(1)
(1) بَاب:
1124.2566. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Эй муслима аёллар! Қўшни аёл қўшни аёл учун қўйнинг пойчасини ҳам арзимас санамасин», дедилар».
1124/2566 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «يَا نِسَاءَ الْمُسْلِمَاتِ، لَا تَحْقِرَنَّ جَارَةٌ لِجَارَتِهَا، وَلَوْ فِرْسِنَ شَاةٍ».
1125.2567. Урвадан ривоят қилинади:
«Оиша розияллоҳу анҳо менга: «Эй опамнинг ўғли! Ҳилол ортидан ҳилол кўриб, икки ойда учта ҳилол кўрар эдик ҳамки, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг уйларида ўчоққа ўт қаланмас эди», деди. Мен: «Тирикчиликларинг нима бўларди, хола?» дедим. У: «Икки қора нарса – хурмо ва сув. Аммо Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ансорий қўшниларида маниҳалар бўларди. Улар Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга ўшаларнинг сутидан беришар, у зот бизга ичирар эдилар», деди».
Изоҳ: Бу ерда хурмо билан сувни «қора нарса» деб ифода этишда тангликкда қолишга ишора қилинмоқда.
Маниҳа – бировга сутини соғиб ичиш учун бериб турилган соғин ҳайвондир. Кейинчалик ҳар қандай тортиқ ҳам маниҳа дейиладиган бўлиб кетган. Истилоҳда ҳосилидан фойдаланиш учун вақтинча берилган боғ-роғ, туя, қўй ва шу кабилар маниҳа дейилади.
1125/2567 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا أَنَّهَا قَالَتْ لِعُرْوَةَ: يَا ابْنَ أُخْتِي، إِنْ كُنَّا لَنَنْظُرُ إِلَى الْهِلَالِ، ثُمَّ الْهِلَالِ، ثَلَاثَةَ أَهِلَّةٍ فِي شَهْرَيْنِ، وَمَا أُوقِدَتْ فِي أَبْيَاتِ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم نَارٌ. فَقُلْتُ: يَا خَالَةُ، مَا كَانَ يُعِيشُكُمْ؟ قَالَتِ الْأَسْوَدَانِ: التَّمْرُ وَالْمَاءُ، إِلَّا أَنَّهُ قَدْ كَانَ لِرَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم جِيرَانٌ مِنَ الْأَنْصَارِ، كَانَتْ لَهُمْ مَنَائِحُ، وَكَانُوا يَـمْنَحُونَ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم مِنْ أَلْبَانِهِمْ، فَيَسْقِينَا.
1126.2568. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Пойча ёки туёққа таклиф қилинсам ҳам, бораман. Менга пойча ёки туёқ ҳадя қилинса ҳам, қабул қиламан», дедилар».
1126/2568 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «لَوْ دُعِيتُ إِلَى ذِرَاعٍ، أَوْ كُرَاعٍ، لَأَجَبْتُ، وَلَوْ أُهْدِيَ إِلَيَّ ذِرَاعٌ أَوْ كُرَاعٌ لَقَبِلْتُ».
(2) ҲАДЯ ОВНИ ҚАБУЛ ҚИЛИШ ҲАҚИДА
(2) بَاب: قَبُولِ هَدِيَّةِ الصَّيْدِ
1127.2572. Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Марруз-заҳронда* бир қуённи жойидан қочирдик. Одамлар қувавериб, ҳолдан тойишди. Мен етиб олиб, уни ушладим. Уни Абу Талҳага олиб келган эдим, сўйиб, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга тосини [ёки икки сонини] юборди. У зот уни қабул қилдилар».
(Шуъба) «Шак-шубҳасиз, икки сонини», деган.
(Сулаймон ибн Ҳарб* айтади) «Ундан еганлар ҳамми?» дедим. «Еганлар ҳам», деди. Кейин яна: «У зот уни қабул қилганлар», деб қўйди».
* Марруз-заҳрон – Маккаи мукаррамадан Мадинаи мунавварага юриш йўлидаги жой.
* Имом Бухорий раҳматуллоҳи алайҳ бу ҳадисни Сулаймон ибн Ҳарбдан, у Шуъбадан, у Ҳишом ибн Язид ибн Анас ибн Моликдан, у бобоси Анас ибн Молик розияллоҳу анҳудан ривоят қилган. Ушбу ривоятда Шуъба Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга юборилган ҳадянинг қуённинг тоси ёки сони эканида аввал иккиланиб, кейин иккиланиши кетиб, сон бўлгани аниқ эканини таъкидлаб қўйяпти. Сулаймон ибн Ҳарб ҳам «Ундан еганлар ҳамми? Ёки фақат қабул қилиб қўйиб, кейин бошқасига бериб юборганмилар?» деб, масаланинг яна бир муҳим жиҳатини сўраб оляпти. Шуъба унга жавобан «Еганлар ҳам» деб айтиш билан бирга, «У зот уни қабул қилганлар» деб, масаланинг асосий жиҳатини қайта уқтиряпти. Шу билан бирга, у зотнинг мазкур ҳадяни қабул қилганлари тўғрисидаги ўзида мавжуд бўлган хабарнинг аниқлигини яна бир бор таъкидлаб қўймоқда. Ҳадис ривоятида кўп учрайдиган бу каби ҳоллар Ислом уламолари ўзларидан кейинги авлодларга илмни нақадар омонатдорлик билан етказганларининг жонли исботидир.
