Изоҳ: «Жиҳод» сўзи луғатда инсон томонидан ўзидаги жамики имкониятни ишга солиб ҳаракат қилиш маъносини англатади. Алоҳида таъкидлаб айтиш лозимки, жиҳод сўзи луғатда уруш маъносини англатмайди. Урушни араб тилида бошқа сўзлар билан ифода этилади. Уруш маъносини англатиш учун араб тилида «қитол», «ҳарб», «муқотала», «ғазот» сўзлари ишлатилади.
Дарсини ўзлаштириш учун барча имкониятларини ишга солиб ҳаракат қилаётган толиби илмни мужтаҳид талаба деб аталади. Бинобарин, уни илмий жиҳод қиляпти, деса бўлади. Шаръий масалаларни ечишда бор имконини ишга солиб ҳаракат қилган улкан олимлар ҳам мужтаҳид деб аталган. Бундай кишилар шаръий илмларда жиҳод қилишган.
Хулоса қилиб айтадиган бўлсак, жиҳод сўзининг луғатдаги хусусиятидан келиб чиқиб жиҳоднинг турлари ҳам кўпайган ва ўшалар ичида душманга қарши жон-жаҳди билан жанг қилиш ҳам «жиҳод» дейилган. Аммо ушбу охирги маъно бошқаларидан устун келиб, кейинчалик жиҳод деганда фақат қитол тушуниладиган бўлиб қолган.
Исломнинг дастлабки ўн уч йили давомида Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бошлиқ саҳобалар Маккаи мукаррамада юқорида зикр қилинган қитол – уруш маъноси бўлмаган жиҳодни олиб бордилар. Ўша вақтда Аллоҳ таоло мушрикларга қарши куч ишлатишни мусулмонларга ман қилган эди. Шу билан бирга, улардан етган азоб-уқубат ва озорларга сабр қилишга амр қилган ҳам эди. Фақат, ҳижратнинг иккинчи санасида Қуръони Карим таъбири билан айтилганда «Ўзларига қарши уруш очганларга уларга зулм қилингани учун (урушга) изн берилди».
Ана шундай қилиб, ҳижрати набавиянинг иккинчи санасидагина Аллоҳ таоло мусулмонларга ўзларини ҳимоя қилиш ва зулман тортиб олинган мол-мулкларини Макка мушрикларидан қайтариб олиш учун қўлларига қурол олишга изн берди. Жиҳод ҳақидаги оятларнинг барчасини ўрганиб чиққандан сўнг маълум бўладики, Исломда жиҳод ҳукми шароитга қараб ўзгариб туради.
Жиҳод – Исломни куч билан ёйиш, қурол ёрдамида тарқатиш воситаси эмас. Аксинча, душманликни кетказиш, зулмни бартараф этиш ва заифларни ҳимоя қилиш йўлидир (Ваҳба Мустафо Зуҳайлий. Ал-алақат ад-дувалия фил Ислам. Дорул мактабий, 2000 й. 26-б). Бошқа эътиқод вакилларини мажбуран динга киритиш жиҳод ҳисобланмайди. Аллоҳ таоло бундай ҳаракатдан қайтаради. Қуръони Каримнинг Бақара сурасида: «Динга мажбур қилиш йўқ. Батаҳқиқ, тўғрилик эгриликдан ажради» деб марҳамат қилинади (256-оят). Уламолар бирор шахс ёки мусулмон жамоаси жиҳодни ўзича эълон қилиб, уруш бошлаши мумкин эмаслигини алоҳида уқтирадилар. Уруш маъносида талқин қилинадиган жиҳод сиёсий масала бўлгани, ўзига хос оқибатларни келтириб чиқаргани сабабли, Ислом шариати фақат давлат раҳбаригина бундай жиҳодни эълон қилиш ва амалга ошириш ҳуқуқига эга эканини қатъий таъкидлайди (2010 йил 27-28 март кунлари Мардин шаҳрида бўлиб ўтган Мусулмон уламоларининг Мардин-Доруссалом конференциясидаги фатвоси).
