(1) ЖУМА НАМОЗИНИНГ ФАРЗЛИГИ ҲАҚИДА
(1) بَاب: فَرْضِ الْجُمُعَةِ
484.876 Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«У киши Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг шундай деяётганларини эшитган экан: «Биз (дунёда) охиргилармиз, Қиёмат куни пешқадамлармиз. Бироқ уларга биздан олдин китоб берилган. Ушбу кунлари уларга фарз қилинган бўлиб, улар у ҳақда ихтилоф қилишди. Аллоҳ бизни (ўша кунга) ҳидоят қилди. Одамлар эса бунда биздан кейиндалар: эртасига яҳудийлар, индинига насоролар».
484/876 – عَنْ أبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ، أَنَّهُ سَـمِعَ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم يَقُولُ: «نَحْنُ الْآخِرُونَ السَّابِقُونَ يَوْمَ الْقِيَامَةِ، بَيْدَ أَنَّهُمْ أُوتُوا الْكِتَابَ مِنْ قَبْلِنَا، ثُمَّ هَذَا يَوْمُهُمُ الَّذِي فُرِضَ عَلَيْهِمْ، فَاخْتَلَفُوا فِيهِ، فَهَدَانَا اللهُ لَهُ، فَالنَّاسُ لَنَا فِيهِ تَبَعٌ: الْيَهُودُ غَدًا وَالنَّصَارَى بَعْدَ غَدٍ».
(2) ЖУМА УЧУН ХУШБЎЙЛАНИШ ҲАҚИДА
(2) بَاب: الطِّيبِ لِلْجُمُعَةِ
485.880 Амр ибн Сулайм Ансорий айтади:
«Абу Саъид розияллоҳу анҳунинг шундай деганига гувоҳлик бераман: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг шундай деганларига гувоҳлик бераман: «Жума куни ғусл қилиш, тишларни тозалаш, агар топса, хушбўй нарса суриш ҳар бир эҳтилом бўлувчига вожибдир».
Амр айтади: «Ғуслга келсак, гувоҳлик бераманки, у вожибдир. Аммо тишларни тозалаш ва хушбўйланишга келсак, у вожибми ёки йўқми, Аллоҳ билувчидир. Лекин ҳадисда шундай».
Изоҳ: Араб тилида, хусусан, ҳадисларда «вожиб» сўзи гоҳида «худди вожибдек зарур», «қилиш лозим» деган мазмунларда ҳам ишлатилиб, маънони таъкидлашга хизмат қилади ва бунда у шаръий вожибликни англатмайди.
485/880 - عَنْ أَبِي سَعِيدٍ الـخُدْرِيِّ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: أَشْهَدُ عَلَى رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «الْغُسْلُ يَوْمَ الْجُمُعَةِ وَاجِبٌ عَلَى كُلِّ مُحْتَلِمٍ، وَأَنْ يَسْتَنَّ، وَأَنْ يـَمَسَّ طِيبًا إِنْ وَجَدَ».
(3) ЖУМАНИНГ ФАЗЛИ ҲАҚИДА
(3) بَاب: فَضْلِ الْجُمُعَةِ
486.881 Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам дедилар: «Ким жума куни жанобат ғуслини қилса, сўнг (масжидга) эрта борса, худди (Аллоҳга) битта туя сўйгандек бўлади. Ким иккинчи вақтда борса, худди битта сигир сўйгандек, ким учинчи вақтда борса, худди битта шохдор қўчқор сўйгандек, ким тўртинчи вақтда борса, худди битта товуқ сўйгандек, ким бешинчи вақтда борса, худди бир тухум атагандек бўлади. Имом (минбарга) чиққанда эса фаришталар зикр(хутба)ни эшитишга ҳозир бўладилар».
486/881 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَرَضِيَ الله عَنْهُ، أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «مَنِ اغْتَسَلَ يَوْمَ الْجُمُعَةِ غُسْلَ الْجَنَابَةِ ثُمَّ رَاحَ، فَكَأَنَّـمَا قَرَّبَ بَدَنَةً، وَمَنْ رَاحَ فِي السَّاعَةِ الثَّانِيَةِ، فَكَأَنَّـمَا قَرَّبَ بَقَرَةً، وَمَنْ رَاحَ فِي السَّاعَةِ الثَّالِثَةِ، فَكَأَنَّـمَا قَرَّبَ كَبْشًا أَقْرَنَ، وَمَنْ رَاحَ فِي السَّاعَةِ الرَّابِعَةِ، فَكَأَنَّـمَا قَرَّبَ دَجَاجَةً، وَمَنْ رَاحَ فِي السَّاعَةِ الْخَامِسَةِ، فَكَأَنَّـمَا قَرَّبَ بَيْضَةً، فَإِذَا خَرَجَ الْإِمَامُ حَضَرَتِ الْمَلَائِكَةُ يَسْتَمِعُونَ الذِّكْرَ».
