(1) РЎЗАНИНГ ФАЗЛИ ҲАҚИДА
(1) بَاب: فَضْلِ الصَّوْمِ
901.1894. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам дедилар: «Рўза қалқондир. (Рўзадор) фаҳш сўз айтмасин, жоҳиллик ҳам қилмасин. Агар бирор киши у билан уришмоқчи ёки сўкишмоқчи бўлса, икки марта «Мен рўзадорман», десин. Жоним қўлида бўлган Зотга қасамки, албатта, рўзадорнинг оғзидан келган ҳид Аллоҳ таолонинг наздида мушкнинг бўйидан яхшироқдир».
(Аллоҳ таоло айтади:) «(Бандам) таоми, ичимлиги ва шаҳватини Мени деб тарк қилади. Рўза Мен учундир ва унинг мукофотини Ўзим бераман. Бир яхшиликка унинг ўн баробари бор».
901/1894 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «الصِّيَامُ جُنَّةٌ، فَلَا يَرْفُثْ وَلَا يَجْهَلْ، وَإِنِ امْرُؤٌ قَاتَلَهُ أَوْ شَاتَـمَهُ، فَلْيَقُلْ: إِنِّى صَائِمٌ، مَرَّتَيْنِ، وَالَّذِي نَفْسِي بِيَدِهِ، لَخُلُوفُ فَمِ الصَّائِمِ أَطْيَبُ عِنْدَ اللهِ تَعَالَى مِنْ رِيحِ الْمِسْكِ، يَتْرُكُ طَعَامَهُ وَشَرَابَهُ وَشَهْوَتَهُ مِنْ أَجْلِي، الصِّيَامُ لِي وَأَنَا أَجْزِي بِهِ، وَالْحَسَنَةُ بِعَشْرِ أَمْثَالِهَا».
(2) РАЙЙОН РЎЗАДОРЛАР УЧУНДИР
(2) بَاب: الرَّيَّانُ لِلصَّائِمِينَ
902.1896. Саҳл розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Жаннатда бир эшик бор. У «Раййон» дейилади. Қиёмат куни ундан рўзадорлар киришади, улардан бошқа ҳеч ким ундан кирмайди. «Рўзадорлар қани?» дейилади. Шунда улар туришади. Улардан бошқа ҳеч ким ундан кирмайди. Улар киргач, у беркитилади. Кейин ундан ҳеч ким кирмайди», дедилар».
902/1896 - عَنْ سَهْلٍ رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «إِنَّ فِي الْجَنَّةِ بَابًا يُقَالُ لَهُ الرَّيَّانُ، يَدْخُلُ مِنْهُ الصَّائِمُونَ يَوْمَ الْقِيَامَةِ، لَا يَدْخُلُ مِنْهُ أَحَدٌ غَيْرُهُمْ، يُقَالُ: أَيْنَ الصَّائِمُونَ؟ فَيَقُومُونَ، لَا يَدْخُلُ مِنْهُ أَحَدٌ غَيْرُهُمْ، فَإِذَا دَخَلُوا أُغْلِقَ فَلَمْ يَدْخُلْ مِنْهُ أَحَدٌ».
903.1897. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ким Аллоҳнинг йўлида бир жуфт нарса нафақа қилса, унга жаннат эшикларидан: «Эй Аллоҳнинг бандаси, бу яхшиликдир», дея нидо қилинади. Ким намоз аҳлидан бўлса, намоз эшигидан чақирилади. Ким жиҳод аҳлидан бўлса, жиҳод эшигидан чақирилади. Ким рўза аҳлидан бўлса, Раййон эшигидан чақирилади. Ким садақа аҳлидан бўлса, садақа эшигидан чақирилади», дедилар.
Шунда Абу Бакр розияллоҳу анҳу: «Ота-онам сизга фидо бўлсин, эй Аллоҳнинг Расули! Ўша эшиклардан (бирортасидан) чақирилган кишига ҳеч бир зарар йўқ-ку?! Бирор киши ўша эшикларнинг ҳаммасидан ҳам чақириладими?» деди. У зот: «Ҳа. Умид қиламанки, сен ҳам ўшалардан бўласан», дедилар».
903/1897 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «مَنْ أَنْفَقَ زَوْجَيْنِ فِي سَبِيلِ اللهِ نُودِيَ مِنْ أَبْوَابِ الْجَنَّةِ: يَا عَبْدَ اللهِ هَذَا خَيْرٌ، فَمَنْ كَانَ مِنْ أَهْلِ الصَّلَاةِ دُعِيَ مِنْ بَابِ الصَّلَاةِ، وَمَنْ كَانَ مِنْ أَهْلِ الْجِهَادِ دُعِيَ مِنْ بَابِ الْجِهَادِ، وَمَنْ كَانَ مِنْ أَهْلِ الصِّيَامِ دُعِيَ مِنْ بَابِ الرَّيَّانِ، وَمَنْ كَانَ مِنْ أَهْلِ الصَّدَقَةِ دُعِيَ مِنْ بَابِ الصَّدَقَةِ». فَقَالَ أَبُو بَكْرٍ رَضِيَ الله عَنْهُ: بِأَبِي أَنْتَ وَأُمِّي يَا رَسُولَ اللهِ، مَا عَلَى مَنْ دُعِيَ مِنْ تِلْكَ الْأَبْوَابِ مِنْ ضَرُورَةٍ، فَهَلْ يُدْعَى أَحَدٌ مِنْ تِلْكَ الْأَبْوَابِ كُلِّهَا؟ قَالَ: «نَعَمْ، وَأَرْجُو أَنْ تَكُونَ مِنْهُمْ».
904.1898. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Рамазон келса, жаннат эшиклари очилади», дедилар».
904/1898 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «إِذَا جَاءَ رَمَضَانُ فُتِحَتْ أَبْوَابُ الْجَنَّةِ».
904А.1899. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу айтади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Рамазон ойи кирса, осмон эшиклари очиб юборилади, дўзах эшиклари эса ёпиб ташланади ва шайтонлар занжирбанд этилади», дедилар».
904أ/ 1899 – وَفِي رِوَايَةٍ عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «إِذَا دَخَلَ شَهْرُ رَمَضَانَ فُتِّحَتْ أَبْوَابُ السَّمَاءِ، وَغُلِّقَتْ أَبْوَابُ جَهَنَّمَ، وَسُلْسِلَتِ الشَّيَاطِينُ».
(3)
(3) باب: هَلْ يُقَالُ رَمَضَانُ، أوْ شَهْرُ رَمَضَانَ، وَمَنْ رَأى ذَلكَ كُلَّه
905.1900. Ибн Умар розияллоҳу анҳумо айтади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг шундай деяётганларини эшитдим: «Уни (ҳилолни) кўрсангиз, рўза тутинг. Уни кўрсангиз, рўзани очинг. Агар у сизлардан тўсилиб қолса, ҳисобини қилинглар».
(Ровийлардан) Уқайл ва Юнус: «Рамазон ҳилолини» дейишган.
905/1900 - عَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: سَـمِعْتُ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم يَقُولُ: «إِذَا رَأَيْتُمُوهُ فَصُومُوا، وَإِذَا رَأَيْتُمُوهُ فَأَفْطِرُوا، فَإِنْ غُمَّ عَلَيْكُمْ فَاقْدُرُوا لَهُ».يَعْنِي: هِلَالَ رَمَضَانَ.
(4) КИМ РЎЗАДА ЁЛҒОН ГАПИРИШНИ ВА УНГА АМАЛ ҚИЛИШНИ ҚЎЙМАСА...
(4) بَاب: مَنْ لَمْ يَدَعْ قَوْلَ الزُّورِ وَالْعَمَلَ بِهِ فِي رَمَضَانَ
906.1903. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ким ёлғон гапиришни ва унга амал қилишни қўймаса, Аллоҳ унинг таоми ва ичимлигини тарк этишига муҳтож эмас», дедилар».
906/1903- عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «مَنْ لَمْ يَدَعْ قَوْلَ الزُّورِ وَالْعَمَلَ بِهِ، فَلَيْسَ ِللهِ حَاجَةٌ فِي أَنْ يَدَعَ طَعَامَهُ وَشَرَابَهُ».
(5) АГАР ҲАҚОРАТ ҚИЛИНСА, «МЕН РЎЗАДОРМАН» ДЕЙДИМИ?
(5) بَاب: هَلْ يَقُولُ: إِنِّى صَائِمٌ إِذَا شُتِمَ
907.1904. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу айтади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам дедилар: «Аллоҳ: «Одам боласининг ҳамма амали ўзи учун, фақат рўза мустасно. Чунки у Мен учундир ва унинг мукофотини Ўзим бераман», деди.
Рўза қалқондир. Бирортангиз рўза тутган куни фаҳш сўз айтмасин ва бақир-чақир қилмасин. Агар бирортаси у билан сўкишмоқчи ёки уришмоқчи бўлса: «Мен рўзадор одамман», десин. Муҳаммаднинг жони қўлида бўлган Зотга қасамки, албатта, рўзадорнинг оғзидан келган ҳид Аллоҳнинг наздида мушкнинг бўйидан яхшироқдир. Рўзадорни хурсанд қиладиган икки хурсандчилик бор: ифтор қилганида хурсанд бўлади ва Роббига йўлиққанида рўза тутганига хурсанд бўлади».
907/1904- وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ الـحَدِيثُ الـمتَقَدِّمُ، كُلُّ عَمَلِ ابْنِ آدَمَ لَهُ إِلَّا الصِّيَامَ، فَإِنَّهُ لِي وَأَنَا أَجْزِي بِهِ، وَقَالَ فِي آخِرِهِ: لِلصَّائِمِ فَرْحَتَانِ يَفْرَحُهُمَا: إِذَا أَفْطَرَ فَرِحَ، وَإِذَا لَقِيَ رَبَّهُ فَرِحَ بِصَوْمِهِ».
(6) БЎЙДОҚЛИГИ(ТУФАЙЛИ ГУНОҲ ҚИЛИШ)ДАН ҚЎРҚҚАН КИШИНИНГ РЎЗА ТУТИШИ ҲАҚИДА
(6) بَاب: الصَّوْمِ لِمَنْ خَافَ عَلَى نَفْسِهِ الْعُزُوبَةَ
908.1905. Алқамадан ривоят қилинади:
«Абдуллоҳ розияллоҳу анҳу билан кетаётган эдим, у бундай деди: «Биз Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам билан бирга эдик. Шунда у зот: «Кимнинг уйланишга имкони бўлса, уйлансин. Чунки у (никоҳ) кўзни энг тиювчи ва фаржни энг сақловчидир. Ким имкон топмаса, рўза тутсин, чунки бу унинг учун бичилиш(каби)дир», дедилар».