Огоҳ бўлиш лозимки, қуйида келадиган жиҳод мазмунидаги ҳадислардан бузғунчи ва жиноий ҳаракатларни асослаш, қон тўкишни оқлаш ҳамда мусулмонлар орасида фитна чиқариш мақсадида зинҳор фойдаланиб бўлмайди. Бинобарин, Қуръон ва Суннатдаги далилларга асосан айтишимиз мумкинки, муқаддас эътиқодимиз бундай амалларни бутунлай қоралайди. Китобхон ушбу ҳадисларни тушунишда қийинчиликка дуч келса, ҳақиқий олимга мурожаат этиши лозим.
129- 2782. Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳу айтади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан: «Эй Аллоҳнинг Расули, қайси амал афзал?» деб сўрадим. У зот: «Намозни ўз вақтида ўқиш», дедилар. «Кейин қайси?» дедим. «Кейин ота-онага яхшилик қилиш», дедилар. «Кейин қайси?» дедим. «Аллоҳ йўлида жиҳод қилиш», дедилар. Шунда мен Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан сўрашдан тўхтадим. Агар яна сўраганимда, қўшимча қилаверар эдилар».
129- 2782- عَنْ عَبْدِ الله ابْنِ مَسْعُودٍ رضي الله عنه: سَأَلْتُ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قُلْتُ: يَا رَسُولَ اللهِ؛ أَيُّ الْعَمَلِ أَفْضَلُ؟ قَالَ: «الصَّلَاةُ عَلَى مِيقَاتِهَا». قُلْتُ: ثُمَّ أَيٌّ؟ قَالَ: «ثُمَّ بِرُّ الْوَالِدَيْنِ». قُلْتُ: ثُمَّ أَيٌّ؟ قَالَ: «الْجِهَادُ فِي سَبِيلِ اللهِ». فَسَكَتُّ عَنْ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم، وَلَوِ اسْتَزَدْتُهُ لَزَادَنِي.
130- 2783. Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Фатҳдан кейин ҳижрат йўқ, лекин жиҳод ва ният бор. Сафарбарликка чақирилсангиз, сафарбар бўлинглар», дедилар».
130- 2783- عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: «لَا هِجْرَةَ بَعْدَ الْفَتْحِ، وَلَكِنْ جِهَادٌ وَنِيَّةٌ، وَإِذَا اسْتُنْفِرْتُمْ.. فَانْفِرُوا».
131- 2819. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам дедилар: «Довуд ўғли Сулаймон алайҳимассалом: «Мен бу кеча юзта [ёки тўқсон тўққизта] хотинни айланиб чиқаман. Ҳар бири биттадан Аллоҳнинг йўлида жиҳод қиладиган чавандоз туғиб беради», деди. Шунда дўсти унга: «Иншааллоҳ», деди, у эса «Иншааллоҳ», демади. Натижада хотинлардан биргинаси ҳомиладор бўлиб, яримтаки ўғил туғди. Муҳаммаднинг жони қўлида бўлган Зотга қасамки, агар у «Иншааллоҳ», деганида, (юзта аёл юзта ўғил туғиб) барчалари Аллоҳнинг йўлида чавандоз бўлиб жиҳод қилишар эди».
Изоҳ: Кўпчилик уламолар: «Сулаймон алайҳиссаломнинг у кишига қарата: «Аллоҳ хоҳласа», дегин», деб айтган шериги фаришта бўлган», дейишади. У киши «Аллоҳ хоҳласа» («Иншааллоҳ») дейишни унутган эди, қасддан тарк қилмаган эди. Аммо ҳадисда таъкидланганидек, агар ушбу иборани айтганида, албатта мақсадига етар эди. Бундан банда қачон бирор нарсани қасд қилса, албатта «Аллоҳ хоҳласа», деб айтиши кераклиги ва бу ишнинг фазилати буюклиги тушунилади.