(4) ЖУМА УЧУН МОЙ СУРИШ* ҲАҚИДА
(4) بَاب: الدُّهْنِ لِلْجُمُعَةِ
* Мой суриш деганда хушбўйланиш назарда тутилади.
487.883 Салмон Форсий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Бирор киши жума куни ғусл қилса, имкон қадар тозаланса, (соч-соқолини) мой билан мойласа ёки уйидаги хушбўй нарсадан суриб, сўнг (масжидга) чиқса ва икки кишининг ўртасидан оралаб ўтмаса, сўнгра насиб қилинганича намоз ўқиса, кейин имом сўзлаганда жим қулоқ солса, унинг бу (жума) билан нариги жума орасидагилари (гуноҳлари) албатта мағфират қилинади», дедилар».
487/883 - عَنْ سَلْمَانَ الْفَارِسِيِّ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ النَّبِيُّصلى الله عليه وسلم: «لَا يَغْتَسِلُ رَجُلٌ يَوْمَ الْجُمُعَةِ، وَيَتَطَهَّرُ مَا اسْتَطَاعَ مِنْ طُهْرٍ، وَيَدَّهِنُ مِنْ دُهْنِهِ، أَوْ يَـمَسُّ مِنْ طِيبِ بَيْتِهِ، ثُمَّ يَخْرُجُ فَلَا يُفَرِّقُ بَيْنَ اثْنَيْنِ، ثُمَّ يُصَلِّي مَا كُتِبَ لَهُ، ثُمَّ يُنْصِتُ إِذَا تَكَلَّمَ الْإِمَامُ، إِلَّا غُفِرَ لَهُ مَا بَيْنَهُ وَبَيْنَ الْجُمُعَةِ الْأُخْرَى».
488.884 Товус айтади:
«Ибн Аббосга шундай дедим: «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Жума куни ғусл қилинг. Жунуб бўлмасангиз ҳам бошингизни ювинг ва хушбўй нарса ишлатинг», деганлар», деб айтишди».
Ибн Аббос: «Ғусл тўғри, аммо хушбўйликни билмадим», деди».
488/884 – عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ الله عَنْهُمَا، أنَّهُ قِيلَ لَهُ: ذَكَرُوا أَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «اغْتَسِلُوا يَوْمَ الْجُمُعَةِ وَاغْسِلُوا رُءُوسَكُمْ وَإِنْ لَمْ تَكُونُوا جُنُبًا، وَأَصِيبُوا مِنَ الطِّيبِ». فَقَالَ: أَمَّا الْغُسْلُ فَنَعَمْ، وَأَمَّا الطِّيبُ فَلَا أَدْرِي.
(5) ТОПГАН ЭНГ ЧИРОЙЛИ НАРСАСИНИ КИЯДИ
(5) بَاب: يَلْبَسُ أَحْسَنَ مَا يَجِدُ
489.886 Абдуллоҳ ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Умар ибн Хаттоб масжид эшиги олдида (ипак) йўлли ҳулла* кўриб қолиб: «Эй Аллоҳнинг Расули, буни сотиб олиб, жума куни ва ҳузурингизга келган вафдлар* учун кийсангиз бўларди», деди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Буни охиратда насибаси йўқ кишигина кияди», дедилар. Кейин Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга ўша ҳуллалардан келди. Улардан битта ҳуллани Умар ибн Хаттобга бердилар. Умар: «Эй Аллоҳнинг Расули, буни менга кийдирасизми? Ахир Уториднинг* ҳулласи ҳақида бир гап айтган эдингиз-ку!» деди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Сенга уни ўзинг кийишинг учун берганим йўқ», дедилар. Умар ибн Хаттоб уни Маккадаги мушрик укасига кийдириб юборди».
* Вафд – ҳурматли тарафнинг ҳузурига келган меҳмонлар, делегация.
* Бошқа халқларда пиджак ва шимдан иборат кийимлар тўплами «костюм» дейилгани каби арабларда ридо ва изордан иборат кийим «ҳулла» дейилади.
* Уторид ибн Ҳожиб – ўша даврдаги машҳур ипакчи.
