(1) НАМОЗ ВАҚТЛАРИ, УНИНГ ФАЗИЛАТЛАРИ ВА АЛЛОҲНИНГ «АЛБАТТА, НАМОЗ МЎМИНЛАРГА ВАҚТИДА ФАРЗ ҚИЛИНГАН» ДЕГАН СЎЗИ, УЛАРГА ВАҚТИ ТАЙИН ҚИЛИБ БЕРИЛГАНИ ҲАҚИДА
(1) بَاب: مَوَاقِيتِ الصَّلَاةِ وَفَضْلِهَا
321.521 Ибн Шиҳобдан ривоят қилинади:
«Бир куни Умар ибн Абдулазиз намозни кечиктирди. Шунда унинг ҳузурига Урва ибн Зубайр кириб, бундай деди: «Бир куни Муғийра ибн Шуъба Ироқдалигида намозни кечиктирди. Шунда Абу Масъуд Ансорий унинг олдига кириб, деди: «Бу нимаси, эй Муғийра?! Билмасмидинг, Жаброил тушиб, намоз ўқиди, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳам намоз ўқидилар; сўнг намоз ўқиди, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳам намоз ўқидилар; сўнг яна намоз ўқиди, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳам намоз ўқидилар; сўнг яна намоз ўқиди, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳам намоз ўқидилар; сўнг яна намоз ўқиди, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳам ўқидилар. Сўнгра (Жаброил:) «Мана шунга буюрилгансиз», деган эди».
Умар (ибн Абдулазиз) Урвага: «Нима деяётганингни билиб гапир! Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга намоз вақтини Жаброилнинг ўзи белгилаб берган эканми?» деди.
Урва: «Башир ибн Абу Масъуд отасидан шундай ривоят қиларди», деди».
321/521 - عَنْ أَبِي مَسْعُودٍ الْأَنْصَارِيُّ رَضِيَ الله عَنْهُ: أنَّهُ دَخَلَ عَلَى الـمُغِيرَةَ بْنِ شُعْبَةَ وَقَدْ أخَّرَ الصَّلَاةَ يَوْمًا، وَهُوَ بِالعِرَاقِ، فَقَالَ: مَاهَذَا يَا مُغِيرَةُ، أَلَيْسَ قَدْ عَلِمْتَ أَنَّ جِبْرِيلَ عليه السلام نَزَلَ فَصَلَّى، فَصَلَّى رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم ثُمَّ صَلَّى، فَصَلَّى رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم ثُمَّ صَلَّى، فَصَلَّى رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم ثُمَّ صَلَّى، فَصَلَّى رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم ثُمَّ صَلَّى، فَصَلَّى رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم، ثُمَّ قَالَ: «بِـهَذَا أُمِرْتَ».
(2) НАМОЗ КАФФОРАТДИР
(2) بَاب: الصَّلَاةُ كَفَّارَةٌ
322.525 Шақиқдан ривоят қилинади:
«Ҳузайфанинг бундай деганини эшитдим: «Умар розияллоҳу анҳунинг ҳузурида ўтирган эдик, «Қай бирингиз Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг фитна ҳақидаги ҳадисларини ёддан биласиз?» деди. «Мен, худди айтганларидек (ёд биламан)», дедим. «Албатта, сен бунга (ёки шунга) журъатлисан», деди. «Кишининг ўз аҳли, моли, фарзанди ва қўшниси сабабли фитнага учрашига намоз, рўза, садақа, (яхшиликка) буюриши ва (ёмонликдан) қайтариш каффорат бўлади», дедим».
Умар: «Мен буни эмас, балки денгиз мавж ургандек мавж урадиган фитнани назарда тутяпман», деди. (Шунда Ҳузайфа:) «Ундан сизга ҳеч қандай зарар йўқ, эй мўминларнинг амири! Албатта, сиз билан унинг орасида ёпиқ эшик бор», деди. (Умар:) «У (эшик) синдириладими ёки очиладими?» деди. «Синдирилади», деди. (Умар:) «Ундай бўлса, у ҳеч қачон ёпилмайди!» деди.
«Умар эшикни билармиди?» дедик. (Ҳузайфа:) «Ҳа, худди тонгдан олдин тун бўлишини билгандек биларди. Мен унга ғалат бўлмаган бир ҳадисни сўзлаб берган эдим», деди.
Биз Ҳузайфадан сўрашга ботинолмай, Масруққа буюрган эдик, у сўраганида: «Эшик Умардир», деб айтибди».
322/525 – عَنْ حُذَيْفَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: كُنَّا جُلُوسًا عِنْدَ عُمَرَ رَضِيَ الله عَنْهُ، فَقَالَ: أَيُّكُمْ يَحْفَظُ قَوْلَ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم فِي الْفِتْنَةِ؟ قُلْتُ: أَنَا، كَمَا قَالَهُ. قَالَ: إِنَّكَ عَلَيْهِ - أَوْ عَلَيْهَا – لَجَرِيءٌ، قُلْتُ: «فِتْنَةُ الرَّجُلِ فِي أَهْلِهِ وَمَالِهِ وَوَلَدِهِ وَجَارِهِ، تُكَفِّرُهَا الصَّلَاةُ وَالصَّوْمُ وَالصَّدَقَةُ وَالْأَمْرُ وَالنَّهْيُ»، قَالَ: لَيْسَ هَذَا أُرِيدُ، وَلَكِنِ الْفِتْنَةُ الَّتِي تَـمُوجُ كَمَا يَـمُوجُ الْبَحْرُ، قَالَ: لَيْسَ عَلَيْكَ مِنْهَا بَأْسٌ يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ، إِنَّ بَيْنَكَ وَبَيْنَهَا بَابًا مُغْلَقًا. قَالَ: أَيُكْسَرُ أَمْ يُفْتَحُ؟ قَالَ: يُكْسَرُ، قَالَ: إِذًا لَا يُغْلَقَ أَبَدًا، قُلْنَا: قِيلَ لِحُذَيْفَةَ: أَكَانَ عُمَرُ يَعْلَمُ الْبَابَ؟ قَالَ: نَعَمْ، كَمَا أَنَّ دُونَ الْغَدِ اللَّيْلَةَ، إِنِّي حَدَّثْتُهُ بِحَدِيثٍ لَيْسَ بِالْأَغَالِيطِ، فَسُئِلَ: مَنِ البَابُ؟ قَالَ: عُمَرُ.
323.526 Ибн Масъуд розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Бир киши бир аёлни ўпиб олди. Кейин Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг олдиларига келиб, буни айтди. Шунда Аллоҳ «Кундузнинг икки тарафида ва кечанинг бир бўлагида намозни тўкис адо эт! Албатта, яхшиликлар ёмонликларни кетказади» оятини нозил қилди. Ҳалиги киши: «Эй Аллоҳнинг Расули, мен учунми бу?» деган эди, «Умматимнинг барчаси учун», дедилар».
323/526 - عَنِ ابْنِ مَسْعُودٍ رَضِيَ الله عَنْهُ أَنَّ رَجُلًا أَصَابَ مِنَ امْرَأَةٍ قُبْلَةً، فَأَتَى النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم فَأَخْبَرَهُ، فَأَنْزَلَ اللهُ عَزَّ وَجَلَّ: (وَأَقِمِ الصَّلَاةَ طَرَفَيِ النَّهَارِ وَزُلَفًا مِنَ اللَّيْلِ إِنَّ الْحَسَنَاتِ يُذْهِبْنَ السَّيِّئَاتِ) [هود: 114] فَقَالَ الرَّجُلُ: يَا رَسُولَ اللهِ، أَلِي هَذَا؟ قَالَ: «لِجَمِيعِ أُمَّتِي كُلِّهِمْ».
(3) НАМОЗНИ ВАҚТИДА ЎҚИШНИНГ ФАЗЛИ ҲАҚИДА
(3) بَاب: فَضْلِ الصَّلَاةِ لِوَقْتِهَا
324.527 Абу Амр Шайбоний Абдуллоҳ розияллоҳу анҳунинг уйига ишора қилиб туриб айтади:
«Бизга мана бу уйнинг эгаси шундай сўзлаб берди: «Набий соллаллоҳу алайҳи васалламдан: «Аллоҳга қайси амал севимлироқ?» деб сўрадим. «Намозни вақтида ўқиш», дедилар. «Сўнгра қайсиниси?» дедим. «Сўнгра ота-онага яхшилик қилиш», дедилар. «Сўнгра қайсиниси?» дедим. «Аллоҳ йўлида жиҳод қилиш», дедилар. Менга шуларни айтдилар. Агар (сўрашни) кўпайтирганимда, менга (жавобни) кўпайтирар эдилар».