131- 2819- عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رضي الله عنه، عَنْ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «قَالَ سُلَيْمَانُ بْنُ دَاوُدَ عَلَيْهِمَا السَّلَامُ: لَأَطُوفَنَّ اللَّيْلَةَ عَلَى مِائَةِ امْرَأَةٍ - أَوْ تِسْعٍ وَتِسْعِينَ - كُلُّهُنَّ يَأْتِي بِفَارِسٍ يُجَاهِدُ فِي سَبِيلِ اللهِ، فَقَالَ لَهُ صَاحِبُهُ: إِنْ شَاءَ اللهُ، فَلَمْ يَقُلْ: إِنْ شَاءَ اللهُ، فَلَمْ يَحْمِلْ مِنْهُنَّ إِلَّا امْرَأَةٌ وَاحِدَةٌ، جَاءَتْ بِشِقِّ رَجُلٍ، وَالَّذِي نَفْسُ مُحَمَّدٍ بِيَدِهِ؛ لَوْ قَالَ إِنْ شَاءَ اللهُ.. لَجَاهَدُوا فِي سَبِيلِ اللهِ عَزَّ وَجَلَّ فُرْسَانًا أَجْمَعُونَ».
132- 2830. Анас ибн Молик розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Вабо ҳар бир мусулмон учун шаҳидликдир», дедилар».
132- 2830- عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «الطَّاعُونُ شَهَادَةٌ لِكُلِّ مُسْلِمٍ».
133- 2837. Баро розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Аҳзоб куни* Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг тупроқ ташиётганларини кўрдим. Оппоқ қоринларини тупроқ босган эди. У зот эса шундай дер эдилар:
«Сен бўлмасанг, топмас эдик ҳидоят,
Қилмас эдик хайр, намоз, ибодат.
Устимиздан сакинатинг ёғдиргин,
Гар йўлиқсак, собитқадам қил албат.
Хоҳлар эса бизга зулм қилганлар
Фитна қилмоқ, юз ўгирдик ниҳоят».
* Аҳзоб куни – Хандақ ғазоти кунининг яна бир номи.
133- 2837- عَنِ الْبَرَاءِ رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهُ قَالَ: رَأَيْتُ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم يَوْمَ الْأَحْزَابِ يَنْقُلُ التُّرَابَ - وَقَدْ وَارَى التُّرَابُ بَيَاضَ بَطْنِهِ - وَهُوَ يَقُولُ: «لَوْلَا أَنْتَ مَا اهْتَدَيْنَا، وَلَا تَصَدَّقْنَا وَلَا صَلَّيْنَا، فَأَنْزِلِ السَّكِينَةَ عَلَيْنَا، وَثَبِّتِ الْأَقْدَامَ إِنْ لَاقَيْنَا، إِنَّ الْأُلَى قَدْ بَغَوْا عَلَيْنَا، إِذَا أَرَادُوا فِــتْنَــةً أَبَيْنَــا».
134- 2840. Абу Саъид розияллоҳу анҳу айтади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «Ким Аллоҳнинг йўлида бир кун рўза тутса, Аллоҳ унинг юзини дўзахдан етмиш кузлик* узоқ қилади», деганларини эшитдим».
* «Етмиш кузлик» дегани етмиш йиллик масофачалик дегани. Бу ўзбек тилидаги «Етмиш баҳорни қарши олди», деган жумлага ўхшайди.
134- 2840- عَنْ أَبِي سَعِيدٍ رضي الله عنه قَالَ: سَمِعْتُ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم يَقُولُ: «مَنْ صَامَ يَوْمًا فِي سَبِيلِ اللهِ عَزَّ وَجَلَّ.. بَعَّدَ اللهُ وَجْهَهُ عَنِ النَّارِ سَبْعِينَ خَرِيفًا».
135- 2843. Зайд ибн Холид розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ким Аллоҳнинг йўлидаги бир ғозийни жиҳозласа, ғазот қилибди. Ким яхшилик билан Аллоҳ йўлидаги бир ғозийнинг ўрнига қолса, ғазот қилибди», дедилар».
135- 2843- عَنْ زَيْدِ بْنِ خَالِدٍ رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «مَنْ جَهَّزَ غَازِيًا فِي سَبِيلِ اللهِ.. فَقَدْ غَزَا، وَمَنْ خَلَفَ غَازِيًا فِي سَبِيلِ اللهِ بِخَيْرٍ.. فَقَدْ غَزَا».
136- 2853. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу айтадилар:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ким Аллоҳнинг йўлида, Аллоҳга иймон келтирган, Унинг ваъдасини тасдиқлаган ҳолда от сақласа, унинг тўйганию қонгани, тезагию пешоби қиёмат куни (эгасининг) тарозисида бўлади», дедилар».