1127/2572 - عَنْ أَنَسٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: أَنْفَجْنَا أَرْنَبًا بِـمَرِّ الظَّهْرَانِ، فَسَعَى الْقَوْمُ فَلَغِبُوا، فَأَدْرَكْتُهَا فَأَخَذْتُهَا، فَأَتَيْتُ بِهَا أَبَا طَلْحَةَ فَذَبَحَهَا، وَبَعَثَ بِهَا إِلَى رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم بِوَرِكِهَا أَوْ فَخِذَيْهَا، فَقَبِلَهُ. وَفِي رِوَايَةٍ: وأكَلَ مِنْهُ.
(3) ҲАДЯНИ ҚАБУЛ ҚИЛИШ ҲАҚИДА
(3) بَاب: قَبُولِ الْهَدِيَّةِ
1128.2575. Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Ибн Аббоснинг холаси Умму Ҳуфайд Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга қурут, ёғ ва бир неча зобб* ҳадя қилди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам қурут ва ёғдан едилар, зоббни кўнгиллари тортмай тарк қилдилар».
Ибн Аббос: «Демак, у Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг дастурхонларида ейилди. Агар у ҳаром бўлганида, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг дастурхонларида ейилмас эди», дейди.
* Зобб судралиб юрувчи ўтхўр ҳайвонлардан бўлиб, иссиқ ўлкаларда яшайди. Эчкемарга ўхшаш бўлгани учун унинг номи баъзи таржималарда хато равишда эчкемар ёки калтакесак деб ўгирилган. Зобб Арабистон ярим оролида кўп учрайди. Узунлиги ярим метр атрофида бўлади. Кўриниши ва шакли хунук, боши кичкина, бўйни калта, думи узун. Ранги қорамтир кулранг. Семирса, кўкраги сарғаяди. Тухумини қумга кўяди. Тухум қўйганидан қирқ кун ўтиб, бола очади. Ўсимликлар билан озиқланади. Араблар уни овлашга ва тановул қилишга ўч бўлишади. Ҳозирда Арабистон ярим оролидаги баъзи бозорларда зобб тиригича килолаб сотилади.
1128/2575 - عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: أَهْدَتْ أُمُّ حُفَيْدٍ - خَالَةُ ابْنِ عَبَّاسٍ - إِلَى النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم أَقِطًا وَسَـمْنًا وَأَضُبًّا، فَأَكَلَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم مِنَ الْأَقِطِ وَالسَّمْنِ، وَتَرَكَ الضَّبَّ تَقَذُّرًا. قَالَ ابْنُ عَبَّاسٍ: فَأُكِلَ عَلَى مَائِدَةِ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم، وَلَوْ كَانَ حَرَامًا مَا أُكِلَ عَلَى مَائِدَةِ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم.
1129.2576. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга бирор егулик келтирилса, «Ҳадями ё садақами?» деб сўрар эдилар. Агар садақа дейилса, саҳобаларига: «Енглар», дердилар, ўзлари емас эдилар. Агар ҳадя дейилса, у зот соллаллоҳу алайҳи васаллам қўлларини узатиб, улар билан бирга ердилар».
1129/2576 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: كَانَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم إِذَا أُتِيَ بِطَعَامٍ سَأَلَ عَنْهُ: أَهَدِيَّةٌ أَمْ صَدَقَةٌ؟ فَإِنْ قِيلَ: صَدَقَةٌ، قَالَ لِأَصْحَابِهِ: «كُلُوا». وَلَمْ يَأْكُلْ، وَإِنْ قِيلَ: هَدِيَّةٌ، ضَرَبَ بِيَدِهِ صلى الله عليه وسلم فَأَكَلَ مَعَهُمْ.
1130.2577. Анас ибн Молик розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга гўшт келтирилди. «Барирага садақа қилинган», дейилди. У зот: «Бу унга садақа, бизга эса ҳадя», дедилар».
1130/2577 - عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: أُتِيَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم بِلَحْمٍ، فَقِيلَ: تُصُدِّقَ عَلَى بَرِيرَةَ، قَالَ: «هُوَ لَهَا صَدَقَةٌ، وَلَنَا هَدِيَّةٌ».