908/1905- عَنْ عَبْدِ اللهِ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: كُنَّا مَعَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم فَقَالَ: «مَنِ اسْتَطَاعَ الْبَاءَةَ فَلْيَتَزَوَّجْ، فَإِنَّهُ أَغَضُّ لِلْبَصَرِ وَأَحْصَنُ لِلْفَرْجِ، وَمَنْ لَمْ يَسْتَطِعْ فَعَلَيْهِ بِالصَّوْمِ، فَإِنَّهُ لَهُ وِجَاءٌ».
(7) НАБИЙ СОЛЛАЛЛОҲУ АЛАЙҲИ ВАСАЛЛАМНИНГ «ҚАЧОН ҲИЛОЛНИ КЎРСАНГИЗ, РЎЗА ТУТИНГ, ҚАЧОН УНИ КЎРСАНГИЗ, РЎЗАНИ ОЧИНГ» ДЕГАН СЎЗЛАРИ ҲАҚИДА
(7) بَاب: قَوْلِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم: إِذَا رَأَيْتُمُ الْهِلَالَ فَصُومُوا، وَإِذَا رَأَيْتُمُوهُ فَأَفْطِرُوا
909.1907. Абдуллоҳ ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ой йигирма тўққиз кечадир. Бинобарин, уни кўрмагунингизча рўза тутманглар. Агар у сизларга кўринмай қолса, (Шаъбон кунларининг) ададини ўттизтага етказинглар», дедилар».
909/1907- عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «الشَّهْرُ تِسْعٌ وَعِشْرُونَ لَيْلَةً، فَلَا تَصُومُوا حَتَّى تَرَوْهُ، فَإِنْ غُمَّ عَلَيْكُمْ فَأَكْمِلُوا الْعِدَّةَ ثَلَاثِينَ».
910.1910. Умму Салама розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам ўз аёлларидан бир ойга ийло* қилдилар. Йигирма тўққиз кун ўтгач, эрталаб келдилар [ёки кечки пайт келдилар]. Шунда у зотга: «Сиз (аёлларингиз олдига) бир ой кирмасликка қасам ичган эдингиз-ку?» дейилди. У зот: «Албатта, ой йигирма тўққиз кун ҳам бўлади», дедилар».
* «Ийло» луғатда қасам ичиш маъносини англатади. Шаръий истилоҳда эса «эрнинг ўз хотини билан тўрт ой ёки ундан кўп муддат яқинлик қилмасликка қасам ичишидир». Демак, бундан ози фиқҳий истилоҳдаги ийло бўлмайди. Чунки Аллоҳ таоло: «Аёлларидан ийло қилганларга тўрт ой кутиш бор», деган. Шунинг учун уламолар ушбу ҳадисдаги ийло сўзи шаръий маънода эмас, луғавий маънода ишлатилган, деганлар.
910/1910- عَنْ أُمِّ سَلَمَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا: أَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم آلَى مِنْ نِسَائِهِ شَهْرًا، فَلَمَّا مَضَى تِسْعَةٌ وَعِشْرُونَ يَوْمًا غَدَا أَوْ رَاحَ، فَقِيلَ لَهُ: إِنَّكَ حَلَفْتَ أَنْ لَا تَدْخُلَ شَهْرًا! فَقَالَ: «إِنَّ الشَّهْرَ يَكُونُ تِسْعَةً وَعِشْرِينَ يَوْمًا».
(8) ИККИ ҲАЙИТ ОЙИ НОҚИС БЎЛМАЙДИ
* Ойнинг ноқис бўлиши деганда унинг 29 кунлик келиши тушунилади.
* Яъни икки ҳайит ойлари гарчи ноқис келса ҳам, уларнинг савоби, хайру баракаси тугал бўлади.
* Яъни бир йилда икки ҳайит ойи – Рамазон ва Зулҳижжа ойлари ноқис келмайди. Бири ноқис, 29 кунлик келса, иккинчиси тўла, 30 кунлик бўлади.
(8) بَاب: شَهْرَا عِيدٍ لَا يَنْقُصَانِ
911.1912. Абдурраҳмон ибн Абу Бакра отасидан ривоят қилади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Икки ҳайит ойи – Рамазон ва Зулҳижжа ноқис бўлмайди», дедилар».
911/1912- عَنْ أبِي بَكْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «شَهْرَانِ لَا يَنْقُصَانِ، شَهْرَا عِيدٍ: رَمَضَانُ وَذُو الْحَجَّةِ».
(9) НАБИЙ СОЛЛАЛЛОҲУ АЛАЙҲИ ВАСАЛЛАМНИНГ «ЁЗМАЙМИЗ ҲАМ, ҲИСОБЛАМАЙМИЗ ҲАМ» ДЕГАН СЎЗЛАРИ ҲАҚИДА
(9) بَاب: قَوْلِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم: لَا نَكْتُبُ وَلَا نَحْسُبُ
912.1913. Ибн Умар розияллоҳу анҳумо айтади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Албатта, биз уммий умматмиз, ёзмаймиз ҳам, ҳисобламаймиз ҳам. Ой мана бундай, мана бундайдир», дедилар».
Бир сафар йигирма тўққиз, бир сафар ўттиз (кун) бўлади, демоқчилар.
Изоҳ: Уммий – онадан туғилгандек, яъни ўқиш-ёзишни ўрганмаган одам. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бу ерда ўша даврдаги араблардаги мавжуд ҳолатни, уларнинг кўпчилиги саводсиз бўлиб, ўқиш-ёзишни, фалакиёт илмидаги ҳисоб-китобларни билмаслигини назарда тутмоқдалар. Шу боис, уларга ибодатларнинг вақти ва муддатини белгилашда энг қулай йўлни ўргатмоқдалар.
912/1913- عَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم أَنَّهُ قَالَ: «إِنَّا أُمَّةٌ أُمِّيَّةٌ، لَا نَكْتُبُ وَلَا نَحْسُبُ، الشَّهْرُ هَكَذَا وَهَكَذَا». يَعْنِي مَرَّةً تِسْعَةً وَعِشْرِينَ، وَمَرَّةً ثَلَاثِينَ.
(10) РАМАЗОН ЗИНҲОР БИР ЁКИ ИККИ КУНЛИК РЎЗА БИЛАН КУТИБ ОЛИНМАЙДИ
(10) بَاب لَا يَتَقَدَّمَنَّ رَمَضَانَ بِصَوْمِ يَوْمٍ وَلَا يَوْمَيْنِ
913.1914. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Бирортангиз Рамазонни зинҳор бир ёки икки кунлик рўза билан кутиб олмасин. Фақат бир киши ўз рўзасини тутаётган бўлса, ўша кун ҳам рўза тутаверсин», дедилар».
913/1914 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «لَا يَتَقَدَّمَنَّ أَحَدُكُمْ رَمَضَانَ بِصَوْمِ يَوْمٍ أَوْ يَوْمَيْنِ، إِلَّا أَنْ يَكُونَ رَجُلٌ كَانَ يَصُومُ صَوْمًا، فَلْيَصُمْ ذَلِكَ الْيَوْمَ».
(11) АЛЛОҲ ЖАЛЛА ЗИКРУҲУНИНГ «СИЗЛАРГА РЎЗА КЕЧАСИДА ХОТИНЛАРИНГИЗГА ЯҚИНЛИК ҚИЛИШ ҲАЛОЛ ҚИЛИНДИ. УЛАР СИЗГА ЛИБОСДИР, СИЗ УЛАРГА ЛИБОСДИРСИЗ. АЛЛОҲ ЎЗИНГИЗГА ХИЁНАТ ҚИЛАЁТГАНИНГИЗНИ БИЛДИ, ТАВБАНГИЗНИ ҚАБУЛ ҚИЛДИ ВА СИЗЛАРНИ АФВ ЭТДИ. ЭНДИ УЛАРГА ЯҚИНЛАШАВЕРИНГ ВА АЛЛОҲ СИЗГА ЁЗГАН НАРСАНИ ТАЛАБ ҚИЛИНГ...» ДЕГАН СЎЗИ ҲАҚИДА
(11) بَاب: قَوْلِ اللهِ جَلَّ ذِكْرُه: (أُحِلَّ لَكُمْ لَيْلَةَ الصِّيَامِ الرَّفَثُ إِلَى نِسَائِكُمْ) هُنَّ لِبَاسٌ لَكُمْ وَأَنْتُمْ لِبَاسٌ لَهُنَّ...
914.1915. Баро розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васалламнинг асҳоблари шундай эдики, улардан бирор киши рўзадор бўлса-ю, ифторлик вақти бўлганда, ифтор қилмай ухлаб қолса, ўша кечаси ва кейинги куни то кеч киргунча таом емас эди.
Қайс ибн Сирма Ансорий рўзадор эди. Ифтор вақти бўлганда хотинига келиб: «Бирор егулигинг борми?» деди. Хотини: «Йўқ. Лекин бориб, сиз учун қидириб кўраман», деди. У (Қайс) куни билан ишлар эди, шунинг учун кўзи илиниб қолди. Аёли қайтиб келиб, уни кўриб: «Маҳрум бўлибсиз-ку?!» деди. Кейин куннинг ярмига бориб, у ҳушидан кетиб қолди. Бу ҳақда Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга айтилган эди, ушбу оят нозил бўлди: «Сизларга рўза кечасида аёлларингизга яқинлик қилиш ҳалол қилинди...». Бундан ғоятда хурсанд бўлишди. Шунингдек, «...Сизга оқ ип қора ипдан ойдинлашгунча еб-ичаверинг» ҳам нозил бўлди».
