(1) ИЙМОН ВА НАБИЙ СОЛЛАЛЛОҲУ АЛАЙҲИ ВАСАЛЛАМНИНГ «ИСЛОМ БЕШ НАРСАГА БИНО ҚИЛИНГАНДИР» ДЕГАН СЎЗЛАРИ ҲАҚИДА
(1) بَاب: قَوْلِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم: «بُنِيَ الْإِسْلَامُ عَلَى خَمْسٍ»
8.8 Ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ислом беш нарсага бино қилинган: «Аллоҳдан ўзга илоҳ йўқ, Муҳаммад Аллоҳнинг Расулидир», деб гувоҳлик бериш, намозни тўкис адо этиш, закот бериш, ҳаж қилиш ва Рамазон рўзасини тутиш», дедилар».
8/8 - عَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: قَالَ رَسُولُ الله صلى الله عليه وسلم: «بُنِيَ الْإِسْلَامُ عَلَى خَمْسٍ: شَهَادَةِ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ وَأَنَّ مُحَمَّدًا رَسُولُ اللهِ، وَإِقَامِ الصَّلَاةِ، وَإِيتَاءِ الزَّكَاةِ، وَالْحَجِّ، وَصَوْمِ رَمَضَانَ».
(2) ИЙМОН ИШЛАРИ ҲАҚИДА
(2) بَابُ أُمُورِ الْإِيمَانِ
9.9 Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Иймон олтмиш неча шўъбадир. Ҳаё иймондан бир шўъбадир», дедилар».
9/9 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رضي الله عنه، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «الْإِيـمَانُ بِضْعٌ وَسِتُّونَ شُعْبَةً، وَالْحَيَاءُ شُعْبَةٌ مِنَ الْإِيـمَانِ».
(3) МУСУЛМОН – ТИЛИ ВА ҚЎЛИДАН МУСУЛМОНЛАР ОМОНДА БЎЛГАН КИШИДИР
(3) بَابٌ الْمُسْلِمُ مَنْ سَلِمَ الْمُسْلِمُونَ مِنْ لِسَانِهِ وَيَدِهِ
11 Абдуллоҳ ибн Амр розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Мусулмон – тили ва қўлидан мусулмонлар омонда бўлган кишидир. Муҳожир – Аллоҳ қайтарган нарсани тарк этган кишидир», дедилар».
10/10 - عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ عَمْرٍو رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «الْمُسْلِمُ مَنْ سَلِمَ الْمُسْلِمُونَ مِنْ لِسَانِهِ وَيَدِهِ، وَالْمُهَاجِرُ مَنْ هَجَرَ مَا نَهَى اللهُ عَنْهُ».
(4) ИСЛОМДАГИ ҚАЙСИ (АМАЛ) АФЗАЛ?
(4) بَابٌ أَيُّ الْإِسْلَامِ أَفْضَلُ؟
11 Абу Мусо розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Эй Аллоҳнинг Расули, Исломдаги қайси (амал) афзал?» дейишди. У зот: «Қўли ва тилидан мусулмонлар омонда бўлган киши(нинг амали)», дедилар».
11/11 - عَنْ أَبِي مُوسَى رضي الله عنه قَالَ: قَالُوا: يَا رَسُولَ الله، أَيُّ الْإِسْلَامِ أَفْضَلُ؟ قَالَ: «مَنْ سَلِمَ الْمُسْلِمُونَ مِنْ لِسَانِهِ وَيَدِهِ».
(5) ТАОМ БЕРИШ ИСЛОМДАНДИР
(5) بَابٌ إِطْعَامُ الطَّعَامِ مِنَ الْإِسْلَامِ
12.12 Абдуллоҳ ибн Амр розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Бир киши Набий соллаллоҳу алайҳи васалламдан: «Қайси Ислом (амали) яхшироқ?» деб сўради. У зот: «Таом беришинг ҳамда таниган-танимаганингга салом беришинг», дедилар».
12/12 - عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ عَمْرٍو رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا: أَنَّ رَجُلًا سَأَلَ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم: أَيُّ الْإِسْلَامِ خَيْرٌ؟ قَالَ: «تُطْعِمُ الطَّعَامَ، وَتَقْرَأُ السَّلَامَ عَلَى مَنْ عَرَفْتَ وَمَنْ لَمْ تَعْرِفْ».
(6) ЎЗИ УЧУН ЯХШИ КЎРГАН НАРСАСИНИ БИРОДАРИГА ҲАМ РАВО КЎРИШ ИЙМОНДАНДИР
(6) بَابٌ مِنَ الْإِيمَانِ أَنْ يُحِبَّ لِأَخِيهِ مَا يُحِبُّ لِنَفْسِهِ
13 Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ҳеч бирингиз ўзи учун яхши кўрган нарсани биродарига ҳам раво кўрмагунича мўмин бўла олмайди», дедилар».
13/13 - عَنْ أَنَسٍ رضي الله عنه، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «لَا يُؤْمِنُ أَحَدُكُمْ حَتَّى يُحِبَّ لِأَخِيهِ مَا يُحِبُّ لِنَفْسِهِ».
(7) РАСУЛ СОЛЛАЛЛОҲУ АЛАЙҲИ ВАСАЛЛАМНИ СЕВИШ ИЙМОНДАНДИР
(7) بَابٌ حُبُّ الرَّسُولِ صلى الله عليه وسلم مِنَ الْإِيـمَانِ
14 Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Жоним қўлида бўлган Зотга қасамки, ҳеч бирингиз унга отасию боласидан севимли бўлмагунимча мўмин бўла олмас», дедилар».
14/14 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَرَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «فَوَالَّذِي نَفْسِي بِيَدِهِ لَا يُؤْمِنُ أَحَدُكُمْ حَتَّى أَكُونَ أَحَبَّ إِلَيْهِ مِنْ وَالِدِهِ وَوَلَدِهِ».
15.15 Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ҳеч бирингиз унга отасию боласидан ва барча одамлардан севимли бўлмагунимча мўмин бўла олмас», дедилар».
Изоҳ: Бу ҳадислардаги «мўмин»дан мурод комил мўмин экани ҳақида Аҳли Сунна ва жамоа уламолари иттифоқ қилишган. Бу ҳақда «Умдатул Қорий»да шундай дейилади: «Бу жумбоққа жавоб қуйидагича бўлади: «Шориъ (Аллоҳ) каломида келган «иймон» лафзи «иймоннинг асли» маъносида келади. Бунда қуйидаги: «Иймон – Аллоҳга, фаришталарига, Унга йўлиқишга ва элчиларига иймон келтиришинг, қайта тирилишга иймон келтиришингдир. Ислом эса Аллоҳга ибодат қилишинг, Унга ширк келтирмаслигинг, намозни тўкис адо этишинг, фарз закотни беришинг ва Рамазон рўзасини тутишингдир» ҳадиси мисол бўла олади ва иймонда амал бирга бўлиши эътиборга олинмайди». Демак, ҳадисда зикр қилинган сифатларга эга бўлмаган киши комил иймон эгаси эмас. Лекин иймоннинг юқоридаги турига – иймоннинг аслига кўра, бундай инсон мўмин ҳисобланади.
15/15 - عَنْ أَنَسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ، الـحَدِيثَ بِعَيْنِهِ، وَزَادَ فِي آخِرِهِ: "وَالنَّاسِ أَجْمَعِينَ".
(8) ИЙМОН ҲАЛОВАТИ ҲАҚИДА
(8) بَابُ حَلَاوَةِ الْإِيمَانِ
16 Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Уч нарса борки, улар кимда бўлса, у иймон ҳаловатини топибди: Аллоҳ ва Унинг Расули унга бошқа ҳамма нарсадан севимли бўлиши; бир кишини яхши кўрса, уни фақат Аллоҳ учунгина яхши кўриши; куфрга қайтишни худди оловга ташланишни ёмон кўргандек ёмон кўриши», дедилар».
16/16 - وَعَنْهُ عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «ثَلَاثٌ مَنْ كُنَّ فِيهِ وَجَدَ حَلَاوَةَ الْإِيـمَانِ: أَنْ يَكُونَ اللهُ وَرَسُولُهُ أَحَبَّ إِلَيْهِ مِـمَّا سِوَاهُمَا، وَأَنْ يُحِبَّ الْمَرْءَ لَا يُـحِبُّهُ إِلَّا ِللهِ، وَأَنْ يَكْرَهَ أَنْ يَعُودَ فِي الْكُفْرِ كَمَا يَكْرَهُ أَنْ يُقْذَفَ فِي النَّارِ».
(9) АНСОРЛАРНИ ЯХШИ КЎРИШ ИЙМОН АЛОМАТИДИР
(9) بَابٌ عَلَامَةُ الْإِيمَانِ حُبُّ الْأَنْصَارِ
17 Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ансорларни яхши кўриш иймоннинг белгиси, ансорларни ёмон кўриш эса мунофиқликнинг белгисидир», дедилар».
17/17 - وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «آيَةُ الْإِيـمَانِ حُبُّ الْأَنْصَارِ، وَآيَةُ النِّفَاقِ بُغْضُ الْأَنْصَارِ».