324/527 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: سَأَلْتُ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم: أَيُّ الْعَمَلِ أَحَبُّ إِلَى اللهِ؟ قَالَ: «الصَّلَاةُ عَلَى وَقْتِهَا». قَالَ: ثُمَّ أَيُّ؟ قَالَ: «ثُمَّ بِرُّ الْوَالِدَيْنِ». قَالَ: ثُمَّ أَيُّ؟ قَالَ: «الْجِهَادُ فِي سَبِيلِ اللهِ». قَالَ: حَدَّثَنِي بـِهِنَّ رسول الله صلى الله عليه وسلم، وَلَوِ اسْتَزَدْتُهُ لَزَادَنِي.
(4) БЕШ ВАҚТ НАМОЗ КАФФОРАТДИР
(4) بَاب: الصَّلَوَاتُ الْخَمْسُ كَفَّارَةٌ
325.528 Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Айтинглар-чи, бирортангизнинг эшиги олдида бир анҳор бўлса-ю, унда ҳар куни беш маҳал ювиниб турса, кирини қолдирадими, нима дейсиз?» дедилар. «Унинг киридан ҳеч нарса қолдирмайди», дейишди. «Мана шу беш вақт намоз кабидир. Аллоҳ улар билан хатоларни ўчиради», дедилар».
325/528 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّهُ سَـمِعَ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم يَقُولُ: «أَرَأَيْتُمْ لَوْ أَنَّ نَهَرًا بِبَابِ أَحَدِكُمْ، يَغْتَسِلُ فِيهِ كُلَّ يَوْمٍ خَمْسًا، مَا تَقُولُ: ذَلِكَ يُبْقِى مِنْ دَرَنِهِ؟» قَالُوا: لَا يُبْقِي مِنْ دَرَنِهِ شَيْئًا، قَالَ: «فَذَلِكَ مِثْلُ الصَّلَوَاتِ الْخَمْسِ، يَـمْحُو اللهُ بِهِ الْخَطَايَا».
(5) НАМОЗХОН РОББИ АЗЗА ВА ЖАЛЛАГА МУНОЖОТ ҚИЛАДИ
(5) بَاب: الْمُصَلِّي يُنَاجِي رَبَّهُ عَزَّ وَجَلَّ
326.532 Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Саждада мўътадил бўлинглар. (Намозхон) икки билагини итга ўхшаб ерга тўшаб олмасин. Агар туфласа, ҳаргиз олдига ва ўнг томонига туфламасин. Зеро, у Роббига муножот қилаётир», дедилар».
326/532 - عَنْ أَنَسٍ رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم أنَّهُ قَالَ: «اعْتَدِلُوا فِي السُّجُودِ، وَلَا يَبْسُطْ ذِرَاعَيْهِ كَالْكَلْبِ، وَإِذَا بَزَقَ فَلَا يَبْزُقَنَّ بَيْنَ يَدَيْهِ، وَلَا عَنْ يَـمِينِهِ، فَإِنَّهُ يُنَاجِي رَبَّهُ».
(6) ПЕШИННИ ҚАТТИҚ ИССИҚДА САЛҚИНЛАТИБ ЎҚИШ ҲАҚИДА
(6) بَاب: الْإِبْرَادِ بِالظُّهْرِ فِي شِدَّةِ الْحَرِّ
327.536 Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Иссиқ кучайганда намозни салқинлатиб ўқинглар, чунки иссиқнинг шиддати жаҳаннам тафтидандир», дедилар».
(У зот:) «Дўзах Роббига шикоят қилиб: «Роббим, ич-этимни еб юбордим», деди. Шунда У Зот дўзахга икки нафасга изн берди: қишда бир нафасга, ёзда бир нафасга. Сиз дуч келадиган энг қаттиқ иссиқ ва энг қаттиқ совуқ ана ўшандандир», дедилар»
327/536 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «إِذَا اشْتَدَّ الْحَرُّ فَأَبْرِدُوا بِالصَّلَاةِ، فَإِنَّ شِدَّةَ الْحَرِّ مِنْ فَيْحِ جَهَنَّمَ. وَاشْتَكَتِ النَّارُ إِلَى رَبّـِهَا، فَقَالَتْ: يَا رَبِّ أَكَلَ بَعْضِي بَعْضًا، فَأَذِنَ لَهَا بِنَفَسَيْنِ: نَفَسٍ فِي الشِّتَاءِ، وَنَفَسٍ فِي الصَّيْفِ، وَأَشَدُّ مَا تَجِدُونَ مِنَ الزَّمْهَرِيرِ».
328.539 Абу Зарр Ғифорий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Биз Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам билан сафарда эдик. Муаззин пешинга азон айтмоқчи бўлди. Шунда Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам «Салқинлатгин», дедилар. Кейин яна азон айтмоқчи бўлган эди, яна «Салқинлатгин», дедилар. Биз ҳатто дўнгликларнинг соясини ҳам кўрдик. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Албатта, иссиқнинг шиддати жаҳаннам тафтидандир. Шунинг учун иссиқ қаттиқ бўлганда намозни салқинлатиб ўқинглар», дедилар».
Ибн Аббос: «Татафаййау» – «Мойил бўлади», деган.
328/539 - عَنْ أَبِي ذَرٍّ الْغِفَارِيِّ رَضِيَ الله عَنْهُ، قَالَ: كُنَّا مَعَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم فِي سَفَرٍ، فَأَرَادَ الْمُؤَذِّنُ أَنْ يُؤَذِّنَ لِلظُّهْرِ، فَقَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «أَبْرِدْ»؛ ثُمَّ أَرَادَ أَنْ يُؤَذِّنَ، فَقَالَ لَهُ: «أَبْرِدْ». حَتَّى رَأَيْنَا فَيْءَ التُّلُولِ.
(7) ПЕШИННИНГ ВАҚТИ ЗАВОЛ ПАЙТИДА ЭКАНИ ҲАҚИДА
(7) بَاب: وَقْتِ الظُّهْرِ عِنْدَ الزَّوَالِ
329.540 Анас ибн Молик розияллоҳу анҳу хабар қилади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам қуёш тиккадан оққан пайтда чиқиб, пешин намозини ўқидилар. Кейин минбарда туриб, қиёматни ва унда улкан ишлар содир бўлишини зикр қилдилар. Сўнгра: «Ким бирор нарса ҳақида сўрашни истаса, сўрасин. Мендан нимани сўрасангиз, модомики шу жойимда эканман, албатта айтиб бераман», дедилар. Одамлар кўп йиғлашди. У зот бир неча марта «Сўрайверинглар», дедилар. Абдуллоҳ ибн Ҳузофа Саҳмий туриб: «Менинг отам ким?» деди. «Отанг – Ҳузофа», дедилар.
Кейин яна кўп марта «Сўрайверинглар», дедилар. Охири Умар тиз чўкиб: «Аллоҳни Робб деб, Исломни дин деб, Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васалламни Набий деб рози бўлдик», деди. Шунда у зот тўхтадилар. Кейин: «Ҳозиргина менга мана бу девор юзасида жаннат ва дўзах кўрсатилди, бунчалик яхшилик ва ёмонликни кўрмаганман», дедилар».
329/540 - عَنْ أَنَسٍ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم خَرَجَ حِينَ زَاغَتِ الشَّمْسُ، فَصَلَّى الظُّهْرَ، فَقَامَ عَلَى الْمِنْبَرِ، فَذَكَرَ السَّاعَةَ، فَذَكَرَ أَنَّ فِيهَا أُمُورًا عِظَامًا، ثُمَّ قَالَ: «مَنْ أَحَبَّ أَنْ يَسْأَلَ عَنْ شَيْءٍ فَلْيَسْأَلْ، فَلَا تَسْأَلُونِي عَنْ شَيْءٍ إِلَّا أَخْبَرْتُكُمْ مَا دُمْتُ فِي مَقَامِي هَذَا». فَأَكْثَرَ النَّاسُ فِي الْبُكَاءِ، وَأَكْثَرَ أَنْ يَقُولَ: «سَلُونِي». فَقَامَ عَبْدُ اللهِ بْنُ حُذَافَةَ السَّهْمِيُّ فَقَالَ: مَنْ أَبِي؟ قَالَ: «أَبُوكَ حُذَافَةُ». ثُمَّ أَكْثَرَ أَنْ يَقُولَ: «سَلُونِي». فَبَرَكَ عُمَرُ عَلَى رُكْبَتَيْهِ فَقَالَ: رَضِينَا بِاللهِ رَبًّا، وَبِالْإِسْلَامِ دِينًا، وَبـِمُحَمَّدٍ نَبِيًّا، فَسَكَتَ. ثُمَّ قَالَ: «عُرِضَتْ عَلَيَّ الْجَنَّةُ وَالنَّارُ آنِفًا، فِي عُرْضِ هَذَا الْحَائِطِ، فَلَمْ أَرَ كَالْخَيْرِ وَالشَّرِّ».