136- 2853- عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رضي الله عنه يَقُولُ: قَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «مَنِ احْتَبَسَ فَرَسًا فِي سَبِيلِ اللهِ؛ إِيمَانًا بِاللهِ، وَتَصْدِيقًا بِوَعْدِهِ.. فَإِنَّ شِبَعَهُ وَرِيَّهُ [وَرَوْثَهُ] وَبَوْلَهُ فِي مِيزَانِهِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ».
137- 2856. Муоз розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам билан бирга «Уфайр» деб аталадиган бир эшакка мингашиб олган эдим. У зот: «Эй Муоз, Аллоҳнинг Ўз бандаларидаги ҳаққи нимаю, бандаларнинг Аллоҳдаги ҳақлари нима, биласанми?» дедилар. Мен: «Аллоҳ ва Унинг Расули билади», дедим. У зот: «Албатта, Аллоҳнинг бандалардаги ҳаққи У Зотга ибодат қилишлари ва У Зотга бирор нарсани шерик қилмасликларидир. Бандаларнинг Аллоҳдаги ҳақлари эса У Зотга ширк келтирмаганни азобламасликдир», дедилар. Шунда мен: «Эй Аллоҳнинг Расули, бу билан одамларга хушхабар бермайми?» дедим. У зот: «Уларга хушхабар берма, яна суяниб қолишмасин», дедилар».
137- 2856- عَنْ مُعَاذٍ رضي الله عنه قَالَ: كُنْتُ رِدْفَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم عَلَى حِمَارٍ يُقَالُ لَهُ: عُفَيْرٌ، فَقَالَ: «يَا مُعَاذُ؛ هَلْ تَدْرِي مَا حَقُّ اللهِ عَلَى عِبَادِهِ، وَمَا حَقُّ الْعِبَادِ عَلَى اللهِ؟» قُلْتُ: اللهُ وَرَسُولُهُ أَعْلَمُ، قَالَ: «فَإِنَّ حَقَّ اللهِ عَلَى الْعِبَادِ: أَنْ يَعْبُدُوهُ وَلَا يُشْرِكُوا بِهِ شَيْئًا، وَحَقَّ الْعِبَادِ عَلَى اللهِ: أَنْ لَا يُعَذِّبَ مَنْ لَا يُشْرِكُ بِهِ شَيْئًا». فَقُلْتُ: يَا رَسُولَ اللهِ؛ أَفَلَا أُبَشِّرُ بِهِ النَّاسَ؟ قَالَ: «لَا تُبَشِّرْهُمْ فَيَتَّكِلُوا».
138- 2860. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «От уч киши учундир: биров учун ажр, биров учун парда,* яна биров учун гуноҳдир.
Ажр оладигани уни Аллоҳ йўлида боққан киши бўлиб, яйлов ёки ўтлоққа унинг арқонини узун ташлаб қўйгандир. У ўша узун арқонида яйлов ёки ўтлоқда нимага тегмасин, унинг (эгаси) учун ҳасанот бўлади. Узун арқонини ҳам узиб, бир‑икки қир оша ўйноқлаб кетиб қолса, унинг тезаги ҳам, изи ҳам унинг (эгаси) учун ҳасанот бўлади. Агар уни суғормоқчи бўлмаган тақдирда ҳам, у дарёдан ўтиб, ундан ичса, унинг (эгаси) учун ҳасанот бўлади.
Яна бири уни (отни) фахрланиш, риёкорлик ҳамда Ислом аҳлига ғанимлик учун боққан киши бўлиб, бу унинг учун гуноҳдир».
138- 2860- عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «الْخَيْلُ لِثَلَاثَةٍ: لِرَجُلٍ أَجْرٌ، وَلِرَجُلٍ سِتْرٌ، وَعَلَى رَجُلٍ وِزْرٌ.
فَأَمَّا الَّذِي لَهُ أَجْرٌ.. فَرَجُلٌ رَبَطَهَا فِي سَبِيلِ اللهِ، فَأَطَالَ فِي مَرْجٍ أَوْ رَوْضَةٍ، فَمَا أَصَابَتْ فِي طِيَلِهَا ذَلِكَ مِنَ الْمَرْجِ أَوِ الرَّوْضَةِ.. كَانَتْ لَهُ حَسَنَاتٍ.