18. Убода ибн Сомит розияллоҳу анҳу – у Бадрда иштирок этган, Ақаба тунида нақибларнинг* бири бўлган – айтади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам атрофларида асҳобларидан бир жамоа турганида: «Аллоҳга ҳеч нарсани шерик қилмаслик, ўғрилик қилмаслик, зино қилмаслик, болаларингизни ўлдирмаслик, ичингиздан бўҳтон тўқиб чиқармаслик қўлларингиз ва оёқларингиз орасидан бўҳтон уйдирмасликка* ва маъруф ишда осий бўлмасликка менга байъат қилинг беринг. Сизлардан ким шуларга вафо қилса, унинг мукофоти Аллоҳнинг зиммасидадир. Ким ўшалардан бирор нарсани қилиб қўйиб, дунёда жазога тортилса, бу унга каффоратдир. Ким ўшалардан бирор нарсани қилиб қўйсаю, сўнгра Аллоҳ уни яширган бўлса, бу Аллоҳга ҳаволадир: хоҳласа уни афв қилади, хоҳласа жазолайди», дедилар. У зотга ана шунга байъат қилдик».
* Нақиб – гуруҳга раис бўлиб, унинг номидан гапирувчи шахс, оқсоқол.
* «Қўлларингиз ва оёқларингиз орасидан бўҳтон уйдирмаслик» деганда зинодан орттирган боласини эрига «Сендан бўлган» деб айтмаслик назарда тутилади. Исломдан аввал бундай ҳодисалар учраб турар эди.
18/18 - عَنْ عُبَادَةَ بْنَ الصَّامِتِ رَضِيَ الله عَنْهُ، أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ، وَحَوْلَهُ عِصَابَةٌ مِنْ أَصْحَابِهِ: «بَايِعُونِي عَلَى أَنْ لَا تُشْرِكُوا بِاللهِ شَيْئًا، وَلَا تَسْرِقُوا، وَلَا تَزْنُوا، وَلَا تَقْتُلُوا أَوْلَادَكُمْ، وَلَا تَأْتُوا بِبُهْتَانٍ تَفْتَرُونَهُ بَيْنَ أَيْدِيكُمْ وَأَرْجُلِكُمْ، وَلَا تَعْصُوا فِي مَعْرُوفٍ، فَمَنْ وَفَى مِنْكُمْ فَأَجْرُهُ عَلَى اللهِ، وَمَنْ أَصَابَ مِنْ ذَلِكَ شَيْئًا فَعُوقِبَ فِي الدُّنْيَا فَهُوَ كَفَّارَةٌ لَهُ، وَمَنْ أَصَابَ مِنْ ذَلِكَ شَيْئًا ثُمَّ سَتَرَهُ اللهُ فَهُوَ إِلَى اللهِ، إِنْ شَاءَ عَفَا عَنْهُ، وَإِنْ شَاءَ عَاقَبَهُ». فَبَايَعْنَاهُ عَلَى ذَلِكَ.
(10) ФИТНАЛАРДАН ҚОЧИШ ДИНДАНДИР
(10) بَابٌ مِنَ الدِّينِ الْفِرَارُ مِنَ الْفِتَنِ
19 Абу Саъид Худрий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Яқинда мусулмон кишининг энг яхши мулки қўй бўлиб қолади. Унинг кетидан тоғ тепалари ва яйловларга чиқиб кетиб, динини фитналардан олиб қочади», дедилар».
19/19 - عَنْ أَبِي سَعِيدٍ الْخُدْرِيِّرَضِيَ الله عَنْهُ أَنَّهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «يُوشِكُ أَنْ يَكُونَ خَيْرَ مَالِ الْمُسْلِمِ غَنَمٌ يَتْبَعُ بِهَا شَعَفَ الْجِبَالِ وَمَوَاقِعَ الْقَطْرِ، يَفِرُّ بِدِينِهِ مِنَ الْفِتَنِ».
(11) НАБИЙ СОЛЛАЛЛОҲУ АЛАЙҲИ ВАСАЛЛАМНИНГ «МЕН АЛЛОҲНИ БИЛУВЧИРОҒИНГИЗМАН» ДЕГАН СЎЗЛАРИ ҲАҚИДА
(11) بَابُ قَوْلِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم: «أَنَا أَعْلَمُكُمْ بِاللهِ»
20 Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам уларга (саҳобаларга) амр қилсалар, улар тоқат қила оладиган амалларни буюрар эдилар. «Биз сиз каби эмасмиз, эй Аллоҳнинг Расули! Аллоҳ сизнинг олдингию кейинги гуноҳларингизни мағфират қилиб қўйган», дейишди. Шунда у зот ғазабландилар, ҳатто ғазаб юзларидан билинди. Сўнг: «Албатта, энг тақводорингиз ва Аллоҳни билувчироғингиз менман», дедилар».
20/20 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا قَالَتْ: كَانَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم إِذَا أَمَرَهُمْ، أَمَرَهُمْ مِنَ الْأَعْمَالِ بِمَا يُطِيقُونَ، قَالُوا: إِنَّا لَسْنَا كَهَيْئَتِكَ يَا رَسُولَ الله! إِنَّ اللهَ قَدْ غَفَرَ لَكَ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِكَ وَمَا تَأَخَّرَ، فَيَغْضَبُ حَتَّى يُعْرَفَ الْغَضَبُ فِي وَجْهِهِ، ثُمَّ يَقُولُ: «إِنَّ أَتْقَاكُمْ وَأَعْلَمَكُمْ بِاللهِ أَنَا».
(12) ИЙМОН АҲЛИНИНГ АМАЛ БОРАСИДА БИР-БИРЛАРИДАН ФАРҚЛАНИШИ ҲАҚИДА
(12) بَابُ تَفَاضُلِ أَهْلِ الْإِيمَانِ فِي الْأَعْمَالِ
21.22 Абу Саъид Худрий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Жаннат аҳли жаннатга, дўзах аҳли дўзахга киради. Сўнг Аллоҳ таоло: «Қалбида хантал уруғи оғирлигича иймон борларни чиқаринглар», дейди. Шунда ундан қорайган ҳолда чиқариладилар-да, Ҳаё [ёки «Ҳаёт» деб Молик иккиланди] дарёсига ташланадилар. Шунда улар худди уруғ сел ёқалаб униб чиққанидек униб чиқишади. Унинг сап-сариқ бўлиб, эгилиб чиқишини кўрмаганмисан?» дедилар».
21/22 - عَنْ أَبِي سَعِيدٍ الْخُدْرِيِّ رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «يَدْخُلُ أَهْلُ الْجَنَّةِ الْجَنَّةَ، وَأَهْلُ النَّارِ النَّارَ، ثُمَّ يَقُولُ اللهُ تَعَالَى: أَخْرِجُوا مَنْ كَانَ فِي قَلْبِهِ مِثْقَالُ حَبَّةٍ مِنْ خَرْدَلٍ مِنْ إِيـمَانٍ. فَيُخْرَجُونَ مِنْهَا قَدِ اسْوَدُّوا، فَيُلْقَوْنَ فِي نَهَرِ الْحَيَا - أَوِ الْحَيَاةِ - شَكَّ مَالِكٌ، - فَيَنْبُتُونَ كَمَا تَنْبُتُ الْحِبَّةُ فِي جَانِبِ السَّيْلِ، أَلَمْ تَرَ أَنَّهَا تَخْرُجُ صَفْرَاءَ مُلْتَوِيَةً».
22.23 Абу Саъид Худрий розияллоҳу анҳу айтади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Уйқудалигимда Тушимда одамларнинг менга намойиш қилинаётганини кўрдим. Эгниларида кўйлаклари бўлиб, баъзилари кўкраккача етса, айримлари ундан пастроқ эди. Менга Умар ибн Хаттоб ҳам кўрсатилди. Эгнида бир кўйлак бўлиб, уни судраб борар эди», дедилар. «Эй Аллоҳнинг Расули, буни нима деб таъбир қилдингиз?» дейишди. «Дин деб», дедилар».
22/23 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «بَيْنَا أَنَا نَائِمٌ رَأَيْتُ النَّاسَ يُعْرَضُونَ عَلَيَّ وَعَلَيْهِمْ قُمُصٌ، مِنْهَا مَا يَبْلُغُ الثُّدِيَّ، وَمِنْهَا مَا دُونَ ذَلِكَ، وَعُرِضَ عَلَيَّ عُمَرُ بْنُ الْخَطَّابِ وَعَلَيْهِ قَمِيصٌ يَجُرُّهُ». قَالُوا: فَمَا أَوَّلْتَ ذَلِكَ يَا رَسُولَ الله؟ قَالَ: «الدِّينَ».
(13) ҲАЁ ИЙМОНДАНДИР
(13) بَابٌ الْحَيَاءُ مِنَ الْإِيمَانِ
23.24 Солим ибн Абдуллоҳ отасидан ривоят қилади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ансорлардан бирининг ёнидан ўтдилар. У биродарини (ортиқча) ҳаё хусусида койиётган эди. Шунда у зот: «Уни тек қўй, чунки ҳаё иймондандир!» дедилар».