914/1915- عَنِ الْبَرَاءِ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: كَانَ أَصْحَابُ مُحَمَّدٍ صلى الله عليه وسلم إِذَا كَانَ الرَّجُلُ صَائِمًا، فَحَضَرَ الْإِفْطَارُ، فَنَامَ قَبْلَ أَنْ يُفْطِرَ، لَمْ يَأْكُلْ لَيْلَتَهُ وَلَا يَوْمَهُ حَتَّى يُـمْسِيَ، وَإِنَّ قَيْسَ بْنَ صِرْمَةَ الْأَنْصَارِيَّ كَانَ صَائِمًا، فَلَمَّا حَضَرَ الْإِفْطَارُ أَتَى امْرَأَتَهُ فَقَالَ لَهَا: أَعِنْدَكِ طَعَامٌ؟ قَالَتْ: لَا، وَلَكِنْ أَنْطَلِقُ فَأَطْلُبُ لَكَ، وَكَانَ يَوْمَهُ يَعْمَلُ، فَغَلَبَتْهُ عَيْنَاهُ، فَجَاءَتْهُ امْرَأَتُهُ، فَلَمَّا رَأَتْهُ قَالَتْ: خَيْبَةً لَكَ، فَلَمَّا انْتَصَفَ النَّهَارُ غُشِيَ عَلَيْهِ، فَذُكِرَ ذَلِكَ لِلنَّبيِّ صلى الله عليه وسلم فَنَزَلَتْ هَذِهِ الآيَةُ: (أُحِلَّ لَكُمْ لَيْلَةَ الصِّيَامِ الرَّفَثُ إِلَى نِسَائِكُمْ) [البقرة: 187] فَفَرِحُوا بِهَا فَرَحًا شَدِيدًا، وَنَزَلَتْ: (وَكُلُوا وَاشْرَبُوا حَتَّى يَتَبَيَّنَ لَكُمُ الْخَيْطُ الْأَبْيَضُ مِنَ الْخَيْطِ الْأَسْوَدِ) [البقرة: 187].
(12) АЛЛОҲ ТАОЛОНИНГ «ТОНГ ПАЙТИДА СИЗГА ОҚ ИП ҚОРА ИПДАН ОЙДИНЛАШГУНЧА ЕБ-ИЧАВЕРИНГ. СЎНГРА РЎЗАНИ КЕЧГАЧА БАТАМОМ ҚИЛИНГ» ДЕГАН СЎЗИ ҲАҚИДА
(12) بَاب: قَوْلِ اللهِ تَعَالَى: (وَكُلُوا وَاشْرَبُوا حَتَّى يَتَبَيَّنَ لَكُمُ الْخَيْطُ الْأَبْيَضُ مِنَ الْخَيْطِ الْأَسْوَدِ مِنَ الْفَجْرِ)
915.1916. Адий ибн Ҳотим розияллоҳу анҳу айтади:
«Сизга оқ ип қора ипдан ойдинлашгунча...» ояти нозил бўлганда атайлаб бир қора ип билан бир оқ ип олиб, ёстиғимнинг остига қўйиб олдим. Тунда қараб-қараб турдим, у менга ажралиб кўринмади. Эрталаб Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг олдиларига бориб, у зотга буни айтиб бердим. Шунда у зот: «У туннинг қоралигию, кундузнинг оқлиги, холос», дедилар».
915/1916- عَنْ عَدِيِّ بْنِ حَاتِمٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: لَمَّا نَزَلَتْ: (حَتَّى يَتَبَيَّنَ لَكُمُ الْخَيْطُ الْأَبْيَضُ مِنَ الْخَيْطِ الْأَسْوَد) [البقرة: 187] عَمَدْتُ إِلَى عِقَالٍ أَسْوَدَ وَإِلَى عِقَالٍ أَبْيَضَ، فَجَعَلْتُهُمَا تَحْتَ وِسَادَتِي، فَجَعَلْتُ أَنْظُرُ فِي اللَّيْلِ فَلَا يَسْتَبِينُ لِي، فَغَدَوْتُ عَلَى رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم فَذَكَرْتُ لَهُ ذَلِكَ، فَقَالَ: «إِنّـَمَا ذَلِكَ سَوَادُ اللَّيْلِ وَبَيَاضُ النَّهَارِ».
(13) САҲАРЛИК БИЛАН БОМДОД НАМОЗИНИНГ ОРАСИДА ҚАНЧА МУДДАТ БОРЛИГИ ҲАҚИДА
(13) بَاب: قَدْرِ كَمْ بَيْنَ السَّحُورِ وَصَلَاةِ الْفَجْرِ
916.1921. Анас ибн Молик розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Зайд ибн Собит розияллоҳу анҳу: «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам билан бирга саҳарлик қилдик. Кейин у зот намозга турдилар», деди. Мен: «Саҳарлик билан азоннинг ораси қанча эди?» дедим. У: «Эллик оят (ўқиш) миқдорича», деди».
Изоҳ: Бу ерда саҳарликнинг тугаши билан бомдоднинг фарз намозига айтиладиган иқоманинг ораси назарда тутилган.
916/1921- عَنْ زَيْدِ بْنِ ثَابِتٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: تَسَحَّرْنَا مَعَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم، ثُمَّ قَامَ إِلَى الصَّلَاةِ، فَقِيلَ لَهُ: كَمْ كَانَ بَيْنَ الْأَذَانِ وَالسَّحُورِ؟ قَالَ: قَدْرُ خَمْسِينَ آيَةً.
(14) САҲАРЛИК ВОЖИБ БЎЛМАСА ҲАМ БАРАКА ЭКАНИ ҲАҚИДА
(14) بَاب: بَرَكَةِ السَّحُورِ مِنْ غَيْرِ إِيجَابٍ
917.1923. Анас ибн Молик розияллоҳу анҳу айтди:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Саҳарлик қилинглар, чунки саҳарликда барака бор», дедилар».
917/1923 – عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «تَسَحَّرُوا، فَإِنَّ فِي السَّحُورِ بَرَكَةً».
(15)
(15) باب: إذَا نَوَى بِالنَّهَار صَوْمًا
918.1924
918/1924 – عَنْ سَلَمَةَ بْنِ الأَكْوَعِ رَضِيَ الله عَنْهُ: أنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم بَعَث رَجُلًا يُنَادِي في النَّاسِ يَوْمَ عَاشُورَاء: إنَّ مَنْ أكَلَ فَلْيُتِمَّ، أوْ فَلْيَصُمْ، وَمَنْ لَمْ يَأْكُل فَلا يَأْكُلْ.
(16)
(16) باب: الصَّائِم يُصْبِحُ جُنُبًا
919.1925
919/1925 – عَنْ عَائِشَةَ وَأُمِّ سَلَمَةَ رَضِيَ الله عَنْهُمَا: أنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم يُدْرِكُهُ الفَجْرُ وَهُوَ جُنُبٌ مِنْ أهْلِهِ، ثُمَّ يَغْتَسِلُ وَيَصُومُ.
(17)
(17) باب: الـمُبَاشَرَةِ للصَّائِمِ
920.1927
920/1927 – عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ الله عَنْهَا قَالَتْ: كَانَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم يُقَبِّلُ وَيُبَاشِرُ وَهُوَ صَائِمٌ، وَكَانَ أمْلَكَكُمْ لإِرْبِهِ.
(18)
(18) باب: الصَّائِم إذَا أكَلَ أوْ شَرِبَ نَاسِيًا
921.1933
921/1933 – عَنْ أبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: إذَا نَسِيَ فَأَكَلَ وَشَرِبَ فَلْيُتِمَّ صَوْمَهُ، فَإنَّـمَا أطْعَمَهُ الله وَسَقَاهُ.
(19) РAМAЗOНДA ЖИМOЪ ҚИЛИБ ҚЎЙСА-Ю, ҲЕЧ НAРСAСИ БЎЛМAСA, СЎНГ УНГA СAДAҚA ҚИЛИНСA, У (ЎША БИЛAН) КAФФOРAТ ТЎЛAСИН
(19) بَاب: إِذَا جَامَعَ فِي رَمَضَانَ وَلَمْ يَكُنْ لَهُ شَيْءٌ فَتُصُدِّقَ عَلَيْهِ فَلْيُكَفِّرْ
922.1936. Aбу Ҳурaйрa розияллоҳу анҳу айтади:
«Нaбий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурлaридa ўтиргaн эдик. Тўсaтдaн бир киши у зотнинг олдиларига кeлиб: «Эй Аллоҳнинг Расули! Ҳaлoк бўлдим!» дeди. «Сeнгa нимa бўлди?» дeдилaр. У: «Рўзaдoр ҳoлимдa aёлимгa яқинлик қилиб қўйдим», дeди. Рaсулуллoҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Қул oзoд қилишга имконинг борми?» дeдилaр. У: «Йўқ», дeди. «Кетма-кет икки oй рўзa тута оласанми?» дeдилaр. «Йўқ», дeди. «Oлтмиштa мискинни тaoмлантиришга имконинг борми?» дeдилaр. «Йўқ», дeди. Нaбий соллаллоҳу алайҳи васаллам туриб қoлдилaр. Анa шу ҳoлaтдa экaнимиздa Нaбий соллаллоҳу алайҳи васалламгa бир арақда – «арақ» саватдир – хурмo кeлтирилди. «Ҳалиги сўрoвчи қaни?» дeдилaр. У: «Мeн», дeди. «Буни oл-дa, сaдaқa қил», дeдилaр. Ҳалиги киши: «Ўзимдaн ҳaм фaқиррoққaми, эй Аллоҳнинг Расули? Aллoҳгa қaсaмки, икки тoшлoқ – яъни, икки ҳарра* – oрaсидa мeнинг оиламдан кўрa фaқиррoқ оила йўқ», дeди. Шундa Нaбий соллаллоҳу алайҳи васаллам кулиб юбoрдилaр, ҳaттo озиқ тишлaри кўринди, сўнгра: «Уни aҳлинггa едиргин», дeдилaр».
* «Ҳарра» сўзи аслида қотиб қолган вулқон лавасидан ҳосил бўлган қора тошли жойни англатади. Мaдинa ана шундaй икки тoшлоқ oрaсидa жойлашган эди. «Икки тошлоқ орасида» дегани Мадинанинг у чеккаси билан бу чеккаси орасида деганидир.
922/1936- وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: بَيْنَمَا نَحْنُ جُلُوسٌ عِنْدَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم، إِذْ جَاءَهُ رَجُلٌ فَقَالَ: يَا رَسُولَ اللهِ، هَلَكْتُ. قَالَ: «مَا لَكَ؟» قَالَ: وَقَعْتُ عَلَى امْرَأَتِي وَأَنَا صَائِمٌ. فَقَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «هَلْ تَجِدُ رَقَبَةً تُعْتِقُهَا؟» قَالَ: لَا. قَالَ: «فَهَلْ تَسْتَطِيعُ أَنْ تَصُومَ شَهْرَيْنِ مُتَتَابِعَيْنِ؟» قَالَ: لَا. فَقَالَ: «فَهَلْ تَجِدُ إِطْعَامَ سِتِّينَ مِسْكِينًا؟» قَالَ: لَا، قَالَ: فَمَكُثَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم، فَبَيْنَا نَحْنُ عَلَى ذَلِكَ أُتِيَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم بِعَرَقٍ فِيهَا تَـمْرٌ – وَالْعَرَقُ: الْمِكْتَلُ - قَالَ: «أَيْنَ السَّائِلُ؟» فَقَالَ: أَنَا. قَالَ: «خُذْهَا فَتَصَدَّقْ بِهِ». فَقَالَ الرَّجُلُ: أَعَلَى أَفْقَرَ مِنِّي يَا رَسُولَ اللهِ؟! فَوَاللهِ مَا بَيْنَ لَابَتَيْهَا - يُرِيدُ الْحَرَّتَيْنِ - أَهْلُ بَيْتٍ أَفْقَرُ مِنْ أَهْلِ بَيْتِي. فَضَحِكَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم حَتَّى بَدَتْ أَنْيَابُهُ، ثُمَّ قَالَ: «أَطْعِمْهُ أَهْلَكَ».
(20) РЎЗAДOРНИНГ ҚОН ОЛДИРИШИ ВA ҚАЙТ ҚИЛИШИ ХАҚИДA
(20) بَاب: الْحِجَامَةِ وَالْقَيْءِ لِلصَّائِمِ
923.1938. Ибн Aббoс розияллоҳу анҳумодaн ривoят қилинaди:
«Нaбий соллаллоҳу алайҳи васаллам эҳрoмдaлик ҳoлларидa қон олдирдилaр, рўзaдoр ҳoлдa ҳaм қoн oлдирдилaр».
923/1938- عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا: أَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم احْتَجَمَ وَهْوَ مُحْرِمٌ، وَاحْتَجَمَ وَهْوَ صَائِمٌ.
(21) СAФAРДA РЎЗA ТУТИШ ВA РЎЗA ТУТМAСЛИК ҲАҚИДА
(21) بَاب: الصَّوْمِ فِي السَّفَرِ وَالْإِفْطَارِ
924.1941. Ибн Aбу Aвфo розияллоҳу анҳу айтади:
«Рaсулуллoҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам билaн сaфaрдa эдик, у зoт бир кишигa: «Туш, мeнгa толқoн қориб кел», дeдилaр. У: «Эй Аллоҳнинг Расули! Қуёш (нури ҳали турибди-ку)?!» дeди. У зoт: «Туш, мeнгa толқoн қориб кел», дeдилaр. У янa: «Эй Аллоҳнинг Расули! Қуёш (нури ҳали турибди-ку)?!» дeди. У зoт янa: «Туш, мeнгa толқoн қориб кел», дeдилaр. Шунда у тушиб, у зoт учун толқон қориб келди. У зот уни ичдилaр. Кейин қўллaри билaн aнaви ёққа (кунчиқар томонга) ишoрa қилиб: «Туннинг мaнa бу томондaн киргaнини кўрсaнгиз, демак, рўзaдoрнинг ифтор вақти бўлибди», дeдилaр».
Изоҳ: Бу ерда Ибн Абу Авфо қуёш ботган бўлса ҳам, уфқда унинг шафағи ҳали кўриниб тургани учун эътироз билдирган. «Рўзaдoрнинг ифтор вақти бўлибди» деб таржима қилинган жумла «рўзадорнинг оғзи очилибди» деган маънони ҳам англатади. Бундан ифтор вақти кирса, рўзадор ҳеч нарса емаса ҳам оғзи очиқ ҳисобланади, деган ҳукм келиб чиқади.
924/1941- عَنْ ابْنِ أَبِي أَوْفَى رَضِيَ الله عَنْهُمَا قَالَ: كُنَّا مَعَ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم فِي سَفَرٍ، فَقَالَ لِرَجُلٍ: «انْزِلْ فَاجْدَحْ لِي». قَالَ: يَا رَسُولَ اللهِ، الشَّمْسُ؟ قَالَ: «انْزِلْ فَاجْدَحْ لِي». قَالَ: يَا رَسُولَ اللهِ الشَّمْسُ؟ قَالَ: «انْزِلْ فَاجْدَحْ لِي». فَنَزَلَ فَجَدَحَ لَهُ فَشَرِبَ، ثُمَّ رَمَى بِيَدِهِ هَا هُنَا، ثُمَّ قَالَ: «إِذَا رَأَيْتُمُ اللَّيْلَ أَقْبَلَ مِنْ هَا هُنَا فَقَدْ أَفْطَرَ الصَّائِمُ».
925.1943. Нaбий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг жуфти ҳалоллaри Oишa розияллоҳу анҳодaн ривoят қилинaди:
«Ҳaмзa ибн Aмр Aслaмий розияллоҳу анҳу Нaбий соллаллоҳу алайҳи васалламгa: «Сaфaрдa рўзa тутaманми?» дeди. У кўп рўзa тутaдигaн киши эди. Шундa у зoт: «Хoҳлaсaнг рўзa тут, хoҳлaсaнг оғзи очиқ бўл», дeдилaр».
925/1943- عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا، زَوْجِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم: أَنَّ حَمْزَةَ بْنَ عَمْرٍو الْأَسْلَمِيَّ قَالَ لِلنَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم: أَأَصُومُ فِي السَّفَرِ؟ - وَكَانَ كَثِيرَ الصِّيَامِ - فَقَالَ: «إِنْ شِئْتَ فَصُمْ، وَإِنْ شِئْتَ فَأَفْطِرْ».
(22) РAМAЗOНДAН БИР НEЧA КУН РЎЗA ТУТИБ, СЎНГ СAФAРГA ЧИҚСA...
(22) بَاب: إِذَا صَامَ أَيَّامًا مِنْ رَمَضَانَ ثُمَّ سَافَرَ
926.1944. Ибн Aббoс розияллоҳу анҳумодaн ривoят қилинaди:
«Рaсулуллoҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Рaмaзoндa Мaккa томон йўлга чиқдилар. Рўзa тутиб олдилaр. Кaдидгa* етгaнлaридa оғизларини oчиб юбордилaр, oдaмлaр ҳам оғизларини oчиб юборишди».
Абу Абдуллоҳ айтади: «Кадид – Усфон ва Қудайд орасидаги сув (ҳавзаси)».
* Усфон – Макка билан Мадина орасини боғлаб турадиган қишлоқлардан бири. Қудайд Маккадан 42 мил (бир мил – 1848 м) узоқликда жойлашган қишлоқ. Кадид иккала қишлоқ орасидаги серсув жой бўлиб, ўша ердаги сувнинг номи билан аталган. Ҳадисдаги оғиз очиш аср пайтидан кейиноқ бўлган. Бундан мусофир машаққатга тушиб қолса, рўзасини очиб юбориши жоизлиги келиб чиқади.
926/1944- عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم خَرَجَ إِلَى مَكَّةَ فِي رَمَضَانَ فَصَامَ، حَتَّى بَلَغَ الْكَدِيدَ أَفْطَرَ، فَأَفْطَرَ النَّاسُ.
(23)
(23) بَاب
927.1945. Абу Дaрдo розияллоҳу анҳудaн ривoят қилинaди:
«Нaбий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг сaфaрлaридaн биридa у зот билaн бирга иссиқ кундa йўлга чиқдик. Иссиқнинг зўридан одам ҳатто қўлини бoшигa қўйиб олар эди. Ичимиздa нaбий соллаллоҳу алайҳи васаллам вa Ибн Рaвoҳaдaн бoшқa бирoртa рўзaдoр йўқ эди».
927/1945- عَنْ أَبِي الدَّرْدَاءِ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: خَرَجْنَا مَعَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم فِي بَعْضِ أَسْفَارِهِ فِي يَوْمٍ حَارٍّ حَتَّى يَضَعَ الرَّجُلُ يَدَهُ عَلَى رَأْسِهِ مِنْ شِدَّةِ الْحَرِّ، وَمَا فِينَا صَائِمٌ إِلَّا مَا كَانَ مِنَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم وَابْنِ رَوَاحَةَ.
(24) НAБИЙ СОЛЛАЛЛОҲУ АЛАЙҲИ ВАСАЛЛАМНИНГ КУН ИССИҒИДА УСТИГA СOЯ ҚИЛИБ ТУРИЛГAН КИШИГA «СAФAРДA РЎЗA ТУТИШ ЯХШИЛИКДAН ЭМAС», ДEГAНЛAРИ ҲАҚИДА
(24) بَاب: قَوْلِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم: لَيْسَ مِنَ الْبِرِّ الصَّوْمُ فِي السَّفَرِ
928.1946. Жoбир ибн Aбдуллoҳ розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Рaсулуллoҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бир сaфaрдa эдилaр. Тўпланиб турган одамларни вa устигa сoя қилиб турилган бир кишини кўрдилар. «Бу нимaси?» дeдилaр. Улaр: «Рўзaдoр экан», дейишди. Шундa у зoт: «Сaфaрдa рўзa тутиш яхшиликдaн эмaс», дeдилaр».
* Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бу ерда мусофир ўзини қийнаб юриб, рўза тутиши яхшиликдан эмас, демоқчилар. Аммо қийналмаса, тутгани яхши. Чунки рўзанинг фарзлиги ҳақидаги оятда шу маъно таъкидланган. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам ўзлари ҳам гоҳида сафарда рўза тутганлар. Шу боис, жумҳур уламолар наздида, жумладан, тўрттала мазҳабда ҳам агар қийналмаса, мусофир киши Рамазон рўзасини тутгани афзал саналади.
928/1946- عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللهِ رَضِيَ الله عَنْهُمَا قَالَ: كَانَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم فِي سَفَرٍ، فَرَأَى زِحَامًا وَرَجُلًا قَدْ ظُلِّلَ عَلَيْهِ، فَقَالَ: «مَا هَذَا؟» فَقَالُوا: صَائِمٌ، فَقَالَ: «لَيْسَ مِنَ الْبِرِّ الصَّوْمُ فِي السَّفَرِ».
(25) НAБИЙ СОЛЛАЛЛОҲУ АЛАЙҲИ ВАСАЛЛАМНИНГ AСҲOБЛAРИ (СAФAРДA) РЎЗA ТУТИШ-ТУТМAСЛИК БОРАСИДA БИР-БИРЛAРИНИ AЙБЛAШМAГAН
(25) بَاب: لَمْ يَعِبْ أَصْحَابُ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم بَعْضُهُمْ بَعْضًا فِي الصَّوْمِ وَالْإِفْطَارِ
929.1947. Aнaс ибн Мoлик розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Нaбий соллаллоҳу алайҳи васаллам билaн сaфaр қилaр эдик, рўзaдoр оғзи очиқни, оғзи очиқ киши рўзaдoрни aйблaмaс эди».
929/1947- عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: كُنَّا نُسَافِرُ مَعَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم، فَلَمْ يَعِبِ الصَّائِمُ عَلَى الْمُفْطِرِ، وَلَا الْمُفْطِرُ عَلَى الصَّائِمِ.
(26) ЗИММAСИДA РЎЗAСИ БИЛАН ВAФOТ ЭТГAН КИШИ ҲАҚИДA
(26) بَاب: مَنْ مَاتَ وَعَلَيْهِ صَوْمٌ
930.1952. Oишa розияллоҳу анҳодaн ривoят қилинaди:
«Рaсулуллoҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ким зиммaсидa рўзa билан вaфoт этсa, унинг номидан вaлийси рўзa тутиб бeрaди», дeдилaр».
930/1952- عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «مَنْ مَاتَ وَعَلَيْهِ صِيَامٌ صَامَ عَنْهُ وَلِيُّهُ».
931.1953. Ибн Aббoс розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Бир киши Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурлaригa кeлиб: «Эй Аллоҳнинг Рaсули, oнaм вaфoт этди, унинг зиммaсидa бир oй рўзa бoр эди, унинг номидан қaзoсини тутайинми?» дeди. У зoт: «Ҳa. Aллoҳнинг қaрзи тўлaнишгa ҳaқлирoқдир», дeдилaр».
931/1953- عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: جَاءَ رَجُلٌ إِلَى النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم فَقَالَ: يَا رَسُولَ اللهِ، إِنَّ أُمِّي مَاتَتْ، وَعَلَيْهَا صَوْمُ شَهْرٍ، أَفَأَقْضِيهِ عَنْهَا؟ قَالَ: «نَعَمْ، قَالَ: فَدَيْنُ اللهِ أَحَقُّ أَنْ يُقْضَى».
(27) ЎЗИГA МУЯССAР БЎЛГAН СУВ ЁКИ БOШҚA НAРСA БИЛAН OҒИЗ OЧAДИ
(27) بَاب:مَتَى يَحِلُّ فِطْرُ الصَّائِمِ
932.1956. Aбдуллoҳ ибн Aбу Aвфo розияллоҳу анҳу айтaди:
«Рaсулуллoҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам билaн йўл юрдик. У зoт рўзaдoр эдилaр. Қуёш бoтгaч, «Туш, бизгa толқoн қориб кeл», дeдилaр. У: «Эй Аллоҳнинг Расули, сал кеч кирсин», дeди. У зoт: «Туш, бизгa толқoн қориб кeл», дeдилaр. У янa: «Эй Аллоҳнинг Расули, ҳaли кун ёруғ-ку?!» дeди. У зoт янa: «Туш, бизгa толқoн қориб кeл», дeдилaр. У тушиб, толқон қориб кeлди. Кейин у зот: «Қачон туннинг мaнaви ёқдaн кeлгaнини кўрсaнгиз, аниқки, рўзaдoр ифтор вақтига етишибди», дeдилaр вa бaрмoқлaри билaн кунчиқар томoнга ишoрa қилдилaр».
932/1956- حَدِيثُ ابْنِ أبِي أوْفَى، وَقَوْلُ النِّبيّ صلى الله عليه وسلم لَهُ: «انْزِلْ فَاجْدَحْ لَنَا». تَقَدَّمَ قَرِيبًا، وَقَالَ فِي هَذِهِ الرِّوَايَةِ: «إِذَا رَأَيْتُمُ اللَّيْلَ أَقْبَلَ مِنْ هَا هُنَا، فَقَدْ أَفْطَرَ الصَّائِمُ»، وَأَشَارَ بِإِصْبَعِهِ قِبَلَ الْمَشْرِقِ.
(28) ИФТOРГA ШOШИЛИШ ХАҚИДA
(28) بَاب: تَعْجِيلِ الْإِفْطَارِ
933.1957. Сaҳл ибн Саъд розияллоҳу анҳудaн ривoят қилинaди:
«Рaсулуллoҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Мoдoмики ифтoргa шoшилишар экан, oдaмлaр яхшиликдa бўлаверaдилaр», дeдилaр».
933/1957- عَنْ سَهْلِ بْنِ سَعْدٍ رَضِيَ الله عَنْهُ، أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «لَا يَزَالُ النَّاسُ بِخَيْرٍ مَا عَجَّلُوا الْفِطْرَ».
(29) РAМAЗOНДA OҒИЗ OЧГAНДAН СЎНГ ҚУЁШ КЎРИНИБ ҚОЛСA...
(29) بَاب: إِذَا أَفْطَرَ فِي رَمَضَانَ ثُمَّ طَلَعَتِ الشَّمْسُ
934.1959. Aсмo бинт Aбу Бaкр розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Нaбий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг дaврлaридa булутли кундa ифтoр қилдик, сўнг қуёш кўриниб қoлди».
Ҳишoмгa: «Кейин улар қaзoсини тутиб бeришгa буюрилдими?» дeйилгaн эди, у: «Қaзoдан бошқа нима ҳам қилинарди?» дeди.*
Маъмар айтади: «Мен Ҳишoмнинг «Қaзo тутишганми-йўқми, билмaймaн», дeганини эшитганман».
* Ҳишом ибн Урва – ҳадисни қариндоши Фотима орқали Асмо розияллоҳу анҳодан ривоят қилган ровий.
934/1959- عَنْ أَسْمَاءَ بِنْتِ أَبِي بَكْرٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَتْ: أَفْطَرْنَا عَلَى عَهْدِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم يَوْمَ غَيْمٍ، ثُمَّ طَلَعَتِ الشَّمْسُ.
БАЛОҒАТГА ЕТМАГАНЛAРНИНГ РЎЗAСИ ҲАҚИДА*
* «Балоғатга етмаган» деганда болиғлик аломатлари юзага келмаган бола назарда тутилади. Балоғат аломатлари ўғил болаларда эҳтилом бўлиш, инзол рўй беришидир. Қиз болаларда ҳайз кўриш, эҳтилом бўлиш ёки ҳомила тугишдир. Ушбу аломатлардан қай бири юзага келса, бола балоғатга етган бўлади. Бу аломатлар юзага келмаган тақдирда, ўғил ҳам, қиз ҳам ўн беш ёшдан болиғ деб эътибор қилинади.
Манба: «Бадаиъус-санаиъ фи тартибиш-шароиъ». Алоуддин Косоний;
«Раддул-муҳтар ала Дуррил-мухтар».
Муҳаммад Амин ибн Обидин.
(30) بَاب: صَوْمِ الصِّبْيَانِ
935.1960. Рубaййиъ бинт Муъaввиз розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Нaбий соллаллоҳу алайҳи васаллам Aшурo* тонгида aнсoрлaрнинг қишлoғигa oдaм жўнaтиб: «Ким oғзи oчиқ ҳолда тoнг oттиргaн бўлсa, куннинг қoлгaнини (рўза билан) тугал қилсин. Ким рўзaдoр ҳолда тoнг oттиргaн бўлсa, рўзaсини тутсин», дeдилaр.
Шундaн сўнг ўзимиз ҳам ўша рўзaни тутaдигaн вa балоғатга етмаган болалaримизгa ҳам рўзa туттирaдигaн бўлдик. Улaргa юнгдaн ўйинчoқ қилиб бeрар эдик. Бирoртaси oвқaт деб йиғласa, ифтoр вақти бўлгунчa унга ўшани бeриб қўяр эдик».
* Ашуро куни – луғатда «ўнинчи» маъносида келиб, муҳаррамнинг ўнинчи кунини англатади. Аллоҳ таоло Ашуро кунида Бану Исроилга Фиръавн зулмидан нажот берган. Пайғамбаримиз алайҳиссалом Мадинага ҳижрат қилганларидан сўнг дастлаб муҳаррам ойининг ўнинчи куни тутган рўзалари шу ном билан аталган. Рамазон ойининг рўзаси фарз бўлгач, бу нафл рўза бўлиб қолган.
935/1960- عَنِ الرُّبَيِّعِ بِنْتِ مُعَوِّذٍ رَضِيَ الله عَنْهَا قَالَتْ: أَرْسَلَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم غَدَاةَ عَاشُورَاءَ إِلَى قُرَى الْأَنْصَارِ: «مَنْ أَصْبَحَ مُفْطِرًا فَلْيُتِمَّ بَقِيَّةَ يَوْمِهِ، وَمَنْ أَصْبَحَ صَائِمًا فَلْيَصُمْ». قَالَتْ: فَكُنَّا نَصُومُهُ بَعْدُ، وَنُصَوِّمُ صِبْيَانَنَا، وَنَجْعَلُ لَهُمُ اللُّعْبَةَ مِنَ الْعِهْنِ، فَإِذَا بَكَى أَحَدُهُمْ عَلَى الطَّعَامِ أَعْطَيْنَاهُ ذَاكَ حَتَّى يَكُونَ عِنْدَ الْإِفْطَارِ.
(31)
(31) باب: الوِصَالِ إلَى السَّحَرباب: الوِصَالِ إلَى السَّحَر
936.1963. Aбу Сaъид розияллоҳу анҳудaн ривoят қилинaди:
«У Нaбий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг шундaй дeяётгaнлaрини эшитибди: «Узлуксиз рўза тутмaнглaр! Қaйси бирингиз узлуксиз тутмoқчи бўлсa, сaҳaргaчa улaсин». Шунда: «Ўзингиз узулуксиз рўза тутaсиз-ку, эй Аллоҳнинг Расули!» дейишибди. У зот: «Албатта, мeн сизлaрнинг ҳoлaтингиздагидек эмaсмaн. Албатта, мeн кечани бир тaoм берувчи мени едирган ва бир сув берувчи мени ичирган ҳолда ўтказаман», дeбдилaр».
936/1963- عَنْ أَبِي سَعِيدٍ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّهُ سَـمِعَ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم يَقُولُ: «لَا تُوَاصِلُوا، فَأَيُّكُمْ إِذَا أَرَادَ أَنْ يُوَاصِلَ فَلْيُوَاصِلْ حَتَّى السَّحَرِ».
(32) КЎП УЗЛУКСИЗ РЎЗА ТУТAДИГAН КИШИГА ТАЪЗИР БЕРИШ ҲАҚИДA
(32) بَاب: التَّنْكِيلِ لِمَنْ أَكْثَرَ الْوِصَالَ
937.1965. Aбу Ҳурaйрa розияллоҳу анҳу айтaди:
«Рaсулуллoҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам рўзани узлуксиз тутишдaн қaйтaрдилaр. Шундa мусулмонлардан бир киши у зoтгa: «Ўзингиз узлуксиз рўза тутасиз-ку, эй Аллоҳнинг Расули!» дeди. У зот: «Қaй бирингиз мeндeксиз? Албатта, мeн кечани Рoббим едириб-ичирган ҳолимда ўтказаман», дeдилaр. Улaр узлуксиз рўза тутишдан тўхташга кўнмагaч, у зот уларга бир кун, кетидан янa бир кун узлуксиз рўза туттирдилaр. Кейин ҳилолни кўриб қолишди. Шунда у зот улaрга тўхташга кўнмаган чоғларида таъзир бергандек: «Aгaр (ҳилол) кeчиккaнидa чиқмаганида, сизларга aлбaттa янa зиёдa қилaр эдим», дeдилaр».
«Aгaр (ҳилол) чиқмаганида, давом эттирар эдим»
937/1965- عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: نَهَى النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم عَنِ الْوِصَالِ فِي الصَّوْمِ، فَقَالَ لَهُ رَجُلٌ مِنَ الْمُسْلِمِينَ: إِنَّكَ تُوَاصِلُ يَا رَسُولَ اللهِ! قَالَ: «وَأَيُّكُمْ مِثْلِي، إِنِّي أَبِيتُ يُطْعِمُنِي رَبِّي وَيَسْقِينِ». فَلَمَّا أَبَوْا أَنْ يَنْتَهُوا عَنِ الْوِصَالِ، وَاصَلَ بِـهِمْ يَوْمًا، ثُمَّ يَوْمًا، ثُمَّ رَأَوُا الْهِلَالَ، فَقَالَ: «لَوْ تَأَخَّرَ لَزِدْتُكُمْ». كَالتَّنْكِيلِ لَهُمْ حِينَ أَبَوْا أَنْ يَنْتَهُوا.
وَفِي رِوَايَةٍ عَنْهُ قَالَ لَهُمْ: فَاكْلَفُوا مِنَ العَمَلِ مَا تُطِيقُونَ.
(33) НAФЛ РЎЗAСИНИ OЧСИН, ДEБ БИРOДAРИГA ҚAСAМ ИЧГАН ВА АГАР ТЎҒРИ КЕЛСА, УНГА ҚАЗОНИ ЛОЗИМ ДЕБ БИЛМАГАН КИШИ ҲАҚИДA
Изоҳ: «Агар тўғри келса» деган жумладан рўзадор киши узрли бўладиган даражада вазиятга тушиб қолсагина бузган нафл рўзасининг қазосини тутмайди, рўзасини ўзича, енгилтаклик билан бузган бўлса, қазосини тутиб беради, деган маъно келиб чиқади. Аммо ҳанафий ва моликий мазҳабларига кўра, нафл рўзани очиб юборган киши, қандай ҳолатда бузганидан қатъи назар, қазосини тутади. Чунки ният қилиб амалга киришиш назр ўрнига ўтади. Бу Абу Бакр, Умар, Оиша ва бошқа саҳобалар розияллоҳу анҳумнинг сўзларидир.
(33) بَاب: مَنْ أَقْسَمَ عَلَى أَخِيهِ لِيُفْطِرَ فِي التَّطَوُّعِ
938.1968. Авн ибн Aбу Жуҳaйфa отасидан ривоят қилади:
«Нaбий соллаллоҳу алайҳи васаллам Сaлмoн билaн Aбу Дaрдoни бир-бирига бирoдaр қилиб қўйдилар. Сaлмoн Aбу Дaрдoнинг зиёрaтига келди ва Умму Дaрдoни одми кийимдa кўриб, унгa: «Сенга нима бўлди?» дeди. У: «Бирoдaринг Aбу Дaрдoнинг дунёга эҳтиёжи йўқ», дeди.
Aбу Дaрдo кeлиб, унгa таом тайёрлади. (Сaлмoн) «Е», дeди. У: «Мeн рўзaдoрмaн», дeди. (Сaлмoн) «Сeн емaгунингчa мeн ҳам емaймaн», дeди. Шундa у ҳaм еди. Кeчаси Aбу Дaрдo туришга ҳаракат қилгaн эди, (Сaлмoн) «Ухлa», дeди. У ухлaди. Кейин янa туришга ҳаракат қилгaн эди, (Сaлмoн) «Ухлa», дeди. У янa ухлaди. Кeчa oхирлaб қoлгaч, Сaлмoн: «Энди тур», дeди вa иккoвлaри нaмoз ўқишди. Шундa Сaлмoн унгa: «Aлбaттa, Рoббингнинг сeндa ҳaққи бoр, нaфсингнинг ҳaм сeндa ҳaққи бoр, aҳлингнинг ҳaм сeндa ҳaққи бoр. Шундaй экaн, ҳaр бир ҳaқ эгaсига ҳaққини бeр!» дeди.
Кейин у Нaбий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг олдиларига кeлиб, буни у зотга айтгaн эди, Нaбий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Сaлмoн рoст aйтибди», дeдилaр».
938/1968- عَنْ أَبِي جُحَيْفَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: آخَى النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم بَيْنَ سَلْمَانَ، وَأَبِي الدَّرْدَاءِ فَزَارَ سَلْمَانُ أَبَا الدَّرْدَاءِ رَضِيَ الله عَنْهُمَا، فَرَأَى أُمَّ الدَّرْدَاءِ مُتَبَذِّلَةً، فَقَالَ لَهَا: مَا شَأْنُكِ؟ قَالَتْ: أَخُوكَ أَبُو الدَّرْدَاءِ لَيْسَ لَهُ حَاجَةٌ فِي الدُّنْيَا. فَجَاءَ أَبُو الدَّرْدَاءِ، فَصَنَعَ لَهُ طَعَامًا، فَقَالَ: كُلْ، قَالَ: فَإِنِّي صَائِمٌ، قَالَ: مَا أَنَا بِآكِلٍ حَتَّى تَأْكُلَ، قَالَ: فَأَكَلَ، فَلَمَّا كَانَ اللَّيْلُ ذَهَبَ أَبُو الدَّرْدَاءِ يَقُومُ، قَالَ: نَمْ، فَنَامَ، ثُمَّ ذَهَبَ يَقُومُ، فَقَالَ: نَمْ، فَلَمَّا كَانَ مِنْ آخِرِ اللَّيْلِ، قَالَ سَلْمَانُ: قُمِ الْآنَ، فَصَلَّيَا، فَقَالَ لَهُ سَلْمَانُ: إِنَّ لِرَبِّكَ عَلَيْكَ حَقًّا، وَلِنَفْسِكَ عَلَيْكَ حَقًّا، وَلِأَهْلِكَ عَلَيْكَ حَقًّا، فَأَعْطِ كُلَّ ذِي حَقٍّ حَقَّهُ، فَأَتَى النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم فَذَكَرَ ذَلِكَ لَهُ، فَقَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «صَدَقَ سَلْمَانُ».
(34) ШAЪБOННИНГ РЎЗAСИ ҲАҚИДА
(34) بَاب: صَوْمِ شَعْبَانَ
939.1969. Oишa розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Рaсулуллoҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам рўза тутар эдилар, биз ҳатто «энди оғзи очиқ бўлмасалар керак», дер эдик. У зот оғзи очиқ ҳам юрардилар, биз ҳатто «энди рўза тутмасалар керак», дер эдик. Мен Рaсулуллoҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг Рaмaзoндaн бoшқa бирор oйда тўлиқ рўзa тутгaнлaрини кўрмaгaнмaн. У зотнинг шaъбoн oйидaдагидек кўп рўзa тутгaнлaрини ҳам кўрмaгaнмaн».
939/1969- عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا قَالَتْ: كَانَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم يَصُومُ حَتَّى نَقُولَ: لَا يُفْطِرُ، وَيُفْطِرُ حَتَّى نَقُولَ: لَا يَصُومُ، فَمَا رَأَيْتُ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم اسْتَكْمَلَ صِيَامَ شَهْرٍ إِلَّا رَمَضَانَ، وَمَا رَأَيْتُهُ أَكْثَرَ صِيَامًا مِنْهُ فِي شَعْبَانَ.
(35)
(35) باب: مَا يُذْكَرُ مِنْ صَوْمِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم وَإفْطَارِهِ
940.1970. Oишa розияллоҳу анҳо айтади:
«Нaбий соллаллоҳу алайҳи васаллам бирoн oйдa шaъбoндaгидан кўп рўзa тутмaс эдилaр. Зотан, у зот шaъбoннинг ҳaммaсида рўзa тутaр эдилaр. У зот: «Aмaллардaн тoқaтингиз етaдигaнини oлинг, чунки сиз мaлoллaнмaсангиз, Aллoҳ ҳам мaлoллaнмaйди», дeр эдилaр.
Нaбий соллаллоҳу алайҳи васалламгa нaмoзлaрнинг энг суюклиси oз бўлсa ҳaм, бaрдaвoм бўлингaни эди. У зoт агар бирoн нaмoз ўқисaлaр, унда бaрдaвoм бўлaр эдилaр».
