1781.5063. Анас ибн Молик розияллоҳу анҳу айтади:

«Уч киши Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ибодатлари ҳақида сўраш учун Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг жуфти ҳалолларининг уйларига келишди. Уларга хабар қилинган эди, буни оз санагандай бўлиб, «Биз қаёқда-ю, Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам қаёқдалар?! У зотнинг олдингию кейинги гуноҳлари мағфират қилинган бўлса», дейишди. Улардан бири: «Мен абадул‑абад туни билан намоз ўқиб чиқаман», деди. Бошқаси эса: «Мен бир умр рўза тутаман, оғиз очиқ юрмайман», деди. Яна бошқаси: «Мен аёллардан четда бўламан, абадул‑абад уйланмайман», деди.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам келдилар ва шундай дедилар: «Шундай, шундай деганлар сизларми?! Ҳой! Аллоҳга қасамки, мен сизларнинг Аллоҳдан энг қўрқадиганингизман, Унга энг тақво қиладиганингизман, лекин мен рўза ҳам тутаман, оғиз очиқ ҳам юраман, намоз ҳам ўқийман, ухлайман ҳам, аёлларга уйланаман ҳам. Бас, ким менинг суннатимдан юз ўгирса, мендан эмас!»

1782.5073. Саъд ибн Абу Ваққос розияллоҳу анҳу шундай деди:

«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Усмон ибн Мазъунни табаттулдан қайтардилар. Агар бунга изн берганларида, ўзимизни бичиб олар эдик».

1783.5076. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

«Эй Аллоҳнинг Расули, мен ёш йигитман. Бузуқликдан қўрқяпман. Уйланишга эса ҳеч нарсам йўқ», дедим. У зот индамадилар. Кейин мен яна шу гапни айтдим. У зот яна индамадилар. Кейин мен яна шу гапни айтдим. У зот индамадилар. Кейин яна шу гапни айтган эдим, Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Эй Абу Ҳурайра, қалам сенга келадиган нарсани битиб, қуриб бўлган. Шунга кўра, ўзингни бичасанми, қўясанми, (фарқи йўқ)», дедилар».

Изоҳ: Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу мазкур мурожаат билан ўзини бичиб олишга рухсат сўраган. У бу гапни тарорлайвергач, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам рад этиш мазмунида унга муносиб равишда мазкур ҳадисни айтганлар. Тақдир қаламини биз билган қаламга ташбеҳ қилиб, барча бўладиган ишлар ёзиб бўлингани, унинг сиёҳи ҳам қуриб бўлгани, яъни тақдирдаги нарса ўзгармаслигини бадиий услубда уқтирганлар ва гапнинг охирида бироз зардали танбеҳ берганлар. Демоқчиларки, гуноҳдан қайтиш учун Аллоҳ қайтарган ишни қилишга баҳона қидирилмайди, бу нотўғри тасарруф. Агар тақдирда бўлса, ўзингни бичасанми, бичмайсанми, ўша ўзинг қўрққан ишга дучор бўласан. Бинобарин, гуноҳдан тийилиш ношаръий иш билан эмас, сабр‑матонат билан амалга оширилади.

1784.5077. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:

«Эй Аллоҳнинг Расули, айтинг-чи, агар бир водийга тушсангиз, унда бир дарахт бўлса, ундан ейилган бўлса, яна дов‑дарахтлар топсангиз, ундан ейилмаган бўлса, туянгизни қайси бирида ўтлатар эдингиз?» дедим. «Ўтлатилмаганида‑да», дедилар».

У киши Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ундан бошқа бокирага уйланмаганларини назарда тутаётган эди.

1783.5081. Урвадан ривоят қилинади:

«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам Абу Бакрдан Оишанинг қўлини сўрадилар. Абу Бакр у зотга: «Мен сизнинг биродарингизман-ку?» деди. У зот: «Сен Аллоҳнинг дини ва Китобида биродаримсан. У менга ҳалол», дедилар».

1786.5088. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:

«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам Зайдни асраб олганларидек, Абу Ҳузайфа ибн Утба ибн Рабиъа ибн Абдушамс ҳам – у Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам билан Бадрда иштирок этганлардан эди – Солимни асраб олди ва акасининг қизи Ҳинд бинт Валид ибн Утба ибн Рабиъани никоҳлаб берди. У бир ансориянинг қули эди. Жоҳилият даврида ким бир кишини асраб олса, одамлар ўшани унга нисбат бериб чақиришар ва ўша одам унинг меросидан улуш олар эди. Ниҳоят, Аллоҳ: «Уларни ўз оталарининг номи билан чақиринглар…»дан «ва дўстларингиздир»гача нозил қилгач, уларни ўз оталарига қайтаришди. Отаси маълум бўлмаганлар диндаги мавло ва биродар бўлишди. Шунда Саҳла бинт Суҳайл ибн Амр Қураший, сўнгра Омирий – у Абу Ҳузайфанинг аёли – Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга келиб, шундай деди: «Эй Аллоҳнинг Расули, биз Солимни ўғил деб билар эдик, энди Аллоҳ у ҳақда ўзингиз билган нарсани нозил қилди...» ва ҳадисни (тўлиқ) зикр қилди.