23/24- عَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ الله عَنْهُمَا: أَنَّ رَسُولَ الله صلى الله عليه وسلم مَرَّ عَلَى رَجُلٍ مِنَ الْأَنْصَارِ وَهُوَ يَعِظُ أَخَاهُ فِي الْحَيَاءِ، فَقَالَ رَسُولُ الله صلى الله عليه وسلم: «دَعْهُ، فَإِنَّ الْحَيَاءَ مِنَ الْإِيـمَانِ».
(14) «АГАР ТАВБА ҚИЛСАЛАР, НАМОЗНИ ТЎКИС АДО ЭТСАЛАР ВА ЗАКОТНИ БЕРСАЛАР, ЙЎЛЛАРИНИ БЎШАТИБ ҚЎЙИНГЛАР»
(14) بَابٌ: فَإِن تَابُوا وَأَقَامُوا الصَّلَاةَوَآتَوُا الزَّكَاةَ فَخَلُّوا سَبِيلَهُمْ
24.25. Ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Одамлар «Аллоҳдан ўзга илоҳ йўқ ва Муҳаммад Аллоҳнинг Расулидир», деб шаҳодат келтирмагунларича, намозни тўкис адо этмагунларича ва закотни бермагунларича, уларга қарши жанг қилишга буюрилдим. Шуни бажаришса, қонлари ва молларини мендан асрабдилар. Фақат Ислом ҳаққи мустаснодир. Ҳисоблари эса Аллоҳнинг зиммасидадир», дедилар».
Изоҳ: Уламолар бу ҳадисда икки Ҳарам – Макка ва Мадина ҳудуди назарда тутилган, дейдилар. Шу боис бу икки ҳудудга бугун ҳам мусулмонлардан бошқалар киритилмайди. Шунинг учун ҳам Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг даврларида ҳам, рошид халифалар ва улардан кейинги халифаликларда ҳам ушбу икки шаҳардан бошқа Ислом ўлкаларида мусулмонлар билан бирга бошқа дин вакиллари ҳам асрлар оша иноқ яшаб келганлар. Агар юқоридаги ҳадисда барча Ислом давлати ҳудудлари назарда тутилган бўлганида, мусулмон ўлкаларда битта ҳам ғайримусулмон қолмаслиги керак эди, «аҳли зимма» деган гапга ҳожат қолмасди.
Ҳадисда айтилган «Аллоҳнинг ҳаққи» деганда қасос ва бошқа шу каби айрим шаръий жазолар назарда тутилган (Иловага қаранг).
24/25- وَ عَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ، أَنَّ رَسُولَ الله صلى الله عليه وسلم قَالَ: «أُمِرْتُ أَنْ أُقَاتِلَ النَّاسَ حَتَّى يَشْهَدُوا أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ وَأَنَّ مُحَمَّدًا رَسُولُ اللهِ، وَيُقِيمُوا الصَّلَاةَ، وَيُؤْتُوا الزَّكَاةَ، فَإِذَا فَعَلُوا ذَلِكَ عَصَمُوا مِنِّي دِمَاءَهُمْ وَأَمْوَالَهُمْ إِلَّا بِحَقِّ الْإِسْلَامِ، وَحِسَابُهُمْ عَلَى اللهِ».
(15) «ИЙМОН – АМАЛДИР», ДЕЙИШ ҲАҚИДА
(15) بَابٌ مَنْ قَالَ: إِنَّ الْإِيـمَانَ هُوَ الْعَمَلُ
25.26 Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан: «Қайси амал афзал?» деб сўралди. Шунда у зот: «Аллоҳ ва Унинг Расулига иймон», дедилар. «Сўнг нима?» дейилди. У зот: «Аллоҳ йўлидаги жиҳод», дедилар. «Ундан сўнг нима?» дейилди. «Мабрур* ҳаж», дедилар».
* Мабрур ҳаж – барча арконларига риоя этиб адо қилинган мақбул ҳаж.
25/26- عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم سُئِلَ: أَيُّ الْعَمَلِ أَفْضَلُ؟ فَقَالَ: «إِيـمَانٌ بِاللهِ وَرَسُولِهِ»، قِيلَ: ثُمَّ مَاذَا؟ قَالَ: «الْجِهَادُ فِي سَبِيلِ اللهِ»، قِيلَ: ثُمَّ مَاذَا؟ قَالَ: «حَجٌّ مَبْرُورٌ».
(16) ИСЛОМГА КИРИШ ҲАҚИҚИЙ БЎЛМАЙ, БАЛКИ АЛЛОҲ ТАОЛОНИНГ «АЪРОБИЙЛАР «ИЙМОН КЕЛТИРДИК», ДЕЙИШДИ. «ИЙМОН КЕЛТИРГАНИНГИЗ ЙЎҚ, ЛЕКИН «БЎЙСУНДИК», ДЕНГЛАР... ДЕБ АЙТ» ДЕГАН СЎЗИГА КЎРА ТАСЛИМ БЎЛИШ ЁКИ ҚАТЛДАН ҚЎРҚИШ ТУФАЙЛИ БЎЛГАНДА
(16) إِذَا لَمْ يَكُنِ الْإِسْلَامُ عَلَى الْحَقِيقَةِ
وَكَانَ عَلَى الْاِسْتِسْلَامِ أَوِ الْخَوْفِ مِنَ الْقَتْلِ لِقَوْلِهِ تَعَالَى:
قَالَتِ الْأَعْرَابُ آمَنَّا قُل لَّمْ تُؤْمِنُوا وَلَكِن قُولُوا أَسْلَمْنَا
26.27. Саъд розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бир гуруҳ кишига ато* бердилар. – Саъд ҳам ўтирган эди. – Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам улар орасидан менга энг ёққан кишини қолдириб кетдилар. Шунда: «Эй Аллоҳнинг Расули! Фалончига нега бермадингиз? Аллоҳга қасамки, мен уни мўмин деб биламан», дедим. У зот: «Мусулмон деб, (дегин)», дедилар. Бироз сукут сақладим. Кейин у ҳақда билганларим устун келиб, яна сўзимни қайтардим: «Фалончига нега бермадингиз? Аллоҳга қасамки, мен уни мўмин деб биламан», дедим. У зот: «Мусулмон деб, (дегин)», дедилар. Кейин у ҳақда билганларим устун келиб, яна сўзимни қайтардим, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳам қайтардилар. Сўнгра: «Эй Саъд, албатта, мен бир кишига Аллоҳ уни дўзахга юзтубан ташлашидан қўрқиб ато бераман, ҳолбуки, ундан кўра бошқаси мен учун севимлироқ бўлади», дедилар».
* Ато – Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳузурларида жамланган ўлжа, садақа, ҳадя ва бошқа нарсалар.
26/27- عَنْ سَعْدِ ابْنِ أَبِي وَقَّاصٍ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم أَعْطَى رَهْطًا وَسَعْدٌ جَالِسٌ، فَتَرَكَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم رَجُلًا هُوَ أَعْجَبُهُمْ إِلَيَّ فَقُلْتُ: يَا رَسُولَ اللهِ، مَا لَكَ عَنْ فُلَانٍ؟ فَوَاللهِ إِنِّي لَأَرَاهُ مُؤْمِنًا، فَقَالَ: «أَوْ مُسْلِمًا». فَسَكَتُّ قَلِيلًا، ثُمَّ غَلَبَنِي مَا أَعْلَمُ مِنْهُ فَعُدْتُ لِمَقَالَتِي فَقُلْتُ: مَا لَكَ عَنْ فُلَانٍ؟ فَوَاللهِ إِنِّي لَأَرَاهُ مُؤْمِنًا، فَقَالَ: «أَوْ مُسْلِمًا». ثُمَّ غَلَبَنِي مَا أَعْلَمُ مِنْهُ، فَعُدْتُ لِمَقَالَتِي، وَعَادَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم ثُمَّ قَالَ: «يَا سَعْدُ، إِنِّي لَأُعْطِي الرَّجُلَ وَغَيْرُهُ أَحَبُّ إِلَيَّ مِنْهُ خَشْيَةَ أَنْ يَكُبَّهُ اللهُ فِي النَّارِ».
(17) ЭРИГА НОНКЎРЛИК ҚИЛИШ ВА КУФРДАН ФАРҚЛИ КУФР ҲАҚИДА
(17) بَاب: كُفْرَانِ الْعَشِيرِ، وَكُفْرٍ بَعْدَ كُفْرٍ
27.29 Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Менга дўзах кўрсатилди. Қарасам, унинг аҳлининг аксарияти куфр келтирадиган аёллар экан», дедилар. «Аллоҳга куфр келтиришадими?» дейилди. У зот: «Эрларига нонкўрлик қилишади, яхшиликка нонкўрлик қилишади. Агар уларнинг бирортасига умр бўйи яхшилик қилсанг ҳам, сўнгра сендан бирон (ёқмайдиган) нарса кўрса, «Сендан ҳеч яхшилик кўрганим йўқ», дейди», дедилар».
