(1) ЗУЛМНИНГ ҚАСОСИ ҲАҚИДА
Изоҳ: «Зулм» луғатда бир ҳақни ўз жойидан бошқа жойга қўйишни англатади. Шаръий истилоҳда эса зулм деб ҳақ эгасига нисбатан ноҳақ тасарруф қилишга, тортиб олинган ҳаққа айтилади. Бировнинг ҳаққини ейиш, азият, исканжа ва босим кўрсатиш, адолатсизлик қилиш, ҳаддан ошиш, сўз ва феълда чуқур кетиш ҳам зулмдир. Бинобарин, зулм сўзи ҳар қандай ноҳақликни ҳам ўз ичига олади. Шу боис ўрни келганда «зулм» сўзи «ноҳақлик» деб ҳам берилди. Шу билан бирга, ҳадислардаги «золим», «мазлум» сўзларини фақат жабр-ситам маъносида эмас, балки ҳар қандай ноҳақлик қилган ёки ноҳақлик кўрган томонлар деб тушуниш лозим.
(1) بَاب: قِصَاصِ الْمَظَالِمِ
1086.2440. Абу Саъид Худрий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам дедилар: «Мўминлар дўзахдан халос бўлгач, жаннат билан дўзах ўртасидаги кўприкда тутиладилар ва дунёда ўрталарида бўлиб ўтган зулмларнинг қасосини бир-бирларидан оладилар. Ниҳоят, тозаланиб, мусаффо бўлишгач, уларга жаннатга кириш учун изн берилади. Муҳаммаднинг – соллаллоҳу алайҳи васаллам – жони қўлида бўлган Зотга қасамки, албатта уларнинг бирлари учун жаннатдаги масканини топиш дунёдаги манзилини топишдан кўра осонроқ бўлади*».
* Яъни жаннат аҳллари жаннатга биринчи бор кираётган бўлишса ҳам, у ердаги масканларини худди ўз уйини топгандек осонгина топиб олар эканлар.
1086/2440 - عَنْ أَبِي سَعِيدٍ الْخُدْرِيِّ رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنْ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «إِذَا خَلَصَ الْمُؤْمِنُونَ مِنَ النَّارِ حُبِسُوا بِقَنْطَرَةٍ بَيْنَ الْجَنَّةِ وَالنَّارِ، فَيَتَقَاصُّونَ مَظَالِمَ كَانَتْ بَيْنَهُمْ فِي الدُّنْيَا، حَتَّى إِذَا نُقُّوا وَهُذِّبُوا أُذِنَ لَهُمْ بِدُخُولِ الْجَنَّةِ، فَوَالَّذِي نَفْسُ مُحَمَّدٍ صلى الله عليه وسلم بِيَدِهِ، لَأَحَدُهُمْ بِـمَسْكَنِهِ فِي الْجَنَّةِ أَدَلُّ بِـمَنْزِلِهِ كَانَ فِي الدُّنْيَا».
(2) АЛЛОҲ ТАОЛОНИНГ «ОГОҲ БЎЛИНГКИМ, АЛЛОҲНИНГ ЛАЪНАТИ ЗОЛИМЛАРГАДИР!»* ДЕГАН СЎЗИ ҲАҚИДА
(2) بَاب: قَوْلِ اللهِ تَعَالَى: أَلَا لَعْنَةُ اللَّهِ عَلَى الظَّالِمِينَ
1087.2441. Сафвон ибн Муҳриз Мозинийдан ривоят қилинади:
«Ибн Умар розияллоҳу анҳумо билан юриб кетаётган эдим. Мен унинг қўлини ушлаб олган эдим. Тўсатдан рўпарадан бир киши чиқиб: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан «сирли махфий суҳбат» хусусида нима эшитгансан?» деди. Шунда у деди: «Мен Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг бундай деяётганларини эшитганман: «Албатта, Аллоҳ мўминга яқинлашиб, унинг устидан (ҳимоя) қанотини тўшайди ва уни яширади-да: «Фалон гуноҳни танияпсанми, фалон гуноҳни танияпсанми?» дейди. Шунда у: «Ҳа, эй Роббим», дейди. Ниҳоят, уни гуноҳларига иқрор қилгач ва у ичида ҳалок бўлдим, деб турганда, У Зот: «Мен уларни дунёда яширган эдим, бугун эса уларни мағфират қиламан», дейди. Кейин унга яхшиликлари китоби берилади. Аммо кофир ва мунофиқларга келсак, гувоҳлар: «Манавилар Роббларига нисбатан ёлғон тўқиганлардир. Огоҳ бўлингким, Аллоҳнинг лаънати золимларгадир!» дейдилар».*
* «Сирли суҳбат» – Қиёмат куни Аллоҳ билан банда ўртасида бўладиган суҳбат.