1787.5089. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:

«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Зубоъа бинт Зубайрнинг олдига кириб, унга: «Ҳажни ирода қилибсанми?» дедилар. У: «Аллоҳга қасамки, ўзимни фақат бетоб ҳис қиляпман», деди. У зот унга: «Ҳаж қилавер ва шарт қилиб: «Аллоҳим! Эҳромдан чиқиш ерим Сен мени тутиб қолган жойдир», деб айт», дедилар.

У Миқдод ибн Асваднинг никоҳида эди».

1789.5091. Саҳл розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг олдиларидан бир киши ўтиб қолди. У зот: «Бу ҳақда нима дейсизлар?» дедилар.

«Совчи қўйса, қиз беришга, шафоатчилик қилса, шафоати қабул бўлишига, сўзласа, тинглашга арзийдиган одам», дейишди. У зот индамадилар. Кейин фақир мусулмонлардан бир киши ўтиб қолди. У зот: «Бу ҳақда нима дейсизлар?» дедилар. «Совчи қўйса, қиз беришга, шафоати қабул бўлишига, гапирса, тинглашга арзимайдиган одам», дейишди. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Бу ер юзи тўла анавига ўхшаганлардан яхшироқдир», дедилар».

1790.5096 Усома ибн Зайд розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:

«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ўзимдан кейин эркакларга аёллардан кўра зарарлироқ фитна қолдирмадим», дедилар».

Изоҳ: «Фитна» сўзи аслида «тоблаш», «синаш», «мафтун қилиш» деган маъноларни билдиради. Инсонни мафтун этадиган ва айни вақтда унинг учун синов бўлган неъматлар ҳам «фитна» дейилади. Аниқроғи, бундай неъмат кишини тўғри йўлдан чалғитган бўлса, унга нисбатан ҳам «фитна» сўзи ишлатилади.

Аёл кишининг эркак учун фитналиги уни тоқати етмайдиган нарсаларни қилишга мажбур қилишида, силаи раҳм, хайру садақа каби хайрли амаллардан тўсишида ва бошқа ҳолларда намоён бўлади. Хусусан, аёл муҳаббатининг, жозибасининг эркакни йўлдан уриши, фаҳшга бошлаши аёлнинг эркак учун энг зарарли фитнаси саналади.

1791.5100. Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:

«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга: «Ҳамзанинг қизига уйланмайсизми?» дейишди. У зот: «У менинг эмикдош акамнинг қизи-ку», дедилар».

1792.5099. Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг жуфти ҳалоллари Оиша розияллоҳу анҳо шундай хабар қилади:

«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳузуримда эдилар. Бир кишининг Ҳафсанинг уйига (киришга) изн сўраётган овозини эшитиб қолдим. Шунда: «Эй Аллоҳнинг Расули, манави киши уйингизга (киришга) изн сўраяпти», дедим. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам Ҳафсанинг эмикдош амакисини назарда тутиб: «Менимча, у фалончи», дедилар. Мен эмикдош амакимни кўзда тутиб: «Агар фалончи тирик бўлганида олдимга кираверармиди?» дедим. Шунда у зот: «Ҳа, туғишганлик нимани ҳаром қилса, эмикдошлик ҳам шуни ҳаром қилади», дедилар».

 1793.5101. Умму Ҳабиба бинт Абу Суфён шундай хабар қилади:

«Эй Аллоҳнинг Расули, синглимни – Абу Суфённинг қизини никоҳингизга олинг», дедим. «Шуни хоҳлайсанми?» дедилар. «Ҳа. Мен сизни фақат ўзимники қилиб олмоқчимасман. Яхшиликда менга шерик бўлишини энг кўп хоҳлаганим – синглимдир», дедим. Шунда Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Бу менга ҳалол бўлмайди», дедилар. «Эй Аллоҳнинг Расули, бизга айтилишича, сиз Абу Саламанинг қизини никоҳингизга олмоқчи экансиз‑ку», дедим. «Умму Саламанинг қизиними?» дедилар. «Ҳа», дедим. «Агар у менинг қарамоғимдаги асрандим бўлмаганида ҳам, менга ҳалол бўлмас эди, чунки у менинг эмикдош биродаримнинг қизи. Сувайба мени ҳам, Абу Саламани ҳам эмизган. Менга қизларингиз ва опа‑сингилларингизни таклиф қилманглар», дедилар».