330.541 Шуъба Абу Минҳолдан ривоят қилади:
«Абу Барза розияллоҳу анҳу бундай деди: «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам бомдодни биримиз ёнидагини танийдиган бўлиб ёришганида ўқир эдилар ва унда олтмишдан юзтагача оят қироат қилар эдилар. Пешинни кун оққанда, асрни эса бирортамиз Мадинанинг чеккасига бориб, қайтиб келгунича ҳам қуёш чарақлаб турадиган вақтда ўқир эдилар – Абу Минҳол деди: «(Абу Барза) Шом ҳақида нима деганини унутибман» – Хуфтоннинг туннинг учдан биригача кечиктирилишига парво қилмас эдилар».
Кейинроқ (Абу Минҳол:) «Туннинг ярмигача», деб айтди.
Муъоз айтади: «Шуъба айтди: «Кейин уни (яъни Абу Минҳолни) яна бир бор учратган эдим, «Ёки туннинг учдан биригача», деди».
330/541 - عَنْ أَبِي بَرْزَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: كَانَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم يُصَلِّي الصُّبْحَ، وَأَحَدُنَا يَعْرِفُ جَلِيسَهُ، وَيَقْرَأُ فِيهَا مَا بَيْنَ السِّتِّينَ إِلَى الْمِئَةِ، وَيُصَلِّي الظُّهْرَ إِذَا زَالَتِ الشَّمْسُ، وَالْعَصْرَ وَأَحَدُنَا يَذْهَبُ إِلَى أَقْصَى الْمَدِينَةِ رَجَعَ وَالشَّمْسُ حَيَّةٌ، وَنَسِيتُ مَا قَالَ فِي الْمَغْرِبِ، وَلَا يُبَالِي بِتَأْخِيرِ الْعِشَاءِ إِلَى ثُلُثِ اللَّيْلِ، ثُمَّ قَالَ: إِلَى شَطْرِ اللَّيْلِ.
(8) ПЕШИННИ АСРГАЧА КЕЧИКТИРИШ ҲАҚИДА
(8) بَاب: تَأْخِيرِ الظُّهْرِ إِلَى الْعَصْرِ
331.543 Жобир ибн Зайд Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам Мадинада етти ракат ва саккиз ракат – пешин билан асрни ва шом билан хуфтонни (жамлаб) ўқидилар».
Айюб: «Балки, бу ёмғирли кечада бўлгандир?» деган эди, (Жобир ибн Зайд:) «Эҳтимол», деди».
331/543 - عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ الله عَنْهُمَا: أَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم صَلَّى بِالْمَدِينَةِ سَبْعًا وَثَـمَانِيًا: الظُّهْرَ وَالْعَصْرَ، وَالْمَغْرِبَ وَالْعِشَاءَ.
(9) АСР ВАҚТИ ҲАҚИДА
(9) بَاب: وَقْتِ الْعَصْرِ
332.547
332/547 – حَدِيثُ أبِي بَرْزَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ فِي ذِكْرِ الصَّلَواتِ، تَقَدَّمَ قَرِيبًا وَقَالَ فِي هَذِهِ الرِّوَايَةِ لَمَّا ذَكَرَ العِشَاءَ: وَكَانَ يَكْرَهُ النَّوْمَ قَبْلَهَا وَالـحَدِيثَ بَعْدَهَا.
333.548 Анас ибн Молик розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Биз асрни ўқир эдик, кейин бир одам Амр ибн Авф қабиласига борса, улар асрни ўқиётган бўлишар эди».
333/548 - عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ قَالَ: كُنَّا نُصَلِّي الْعَصْرَ،ـ ثُمَّ يَخْرُجُ الْإِنْسَانُ إِلَى بَنِي عَمْرِو بْنِ عَوْفٍ، فَنَجِدُهُمْ يُصَلُّونَ الْعَصْرَ.
334.550 Анас ибн Молик розияллоҳу анҳу сўзлаб берди:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам асрни қуёш кўтарилиб, чарақлаб турган пайтда ўқир эдилар. Аволийга* кетган одам қуёш ҳали кўтарилиб турган пайтда етиб борарди. Аволийнинг баъзи ерлари Мадинадан тўрт мил ёки шунга яқин масофада эди».
* Аволий – Мадинадан Нажд томонга юришда жойлашган қишлоқчалар.
334/550 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: كَانَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم يُصَلِّي الْعَصْرَ وَالشَّمْسُ مُرْتَفِعَةٌ حَيَّةٌ، فَيَذْهَبُ الذَّاهِبُ إِلَى الْعَوَالِ،ي فَيَأْتِيهِمْ وَالشَّمْسُ مُرْتَفِعَةٌ. وَبَعْضُ الْعَوَالِي مِنَ الْمَدِينَةِ عَلَى أَرْبَعَةِ أَمْيَالٍ، أَوْ نَحْوِهِ.
(10) АСРНИ ЎТКАЗИБ ЮБОРГАН КИШИНИНГ ГУНОҲИ ҲАҚИДА
(10) بَاب: إِثْمِ مَنْ فَاتَتْهُ الْعَصْرُ
335.552. Ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Аср намозини ўтказиб юборган киши гўё бола-чақасию мол-мулкидан айрилган кабидир», дедилар».
335/552 - عَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ الله عَنْهُمَا، أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «الَّذِي تَفُوتُهُ صَلَاةُ الْعَصْرِ، كَأَنَّـمَا وُتِرَ أَهْلَهُ وَمَالَهُ».
(11) АСРНИ ТАРК ҚИЛСА...
(11) بَاب: مَنْ تَرَكَ الْعَصْرَ
336.553 Абу Малиҳдан ривоят қилинади:
«Булутли кундаги бир ғазотда Бурайда билан бирга эдик. У бундай деди: «Асрни эртароқ ўқинглар, чунки Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ким аср намозини қолдирса, унинг амали ҳабата бўлибди», деганлар».
336/553 – عَنْ بُرَيْدَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ أنَّهُ قَالَ فِي يَوْمٍ ذِي غَيْمٍ: بَكِّرُوا بِصَلَاةِ الْعَصْرِ، فَإِنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «مَنْ تَرَكَ صَلَاةَ الْعَصْرِ فَقَدْ حَبِطَ عَمَلُهُ».
(12) АСР НАМОЗИНИНГ ФАЗЛИ ҲАҚИДА
(12) بَاب: فَضْلِ صَلَاةِ الْعَصْرِ
337.554 Жарир розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларида эдик. Бир кеча – ой тўлган кечани назарда тутмоқда – у зот ойга қараб туриб: «Албатта, сизлар Роббингизни мана шу ойни кўргандек кўрасиз. У Зотни кўришда бир-бирингизга қийинчилик туғдирмассиз. Агар қуёш чиқиши ва ботишидан олдин намозни бой бериб қўймасликка қодир бўлсангиз, шуни қилинг», дедилар-да, кейин «Қуёш чиқиши ва ботишидан олдин Роббингга ҳамд ила тасбеҳ айт» оятини ўқидилар».
(Ровийлардан бири) Исмоил: «Шундай қилинглар, (шунда намозни) қўлдан бой бериб қўймайсиз!» деди.
337/554 - عَنْ جَرِيرٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: كُنَّا عِنْدَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم، فَنَظَرَ إِلَى الْقَمَرِ لَيْلَةً فَقَالَ: «إِنَّكُمْ سَتَرَوْنَ رَبَّكُمْ، كَمَا تَرَوْنَ هَذَا الْقَمَرَ، لَا تُضَامُّونَ فِي رُؤْيَتِهِ، فَإِنِ اسْتَطَعْتُمْ أَنْ لَا تُغْلَبُوا عَلَى صَلَاةٍ قَبْلَ طُلُوعِ الشَّمْسِ وَقَبْلَ غُرُوبِهَا فَافْعَلُوا». ثُمَّ قَرَأَ: (وَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّكَ قَبْلَ طُلُوعِ الشَّمْسِ وَقَبْلَ الْغُرُوبِ) [سورة ق: 39 ].