* Ҳадиснинг ушбу охирги қисми Ҳуд сурасининг 18-оятидан иқтибос қилинган.
1087/2441 - عَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: سـَمِعْتُ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم يَقُولُ: «إِنَّ اللهَ يُدْنِي الْمُؤْمِنَ، فَيَضَعُ عَلَيْهِ كَنَفَهُ، وَيَسْتُرُهُ، فَيَقُولُ: أَتَعْرِفُ ذَنْبَ كَذَا؟ أَتَعْرِفُ ذَنْبَ كَذَا؟ فَيَقُولُ: نَعَمْ أَيْ رَبِّ، حَتَّى إِذَا قَرَّرَهُ بِذُنُوبِهِ، وَرَأَى فِي نَفْسِهِ أَنَّهُ هَلَكَ، قَالَ: سَتَرْتُهَا عَلَيْكَ فِي الدُّنْيَا، وَأَنَا أَغْفِرُهَا لَكَ الْيَوْمَ، فَيُعْطَى كِتَابَ حَسَنَاتِهِ. وَأَمَّا الْكَافِرُ وَالْمُنَافِقُ، فَيَقُولُ الْأَشْهَادُ: (هَؤُلَاءِ الَّذِينَ كَذَبُوا عَلَى رَبِّهِمْ أَلَا لَعْنَةُ اللهِ عَلَى الظَّالِمِينَ)» [هود: 18].
(3) МУСУЛМОН МУСУЛМОНГА ЗУЛМ ҚИЛМАЙДИ ВА УНИ ТАШЛАБ ҲАМ ҚЎЙМАЙДИ
(3) بَاب: لَا يَظْلِمُ الْمُسْلِمُ الْمُسْلِمَ وَلَا يُسْلِمُهُ
1088.2442. Абдуллоҳ ибн Умар розияллоҳу анҳумо бундай хабар қилади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Мусулмон мусулмоннинг биродаридир. Унга зулм ҳам қилмайди, уни ташлаб ҳам қўймайди. Ким биродарининг ҳожатида бўлса, Аллоҳ унинг ҳожатида бўлади. Ким биродарининг ҳожатини раво қилса, Аллоҳ унинг ҳожатини раво қилади Ким мусулмондан бир ташвишни аритса, Аллоҳ ундан Қиёмат кунининг ташвишларидан бирини аритади. Ким бир мусулмоннинг айбини беркитса, Аллоҳ Қиёмат кунида унинг айбини беркитади», дедилар».
1088/2442 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «الْمُسْلِمُ أَخُو الْمُسْلِمِ، لَا يَظْلِمُهُ وَلَا يُسْلِمُهُ، وَمَنْ كَانَ فِي حَاجَة أَخِيهِ كَانَ اللهُ فِي حَاجَتِهِ، وَمَنْ فَرَّجَ عَنْ مُسْلِمٍ كُرْبَةً فَرَّجَ اللهُ عَنْهُ كُرْبَةً مِنْ كُرُبَاتِ يَوْمِ الْقِيَامَةِ، وَمَنْ سَتَرَ مُسْلِمًا سَتَرَهُ اللهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ».
(4) БИРОДАРИНГГА ЗОЛИМ БЎЛГАНИДА ҲАМ, МАЗЛУМ БЎЛГАНИДА ҲАМ КЎМАК БЕР
(4) بَاب: أَعِنْ أَخَاكَ ظَالِمًا أَوْ مَظْلُومًا
1089.2444. Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Биродарингга золим бўлганида ҳам, мазлум бўлганида ҳам ёрдам бер», дедилар. «Эй Аллоҳнинг Расули, мазлум бўлганида-ку бунга ёрдам берамиз, золим бўлганида қандай ёрдам берамиз?» дейишди. У зот: «Унинг қўлини (зулмдан) тутасан», дедилар».