(4) ДЎСТИГА УНИНГ АЁЛЛАРИДАН БИРИНИ БОШҚАСИДАН АФЗАЛ КЎРИБ, (УНИНГ НАВБАТИ КУНИ) ҲАДЯ БЕРИШ ҲАҚИДА
(4) بَاب: مَنْ أَهْدَى إِلَى صَاحِبِهِ وَتَحَرَّى بَعْضَ نِسَائِهِ دُونَ بَعْضٍ
1131.2581. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг аёллари икки гуруҳ эдилар. Бир гуруҳда Оиша, Ҳафса, Сафийя ва Савда, бошқа гуруҳда Умму Салама ва Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг бошқа аёллари бор эди. Мусулмонлар Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Оишани яхши кўришларини аниқ билишар эди. Бирорталарида Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга ҳадя қилинадиган нарса бўлса, уни кечиктириб, қачон Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Оишанинг уйида бўлсалар, ҳадя эгаси (ҳадясини) Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга деб Оишанинг уйига жўнатар эди. Умму Саламанинг гуруҳи гаплашиб олиб, унга: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга айтгин, одамларга «Ким Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга бирор ҳадя бермоқчи бўлса, қайси аёлларининг уйида бўлса ҳам, ҳадясини бераверсин», деб айтиб қўйсинлар», дейишди. Умму Салама у зотга уларнинг айтганини етказди. У зот унга ҳеч нарса демадилар. Улар ундан сўрашган эди, «Менга ҳеч нарса демадилар», деди. Улар унга: «У зотга гапиравер», дейишди. У зот айланиб, яна унинг навбатига кирганларида яна гапирди. Унга яна бирор нарса демадилар. Улар ундан яна сўрашган эди, «Менга ҳеч нарса демадилар», деди. Улар: «То сенга гапиргунларича у зотга айтавер», дейишди. Айланиб, яна унинг навбатига кирганларида у зотга яна гапирди. Шунда унга: «Оиша борасида менга озор берма, чунки Оишадан бошқа бирор аёлникида эканимда менга ваҳий келган эмас», дедилар. У: «Эй Аллоҳнинг Расули, сизга озор беришдан Аллоҳга тавба қиламан», деди. Кейин улар Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг қизлари Фотимани чақириб, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга «Аёлларингиз Аллоҳни ўртага қўйиб, Абу Бакрнинг қизи хусусида адолат қилишингизни сўрашяпти», деб айтгани жўнатишди. У у зотга айтди. Шунда у зот: «Қизалоғим, яхши кўрганимни яхши кўрмайсанми?» дедилар. У: «Албатта», деди-ю, уларнинг олдига қайтиб, хабарни айтди. Улар: «У зотнинг олдига қайтиб бор», дейишди. У қайтиб боришга кўнмади. Шунда улар Зайнаб бинт Жаҳшни жўнатишди. У у зотнинг олдиларига келиб, қўполлик қилди: «Аёлларингиз Аллоҳни ўртага қўйиб, Ибн Абу Қуҳофанинг қизи хусусида адолат қилишингизни сўрашяпти» деб, овозини кўтариб юборди. Ҳатто ўтирган Оишага ҳам гап ташлаб, уни койиди. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам гапирармикин, деган маънода Оишага қараб қўйдилар. Оиша ҳам Зайнабга жавоб қайтариб, ҳатто уни жим қилиб қўйди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам Оишага қарадилар ва: «Бу Абу Бакрнинг қизи-да», дедилар».
Бухорий айтади: «Охирги гап – Фотиманинг қиссаси Ҳишом ибн Урвадан ривоят қилинган бўлиб, у бир кишидан, у эса Зуҳрийдан, у эса Муҳаммад ибн Абдурраҳмондан ривоят қилган».
Абу Марвон Ҳишомдан, у Урвадан ривоят қилади: «Одамлар ҳадялари учун Оишанинг кунини мўлжаллашар эди».
Ҳишом бир қурайшлик киши ва мавлоларидан бири орқали Зуҳрийдан, у Муҳаммад ибн Абдурраҳмон ибн Ҳорис ибн Ҳишомдан ривоят қилади: «Оиша розияллоҳу анҳо айтади: «Мен Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларида эдим, Фотима изн сўраб қолди…»
Изоҳ: Мазкур ҳадис аслида икки-уч бўлак ҳадиснинг жамланмаси бўлиб, ровийлар тарафидан бирлаштириб юборилган. Имом Бухорий бу ерда ҳадиснинг қайси қисми қайси йўл, санад билан ривоят қилинганини ёритиб бермоқда.