338.555 Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бундай дедилар: «Сизларни кечаси бир тоифа, кундузи бир тоифа фаришталар кузатиб туради. Улар бомдод намозида ва аср намозида тўпланишади. Сўнгра сизлар билан тунаганлари кўтарилади. У Зот Ўзи яхши билса ҳам, улардан: «Бандаларимни қай ҳолда тарк қилдингиз?» деб сўрайди. «Уларни намоз ўқиётган ҳолларида тарк қилдик, борганимизда ҳам намоз ўқишаётган эди», дейишади».
338/555 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ االله عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «يَتَعَاقَبُونَ فِيكُمْ مَلَائِكَةٌ بِاللَّيْلِ وَمَلَائِكَةٌ بِالنَّهَارِ، وَيَجْتَمِعُونَ فِي صَلَاةِ الْفَجْرِ وَصَلَاةِ الْعَصْرِ، ثُمَّ يَعْرُجُ الَّذِينَ بَاتُوا فِيكُمْ، فَيَسْأَلُهُمْ وَهْوَ أَعْلَمُ بِهِمْ: كَيْفَ تَرَكْتُمْ عِبَادِي؟ فَيَقُولُونَ: تَرَكْنَاهُمْ وَهُمْ يُصَلُّونَ، وَأَتَيْنَاهُمْ وَهُمْ يُصَلُّونَ».
(13) ҚУЁШ БОТИШИДАН ОЛДИН АСРНИНГ БИР РАКАТИГА УЛГУРИШ ҲАҚИДА
(13) بَاب: مَنْ أَدْرَكَ رَكْعَةً مِنَ الْعَصْرِ قَبْلَ الْغُرُوبِ
339.556 Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Бирортангиз қуёш ботишидан олдин аср намозидан бир сажда улгурса, намозини охирига етказсин ва қуёш чиқишидан олдин бомдод намозидан бир сажда улгурса, намозини охирига етказсин», дедилар».
339/556 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «إِذَا أَدْرَكَ أَحَدُكُمْ سَجْدَةً مِنْ صَلَاةِ الْعَصْرِ قَبْلَ أَنْ تَغْرُبَ الشَّمْسُ، فَلْيُتِمَّ صَلَاتَهُ، وَإِذَا أَدْرَكَ سَجْدَةً مِنْ صَلَاةِ الصُّبْحِ، قَبْلَ أَنْ تَطْلُعَ الشَّمْسُ، فَلْيُتِمَّ صَلَاتَهُ».
340.557 Солим ибн Абдуллоҳ отасидан ривоят қилади:
«У Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг бундай деяётганларини эшитганини айтган: «Дунёда туришингиз сизлардан олдин ўтган умматларга нисбатан гўё асрдан қуёш ботгуничадир. Таврот аҳлига Таврот берилди, улар ишга киришишди, кун ярим бўлганида ожиз қолишди. Уларга бир қийротдан ҳақ берилди. Кейин Инжил аҳлига Инжил берилди. Улар асргача ишлашди, сўнг ожиз қолишди. Уларга бир қийротдан ҳақ берилди. Сўнгра бизга Қуръон берилди. Биз қуёш ботгунча ишладик ва бизга икки қийротдан ҳақ берилди. Шунда аҳли китоблар: «Эй Роббимиз! Буларга икки қийротдан ҳақ бердинг, бизга эса бир қийротдан бердинг, ҳолбуки, биз кўпроқ ишлаган эдик!» дейишди. Аллоҳ азза ва жалла: «Ҳақингиздан бирор нарсага зулм қилдимми?» деди. «Йўқ!» дейишди. У Зот: «Бу Менинг фазлимдир, уни Ўзим хоҳлаган кишига бераман», деди».
340/557 – عَنْ عَبْدِ الله بْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا أَنَّهُ سَـمِعَ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم يَقُولُ: «إِنّـَمَا بَقَاؤُكُمْ فِيمَا سَلَفَ قَبْلَكُمْ مِنَ الْأُمَمِ، كَمَا بَيْنَ صَلَاةِ الْعَصْرِ إِلَى غُرُوبِ الشَّمْسِ، أُوتِيَ أَهْلُ التَّوْرَاةِ التَّوْرَاةَ، فَعَمِلُوا حَتَّى إِذَا انْتَصَفَ النَّهَارُ عَجَزُوا، فَأُعْطُوا قِيرَاطًا قِيرَاطًا، ثُمَّ أُوتِيَ أَهْلُ الْإِنْجِيلِ الْإِنْجِيلَ، فَعَمِلُوا إِلَى صَلَاةِ الْعَصْرِ ثُمَّ عَجَزُوا، فَأُعْطُوا قِيرَاطًا قِيرَاطًا، ثُمَّ أُوتِينَا الْقُرْآنَ، فَعَمِلْنَا إِلَى غُرُوبِ الشَّمْسِ، فَأُعْطِينَا قِيرَاطَيْنِ قِيرَاطَيْنِ، فَقَالَ أَهْلُ الْكِتَابَيْنِ: أَيْ رَبَّنَا، أَعْطَيْتَ هَؤُلَاءِ قِيرَاطَيْنِ قِيرَاطَيْنِ، وَأَعْطَيْتَنَا قِيرَاطًا قِيرَاطًا، وَنَحْنُ كُنَّا أَكْثَرَ عَمَلًا؟! قَالَ: قَالَ اللهُ عَزَّ وَجَلَّ: هَلْ ظَلَمْتُكُمْ مِنْ أَجْرِكُمْ مِنْ شَيْءٍ؟ قَالُوا: لَا، قَالَ: فَهْوَ فَضْلِي أُوتِيهِ مَنْ أَشَاءُ».
(14) ШОМ ВАҚТИ ҲАҚИДА
(14) بَاب: وَقْتِ الْمَغْرِبِ
341.559 Рофеъ ибн Хадиж розияллоҳу анҳу айтади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам билан шом намозини ўқигач, бирортамиз қайтиб кетаётганида камонининг ўқи тушадиган жойларни (бемалол) кўра олар эди».
341/559 - عَنْ رَافِعِ بْنِ خَدِيجٍ رَضِيَ الله عَنْهُ، قَالَ: كُنَّا نُصَلِّي الْمَغْرِبَ مَعَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم، فَيَنْصَرِفُ أَحَدُنَا، وَإِنَّهُ لَيُبْصِرُ مَوَاقِعَ نَبْلِهِ.
342.560 Муҳаммад ибн Амр ибн Ҳасан ибн Алийдан ривоят қилинади:
«Ҳажжож (Мадинага) келгач, Жобир ибн Абдуллоҳдан (намоз вақтлари ҳақида) сўрадик. У деди: «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам пешинни тушнинг авжи қизиғида, асрни қуёш чарақлаб турганда, шомни қуёш ботганда, хуфтонни гоҳ ундоқ, гоҳ бундоқ: агар одамлар жамланганини кўрсалар, эртароқ, кеч қолишганини кўрсалар, кечроқ ўқир эдилар. Бомдодни улар [ёки Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам] тонгги ғира-ширада ўқир эдилар».
342/560 - عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللهِ رَضِيَ الله عَنْهُمَا قَالَ: كَانَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم يُصَلِّي الظُّهْرَ بِالْهَاجِرَةِ، وَالْعَصْرَ وَالشَّمْسُ نَقِيَّةٌ، وَالْمَغْرِبَ إِذَا وَجَبَتْ، وَالْعِشَاءَ أَحْيَانًا وَأَحْيَانًا، إِذَا رَآهُمُ اجْتَمَعُوا عَجَّلَ، وَإِذَا رَآهُمْ أَبْطَوْا أَخَّرَ، وَالصُّبْحَ – كَانُوا، أَوْ كَانَ - النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم يُصَلِّيهَا بِغَلَسٍ.
(15) ШОМНИНГ ХУФТОН ДЕЙИЛИШИНИ ЁҚТИРМАСЛИК ҲАҚИДА
(15) بَاب: مَنْ كَرِهَ أَنْ يُقَالَ لِلْمَغْرِبِ: الْعِشَاءُ
343.563 Абдуллоҳ Музаний розияллоҳу анҳу сўзлаб берди:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Аъробийлар шом намозингизнинг исмида сизлардан устун келмасин», дедилар».
(Абдуллоҳ) деди: «Аъробийлар «У – хуфтон», дейишарди».
343/563 – عَنْ عَبْدِ اللهِ الْمُزَنِيُّ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «لَا تَغْلِبَنَّكُمُ الْأَعْرَابُ عَلَى اسْمِ صَلَاتِكُمُ الْمَغْرِبِ». قَالَ: الْأَعْرَابُ: هِيَ الْعِشَاءُ.