وَلَوْ أَنَّهَا قَطَعَتْ طِيَلَهَا، فَاسْتَنَّتْ شَرَفًا أَوْ شَرَفَيْنِ.. كَانَتْ أَرْوَاثُهَا وَآثَارُهَا حَسَنَاتٍ لَهُ، وَلَوْ أَنَّهَا مَرَّتْ بِنَهَرٍ فَشَرِبَتْ مِنْهُ، وَلَمْ يُرِدْ أَنْ يَسْقِيَهَا.. كَانَ ذَلِكَ حَسَنَاتٍ لَهُ.
وَرَجُلٌ رَبَطَهَا تَغَنِّيًا وَتَعَفُّفًا، وَلَمْ يَنْسَ حَقَّ اللهِ فِي رِقَابِـهَا وَلَا ظُهُورِهَا؛ فَهِيَ لِذَلِكَ سِتْرٌ.
وَرَجُلٌ رَبَطَهَا فَخْرًا وَرِيَاءً وَنِوَاءً لِأَهْلِ الْإِسْلَامِ؛ فَهْيَ وِزْرٌ عَلَى ذَلِكَ».
139-2907. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
Ийд куни ҳабашлар чарм қалқон ва найзачалар билан ўйин қилишаётган эди. Ё мен Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан сўрадим, ё у зот: «Кўришни хоҳлайсанми?» дедилар. «Ҳа», дедим. Мени ортларига турғизиб қўйдилар. Ёноғим ёноқларига тегиб турар эди. У зот: «Эй Бану Арфида, давом этаверинглар!» дер эдилар. Ниҳоят, мен зериккач, «Етарлими?» дедилар. «Ҳа», дедим. «Боравер», дедилар».
139- 2907- عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهَا قَالَتْ: كَانَ يَوْمُ عِيدٍ يَلْعَبُ السُّودَانُ بِالدَّرَقِ وَالْحِرَابِ، فَإِمَّا سَأَلْتُ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم، وَإِمَّا قَالَ: «تَشْتَهِينَ أَنْ تَنْظُرِي؟» فَقُلْتْ: نَعَمْ، فَأَقَامَنِي وَرَاءَهُ؛ خَدِّي عَلَى خَدِّهِ، وَيَقُولُ: «دُونَكُمْ بَنِي أَرْفِدَةَ» حَتَّى إِذَا مَلِلْتُ.. قَالَ: «حَسْبُكِ؟» قُلْتُ: نَعَمْ، قَالَ: «فَاذْهَبِي».
Ибн Умар розияллоҳу анҳумо Набий соллаллоҳу алайҳи васалламдан шундай ривоят қилади: «Ризқим найзамнинг соясида қилинди, амримга қарши чиққанларга зиллат ва хорлик* битилди».
140- عَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ الله عَنْهُمَا، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: جُعِلَ رِزْقِي تَحْتَ ظِلِّ رُمْحِي، وَجُعِلَ الذِّلَّةُ وَالصَّغَارُ عَلَى مَنْ خَالَفَ أَمْرِي.
141- 2919. Анас розияллоҳу анҳу шундай сўзлаб берди:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам Абдурраҳмон ибн Авф ва Зубайрга қичима касалликлари борлиги учун ипак кўйлакка рухсат бердилар».
141- 2919- عَنْ أَنَسٍ رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهُ: (أنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم رَخَّصَ لِعَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ عَوْفٍ وَالزُّبَيْرِ فِي قَمِيصٍ مِنْ حَرِيرٍ؛ مِنْ حِكَّةٍ كَانَتْ بِـهِمَا.
142- 2928. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу айтади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Кўзлари кичик, юзлари қизил, пучуқбурун, юзлари тери қопланган қалқонга ўхшайдиган туркларга қарши жанг қилмагунингизча, Соъат (Қиёмат) қоим бўлмайди. Пойабзаллари жун бўлган қавмга қарши жанг қилмагунингизча, Соъат қоим бўлмайди», дедилар».