1131/2581 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا: أَنَّ نِسَاءَ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم كُنَّ حِزْبَيْنِ: فَحِزْبٌ فِيهِ عَائِشَةُ وَحَفْصَةُ وَصَفِيَّةُ وَسَوْدَةُ، وَالْحِزْبُ الْآخَرُ أُمُّ سَلَمَةَ وَسَائِرُ نِسَاءِ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم، وَكَانَ الْمُسْلِمُونَ قَدْ عَلِمُوا حُبَّ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم عَائِشَةَ، فَإِذَا كَانَتْ عِنْدَ أَحَدِهِمْ هَدِيَّةٌ يُرِيدُ أَنْ يُهْدِيَهَا إِلَى رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم أَخَّرَهَا، حَتَّى إِذَا كَانَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم فِي بَيْتِ عَائِشَةَ، بَعَثَ صَاحِبُ الْهَدِيَّةِ إِلَى رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم فِي بَيْتِ عَائِشَةَ، فَكَلَّمَ حِزْبُ أُمِّ سَلَمَةَ، فَقُلْنَ لَهَا: كَلِّمِي رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم يُكَلِّمُ النَّاسَ، فَيَقُولُ: مَنْ أَرَادَ أَنْ يُهْدِيَ إِلَى رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم هَدِيَّةً فَلْيُهْدِهِ إِلَيْهِ حَيْثُ كَانَ مِنْ بُيُوتِ نِسَائِهِ، فَكَلَّمَتْهُ أُمُّ سَلَمَةَ بـِمَا قُلْنَ فَلَمْ يَقُلْ لَهَا شَيْئًا، فَسَأَلْنَهَا، فَقَالَتْ: مَا قَالَ لِي شَيْئًا، فَقُلْنَ لَهَا: فَكَلِّمِيهِ، قَالَتْ: فَكَلَّمَتْهُ حِينَ دَارَ إِلَيْهَا أَيْضًا فَلَمْ يَقُلْ لَهَا شَيْئًا، فَسَأَلْنَهَا فَقَالَتْ: مَا قَالَ لِي شَيْئًا، فَقُلْنَ لَهَا: كَلِّمِيهِ حَتَّى يُكَلِّمَكِ، فَدَارَ إِلَيْهَا فَكَلَّمَتْهُ، فَقَالَ لَهَا: «لَا تُؤْذِينِي فِي عَائِشَةَ، فَإِنَّ الْوَحْيَ لَمْ يَأْتِنِي وَأَنَا فِي ثَوْبِ امْرَأَةٍ إِلَّا عَائِشَةَ». قَالَتْ: فَقَالَتْ: أَتُوبُ إِلَى اللهِ مِنْ أَذَاكَ يَا رَسُولَ اللهِ، ثُمَّ إِنَّهُنَّ دَعَوْنَ فَاطِمَةَ بِنْتَ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم، فَأَرْسَلَتْ إِلَى رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم تَقُولُ: إِنَّ نِسَاءَكَ يَنْشُدْنَكَ اللهَ الْعَدْلَ فِي بِنْتِ أَبِي بَكْرٍ، فَكَلَّمَتْهُ. فَقَالَ: «يَا بُنَيَّةُ، أَلَا تُحِبِّينَ مَا أُحِبُّ؟» قَالَتْ: بَلَى، فَرَجَعَتْ إِلَيْهِنَّ فَأَخْبَرَتْهُنَّ، فَقُلْنَ: ارْجِعِي إِلَيْهِ، فَأَبَتْ أَنْ تَرْجِعَ، فَأَرْسَلْنَ زَيْنَبَ بِنْتَ جَحْشٍ، فَأَتَتْهُ فَأَغْلَظَتْ، وَقَالَتْ: إِنَّ نِسَاءَكَ يَنْشُدْنَكَ اللهَ الْعَدْلَ فِي بِنْتِ ابْنِ أَبِي قُحَافَةَ، فَرَفَعَتْ صَوْتَهَا حَتَّى تَنَاوَلَتْ عَائِشَةَ وَهْيَ قَاعِدَةٌ فَسَبَّتْهَا، حَتَّى إِنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم لَيَنْظُرُ إِلَى عَائِشَةَ هَلْ تَكَلَّمُ، قَالَ: فَتَكَلَّمَتْ عَائِشَةُ تَرُدُّ عَلَى زَيْنَبَ حَتَّى أَسْكَتَتْهَا، قَالَتْ: فَنَظَرَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم إِلَى عَائِشَةَ، وَقَالَ: «إِنَّهَا بِنْتُ أَبِي بَكْرٍ».
(5) ҚАЙТАРИЛМАЙДИГАН ҲАДЯ ҲАҚИДА
(5) بَاب: مَا لَا يُرَدُّ مِنَ الْهَدِيَّةِ
1132.2582. Азра ибн Собит Ансорий айтади:
«Сумома ибн Абдуллоҳнинг олдига кирдим. У менга хушбўйлик узатиб, «Анас розияллоҳу анҳу хушбўйликни қайтармас эди, у: «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам хушбўйликни қайтармас эдилар», деб айтган», деди».
1132/2582 – عَنْ أنَسٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: كَانَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم لَا يَرُدُّ الطِّيبَ.
(6) ҲИБАГА ЯРАША ҚАЙТАРИШ ҲАҚИДА
(6) بَاب: الْمُكَافَأَةِ فِي الْهِبَةِ
1133.2585. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳадяни қабул қилар ва эвазига (тенг ёки афзал нарса) қайтарар эдилар».
1133/2585 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا قَالَتْ: كَانَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم يَقْبَلُ الْهَدِيَّةَ وَيُثِيبُ عَلَيْهَا.
(7) ҲИБАДА ГУВОҲ ҚИЛИШ ҲАҚИДА
(7) بَاب: الْإِشْهَادِ فِي الْهِبَةِ
1134.2587. Омирдан ривоят қилинади:
«Нуъмон ибн Башир розияллоҳу анҳумонинг минбарда туриб, шундай деяётганини эшитдим: «Отам менга совға берди. Шунда Амра бинт Равоҳа: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламни гувоҳ қилмагунингча рози бўлмайман», деди. У Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга бориб: «Эй Аллоҳнинг Расули! Мен Амра бинт Равоҳадан бўлган ўғлимга совға берган эдим, у мени сизни гувоҳ қилишга буюрди», деди. У зот: «Бошқа фарзандларингга ҳам шундай совға бердингми?» дедилар. У: «Йўқ», деди. У зот: «Аллоҳга тақво қилинглар ва фарзандларингиз ўртасида адолат қилинглар», дедилар. Шунда у қайтиб келиб, совғасини қайтариб олди».