489/886 - عَنْ عُمَرَ بْنِ الْخَطَّابِ رَضِيَ الله عَنْهُ أنَّهُ وَجَدَ حُلَّةَ سِيَرَاءَ عِنْدَ بَابِ الْمَسْجِدِ، فَقَالَ: يَا رَسُولَ اللهِ، لَوِ اشْتَرَيْتَ هَذِهِ فَلَبِسْتَهَا يَوْمَ الْجُمُعَةِ، وَلِلْوَفْدِ إِذَا قَدِمُوا عَلَيْكَ، فَقَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «إِنـَّمَا يَلْبَسُ هَذِهِ مَنْ لَا خَلَاقَ لَهُ فِي الْآخِرَةِ». ثُمَّ جَاءَتْ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم مِنْهَا حُلَلٌ، فَأَعْطَى عُمَرَ بْنَ الْخَطَّابِ مِنْهَا حُلَّةً، فَقَالَ عُمَرُ: يَا رَسُولَ اللهِ، كَسَوْتَنِيهَا وَقَدْ قُلْتَ فِي حُلَّةِ عُطَارِدٍ مَا قُلْتَ؟ قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «إِنِّي لَمْ أَكْسُكَهَا لِتَلْبَسَهَا»، فَكَسَاهَا عُمَرُ أَخًا لَهُ بِـمَكَّةَ مُشْرِكًا.
(6) ЖУМА КУНИ МИСВОКЛАНИШ ҲАҚИДА
(6) بَاب: السِّوَاكِ يَوْمَ الْجُمُعَةِ
490.887 Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Агар умматимга [ёки одамларга] машаққат қилиб қўйишим бўлмаганида, уларни ҳар намоз олдидан мисвокланишга буюрган бўлар эдим», дедилар».
490/887 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَرَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «لَوْلَا أَنْ أَشُقَّ عَلَى أُمَّتِي، أَوْ عَلَى النَّاسِ، لَأَمَرْتُهُمْ بِالسِّوَاكِ مَعَ كُلِّ صَلَاةٍ».
491.888 Анас розияллоҳу анҳу шундай сўзлаб берди:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Сизларга мисвокланиш ҳақида кўп гапирдим», дедилар».
491/888 - عَنْ أَنَسٍ رَضِيَ عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «أَكْثَرْتُ عَلَيْكُمْ فِي السِّوَاكِ».
(7) ЖУМА КУНИ БОМДОД НАМОЗИДА НИМА ҚИРОАТ ҚИЛИНИШИ ҲАҚИДА
(7) بَاب: مَا يُقْرَأُ فِي صَلَاةِ الْفَجْرِ يَوْمَ الْجُمُعَةِ
492.891 Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам жума куни бомдод намозида «Алиф лам мим. Танзил…» – Сажда(сураси)ни ва «Ҳал ата ъалал-инсани»ни қироат қилар эдилар».
492/891 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: كَانَ رَسُولُ الله صلى الله عليه وسلم يَقْرَأُ فِي الْجُمُعَةِ فِي صَلَاةِ الْفَجْرِ: (الم (1) تَنْزِيلُ) السجدة، وَ(هَلْ أَتَى عَلَى الْإِنْسَانِ).
(8) ҚИШЛОҚ ВА ШАҲАРЛАРДАГИ ЖУМА ҲАҚИДА
(8) بَاب: الْجُمُعَةِ فِي الْقُرَى وَالْمُدْنِ
493.893 Ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «Ҳар бирингиз мутасаддидир ва ҳар бирингиз қўл остидагилари учун масъулдир. Имом* мутасаддидир ва қўл остидагилари учун масъулдир. Эркак ўз оиласида мутасаддидир ва қўл остидагилари учун масъулдир. Аёл эрининг уйида мутасаддидир ва қўл остидагилари учун масъулдир. Ходим ўз хожасининг мол-мулкида мутасаддидир ва қўл остидагилари учун масъулдир», деяётганларини эшитдим. Ўйлашимча, у зот: «Киши отасининг молида ҳам мутасаддидир ва қўл остидагилар учун масъулдир. Ҳар бирингиз мутасаддидир ва ҳар бирингиз қўл остидагилари учун масъулдир», ҳам дедилар».
Изоҳ:
* Водил-қуро – Мадина билан Шом ўртасидаги маълум жой.
* Омил – аслида «ишчи» дегани бўлиб, бу сўз илк Ислом давлатчилигида маълум соҳа бўйича масъул раҳбарга нисбатан ишлатилган. Саъд розияллоҳу анҳу Кўфада одамларга намоз ўқиб беришга масъул этиб тайинланган эди.
* Айла – Мадина билан Миср ўртасида, Шом йўлида, Қулзум (Қизил денгиз) соҳилида жойлашган шаҳар.
* «Имом» сўзи бу ерда ҳам кўп жойларда келгани каби, ҳам моддий, ҳам маънавий раҳбар бўлган кишини англатади.
493/893 - عَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: سَـمِعْتُ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم يَقُولُ: «كُلُّكُمْ رَاعٍ وَكُلُّكُمْ مَسْئُولٌ عَنْ رَعِيَّتِهِ: الْإِمَامُ رَاعٍ وَمَسْئُولٌ عَنْ رَعِيَّتِهِ، وَالرَّجُلُ رَاعٍ فِي أَهْلِهِ وَهْوَ مَسْئُولٌ عَنْ رَعِيَّتِهِ، وَالْمَرْأَةُ رَاعِيَةٌ فِي بَيْتِ زَوْجِهَا وَمَسْئُولَةٌ عَنْ رَعِيَّتِهَا، وَالْخَادِمُ رَاعٍ فِي مَالِ سَيِّدِهِ وَمَسْئُولٌ عَنْ رَعِيَّتِهِ. قَالَ وَحَسِبْتُ أَنْ قَدْ قَالَ: وَالرَّجُلُ رَاعٍ فِي مَالِ أَبِيهِ وَمَسْئُولٌ عَنْ رَعِيَّتِهِ، وَكُلُّكُمْ رَاعٍ وَمَسْئُولٌ عَنْ رَعِيَّتِهِ».
494.897 Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу айтади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Биз (дунёда) охиргилармиз, қиёмат куни пешқадамлармиз. Уларга биздан олдин китоб берилган, бизга эса улардан кейин берилган. Ушбу кун улар ихтилоф қилган нарсадир. Бас, Аллоҳ бизни (бу кунга) ҳидоят қилди. Эрта яҳудийларники, индин насороларникидир», дедилар-да, сукут қилдилар. Сўнг: «Ҳар етти кунда бир марта боши ва баданини ювиш ҳар бир мусулмон зиммасидаги ҳақдир», дедилар».
494/897 – حَدِيثُ أبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ: نَحْنُ الآخِرُونَ السَّابِقُونَ، تَقَدَّ قَرِيبًا، وزاد هنا في آخره. ثُمَّ قَالَ: «حَقٌّ عَلَى كُلِّ مُسْلِمٍ أَنْ يَغْتَسِلَ فِي كُلِّ سَبْعَةِ أَيَّامٍ يَوْمًا، يَغْسِلُ فِيهِ رَأْسَهُ وَجَسَدَهُ».
(10) АЛЛОҲ ЖАЛЛА ВА АЗЗАНИНГ «ЖУМА КУНИДАГИ НАМОЗГАНИДО ҚИЛИНГАН ПАЙТДА...» ДЕГАН СЎЗИГА КЎРА ЖУМА КИМГА ВОЖИБ БЎЛАДИ ВА УНГА ҚАЕРЛАРДАН КЕЛИНАДИ?
(10) بَاب: مِنْ أَيْنَ تُؤْتَى الْجُمُعَةُ، وَعَلَى مَنْ تَجِبُ
495.902. Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг жуфти ҳалоллари Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Одамлар жума куни навбатлашиб, уйларидан, аволийлардан* чанг-тўзонда чанг босиб, терлаб келишар, улардан тер (ҳиди) анқиб турарди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам менинг ҳузуримда эканларида олдиларига ўшалардан бир одам келди. Шунда Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Сизлар ушбу кунингиз учун покланиб олсангиз бўларди», дедилар».
* Аволий – Мадинанинг шарқий томонидан икки милдан саккиз милгача бўлган ерлардаги жойлар ва қишлоқчаларнинг умумий номи.
495/902 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ الله عَنْهَا قَالَتْ: كَانَ النَّاسُ يَنْتَابُونَ يَوْمَ الْجُمُعَةِ مِنْ مَنَازِلِهِمْ وَالْعَوَالِي، فَيَأْتُونَ فِي الْغُبَارِ، يُصِيبُهُمُ الْغُبَارُ وَالْعَرَقُ، فَيَخْرُجُ مِنْهُمُ الْعَرَقُ، فَأَتَى رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم إِنْسَانٌ مِنْهُمْ وَهْوَ عِنْدِي، فَقَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «لَوْ أَنَّكُمْ تَطَهَّرْتُمْ لِيَوْمِكُمْ هَذَا».
496.903 Яҳё ибн Саъид Амрадан жума кунги ғусл ҳақида сўраган эди, Амра шундай деди: «Оиша розияллоҳу анҳо: «Одамлар меҳнатларини ўзлари қилишар, жумага келганларида ҳам ўша аҳволларида келишаверарди. Шунда уларга: «Ғусл қилиб олсангиз бўларди», дейилди», деди».