(16) ХУФТОННИНГ ФАЗЛИ ҲАҚИДА
(16) بَاب: فَضْلِ الْعِشَاءِ
344.566 Оиша розияллоҳу анҳо хабар қилади:
«Бир кеча Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам хуфтон намозини кечга сурдилар. Бу Ислом кенг тарқалишидан олдин эди. Умар «Аёллар ва болалар ухлаб қолишди», демагунича чиқмадилар. У зот чиққач, масжиддагиларга: «Ер аҳли ичида сизлардан бошқа ҳеч ким буни (намозни) кутмаяпти», дедилар».
344/566 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ الله عَنْهَا قَالَتْ: أَعْتَمَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم لَيْلَةً بِالْعِشَاءِ، وَذَلِكَ قَبْلَ أَنْ يَفْشُوَ الْإِسْلَامُ، فَلَمْ يَخْرُجْ حَتَّى قَالَ عُمَرُ: نَامَ النِّسَاءُ وَالصِّبْيَانُ، فَخَرَجَ فَقَالَ لِأَهْلِ الْمَسْجِدِ: «مَا يَنْتَظِرُهَا أَحَدٌ مِنْ أَهْلِ الْأَرْضِ غَيْرُكُمْ».
345.567 Абу Мусо розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Мен ва кемада мен билан бирга келган шерикларим Бутҳондаги* бақиъга* келиб тушдик. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам Мадинада эканлар. Саҳобалардан бир нечаси ҳар кеча хуфтон вақтида навбат билан Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига келиб туришар эди. Мен ва шерикларим Набий алайҳиссалом баъзи юмушлари билан машғул бўлиб турганларига тўғри келиб қолдик. У зот намозни то тун ярмигача кечиктирдилар. Кейин Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам чиқиб, уларга намоз ўқиб бердилар. Намозларини тугатгач, ҳозир бўлганларга қарата: «Бироз шошилманглар! Шунга севинингларки, Аллоҳнинг сизга берган неъматларидан бири шуки, ушбу соатда одамлар ичида сиздан бошқа намоз ўқиётган биронта киши йўқдир!» [ёки «Ушбу соатда сиздан бошқа бирор киши намоз ўқигани йўқ!»] дедилар».
(Ровийлардан бири у зотнинг) ушбу икки гапдан қайси бирини айтганларини билмаган.
Абу Мусо айтади: «Ортимизга қайтдик ва Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан эшитган нарсамиздан хурсанд бўлдик».
* Бутҳон – Мадинадаги водийлардан бирининг номи.
* Бақиъ – олдин дарахтзор бўлиб, дарахтлари кесилгач, уларнинг тўнка ва илдизлари қолган кенг майдон.
345/567 - عَنْ أَبِي مُوسَى رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: كُنْتُ أَنَا وَأَصْحَابِي الَّذِينَ قَدِمُوا مَعِي فِي السَّفِينَةِ نُزُولًا فِي بَقِيعِ بُطْحَانَ، وَالنَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم بِالْمَدِينَةِ، فَكَانَ يَتَنَاوَبُ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم عِنْدَ صَلَاةِ الْعِشَاءِ كُلَّ لَيْلَةٍ نَفَرٌ مِنْهُمْ، فَوَافَقْنَا النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم أَنَا وَأَصْحَابِي، وَلَهُ بَعْضُ الشُّغْلِ فِي بَعْضِ أَمْرِهِ، فَأَعْتَمَ بِالصَّلَاةِ حَتَّى ابْهَارَّ اللَّيْلُ، ثُمَّ خَرَجَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم فَصَلَّى بِـهِمْ، فَلَمَّا قَضَى صَلَاتَهُ قَالَ لِمَنْ حَضَرَهُ: «عَلَى رِسْلِكُمْ، أَبْشِرُوا، إِنَّ مِنْ نِعْمَةِ اللهِ عَلَيْكُمْ، أَنَّهُ لَيْسَ أَحَدٌ مِنَ النَّاسِ يُصَلِّي هَذِهِ السَّاعَةَ غَيْرُكُمْ». أَوْ قَالَ: «مَا صَلَّى هَذِهِ السَّاعَةَ أَحَدٌ غَيْرُكُمْ». لَا يَدْرِي أَيَّ الْكَلِمَتَيْنِ قَالَ، قَالَ أَبُو مُوسَى: فَرَجَعْنَا فَفَرِحْنَا بِـمَا سَـمِعْنَا مِنْ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم.
(17) (УЙҚУСИ) ҒОЛИБ КЕЛГАН КИШИНИНГ ХУФТОНДАН ОЛДИН УХЛАШИ ҲАҚИДА
(17) بَاب: النَّوْمِ قَبْلَ الْعِشَاءِ لِمَنْ غُلِبَ
346.569
346/569 – حَدِيثُ أعْتَمَ رَسُولُ الله صلى الله عليه وسلم بِالعِشَاءِ، وَنَادَاهُ عُمَرُ تَقَدَّم، وَفِي هَذَا زِيَادَةٌ، قَالَتْ: وَكَانُوا يُصَلُّونَ فِيمَا بَيْنَ أنْ يَغِيبَ الشَّفَقُ إِلَى ثُلثِ اللَّيْلِ الأوَّلِ.
347.571. (Юқоридаги ҳадиснинг ровийларидан бири) Ибн Журайж айтади:
«Атога (юқоридаги ҳадисни) айтган эдим, у деди: «Ибн Аббоснинг шундай деяётганини эшитганман: «Бир кеча Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам хуфтон намозини кечга сурдилар, ҳатто одамлар ухлаб қолишди. Уйғонгач, яна бир ухлаб туришди. Шунда Умар ибн Хаттоб туриб: «Намозга!» деди».
Ато айтди: «Ибн Аббос бундай деди: «Шунда Набиюллоҳ Аллоҳнинг Набийси соллаллоҳу алайҳи васаллам чиқиб келдилар. У зотни ҳозир ҳам кўриб тургандекман ҳамон кўз ўнгимдалар – бошларидан сув томиб турар, қўлларини бошларига қўйиб олган эдилар. «Агар умматимга машаққат қилиб қўймаганимда, албатта, уни (хуфтонни) шундай қилиб ўқишларига буюрган бўлар эдим», дедилар».
Атодан Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам қўлларини бошларига қандай қўйганларини, Ибн Аббос унга маълум қилганидек аниқ кўрсатиб беришини сўрадим. Шунда Ато мен учун бармоқлари орасини бироз очди, кейин бармоқларининг учини бошининг ён томонига қўйди, сўнг уларни жипслаштириб, боши устидан юзининг тепароғи, чаккаси ва соқолининг бир чети аралаш шундай қилиб юргизди, ҳатто бош бармоғи қулоғининг бир четига тегиб ўтди. Буни у тез ҳам, секин ҳам эмас, айнан шундай қилди ва «Агар умматимга машаққат қилиб қўймаганимда, албатта, намозни (хуфтонни) шундай қилиб ўқишларига буюрган бўлар эдим» деган ҳадисни айтди».
347/571 – وَفِي رِوَايَةٍ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ الله عَنْهُمَا قَالَ: فَخَرَجَ نَبِيُّ اللهِ صلى الله عليه وسلم، كَأَنِّي أَنْظُرُ إِلَيْهِ الْآنَ، يَقْطُرُ رَأْسُهُ مَاءً، وَاضِعًا يَدَهُ عَلَى رَأْسِهِ، فَقَالَ: «لَوْلَا أَنْ أَشُقَّ عَلَى أُمَّتِي لَأَمَرْتُهُمْ أَنْ يُصَلُّوهَا هَكَذَا».
وَحَكَى ابْنُ عَبَّاسٍ كَيْفَ وَضَعَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم عَلَى رَأْسِهِ يَدَهُ؛ قَالَ: فَبَدَّدَ بَيْنَ أَصَابِعَهُ شَيْئًا مِنْ تَبْدِيدٍ، ثُمَّ وَضَعَ أَطْرَافَ أَصَابِعِهِ عَلَى قَرْنِ الرَّأْسِ، ثُمَّ ضَمَّهَا يُـمِرُّهَا كَذَلِكَ عَلَى الرَّأْسِ، حَتَّى مَسَّتْ إِبْهَامُهُ طَرَفَ الْأُذُنِ، مِـمَّا يَلِي الْوَجْهَ عَلَى الصُّدْغِ وَنَاحِيَةِ اللِّحْيَةِ، لَا يُقَصِّرُ وَلَا يَبْطُشُ إِلَّا كَذَلِكَ.