1134/2587 - عَن النُّعْمَانِ بْنِ بَشِيرٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: أَعْطَانِي أَبِي عَطِيَّةً، فَقَالَتْ عَمْرَةُ بِنْتُ رَوَاحَةَ: لَا أَرْضَى حَتَّى تُشْهِدَ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم، فَأَتَى رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم فَقَالَ: إِنِّي أَعْطَيْتُ ابْنِي مِنْ عَمْرَةَ بِنْتِ رَوَاحَةَ عَطِيَّةً، فَأَمَرَتْنِي أَنْ أُشْهِدَكَ يَا رَسُولَ اللهِ، قَالَ: «أَعْطَيْتَ سَائِرَ وَلَدِكَ مِثْلَ هَذَا؟» قَالَ: لَا، قَالَ: «فَاتَّقُوا اللهَ وَاعْدِلُوا بَيْنَ أَوْلَادِكُمْ». قَالَ: فَرَجَعَ فَرَدَّ عَطِيَّتَهُ.
(8) КИШИНИНГ ЎЗ АЁЛИГА, АЁЛНИНГ ЎЗ ЭРИГА ҲИБА БЕРИШИ ҲАҚИДА
(8) بَاب: هِبَةِ الرَّجُلِ لاِمْرَأَتِهِ وَالْمَرْأَةِ لِزَوْجِهَا
1135.2589. Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ҳибасини қайтиб олган киши қусиб, кейин қусуғини қайтиб олган ит кабидир», дедилар».
1135/2589 - عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: قَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «الْعَائِدُ فِي هِبَتِهِ كَالْكَلْبِ يَقِيءُ ثُمَّ يَعُودُ فِي قَيْئِهِ».
(9) АЁЛНИНГ ЭРИДАН БОШҚАГА ҲИБА БЕРИШИ ҲАҚИДА
(9) بَاب: هِبَةِ الْمَرْأَةِ لِغَيْرِ زَوْجِهَا وَعِتْقُهَا إِذَا كَانَ لَهَا زَوْجٌ
1136.2592. Маймуна бинт Ҳорис розияллоҳу анҳо шундай хабар беради:
«У бир чўрини Набий соллаллоҳу алайҳи васалламдан изн сўрамай озод қилиб юборибди. Унинг куни келганда у зотга: «Билдингизми, эй Аллоҳнинг Расули, мен чўримни озод қилдим?» дебди. У зот: «Шундай қилдингми?» дебдилар. У: «Ҳа», дебди. У зот: «Уни тоғаларингга берганингда эди, ажринг янада улуғ бўларди», дебдилар».
1136/2592 - عَنْ مَيْمُونَةَ بِنْتِ الـْحَارِثِ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا أنَّهَا أعْتَقَتْ وَلِيدَةً، وَلَمْ تَسْتَأْذِنِ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم، فَلَمَّا كَانَ يَوْمُهَا الَّذِي يَدُورُ عَلَيْهَا فِيهِ، قَالَتْ: أَشَعَرْتَ يَا رَسُولَ اللهِ أَنِّي أَعْتَقْتُ وَلِيدَتِي؟ قَالَ: «أَوَفَعَلْتِ؟» قَالَتْ: نَعَمْ، قَالَ: «أَمَا إِنَّكِ لَوْ أَعْطَيْتِيهَا أَخْوَالَكِ كَانَ أَعْظَمَ لِأَجْرِكِ».
1137.2593. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам сафар қилмоқчи бўлсалар, аёлларининг ўртасида қуръа ташлар эдилар. Қайси бирларининг чекига чиқса, уни ўзлари билан бирга олиб чиқар эдилар. Улардан ҳар бирига ўзига хос кун ва кечани тақсим қилардилар. Фақатгина Савда бинт Замъа ўз куни ва тунини Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг жуфти ҳалоллари Оиша розияллоҳу анҳога тортиқ қилган эди. У бу билан Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг розиликларини истаган эди».
1137/2593 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا قَالَتْ: كَانَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم إِذَا أَرَادَ سَفَرًا أَقْرَعَ بَيْنَ نِسَائِهِ، فَأَيَّتُهُنَّ خَرَجَ سَهْمُهَا خَرَجَ بِهَا مَعَهُ، وَكَانَ يَقْسِمُ لِكُلِّ امْرَأَةٍ مِنْهُنَّ يَوْمَهَا وَلَيْلَتَهَا، غَيْرَ أَنَّ سَوْدَةَ بِنْتَ زَمْعَةَ وَهَبَتْ يَوْمَهَا وَلَيْلَتَهَا لِعَائِشَةَ زَوْجِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم، تَبْتَغِي بِذَلِكَ رِضَا رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم.
(10) ҚУЛ ВА МАТО ҚАНДАЙ ҚЎЛГА КИРИТИЛАДИ?
(10) بَاب: كَيْفَ يُقْبَضُ الْعَبْدُ وَالْمَتَاعُ؟
1138.2599. Мисвар ибн Махрама розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам қаболарни* тақсим қилдилар, Махрамага ундан ҳеч нима бермадилар», деди. Шунда Махрама: «Эй ўғилчам, бизни Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига олиб бор», деди. Мен у билан бирга бордим. У: «Кириб, у зотни менга чақир», деди. Мен у зотни унга чақириб берган эдим, чиқдилар. Устиларида ўшандагидан бир қабо бор эди. У зот: «Буни сен учун олиб қўйган эдик», дедилар. У унга (ҳадяга) қараб: «Махрама рози бўлди», деди».
* Қабо – олди очиқ, узун, сафарда ва жангда кийиладиган, чакмонга ўхшаш хипча устки кийим. Биздаги румча тўнга ўхшайди.
1138/2599 - عَنِ الْمِسْوَرِ بْنِ مَخْرَمَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: قَسَمَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم أَقْبِيَةً، وَلَمْ يُعْطِ مَخْرَمَةَ مِنْهَا شَيْئًا، فَقَالَ مَخْرَمَةُ: يَا بُنَيَّ انْطَلِقْ بِنَا إِلَى رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم، فَانْطَلَقْتُ مَعَهُ، فَقَالَ: ادْخُلْ فَادْعُهُ لِي، قَالَ: فَدَعَوْتُهُ لَهُ فَخَرَجَ إِلَيْهِ وَعَلَيْهِ قَبَاءٌ مِنْهَا، فَقَالَ: «خَبَأْنَا هَذَا لَكَ». قَالَ: فَنَظَرَ إِلَيْهِ، فَقَالَ: رَضِيَ مَخْرَمَةُ.
1139.2613. Ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам Фотиманинг уйига келдилар, лекин кирмадилар. Алий келганида (Фотима) буни унга айтди. У буни Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга зикр қилди. У зот: «Мен унинг эшигида нақшинкор парда кўрдим. Мен қаерда-ю, мол-дунё қаерда?!» дедилар. Алий унинг (Фотиманинг) олдига келиб, буни унга айтиб берди. Шунда у: «Бу ҳақда нима хоҳласалар, менга буюрсинлар», деди. У зот: «Уни фалончига, ўшанга эҳтиёжи бор хонадон аҳлига юборсин», дедилар».
1139/2612 - عَنْ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: أَتَى النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم بَيْتَ فَاطِمَةَ فَلَمْ يَدْخُلْ عَلَيْهَا، وَجَاءَ عَلِيٌّ فَذَكَرَتْ لَهُ ذَلِكَ، فَذَكَرَهُ لِلنَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «إِنِّي رَأَيْتُ عَلَى بَابِهَا سِتْرًا مَوْشِيًّا». فَقَالَ: «مَا لِي وَلِلدُّنْيَا». فَأَتَاهَا عَلِيٌّ فَذَكَرَ ذَلِكَ لَهَا، فَقَالَتْ: لِيَأْمُرْنِي فِيهِ بِـمَا شَاءَ، قَالَ: تُرْسِلُ بِهِ إِلَى فُلَانٍ، أَهْلِ بَيْتٍ بِهِمْ حَاجَةٌ.
(12) МУШРИКЛАРДАН ҲАДЯ ҚАБУЛ ҚИЛИШ ҲАҚИДА
(12) بَاب: قَبُولِ الْهَدِيَّةِ مِنَ الْمُشْرِكِينَ
1140.2614. Алий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам менга ипак йўлли ҳулла ҳадя қилдилар. Мен уни кийиб олдим. Кейин юзларидаги ғазабни кўриб, уни (ўзимга яқин) аёлларимга бўлиб бердим».
1140/2614 - عَنْ عَلِيٍّ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: أَهْدَى إِلَيَّ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم حُلَّةً سِيَرَاءَ فَلَبِسْتُهَا، فَرَأَيْتُ الْغَضَبَ فِي وَجْهِهِ، فَشَقَقْتُهَا بَيْنَ نِسَائِي.
1141.2618. Абдурраҳмон ибн Абу Бакр розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам билан бир юз ўттиз киши бирга эдик. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Бирортангизда егулик борми?» дедилар. Қарасак, бир кишида бир соъ ёки шунга яқин егулик бор экан. (Ўшани) қоришди. Кейин жуда новча, баланд бўйли бир мушрик киши сурув ҳайдаб келиб қолди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Сотганими ёки совғагами [ёки ҳибагами]?» дедилар. У: «Йўқ, сотгани», деди. Ундан бир қўй сотиб олдилар. (Уни сўйиб,) тайёрлашди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам унинг жигар-талоғини қовуришни буюрдилар. Аллоҳга қасамки, бир юз ўттиз кишининг ичида унинг жигар-талоғидан Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам бир кесим бермаган киши қолмади. Борларнинг ўзига берардилар, йўқ бўлса, унинг учун олиб қўяр эдилар. Хуллас, уни икки ёғоч товоққа бўлиб қўйдилар. Ҳаммалари ейишди. Биз тўйгач, ўша икки товоқ ортиб қолди. Сўнгра уни туяга ортиб олдик».