142- 2928- عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «لَا تَقُومُ السَّاعَةُ حَتَّى تُقَاتِلُوا التُّرْكَ، صِغَارَ الْأَعْيُنِ، حُمْرَ الْوُجُوهِ، ذُلْفَ الْأُنُوفِ، كَأَنَّ وُجُوهَهُمُ الْمَجَانُّ الْمُطْرَقَةُ، وَلَا تَقُومُ السَّاعَةُ حَتَّى تُقَاتِلُوا قَوْمًا نِعَالُهُمُ الشَّعَرُ».
143- 2946. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу айтади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Аллоҳдан ўзга илоҳ йўқ», деб айтмагунларича, одамларга қарши жанг қилишга буюрилдим. Ким «Аллоҳдан ўзга илоҳ йўқ» деса, молу жонини мендан асрабди. (Шаръий) ҳаққи бўлса, мустасно. Ҳисоб‑китоби эса Аллоҳнинг зиммасида», дедилар».
Изоҳ: Расули Акрам соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «буюрилдим», деганлари «Аллоҳ менга амр қилди», маъносида бўлади. Чунки у зотга Аллоҳдан бошқа амр қиладиган йўқ. «Одамлар», деганлари эса, кўпчилик уламоларнинг иттифоқ қилишларича, Ҳарамайн ҳудудида яшовчи бутпараст-мушрикларни билдиради. Имом Насоий қилган ривоятда: «Мушриклар билан уруш қилишга амр қилиндим», дейилган. Шунингдек, аҳли китоблар Қуръон ҳукмига кўра жизя берсалар, улар билан уруш қилинмаслиги ҳам маълум ва машҳур. Демак, бу ҳадисдаги «одамлар» сўзидан ҳар қандай одам тушунилавермас экан.
143- 2946- عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «أُمِرْتُ أَنْ أُقَاتِلَ النَّاسَ حَتَّى يَقُولُوا: لَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ؛ فَمَنْ قَالَ: لَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ.. فَقَدْ عَصَمَ مِنِّي نَفْسَهُ وَمَالَهُ إِلَّا بِحَقِّهِ، وَحِسَابُهُ عَلَى اللهِ».
144-2965-2966. Абдуллоҳ ибн Абу Авфо розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам (душманга) дуч келган кунларининг бирида қуёш заволдан оққунича кутиб турган эдилар. Кейин одамлар орасида туриб: «Ҳой одамлар! Душманга дуч келишни орзу қилманглар! Аллоҳдан офият сўранглар! Агар уларга дуч келсангиз, сабр қилинглар! Билингларки, жаннат қиличлар сояси остидадир!» дедилар. Сўнгра: «Аллоҳим, Китобни нозил қилувчи, булутларни юргизувчи, гуруҳларни мағлуб қилувчи Зот! Уларни мағлуб эт, бизга уларнинг устидан нусрат бер!» дедилар».
144- 2965- 2966- عَنْ عَبْدِ الله بْنِ أَبِي أَوْفَى رَضِيَ اللهُ تَعَالَى [عَنْهُمَا]: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم فِي بَعْضِ أَيَّامِهِ الَّتِي لَقِيَ فِيهَا العَدُوَّ.. انْتَظَرَ حَتَّى مَالَتِ الشَّمْسُ، ثُمَّ قَامَ فِي النَّاسِ فَقَالَ: «أَيُّهَا النَّاسُ؛ لَا تَتَمَنَّوْا لِقَاءَ الْعَدُوِّ، وَاسْأَلُوا اللهَ الْعَافِيَةَ، فَإِذَا لَقِيتُمُوهُمْ.. فَاصْبِرُوا، وَاعْلَمُوا أَنَّ الْجَنَّةَ تَحْتَ ظِلَالِ السُّيُوفِ».
ثُمَّ قَالَ: «اللَّهُمَّ، مُنْزِلَ الْكِتَابِ، وَمُجْرِيَ السَّحَابِ، وَهَازِمَ الْأَحْزَابِ، اهْزِمْهُمْ، وَانْصُرْنَا عَلَيْهِمْ».
145- 2989. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам дедилар: «Қуёш чиққан ҳар бир кунда одамларнинг ҳар бир бўғими учун садақа лозим. Икки киши ўртасида адолат қилиш ҳам садақадир. Бир кишига улови борасида ёрдам бериб, уни миндириб қўйиши ёки юкини ортиб бериши ҳам садақадир. Ширин сўз ҳам садақадир. Намоз сари босган ҳар бир қадами ҳам садақадир. Йўлдан озорни олиб ташлаш ҳам садақадир».