Урва айтади: «Сувайба Абу Лаҳабнинг мавлоси бўлиб, Абу Лаҳаб уни озод қилган эди. У Набий соллаллоҳу алайҳи васалламни эмизган. Абу Лаҳаб ўлгач, у ўзининг аҳли оиласидан бирининг тушида ёмон аҳволда кўринибди. У унга: «(Ўлимингдан кейин) нимага йўлиқдинг?» дебди. Абу Лаҳаб: «Сизлардан (ажралганимдан) кейин Сувайбани озод қилганим сабабли мана бундан суғорилишдан бошқа (яхши) нарсага йўлиқмадим», дебди».

Изоҳ: Абдурраззоқ ва бошқалар келтирган ривоятларда айтилишича, Абу Лаҳаб мазкур тушда «мана бундан» деганда бош бармоқ билан кўрсаткич бармоқ орасидаги чуқурликни айтган. Гап шундаки, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам туғилганларида Абу Лаҳабга бу хушхабарни чўриси Сувайба етказади. Абу Лаҳаб жиян кўрганига хурсанд бўлганидан Сувайбани озод қилиб юборади. Бошқа ривоятларда мазкур туш ҳақида батафсилроқ айтилган. Маълумки, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам душанба куни туғилганлар. Уларда айтилишича, Абу Лаҳаб дўзахда қаттиқ азобда экан, фақат душанба кунлари бармоқлари орасидан озгина сув ичиб, азоби енгиллашар экан.

1794.5102. Масруқдан ривоят қилинади:

«Оиша розияллоҳу анҳо айтдики, унинг ҳузурида бир киши борлигида Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам кириб келибдилар. У зотнинг юзлари ўзгариб, буни хушламагандек бўлибдилар. Шунда у: «Бу менинг акам», дебди. У зот: «Ака‑укаларингизнинг ким эканига қаранглар, чунки эмизиш фақат очликни кетказиш биландир», дебдилар».

Изоҳ: «Эмизиш фақат очликни кетказиш билан» деган жумланинг маъноси шуки, эмизиш туфайли сут қардошлик вужудга келиши учун чақалоқ фақат сут эмибгина тўядиган ёшда бўлиши, яъни оятда айтилган икки ёшдан катта бўлмаслиги керак.

1795.5108. Жобир розияллоҳу анҳу айтади:

«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бир аёлни унинг аммаси ёки холасининг устига никоҳлаб олишдан қайтардилар».

1796.5112. Ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:

«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шиғордан қайтарганлар».

«Шиғор – кишининг ўз қизини бошқа бировга унинг қизини бунга бериш шарти билан турмушга беришидир. Икковлари орасида маҳр бўлмайди».

Изоҳ: «Шиғор» сўзи аслида «бўм‑бўш», «холи» деган маънони англатади. Бу бобда эса «шиғор» деб маҳрдан холи бўлган никоҳга айтилмоқда. Бу жоҳилият давридаги никоҳ турларидан бири бўлиб, эркак ўз қарамоғидаги аёлни бошқа бировга унинг ўз қарамоғидаги аёллардан бирини никоҳлаб олиш эвазига узатар эди. Бошқача қилиб айтганда, бу никоҳ аёлларни айирбошлашдан иборат бўлиб, бунда аёллар маҳрдан ҳам маҳрум бўлар эдилар. Ислом шариати аёллар ҳуқуқларини тиклаб борар экан, бундай ёмон одатни ҳам ман қилди.

1797.5117, 5118. Жобир ибн Абдуллоҳ ва Салама ибн Акваъ розияллоҳу анҳумдан ривоят қилинади:

«Бир қўшинда эдик. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам олдимизга келиб: «Сизларга мутъа қилишга рухсат берилди, мутъа қилаверинг», дедилар».

Изоҳ: Бу ҳадис зоҳиран қараганда тарожумга зид кўринса‑да, аслида бу ерда имом Бухорий ўз одатига кўра, ҳадиснинг бир қисмини келтириб, қолганига ишора қилган. Ушбу ҳадиснинг бошқа ривоятлардаги тўлиқ шаклида Жобир ибн Абдуллоҳ розияллоҳу анҳунинг «Кейин бу тақиқланди», деган гаплари келади.