(18) ХУФТОННИНГ ВАҚТИ ТУН ЯРМИГАЧА ЭКАНИ ҲАҚИДА
(18) بَاب: وَقْتِ الْعِشَاءِ إِلَى نِصْفِ اللَّيْلِ
348.572 Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
Яҳё ибн Айюбнинг хабар қилишича, Ҳумайд унга Анас розияллоҳу анҳунинг «...ўша кеча у зотнинг узуклари ялтирашини кўриб тургандекман ҳамон кўз ўнгимда», деганини ҳам эшитганини сўзлаб берган экан».
348/572 – وَرَوَى أنَسٌ هَذَا الـحَدِيثَ فَقَالَ فِيهِ: كَأَنِّي أَنْظُرُ إِلَى وَبِيصِ خَاتَـمِهِ لَيْلَتَئِذٍ.
(19)
(19) باب: فَضْلِ صَلَاةِ الفَجْرِ
349.574 Абу Бакр ибн Абу Мусо отаси розияллоҳу анҳудан ривоят қилади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ким икки салқин(даги намозни – бомдод ва хуфтон)ни ўқиса, жаннатга киради», деганлар».
349/574 - عَنْ أَبِي مُوسَى رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «مَنْ صَلَّى الْبَرْدَيْنِ دَخَلَ الْجَنَّةَ».
(20) БОМДОД ВАҚТИ ҲАҚИДА
(20) بَاب: وَقْتِ الْفَجْرِ
350.575 Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Зайд ибн Собит менга Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам билан бирга саҳарлик қилишганини, сўнг намозга туришганини айтиб берди. «Иккисининг ораси қанча эди?» деб сўрадим. У оятни назарда тутиб: «Эллик ёки олтмишта», деди».
350/575 - عَنْ أَنَسٍ رَضِيَ الله عَنْهُ، أَنَّ زَيْدَ بْنَ ثَابِتٍ رَضِيَ الله عَنْهُ حَدَّثَهُ: أَنَّهُمْ تَسَحَّرُوا مَعَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم ثُمَّ قَامُوا إِلَى الصَّلَاةِ. قُلْتُ: كَمْ بَيْنَهُمَا؟ قَالَ: قَدْرُ خَمْسِينَ أَوْ سِتِّينَ، يَعْنِي آيَةً.
351.577 Саҳл ибн Саъд розияллоҳу анҳу айтади:
«Оилам билан саҳарлик қилардим, кейин бомдод намозини Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам билан ўқиш учун шошиб қолар эдим».
351/577 - عَنْ سَهْلِ بْنِ سَعْدٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: كُنْتُ أَتَسَحَّرُ فِي أَهْلِي، ثُمَّ يَكُونُ سُرْعَةٌ بِي أَنْ أُدْرِكَ صَلَاةَ الْفَجْرِ مَعَ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم.
(21) БОМДОДДАН КЕЙИН ҚУЁШ КЎТАРИЛГУНЧА НАМОЗ ЎҚИШ ҲАҚИДА
(21) بَاب: الصَّلَاةِ بَعْدَ الْفَجْرِ حَتَّى تَرْتَفِعَ الشَّمْسُ
352.581 Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Ишончли кишиларнинг – менинг наздимда уларнинг энг ишончлиси Умардир – менга айтиб беришларича, Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам бомдоддан кейин қуёш чиққунча ва асрдан кейин қуёш ботгунча (нафл) намоз ўқишдан кайтарганлар».
(Бошқа бир ривоятда) Ибн Аббос розияллоҳу анҳумо: «Одамлар менга шундай сўзлаб беришган», деган.
352/581 - عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ الله عَنْهُمَا قَالَ: شَهِدَ عِنْدِي رِجَالٌ مَرْضِيُّونَ - وَأَرْضَاهُمْ عِنْدِي عُمَرُ - أَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم نَهَى عَنِ الصَّلَاةِ بَعْدَ الصُّبْحِ حَتَّى تَشْرُقَ الشَّمْسُ، وَبَعْدَ الْعَصْرِ حَتَّى تَغْرُبَ.
353.582 Ибн Умар розияллоҳу анҳумо хабар қилади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Намозингизга қуёшнинг чиқишини ҳам, ботишини ҳам қасд қилманглар», дедилар».
353/582 - عَنْ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ الله عَنْهُمَا قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم «لَا تَحَرَّوْا بِصَلَاتِكُمْ طُلُوعَ الشَّمْسِ وَلَا غُرُوبَهَا».
354.583 Ибн Умар розияллоҳу анҳумо сўзлаб берди:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Қуёшнинг қоши кўринса, то кўтарилгунича намозни кечга суринглар. Қуёшнинг тожи ғойиб бўла бошласа, то ғойиб бўлгунича намозни кечга суринглар», дедилар».
354/583 – قَالَ ابْنُ عُمَرَ: وَقَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «إِذَا طَلَعَ حَاجِبُ الشَّمْسِ فَأَخِّرُوا الصَّلَاةَ حَتَّى تَرْتَفِعَ، وَإِذَا غَابَ حَاجِبُ الشَّمْسِ فَأَخِّرُوا الصَّلَاةَ حَتَّى تَغِيبَ».
355.584 Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам икки хил савдодан, икки хил кийинишдан ва икки вақтдаги намоздан қайтарганлар: бомдоддан кейин қуёш чиққунича ва асрдан кейин қуёш ботгунича намоз ўқишдан; саммоча ўранишдан ва авратини ланг очиб, бир эн кийимда эҳтибо қилиб ўтиришдан; мунобаза ва муломасадан қайтардилар».
355/584 – حَدِيثُ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم نَهَى عَنْ بَيْعَتَيْنِ، وَعَنْ لِبْسَتَيْنِ، تَقَدَّمَ. وَزَادَ فِي هَذِهِ الرِّوَايَةِ: وَعَنْ صَلاتَيْنِ: نَهَى عَنِ الصَّلَاةِ بَعْدَ الْفَجْرِ حَتَّى تَطْلُعَ الشَّمْسُ، وَبَعْدَ الْعَصْرِ حَتَّى تَغْرُبَ الشَّمْسُ.
(22) ҚУЁШ БОТИШИ ОЛДИДАН НАМОЗ ЎҚИШНИ ҚАСД ҚИЛМАЙДИ
(22) بَاب: لَا يَتَحَرَّى الصَّلَاةَ قَبْلَ غُرُوبِ الشَّمْسِ
356.587 Муовия розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Сизлар бир намоз ўқияпсизки, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам билан бирга бўлиб туриб, у зотнинг бу намозни ўқиганларини кўрмаганмиз. (У зот) бу иккисидан, яъни асрдан кейинги икки ракат намоздан қайтарганлар».
356/587 - عَنْ مُعَاوِيَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: إِنَّكُمْ لَتُصَلُّونَ صَلَاةً، لَقَدْ صَحِبْنَا رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم، فَمَا رَأَيْنَاهُ يُصَلِّيهَا، وَلَقَدْ نَهَى عَنْهُمَا. يَعْنِي: الرَّكْعَتَيْنِ بَعْدَ الْعَصْرِ.
(22) ҚУЁШ БОТИШИ ОЛДИДАН НАМОЗ ЎҚИШНИ ҚАСД ҚИЛМАЙДИ
(22) بَاب: لَا يَتَحَرَّى الصَّلَاةَ قَبْلَ غُرُوبِ الشَّمْسِ
356.587 Муовия розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Сизлар бир намоз ўқияпсизки, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам билан бирга бўлиб туриб, у зотнинг бу намозни ўқиганларини кўрмаганмиз. (У зот) бу иккисидан, яъни асрдан кейинги икки ракат намоздан қайтарганлар».
356/587 - عَنْ مُعَاوِيَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: إِنَّكُمْ لَتُصَلُّونَ صَلَاةً، لَقَدْ صَحِبْنَا رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم، فَمَا رَأَيْنَاهُ يُصَلِّيهَا، وَلَقَدْ نَهَى عَنْهُمَا. يَعْنِي: الرَّكْعَتَيْنِ بَعْدَ الْعَصْرِ.