Золим бўлса ҳам, мазлум бўлса ҳам биродарингга ёрдам бер
1089/2444 - عَنْ أَنَسٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «انْصُرْ أَخَاكَ ظَالِمًا أَوْ مَظْلُومًا». قَالُوا: يَا رَسُولَ اللهِ، هَذَا نَنْصُرُهُ مَظْلُومًا، فَكَيْفَ نَنْصُرُهُ ظَالِمًا؟ قَالَ: «تَأْخُذُ فَوْقَ يَدَيْهِ».
(5) ЗУЛМ ҚИЁМАТ КУНИ ЗУЛУМОТДИР
(5) بَاب: الظُّلْمُ ظُلُمَاتٌ يَوْمَ الْقِيَامَةِ
1090.2447. Абдуллоҳ ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Зулм қиёмат куни зулумотдир», дедилар».
1090/2447 - عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «الظُّلْمُ ظُلُمَاتٌ يَوْمَ الْقِيَامَةِ».
(6) КИШИНИНГ БИРОВГА НОҲАҚЛИК ҚИЛГАН ЖОЙИ БЎЛИБ, КЕЙИН УНИ РОЗИ ҚИЛАДИГАН БЎЛСА, ҚИЛГАН НОҲАҚЛИГИНИ ОЧИҚ-ОЙДИН АЙТИБ БЕРАДИМИ?*
(6) بَاب: مَنْ كَانَتْ لَهُ مَظْلَمَةٌ عِنْدَ الرَّجُلِ فَحَلَّلَهَا لَهُ، هَلْ يُبَيِّنُ مَظْلَمَتَهُ؟
1091.2449. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Ким бировнинг шаънига ёки бирор нарсасига зулм қилган бўлса, уни бугун – динор ҳам, дирҳам ҳам бўлмай қолишидан олдин – рози қилиб олсин. Агар солиҳ амали бўлса, ундан қилган зулми миқдорида олинади; яхшиликлари бўлмаса, ҳақ эгасининг ёмонликларидан олиниб, бунга юклатилади».
* Агар киши бировнинг шаънига туҳмат, иғво ёки ғийбат қилиш орқали футур етказса, ундан розилик сўраб қўйиши керак бўлади. Шунингдек, агар икки кишининг ўртасида гап-сўз ўтган бўлса, улар ҳам бир-бирларидан рози-ризолик сўрашлари лозим. Хусусан, бировга моддий зиён етказган киши етказилган зарарни тўлаш билан унинг эгасини рози қилиши даркор. Аммо ана шундай розилик олаётган киши розилик ҳисобга ўтиши учун бўлиб ўтган ноҳақликнинг нима эканини, миқдорини, кўламини очиқ-ойдин айтиши шартми ёки шарт эмасми, деган саволга уламолар турлича жавоб берганлар: баъзилар шарт, деса, бошқалар шарт эмас, дейди. Шунинг учун ҳам муаллиф сарлавҳани савол билан якунлаган. Бироқ, келтирилган ҳадис иккинчи гуруҳнинг фикрини қувватлайди.
1091/2449 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «مَنْ كَانَتْ لَهُ مَظْلَمَةٌ لِأَحَدٍ مِنْ عِرْضِهِ أَوْ شَيْءٍ فَلْيَتَحَلَّلْهُ مِنْهُ الْيَوْمَ، قَبْلَ أَنْ لَا يَكُونَ دِينَارٌ وَلَا دِرْهَمٌ، إِنْ كَانَ لَهُ عَمَلٌ صَالِحٌ أُخِذَ مِنْهُ بِقَدْرِ مَظْلَمَتِهِ، وَإِنْ لَمْ تَكُنْ لَهُ حَسَنَاتٌ أُخِذَ مِنْ سَيِّئَاتِ صَاحِبِهِ فَحُمِلَ عَلَيْهِ».
(7) БИР ПАРЧА ЕРНИ НОҲАҚ ЎЗЛАШТИРИШНИНГ ГУНОҲИ ҲАҚИДА
(7) بَاب: إِثْمِ مَنْ ظَلَمَ شَيْئًا مِنَ الْأَرْضِ
1092.2452. Саъид ибн Зайд розияллоҳу анҳу айтади:
«Мен Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «Ким бир парча ерни ноҳақ ўзлаштириб олса, унинг бўйнига етти қават ер осиб қўйилади», деяётганларини эшитдим».