1798а/5126. Саҳл ибн Саъд розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

«Бир аёл Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга келиб: «Эй Аллоҳнинг Расули, мен ўзимни сизга ҳиба қилгани келдим», деди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам унга қараб, бошдан‑оёқ разм солдилар. Кейин бошларини қуйи солиб олдилар. Ўзи ҳақида ҳеч қандай қарор қилмаганларини кўргач, аёл ўтирди. Шу пайт у зотнинг саҳобаларидан бир киши ўрнидан туриб: «Эй Аллоҳнинг Расули, агар сизнинг эҳтиёжингиз бўлмаса, унга мени уйлантириб қўйинг», деди. У зот: «Бирор нарсанг борми?» дедилар. У: «Аллоҳга қасамки, йўқ, эй Аллоҳнинг Расули!» деди. У зот: «Аҳлингга бориб, қара-чи бирор нарса топармикансан», дедилар. У бориб, сўнг қайтиб келди‑да: «Аллоҳга қасамки, йўқ, эй Аллоҳнинг Расули! Ҳеч нарса топа олмадим», деди. «Бир темир узук бўлса ҳам қара», дедилар. У бориб, қайтиб келди‑да: «Аллоҳга қасамки, йўқ, темир узук ҳам йўқ, эй Аллоҳнинг Расули. Лекин мана бу изорим бор, – Саҳл айтади: «Унинг ридоси ҳам йўқ эди» – шунинг ярми унга бўлақолсин», деди. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «У изорингни нима қилади? Сен кийсанг, унга ҳеч нарса қолмайди, у кийса, сенга ҳеч нарса қолмайди-ку», дедилар.

Ҳалиги киши ўтирди ва узоқ чўкиб қолди. Кейин ўрнидан турди. Унинг қайтиб кетаётганини кўриб, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам буюрган эдилар, уни чақиришди. У келгач: «Сенда Қуръондан нима бор?» дедилар. У: «Менда фалон сура, фалон сура, фалон сура бор», деб санади. У зот: «Уларни ёддан ўқий оласанми?» дедилар. «Ҳа», деди. «Боравер, сендаги Қуръон эвазига сени унга (аёлга) эга қилдим», дедилар».

1798.5121. Саҳл розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

«Бир аёл Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга ўзини таклиф қилди. Бир киши у зотга: «Мени унга уйлантириб қўйинг», деди. «Ниманг бор?» дедилар. «Ҳеч нарсам йўқ», деди. «Бор, бир темир узук бўлса ҳам топ», дедилар. У кетди. Кейин қайтиб келиб: «Йўқ. Аллоҳга қасамки, ҳеч нарса топа олмадим, темир узук ҳам. Лекин мана бу изорим бор, ярми унга», деди. – Саҳл: «Ридоси ҳам йўқ эди», дейди. – Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «У изорингни нима қилади? Сен кийсанг, унга ҳеч нарса қолмайди, у кийса, сенга ҳеч нарса қолмайди-ку», дедилар. Бояги киши ўтирди. Ниҳоят, узоқ ўтиргач, ўрнидан турди. Уни кўриб, Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам чақирдилар [ёки у зотга чақириб берилди]. «Сенда Қуръондан нима бор?» дедилар. У сураларни санаб: «Менда фалон сура, фалон сура бор», деди. Шунда Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Сендаги Қуръон эвазига сени унга эга қилдик», дедилар».

1799.5130. Ҳасандан ривоят қилинади:

«Менга Маъқил ибн Ясор шундай сўзлаб берди: «Уларга тўсқинлик қилманг...» (ояти) у ҳақда нозил бўлган экан. У шундай деди: «Синглимни бир кишига турмушга берган эдим, у уни талоқ қилди. Иддаси тугаганда яна совчилик қилиб келди. Шунда унга: «Сенга (синглимни) турмушга бердим, тўшаб қўйдим ва сени иззат‑икром қилдим. Сен бўлсанг уни талоқ қилиб, энди яна унга совчилик қилиб келибсан?! Йўқ! Аллоҳга қасамки, у сенга ҳеч қачон қайтмайди», дедим. У ёмон киши эмас эди ва аёл ҳам унга қайтишни истар эди. Шунда Аллоҳ ушбу оятни – «Уларга тўсқинлик қилманг...»ни нозил қилди. Мен: «Энди шундай қиламан, эй Аллоҳнинг Расули», дедим».

Кейин уни унга турмушга берибди».

1800.5136. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу шундай сўзлаб берган:

«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Жувон маслаҳати олинмай туриб никоҳланмайди. Бокира эса изни олинмай туриб никоҳланмайди», дедилар. «Эй Аллоҳнинг Расули, унинг изни қандай бўлади?» дейишди. У зот: «Сукут сақлаши», дедилар».