27/29- عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ الله عغَنْهُمَا قَالَ: قَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليهو سلم: «أُرِيتُ النَّارَ، فَإِذَا أَكْثَرُ أَهْلِهَا النِّسَاءُ، يَكْفُرْنَ». قِيلَ: أَيَكْفُرْنَ بِاللهِ؟ قَالَ: «يَكْفُرْنَ الْعَشِيرَ، وَيَكْفُرْنَ الْإِحْسَانَ، لَوْ أَحْسَنْتَ إِلَى إِحْدَاهُنَّ الدَّهْرَ، ثُمَّ رَأَتْ مِنْكَ شَيْئًا، قَالَتْ: مَا رَأَيْتُ مِنْكَ خَيْرًا قَطُّ».
(18) ГУНОҲЛАР ЖОҲИЛИЯТ ИШИДАНДИР
(18) بَابٌ الْمَعَاصِي مِنْ أَمْرِ الْجَاهِلِيَّةِ
28.30 Абу Зарр розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Мен бир киши билан сўкишиб кетиб, уни онаси билан айблаган эдим, Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам менга: «Эй Абу Зарр, уни онаси билан айбладингми? Жоҳилияти бор киши экансан! Қулларингиз биродарларингиздир. Аллоҳ уларни қўл остингизда қилиб қўйган. Демак, кимнинг биродари унинг қўл остида бўлса, еганидан унга ҳам едирсин, кийганидан унга ҳам кийдирсин. Уларга кучи етмайдиган нарсани юкламанг, бордию юкласангиз, уларга ёрдам беринг», дедилар».
* Рабаза – Табук яқинидаги жойнинг номи.
* Ҳулла – бошқа халқларда бир хил матодан тикилган пиджак ва шимдан иборат кийимлар тўпламини «костюм» дейилгани каби арабларда ридо ва изордан (устки ва пастки либосдан) иборат кийим «ҳулла» дейилади.
28/30- عَنْ أَبِي ذَرٍّ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: سَابَبْتُ رَجُلًا فَعَيَّرْتُهُ بِأُمِّهِ، فَقَالَ لِيِ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «يَا أَبَا ذَرٍّ، أَعَيَّرْتَهُ بِأُمِّهِ؟ إِنَّكَ امْرُؤٌ فِيكَ جَاهِلِيَّةٌ، إِخْوَانُكُمْ خَوَلُكُمْ، جَعَلَهُمُ اللهُ تَحْتَ أَيْدِيكُمْ، فَمَنْ كَانَ أَخُوهُ تَحْتَ يَدِهِ فَلْيُطْعِمْهُ مِـمَّا يَأْكُلُ، وَلْيُلْبِسْهُ مِـمَّا يَلْبَسُ، وَلَا تُكَلِّفُوهُمْ مَا يَغْلِبُهُمْ، فَإِنْ كَلَّفْتُمُوهُمْ فَأَعِينُوهُمْ».
(19) «АГАР МЎМИНЛАРДАН ИККИ ТОИФА УРУШИБ КЕТСА, ЎРТАЛАРИНИ ИСЛОҲ ҚИЛИНГ»
(19) بَابٌ: وَإِن طَائِفَتَانِ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ اقْتَتَلُوا فَأَصْلِحُوا بَيْنَهُمَا
29.31 Абу Банкри аозияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
Мен Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «Икки мусулмон бир-бирига қилич ўқталса, қотил ҳам, мақтул ҳам жаҳаннамдадир», деганларини эшитганман. Шунда: «Эй Аллоҳнинг Расули, мана бу-ку қотил, мақтулнинг айби нима?» дедим. У зот: «Чунки у ҳам шеригини ўлдирмоқчи бўлган эди», дедилар».
29/31- عَنْ أَبِي بَكْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: سَـمِعْتُ رَسُولَ الله صلى الله عليه وسلم يَقُولُ: «إِذَا الْتَقَى الْمُسْلِمَانِ بِسَيْفَيْهِمَا فَالْقَاتِلُ وَالْمَقْتُولُ فِي النَّارِ». فَقُلْتُ: يَا رَسُولَ اللهِ هَذَا الْقَاتِلُ، فَمَا بَالُ الْمَقْتُولِ؟ قَالَ: «إِنَّهُ كَانَ حَرِيصًا عَلَى قَتْلِ صَاحِبِهِ».
(20) ЗУЛМДАН ЗУЛМНИНГ ФАРҚИ
(20) بَاب: ظُلْمٌ دُونَ ظُلْمٍ
30.32 Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Иймон келтирганлар ва иймонларига зулмни аралаштирмаганлар» ояти нозил бўлгач, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг саҳобалари: «Қай биримиз зулм қилмабмиз?» дейишди. Шунда Аллоҳ: «Албатта, ширк катта зулмдир» оятини нозил қилди».
30/32- عَنْ عَبْدِ اللهِ ابْنِ مَسْعُودٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: لَمَّا نَزَلَتْ: (الَّذِينَ آمَنُوا وَلَمْ يَلْبِسُوا إِيـمَانَهُمْ بِظُلْمٍ) [الأنعام: 82]، قَالَ أَصْحَابُ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم: أَيُّنَا لَمْ يَظْلِمْ؟! فَأَنْزَلَ اللهُ: (إِنَّ الشِّرْكَ لَظُلْمٌ عَظِيمٌ) [لقمان: 13].
(21) МУНОФИҚНИНГ БЕЛГИЛАРИ ҲАҚИДА
(21) بَاب: عَلَامَات الْمُنَافِقِ
31.33 Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Мунофиқнинг белгиси учтадир: гапирса, ёлғон гапиради, ваъда берса, бажармайди, омонат топширилса, хиёнат қилади», дедилар».
31/33- عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «آيَةُ الْمُنَافِقِ ثَلَاثٌ: إِذَا حَدَّثَ كَذَبَ، وَإِذَا وَعَدَ أَخْلَفَ، وَإِذَا اؤْتُمِنَ خَانَ».
32.34 Абдуллоҳ ибн Амр розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Тўрт (хислат бор), улар кимда бўлса, аниқ мунофиқ бўлибди. Кимда улардан биттаси бўлса, то уни ташламагунича, унда мунофиқликдан бир хислат бўлади: омонат топширилса, хиёнат қилади; гапирса, ёлғон гапиради; аҳдлашса, аҳдни бузади; жанжаллашса, фожирлик қилади», дедилар».
32/34- عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ عَمْرٍو رَضِيَ الله عَنْهُمَا: أَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «أَرْبَعٌ مَنْ كُنَّ فِيهِ كَانَ مُنَافِقًا خَالِصًا، وَمَنْ كَانَتْ فِيهِ خَصْلَةٌ مِنْهُنَّ كَانَتْ فِيهِ خَصْلَةٌ مِنَ النِّفَاقِ حَتَّى يَدَعَهَا: إِذَا اؤْتُـمِنَ خَانَ، وَإِذَا حَدَّثَ كَذَبَ، وَإِذَا عَاهَدَ غَدَرَ، وَإِذَا خَاصَمَ فَجَرَ».
(22) ҚАДР КЕЧАСИДА ҚОИМ БЎЛИШ ИЙМОНДАНДИР
(22) بَاب: قِيَامُ لَيْلَةِ الْقَدْرِ مِنَ الْإِيـمَانِ
33.35 Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ким Қадр кечасини иймон билан, савоб умидида қоим қилса, ўтган гуноҳлари мағфират этилади», дедилар».
33/35- عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «مَنْ يَقُمْ لَيْلَةَ الْقَدْرِ إيـْمَانًا وَاحْتِسَابًا غُفِرَ لَهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ».
(23) ЖИҲОД ИЙМОНДАНДИР
(23) بَاب: الْجِهَادُ مِنَ الْإِيـمَانِ
34.36 Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Аллоҳ Ўз йўлида (жиҳодга) чиққанга: «Уни Менга бўлган иймон ва расулларимни тасдиқлашдан ўзгаси чиқармайди. Шунда уни эришган ажри ёки ўлжаси билан қайтараман ёхуд жаннатга киритаман», дея кафолат берган. Агар умматимни машаққатга солиб қўймаганимда, сарийя* ортида қолмаган бўлар эдим, Аллоҳ йўлида қатл этилиб, сўнг тирилиб, сўнг яна қатл этилиб, сўнг тирилиб, сўнг яна қатл этилишни истаган бўлардим», дедилар».
* Сарийя – раҳбар жанг қилиш ёки дарак билиб келиш учун душман тарафга юборадиган кичик қўшин (отряд). Одатда сарийяда тўрт юз кишигача бўлади. Адади оз бўлгани учун улар кундузи яшириниб, тунда махфий юришади. Шунинг учун улар «сарийя» – «тунги сайёҳ» деб аталади.
Иловага қаранг.