145- 2989- عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «كُلُّ سُلَامَى مِنَ النَّاسِ.. عَلَيْهِ صَدَقَةٌ كُلَّ يَوْمٍ تَطْلُعُ فِيهِ الشَّمْسُ؛ يَعْدِلُ بَيْنَ الْاِثْنَيْنِ.. صَدَقَةٌ، وَيُعِينُ الرَّجُلَ عَلَى دَابَّتِهِ، فَيَحْمِلُ عَلَيْهَا - أَوْ يَرْفَعُ عَلَيْهَا مَتَاعَهُ -.. صَدَقَةٌ، وَالْكَلِمَةُ الطَّيِّبَةُ.. صَدَقَةٌ، وَكُلُّ خَطْوَةٍ يَخْطُوهَا إِلَى الصَّلَاةِ.. صَدَقَةٌ، وَيُـمِيطُ الْأَذَى عَنِ الطَّرِيقِ.. صَدَقَةٌ».
146- 2998. Ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Агар одамлар ёлғизликда нималар борлигини мен билганчалик билганларида, бирорта ҳам отлиқ тунда ёлғиз юрмас эди», дедилар».
146- 2998- عَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهُمَا، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «لَوْ يَعْلَمُ النَّاسُ مَا فِي الْوَحْدَةِ مَا أَعْلَمُ.. مَا سَارَ رَاكِبٌ بِلَيْلٍ وَحْدَهُ».
147-3004. Абдуллоҳ ибн Амр розияллоҳу анҳумо айтади:
«Бир киши Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг олдиларига келиб, у зотдан жиҳодга изн сўради. У зот: «Ота‑онанг тирикми?» дедилар. У: «Ҳа», деди. «Ўшалар(нинг розилиги) учун жиҳод қил»*, дедилар».
* «Жиҳод» сўзи луғатда бор имкониятни сарф қилиш, бор‑будини ишга солиш маъноларини билдиради. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «Ўшалар (розилиги) учун жиҳод қил», деганлари «Бор имкониятингни ота‑онангни рози қилишга қарат», деган маънони билдиради.
147- 3004- عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنَ عَمْرٍو رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا يَقُولُ: جَاءَ رَجُلٌ إِلَى النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم فَاسْتَأْذَنَهُ فِي الْجِهَادِ، فَقَالَ: «أَحَيٌّ وَالِدَاكَ؟» قَالَ: نَعَمْ، قَالَ: «فَفِيهِمَا فَجَاهِدْ».
148- 3006. Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«У киши Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «Эр киши аёл киши билан зинҳор холи қолмасин! Маҳрами бирга бўлмаса, аёл киши зинҳор сафар қилмасин!» деяётганларини эшитибди. Шунда бир киши туриб: «Эй Аллоҳнинг Расули, мен фалон‑фалон ғазотга ёзилган эдим, аёлим эса ҳаж қилиб йўлга чиққан», дебди. У зот: «Бор, аёлинг билан ҳаж қил», дебдилар».
148- 3006- عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا: أَنَّهُ سَمِعَ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم يَقُولُ: «لَا يَخْلُوَنَّ رَجُلٌ بِامْرَأَةٍ، وَلَا تُسَافِرَنَّ امْرَأَةٌ إِلَّا وَمَعَهَا مَحْرَمٌ» فَقَامَ رَجُلٌ فَقَالَ: يَا رَسُولَ اللهِ؛ اكْتُتِبْتُ فِي غَزْوَةِ كَذَا وَكَذَا، وَخَرَجَتِ امْرَأَتِي حَاجَّةً. قَالَ: «اذْهَبْ فَحُجَّ مَعَ امْرَأَتِكَ».
149- 3011. Абу Бурда отасидан Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг шундай деганларини эшитган экан:
«Уч киши борки, уларнинг ажри икки баробар берилади: чўриси бўлиб, унга таълим бериб, таълимини гўзал қилган, одоб бериб, одоб беришни гўзал қилган, кейин озод қилиб, унга уйланган киши. Унга икки ажр бор; ўзи иймонли бўлиб, кейин Набийга – соллаллоҳу алайҳи васаллам – иймон келтирган иймонли аҳли китоб. Унга ҳам икки ажр бор; Аллоҳнинг ҳаққини адо этадиган ва хожасига самимий бўлган қул».