1092/2452 - عَنْ سَعِيدِ بْنِ زَيْدٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: سَـمِعْتُ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم يَقُولُ: «مَنْ ظَلَمَ مِنَ الْأَرْضِ شَيْئًا طُوِّقَهُ مِنْ سَبْعِ أَرَضِينَ».
1093.2454. Солим отаси розияллоҳу анҳудан ривоят қилади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ким озгина ерни ҳақсиз равишда олса, Қиёмат куни етти қават ерга юттирилади», дедилар».
Абу Абдуллоҳ айтади: «Бу ҳадис Ибн Муборакнинг Хуросондаги ёзувларида йўқ. У буни уларга Басрада ёздирган».*
* Абдуллоҳ ибн Муборак ушбу ҳадиснинг ровийларидан бўлиб, имом Бухорийнинг устозларидан эди. У ўз даврида тенги йўқ муҳаддислардан саналган. У киши асли хуросонлик бўлиб, шу ерда кишиларга ҳадис айтиб берар, улар эса ёзиб олишар эди. Имом Бухорийнинг айтишича, ушбу ҳадис Ибн Муборакнинг Хуросонда ёздирган ҳадислари ичида йўқ экан, буни у Басрадалик чоғида айтиб берган экан. Бу «Саҳиҳул-Бухорий»даги нодир маълумотлардан ҳисобланади.
1093/2454 – عَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ الله عَنْهُمَا قَالَ: قَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «مَنْ أَخَذَ مِنَ الْأَرْضِ شَيْئًا بِغَيْرِ حَقِّهِ، خُسِفَ بِهِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ إِلَى سَبْعِ أَرَضِينَ».
(8) КИШИ БИРОВГА БИР НАРСАГА РУХСАТ БЕРСА, ЎТАДИ
(8) بَاب: إِذَا أَذِنَ إِنْسَانٌ لِآخَرَ شَيْئًا جَازَ
1094.2455. Жабаладан ривоят қилинади:
«Мадинада айрим ироқликлар билан бирга эдик, бизга қаҳатчилик етди. Ибн Зубайр бизга хурмо улашиб турар эди. Ибн Умар розияллоҳу анҳумо олдимиздан ўтар экан: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам хурмони иккита-иккитадан ейишдан қайтарганлар. Лекин бирортангиз биродаридан изн сўраган бўлса, мустасно», дер эди».
1094/2455 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ أنَّهُ مَرَّ بِقَوْم يأكلون تـمرًا فَقَالَ: إنَّ رَسُول الله صلى الله عليه وسلم نَهَى عَنِ الْإِقْرَانِ، إِلَّا أَنْ يَسْتَأْذِنَ الرَّجُلُ مِنْكُمْ أَخَاهُ.
(9) АЛЛОҲ ТАОЛОНИНГ «ҲОЛБУКИ, У АШАДДИЙ ХУСУМАТЧИДИР»,* ДЕГАН СЎЗИ ҲАҚИДА
(9) بَاب: قَوْلِ اللهِ تَعَالَى:بَاب: قَوْلِ اللهِ تَعَالَى: وَهُوَ أَلَدُّ الْخِصَامِ [البقرة: 204]
1095.2457. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Одамларнинг Аллоҳга энг ёқимсизи ашаддий хусуматчидир», дедилар».
1095/2457 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «إِنَّ أَبْغَضَ الرِّجَالِ إِلَى اللهِ الْأَلَدُّ الْخَصِمُ».
(10) БИЛАТУРИБ БОТИЛ НАРСА УЧУН ТОРТИШГАН КИШИНИНГ ГУНОҲИ ҲАҚИДА
(10) بَاب: إِثْمِ مَنْ خَاصَمَ فِي بَاطِلٍ وَهْوَ يَعْلَمُهُ
1096.2458. Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг жуфти ҳалоллари Умму Салама розияллоҳу анҳо бундай хабар қилади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳужралари эшиги олдидаги тортишувни эшитиб, уларнинг олдига чиқдилар ва: «Мен бир башарман, холос. Менинг олдимга даъволашганлар келади. Баъзингиз баъзингиздан сўзамолроқ бўлишингиз мумкин. Натижада мен уни тўғри айтди, деб ҳисоблаб, ўша нарсани унинг фойдасига ҳукм қиламан. Лекин кимнинг фойдасига бир мусулмоннинг ҳаққини ҳукм қилгудек бўлсам, бу дўзахдан бир бўлакдир. (Истаса) уни олсин ёки ташласин», дедилар».
1096/2458 - عَنْ أُمَّ سَلَمَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا، زَوْجَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم، أنَّهُ صلى الله عليه وسلم سَمِعَ خُصُومَةً بِبَابِ حُجْرَتِهِ، فَخَرَجَ إِلَيْهِمْ، فَقَالَ: «إِنَّـمَا أَنَا بَشَرٌ، وَإِنَّهُ يَأْتِينِي الْخَصْمُ، فَلَعَلَّ بَعْضَكُمْ أَنْ يَكُونَ أَبْلَغَ مِنْ بَعْضٍ، فَأَحْسِبُ أَنَّهُ صَدَقَ، فَأَقْضِيَ لَهُ بِذَلِكَ، فَمَنْ قَضَيْتُ لَهُ بِحَقِّ مُسْلِمٍ، فَإِنـَّمَا هِيَ قِطْعَةٌ مِنَ النَّارِ، فَلْيَأْخُذْهَا أَوْ فَلْيَتْرُكْهَا».
(11) МАЗЛУМНИНГ ЎЗИГА ЗУЛМ ҚИЛГАН КИШИНИНГ МОЛИНИ ТОПГАНДА ҚАСОС ОЛИШИ ҲАҚИДА
Изоҳ: Моли ноҳақ тортиб олинган ёки ўғирланган кишининг қўлига унинг молини ноҳақ тортиб олган ёки ўғирлаган кишининг моли тушиб қолса, ундан ўшанча миқдорини тортиб олиши мумкин. Аммо ундан заррача ҳам ортиқ олмаслиги ва бошқа турдаги зарар етказмаслиги лозим. Бу ерда қасос деганда айнан шу нарсалар назарда тутилган.
(11) بَاب: قِصَاصِ الْمَظْلُومِ إِذَا وَجَدَ مَالَ ظَالِمِهِ
1097.2461. Уқба ибн Омирдан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга: «Сиз бизни (у ёқ-бу ёққа) юборасиз. Баъзан меҳмон қилмайдиган қавмга бориб қоламиз. Бу борада нима дейсиз?» дедик. Шунда у зот бизга: «Агар бирор қавмга тушсангиз, сизлар учун меҳмонга керак бўладиган нарсаларга буюрилса, қабул қилинг. Бордию ундай қилишмаса, улардан меҳмон ҳаққини олаверинг», дедилар».
Бир қавмнинг ҳузурига тушганингизда сизлар учун меҳмонга бериладиган нарсани беришса, қабул қилинглар, ундай қилишмаса, зиммаларидаги меҳмоннинг ҳаққини олаверинглар», дедилар».
1097/2461 - عَنْ عُقْبَةَ بْنِ عَامِرٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قُلْنَا لِلنَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم: إِنَّكَ تَبْعَثُنَا، فَنَنْزِلُ بِقَوْمٍ لَا يَقْرُونَا، فَمَا تَرَى فِيهِ؟ فَقَالَ لَنَا: «إِنْ نَزَلْتُمْ بِقَوْمٍ، فَأُمِرَ لَكُمْ بِمَا يَنْبَغِي لِلضَّيْفِ فَاقْبَلُوا، فَإِنْ لَمْ يَفْعَلُوا، فَخُذُوا مِنْهُمْ حَقَّ الضَّيْفِ».
(12) ҚЎШНИ ЎЗ ДЕВОРИГА ҚЎШНИСИНИНГ ЁҒОЧИНИ СУҚИШИГА ТЎСҚИНЛИК ҚИЛМАЙДИ
(12) بَاب: لَا يَمْنَعُ جَارٌ جَارَهُ أَنْ يَغْرِزَ خَشَبَهُ فِي جِدَارِهِ
1098.2463. Аъраждан ривоят қилинади:
«Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу деди: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Қўшни ўз деворига қўшнисининг ёғоч суқишига тўсқинлик қилмайди», дедилар».