34/36- وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «انْتَدَبَ اللهُ لِمَنْ خَرَجَ فِي سَبِيلِهِ، لَا يُخْرِجُهُ إِلَّا إِيـمَانٌ بِي وَتَصْدِيقٌ بِرُسُلِي أَنْ أُرْجِعَهُ بـِمَا نَالَ مِنْ أَجْرٍ، أَوْ غَنِيمَةٍ، أَوْ أُدْخِلَهُ الْجَنَّةَ، وَلَوْلَا أَنْ أَشُقَّ عَلَى أُمَّتِي مَا قَعَدْتُ خَلْفَ سَرِيَّةٍ، وَلَوَدِدْتُ أَنِّي أُقْتَلُ فِي سَبِيلِ اللهِ، ثُمَّ أُحْيَا، ثُمَّ أُقْتَلُ، ثُمَّ أُحْيَا، ثُمَّ أُقْتَلُ».
(24) РАМАЗОНДА ҚОИМ БЎЛИБ, НАФЛ ИБОДАТ ҚИЛИШ ИЙМОНДАНДИР
(24) بَاب: تَطَوُّعُ قِيَامِ رَمَضَانَ
35.37 Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ким Рамазонда иймон билан, савоб умидида қоим бўлса, ўтган гуноҳлари мағфират қилинади», дедилар».
35/37- وَعَنْهُ أَيْضًا: أَنَّ رَسُولَ الله صلى الله عليه وسلم قَالَ: «مَنْ قَامَ رَمَضَانَ إيْمَانًا وَاحْتِسَابًا غُفِرَ لَهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ».
(25) САВОБ УМИДИДА РАМАЗОН РЎЗАСИНИ ТУТИШ ИЙМОНДАНДИР
(25) بَاب: صَوْمُ رَمَضَانَ احْتِسَابًا مِنَ الْإِيـمَانِ
36.38 Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ким иймон билан, савоб умидида Рамазон рўзасини тутса, ўтган гуноҳлари мағфират қилинади», дедилар».
36/38 وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «مَنْ صَامَ رَمَضَانَ إيْمَانًا وَاحْتِسَابًا غُفِرَ لَهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ».
(26) ДИН ОСОНЛИКДИР
(26) بَاب: الدِّينُ يُسْرٌ
37.39 Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Албатта, бу дин осонликдир. Ким динда ашаддийлашса, (дин) уни енгмай қўймайди. Тўғриликни лозим тутинглар, (ҳеч бўлмаса шунга) яқин бўлинглар ва хушхабар беринглар. Эрталаб, тушдан кейин ва туннинг охирида (ибодатга Аллоҳдан) ёрдам сўранглар», дедилар».
37/39 وَعَنْهُ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ أنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «إِنَّ الدِّينَ يُسْرٌ، وَلَنْ يُشَادَّ الدِّينَ أَحَدٌ إِلَّا غَلَبَهُ، فَسَدِّدُوا وَقَارِبُوا، وَأَبْشِرُوا، وَاسْتَعِينُوا بِالْغَدْوَةِ وَالرَّوْحَةِ وَشَيْءٍ مِنَ الدُّلْجَةِ».
(27) НАМОЗ ИЙМОНДАНДИР
(27) بَاب: الصَّلَاةِ مِنَ الْإِيـمَانِ
38.40 Баро розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам Мадинага илк бор келганларида ансорлардан бўлган боболариникига – ёки тоғалариникига – тушдилар. Байтул Мақдисга қараб ўн олти ой ёки ўн етти ой намоз ўқидилар. У зотга қиблалари Байт тарафида бўлиши ёқар эди. Илк (Байтуллоҳга қараб) ўқиган намозлари аср намози бўлди. У зот билан бирга бир неча киши ҳам намоз ўқиди. Бирга намоз ўқиганлардан бир киши чиқиб, бир масжид аҳлининг ёнидан ўтди. Улар рукуъда эди. Шунда у: «Аллоҳ номи ила гувоҳлик бераманки, шак-шубҳасиз, мен Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам билан Макка томонга қараб намоз ўқидим», деди. Натижада улар ўша ҳолларида Байт томонга бурилишди. У зотнинг Байтул Мақдисга қараб намоз ўқишлари яҳудийларга ва аҳли китобларга ёқар эди. Юзларини Байтуллоҳ томон бурган эдилар, улар буни қабул қилишмади».
38/40 عَنِ الْبَرَاءِ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم كَانَ أَوَّلَ مَا قَدِمَ الْمَدِينَةَ نَزَلَ عَلَى أَجْدَادِهِ مِنَ الْأَنْصَارِ، وَأَنَّهُ صَلَّى قِبَلَ بَيْتِ الْمَقْدِسِ سِتَّةَ عَشَرَ شَهْرًا، أَوْ سَبْعَةَ عَشَرَ شَهْرًا، وَكَانَ يُعْجِبُهُ أَنْ تَكُونَ قِبْلَتُهُ قِبَلَ الْبَيْتِ، وَأَنَّهُ صَلَّى أَوَّلَ صَلَاةٍ صَلَّاهَا صَلَاةَ الْعَصْرِ، وَصَلَّى مَعَهُ قَوْمٌ، فَخَرَجَ رَجُلٌ مِـمَّنْ صَلَّى مَعَهُ، فَمَرَّ عَلَى أَهْلِ مَسْجِدٍ وَهُمْ رَاكِعُونَ فَقَالَ: أَشْهَدُ بِالله لَقَدْ صَلَّيْتُ مَعَ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم قِبَلَ مَكَّةَ، فَدَارُوا كَمَا هُمْ قِبَلَ الْبَيْتِ، وَكَانَتِ الْيَهُودُ قَدْ أَعْجَبَهُمْ إِذْ كَانَ يُصَلِّي قِبَلَ بَيْتِ الْمَقْدِسِ، وَأَهْلُ الْكِتَابِ، فَلَمَّا وَلَّى وَجْهَهُ قِبَلَ الْبَيْتِ أَنْكَرُوا ذَلِكَ.
(28) КИШИ МУСУЛМОНЧИЛИГИНИНГ ГЎЗАЛЛИГИ ҲАҚИДА
(28) بَاب: حُسْنِ إِسْلَامِ الْمَرْءِ
39.41 Абу Саъид Худрий розияллоҳу анҳу хабар қиладики, у Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «Банда мусулмон бўлиб, унинг мусулмонлиги гўзал бўлса, Аллоҳ унинг қилиб ўтган барча гуноҳидан кечади. Бундан кейин фақат қасос қолади. Яхшилик (мукофоти) ўн баробардан етти юз баробаргачадир. Ёмонлик эса, агар Аллоҳ кечиб юбормаса, ўз баробар мисличадир», деганларини эшитган экан.
39/41 عَنْ أَبِي سَعِيدٍ الْخُدْرِيَّ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّهُ سَـمِعَ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم يَقُولُ: «إِذَا أَسْلَمَ الْعَبْدُ فَحَسُنَ إِسْلَامُهُ، يُكَفِّرُ اللهُ عَنْهُ كُلَّ سَيِّئَةٍ كَانَ زَلَفَهَا، وَكَانَ بَعْدَ ذَلِكَ الْقِصَاصُ: الْحَسَنَةُ بِعَشْرِ أَمْثَالِهَا إِلَى سَبْعِمِائَةِ ضِعْفٍ، وَالسَّيِّئَةُ بـِمِثْلِهَا إِلَّا أَنْ يَتَجَاوَزَ اللهُ عَنْهَا».
(29) АЛЛОҲГА ДИН(АМАЛЛАРИ)НИНГ ЭНГ СЕВИМЛИСИ ДАВОМЛИСИДИР
(29) بَاب: أَحَبُّ الدِّينِ إِلَى اللهِ أَدْوَمُهُ
40.43 Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам унинг ҳузурига кирганларида, олдида бир аёл бор эди. У зот: «Бу ким?» дедилар. «Фалона», деб, унинг намозини зикр қила кетди. «Тўхта! Тоқатингиз етадиган нарсани қилинглар. Аллоҳга қасамки, сизга малол келмагунича, Аллоҳга малол келмайди», дедилар. У Зотга дин(амаллари)нинг энг севимлиси – эгаси унда бардавом бўлгани эди».
40/43- عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ الله عَنْهَا: أَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم دَخَلَ عَلَيْهَا وَعِنْدَهَا امْرَأَةٌ، فَقَالَ: «مَنْ هَذِهِ؟» قَالَتْ: فُلَانَةُ، تَذْكُرُ مِنْ صَلَاتِـهَا، قَالَ: «مَهْ، عَلَيْكُمْ بِـمَا تُطِيقُونَ، فَوَاللهِ لَا يَـمَلُّ اللهُ حَتَّى تَـمَلُّوا». وَكَانَ أَحَبَّ الدِّينِ إِلَيْهِ مَا دَاوَمَ عَلَيْهِ صَاحِبُهُ.
(30) ИЙМОННИНГ ЗИЁДА ВА НОҚИС БЎЛИШИ ҲАҚИДА*
(30) بَاب: زِيَادَةِ الْإِيـمَانِ وَنُقْصَانِهِ
41.44 Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Аллоҳдан ўзга илоҳ йўқ», деган, қалбида арпа дони вазнича яхшилик бўлган киши дўзахдан чиқади. «Аллоҳдан ўзга илоҳ йўқ», деган, қалбида буғдой дони вазнича яхшилик бўлган киши дўзахдан чиқади. «Аллоҳдан ўзга илоҳ йўқ», деган, қалбида тариқ вазнича яхшилик бўлган киши дўзахдан чиқади», дедилар».