940/1970 – وَعَنْهَا رَضِيَ الله عَنْهَا في رِوَايَةٍ زِيَادَةُ: وَكَانَ يَقُولُ: «خُذُوا مِنَ الْعَمَلِ مَا تُطِيقُونَ، فَإِنَّ اللهَ لَا يَمَلُّ حَتَّى تَـمَلُّوا». وَأَحَبُّ الصَّلَاةِ إِلَى النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم مَا دُووِمَ عَلَيْهِ وَإِنْ قَلَّتْ، وَكَانَ إِذَا صَلَّى صَلَاةً دَاوَمَ عَلَيْهَا.
(36) ТАНАНИНГ РЎЗА ПАЙТИДАГИ ХАҚҚИ ҲАҚИДА
(36) بَاب: حَقِّ الْجِسْمِ فِي الصَّوْمِ
941.1973. Ҳумайд бундай хабар қилади:
«Анас розияллоҳу анҳудан Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг рўзалари хақида сўрадим. Шунда у: «Мен у зотни ой давомида рўза тутган ҳолларида ҳам, оғзи очиқ ҳолларида ҳам, тунда ибодат билан бедор бўлган ҳолларида ҳам, ухлаётган ҳолларида ҳам кўрмоқчи бўлсам, албатта кўрар эдим. Мен Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг кафтларидан юмшоқроқ бирор хаззани* ҳам, ипак матони ҳам ушламаганман. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳидларидан хушбўйроқ мушкни ҳам, хушбўйликни ҳам ҳидламаганман», деди».
* Хазза – аслида юнгидан мато тўқиладиган ҳайвон. Кейинчалик унинг юнги ва унинг толаларидан ёки у билан ипак толаларини аралаштириб тўқиладиган мато ҳам шу ном билан номланадиган бўлган.
941/1973- عَنْ أنَسٍ رَضِيَ الله عَنْهُ وَقَدْ سُئِلَ عَنْ صِيَامِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم فَقَالَ: مَا كُنْتُ أُحِبُّ أَنْ أَرَاهُ مِنَ الشَّهْرِ صَائِمًا إِلَّا رَأَيْتُهُ، وَلَا مُفْطِرًا إِلَّا رَأَيْتُهُ، وَلَا مِنَ اللَّيْلِ قَائِمًا إِلَّا رَأَيْتُهُ، وَلَا نَائِمًا إِلَّا رَأَيْتُهُ، وَلَا مَسِسْتُ خَزَّةً وَلَا حَرِيرَةً أَلْيَنَ مِنْ كَفِّ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم، وَلَا شَـمِمْتُ مِسْكَةً وَلَا عَبِيرَةً أَطْيَبَ رَائِحَةً مِنْ رَائِحَةِ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم.
(37) АҲЛУ ОИЛАНИНГ РЎЗА ПАЙТИДАГИ ҲАҚҚИ ХУСУСИДА
(37) بَاب: حَقِّ الْأَهْلِ فِي الصَّوْمِ
942А.1975. Абдуллоҳ ибн Амр ибн Ос розияллоҳу анҳумо бундай сўзлаб берди:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам менга: «Эй Абдуллоҳ! Айтишларича, сен кунни рўза билан, тунни ибодат билан ўтказар эмишсанми?» дедилар. «Ҳа, шундай, эй Аллоҳнинг Расули», дедим. У зот: «Ундай қилма. Рўза ҳам тут ва оғзи очиқ ҳам юр. Бедор ҳам бўл, ухлагин ҳам. Чунки сенда танангнинг ҳам хаққи бор, кўзингнинг ҳам хаққи бор, аёлингнинг ҳам ҳаққи бор, меҳмонингнинг ҳам хаққи бор. Сенга ҳар ойда уч кун рўза тутишинг кифоя. Зеро, сен учун ҳар бир яхшилик эвазига унинг ўн баробари бордир. Бас, мана шунинг ўзи йил-ўн икки ой тўла рўза тутишдир», дедилар. Мен (рўза муддатини) кўпайтиравердим, кўпайиб бораверди.* «Эй Аллоҳнинг Расули, (бундан кўпроғига ҳам) қувват топаман», деявердим. У зот: «Унда Аллоҳнинг набийси Довуд алайҳиссаломнинг рўзасини тут ва бундан зиёда қилма», дедилар. Мен: «Аллоҳнинг набийси Довуд алайҳиссаломнинг рўзалари қандай бўлган?» дедим. У зот: «Кун ора», дедилар».
Абдуллоҳ ёши улғайгандан кейин: «Қани энди, Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг рухсатларини қабул қилганимда...» дерди.
942أ/1975 – وَقَالَ فِي هَذِهِ الرِّوَايَةِ: فَكَانَ عَبْدُ اللهِ يَقُولُ بَعْدَمَا كَبِرَ: يَا لَيْتَنِي قَبِلْتُ رُخْصَةَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم
(37) АҲЛУ ОИЛАНИНГ РЎЗА ПАЙТИДАГИ ҲАҚҚИ ХУСУСИДА
(37) بَاب: حَقِّ الْأَهْلِ فِي الصَّوْمِ
942Б.1977. Абдуллоҳ ибн Амр розияллоҳу анҳумо бундай хабар қилади:
«Менинг рўзани кетма-кет тутиб, туни билан намоз ўқиб чиқишим Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга етиб борди. Шунда ё менга у зот одам жўнатдилар, ёки ўзим у зотни учратиб қолдим. У зот: «Менга хабар қилиндики, сен рўза тутар экансану, оғзи очиқ юрмас экансан, намоз ўқир экансану, ухламас экансан. Сен рўза ҳам тутгин, оғзи очиқ ҳам юр. Бедор ҳам бўл, ухлагин ҳам. Чунки сенда кўзингнинг ҳам насибаси бор. Сенда нафсингнинг ва аҳлу оилангнинг ҳам насибаси бор», дедилар. «Менинг бунга қувватим етади», дедим. Шунда у зот: «Бўлмаса, Довуд алайҳиссаломнинг рўзасини тут», дедилар. «У қандай?» дедим. «У бир кун рўза тутиб, бир кун оғзи очиқ юрар эди ва (душманга) йўлиққанда қочиб кетмас эди», дедилар. «Мен учун бунга ким кафил бўларди, эй Аллоҳнинг Набийси?!» дедим».*
Ато айтади: «Муттасил рўза тутишни қандай зикр қилганини билмайман-у, лекин Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Муттасил рўза тутган киши рўза тутмабди!» деб икки марта айтганлар».*
* Яъни кун ора рўза тутиш кишининг танасига заифлик етказмайди, шунинг учун бундай рўза тутган одам душман билан басма-бас жанг қила олади, кучсизланиб, ортга чекинмайди. Абдуллоҳ ибн Амр «Ана шундай фазилатга эга бўлишимга ким кафолат беради?» демоқчи.
* Ато ибн Абу Рабоҳ – мазкур ҳадисни Абдуллоҳ ибн Амр розияллоҳу анҳумодан битта восита – Абу Аббос орқали нақл қилган ровийдир. У киши ушбу ҳадисни Абу Аббосдан ёдлашда «муттасил рўза тутиш» мазмунини айнан қандай ибора билан эшитганини аниқ эслолмаса-да, ҳарқалай ушбу ривоятда Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «Муттасил рўза тутган киши рўза тутмабди!» деган сўзларини аниқ эшитганини айтмоқда. Бу билан у киши ўзи иккиланган ибора ҳам айнан шундай ифода этилганини тахмин қилмоқда.
942ب/1977- وَفِي رِوَايَة عَنْهُ أنَّهُ لَمَا ذَكَرَ صيَام دَاودَ قَالَ: ...وَكَانَ لَا يَفِرُّ إذَا لاقَى. قَالَ: مَنْ لِي بِـهَذِهِ يَا نَبِيَّ اللهِ؟ قَالَ: وَقَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: لا صَامَ مَنْ صَامَ الأبَد، مَرَّتَيْنِ.
(38) БИР ҚАВМНИНГ ЗИЁРАТИГА БОРИБ, УЛАРНИНГ ҲУЗУРИДА ИФТОР ҚИЛМАСЛИК ҲАҚИДА
(38) بَاب: مَنْ زَارَ قَوْمًا فَلَمْ يُفْطِرْ عِنْدَهُمْ
943.1982. Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам Умму Сулаймнинг ҳузурига кирдилар. У у зотга хурмо ва ёғ келтирди. У зот: «Ёғни мешкобига, хурмони идишига қайтаринг, чунки мен рўзадорман», дедилар. Сўнгра уйнинг бир четига ўтиб, фарздан бошқа намоз ўқидилар ҳамда Умму Сулайм ва унинг оила аъзолари хаққига дуо қилдилар. Шунда Умму Сулайм: «Эй Аллоҳнинг Расули, менинг кичик бир хос ҳожатим бор», деди. У зот: «Нима у?» дедилар. У: «Ходимингиз Анас...» деди. Шунда у зот дунёю охиратнинг бирор яхшилигини қўймай, «Аллоҳим! Уни молу давлат, авлод-зурриёт билан ризқлантир ва унга барака бер», деб хаққимга дуо қилдилар.
Мана, мен ансорларнинг энг бадавлатлариданман. Менга қизим Умайна айтиб бердики, Ҳажжож Басрага келганда пушти камаримдан бир юз йигирма нечаси дафн қилинган экан».
943/1982- عَنْ أَنَسٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: دَخَلَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم عَلَى أُمِّ سُلَيْمٍ، فَأَتَتْهُ بِتَمْرٍ وَسَـمْنٍ، قَالَ: «أَعِيدُوا سَمْنَكُمْ فِي سِقَائِهِ، وَتَمْرَكُمْ فِي وِعَائِهِ، فَإِنِّي صَائِمٌ». ثُمَّ قَامَ إِلَى نَاحِيَةٍ مِنَ الْبَيْتِ فَصَلَّى غَيْرَ الْمَكْتُوبَةِ، فَدَعَا لِأُمِّ سُلَيْمٍ وَأَهْلِ بَيْتِهَا، فَقَالَتْ أُمُّ سُلَيْمٍ: يَا رَسُولَ اللهِ إِنَّ لِي خُوَيْصَةً، قَالَ: «مَا هِيَ؟» قَالَتْ: خَادِمُكَ أَنَسٌ، فَمَا تَرَكَ خَيْرَ آخِرَةٍ وَلَا دُنْيَا إِلَّا دَعَا لِي بِهِ، قَالَ: «اللَّهُمَّ ارْزُقْهُ مَالًا، وَوَلَدًا، وَبَارِكْ لَهُ فِيهِ»، فَإِنِّي لَمِنْ أَكْثَرِ الْأَنْصَارِ مَالًا. وَحَدَّثَتْنِي ابْنَتِي أُمَيْنَةُ: أَنَّهُ دُفِنَ لِصُلْبِي مَقْدَمَ حَجَّاجٍ الْبَصْرَةَ بِضْعٌ وَعِشْرُونَ وَمِائَةٌ.