Ёки шунга ўхшаш сўз айтди.*
1141/2618 - عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِي بَكْرٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: كُنَّا مَعَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم ثَلَاثِينَ وَمِئَةً، فَقَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «هَلْ مَعَ أَحَدٍ مِنْكُمْ طَعَامٌ؟» فَإِذَا مَعَ رَجُلٍ صَاعٌ مِنْ طَعَامٍ أَوْ نَحْوُهُ، فَعُجِنَ، ثُمَّ جَاءَ رَجُلٌ مُشْرِكٌ، مُشْعَانٌّ طَوِيلٌ، بِغَنَمٍ يَسُوقُهَا، فَقَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «بَيْعًا أَمْ عَطِيَّةً، أَوْ قَالَ: أَمْ هِبَةً». قَالَ: لَا، بَلْ بَيْعٌ، فَاشْتَرَى مِنْهُ شَاةً، فَصُنِعَتْ، وَأَمَرَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم بِسَوَادِ الْبَطْنِ أَنْ يُشْوَى، وَايْمُ اللهِ، مَا فِي الثَّلَاثِينَ وَالْمِائَةِ إِلَّا قَدْ حَزَّ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم لَهُ حُزَّةً مِنْ سَوَادِ بَطْنِهَا، إِنْ كَانَ شَاهِدًا أَعْطَاهَا إِيَّاهُ، وَإِنْ كَانَ غَائِبًا خَبَأَ لَهُ، فَجَعَلَ مِنْهَا قَصْعَتَيْنِ، فَأَكَلُوا أَجْمَعُونَ وَشَبِعْنَا، فَفَضَلَتِ الْقَصْعَتَانِ، فَحَمَلْنَاهُ عَلَى الْبَعِيرِ، أَوْ كَمَا قَالَ.
(13) МУШРИКЛАРГА ҲАДЯ БЕРИШ ҲАҚИДА
(13) بَاب: الْهَدِيَّةِ لِلْمُشْرِكِينَ
1142.2620. Асмо бинт Абу Бакр розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Ҳузуримга онам келди. У Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг даврларида мушрика эди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан фатво сўраб: «Ҳузуримга онам рағбат қилиб келибди. Онамга силаи раҳм қилаверайми?» дедим. У зот: «Ҳа, онангга силаи раҳм қил», дедилар».
Изоҳ: Асмо розияллоҳу анҳонинг онасининг исми Қутайла Қойла бинт Абдулуззо бўлган. Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳу бу аёлни жоҳилият пайтидаёқ талоқ қилганлар. Қутайла кейинроқ муслима бўлган. Оиша онамизнинг оналари эса Зайнаб бинт Омир бўлиб, кунялари Умму Рувмон бўлган.
1142/2620 - عَنْ أَسْـمَاءَ بِنْتِ أَبِي بَكْرٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَتْ: قَدِمَتْ عَلَيَّ أُمِّي وَهْيَ مُشْرِكَةٌ فِي عَهْدِ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم، فَاسْتَفْتَيْتُ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم، قُلْتُ: إِنَّ أُمِّي قَدِمَتْ وَهْيَ رَاغِبَةٌ، أَفَأَصِلُ أُمِّي؟ قَالَ: «نَعَمْ، صِلِي أُمَّكِ».
(14)
(14) بَاب:
1143.2624. Абдуллоҳ ибн Убайдуллоҳ ибн Абу Мулайка шундай хабар қилади:
«Ибн Жудъоннинг мавлоси Суҳайбнинг фарзандлари Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам буни Суҳайбга берганлар, деб икки уй ва бир ҳужрага даъвогарлик қилишди. Марвон: «Икковингизга бунинг учун ким гувоҳлик беради?» деди. Улар: «Ибн Умар», дейишди. Уни чақирган эди, ҳақиқатдан Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Суҳайбга икки уй ва бир ҳужра берганларига гувоҳлик берди. Шунда Марвон унинг гувоҳлиги билан уларнинг фойдасига ҳукм қилди».
1143/2624 – عَنْ عَبْدِ الله بْنِ عُمَرَ رَضِيَ الله عَنْهُمَا: أنَّهُ شَهِدَ عِنْدَ مَرْوَانَ لِبَنِي صُهَيْبٍ أنَّ رَسُولَ الله صلى الله عليه وسلم أَعْطَى ذَلِكَ صُهَيْبًا بَيْتَينِ، وَحُجْرَةً، فَقَضَى مَرْوَانُ بِشَهَادَتِهِ لَهُمْ.
(15) УМРО* ВА РУҚБО* ХУСУСИДА АЙТИЛГАН ГАПЛАР ҲАҚИДА
(15) بَاب: مَا قِيلَ فِي الْعُمْرَى وَالرُّقْبَى
1144.2625. Жобир розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам умрони ҳиба берилган кишига ҳукм қилдилар».
1144/2625 - عَنْ جَابِرٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَضَى النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم بِالْعُمْرَى أَنَّهَا لِمَنْ وُهِبَتْ لَهُ.
(16) НИКОҲ КЕЧАСИ КЕЛИН УЧУН ИОРА СЎРАШ ҲАҚИДА
(16) بَاب: الْاِسْتِعَارَةِ لِلْعَرُوسِ عِنْدَ الْبِنَاءِ
1145.2628. Абдулвоҳид ибн Айман айтади:
«Отам айтди: «Оиша розияллоҳу анҳонинг олдига кирдим. Эгнида беш дирҳамлик пахтали кўйлак бор эди. У: «Жориямни кўрмайсанми, қара, буни уйда кийишни эп кўрмаяпти. Ҳолбуки, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг даврларида менинг шундай бир кўйлагим бор эди. Мадинада бирор аёл (келинликка) ясанадиган бўлса, уни иорага сўраб, менга одам юборар эди», деди».
1145/2628 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا، أنَّهُ دَخَلَ عَلَيهَا أيـمَنُ وَعَلَيْهَا دِرْعُ قِطْرٍ – وَفي رِوَايَةٍ: مِنْ قُطْنٍ - ثـَمَنُ خَمْسَةِ دَرَاهِمَ، فَقَالَتِ: ارْفَعْ بَصَرَكَ إِلَى جَارِيَتِي انْظُرْ إِلَيْهَا فَإِنَّهَا تُزْهَى أَنْ تَلْبَسَهُ فِي الْبَيْتِ، وَقَدْ كَانَ لِي مِنْهُنَّ دِرْعٌ عَلَى عَهْدِ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم، فَمَا كَانَتِ امْرَأَةٌ تُقَيَّنُ بِالْمَدِينَةِ إِلَّا أَرْسَلَتْ إِلَيَّ تَسْتَعِيرُهُ.
(17) МАНИҲАНИНГ* ФАЗЛИ ҲАҚИДА
(17) بَاب: فَضْلِ الْمَنِيحَةِ
1146.2630. Ибн Шиҳобдан ривоят қилинади:
«Анас ибн Молик розияллоҳу анҳу деди: «Муҳожирлар Маккадан Мадинага қўлларида ҳеч нарсасиз келишганида ансорийлар ер ва кўчмас мулк эгаси эдилар. Ансорийлар уларга ҳар йили мулкларининг ҳосилидан бериб туриш, улар эса иш-меҳнатни зиммаларига олишга шартлашиб ишни бўлишиб олишди – Унинг онаси Умму Анас Умму Сулайм бўлиб, Абдуллоҳ ибн Абу Талҳанинг онаси эди. – Умму Анас Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга хурмо берган эди, Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам буни озод қилган чўрилари, Усома ибн Зайднинг онаси Умму Айманга бердилар».
Анас ибн Молик розияллоҳу анҳу менга шундай хабар қилди:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам Хайбар аҳли билан бўлган урушдан бўшаб, Мадинага қайтгач, муҳожирлар ансорийларнинг ҳосилдан бериб турган маниҳаларини ўзларига қайтариб беришибди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳам унинг (Анаснинг) онасига хурмосини қайтариб берибдилар. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Умму Айманга уларнинг ўрнига ўз чорбоғларидан берибдилар».
Аҳмад ибн Шабиб айтади: «Отам бизга Юнусдан худди шу хабарни ривоят қилган ва «уларнинг ўрнига ўз хусусий мулкларидан...» деб айтган.
1146/2630 - عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: لَمَّا قَدِمَ الْمُهَاجِرُونَ الْمَدِينَةَ مِنْ مَكَّةَ وَلَيْسَ بِأَيْدِيهِمْ - يَعْنِي شَيْئًا - وَكَانَتِ الْأَنْصَارُ أَهْلَ الْأَرْضِ وَالْعَقَارِ، فَقَاسَمَهُمُ الْأَنْصَارُ عَلَى أَنْ يُعْطُوهُمْ ثِـمَارَ أَمْوَالِهِمْ كُلَّ عَامٍ، وَيَكْفُوهُمُ الْعَمَلَ وَالْمَئُونَةَ، وَكَانَتْ أُمُّهُ أُمُّ أَنَسٍ أُمُّ سُلَيْمٍ، كَانَتْ أُمَّ عَبْدِ اللهِ بْنِ أَبِي طَلْحَةَ، فَكَانَتْ أَعْطَتْ أُمُّ أَنَسٍ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم عِذَاقًا لَهَا، فَأَعْطَاهُنَّ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم أُمَّ أَيْمَنَ مَوْلَاتَهُ أُمَّ أُسَامَةَ بْنِ زَيْدٍ. قَالَ أنَسُ بْنُ مَالِكٍ: فَلَمَّا فَرَغَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم مِنْ قَتْلِ أَهْلِ خَيْبَرَ، فَانْصَرَفَ إِلَى الْمَدِينَةِ، رَدَّ الْمُهَاجِرُونَ إِلَى الْأَنْصَارِ مَنَائِحَهُمُ الَّتِي كَانُوا مَنَحُوهُمْ مِنْ ثِـمَارِهِمْ، فَرَدَّ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم إِلَى أُمِّهِ عِذَاقَهَا، وَأَعْطَى رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم أُمَّ أَيْمَنَ مَكَانَهُنَّ مِنْ حَائِطِهِ.
1147.2631. Абдуллоҳ ибн Амр розияллоҳу анҳумо айтади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Қирқта хислат бор, энг олийси маниҳага эчки беришдир. Ким ўша хислатлардан бирортасининг савобини умид, ваъдасини тасдиқ этиб қиладиган бўлса, Аллоҳ уни ўша сабабли албатта жаннатга киритади», дедилар».
Ҳассон (ровийлардан бири): «Биз маниҳага эчки беришдан беридаги саломга алик олиш, акса урганга жавоб айтиш, йўлдан азиятни аритиш ва шу каби нарсаларни санаб, ўн бешта хислатга ета олмадик», дейди.
1147/2631 - عَنْ عَبْدَ اللهِ بْنِ عَمْرٍو رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «أَرْبَعُونَ خَصْلَةً، أَعْلَاهُنَّ مَنِيحَةُ الْعَنْزِ، مَا مِنْ عَامِلٍ يَعْمَلُ بِخَصْلَةٍ مِنْهَا رَجَاءَ ثَوَابِهَا، وَتَصْدِيقَ مَوْعُودِهَا،ـ إِلَّا أَدْخَلَهُ اللهُ بِهَا الْجَنَّةَ».