41/44- عَنْ أَنَسٍ رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «يَـخْرُجُ مِنَ النَّارِ مَنْ قَالَ: لَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ، وَفِي قَلْبِهِ وَزْنُ شَعِيرَةٍ مِنْ خَيْرٍ، وَيَخْرُجُ مِنَ النَّارِ مَنْ قَالَ: لَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ وَفِي قَلْبِهِ وَزْنُ بُرَّةٍ مِنْ خَيْرٍ، وَيَـخْرُجُ مِنَ النَّارِ مَنْ قَالَ: لَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ، وَفِي قَلْبِهِ وَزْنُ ذَرَّةٍ مِنْ خَيْرٍ».
42.45 Умар ибн Хаттоб розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Яҳудийлардан биров у кишига: «Эй мўминларнинг амири, китобингизда сизлар ўқийдиган бир оят бор. Агар у биз, яҳудийлар жамоасига нозил бўлганида эди, ўша кунни байрам қилиб олар эдик», деди. У киши: «Қайси оят?» деди. «Бугунги кунда сизга динингизни мукаммал қилиб бердим, сизга неъматимни батамом қилдим ва сизга Исломни дин деб рози бўлдим» (ояти)», деди.
Умар: «Биз ўша кунни ва Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга у (оят) нозил бўлган жойни жуда яхши биламиз. У зот жума куни Арафотда тик турган эдилар», деди».
42/45- عَنْ عُمَرَ بْنِ الْخَطَّابِ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ رَجُلًا مِنَ الْيَهُودِ قَالَ لَهُ: يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ، آيَةٌ فِي كِتَابِكُمْ تَقْرَءُونَهَا، لَوْ عَلَيْنَا مَعْشَرَ الْيَهُودِ نَزَلَتْ، لَاتّـَخَذْنَا ذَلِكَ الْيَوْمَ عِيدًا، قَالَ: أَيُّ آيَةٍ؟ قَالَ: (الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِي وَرَضِيتُ لَكُمُ الْإِسْلَامَ دِينًا) [الـمائدة: 3]، قَالَ عُمَرُ: قَدْ عَرَفْنَا ذَلِكَ الْيَوْمَ، وَالْمَكَانَ الَّذِي نَزَلَتْ فِيهِ عَلَى النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم، وَهُوَ قَائِمٌ بِعَرَفَةَ يَوْمَ جُمُعَةٍ.
(31) ЗАКОТ ИСЛОМДАНДИР
(31) بَاب: الزَّكَاةُ مِنَ الْإِسْلَامِ
43.46 Талҳа ибн Убайдуллоҳ розияллоҳу анҳу айтади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига Нажд аҳлидан сочлари тўзиган бир киши келди. Овозининг ғўлдираши эшитилар, нима деяётганини эса фаҳмлаб бўлмас эди. Ниҳоят, яқин келди. Қарасак, у Ислом ҳақида сўраётган экан. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Бир кеча-кундузда беш маҳал намоз», дедилар. «Зиммамда бундан бошқаси ҳам борми?» деди. «Йўқ, лекин ўз ихтиёринг билан қилишинг (мумкин)», дедилар. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Рамазон рўзасини тутиш ҳам», дедилар. «Зиммамда бундан бошқаси ҳам борми?» деди. «Йўқ, лекин ўз ихтиёринг билан қилишинг (мумкин)», дедилар. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам унга закотни зикр қилдилар. «Зиммамда бундан бошқаси ҳам борми?» деди у. «Йўқ, лекин ўз ихтиёринг билан қилишинг (мумкин)», дедилар.
Шунда ўша одам: «Аллоҳга қасамки, бундан зиёда ҳам қилмайман, кам ҳам қилмайман», дея орқага қайтди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Агар гапида турса, нажот топди», дедилар».
43/46- عَنْ طَلْحَةَ بْنِ عُبَيْدِ اللهِ رَضِيَ الله عَنْهُ يَقُولُ: جَاءَ رَجُلٌ إِلَى رَسُولِ الله صلى الله عليه وسلم مِنْ أَهْلِ نَـجْدٍ، ثَائِرُ الرَّأْسِ، يُسْمَعُ دَوِيُّ صَوْتِهِ وَلَا يُفْقَهُ مَا يَقُولُ، حَتَّى دَنَا، فَإِذَا هُوَ يَسْأَلُ عَنِ الْإِسْلَامِ، فَقَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «خَمْسُ صَلَوَاتٍ فِي الْيَوْمِ وَاللَّيْلَةِ». فَقَالَ: هَلْ عَلَيَّ غَيْرُهَا؟ قَالَ: «لَا، إِلَّا أَنْ تَطَوَّعَ» قَالَ: وَذَكَرَ لَهُ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «وَصِيَامُ رَمَضَانَ» قَالَ: هَلْ عَلَيَّ غَيْرُهُ؟ قَالَ: «لَا، إِلَّا أَنْ تَطَوَّعَ». قَالَ: وَذَكَرَ لَهُ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: الزَّكَاةَ قَالَ: هَلْ عَلَيَّ غَيْرُهَا؟ قَالَ: «لَا، إِلَّا أَنْ تَطَوَّعَ». قَالَ: فَأَدْبَرَ الرَّجُلُ وَهُوَ يَقُولُ: وَاللهِ لَا أَزِيدُ عَلَى هَذَا وَلَا أَنْقُصُ، قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «أَفْلَحَ إِنْ صَدَقَ».
(32) ЖАНОЗАГА ҚАТНАШИШ ИЙМОНДАНДИР
(32) بَاب: اتِّبَاعُ الْجَنَائِزِ مِنَ الْإِيـمَانِ
44.47 Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ким иймон билан, савоб умидида бир мусулмоннинг жанозасига қатнашса ҳамда унга жаноза намози ўқилгунича ва дафнидан фориғ бўлгунича у билан бирга бўлса, икки қийрот* ажр билан қайтади. Ҳар бир қийрот Уҳуд мисличадир. Ким унга жаноза намози ўқиганидан кейин дафн қилинишидан олдин қайтса, у бир қийрот билан қайтади», дедилар».
* Қийрот – миқдор ўлчови. Унинг миқдори турли ўлкаларда турлича бўлган. Масалан, маккаликларда қийрот динорнинг йигирма тўртдан бир улуши ҳисобланса, аксар юртларда йигирмадан бири бўлган. Аммо «қийрот» калимаси кейинчалик бир нарсанинг ниҳоятда кўплигини, чексизлигини ифода этиш учун қўлланадиган бўлиб кетган. Бу ерда ҳам ўша маъно кўзда тутилган.
44/47 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ، أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «مَنِ اتَّبَعَ جَنَازَةَ مُسْلِمٍ إيـْمَانًا وَاحْتِسَابًا، وَكَانَ مَعَهُ حَتَّى يُصَلَّى عَلَيْهَا، وَيَفْرُغَ مِنْ دَفْنِهَا، فَإِنَّهُ يَرْجِعُ مِنَ الْأَجْرِ بِقِيرَاطَيْنِ، كُلُّ قِيرَاطٍ مِثْلُ أُحُدٍ، وَمَنْ صَلَّى عَلَيْهَا ثُمَّ رَجَعَ قَبْلَ أَنْ تُدْفَنَ فَإِنَّهُ يَرْجِعُ بِقِيرَاطٍ».
(33) МЎМИННИНГ ЎЗИ СЕЗМАГАН ҲОЛДА АМАЛИ ҲАБАТА БЎЛИШИДАН ҚЎРҚИШИ ҲАҚИДА
(33) بَاب: خَوْفِ الْمُؤْمِنِ مِنْ أَنْ يَحْبَطَ عَمَلُهُ وَهُوَ لَا يَشْعُرُ
45.48 Зубайддан ривоят қилинади:
«Абу Воилдан муржиъалар* хусусида сўрадим. Шунда у деди: «Менга Абдуллоҳ айтиб берди: «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Мусулмонни сўкиш фосиқлик, унга қарши жанг қилиш эса куфрдир», деганлар».
* Муржиъалар («кечиктирувчилар») – ботил фирқалардан бири. Хаворижлар гуноҳи кабира қилганларни дарҳол жазолаш тарафдори бўлса, муржиъийлар жазолашни кечиктиришни ёқлаб чиқишган. Шунинг учун улар шундай ном олишган. Муржиъа фирқасидагилар мўмин киши ҳар қанча улкан гуноҳ қилса ҳам фосиқ ва осий бўлмайди, ҳатто тавбасиз ўлса ҳам уларга азоб жоиз бўлмайди, деб ҳисоблашади. Ва яна улар иймон ва амал бошқа-бошқа нарсалар деб билишади.
45/48- عَنْ عَبْدِ الله ابْنِ مَسْعُودٍ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «سِبَابُ الْمُسْلِمِ فُسُوقٌ، وَقِتَالُهُ كُفْرٌ».