(23) ЎТКАЗИБ ЮБОРИЛГАН ВА ШУ КАБИ НАМОЗЛАРНИНГ АСРДАН КЕЙИН ЎҚИЛИШИ ҲАҚИДА
(23) بَاب: مَا يُصَلَّى بَعْدَ الْعَصْرِ مِنَ الْفَوَائِتِ وَنَحْوِهَا
357.590 Оиша розияллоҳу анҳо айтади:
«(Набий алайҳиссаломни) вафот эттирган Зотга қасамки, (у зот) Аллоҳга рўбарў бўлгунларича ўша икки(ракат)ни қолдирмадилар. Намоз ўқий олмайдиган даражада хасталаниб қолганларидан кейингина Аллоҳ таолога йўлиқдилар. У зот кўпинча намозларини ўтириб ўқир эдилар – яъни асрдан кейинги икки ракатни. – Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам уни доим ўқир, бироқ умматларига оғирлик туширишдан қўрқиб, уни масжидда ўқимас эдилар. У зот уларга енгиллик қилишни хоҳлардилар».
357/590 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ الله عَنْهَا قَالَتْ: وَالَّذِي ذَهَبَ بِهِ، مَا تَرَكَهُمَا حَتَّى لَقِيَ اللهَ، وَمَا لَقِيَ اللهَ تَعَالَى حَتَّى ثَقُلَ عَنِ الصَّلَاةِ، وَكَانَ يُصَلِّي كَثِيرًا مِنْ صَلَاتِهِ قَاعِدًا، تَعْنِي: الرَّكْعَتَيْنِ بَعْدَ الْعَصْرِ، وَكَانَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم يُصَلِّيهِمَا، وَلَا يُصَلِّيهِمَا فِي الْمَسْجِدِ، مَـخَافَةَ أَنْ يُثَقِّلَ عَلَى أُمَّتِهِ، وَكَانَ يُحِبُّ مَا يُخَفَّفُ عَنْهُمْ.
358.592 Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам икки намозни на ошкора, на яширин қолдирмаганлар – бомдод намозидан олдинги икки ракатни ва асрдан кейинги икки ракатни».
358/592 – وَعَنْهَا رَضِيَ الله عَنْهَا قَالَتْ: رَكْعَتَانِ لَمْ يَكُنْ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم يَدَعُهُمَا، سِرًّا وَلَا عَلَانِيَةً، رَكْعَتَانِ قَبْلَ صَلَاةِ الصُّبْحِ، وَرَكْعَتَانِ بَعْدَ الْعَصْرِ.
(24) ВАҚТ ЧИҚҚАНИДАН КЕЙИН АЗОН АЙТИШ ҲАҚИДА
(24) بَاب: الْأَذَانِ بَعْدَ ذَهَابِ الْوَقْتِ
359.595 Абдуллоҳ ибн Абу Қатода отасидан ривоят қилади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам билан бирга тунда йўлга чиқдик. Баъзи одамлар: «Қўноқласак бўларди, эй Аллоҳнинг Расули», дейишди. «Намозга ухлаб қоласизлар деб қўрқаман», дедилар. Билол: «Сизларни ўзим уйғотаман», деди. Улар ухлашди. Билол ҳам туясига суянганича кўзи илиниб, ухлаб қолди. Қуёшнинг қоши кўринганида Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам уйғониб: «Эй Билол! Айтганинг қани?!» дедилар. (Билол:) «Мени ҳеч қачон бунақа уйқу босмаганди», деди. У зот дедилар: «Албатта, Аллоҳ руҳларингизни Ўзи хоҳлаган вақтда қабз қилиб, Ўзи хоҳлаган вақтда сизларга уни қайтарибди. Эй Билол, тур, одамларни намозга чақир». Кейин у зот таҳорат қилдилар ва қуёш кўтарилиб, чарақлаганда туриб, намоз ўқидилар».
359/595 - عَنْ أَبِي قَتَادَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: سِرْنَا مَعَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم لَيْلَةً، فَقَالَ بَعْضُ الْقَوْمِ: لَوْ عَرَّسْتَ بِنَا يَا رَسُولَ اللهِ، قَالَ: «أَخَافُ أَنْ تَنَامُوا عَنِ الصَّلَاةِ». قَالَ بِلَالٌ: أَنَا أُوقِظُكُمْ، فَاضْطَجَعُوا، وَأَسْنَدَ بِلَالٌ ظَهْرَهُ إِلَى رَاحِلَتِهِ، فَغَلَبَتْهُ عَيْنَاهُ فَنَامَ، فَاسْتَيْقَظَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم وَقَدْ طَلَعَ حَاجِبُ الشَّمْسِ، فَقَالَ: «يَا بِلَالُ، أَيْنَ مَا قُلْتَ؟» قَالَ: مَا أُلْقِيَتْ عَلَيَّ نَوْمَةٌ مِثْلُهَا قَطُّ، قَالَ: «إِنَّ اللهَ قَبَضَ أَرْوَاحَكُمْ حِينَ شَاءَ، وَرَدَّهَا عَلَيْكُمْ حِينَ شَاءَ، يَا بِلَالُ، قُمْ فَأَذِّنْ بِالنَّاسِ بِالصَّلَاةِ». فَتَوَضَّأَ، فَلَمَّا ارْتَفَعَتِ الشَّمْسُ وَابْيَاضَّتْ، قَامَ فَصَلَّى.
(25) ВАҚТ ЧИҚИБ КЕТГАНИДАН КЕЙИН ОДАМЛАРГА ЖАМОАТ БЎЛИБ НАМОЗ ЎҚИБ БЕРИШ ҲАҚИДА
(25) بَاب: مَنْ صَلَّى بِالنَّاسِ جَمَاعَةً بَعْدَ ذَهَابِ الْوَقْتِ
360.596 Жобир ибн Абдуллоҳ розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Хандақ куни қуёш ботганидан кейин Умар ибн Хаттоб келди-да, Қурайш кофирларини сўка кетди ва: «Эй Аллоҳнинг Расули, қуёш ботай деб бўлибди, асрни ҳали ҳам ўқимабман», деди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Аллоҳга қасамки, мен ҳам ўқиганим йўқ», дедилар. Туриб, Бутҳонга* бордик. У зот намозга таҳорат қилдилар, биз ҳам таҳорат қилдик. Сўнг асрни қуёш ботганидан кейин ўқидилар, кейин унинг кетидан шомни ўқидилар».
360/596 - عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللهِ رَضِيَ الله عَنْهُمَا: أَنَّ عُمَرَ بْنَ الْخَطَّابِ رَضِيَ الله عَنْهُ جَاءَ يَوْمَ الْخَنْدَقِ بَعْدَ مَا غَرَبَتِ الشَّمْسُ، فَجَعَلَ يَسُبُّ كُفَّارَ قُرَيْشٍ، قَالَ: يَا رَسُولَ اللهِ، مَا كِدْتُ أُصَلِّي الْعَصْرَ، حَتَّى كَادَتِ الشَّمْسُ تَغْرُبُ، قَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «وَاللهِ مَا صَلَّيْتُهَا». فَقُمْنَا إِلَى بُطْحَانَ، فَتَوَضَّأَ لِلصَّلَاةِ وَتَوَضَّأْنَا لَهَا، فَصَلَّى الْعَصْرَ بَعْدَ مَا غَرَبَتِ الشَّمْسُ، ثُمَّ صَلَّى بَعْدَهَا الْمَغْرِبَ.
(26) КИМ БИР НАМОЗНИ УНУТСА, ЭСЛАГАНИДА УНИ ЎҚИБ ОЛСИН.
(26) بَاب: مَنْ نَسِيَ صَلَاةً فَلْيُصَلِّ إِذَا ذَكَرَهَا
361.597 Қатода Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ким бир намозни унутса, уни эслаган заҳоти ўқиб олсин. Унинг бундан бошқа каффорати йўқ», дедилар ҳамда «Ва зикрим учун намозни тўкис адо эт» (оятини ўқидилар)».
Изоҳ: Бу ерда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам мазкур оятни икки хил қироатда – Ибн Шиҳобнинг қироати бўйича «…ли зикроо» ҳамда «…ли зикрии» деб ўқиганлари ривоят қилинмоқда. Ушбу икки қироат маъно-мазмунда бир-бирини қувватламоқда.
361/597 - عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «مَنْ نَسِيَ صَلَاةً فَلْيُصَلِّ إِذَا ذَكَرَهَا، لَا كَفَّارَةَ لَهَا إِلَّا ذَلِكَ». (وَأَقِمِ الصَّلَاةَ لِذِكْرِي) [طه: 14].