1801.5137. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:

«Эй Аллоҳнинг Расули, бокира қиз уялади», дедим. «Унинг розилиги жим туришидир», дедилар».

1802.5138. Язид ибн Ҳорисанинг икки ўғли Абдурраҳмон ва Мужаммиълардан ривоят қилинади:

«Хансо бинт Хизом Ансория жувон эди. Унинг айтишича, отаси уни турмушга берибди. У эса буни ёқтирмай, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига келибди. Шунда у зот унинг никоҳини рад этибдилар».

1803.5142. Ибн Умар розияллоҳу анҳумо шундай дер эди:

«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам бир-бирингизнинг савдоси устига савдо қилишдан, кишининг ўз биродарининг совчилиги устига то олдинги совчи тарк қилмагунича ёки совчи изн бермагунича совчилик қилишидан қайтардилар».

1804.5152. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Аёл кишига ўз дугонасининг товоғини бўшатиб олиш учун унинг талоғини сўраш ҳалол бўлмайди, чунки унга нима тақдир қилинган бўлса, фақат шу бўлади», дедилар».

Изоҳ: Бу ерда кундошини ёки ўзи тегиб олиш учун бировнинг хотинини талоқ қилдириб, унга тегишли нафақани ҳам ўзиники қилиб олиш назарда тутилмоқда.

1805.5162. Ҳишом ибн Урва отасидан ривоят қилади:

«Оиша бир аёлни бир ансорийникига узатиб борибди. Кейин Набиюллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Эй Оиша, сизларда нима ўйин‑кулги бўлди? Ахир ансорлар ўйин‑кулгини ёқтиришади», дебдилар».

Изоҳ: Бу ерда шариат рухсат берган даражадаги ўйин‑кулги назарда тутилганини барча бир овоздан таъкидлаган.

1806.5165. Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:

«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Ҳой! Агар бирортангиз аҳлига яқинлик қиладиган пайтда: «Бисмиллааҳи. Аллооҳумма, жаннибниш-шайтоона ва жаннибиш-шайтоона маа розақтанаа»,* деса, кейин ўшанда ораларида фарзанд тақдир қилинса [ёки ҳукм қилинса], унга шайтон ҳеч қачон зарар келтира олмайди».

* Дуонинг маъноси: «Аллоҳнинг исми билан. Аллоҳим, мендан шайтонни четлат ва шайтонни ҳам бизга ризқ қилиб берадиганингдан четда қил».

1807.5168. Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам аёлларидан бирортасига Зайнабга тўй қилгандек тўй қилмаганлар. Унга битта қўй билан тўй қилганлар».

1808.5172. Сафийя бинт Шайба деди:

«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам аёлларидан бирига икки мудд* арпа билан тўй қилдилар».

* Ҳанафий мазҳабига кўра, бир мудд ҳажмда 0,84 литр, оғирликда 812,5 граммга, жумҳур наздида эса ҳажмда 0,6875 литр ва оғирликда 1020 граммга тўғри келади.

1809.5173. Абдуллоҳ ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:

«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ким тўйга чақирилса, унга борсин», дедилар».

1810.5185, 5186. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Ким Аллоҳга ва охират кунига иймон келтирган бўлса, қўшнисига озор бермасин. Аёлларга (яхши) муомала қилинглар, чунки улар қовурғадан яратилган. Қовурғанинг энг эгри жойи унинг юқорисидир. Уни тўғрилашга уринсанг, синдириб қўясан, агар ташлаб қўйсанг, эгрилигича қолаверади. Аёлларга (яхши) муомала қилинглар!»

Изоҳ: Таржимада «муомала қилинглар» деб ўгирилган сўз араб тилида жуда кенг маънода қўлланади. Бу сўз «бир-бирингизни шунга буюринглар», «ўзаро насиҳат қилинглар», «ушбу васиятимни қабул қилиб, унга амал қилинглар» деган мазмунларни ҳам ўз ичига олади.

Арабларда «жаарун», яъни «қўшни» деган сўз умумий маънода бўлиб, уй, иш жойи ёки турмушда ёнма‑ён бўлган ҳар бири кишини англатади. Муаллифнинг бу ҳадисни «Аёлларга яхшилик қилиш» бобида келтиргани ҳам шундан.