46.49 Убода ибн Сомит розияллоҳу анҳу хабар қилади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Қадр кечаси ҳақида хабар бериш учун чиққан эдилар, мусулмонлардан икки киши тортишиб кетди. Шунда у зот: «Мен сизларга Қадр кечаси ҳақида хабар бериш учун чиққан эдим. Фалончи билан фалончи тортишиб кетди, шу боис (ёдимдан) кўтартирилди. Ажаб эмаски, бу сизлар учун яхшилик бўлса. Уни етти, тўққиз ва бешда изланглар», дедилар».
46/49- عَنْ عُبَادَةَ بْنِ الصَّامِتِ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم خَرَجَ يُخْبِرُ بِلَيْلَةِ الْقَدْرِ، فَتَلَاحَى رَجُلَانِ مِنَ الْمُسْلِمِينَ فَقَالَ: «إِنِّي خَرَجْتُ لِأُخْبِرَكُمْ بِلَيْلَةِ الْقَدْرِ، وَإِنَّهُ تَلَاحَى فُلَانٌ وَفُلَانٌ فَرُفِعَتْ، وَعَسَى أَنْ يَكُونَ خَيْرًا لَكُمُ، الْتَمِسُوهَا فِي السَّبْعِ وَالتِّسْعِ وَالْخَمْسِ».
(34) ЖАБРОИЛНИНГ НАБИЙ СОЛЛАЛЛОҲУ АЛАЙҲИ ВАСАЛЛАМДАН ИЙМОН, ИСЛОМ, ЭҲСОН ҲАҚИДА СЎРАГАНИ ҲАҚИДА
(34) بَاب: سُؤَالِ جِبْرِيلَ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم
عَنِ الْإِيـمَانِ وَالْإِسْلَامِ وَالْإِحْسَانِ...
47.50 Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Бир куни Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам одамлар билан ўтирган эдилар, ҳузурларига Жаброил келди ва: «Иймон нима?» деди. У зот: «Иймон – Аллоҳга, Унинг фаришталарига, Унга рўбарў бўлишга ва Унинг расулларига иймон келтиришинг ва қайта тирилишга иймон келтиришинг», дедилар.
«Ислом нима?» деди. У зот: «Ислом – Аллоҳга ибодат қилишинг ва Унга ширк келтирмаслигинг, намозни тўкис адо этишинг, фарз қилинган закотни адо этишинг ва Рамазон рўзасини тутишинг», дедилар.
«Эҳсон нима?» деди. У зот: «Аллоҳга худди Уни кўриб турганингдек ибодат қилишинг. Гарчи Уни кўрмасанг-да, У сени кўриб турур», дедилар.
«Қиёмат қачон?» деди. У зот: «Бу ҳақда сўралувчи сўровчидан билимлироқ эмас. Сенга унинг аломатлари ҳақида хабар бераман. Чўри ўз хожасини туғса, йўқсил туябоқарлар кимўзарга бино қурса... У (қиёмат вақти) Аллоҳдан ўзга ҳеч ким билмайдиган беш нарса жумласидандир», дедилар. Сўнг Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам «Албатта, соат (қиёмат) илми ёлғиз Аллоҳнинг ҳузуридадир...» оятини тиловат қилдилар.
Сўнгра у ортига қайтди. У зот: «Уни қайтаринглар», дедилар. Улар ҳеч нимани кўришмади. Шунда у зот: «Бу – Жаброил, одамларга динларини ўргатгани келди», дедилар».
Абу Абдуллоҳ айтади: «У зот буларнинг барчасини иймондан санадилар».
47/50- عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: كَانَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم بَارِزًا يَوْمًا لِلنَّاسِ، فَأَتَاهُ رجُلٌ فَقَالَ: مَا الْإِيـمَانُ؟ قَالَ: «الْإِيـمَانُ أَنْ تُؤْمِنَ بِاللهِ وَمَلَائِكَتِهِ وَبِلِقَائِهِ وَرُسُلِهِ، وَتُؤْمِنَ بِالْبَعْثِ». قَالَ: مَا الْإِسْلَامُ؟ قَالَ: «الْإِسْلَامُ أَنْ تَعْبُدَ اللهَ وَلَا تُشْرِكَ بِهِ، وَتُقِيمَ الصَّلَاةَ، وَتُؤَدِّيَ الزَّكَاةَ الْمَفْرُوضَةَ، وَتَصُومَ رَمَضَانَ». قَالَ: مَا الْإِحْسَانُ؟ قَالَ: «أَنْ تَعْبُدَ اللهَ كَأَنَّكَ تَرَاهُ، فَإِنْ لَمْ تَكُنْ تَرَاهُ فَإِنَّهُ يَرَاكَ»، قَالَ: مَتَى السَّاعَةُ؟ قَالَ: «مَا الْمَسْئُولُ عَنْهَا بِأَعْلَمَ مِنَ السَّائِلِ، وَسَأُخْبِرُكَ عَنْ أَشْرَاطِهَا: إِذَا وَلَدَتِ الْأَمَةُ رَبَّهَا، وَإِذَا تَطَاوَلَ رُعَاةُ الْإِبِلِ الْبُهْمُ فِي الْبُنْيَانِ، فِي خَمْسٍ لَا يَعْلَمُهُنَّ إِلَّا اللهُ». ثُمَّ تَلَا النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: (إِنَّ اللَّهَ عِنْدَهُ عِلْمُ السَّاعَةِ) الْآيَةَ [لقمان: 34]. ثُمَّ أَدْبَرَ فَقَالَ: «رُدُّوهُ». فَلَمْ يَرَوْا شَيْئًا، فَقَالَ: «هَذَا جِبْرِيلُ جَاءَ يُعَلِّمُ النَّاسَ دِينَهُمْ».
(35) ДИНИ УЧУН ЎЗИНИ ПОК ТУТГАН КИШИНИНГ ФАЗЛИ ҲАҚИДА
(35) بَاب: فَضْلِ مَنِ اسْتَبْرَأَ لِدِينِهِ
48.52 Нуъмон ибн Башир розияллоҳу анҳу айтади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг шундай деганларини эшитдим: «Ҳалол очиқ-ойдиндир, ҳаром ҳам очиқ-ойдиндир. Улар орасида кўп одамлар билмайдиган шубҳали нарсалар бор. Ким шубҳали нарсалардан сақланса, дини ва шаъни учун ўзини пок тутибди. Ким шубҳали нарсаларга тушса, худди қўриқхона атрофида чўпонлик қилиб, унга ўтиб кетай деган чўпонга ўхшайди.
Огоҳ бўлинг! Албатта, ҳар бир подшоҳнинг қўриқхонаси бордир.
Огоҳ бўлинг! Албатта, Аллоҳнинг ердаги қўриқхонаси – ҳаром қилган нарсаларидир.
Огоҳ бўлинг! Танада бир парча гўшт бор, у соғлом бўлса, бутун тана соғлом бўлади. У бузилса, бутун тана бузилади. Огоҳ бўлинг! Ўша нарса қалбдир».
48/52- عَنِ النُّعْمَانِ بْنِ بَشِيرٍ رَضِيَ الله عَنْهُمَا قَالَ:: سَـمِعْتُ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم يَقُولُ: «الْحَلَالُ بَيِّنٌ، وَالْحَرَامُ بَيِّنٌ، وَبَيْنَهُمَا مُشَبَّهَاتٌ لَا يَعْلَمُهَا كَثِيرٌ مِنَ النَّاسِ، فَمَنِ اتَّقَى الْمُشَبَّهَاتِ اسْتَبْرَأَ لِدِيِنِهِ وَعِرْضِهِ، وَمَنْ وَقَعَ فِي الشُّبُهَاتِ كَرَاعٍ يَرْعَى حَوْلَ الْحِمَى، يُوشِكُ أَنْ يُوَاقِعَهُ، أَلَا وَإِنَّ لِكُلِّ مَلِكٍ حِمًى، أَلَا إِنَّ حِمَى اللهِ فِي أَرْضِهِ مَحَارِمُهُ، أَلَا وَإِنَّ فِي الْجَسَدِ مُضْغَةً إِذَا صَلَحَتْ صَلَحَ الْجَسَدُ كُلُّهُ، وَإِذَا فَسَدَتْ فَسَدَ الْجَسَدُ كُلُّهُ، أَلَا وَهِيَ الْقَلْبُ».
(36) ХУМУСНИ* АДО ЭТИШ ИЙМОНДАНДИР
(36) بَاب: أَدَاءُ الْخُمُسِ مِنَ الْإِيـمَانِ
49.53 Ибн Аббос розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Абдулқайс вакиллари Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига келганда, у зот: «Бу одамлар ким [ёки бу вакиллар ким]?» дедилар. «Рабийъа», дейишди.
У зот: «Эй вакиллар [ёки эй одамлар], бехижолат ва бенадомат хуш келдингиз!» дедилар.