Сўнгра Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу: «Не бўлдики, бундан юз ўгирганингизни кўряпман? Аллоҳга қасамки, мен бу (сўз) билан куракларингиз ўртасига тушираман*», деди».
* Араб тилида «икки куракнинг ўртасига тушириш» деган ибора «уйқусираётган, ғафлат олган одамни ҳушёр торттириш» деган маънони англатади. Бу вожиб маъносида эмас, тарғиб мақсадида айтилган ҳукм бўлиб, бунинг шарти қўшнининг ўта муҳтож бўлиши, девор эгасининг эса бундан зарар кўрмаслигидир.
1098/2463 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «لَا يَمْنَعُ جَارٌ جَارَهُ أَنْ يَغْرِزَ خَشَبَهُ فِي جِدَارِهِ». ثُمَّ يَقُولُ أَبُو هُرَيْرَةَ: مَا لِي أَرَاكُمْ عَنْهَا مُعْرِضِينَ، وَاللهِ لَأَرْمِيَنَّ بِهَا بَيْنَ أَكْتَافِكُمْ.
(13) ҲОВЛИЛАРНИНГ САҲНИЛАРИ ВА УЛАРДА ЎТИРИШ ҲАМДА КЎЧАЛАРДА ЎТИРИШ ҲАҚИДА
(13) بَاب: أَفْنِيَةِ الدُّورِ وَالْجُلُوسِ فِيهَا وَالْجُلُوسِ عَلَى الصُّعُدَاتِ
1099.2465. Абу Саъид Худрий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Йўлларда ўтиришдан сақланинглар!» дедилар. Шунда: «Бошқа иложимиз йўқ, чунки бу гаплашиб ўтирадиган жойларимиздир», дейишди. У зот: «Агар ўтиришдан бошқага кўнмасангиз, у ҳолда йўлнинг ҳаққини беринглар», дедилар. Улар: «Йўлнинг ҳаққи нима?» дейишди. У зот: «Кўзни тийиш, озор етказишдан тийилиш, саломга алик олиш, маъруфга буюриш ва мункардан қайтариш», дедилар».
1099/2465 - عَنْ أَبِي سَعِيدٍ الْخُدْرِيِّ رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «إِيَّاكُمْ وَالْجُلُوسَ عَلَى الطُّرُقَاتِ». فَقَالُوا: مَا لَنَا بُدٌّ، إِنَّمَا هِيَ مَجَالِسُنَا نَتَحَدَّثُ فِيهَا. قَالَ: «فَإِذَا أَبَيْتُمْ إِلَّا الْمَجَالِسَ، فَأَعْطُوا الطَّرِيقَ حَقَّهَا». قَالُوا: وَمَا حَقُّ الطَّرِيقِ؟ قَالَ: «غَضُّ الْبَصَرِ، وَكَفُّ الْأَذَى، وَرَدُّ السَّلَامِ، وَأَمْرٌ بِالْمَعْرُوفِ، وَنَهْيٌ عَنِ الْمُنْكَرِ».
(14) АГАР КАТТА ЙЎЛ – У ЙЎЛ ОРАЛИҒИДАГИ КЕНГЛИКДИР – ХУСУСИДА ТОРТИШИБ ҚОЛИБ, КЕЙИН УНИНГ АҲЛИ БИНОЛАР ҚУРИШНИ ИСТАСА, УНДАН ЕТТИ ЗИРОЪ* ЙЎЛ ТАШЛАНАДИ
(14) بَاب: إِذَا اخْتَلَفُوا فِي الطَّرِيقِ الْمِيتَاءِ
1100.2473. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу айтади:
«Одамлар йўл хусусида талашиб қолишганда Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам етти зироъга ҳукм қилдилар».
* Зироъ – қадимги узунлик ўлчовларидан бўлиб, ўрта бўйли одамнинг тирсагидан бармоқ учигача бўлган оралиққа қиёсан олинган. Зироъ бугунги ўлчовда 46,2 см. га тўғри келади.
Изоҳ: Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам уй ва бошқа бинолар қурилганда пиёда ва улов-араваларнинг ўтиши учун керак бўлган кенгликда йўл ташлашни тавсия қилганлар ва бу борада келишолмай, тортишиб қолган маҳалла аҳлига ўша давр шароитидан келиб чиқиб, 7 зироъ (3,22 м) йўл ташлашни буюрганлар. Бундан келиб чиқадики, бино қуришда, шаҳарсозликда йўловчилар учун керакли кенглик ва узунликда йўл ташлаш динимизнинг талабларидандир.