«Аёл қовурғадан яратилган», деганда Ҳавво онамизнинг Одам алайҳиссаломнинг чап қовурғасидан яратилгани назарда тутилган. «Қовурғанинг энг эгри жойи унинг юқорисидир», дейилганда аёлнинг эркакдан асосан ақл-тафаккурда, ҳис-туйғуларда фарқли эканига ишора қилинган. «Уни тўғрилашга уринсанг, синдириб қўясан», дегани «Ундан ўз табиатига зид нарсани талаб қилсанг, ундан айрилиб қоласан, ажрашишингга тўғри келади», деганидир. Чунки аёл жамиятдаги ўз вазифасини бажариши учун ўша феъл-атвор керак. Бу оддий муносабатлар, одоб-ахлоқ борасидаги ишларга тегишли. Аммо аёлда меъёрдан ташқари ҳатти-ҳаракатлар, шариат чегараларидан ташқари ҳолатлар кузатилса, у ҳолда уни мулойимлик билан тўғрилаш керак бўлади. Шу боис, ҳадисда «агар ташлаб қўйсанг, эгрилигича қолаверади», дейилмоқда.

1811.5189. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:

«Ўн битта аёл ўтириб, эрлари ҳақидаги гаплардан ҳеч нарсани яширмасликка аҳду паймон қилишибди.

Биринчиси: «Менинг эрим тоғ устидаги ориқ туя гўштининг ўзгинаси: текис жойда эмаски, чиқиб бўлса, семиз эмаски, олиб кетилса», деди.

Иккинчиси: «Мен эримнинг хабарини ёймайман, чунки барини айтиб, адоғига етолмайман деб қўрқаман. Агар гапирсам, авра‑астарини ағдариб ташлайман», деди.

Учинчиси: «Менинг эрим найнов. Гапирсам, талоқ бўламан, жим турсам, муаллақа бўлиб юравераман», деди.

Тўртинчиси: «Менинг эрим Тиҳоманинг тунига ўхшайди: иссиғи ҳам йўқ, совуғи ҳам йўқ, хавфи ҳам йўқ, зерикиш ҳам йўқ», деди.

Бешинчиси: «Менинг эрим кирса, қоплон, чиқса, шер. Билиб турган нарсасини сўрамайди», деди.

Олтинчиси: «Менинг эрим еса паққос туширади, ичса, қуритиб битиради, ёнбошласа, ўраниб олади, ташвишимни билишга қўл ҳам чўзиб қўймайди», деди.

Еттинчиси: «Менинг эрим нотавон [ёки сустмизож], ношуд. Нима дардки бўлса, унда бор. Ё бошингни ёради, ё ўзингни жароҳатлайди ёки икковиниям қилади», деди.

Саккизинчиси: «Менинг эрим қуёндек момиқ, зарнабдек* хушбўй», деди.

Тўққизинчиси: «Менинг эримнинг устуни баланд, қиличининг қини узун, (ўчоғининг) кули совимас, уйи машваратхонага ўхшайди», деди.

Ўнинчиси: «Менинг эрим мулкдор. Қандай мулкдор, дейсизми? Анавилардан яхши мулкдор. Унинг қўрада кўп туриб, яйловга кам чиқадиган туялари бор. Улар дуфнинг овозини эшитса, куни битганини аниқ билиб бўлади», деди.

Ўн биринчиси деди: «Менинг эрим Абу Заръ. Абу Заръ ким дейсизми? У қулоқларимни тақинчоққа, билакларимни ёққа тўлдирди. У мени озгина қўйи бор уйдан йилқию туяси, моли тўла уйга олиб келиб, хирмону ғалвирга эга қилди. Олдида гапирсам, сўкиш эшитмайман, ётсам, тонггача ухлайман, сув ичсам, қонгунимча ичаман.

Абу Зарънинг онаси... Абу Зарънинг онаси ким, дейсизми? Сандиқлари катта, уйлари кенгу мўл.

Абу Зарънинг ўғли... Абу Зарънинг ўғли ким, дейсизми? Шилма пўстлоқда ҳам ётаверади, улоқчанинг пойчасига ҳам тўяверади.

Абу Зарънинг қизи... Абу Зарънинг қизи ким, дейсизми? Отасига итоатли, онасига итоатли, кийимини тўлдирадиган қиз, кундошини куйдирадиган қиз.

Абу Зарънинг чўриси… Абу Зарънинг чўриси ким, дейсизми? Гапимизни ёймайди, озиғимизни ташиб кетмайди, уйимизни хас-чўпга тўлдирмайди.

(Бир куни) сут мешлари чайқалиб турган пайтда Абу Заръ ташқарига чиқди‑ю, қоплончалардек икки боласи қўлтиғи остидан икки анорини ўйнаб турган аёлни кўрди ва мени талоқ қилиб, уни никоҳлаб олди.