(27)
(27) بَاب
362.600. «Анас розияллоҳу анҳу:
«Бир кеча Набий соллаллоҳу алайҳи васалламни кутдик, ҳатто тун ярмига етай деб қолди. Шунда у зот келиб, бизга намоз ўқиб бердилар. Кейин хутба қилиб: «Огоҳ бўлинглар, одамлар намозларини ўқиб, кейин ухлаб ҳам бўлишди. Сизлар эса модомики намозни кутар экансиз, намоздадирсиз», дедилар», деди».
362/600 - وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ الله صلى الله عليه وسلم: «لَمْ تَزَالُوا فِي صَلَاةٍ مَا انْتَظَرْتُمُ الصَّلَاةَ».
(28)
(28) باب
363.601 Абдуллоҳ ибн Умар розияллоҳу анҳумо айтади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳаётларининг охирида хуфтон намозини ўқидилар. Салом бергач, Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам туриб: «Ушбу кечангизни кўрдингизми, шундан юз (йил) ўтгач, бугунги ер юзидагилардан бирортаси қолмайди», дедилар. Одамлар Расулуллоҳ алайҳиссаломнинг гапларини нотўғри тушуниб, юз йиллик ҳақида ўзлари гапириб юрган турли гап-сўзларга боришди. Ҳолбуки, Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Бугунги ер юзидагилардан бирортаси қолмайди», деган эдилар, холос. Бу билан ўша авлоднинг ўлиб кетишини назарда тутган эдилар».
363/601 – حَدِيثُهُ: عَلَى رَأسِ مِائَةِ سَنَةٍ، تَقَدَّمَ، وَفِي رِوَايَة هُنَا عَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ الله عَنْهُمَا: قَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «لَا يَبْقَى مِـمَّنْ هُوَ الْيَوْمَ عَلَى ظَهْرِ الْأَرْضِ أَحَدٌ»، يُرِيدُ بِذَلِكَ أَنَّهَا تَخْرِمُ ذَلِكَ الْقَرْنَ.
364.602 Абу Усмон Абдурраҳмон ибн Абу Бакр розияллоҳу анҳумодан ривоят қилади:
«Аҳли суффа фақир кишилар эди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Кимнинг икки кишилик таоми бўлса, учинчи(киши)ни, тўрт (кишилик таоми) бўлса, бешинчи ёки олтинчи(киши)ни олиб кет(иб, тўйдир)син», дедилар. Абу Бакр уч кишини олиб келди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам ўн кишини олиб кетдилар.
(Абдурраҳмон) деди: «Мен, отам ва онам бор эдик – Абу Усмон: «Хотиним ҳамда биз билан Абу Бакр хонадони ўртасидаги хизматчи ҳам бор эди», дедими, билолмадим», деган – Абу Бакр Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларида кечки овқатни еди. Сўнг хуфтон ўқилгунча турди. Кейин қайтиб, Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам таомлангунларича кутиб турди. Сўнг кечадан Аллоҳ хоҳлаганича ўтганидан кейин келди. Аёли унга: «Меҳмонларингиздан – ёки меҳмонингиздан – нега ушланиб қолдингиз?» деди. У: «Уларни овқатлантирмадингларми?!» деди. (Аёли:) «Келмагунингизча кўнишмади. Берилдию, бош тортишди», деди.
(Абдурраҳмон) деди: «Мен бориб яшириниб олдим. Абу Бакр: «Эй нодон!» деди ва «Қулоқ-бурнинг кесилсин!» деб сўкди-да: «Енглар, татимасин. Аллоҳга қасамки, уни емаганим бўлсин», деди. Аллоҳга қасамки, луқма олганимиз сари (таом) тагидан ортиб, бундан ҳам кўпаяверди, яъни ниҳоят, тўйганларида олдингидан кўпроқ бўлиб қолди. Абу Бакр қараса, у аввалгидай ёки ундан ҳам кўп бўлиб қолибди. Шунда аёлига: «Эй Бану Фирослик, бу нимаси?» деди. (Хотини:) «Кўзларимга ишонмайман, ҳозир у олдингидан уч баробар кўпроқ», деди.
Абу Бакр ундан еди ва олдин қасам ичганини назарда тутиб: «Бу шайтондан бўлди», деди. Сўнг ундан (яна) бир луқма еди-да, кейин уни Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам томон кўтариб борди. (Таом) тонггача у зотнинг олдиларида турди. Биз билан бир қавм ўртасида келишув бўлиб, муддати тугаган эди. У зот бизларни ўн икки кишига бўлдилар. Ҳар бир киши билан бир неча одам бор эди. Ҳар бир киши билан қанчадан одам борлигини Аллоҳ билади. Кейин ҳаммалари ундан ейишди».
Ёки шунга ўхшаш гапни айтди».
364/602 - عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِي بَكْرٍ رَضِيَ الله عَنْهُمَا أَنَّ أَصْحَابَ الصُّفَّةِ كَانُوا أُنَاسًا فُقَرَاءَ، وَأَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «مَنْ كَانَ عِنْدَهُ طَعَامُ اثْنَيْنِ فَلْيَذْهَبْ بِثَالِثٍ، وَإِنْ أَرْبَعٌ فَخَامِسٌ أَوْ سَادِسٌ». وَأَنَّ أَبَا بَكْرٍ جَاءَ بِثَلَاثَةٍ، فَانْطَلَقَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم بِعَشَرَةٍ، قَالَ: فَهْوَ أَنَا وَأَبِي وَأُمِّي، فَلَا أَدْرِي قَالَ: وَامْرَأَتِي وَخَادِمٌ، بَيْنَنَا وَبَيْنَ بَيْتِ أَبِي بَكْرٍ، وَإِنَّ أَبَا بَكْرٍ تَعَشَّى عِنْدَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم، ثُمَّ لَبِثَ حَيْثُ صُلِّيَتِ الْعِشَاءُ، ثُمَّ رَجَعَ فَلَبِثَ حَتَّى تَعَشَّى النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم، فَجَاءَ بَعْدَ مَا مَضَى مِنَ اللَّيْلِ مَا شَاءَ اللهُ، قَالَتْ لَهُ امْرَأَتُهُ: وَمَا حَبَسَكَ عَنْ أَضْيَافِكَ، أَوْ قَالَتْ ضَيْفِكَ؟ قَالَ: أَوَمَا عَشَّيْتِيهِمْ؟ قَالَتْ: أَبَوْا حَتَّى تَجِيءَ، قَدْ عُرِضُوا فَأَبَوْا، قَالَ: فَذَهَبْتُ أَنَا فَاخْتَبَأْتُ، فَقَالَ: يَا غُنْثَرُ، فَجَدَّعَ وَسَبَّ، وَقَالَ: كُلُوا لَا هَنِيئًا، فَقَالَ: وَاللهِ لَا أَطْعَمُهُ أَبَدًا، وَايْمُ اللهِ، مَا كُنَّا نَأْخُذُ مِنْ لُقْمَةٍ إِلَّا رَبَا مِنْ أَسْفَلِهَا أَكْثَرُ مِنْهَا، قَالَ: حَتَّى شَبِعُوا، وَصَارَتْ أَكْثَرَ مِـمَّا كَانَتْ قَبْلَ ذَلِكَ، فَنَظَرَ إِلَيْهَا أَبُو بَكْرٍ فَإِذَا هِيَ كَمَا هِيَ أَوْ أَكْثَرُ مِنْهَا، فَقَالَ لِامْرَأَتِهِ: يَا أُخْتَ بَنِي فِرَاسٍ، مَا هَذَا؟ قَالَتْ: لَا وَقُرَّةِ عَيْنِي، لَهِيَ الْآنَ أَكْثَرُ مِنْهَا قَبْلَ ذَلِكَ بِثَلَاثِ مَرَّاتٍ، فَأَكَلَ مِنْهَا أَبُو بَكْرٍ وَقَالَ: إِنّـَمَا كَانَ ذَلِكَ مِنَ الشَّيْطَانِ، يَعْنِي يَـمِينَهُ، ثُمَّ أَكَلَ مِنْهَا لُقْمَةً، ثُمَّ حَمَلَهَا إِلَى النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم فَأَصْبَحَتْ عِنْدَهُ. وَكَانَ بَيْنَنَا وَبَيْنَ قَوْمٍ عَقْدٌ، فَمَضَى الْأَجَلُ، فَفَرَّقَنَا اثْنَا عَشَرَ رَجُلًا، مَعَ كُلِّ رَجُلٍ مِنْهُمْ أُنَاسٌ، اللهُ أَعْلَمُ كَمْ مَعَ كُلِّ رَجُلٍ، فَأَكَلُوا مِنْهَا أَجْمَعُونَ، أَوْ كَمَا قَالَ.