1100/2473 – عَنْ أبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَضَى النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم إِذَا تَشَاجَرُوا فِي الطَّرِيقِ بِسَبْعَةِ أَذْرُعٍ.
(15) МОЛ ЭГАСИНИНГ ХОҲИШИГА ҚАРШИ ТАЛОН-ТАРОЖ ҚИЛИШ* ҲАҚИДА
* Биз «талон-тарож қилиш» деб таржима қилган сўз матнда «нуҳба» деб келган бўлиб, мол эгасининг бунга изн бериш-бермаслигига қараб ҳалол ёки ҳаром бўлади. Боб тарожумидан кўриниб турибдики, «Мол эгасининг рухсатисиз талончилик қилиш мумкин эмас», деган жумладан унинг рухсати билан талончилик қилиш мумкинлиги келиб чиқади. Бунга бировнинг камбағалларга ўзининг бир қисм мол-мулкини тақсимлаб ўтирмай, ҳар ким истаганча, қўлига сиққанча олишига рухсат бериши, янги юрган бола, келин-куёвлар устидан қанд-қурс ва шунга ўхшаш нарсаларни сочиш каби ҳолатлар мисол бўлади.
(15) بَاب: النَّهْبُى عَنْ النُّهْبَى وَالـمُثْلَة
1101.2474. Абдуллоҳ ибн Язид Ансорийдан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам талончиликдан ва мусла* қилишдан қайтардилар».
* Мусла – азоблаш, хўрлаш ва шу каби мақсадларда тирик ёки ўлик инсон ва бошқа жонзотларнинг аъзоларини кесиш, узиб олиш.
1101/2474 - عَنْ عَبْدَ اللهِ بْنِ يَزِيدَ الْأَنْصَارِيَّ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: نَهَى النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم عَنِ النُّهْبَى وَالْمُثْلَةِ.
(16) КИМ МОЛИНИНГ ҲИМОЯСИДА ЖАНГ ҚИЛСА...
(16) بَاب: مَنْ قَاتَلَ دُونَ مَالِهِ
1102.2480. Абдуллоҳ ибн Амр розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Мен Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «Ким молининг ҳимоясида ўлдирилса, у шаҳиддир», деяётганларини эшитдим».
1102/2480 - عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ عَمْرٍو رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: سَـمِعْتُ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم يَقُولُ: «مَنْ قُتِلَ دُونَ مَالِهِ فَهُوَ شَهِيدٌ».
(17) АГАР БИРОВНИНГ ЁҒОЧ ТОВОҒИНИ ЁКИ БИРОР НАРСАСИНИ СИНДИРСА...
(17) بَاب: إِذَا كَسَرَ قَصْعَةً أَوْ شَيْئًا لِغَيْرِهِ
1103.2481. Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам аёлларидан бирининг олдида эдилар. Мўминларнинг оналаридан бири бир хизматчидан таом солинган ёғоч товоқ бериб юборди. Шунда аёл қўли билан уриб, ёғоч товоқни синдирди. (Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам) уни улаб, унга таомни солдилар ва «Енглар», дедилар. Улар (еб) бўлгунича элчини ва ёғоч товоқни тутиб турдилар. Кейин бутун ёғоч товоқни бериб, синганини олиб қолдилар».
1103/2481 - عَنْ أَنَسٍ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم كَانَ عِنْدَ بَعْضِ نِسَائِهِ، فَأَرْسَلَتْ إِحْدَى أُمَّهَاتِ الْمُؤْمِنِينَ مَعَ خَادِمٍ بِقَصْعَةٍ فِيهَا طَعَامٌ، فَضَرَبَتْ بِيَدِهَا فَكَسَرَتِ الْقَصْعَةَ، فَضَمَّهَا وَجَعَلَ فِيهَا الطَّعَامَ، وَقَالَ: «كُلُوا». وَحَبَسَ الرَّسُولَ وَالْقَصْعَةَ حَتَّى فَرَغُوا، فَدَفَعَ الْقَصْعَةَ الصَّحِيحَةَ وَحَبَسَ الْمَكْسُورَةَ.