Ундан кейин баобрў, учқур от минган, хаттий найза* тутган бир кишига тегдим. У менга мол‑ҳол, чорва берди, ҳар биридан жуфт‑жуфт берди ва: «Эй Умму Заръ, ўзинг ҳам егин, аҳлингга ҳам едиргин», деди. Аммо унинг менга берган ҳамма нарсасини тўпласам ҳам, Абу Зарънинг энг кичик идишича бўлмайди».

Оиша айтади: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Абу Заръ Умму Заръ учун қандай бўлган бўлса, мен ҳам сен учун шундайман», дедилар».

Абу Абдуллоҳ айтади: «Саъид ибн Салама Ҳишомдан: «Уйимизни хас‑хашак қилиб ташламайди», деб ривоят қилган

Баъзилар «фа’атақоммаҳу» деб «мим» билан айтган, мана шу тўғрироқ».*

Изоҳ:

* Зарнаб – хушбўй ўсимлик.

* Хаттий – Баҳрайн соҳилидаги Хат деб аталган жойдан келтирилган найза.

* Ҳадисда «қонгунимча ичаман» деб ўгирилган сўз икки хил ривоят қилинган: 1. «Нун» ҳарфи билан: «фа’атақоннаҳу»; 2. «Мим» ҳарфи билан: «фа’атақоммаҳу». Иккисида ҳам маъно деярли бир хил. Аммо муаллиф таъкидлаганидек, иккинчиси тўғрироқ.

1812.5195. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Аёлга эри борлигида унинг изнисиз рўза тутиши, унинг изнисиз уйига (киришга) изн бериши ҳалол бўлмайди. Унинг буйруғисиз бирор нафақа қилса, (савобининг) ярми унга етиб туради».

1813.5196. Усома розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Жаннатнинг эшиги олдида турдим. Унга кирганларнинг асосий қисми мискинлар экан. Давлатмандлар ушлаб турилибди. Фақат дўзах эгалари дўзах сари амр қилинган. Дўзах эшигида ҳам турдим. Унга кирганларнинг асосий қисми аёллар экан».

1814.5211. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:

«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам (сафарга) чиқсалар, аёллари орасида қуръа ташлар эдилар. (Бир сафар) қуръа Оиша билан Ҳафсага тушди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам кечаси бўлса, Оиша билан бирга гаплашиб кетардилар. Ҳафса: «Бу кеча менинг туямни миниб олмайсанми? Мен сенинг туянгни миниб оламан. (Сен мен кўраётган нарсани) кўрасан, мен ҳам (сен кўраётган нарсани) кўраман», деди. У: «Майли», деди ва миниб олди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам Оишанинг бўрасининг олдига келдилар. Унинг устида Ҳафса бор эди. Унга салом бердилар. Кейин тўхтагунча йўл юрдилар. Оиша у зотни қидириб қолди. Тўхташгач, икки оёғини изхир* орасига суқиб: «Эй Роббим, менга бир чаён ё илон юборки, мени чақсин. У зотга ҳеч нарса дея олмай қолайин», деди».

* Изхир – Ҳижоз ерларида ўсадиган машҳур хушбўй ўсимлик.

1815.5213. Бизга Мусаддад сўзлаб берди:

«Бизга Бишр сўзлаб берди: «Холид бизга Абу Қилобадан сўзлаб берди: «Хоҳласам, «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам айтдилар», дер эдим, лекин (аниқроғи) у (яъни Анас)* шундай деди: «Бокирага уйланганда олдида етти кун туриш, жувонга уйланганда олдида уч кун туриш суннатдир».

* Кейинги ҳадиснинг изоҳига қаранг.

1816.5219. Асмо розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:

«Бир аёл: «Эй Аллоҳнинг Расули, менинг кундошим бор. Агар эрим менга бермаган нарсани берган қилиб кўрсатсам, гуноҳ бўладими?» деди. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ўзига берилмаган нарсани берилган қилиб кўрсатган одам иккита ёлғон кийим кийган кабидир», дедилар».

Изоҳ: «Иккита ёлғон кийим кийган кабидир», яъни гуноҳи икки баробардир. Гапи ҳам ёлғон, иши ҳам ёлғон. Ўзида йўқ нарсани бор қилиб кўрсатиши бир гуноҳ, бу билан ўзгага озор бериши яна бир гуноҳ.

1817.5223. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу деди:

«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Албатта, Аллоҳ рашк қилади. Аллоҳнинг рашки мўминнинг Аллоҳ ҳаром қилган нарсани қилишидандир», дедилар».

