَوَازِنَ مَا أَفَاءَ، فَطَفِقَ يُعْطِي رِجَالًا مِنْ قُرَيْشٍ الْمِئَةَ مِنَ الْإِبِلِ، فَقَالُوا: يَغْفِرُ اللهُ لِرَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم، يُعْطِي قُرَيْشًا وَيَدَعُنَا، وَسُيُوفُنَا تَقْطُرُ مِنْ دِمَائِهِمْ! قَالَ أَنَسٌ: فَحُدِّثَ رَسُولُ اللهِ بِـمَقَالَتِهِمْ، فَأَرْسَلَ إِلَى الْأَنْصَارِ فَجَمَعَهُمْ فِي قُبَّةٍ مِنْ أَدَمٍ، وَلَمْ يَدْعُ مَعَهُمْ أَحَدًا غَيْرَهُمْ، فَلَمَّا اجْتَمَعُوا جَاءَهُمْ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم فَقَالَ: مَا كَانَ حَدِيثٌ بَلَغَنِي عَنْكُمْ؟ قَالَ لَهُ فُقَهَاؤُهُمْ: أَمَّا ذَوُو آرَائِنَا يَا رَسُولَ اللهِ فَلَمْ يَقُولُوا شَيْئًا. وَقَدْ تَقَدَّمَ الـحَدِيثُ بِطُولِهِ.
1304.3148. Муҳаммад ибн Жубайр айтади:
«Жубайр ибн Мутъим менга шундай хабар қилди: «У Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам билан Ҳунайндан келаётган экан. У зот билан бирга (бошқа) одамлар ҳам бор экан. Аъробийлар нарса сўраб, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга осилиб олишибди. Ҳатто у зотни бир самура томон юришга мажбур қилишди. (Самура) ридоларини илиб қолди. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам тўхтаб: «Менга ридойимни беринглар! Агар мана шу тикан дарахтлар сонича чорва бўлганида уни албатта сизларга тақсимлаб берган бўлардим, шунда менинг бахил ҳам, ёлғончи ҳам ва қўрқоқ ҳам эмаслигимни кўрар эдингиз!» дедилар».
1304/3148 – عَنْ جُبَيْرِ بْنِ مُطْعِمٍ رَضِيَ الله عَنْهُ أنَّهُ بَيْنَا هُوَ مَعَ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم وَمَعَهُ النَّاسُ مُقْبِلًا مِنْ حُنَيْنٍ، عَلِقَتْ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم الْأَعْرَابُ يَسْأَلُونَهُ، حَتَّى اضْطَرُّوهُ إِلَى سَـمُرَةٍ فَخَطِفَتْ رِدَاءَهُ، فَوَقَفَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم فَقَالَ: أَعْطُونِي رِدَائِي، فَلَوْ كَانَ عَدَدُ هَذِهِ الْعِضَاهِ نَعَمًا لَقَسَمْتُهُ بَيْنَكُمْ، ثُمَّ لَا تَجِدُونِي بَخِيلًا، وَلَا كَذُوبًا، وَلَا جَبَانًا.
1305.3149. Анас ибн Молик розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам билан бирга борар эдим. Эгниларида ҳошияси қалин нажроний бурда бор эди. Бир аъробий етиб олиб, у зотни(нг ридоларидан) қаттиқ тортди, ҳатто Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг бўйинларига қарасам, қаттиқ тортганидан ридонинг ҳошиясининг изи тушиб қолибди. Кейин у: «Сендаги Аллоҳнинг молидан менга ҳам (беришга) буюр», деди. У зот унга ўгирилиб қараб, кулиб қўйдилар ва унга ато беришни буюрдилар».
1305/3149 - عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: كُنْتُ أَمْشِي مَعَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم وَعَلَيْهِ بُرْدٌ نَجْرَانِيٌّ غَلِيظُ الْحَاشِيَةِ، فَأَدْرَكَهُ أَعْرَابِيٌّ فَجَذَبَهُ جَذْبَةً شَدِيدَةً، حَتَّى نَظَرْتُ إِلَى صَفْحَةِ عَاتِقِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَدْ أَثَّرَتْ بِهِ حَاشِيَةُ الرِّدَاءِ مِنْ شِدَّةِ جَذْبَتِهِ، ثُمَّ قَالَ: مُرْ لِي مِنْ مَالِ اللهِ الَّذِي عِنْدَكَ، فَالْتَفَتَ إِلَيْهِ فَضَحِكَ، ثُمَّ أَمَرَ لَهُ بِعَطَاءٍ.
1306.3150. Абдуллоҳ розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Ҳунайн куни Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам тақсимда баъзи кишиларни ортиқ кўрдилар. Ақраъ ибн Ҳобисга юзта туя бердилар. Уяйнага ҳам шунча бердилар. Арабларнинг катталарига ҳам бердилар. Ўша куни тақсимда уларни ортиқ кўрдилар. Бир киши: «Аллоҳга қасамки, бу тақсимда адолат қилинмади, унда Аллоҳнинг розилиги ирода этилмади», деди. Шунда мен: «Аллоҳга қасамки, буни Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга хабар қиламан», дедим. У зотнинг ҳузурларига келиб, хабарни айтдим. У зот: «Аллоҳ ва Унинг Расули адолат қилмаса, ким адолат қилар экан? Аллоҳ Мусони раҳматига олсин, унга бундан ҳам кўп азият берилган ва у сабр қилган эди», дедилар».
1306/3150 - عَنْ عَبْدِ اللهِ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: لَمَّا كَانَ يَوْمُ حُنَيْنٍ، آثَرَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم أُنَاسًا فِي الْقِسْمَةِ، فَأَعْطَى الْأَقْرَعَ بْنَ حَابِسٍ مِئَةً مِنَ الْإِبِلِ، وَأَعْطَى عُيَيْنَةَ مِثْلَ ذَلِكَ، وَأَعْطَى أُنَاسًا مِنْ أَشْرَافِ الْعَرَبِ، فَآثَرَهُمْ يَوْمَئِذٍ فِي الْقِسْمَةِ، قَالَ رَجُلٌ: وَاللهِ إِنَّ هَذِهِ الْقِسْمَةَ مَا عُدِلَ فِيهَا، وَمَا أُرِيدَ بِهَا وَجْهُ اللهِ. فَقُلْتُ: وَاللهِ لَأُخْبِرَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم، فَأَتَيْتُهُ فَأَخْبَرْتُهُ، فَقَالَ: فَمَنْ يَعْدِلُ إِذَا لَمْ يَعْدِلِ اللهُ وَرَسُولُهُ؟ رَحِمَ اللهُ مُوسَى، قَدْ أُوذِيَ بِأَكْثَرَ مِنْ هَذَا فَصَبَرَ.
(8) ДОРУЛ‑ҲАРБ ЕРЛАРИДА ҚЎЛГА КИРИТИЛГАН ЕГУЛИК ХУСУСИДА
(8) بَاب: مَا يُصِيبُ مِنَ الطَّعَامِ فِي أَرْضِ الْحَرْبِ
1307.3154. Ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Ғазотларимизда асал, узумларни қўлга киритар эдик. Уларни ер эдик, кўтариб юрмасдик».*
* Бу гап «захира қилиб олиб қўймас эдик» ёки «ўлжага қўшиб, амирга олиб чиқмас эдик», деган маънода айтиляпти.
1307/3154 - عَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: كُنَّا نُصِيبُ فِي مَغَازِينَا الْعَسَلَ وَالْعِنَبَ فَنَأْكُلُهُ وَلَا نَرْفَعُهُ.