«Эй Аллоҳнинг Расули! Биз олдингизга ҳаром ойлардагина кела оламиз, биз билан сизнинг ўртамизда Музор кофирларининг манави қабиласи бор. Шу боис бизни қатъий бир ишга буюрингки, уни ортимиздагиларга етказайлик ва шу сабабли жаннатга кирайлик!» дейишди ва у зотдан ичимликлар ҳақида сўрашди. Шунда у зот уларни тўрт нарсага буюриб, тўрт нарсадан қайтардилар. Уларни ёлғиз Аллоҳга иймон келтиришга буюра туриб: «Ёлғиз Аллоҳга иймон келтириш нима эканини биласизларми?» дедилар. «Аллоҳ ва Унинг Расули билувчидир», дейишди. У зот: «Аллоҳдан ўзга илоҳ йўқ ва Муҳаммад Аллоҳнинг Расулидир», деб гувоҳлик бериш, намозни тўкис адо этиш, закот бериш, Рамазон рўзасини тутиш ва ўлжадан бешдан бирини беришингиздир», дедилар. Тўрт нарсадан – ҳантам*, дуббо*, нақийр* ва музаффатдан* – (Ибн Аббос) баъзида «муқайяр»* деган – қайтардилар. У зот: «Буларни эслаб қолинг ва ортингиздагиларга бунинг хабарини беринг», дедилар».
* Хумус – ўлжанинг бешдан бири.
* Ҳантам – лой, жун ва қон аралашмасидан ясаладиган хум.
* Дуббо – қуритиб, ичи ўйилган қовоқ.
* Нақийр – қуритиб, ичини ўйиб, идиш ясалган хурмо илдизи.
* Музаффат – зифт билан бўялган идиш. Меш ва саноч каби идишларни сув ўтмайдиган қилиб мустаҳкамлаш учун ишлатиладиган елимсимон қора модда зифт деб аталган.
* Муқайяр – қийрланган идиш. Қийр бир ўсимлик бўлиб, қуритиб куйдирилган ва ундан олинган модда билан идишлар мустаҳкамлаш мақсадида бўялган. Аслида «муқайяр» билан «музаффат» битта нарса, яъни бир хил идиш. Шунинг учун Ибн Аббос розияллоҳу анҳу гоҳида «музаффат» сўзи ўрнига «муқайяр» сўзини ишлатар эдилар.
Изоҳ: Бу ҳадисда мазкур идишлардан қайтаришнинг маъноси уларда набиз тайёрлаб ичишдан ман қилишдир. Чунки уларда тайёрланган набиз маст қилиш хусусиятига эга бўлган. «Набиз» деб хурмо, майиз каби қуруқ меваларни сувга ивитиб, хамрга айланмай туриб олинадиган истеъмол қилмнадиган ивитмага айтилади. Агар унинг вақти ўтиб кетса, хамрга яъни маст қилувчи ичимликка айланиб қолади.
49/53- عَنْ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ الله عَنْهُمَا قَالَ: إِنَّ وَفْدَ عَبْدِ الْقَيْسِ لَمَّا أَتَوُا النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «مَنِ الْقَوْمُ أَوْ مَنِ الْوَفْدُ؟» قَالُوا: رَبِيعَةُ. قَالَ: «مَرْحَبًا بِالْقَوْمِ - أَوْ بِالْوَفْدِ - غَيْرَ خَزَايَا وَلَا نَدَامَى». فَقَالُوا: يَا رَسُولَ اللهِ، إِنَّا لَا نَسْتَطِيعُ أَنْ نَأْتِيَكَ إِلَّا فِي شَهْرِ الْحَرَامِ، وَبَيْنَنَا وَبَيْنَكَ هَذَا الْحَيُّ مِنْ كُفَّارِ مُضَرَ، فَمُرْنَا بِأَمْرٍ فَصْلٍ، نُخْبِرْ بِهِ مَنْ وَرَاءَنَا، وَنَدْخُلْ بِهِ الْجَنَّةَ، وَسَأَلُوهُ عَنِ الْأَشْرِبَةِ، فَأَمَرَهُمْ بِأَرْبَعٍ، وَنَهَاهُمْ عَنْ أَرْبَعٍ، أَمَرَهُمْ: بِالْإِيـمَانِ بِاللهِ وَحْدَهُ، قَالَ: «أَتَدْرُونَ مَا الْإِيـمَانُ بِاللهِ وَحْدَهُ؟» قَالُوا: اللهُ وَرَسُولُهُ أَعْلَمُ، قَالَ: «شَهَادَةُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ وَحْدَهُ لاَشَرِيكَ لَهُ وَأَنَّ مُحَمَّدًا رَسُولُ اللهِ، وَإِقَامُ الصَّلَاةِ، وَإِيتَاءُ الزَّكَاةِ، وَصِيَامُ رَمَضَانَ، وَأَنْ تُعْطُوا مِنَ الْمَغْنَمِ الْخُمُسَ». وَنَهَاهُمْ عَنْ أَرْبَعٍ: الْحَنْتَمِ، وَالدُّبَّاءِ، وَالنَّقِيرِ، وَالْمُزَفَّتِ. وَرُبـَّمَا قَالَ: الْمُقَيَّرِ. وَقَالَ: «احْفَظُوهُنَّ وَأَخْبِرُوا بِـهِنَّ مَنْ وَرَاءَكُمْ».
(37) АМАЛЛАР НИЯТ ВА САВОБ УМИДИГА КЎРА ЭКАНИ ҲАҚИДА
(37) بَاب: مَا جَاءَ أَنَّ الْأَعْمَالَ بِالنِّيَّةِ
50.54 Умар розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
50/54- عَنْ عُمَرَ رَضِيَ الله عَنْهُ، حَدِيثُ: إِنـَّمَا الأَعْمَالُ بِالنِّيَّاتِ، وَقَدْ تَقَدَّمَ فِي أَوَّلِ الكِتَابِ، وَزَادَ هُنَا بَعْدَ قَوْلِهِ: وَإِنَّـمَا َلِكُلِّ امْرِئٍ مَا نَوَى: فَمَنْ كَانَتْ هِجْرَتُهُ إِلَى اللهِ وَرَسُولِهِ فَهِجْرَتُهُ إِلَى اللهِ وَرَسُولِهِ، وَسَرَدَ بَاقِيَ الـحَدِيثِ.
51.55 Абу Масъуд розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Агар киши ўз аҳли-оиласига савоб умидида нафақа қилса, бу унга садақадир», дедилар».
51/55- عَنْ أَبِي مَسْعُودٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ،، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «إِذَا أَنْفَقَ الرَّجُلُ عَلَى أَهْلِهِ يَحْتَسِبُهَا فَهُوَ لَهُ صَدَقَةٌ».
(38) НАБИЙ СОЛЛАЛЛОҲУ АЛАЙҲИ ВАСАЛЛАМНИНГ «ДИН – АЛЛОҲГА, УНИНГ РАСУЛИГА ҲАМДА МУСУЛМОНЛАРНИНГ ИМОМЛАРИ* ВА ОММАСИГА ХОЛИС БЎЛИШДИР» ДЕГАН сўзЛАРИ ВА АЛЛОҲ ТАОЛОНИНГ «...АГАР АЛЛОҲГА ВА РАСУЛИГА ИХЛОСЛИ БЎЛСАЛАР...» ДЕГАН СЎЗИ ҲАҚИДА
* «Имом» сўзи луғатда «эргашиладиган шахс» маъносини билдиради. Шаръий истилоҳда эса ўрнига қараб турли маъноларда ишлатилади. Бу ўринда мусулмонларнинг диний ва сиёсий раҳбарлари кўзда тутилган. Ислом давлати халифаларини ҳам имом деб номлашган. Илм ва тафаккур бобида юксак мақомга эришган алломалар, мазҳаббошилар, муҳаддисларга ҳам «имом» унвони берилган, масалан: Имом Бухорий, Имом Муслим, Имом Аъзам, Имом Ғаззолий каби.
(38) بَاب: قَوْلِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم: «الدِّينُ النَّصِيحَةُ».
52.57 Жарир ибн Абдуллоҳ розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга намозни тўкис адо этиш, закот бериш ва ҳар бир мусулмонга холис бўлишга байъат қилдим».
52/57- عَنْ جَرِيرِ بْنِ عَبْدِ اللهِ البَجَلِيّ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: بَايَعْتُ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم عَلَى إِقَامِ، الصَّلَاةِ، وَإِيتَاءِ الزَّكَاةِ، وَالنُّصْحِ لِكُلِّ مُسْلِمٍ.
53.58 Жарир ибн Абдуллоҳ розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
Мен Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга бориб: «Мен сизга мусулмон бўлишга байъат қиламан», дедим. Шунда у зот менга ҳар бир мусулмонга холис бўлишни ҳам шарт қилдилар ва мен у зотга шунга байъат қилдим».
53/58- وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: إِنِّي أَتَيْتُ رَسُولَ الله صلى الله عليه وسلم قُلْتُ: أُبَايِعُكَ عَلَى الْإِسْلَامِ، فَشَرَطَ عَلَيَّ: وَالنُّصْحِ لِكُلِّ مُسْلِمٍ. فَبَايَعْتُهُ عَلَى هَذَا.