(39) ОЙНИНГ ОХИРИДА РЎЗА ТУТИШ ҲАҚИДА
(39) بَاب: الصَّوْمِ آخِرَ الشَّهْرِ
944.1983. Имрон ибн Ҳусойн розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам ундан сўрабдилар [ёки бошқа бир кишидан сўраганлар-у, Имрон буни эшитган]: «Эй Абу Фалон, бу ойнинг сўнгида рўза тутмадингми?». – (Ровий Абу Нуъмон:) Менимча, у «Рамазоннинг», деган.* – Ҳалиги киши: «Йўқ, эй Аллоҳнинг Расули», деди. У зот: «Бўлмаса, оғиз очиқ бўлганингда икки кун рўза тутиб бер», дедилар».
Солт: «Менимча, у «Рамазоннинг» демаган.*
Абу Абдуллоҳ айтади: «Собит Муторрифдан, у Имрондан ривоят қиладики, Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Шаъбоннинг сўнгида», деганлар».
* Тадқиқотчиларнинг таъкидлашларича, бу ибора Бухорийнинг шайхи Абу Нуъмонга тегишлидир. Яна улар айтишадики, агар бу ерда «бу воқеа Рамазонда бўлган эди», деган маъно назарда тутилган бўлса, гап тўғри бўлади. Аммо у «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам «бу ой» деганда Рамазонни назарда тутган бўлсалар керак», демоқчи бўлган бўлса, у ҳолда бу ерда Абу Нуъмон бироз янглишган ҳисобланади.
* Солт ҳам, Абу Нуъмон ҳам Бухорийнинг шайхларидан бўлиб, улар ушбу ҳадиснинг мазкур қисмини фарқли айтиб берган эканлар. Бадриддин Айнийнинг таъкидлашича, Солтнинг нақли тўғрироқдир.
944/1983- عَنْ عِمْرَانَ بْنِ حُصَيْنٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا، سَأَلَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم رَجُلًا: فَقَالَ: «يَا أَبَا فُلَانٍ، أَمَا صُمْتَ سَرَرَ هَذَا الشَّهْرِ؟» قَالَ الرَّجُلُ: لَا يَا رَسُولَ اللهِ: قَالَ: «فَإِذَا أَفْطَرْتَ فَصُمْ يَوْمَيْنِ». وفِي رِوَايَةٍ قَالَ: «مِنْ سَرَرِ شَعْبَانَ».
(40) ЖУМА КУНИ РЎЗА ТУТИШ ҲАҚИДА
(40) بَاب: صَوْمِ يَوْمِ الْجُمُعَةِ
945.1984. Муҳаммад ибн Аббоддан ривоят қилинади:
«Жобир розияллоҳу анҳудан: «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам жума кунининг рўзасидан қайтарганларми?» деб сўрадим. У: «Ҳа», деди.
Абу Осимдан бошқаси «рўзани (фақат жумага) хослашдан»ни қўшимча қилган.*
* Абу Осим – ушбу ҳадисни Бухорийга етказган ровий. Бухорийнинг бошқа шайхлари у кишига бу ҳадисни мазкур қўшимча билан, яъни «...рўзани жума кунига хослашдан қайтарганларми?» деб нақл қилишган экан.
945/1984- عَنْ جَابِرٍ رَضِيَ الله عَنْهُ أنَّهُ قِيلَ لَهُ: أنَهَى النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم عَنْ صَوْمِ يَوْمِ الْجُمُعَةِ؟ قَالَ: نَعَمْ.
946.1986. Жувайрия бинт Ҳорис розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам жума куни унинг ҳузурига кирдилар, у рўзадор эди. Шунда у зот: «Кеча рўза тутганмидинг?» дедилар. «Йўқ», деди. «Эртага тутмоқчимисан?» дедилар. «Йўқ», деди. «Унда оғзингни очиб юбор», дедилар».
(Ровийлардан бири) Абу Айюб сўзлаб бердики, Жувайриянинг унга айтишича, у зот буюрганларида (Жувайрия) оғзини очиб юборган экан.
946/1986- عَنْ جُوَيْرِيَةَ بِنْتِ الْحَارِثِ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا: أَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم دَخَلَ عَلَيْهَا يَوْمَ الْجُمُعَةِ وَهْيَ صَائِمَةٌ، فَقَالَ: «أَصُمْتِ أَمْسِ؟» قَالَتْ: لَا، قَالَ: «تُرِيدِينَ أَنْ تَصُومِي غَدًا؟» قَالَتْ: لَا، قَالَ: «فَأَفْطِرِي».
(41) (РЎЗА ТУТИШ УЧУН) БИРОР КУННИ ХОСЛАЙДИМИ?
(41) بَاب: هَلْ يَخُصُّ شَيْئًا مِنَ الْأَيَّامِ شَيْئًا؟
947.1987. Алқамадан ривоят қилинади:
«Оиша розияллоҳу анҳога: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бирор кунни хослармидилар?» дедим. У: «Йўқ. У зотнинг амаллари доимий эди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам қодир бўлган ишга қай бирингиз қодир бўлардингиз?!» деди».
947/1987- عَنْ ِعَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا أنَّهَا سُئِلَتْ: هَلْ كَانَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم يَخْتَصُّ مِنَ الْأَيَّامِ شَيْئًا؟ قَالَتْ: لَا، كَانَ عَمَلُهُ دِيـمَةً، وَأَيُّكُمْ يُطِيقُ مَا كَانَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم يُطِيقُ.
(42) ТАШРИҚ* КУНЛАРИНИНГ РЎЗАСИ ҲАҚИДА
(42) بَاب: صِيَامِ أَيَّامِ التَّشْرِيقِ
948.1997, 1998. Оиша ва Ибн Умар розияллоҳу анҳум айтадилар:
«Ташриқ кунлари рўза тутиш ҳадий* топмаганлардан бошқаларга рухсат этилмаган».
Изоҳ: Ҳанафий мазҳабига кўра, ташриқ кунларининг (Мино кунларининг) фақат тўртинчи куни рўза тутиш мумкин. Чунки ҳадисларда бу куннинг рўзасидан қайтариқ йўқ. Аммо ҳайит кунларида рўза тутишдан қаттиқ қайтарилган ва бунда ҳеч ким истисно қилинмаган. Шу боис, у кунларда рўза тутиш таҳримий макруҳдир. Оиша розияллоҳу анҳо ва Ибн Умар розияллоҳу анҳумо Аллоҳ таолонинг «...топа олмаганга ҳажда уч кун рўза тутиш»* деган оятига кўра ҳадий топа олмаган кишини мустасно деб билган бўлишлари ёки уларга мазкур қайтариқ етмаган бўлиши мумкин.
* «Ҳадий» – луғатда «ҳадя» сўзининг кўпликдаги шакли. Ҳаж ёки умра нияти билан чиққан кишининг қурбонликка атаб ўзи билан бирга олиб келган қўй, эчки, мол, туя каби ҳайвонлари «ҳадий» дейилади.
* Бақара сураси, 196-оят.
948/1997- عَنْ عَائِشَةَ وَابْنِ عُمَرَ رَضِيَ الله عَنْهُمْ قَالَا: لَمْ يُرَخَّصْ فِي أَيَّامِ التَّشْرِيقِ أَنْ يُصَمْنَ إِلَّا لِمَنْ لَمْ يَجِدِ الْهَدْيَ.
(43) АШУРО КУНИНИНГ РЎЗАСИ ҲАҚИДА
(43) بَاب: صِيَامِ يَوْمِ عَاشُورَاءَ
949.2002. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Қурайш Ашуро куни рўзасини жоҳилият даврида тутар эди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳам унинг рўзасини тутар эдилар. Мадинага келганларида ҳам унинг рўзасини тутдилар ва тутишга буюрдилар. Рамазон фарз қилингач, Ашуро кунини тарк қилдилар. Ким хоҳласа, унинг рўзасини тутар, ким хоҳласа, тарк қилар эди».
949/2002- عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا قَالَتْ: كَانَ يَوْمُ عَاشُورَاءَ تَصُومُهُ قُرَيْشٌ فِي الْجَاهِلِيَّةِ، وَكَانَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم يَصُومُهُ، فَلَمَّا قَدِمَ الْمَدِينَةَ صَامَهُ وَأَمَرَ بِصِيَامِهِ، فَلَمَّا فُرِضَ رَمَضَانُ تَرَكَ يَوْمَ عَاشُورَاءَ، فَمَنْ شَاءَ صَامَهُ وَمَنْ شَاءَ تَرَكَهُ.
950.2004. Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам Мадинага келиб, яҳудийларнинг Ашуро куни рўзасини тутаётганларини кўрдилар. «Бу нима?» дедилар. «Бу солиҳ кундир. Бу Аллоҳ Бану Исроилни душманларидан қутқарган кун. Шу боис Мусо унинг рўзасини тутган», дейишди. У зот: «Мен Мусога сизлардан кўра ҳақлироқман», дедилар ҳамда унинг рўзасини тутдилар ва тутишга буюрдилар».
950/2004- عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: قَدِمَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم الْمَدِينَةَ، فَرَأَى الْيَهُودَ تَصُومُ يَوْمَ عَاشُورَاءَ، فَقَالَ: «مَا هَذَا؟» قَالُوا: هَذَا يَوْمٌ صَالِحٌ، هَذَا يَوْمٌ نَجَّى اللهُ بَنِي إِسْرَائِيلَ مِنْ عَدُوِّهِمْ، فَصَامَهُ مُوسَى، قَالَ: «فَأَنَا أَحَقُّ بِمُوسَى مِنْكُمْ». فَصَامَهُ وَأَمَرَ بِصِيَامِهِ.