1818.5224. Асмо бинт Абу Бакр розияллоҳу анҳумо айтади:

«Зубайр менга уйланганида ер юзида моли ҳам, мамлуки ҳам йўқ эди, бир сувчи туя ва отидан бошқа ҳеч нарсаси йўқ эди. Мен унинг отини емлар ва суғорар эдим. Катта қовға тикар ва хамир қорар эдим. Нон ёпа олмасдим, менга қўшни ансориялар нон ёпиб беришарди. Улар садоқатли аёллар эди. Зубайрнинг Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бўлиб берган еридан бошимда данак таширдим. У (ер) бизникидан учдан икки фарсах* жойда эди. Бир куни бошимда данак билан келаётиб, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламни учратиб қолдим. У зот билан бир неча ансорлар бор эди. У зот мени чақирдилар‑да, мени ортларига мингаштириб олиш учун (туяга) «Их, их», дедилар. Зубайрни ва унинг рашкчилигини эслаб, эркаклар билан бирга юришдан уялдим. У энг рашкчи одам эди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам менинг уялганимни билиб, ўтиб кетдилар. Зубайрга келиб: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам мени учратиб қолдилар. Бошимда данак бор эди. Ёнларида бир неча саҳобалари ҳам бор эди. Уловга минишим учун (туяни) чўктирдилар. Сенинг рашкингни ўйлаб, у зотдан уялдим», дедим. Шунда у: «Аллоҳга қасамки, данак кўтариб юришинг у зот билан бирга улов минишингдан кўра мен учун оғир бўлди», деди. Шундан кейин Абу Бакр менга отга қарашни қўлимдан оладиган бир ходим юборди. Бу билан гўёки у мени озод қилди».

* Фарсах – 3 мил, 5544 м. Ўртача ташланган 12000 қадам, ўртача тезликда яёв юрилганда 1,5 соатда босиб ўтилган масофа.

1819.5228. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:

«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам менга: «Мендан рози бўлган пайтингни ҳам, мендан ғазабланганингни ҳам биламан», дедилар. «Буни қаердан биласиз?» дедим. «Мендан рози бўлганингда «Муҳаммаднинг Робби билан қасамки, йўқ!» дейсан. Ғазабланганингда эса «Иброҳимнинг Робби билан қасамки, йўқ!» дейсан», дедилар». Мен: «Тўғри. Аллоҳга қасамки, эй Аллоҳнинг Расули, мен исмингизнигина ҳижрон қиламан», дедим».

1820.5232. Уқба ибн Омир розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «(Номаҳрам) аёлларнинг олдига киришдан ҳазир бўлинг!» дедилар. Шунда ансорлардан бири: «Эй Аллоҳнинг Расули, эрнинг қариндошига нима дейсиз?» деди. «Эрнинг қариндоши ўлимдир!» дедилар у зот».

Изоҳ: «Эрнинг қариндоши» деганда эрнинг ота‑бобоси ва фарзанларидан бошқа эркак қариндошлар, унинг хотинига номаҳрам бўлган кишилар назарда тутилган. Шу боис, аёлнинг улар билан холи қолиши, уларга шариатда аврат саналган жойларини тўсмаган ҳолда кўриниши мумкин эмас. Улар ҳақида сўралганда «ўлим», дейилиши аёл кишининг улар билан холи қолиши ўлимдек даҳшатли, хавфли деган мазмундадир, чунки уларнинг келин билан холи қолиши бошқа бегона номаҳрамларга нисбатан осон бўлади ва бунга кўпчилик бепарво қарайди. Бу ҳукмга эътиборсизлик туфайли қанчадан-қанча оилаларда хиёнат содир бўлиши, оилалар бузилиши ва бошқа кўнгилсиз ҳолатлар юз беришини ҳаётнинг ўзи кўрсатиб турибди. Қолаверса, Исломда фақат зинонинг эмас, балки зинонинг дебочалари, яъни бунга олиб борадиган ишларнинг, ҳатто хаёл бузилишининг ҳам олдини олиш мақсад қилинган.

1821.5240 Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Бир аёл (бошқа) аёлга тегиниб, кейин эрига уни кўз олдига келтирадиган даражада таърифлаб бермасин», дедилар».

1822.5244. Жобир ибн Абдуллоҳ розияллоҳу анҳу айтади:

«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Бирортангиз узоқ (вақт уйда) йўқ бўлган бўлса, аҳлининг олдига кечаси келмасин», дедилар».

1823.5246. Жобир ибн Абдуллоҳ розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:

«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Агар кечаси кириб келсанг, то эри ғойиблар қириниб, сочи тўзиганлар тараниб олгунича аҳлингнинг ҳузурига кирма», дедидлар.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: ««Ал‑кайса, ал‑кайса» дедилар».