149- 3011- عَنْ أَبِي بُرْدَةَ رضي الله عنه: أَنَّهُ سَـمِعَ أَبَاهُ عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «ثَلَاثَةٌ يُؤْتَوْنَ أَجْرَهُمْ مَرَّتَيْنِ:
الرَّجُلُ تَكُونُ لَهُ الْأَمَةُ، فَيُعَلِّمُهَا فَيُحْسِنُ تَعْلِيمَهَا، وَيُؤَدِّبُهَا فَيُحْسِنُ أَدَبَهَا ثُمَّ يُعْتِقُهَا، فَيَتَزَوَّجُهَا؛ فَلَهُ أَجْرَانِ.
وَمُؤْمِنُ أَهْلِ الْكِتَابِ الَّذِي كَانَ مُؤْمِنًا، ثُمَّ آمَنَ بِالنَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم؛ فَلَهُ أَجْرَانِ.
وَالْعَبْدُ الَّذِي يُؤَدِّي حَقَّ اللهِ، وَيَنْصَحُ لِسَيِّدِهِ».
150- 3015. Ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам (урушда) аёллар ва гўдакларни ўлдиришдан қайтардилар».
150- 3015- عَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ تعالى عَنْهُمَا: (نَهَى رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ عَنْ قَتْلِ النِّسَاءِ وَالصِّبْيَانِ).
151- 3016. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Мен сизларга фалончи ва фалончини ўтда ёқиб юборишни буюрган эдим. Олов билан фақат Аллоҳ азоблайди. Агар икковини топсангиз, уларни қатл қилинг», дедилар».
151- 3016- عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ [رضي الله عنه] قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «إِنِّي أَمَرْتُكُمْ أَنْ تُحْرِقُوا فُلَانًا وَفُلَانًا، وَإِنَّ النَّارَ لَا يُعَذِّبُ بِهَا إِلَّا اللهُ عَزَّ وَجَلَّ، فَإِنْ وَجَدْتُمُوهُمَا.. فَاقْتُلُوهُمَا».
152- 3044. Анас ибн Молик розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Фатҳ йили Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бошларида дубулғалари билан кириб келдилар. Уни ечганларида бир киши келиб: «Ибн Хатал Каъбанинг пардаларига осилиб турибди», деди. Шунда у зот: «Уни ўлдиринглар», дедилар».
Изоҳ: Ибн Хатал дастлаб мусулмон бўлган. Набий алайҳиссалом уни бир ансорий билан бирга закот тўплашга юборганларида, у ўша ансорийни ўлдириб, тўпланган молни ўмарган ва кейин муртад бўлиб кетган. Шунинг учун ҳарамда бўлса ҳам ўлдирилган ва бу истисно тариқасида ўша куни Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламгагина хос имтиёз бўлган.
152- 3044- عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ رَضِيَ اللهُ [عَنْهُ]: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ دَخَلَ عَامَ الْفَتْحِ وَعَلَى رَأْسِهِ الْمِغْفَرُ، فَلَمَّا نَزَعَهُ.. جَاءَ رَجُلٌ فَقَالَ: يَا رَسُولَ اللهِ؛ إِنَّ ابْنَ خَطَلٍ مُتَعَلِّقٌ بِأَسْتَارِ الْكَعْبَةِ، فَقَالَ: «اقْتُلُوهُ».
153- 3067. Ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Ибн Умар розияллоҳу анҳумонинг оти кетиб қолиб, душман уни тутиб олибди. Мусулмонлар уларнинг устидан ғалаба қилишибди. (Оти) Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг замонларида ўзига қайтариб берилибди.
153- 3067- عَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهُمَا قَالَ: (ذَهَبَ فَرَسٌ لَهُ، فَأَخَذَهُ الْعَدُوُّ، فَظَهَرَ عَلَيْهِ الْمُسْلِمُونَ، فَرُدَّ عَلَيْهِ فِي زَمَنِ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم).