(1)
(1) باب
1482.3659. Муҳаммад ибн Жубайр ибн Мутъим отасидан ривоят қилади:
«Бир аёл Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига келган эди, у зот унга кейинроқ келишни буюрдилар. У: «Айтинг-чи, агар келсам-у, сизни топа олмасам-чи?» деди. У гўё ўлим ҳақида гапираётган эди. Шунда у зот алайҳиссалом: «Агар мени топа олмасанг, Абу Бакрнинг олдига боргин», дедилар».
1482/3659 - عَنْ جُبَيْرِ بْنِ مُطْعِمٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: أَتَتِ امْرَأَةٌ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم، فَأَمَرَهَا أَنْ تَرْجِعَ إِلَيْهِ، قَالَتْ: أَرَأَيْتَ إِنْ جِئْتُ وَلَمْ أَجِدْكَ؟ كَأَنَّهَا تَقُولُ: الْمَوْتَ، قَالَ صلى الله عليه وسلم: إِنْ لَمْ تَجِدِينِي، فَأْتِي أَبَا بَكْرٍ رَضِيَ الله عَنْهُ.
1483.3660. Аммор розияллоҳу анҳу айтади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламни кўрганимда у зот билан фақат беш қул, икки аёл ва Абу Бакр бор эди».
Изоҳ: Бу ерда Аммор ибн Ёсир розияллоҳу анҳу Ислом умматининг илк аъзоларини санамоқда. Беш қул – Билол ибн Рабоҳ, Зайд ибн Ҳориса, Омир ибн Фуҳайра, Абу Фукайҳа, Убайд ибн Зайд Ҳабаший, икки аёл эса Хадижа ва Умму Айман розияллоҳу анҳум эди.
1483/3660 – عَنْ عَمَّارٍ رَضِيَ الله عَنْهُ، قَالَ: رَأَيْتُ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم وَمَا مَعَهُ إِلَّا خَمْسَةُ أَعْبُدٍ وَامْرَأَتَانِ، وَأَبُو بَكْرٍ.
1484.3661. Абу Дардо розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларида ўтирган эдим. Бирдан Абу Бакр кийимининг бир учини ушлаганча келиб қолди. Ҳатто тиззасини ҳам очиб олган эди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Соҳибингиз тортишиб қолибди-ку», дедилар. У салом берди ва: «Мен билан Ибн Хаттоб орасида бир нарса ўтиб, мен унга нисбатан тезлик қилиб қўйдим. Кейин надомат қилиб, мени кечиришини сўрагандим, кўнмади. Шу боис олдингизга келдим», деди. У зот уч марта: «Аллоҳ сени мағфират қилсин, эй Абу Бакр», дедилар.
Кейин Умар ҳам афсусланди, Абу Бакрнинг уйига бориб, «Абу Бакр шу ердами?» деган эди, «Йўқ» дейишди. Сўнг Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига келиб, салом берди. Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг юзлари ўзгара бошлади. Ҳатто Абу Бакр қўрқиб кетиб, чўккалаб олиб: «Эй Аллоҳнинг Расули! Аллоҳга қасамки, мен икки карра золимроқ бўлган эдим», деди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Аллоҳ мени сизларга юборганида сизлар менга: «Ёлғон айтдинг», дедингиз. Абу Бакр эса: «Рост айтди», деди ва жону моли билан менга тасалли бўлди. Ўзи сизлар соҳибимни мен учун тинч қўясизларми?!» деб икки марта айтдилар. Шундан сўнг унга озор берилмади».
1484/3661 - عَنْ أَبِي الدَّرْدَاءِ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: كُنْتُ جَالِسًا عِنْدَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم إِذْ أَقْبَلَ أَبُو بَكْرٍ آخِذًا بِطَرَفِ ثَوْبِهِ حَتَّى أَبْدَى عَنْ رُكْبَتِهِ، فَقَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم :أَمَّا صَاحِبُكُمْ فَقَدْ غَامَرَ. فَسَلَّمَ وَقَالَ: إِنِّي كَانَ بَيْنِي وَبَيْنَ ابْنِ الْخَطَّابِ شَيْءٌ، فَأَسْرَعْتُ إِلَيْهِ ثُمَّ نَدِمْتُ، فَسَأَلْتُهُ أَنْ يَغْفِرَ لِي فَأَبَى عَلَيَّ، فَأَقْبَلْتُ إِلَيْكَ، فَقَالَ: يَغْفِرُ اللهُ لَكَ يَا أَبَا بَكْرٍ ثَلَاثًا، ثُمَّ إِنَّ عُمَرَ نَدِمَ فَأَتَى مَنْزِلَ أَبِي بَكْرٍ، فَسَأَلَ: أَثَمَّ أَبُو بَكْرٍ؟ فَقَالُوا: لَا، فَأَتَى إِلَى النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم ، فَسَلَّمَ فَجَعَلَ وَجْهُ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم يَتَمَعَّرُ حَتَّى أَشْفَقَ أَبُو بَكْرٍ، فَجَثَا عَلَى رُكْبَتَيْهِ فَقَالَ: يَا رَسُولَ اللهِ، وَاللهِ أَنَا كُنْتُ أَظْلَمَ، مَرَّتَيْنِ، فَقَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم : إِنَّ اللهَ بَعَثَنِي إِلَيْكُمْ فَقُلْتُمْ: كَذَبْتَ، وَقَالَ أَبُو بَكْرٍ: صَدَقَ، وَوَاسَانِي بِنَفْسِهِ وَمَالِهِ، فَهَلْ أَنْتُمْ تَارِكُو لِي صَاحِبِي؟ مَرَّتَيْنِ، فَمَا أُوذِيَ بَعْدَهَا.
1485.3662. Амр ибн Ос розияллоҳу анҳу шундай сўзлаб берди:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам мени Зотус-салосил қўшинига бош қилиб юбордилар. У зотнинг ҳузурларига келиб: «Одамларнинг қай бири сиз учун энг севимли?» дедим. «Оиша», дедилар. «Эркаклардан-чи?» дедим. «Унинг отаси», дедилар. «Кейин ким?» дедим. «Кейин Умар ибн Хаттоб», деб туриб, бир қанча кишиларни санадилар».
* Зотус-салосил – «занжирли» дегани бўлиб, Мадинадан ўн кунлик масофада жойлашган, ўша даврдаги Шом ҳудудига қарашли қумлик жой номи. У Водил қуро билан Табук ўртасида жойлашган бўлиб, ҳозир Саудия Арабистони ҳудудига киради. Саккизинчи ҳижрий сананинг жумодил-охир ойида Зотус-салосилга сарийя юборилган ва у ўша жой номи билан аталиб қолган.
1485/3662 - عَنْ عَمْرِو بْنِ الْعَاصِ t، أَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم بَعَثَهُ عَلَى جَيْشِ ذَاتِ السَّلَاسِلِ، قَالَ: فَأَتَيْتُهُ فَقُلْتُ: أَيُّ النَّاسِ أَحَبُّ إِلَيْكَ؟ قَالَ: عَائِشَةُ، فَقُلْتُ: مِنَ الرِّجَالِ؟ فَقَالَ: أَبُوهَا قُلْتُ: ثُمَّ مَنْ؟ قَالَ: ثُمَّ عُمَرُ بْنُ الْخَطَّابِ. فَعَدَّ رِجَالًا.
1486.3665. Абдуллоҳ ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ким димоғдорлик билан кийимини судраб юрса, қиёмат куни Аллоҳ унга назар солмайди», дедилар. Абу Бакр: «Эй Аллоҳнинг Расули, кийимимнинг бир тарафини тутиб турмасам, бўшаб, осилиб қолаверади», деди. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Сен буни димоғдорлик билан қилмайсан-ку», дедилар».
Мусо айтади: «Солимга: «Абдуллоҳ «Ким изорини судраб юрса...» деб айтганми?» десам, у: «Мен фақат «кийимини» деб айтганини эшитганман», деди».
1486/3665 - عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: قَالَ رَسُولُ الله ِ صلى الله عليه وسلم :مَنْ جَرَّ ثَوْبَهُ خُيَلَاءَ لَمْ يَنْظُرِ اللهُ إِلَيْهِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ. فَقَالَ أَبُو بَكْرٍ: إِنَّ أَحَدَ شِقَّيْ ثَوْبِي يَسْتَرْخِي، إِلَّا أَنْ أَتَعَاهَدَ ذَلِكَ مِنْهُ؟ فَقَالَ رَسُولُ الله ِ صلى الله عليه وسلم إِنَّكَ لَسْتَ تَصْنَعُ ذَلِكَ خُيَلَاءَ.
1487.3674. Абу Мусо Ашъарий розияллоҳу анҳу шундай хабар қилади:
«Уйимда таҳоратни қилиб, ташқарига чиқдим-да, «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг этакларини маҳкам тутиб, шу кунимни у зот билан бирга ўтказаман», дедим. Масжидга келиб, Набий соллаллоҳу алайҳи васалламни сўрадим. «Чиқиб кетдилар, ҳов анави тарафга қараб юрдилар», дейишди. Мен ҳам у зотни сўраб-сўраб, изларидан чиқдим. Арис* қудуғига кириб кетган эканлар. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам қазои ҳожат қилиб, таҳорат қилиб бўлгунларича эшик олдида ўтирдим. Унинг эшиги хурмо новдаларидан эди. Сўнг у зот томон туриб бордим. Қарасам, Арис қудуғининг устида, лабининг ўртасида болдирларини очиб, қудуқ ичига осилтириб ўтирган эканлар. У зотга салом бердим-да, кейин қайтиб, эшик олдига ўтирдим. «Бугун Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга эшикбон бўламан», дедим. Кейин Абу Бакр келиб, эшикни итарди. «Ким бу?» дедим. «Абу Бакр», деди. «Шошмай тур», дедим-да, кейин бориб: «Эй Аллоҳнинг Расули, Абу Бакр экан, изн сўраяпти», дедим. У зот: «Изн бер ва унга жаннат башоратини бер», дедилар. Мен келиб, Абу Бакрга: «Кир. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам сенга жаннат башоратини беряптилар», дедим. Абу Бакр кириб, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ўнг томонларига, у зот билан бирга (қудуқнинг) лабига ўтирди-да, Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам қилганларидек, оёқларини қудуқ ичига осилтирди ва болдирларини очиб олди. Мен яна қайтиб келиб, ўтирдим. Акамни таҳорат қилиб, менга етиб олади деб қолдириб кетаверган эдим. Агар Аллоҳ Фалончига яхшиликни ирода қилган бўлса, – яъни акасига – уни бу ерга келтиради, деб турган эдим, қарасам, бир одам эшикни қимирлатяпти. «Ким бу?» дедим. У: «Умар ибн Хаттоб», деди. «Шошмай тур» дедим-да, кейин Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг олдиларига бориб, салом бериб: «Умар ибн Хаттоб экан, изн сўраяпти», дедим. У зот: «Унга изн бер ва жаннат башоратини бер», дедилар. Мен келиб: «Кир. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам сенга жаннат башоратини бердилар», дедим. У кирди-да, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг чап ёнларига, қудуқнинг лабига у зот билан бирга ўтирди ва оёқларини қудуқ ичига осилтирди. Кейин яна қайтиб келиб, ўтирдим. Агар Аллоҳ Фалончига яхшиликни ирода қилган бўлса, уни бу ерга келтиради, деб турган эдим, яна бир одам келиб, эшикни қимирлата бошлади. «Ким бу?» дедим. У: «Усмон ибн Аффон», деди. «Шошмай тур», дедим-да, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг олдиларига келиб, у зотга хабар қилдим. «Унга изн бер ва бошига келадиган балолар эвазига жаннат башоратини бер», дедилар. Мен унинг олдига келиб, унга: «Кир. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бошингга келадиган бало эвазига сенга жаннат башоратини бердилар», дедим. У ичкарига кирди-да, (қудуқ) лабининг тўлганини кўриб, нариги ярмига, у зотнинг рўпараларига ўтирди».
Саъид ибн Мусайяб айтади: «Мен буни уларнинг қабрларига йўйдим».*
* Арис қудуғи – Мадинаи Мунавварадаги Қубо масжиди яқинида жойлашган қудуқ ва шу қудуқ ўрнашган боғ. Арабларда боғларни улардаги қудуқ номи билан аташ одати бўлган.
Изоҳ: Саъид ибн Мусайяб раҳматуллоҳи алайҳ Абу Бакр розияллоҳу анҳу билан Умар розияллоҳу анҳунинг Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг икки тарафларида ўтиришларини қабрда ҳам худди шундай икки ёнларида бўлишларига ишора сифатида кўрган экан.
1487/3674 – عَنْ أبِي مُوسَى الْأَشْعَرِيُّرَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّهُ تَوَضَّأَ فِي بَيْتِهِ، ثُمَّ خَرَجَ، فَقُلْتُ: لَأَلْزَمَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم، وَلَأَكُونَنَّ مَعَهُ يَوْمِي هَذَا، قَالَ: فَجَاءَ الْمَسْجِدَ، فَسَأَلَ عَنِ النَّبِيِّ r، فَقَالُوا: خَرَجَ وَوَجَّهَ هَا هُنَا، فَخَرَجْتُ عَلَى إِثْرِهِ أَسْأَلُ عَنْهُ، حَتَّى دَخَلَ بِئْرَ أَرِيسٍ، فَجَلَسْتُ عِنْدَ الْبَابِ، وَبَابُهَا مِنْ جَرِيدٍ، حَتَّى قَضَى رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم حَاجَتَهُ فَتَوَضَّأَ، فَقُمْتُ إِلَيْهِ، فَإِذَا هُوَ جَالِسٌ عَلَى بِئْرِ أَرِيسٍ وَتَوَسَّطَ قُفَّهَا، وَكَشَفَ عَنْ سَاقَيْهِ وَدَلَّاهُمَا فِي الْبِئْرِ، فَسَلَّمْتُ عَلَيْهِ، ثُمَّ انْصَرَفْتُ، فَجَلَسْتُ عِنْدَ الْبَابِ، فَقُلْتُ: لَأَكُونَنَّ بَوَّابَ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم الْيَوْمَ، فَجَاءَ أَبُو بَكْرٍ فَدَفَعَ الْبَابَ، فَقُلْتُ: مَنْ هَذَا؟ فَقَالَ: أَبُو بَكْرٍ، فَقُلْتُ: عَلَى رِسْلِكَ، ثُمَّ ذَهَبْتُ، فَقُلْتُ: يَا رَسُولَ اللهِ، هَذَا أَبُو بَكْرٍ يَسْتَأْذِنُ؟ فَقَالَ: ائْذَنْ لَهُ وَبَشِّرْهُ بِالْجَنَّةِ. فَأَقْبَلْتُ حَتَّى قُلْتُ لِأَبِي بَكْرٍ: ادْخُلْ، وَرَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم يُبَشِّرُكَ بِالْجَنَّةِ، فَدَخَلَ أَبُو بَكْرٍ فَجَلَسَ عَنْ يَمِينِ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم مَعَهُ فِي الْقُفِّ، وَدَلَّى رِجْلَيْهِ فِي الْبِئْرِ كَمَا صَنَعَ النَّبِيّ ُ صلى الله عليه وسلم، وَكَشَفَ عَنْ سَاقَيْهِ، ثُمَّ رَجَعْتُ فَجَلَسْتُ، وَقَدْ تَرَكْتُ أَخِي يَتَوَضَّأُ وَيَلْحَقُنِي، فَقُلْتُ: إِنْ يُرِدِ اللهُ بِفُلَانٍ خَيْرًا - يُرِيدُ أَخَاهُ - يَأْتِ بِهِ، فَإِذَا إِنْسَانٌ يُحَرِّكُ الْبَابَ، فَقُلْتُ: مَنْ هَذَا؟ فَقَالَ: عُمَرُ بْنُ الْخَطَّابِ، فَقُلْتُ: عَلَى رِسْلِكَ، ثُمَّ جِئْتُ إِلَى رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم فَسَلَّمْتُ عَلَيْهِ، فَقُلْتُ: هَذَا عُمَرُ بْنُ الْخَطَّابِ يَسْتَأْذِنُ؟ فَقَالَ: ائْذَنْ لَهُ وَبَشِّرْهُ بِالْجَنَّةِ، فَجِئْتُ فَقُلْتُ: ادْخُلْ، وَبَشَّرَكَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم بِالْجَنَّةِ، فَدَخَلَ، فَجَلَسَ مَعَ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم فِي الْقُفِّ عَنْ يَسَارِهِ، وَدَلَّى رِجْلَيْهِ فِي الْبِئْرِ، ثُمَّ رَجَعْتُ فَجَلَسْتُ، فَقُلْتُ: إِنْ يُرِدِ اللهُ بِفُلَانٍ خَيْرًا يَأْتِ بِهِ، فَجَاءَ إِنْسَانٌ يُحَرِّكُ الْبَابَ، فَقُلْتُ: مَنْ هَذَا؟ فَقَالَ: عُثْمَانُ بْنُ عَفَّانَ، فَقُلْتُ: عَلَى رِسْلِكَ، فَجِئْتُ إِلَى رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم فَأَخْبَرْتُهُ، فَقَالَ: ائْذَنْ لَهُ وَبَشِّرْهُ بِالْجَنَّةِ عَلَى بَلْوَى تُصِيبُهُ. فَجِئْتُهُ فَقُلْتُ لَهُ: ادْخُلْ، وَبَشَّرَكَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم بِالْجَنَّةِ عَلَى بَلْوَى تُصِيبُكَ، فَدَخَلَ فَوَجَدَ الْقُفَّ قَدْ مُلِئَ، فَجَلَسَ وُجَاهَهُ مِنَ الشِّقِّ الْآخَرِ.
1488.3673
1488/3673 – عَنْ أبِي سَعِيدٍ الـخُدْرِيِّ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم لا تَسُبُّوا أصْحَابِي، فَلَوْ أنَّ أحَدَكُمْ أنْفَقَ مِثْلَ أُحُدٍ ذَهَبًا، مَا بَلَغَ مُدَّ أحَدِهِمْ وَلا نَصِيفَهُ.
1489.3675. Анас ибн Молик розияллоҳу анҳу бундай сўзлаб берди:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам, Абу Бакр, Умар ва Усмон Уҳуд(тоғи)га чиқишди. Бир пайт у силкинди. Шунда у зот: «Эй Уҳуд! Собит бўл, чунки устингда Набий, сиддиқ ва икки шаҳид бор!» дедилар».
1489/3675 – عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ رَضِيَ الله عَنْهُ أَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم صَعِدَ أُحُدًا، وَأَبُو بَكْرٍ وَعُمَرُ وَعُثْمَانُ، فَرَجَفَ بِهِمْ، فَقَالَ: اثْبُتْ أُحُدُ، فَإِنَّمَا عَلَيْكَ نَبِيٌّ وَصِدِّيقٌ، وَشَهِيدَانِ.
1490.3677. Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Одамларнинг орасида турган эдим, Умар ибн Хаттобнинг ҳаққига дуо қилишди. У киши чорпоясига ётқизиб қўйилган эди. Бир киши ортимда туриб, тирсакларини елкамга қўйиб олиб, (Умарга): «Аллоҳ таоло сизни раҳматига олсин! Аллоҳ сизни икки соҳибингиз билан бирга қилишини умид қилар эдим, чунки мен Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «Абу Бакр ва Умар билан бирга эдим...», «Абу Бакр ва Умар билан бундай қилдим», «Абу Бакр ва Умар билан бирга йўлга чиқдик...» деяётганларини кўп бора эшитар эдим. Шунинг учун ҳам Аллоҳ сизни у иккови билан бирга қилишини умид қилардим», деди. Бундай ўгирилиб қарасам, у Алий ибн Абу Толиб экан».
1490/3677 عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: إِنِّي لَوَاقِفٌ فِي قَوْمٍ، فَدَعَوُا اللهَ لِعُمَرَ بْنِ الْخَطَّابِ رَضِيَ الله عَنْهُ، وَقَدْ وُضِعَ عَلَى سَرِيرِهِ، إِذَا رَجُلٌ مِنْ خَلْفِي قَدْ وَضَعَ مِرْفَقَهُ عَلَى مَنْكِبِي يَقُولُ: رَحِمَكَ اللهُ، إِنْ كُنْتُ لَأَرْجُو أَنْ يَجْعَلَكَ اللهُ مَعَ صَاحِبَيْكَ، لِأَنِّي كَثِيرًا مِمَّا كُنْتُ أَسْمَعُ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم يَقُولُ: كُنْتُ وَأَبُو بَكْرٍ وَعُمَرُ، وَفَعَلْتُ وَأَبُو بَكْرٍ وَعُمَرُ، وَانْطَلَقْتُ وَأَبُو بَكْرٍ وَعُمَرُ. فَإِنْ كُنْتُ لَأَرْجُو أَنْ يَجْعَلَكَ اللهُ مَعَهُمَا، فَالْتَفَتُّ، فَإِذَا هُوَ عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ.
(2) УМАР ИБН ХАТТОБ РОЗИЯЛЛОҲУ АНҲУНИНГ МАНОҚИБЛАРИ ҲАҚИДА
(2) بَاب: مَنَاقِبِ عُمَرَ بْنِ الْخَطَّابِ رَضِيَ الله عَنْهُ
1491.3679. Жобир ибн Абдуллоҳ розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Тушимда жаннатга кирганимни кўрдим. Қарасам, Абу Талҳанинг аёли Румайсо турибди. Шитир-шитирни эшитиб, «Ким бу?» десам, (фаришта): «Бу Билол», деди. Кейин бир қасрни кўрдим, унинг ҳовлисида ёшгина бир қиз турган эди. «Бу (қаср) кимники?» десам, (фаришта): «Умарники», деди. У ерга кириб, томоша қилмоқчи бўлдим-у, сенинг рашкчилигингни эслаб қолдим», дедилар. Шунда Умар: «Эй Аллоҳнинг Расули! Ота-онам сизга фидо бўлсин, сиздан рашк қиламанми?!» деди».
1491/3679 - عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللهِ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: قَالَ النَّبِيّ ُ صلى الله عليه وسلم رَأَيْتُني دَخَلْتُ الْجَنَّةَ، فَإِذَا أَنَا بِالرُّمَيْصَاءِ، امْرَأَةِ أَبِي طَلْحَةَ، وَسَمِعْتُ خَشَفَةً، فَقُلْتُ: مَنْ هَذَا؟ فَقَالَ: هَذَا بِلَالٌ، وَرَأَيْتُ قَصْرًا بِفِنَائِهِ جَارِيَةٌ، فَقُلْتُ: لِمَنْ هَذَا؟ فَقَالَ: لِعُمَرَ، فَأَرَدْتُ أَنْ أَدْخُلَهُ فَأَنْظُرَ إِلَيْهِ، فَذَكَرْتُ غَيْرَتَكَ. فَقَالَ عُمَرُ: بِأُمِّي وَأَبِي يَا رَسُولَ اللهِ، أَعَلَيْكَ أَغَارُ.
14923.688. Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Бир киши Набий соллаллоҳу алайҳи васалламдан Соат (қиёмат) ҳақида сўраб, «Соат қачон?» деди. У зот: «Унга нимани тайёрлаб қўйдинг?» дедилар. У: «Аллоҳ ва Унинг Расулини яхши кўрганимдан бошқа ҳеч нарсани», деди. Шунда у зот: «Сен ўз яхши кўрганларинг билан биргасан», дедилар. Биз бирор нарсага Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «Сен ўз яхши кўрганларинг билан биргасан» деган гапларига қувонганчалик қувонмаганмиз. Мен Набий соллаллоҳу алайҳи васалламни, Абу Бакр ва Умарни яхши кўраман. Ўзим уларнинг амалларидек амал қилмаган бўлсам ҳам, уларга бўлган муҳаббатим туфайли улар билан бирга бўламан, деб умид қиламан».
1492/3688 - عَنْ أَنَسٍ بْنِ مَالِكٍ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ رَجُلًا سَأَلَ النَّبِيَّ رَضِيَ الله عَنْهُ عَنِ السَّاعَةِ، فَقَالَ: مَتَى السَّاعَةُ؟ قَالَ: وَمَاذَا أَعْدَدْتَ لَهَا؟ قَالَ: لَا شَيْءَ، إِلَّا أَنِّي أُحِبُّ اللهَ وَرَسُولَهُ، فَقَالَ: أَنْتَ مَعَ مَنْ أَحْبَبْتَ. قَالَ أَنَسٌ: فَمَا فَرِحْنَا بِشَيْءٍ فَرَحَنَا بِقَوْلِ النَّبِيّ ِ أَنْتَ مَعَ مَنْ أَحْبَبْتَ. قَالَ أَنَسٌ: فَأَنَا أُحِبُّ النَّبِيَّ وَأَبَا بَكْرٍ وَعُمَرَ، وَأَرْجُو أَنْ أَكُونَ مَعَهُمْ بِحُبِّي إِيَّاهُمْ، وَإِنْ لَمْ أَعْمَلْ بِمِثْلِ أَعْمَالِهِمْ.
1493.3689. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Сизлардан аввалги умматлар ичида сўз илқо қилинадиган кишилар бўлган. Агар менинг умматим ичида ҳам бирорта шундай киши бўлса, у Умардир», дедилар».
Закариё ибн Абу Зоида Саъддан, у Абу Саламадан, у Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан қуйидагича қўшимча қилади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам дедилар: «Сизлардан аввал ўтган Бану Исроилликлар ичида анбиё бўлмаса-да, гап илқо қилинадиган кишилар бўлган. Агар менинг умматимдан ҳам шундай киши бўлса, у Умардир».
Изоҳ: Ҳадисдаги «сўз илқо қилинган» деб ўгирилган ибора аслида «кимдир томонидан сўз айтиладиган» деган маънони ифодалайди. Уламолар бу сўзни бир-бирини тўлдирадиган, мазмунан яқин бўлган иборалар билан изоҳлашган. Кимдир: «Улар Аллоҳ барча ишларда қалбига тўғри фикрни соладиган кишилардир» деса, иккинчилари: «Улар Аллоҳ ҳақни тилларида жорий қилиб қўйган зотлардир», дейишади. Имом Бухорий ҳам ушбу иккинчи фикрни танлаган. Бошқа бир фикрга кўра, улар гумони тўғри чиқадиган, фаросатли одамлар ёки фаришталар йўл кўрсатиб турадиган, қалбига сўз етказадиган кишилардир. Аммо кўпчилик: «Улар Аллоҳ тарафидан қалбларига илҳом келадиган кишилардир», дейди. Бу сўз юқоридаги фикрларни ҳам қамрай олгани учун таржимада шу маъно танланди.
Шуни ҳам алоҳида таъкидлаш лозимки, бу ерда «илҳом» деганда шаръий маънодаги илҳом назарда тутилган. Уни уламолар қуйидагича таърифлайдилар: «Илҳом – кишининг қалбига файз ўлароқ тушадиган илм ва маълумотдир».
1493/3689 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم:لَقَدْ كَانَ فِيمَا قَبْلَكُمْ مِنْ بَنِي إِسْرَائِيلَ رِجَالٌ يُكَلَّمُونَ مِنْ غَيْرِ أَنْ يَكُونُوا أَنْبِيَاءَ، فَإِنْ يَكُنْ مِنْ أُمَّتِي مِنْهُمْ أَحَدٌ فَعُمَرُ.
(3) УСМОН ИБН АФФОН РОЗИЯЛЛОҲУ АНҲУНИНГ МАНОҚИБЛАРИ ҲАҚИДА
(3) بَاب: مَنَاقِبِ عُثْمَانَ بْنِ عَفَّانَ رَضِيَ الله عَنْهُ
1494.3698. Усмон ибн Мавҳаб шундай сўзлаб берди:
«Миср аҳлидан бир киши келиб, Байтни ҳаж қилди. Сўнг ўтирган бир тўда одамларни кўриб: «Манави одамлар ким?» деб сўради. «Қурайшлар», дейишди. У: «Уларнинг ичида оқсоқоли ким?» деди. «Абдуллоҳ ибн Умар», дейишди. У: «Эй Ибн Умар, мен сендан бир нарса хусусида сўрайман, менга айтиб бер! Уҳуд ғазоти куни Усмоннинг қочганини биласанми?» деди. (Ибн Умар): «Ҳа», деди. У: «Унинг Бадрда бўлмаганини, унда қатнашмаганини ҳам биласанми?» деди. «Ҳа», деди. У: «Унинг Ризвон байъатида* бўлмаганини, унда қатнашмаганини ҳам биласанми?» деди. «Ҳа», деди. Шунда у: «Аллоҳу акбар!» деди. Ибн Умар деди: «Буёққа кел, мен сенга тушунтириб бераман! Унинг Уҳуд куни қочганини айтсам, гувоҳлик бераманки, Аллоҳ уни афв этиб, мағфират қилди. Усмоннинг Бадрда бўлмаганининг сабаби – Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг қизлари унинг аёли бўлиб, (ўша пайтда) касал эди. Шунинг учун Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам унга: «Албатта, сенга Бадрда қатнашган кишининг ажри ва улуши бор», деганлар. Энди унинг Ризвон байъатида бўлмаганига келсак, агар Макка водийсида Усмондан кўра азизроқ бирор киши бўлганида, у зот унинг ўрнига ўшани жўнатган бўлардилар. Шу боис Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Усмонни жўнатганлар. Ризвон байъати эса Усмон Маккага кетганидан кейин бўлган. Ўшанда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ўнг қўлларини кўрсатиб: «Бу – Усмоннинг қўли» деб, уни нариги қўлларига уриб: «Мана бу Усмон учун», деганлар».
Кейин Ибн Умар: «Мана шуларни олгин-да, ҳозироқ жўна!» деди».
* «Ризвон байъати» – «розилик байъати». Ҳудайбияда Маккага элчи бўлиб кетган Усмон розияллоҳу анҳу ҳадеганда қайтиб келавермагач, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам уруш бўлиш эҳтимолини эътиборга олиб, мусулмонлардан байъат олганлар ва бу жуда ҳам оғир вазият бўлган. Ўшанда Аллоҳ таоло ушбу байъатда қатнашганлардан рози бўлганини айтиб, оят нозил қилган. Шу боис бу байъат мазкур номни олган.
1494/3698 - عَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا، أنَّهُ جَاءَهُ رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ مِصْرَ، فَقَالَ لَهٌ: هَلْ تَعْلَمُ أَنَّ عُثْمَانَ فَرَّ يَوْمَ أُحُدٍ؟ قَالَ: نَعَمْ، قَالَ: تَعْلَمُ أَنَّهُ تَغَيَّبَ عَنْ بَدْرٍ وَلَمْ يَشْهَدْ؟ قَالَ: نَعَمْ، قَالَ: تَعْلَمُ أَنَّهُ تَغَيَّبَ عَنْ بَيْعَةِ الرُّضْوَانِ فَلَمْ يَشْهَدْهَا؟ قَالَ: نَعَمْ، قَالَ: اللهُ أَكْبَرُ. قَالَ ابْنُ عُمَرَ: تَعَالَ أُبَيِّنْ لَكَ، أَمَّا فِرَارُهُ يَوْمَ أُحُدٍ، فَأَشْهَدُ أَنَّ اللهَ عَفَا عَنْهُ وَغَفَرَ لَهُ، وَأَمَّا تَغَيُّبُهُ عَنْ بَدْرٍ فَإِنَّهُ كَانَتْ تَحْتَهُ بِنْتُ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم وَكَانَتْ مَرِيضَةً، فَقَالَ لَهُ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: إِنَّ لَكَ أَجْرَ رَجُلٍ مِمَّنْ شَهِدَ بَدْرًا وَسَهْمَهُ. وَأَمَّا تَغَيُّبُهُ عَنْ بَيْعَةِ الرُّضْوَانِ، فَلَوْ كَانَ أَحَدٌ أَعَزَّ بِبَطْنِ مَكَّةَ مِنْ عُثْمَانَ لَبَعَثَهُ مَكَانَهُ، فَبَعَثَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم عُثْمَانَ، وَكَانَتْ بَيْعَةُ الرُّضْوَانِ بَعْدَ مَا ذَهَبَ عُثْمَانُ إِلَى مَكَّةَ، فَقَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم بِيَدِهِ الْيُمْنَى: هَذِهِ يَدُ عُثْمَانَ.. فَضَرَبَ بِهَا عَلَى يَدِهِ، فَقَالَ: هَذِهِ لِعُثْمَانَ. فَقَالَ لَهُ ابْنُ عُمَرَ: اذْهَبْ بِهَا الْآنَ مَعَكَ.
(4) АЛИЙ ИБН АБУ ТОЛИБ РОЗИЯЛЛОҲУ АНҲУНИНГ МАНОҚИБЛАРИ ҲАҚИДА
(4) بَاب: مَنَاقِبِ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ رَضِيَ الله عَنْهُ
1495.3705. Алий розияллоҳу анҳу шундай сўзлаб берди:
«Фотима алайҳассалом қўл тегирмони туфайли (қўллари) қавариб кетганидан шикоят қилди. Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга бир қанча асирлар келиб қолди. (Фотима) у зотнинг ҳузурларига бориб, топа олмабди. Оишани топиб, гапни унга айтибди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам келгач, Оиша Фотиманинг келганини айтибди. Шунда Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам бизникига келдилар. Биз тўшагимизга кириб бўлган эдик. Турмоқчи бўлган эдим, у зот: «Жойингиздан қимирламанг», дедилар-да, орамизга ўтирдилар. Ҳатто кўкрагимда оёқларининг совуғини сездим. У зот: «Сизларга мендан сўраганингиздан яхшироқ нарсанинг хабарини айтайми? Тўшагингизга кирганингизда ўттиз тўрт марта такбир айтасиз, ўттиз уч марта тасбеҳ айтасиз, ўттиз уч марта ҳамд айтасиз. Мана шу сизлар учун хизматкордан яхшидир», дедилар».
1495/3705 – عَنْ عَلِيٍّ رَضِيَ الله عَنْهُ، أَنَّ فَاطِمَةَ عَلَيْهَا السَّلَامُ شَكَتْ مَا تَلْقَى مِنْ أَثَرِ الرَّحَا، فَأَتَى النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم سَبْيٌ، فَانْطَلَقَتْ فَلَمْ تَجِدْهُ، فَوَجَدَتْ عَائِشَةَ فَأَخْبَرَتْهَا، فَلَمَّا جَاءَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم أَخْبَرَتْهُ عَائِشَةُ بِمَجِيءِ فَاطِمَةَ، فَجَاءَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم إِلَيْنَا وَقَدْ أَخَذْنَا مَضَاجِعَنَا، فَذَهَبْتُ لِأَقُومَ، فَقَالَ: عَلَى مَكَانِكُمَا. فَقَعَدَ بَيْنَنَا، حَتَّى وَجَدْتُ بَرْدَ قَدَمَيْهِ عَلَى صَدْرِي، وَقَالَ: أَلَا أُعَلِّمُكُمَا خَيْرًا مِمَّا سَأَلْتُمَانِي؟ إِذَا أَخَذْتُمَا مَضَاجِعَكُمَا، تُكَبِّرَا أَرْبَعًا وَثَلَاثِينَ، وَتُسَبِّحَا ثَلَاثًا وَثَلَاثِينَ، وَتَحْمَدَا ثَلَاثَةً وَثَلَاثِينَ، فَهْوَ خَيْرٌ لَكُمَا مِنْ خَادِمٍ.
(5) РАСУЛУЛЛОҲ СОЛЛАЛЛОҲУ АЛАЙҲИ ВАСАЛЛАМНИНГ ҚАРИНДОШЛАРИНИНГ МАНОҚИБЛАРИ ҲАҚИДА
(5) بَاب: مَنَاقِبِ قَرَابَةِ رَسُولِ اللهِ رَضِيَ الله عَنْهُ
1496.3720. Абдуллоҳ ибн Зубайр розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Аҳзоб куни мен билан Умар ибн Абу Саламани аёллар билан қолдиришди. Қарасам, Зубайр отида Бану Қурайзага икки ёки уч марта бориб келди. Қайтгач: «Эй отажон, мен сизнинг у ёқдан-бу ёққа бориб келаётганингизни кўрдим», дедим. У киши: «Мени кўрдингми, эй ўғилчам?» деди. Мен: «Ҳа», дедим. У киши: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ким Бану Қурайзага бориб, менга уларнинг хабарини олиб келади?» дедилар. Шунда мен бордим. Қайтиб келганимда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам менга ота-оналарини жамлаб, «Ота-онам сенга фидо бўлсин!» дедилар», деди».
1496/3720 - عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ الزُّبَيْرِرَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: كُنْتُ يَوْمَ الْأَحْزَابِ جُعِلْتُ أَنَا وَعُمَرُ بْنُ أَبِي سَلَمَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا فِي النِّسَاءِ، فَنَظَرْتُ فَإِذَا أَنَا بِالزُّبَيْرِ عَلَى فَرَسِهِ يَخْتَلِفُ إِلَى بَنِي قُرَيْظَةَ، مَرَّتَيْنِ أَوْ ثَلَاثًا، فَلَمَّا رَجَعْتُ قُلْتُ: يَا أَبَتِ، رَأَيْتُكَ تَخْتَلِفُ، قَالَ: أَوَهَلْ رَأَيْتَنِي يَا بُنَيَّ؟ قُلْتُ: نَعَمْ، قَالَ: كَانَ رَسُولُ اللهِ r قَالَ: مَنْ يَأْتِ بَنِي قُرَيْظَةَ فَيَأْتِينِي بِخَبَرِهِمْ؟ فَانْطَلَقْتُ، فَلَمَّا رَجَعْتُ جَمَعَ لِي رَسُولُ اللهِ r أَبَوَيْهِ فَقَالَ: فِدَاكَ أَبِي وَأُمِّي.
(6) ТАЛҲА ИБН УБАЙДУЛЛОҲ РОЗИЯЛЛОҲУ АНҲУНИНГ ЗИКРИ ҲАҚИДА
(6) بَاب: ذِكْرِ طَلْحَةَ بْنِ عُبَيْدِ اللهِ رَضِيَ الله عَنْهُ
1497.3722 Абу Усмондан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам жанг қилган ўша куннинг (Уҳуд жангининг) баъзи пайтларида Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ёнларида фақат Талҳа билан Саъд қолган эди».
Бу икковларининг ўз сўзларидан.*
1497/3722 – عَنْ طَلْحَةَ بْنِ عُبَيْدِ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: لَمْ يَبْقَ مَعَ النَّبِيِّ r فِي بَعْضِ تِلْكَ الْأَيَّامِ الَّتِي قَاتَلَ فِيهِنَّ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم غَيْرُ طَلْحَةَ وَسَعْدٍ.
1498.3724. Қайс ибн Абу Ҳозимдан ривоят қилинади:
«Мен Талҳанинг Набий соллаллоҳу алайҳи васалламни ҳимоя қилган қўли шол бўлиб қолганини кўрганман».
1498/3724 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ أنَّهُ وَقَى بِهَا النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم بِيَدِهِ فَضُرِبَ فِيهَا حَتَّى شَلَّتْ.
(7) САЪД ИБН АБУ ВАҚҚОС ЗУҲРИЙ РОЗИЯЛЛОҲУ АНҲУНИНГ МАНОҚИБЛАРИ ҲАҚИДА
(7) بَاب: مَنَاقِبِ سَعْدِ بْنِ أَبِي وَقَّاصٍ الزُّهْرِيِّ رَضِيَ الله عَنْهُ
1499.3725. Саъид ибн Мусайяб айтади:
«Саъднинг «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам Уҳуд куни мен учун ота-оналарини жамлаб айтганлар», деганини эшитганман».
Изоҳ: «Жамлаб айтганлар» деган жумланинг маъноси шуки, Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам «Отам фидо бўлсин!» ёки «Онам фидо бўлсин!» деб айтмай, «Ота-онам фидо бўлсин!» деб қўшиб айтганлар.
1499/3725 – عَنْ سَعْدِ بْنِ أبِي وَقَّاصٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: جَمَعَ لِي النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم أَبَوَيْهِ يَوْمَ أُحُدٍ.
(8) РАСУЛУЛЛОҲ СОЛЛАЛЛОҲУ АЛАЙҲИ ВАСАЛЛАМНИНГ КУЁВЛАРИНИНГ ЗИКРИ. ЖУМЛАДАН, АБУ ОС ИБН РАБИЪ ҲАҚИДА
(8) بَاب: ذِكْرِ أَصْهَارِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم
1500.3729. Мисвар ибн Махрама айтди:
«Алий Абу Жаҳлнинг қизига совчи қўймоқчи бўлди. Фотима буни эшитиб, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига келди-да: «Қавмингиз сизни қизларингиз учун ғазабланмайди деб ўйлашяпти. Мана, Алий Абу Жаҳлнинг қизига уйланмоқчи», деди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ўринларидан турдилар. У зотнинг шаҳодат калималарини айтиб, «Аммо баъд! Мен (катта қизим Зайнабни) Абу Ос ибн Рабиъга никоҳлаб берган эдим, у менга сўз берди ва сўзининг устидан чиқди. Фотима менинг жигарбандимдир. Албатта, мен уни хафа қилишларини истамайман. Аллоҳга қасамки, Аллоҳ Расулининг қизи билан Аллоҳ душманининг қизи бир эрда жам бўлмайди!» деганларини эшитдим. Шунда Алий совчи қўйишни тўхтатди».
1500/3729 - عَنِ الْمِسْوَرِ بْنِ مَخْرَمَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: إِنَّ عَلِيًّا خَطَبَ بِنْتَ أَبِي جَهْلٍ، فَسَمِعَتْ بِذَلِكَ فَاطِمَةُ، فَأَتَتْ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم فَقَالَتْ: يَزْعُمُ قَوْمُكَ أَنَّكَ لَا تَغْضَبُ لِبَنَاتِكَ، وَهَذَا عَلِيٌّ نَاكِحٌ بِنْتَ أَبِي جَهْلٍ. فَقَامَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم فَسَمِعْتُهُ حِينَ تَشَهَّدَ يَقُولُ: أَمَّا بَعْدُ، أَنْكَحْتُ أَبَا الْعَاصِ بْنَ الرَّبِيعِ، فَحَدَّثَنِي وَصَدَقَنِي، وَإِنَّ فَاطِمَةَ بَضْعَةٌ مِنِّي، وَإِنِّي أَكْرَهُ أَنْ يَسُوءَهَا، وَاللهِ لَا تَجْتَمِعُ بِنْتُ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم وَبِنْتُ عَدُوِّ اللهِ عِنْدَ رَجُلٍ وَاحِدٍ، فَتَرَكَ عَلِيٌّ الْخِطْبَةَ.
(8) РАСУЛУЛЛОҲ СОЛЛАЛЛОҲУ АЛАЙҲИ ВАСАЛЛАМНИНГ КУЁВЛАРИНИНГ ЗИКРИ. ЖУМЛАДАН, АБУ ОС ИБН РАБИЪ ҲАҚИДА
(8) بَاب: ذِكْرِ أَصْهَارِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم
1500А.3729. Муҳаммад ибн Ҳалҳаладан қилинган ривоятда Мисвар айтади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам Бану Абду Шамслик бир куёвларини зикр қилиб, ўзларига қилган куёвлиги хусусида уни мақтаб, яхши санадилар: «У менга сўз бериб, сўзининг устидан чиқди, менга ваъда бериб, вафо қилди», дедилар».
1500 أ/3729 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ الله صلى الله عليه وسلم وَذَكَرَ صِهْرًا لَهُ مِنْ بَنِي عَبْدِ شَمْسٍ، فَأَثْنَى عَلَيْهِ فِي مُصَاهَرَتِهِ إِيَّاهُ فَأَحْسَنَ، قَالَ: حَدَّثَنِي فَصَدَقَنِي، وَوَعَدَنِي فَوَفَى لِي.
(9) РАСУЛУЛЛОҲ СОЛЛАЛЛОҲУ АЛАЙҲИ ВАСАЛЛАМНИНГ МАВЛОЛАРИ* ЗАЙД ИБН ҲОРИСА РОЗИЯЛЛОҲУ АНҲУНИНГ МАНОҚИБЛАРИ ҲАҚИДА
(9) باب: مَنَاقِبِ زَيْدِ بْنِ حَارِثَةَ مَوْلَى النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم
1501.3730. Абдуллоҳ ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам бир черик жўнатдилар ва унга Усома ибн Зайдни амир қилдилар. Айрим одамлар унинг амир бўлишини қоралашди. Шунда Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Унинг амир бўлишини қоралаган бўлсангиз, илгари унинг отаси амир бўлганини ҳам қоралагансиз. Аллоҳга қасамки, албатта, у амирликка жуда муносиб эди. У менга одамларнинг энг суюклиларидан эди, бу ҳам менга одамларнинг ундан кейинги энг суюклиларидандир!» дедилар».
Изоҳ: Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Усома розияллоҳу анҳунинг отаси Зайд ибн Ҳориса розияллоҳу анҳуни илгари Муъта ғазотида амир қилган эдилар. Ўшанда ҳам кимлардир унинг амир бўлишига рози бўлмаган, аммо оқибатда унинг бу ишга энг муносиб одам экани маълум бўлган эди.
1501/3730 - عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: بَعَثَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم بَعْثًا، وَأَمَّرَ عَلَيْهِمْ أُسَامَةَ بْنَ زَيْدٍ، فَطَعَنَ بَعْضُ النَّاسِ فِي إِمَارَتِهِ، فَقَالَ النَّبِيّ ُ صلى الله عليه وسلم إِنْ تَطْعُنُوا فِي إِمَارَتِهِ، فَقَدْ كُنْتُمْ تَطْعُنُونَ فِي إِمَارَةِ أَبِيهِ مِنْ قَبْلُ، وَايْمُ اللهِ إِنْ كَانَ لَخَلِيقًا لِلْإِمَارَةِ، وَإِنْ كَانَ لَمِنْ أَحَبِّ النَّاسِ إِلَيَّ، وَإِنَّ هَذَا لَمِنْ أَحَبِّ النَّاسِ إِلَيَّ بَعْدَهُ.
1502.3731. Урвадан ривоят қилинади:
«Оиша розияллоҳу анҳо деди: «Ҳузуримга бир қиёфачи келди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳам бор эдилар. Усома ибн Зайд билан Зайд ибн Ҳориса ёнбошлаб ётишган эди. Қиёфашунос қиёфачи: «Бу оёқларнинг бири иккинчисидандир» деди».
Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам бундан севиндилар, бу у зотга жуда ёқди ва Оишага буни хабар қилдилар».
1502/3731 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا قَالَتْ: دَخَلَ عَلَيَّ قَائِفٌ، وَالنَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم شَاهِدٌ، وَأُسَامَةُ بْنُ زَيْدٍ وَزَيْدُ بْنُ حَارِثَةَ مُضْطَجِعَانِ، فَقَالَ: إِنَّ هَذِهِ الْأَقْدَامَ بَعْضُهَا مِنْ بَعْضٍ. فَسُرَّ بِذَلِكَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم وَأَعْجَبَهُ، فَأَخْبَرَ بِهِ عَائِشَةَ.
(10) УСОМА ИБН ЗАЙД РОЗИЯЛЛОҲУ АНҲУНИНГ ЗИКРИ ҲАҚИДА
(10) باب: ذِكْرِ أُسَامَةَ بْنِ زَيْدٍ
1503.3733. Бизга Алий сўзлаб берди:
«Суфён: «Зуҳрийдан Бану Махзумлик аёл ҳадисини сўрагани бордим. У менга бақириб берди», деди. Мен Суфёнга: «Уни ҳеч кимдан қабул қилиб олмаганмидингиз?» дедим. У шундай деди: «Уни бир битикда топдим. Уни Айюб ибн Мусо Зуҳрийдан, у Урвадан, у эса Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилиб бундай ёзган: «Бану Махзумдан бир аёл ўғрилик қилди. «Бу ҳақда Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга ким айта олади?» дейишди. Ҳеч ким у зотга гапиришга журъат қилолмади, Усома ибн Зайд гапира олди. Шунда у зот: «Бану Исроил ораларида обрўли киши ўғрилик қилса, уни тек қўйишар, агар заифҳоллари ўғрилик қилса, кесишар эди. Агар у Фотима бўлганида ҳам, албатта қўлини кесган бўлардим!» дедилар»
1503/3733 – وَعَنْهَا رَضِيَ الله عَنْهَا: أَنَّ امْرَأَةً مِنْ بَنِي مَخْزُومٍ سَرَقَتْ، فَقَالُوا: مَنْ يُكَلِّمُ فِيهَا النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم ؟ فَلَمْ يَجْتَرِئْ أَحَدٌ أَنْ يُكَلِّمَهُ، فَكَلَّمَهُ أُسَامَةُ بْنُ زَيْدٍ، فَقَالَ: إِنَّ بَنِي إِسْرَائِيلَ كَانَ إِذَا سَرَقَ فِيهِمُ الشَّرِيفُ تَرَكُوهُ، وَإِذَا سَرَقَ الضَّعِيفُ قَطَعُوهُ، لَوْ كَانَتْ فَاطِمَةُ لَقَطَعْتُ يَدَهَا.
1504.3735. Усома ибн Зайд розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам мен билан Ҳасанни ушлаб, «Аллоҳим! Бу икковини яхши кўргин, мен ҳам буларни яхши кўраман!» дер эдилар».
1504/3735 - عَنْ أُسَامَةَ بْنِ زَيْدٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا، أنَّ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم أَنَّهُ كَانَ يَأْخُذُهُ وَالْحَسَنَ، فَيَقُولُ: اللَّهُمَّ أَحِبَّهُمَا، فَإِنِّي أُحِبُّهُمَا.
(11) АБДУЛЛОҲ ИБН УМАР ИБН ХАТТОБ РОЗИЯЛЛОҲУ АНҲУМОНИНГ МАНОҚИБИ
(11) بَاب: مَنَاقِبِ عَبْدِ اللهِ بْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا
1505.3740, 3741. Ибн Умар розияллоҳу анҳумо опаси Ҳафса розияллоҳу анҳодан ривоят қилади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам унга: «Абдуллоҳ солиҳ киши», деганлар».
1505/3740 - عَنْ حَفْصَةَ رَضِيَ الله عَنْهَا، أَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم قَالَ لَهَا: إِنَّ عَبْدَ اللهِ رَجُلٌ صَالِحٌ.
(12) АММОР ВА ҲУЗАЙФА РОЗИЯЛЛОҲУ АНҲУМОНИНГ МАНОҚИБЛАРИ ҲАҚИДА
(12) بَاب: مَنَاقِبِ عَمَّارٍ وَحُذَيْفَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا
1506.3743. Иброҳимдан ривоят қилинади:
«Алқама Шомга борди. Масжидга киргач, «Аллоҳим! Менга бир солиҳ суҳбатдош муяссар қил!» деди. У Абу Дардонинг ёнига бориб ўтирди. Абу Дардо: «Кимлардансан?» деди. У: «Куфа аҳлидан», деди. Абу Дардо: «Бошқа ҳеч ким билмайдиган сир соҳиби – яъни Ҳузайфа – ораларингизда [ёки сизлардан] эмасми?!» деди. У: «Шундай», дедим», деди. «Аллоҳ Ўз Набийси соллаллоҳу алайҳи васалламнинг тиллари билан шайтондан сақлаган киши – яъни Аммор – ораларингизда [ёки сизлардан] эмасми?!» деди. У: «Шундай», дедим», деди. «Мисвок [ёки сирдошлик] соҳиби сизларда [ёки сизлардан] эмасми?!» деди. У: «Шундай», деди. У киши: «Абдуллоҳ «Вал-лайли изаа йағшаа, ван-наҳаари изаа тажаллаа»ни қандай ўқийди?» деди. У: «Ваз-закари вал-унсаа» деб», деди. «Ва маа холақо» сўзларисиз қироат қилиб берди. У киши: «Манавилар ҳанузгача мени қўйишмайди, ҳатто Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан эшитган нарсамдан воз кечтирай дейишди», деди».
1506/3743 – عَنْ أبِي الدَّرْدَاءِ رَضِيَ الله عَنْهُ أنَّهُ جَلَسَ إلَى جَنْبِهِ غُلامٌ فِي مَسْجِدٍ بِالشَّامِ وكَانَ قَدْ قَالَ: اللَّهُمَّ يَسِّرْ لِي جَلِيسًا صَالِحًا، فَقَالَ أَبُو الدَّرْدَاءِرَضِيَ الله عَنْهُ: مـِمَّنْ أَنْتَ؟ قَالَ: مِنْ أَهْلِ الْكُوفَةِ، قَالَ: أَلَيْسَ فِيكُمْ صَاحِبُ السِّرِّ الَّذِي لَا يَعْلَمُهُ غَيْرُهُ؟ يَعْنِي حُذَيْفَةَ، قَالَ: قُلْتُ: بَلَى، قَالَ: أَلَيْسَ فِيكُمُ أَوْ مِنْكُمُ صَاحِبُ السِّوَاكِ – أو السِّرَارِ -؟ قَالَ: بَلَى، قَالَ: كَيْفَ كَانَ عَبْدُ اللهِ يَقْرَأُ: (وَاللَّيْلِ إِذَا يَغْشَى (1) وَالنَّهَارِ إِذَا تَجَلَّى)؟ قَالَ: وَالذَّكَرِ وَالْأُنْثَى، قَالَ: مَا زَالَ بِي هَؤُلَاءِ حَتَّى كَادُوا يَسْتَنْزِلُونِي عَنْ شَيْءٍ سَمِعْتُهُ مِنْ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم .
(13) АБУ УБАЙДА ИБН ЖАРРОҲ РОЗИЯЛЛОҲУ АНҲУНИНГ МАНОҚИБИ ҲАҚИДА
(13) بَاب: مَنَاقِبِ أَبِي عُبَيْدَةَ بْنِ الْجَرَّاحِ رَضِيَ الله عَنْهُ
1507.3744. Анас ибн Молик розияллоҳу анҳу шундай сўзлаб берди:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ҳар бир умматнинг бир ишончли одами бўлади. Эй уммат, бизнинг ишончли одамимиз Абу Убайда ибн Жарроҳдир!» дедилар».
1507/3744 - عَنْ أَنَسِ بْنُ مَالِكٍرَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: إِنَّ لِكُلِّ أُمَّةٍ أَمِينًا، وَإِنَّ أَمِينَنَا - أَيَّتُهَا الْأُمَّةُ - أَبُو عُبَيْدَةَ بْنُ الْجَرَّاحِ.
(14) ҲАСАН ВА ҲУСАЙН РОЗИЯЛЛОҲУ АНҲУМОНИНГ МАНОҚИБЛАРИ ҲАҚИДА
(14) باب: مَنَاقِبِ الْحَسَنِ وَالْحُسَيْنِ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا
1508.3749. Баро розияллоҳу анҳу айтди:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламни кўрдим, Ҳасан кифтларида экан. У зот: «Аллоҳим! Мен буни яхши кўраман, Сен ҳам уни яхши кўргин!» дер эдилар».
1508/3749 - عَنِ الْبَرَاءِ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: رَأَيْتُ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم وَالْحَسَنُ عَلَى عَاتِقِهِ، يَقُولُ: اللَّهُمَّ إِنِّي أُحِبُّهُ فَأَحِبَّهُ.
1509.3752. Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Ҳеч ким Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга Ҳасан ибн Алийдан кўра ўхшаш бўлмаган».
1509/3752 - عَنْ أَنَسٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: لَمْ يَكُنْ أَحَدٌ أَشْبَهَ بِالنَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم مِنَ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيٍّ.رَضِيَ الله عَنْهُمَا.
1510.3753. Ибн Абу Нуъм айтади:
«(Бир ироқлик киши) Абдуллоҳ ибн Умар розияллоҳу анҳумодан эҳромдаги киши ҳақида сўраганида – Шуъба: «Пашшани ўлдириши (ҳақида)», деган – «Ироқликлар пашша ҳақида сўрашяпти, ўзлари эса Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг қизларининг ўғлини ўлдиришган! Ҳолбуки, Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам «Бу иккови менинг дунёдаги райҳонларимдир», деганлар», деганини эшитганман».
1510/3753 - عَنِ بْنِ عُمَرَ رَضِيَ الله عَنْهُمَا: وَسَأَلَهُ عَنِ الْمُحْرِمِ يَقْتُلُ الذُّبَابَ؟ فَقَالَ: أَهْلُ الْعِرَاقِ يَسْأَلُونَ عَنِ الذُّبَابِ، وَقَدْ قَتَلُوا ابْنَ ابْنَةِ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم وَقَالَ النَّبِيّ ُ صلى الله عليه وسلم هُمَا رَيْحَانَتَايَ مِنَ الدُّنْيَا.
(15) ИБН АББОС РОЗИЯЛЛОҲУ АНҲУМОНИНГ ЗИКРИ ҲАҚИДА
(15) بَاب: ذِكْرِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا
1511.3756. Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам мени бағирларига босдилар ва «Аллоҳим, бунга ҳикматни ўргат!» дедилар».
Бошқа бир ривоятда: «Бунга Китобни ўргат!» деб айтганлар.
1511/3756 - عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍرَضِيَ الله عَنْهُمَا قَالَ: ضَمَّنِي النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم إِلَى صَدْرِهِ وَقَالَ: اللَّهُمَّ عَلِّمْهُ الْحِكْمَةَ.
1511أ/3756 – وَفِي رِوَايَةٍ: عَلِّمْهُ الْكِتَابَ.
(16) ХОЛИД ИБН ВАЛИД РОЗИЯЛЛОҲУ АНҲУНИНГ МАНОҚИБИ ҲАҚИДА
(16) باب: مَنَاقِبِ خَالِدِ بْنِ الْوَلِيد ِ رَضِيَ الله عَنْهُ
1512.3757. Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам Зайд, Жаъфар ва Ибн Равоҳанинг ўлимлари хабари келмасидан одамларга буни айтдилар. «Туғни Зайд олди. У ўлдирилди. Кейин (туғни) Жаъфар олди. У ҳам ўлдирилди. Кейин Ибн Равоҳа олди. У ҳам ўлдирилди – кўзларидан ёш қуйилар эди, – ниҳоят, Аллоҳнинг қиличларидан бири олди ва Аллоҳ уларга фатҳ берди», дедилар».
1512/3757 - عَنْ أَنَسٍ رَضِيَ الله عَنْهُ أَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم نَعَى زَيْدًا وَجَعْفَرًا وَابْنَ رَوَاحَةَ، وَذَكَرَ بَاقِي التحَدِيث، وَقَدْ تَقَدَّمَ، ثُمَّ قَالَ: فَأَخَذَهَا – يَعْنِي: الرَّايَةَ - سَيْفٌ مِنْ سُيُوفِ اللهِ، حَتَّى فَتَحَ اللهُ عَلَيْهِمْ.
(17) АБУ ҲУЗАЙФАНИНГ МАВЛОСИ* СОЛИМ РОЗИЯЛЛОҲУ АНҲУНИНГ МАНОҚИБИ ҲАҚИДА
(17) بَاب: مَنَاقِبِ سَالِمٍ مَوْلَى أَبِي حُذَيْفَة َ رَضِيَ الله عَنْهُ
1513.3758. Масруқдан ривоят қилинади:
«Абдуллоҳ ибн Амрнинг ҳузурида Абдуллоҳ зикр қилинди. Шунда у: «У шундай одамки, мен Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «Қуръон қироатини тўрт кишидан: Абдуллоҳ ибн Масъуд – ундан бошладилар, – Абу Ҳузайфанинг мавлоси Солим, Убай ибн Каъб ва Муъоз ибн Жабалдан олинглар», деганларини эшитганимдан буён уни яхши кўраман», деди».
(Ровийлардан Амр ибн Мурра айтади:) «Убайни аввал айтдими, Муъозними, билмайман».
1513/3758 - عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ عَمْرٍو رَضِيَ الله عَنْهُمَا قَالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم يَقُولُ: اسْتَقْرِئُوا الْقُرْآنَ مِنْ أَرْبَعَةٍ: مِنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ مَسْعُودٍ - فَبَدَأَ بِهِ - ، وَسَالِمٍ مَوْلَى أَبِي حُذَيْفَةَ، وَأُبَيِّ بْنِ كَعْبٍ، وَمُعَاذِ بْنِ جَبَلٍ.
(18) ОИША РОЗИЯЛЛОҲУ АНҲОНИНГ ФАЗЛИ ҲАҚИДА
(18) باب: فَضْلِ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا
1514.3773. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Тақиб туришга Асмодан бир маржон олган эдим, йўқолиб қолди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам саҳобаларидан бир неча кишини уни қидиришга жўнатдилар. Намоз вақти кириб қолди. Улар таҳоратсиз намоз ўқишди. Сўнг Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига келиб, бу ҳақда у зотга шикоят қилишди. Шунда «таяммум» ояти нозил бўлди. Усайд ибн Ҳузайр: «Аллоҳ сизни яхшилик билан мукофотласин! Аллоҳга қасамки, бошингизга бирор иш тушибдики, албатта Аллоҳ сиз учун чиқиш йўли қилган ечим қилиб берган, мусулмонларга ҳам унда барака берган», деди».
1514/3773 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا: أَنَّهَا اسْتَعَارَتْ مِنْ أَسْمَاءَ قِلَادَةً فَهَلَكَتْ، فَأَرْسَلَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم نَاسًا مِنْ أَصْحَابِهِ فِي طَلَبِهَا، فَأَدْرَكَتْهُمُ الصَّلَاةُ فَصَلَّوْا بِغَيْرِ وُضُوءٍ، فَلَمَّا أَتَوُا النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم شَكَوْا ذَلِكَ إِلَيْهِ، فَنَزَلَتْ آيَةُ التَّيَمُّمِ، ثُمَّ ذَكَرَ باقِيَ الـحَدِيثِ، وَقَدْ تَقَدَّمَ فِي كِتَابِ التَّيَمُّمِ.