496/903 – وَعَنْهَا رَضِيَ الله عَنْهَا قَالَتْ: كَانَ النَّاسُ مَهَنَةَ أَنْفُسِهِمْ، وَكَانُوا إِذَا رَاحُوا إِلَى الْجُمُعَةِ رَاحُوا فِي هَيْئَتِهِمْ، فَقِيلَ لَهُمْ: لَوِ اغْتَسَلْتُمْ.
497.904 Анас ибн Молик розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам жума намозини қуёш оққанда ўқир эдилар».
497/904 - عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍرَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم كَانَ يُصَلِّي الْجُمُعَةَ حِينَ تَـمِيلُ الشَّمْسُ.
(11) ЖУМА КУНИ ИССИҚ КУЧАЙИБ КЕТСА…
(11) بَاب: إِذَا اشْتَدَّ الْحَرُّ يَوْمَ الْجُمُعَةِ
498.906 Анас ибн Молик розияллоҳу анҳу айтади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам совуқ кучайиб кетганда намозни эрта ўқир, иссиқ кучайиб кетганда намозни «салқинлатиб» ўқир эдилар». Яъни жумани.
Юнус ибн Букайр: «Абу Халда бизга «...намозни» деб хабар қилган, жумани зикр қилмаган», дейди.
Бишр ибн Собит айтади: «Абу Халда бизга шундай сўзлаб берди: «Амир бизга жумани ўқиб берди. Кейин Анас розияллоҳу анҳуга: «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам пешинни қандай ўқир эдилар?» деди».
Изоҳ: Абу Халда – ҳадисни Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилган тобеъин. Имом Бухорий бу ерда Абу Халдадан бошқалар қилган ривоятда мазкур ўзгаришлар борлигига, Бишр ибн Собитнинг ривоятидаги пешин ҳақидаги саволни келтириш билан жуманинг вақти пешиннинг вақти билан бир хил эканига ишора қилмоқда.
498/906 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: كَانَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم إِذَا اشْتَدَّ الْبَرْدُ بَكَّرَ بِالصَّلَاةِ، وَإِذَا اشْتَدَّ الْحَرُّ أَبْرَدَ بِالصَّلَاةِ؛ يَعْنِي الْجُمُعَةَ.
(12) ЖУМАГА ПИЁДА БОРИШ ҲАҚИДА
(12) بَاب: الْمَشْيِ إِلَى الْجُمُعَةِ
499.907 Абоя ибн Рифоъа бундай сўзлаб берди:
«Мен жумага кетаётганимда Абу Абс менга етиб олди-да: «Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «Кимнинг оёқлари Аллоҳ йўлида чанг бўлса, Аллоҳ уни дўзахга ҳаром қилади», деяётганларини эшитганман», деди».
499/907 - عَنْ أَبِي عَبْسٍ رَضِيَ الله عَنْهُ أنه قَالَ وَهُوَ ذَاهِبٌ إِلَى الْجُمُعَةِ: سَـمِعْتُ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم يَقُولُ: «مَنِ اغْبَرَّتْ قَدَمَاهُ فِي سَبِيلِ اللهِ حَرَّمَهُ اللهُ عَلَى النَّارِ».
(13) ЖУМА КУНИ КИШИ БИРОДАРИНИ ТУРҒИЗИБ, ЎЗИ УНИНГ ЎРНИГА ЎТИРИБ ОЛМАЙДИ
(13) بَاب: لَا يُقِيمُ الرَّجُلُ أَخَاهُ يَوْمَ الْجُمُعَةِ وَيَقْعُدُ فِي مَكَانِهِ
500.911 Ибн Журайж бундай хабар қилади:
«Нофеънинг шундай деяётганини эшитдим: «Мен Ибн Умар розияллоҳу анҳумонинг «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам кишининг ўз биродарини ўтирган жойидан турғизиб, у ерга ўтириб олишидан қайтарганлар», деяётганини эшитганман».
Мен Нофеъга: «Жумадами?» дедим. У: «Жумада ҳам, ундан бошқада ҳам», деди».
500/911 - عَنْ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَاقَالَ: نَهَى النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم أَنْ يُقِيمَ الرَّجُلُ أَخَاهُ مِنْ مَقْعَدِهِ وَيَجْلِسَ فِيهِ. قِيلَ: الْجُمُعَةَ؟ قَالَ: الْجُمُعَةَ وَغَيْرَهَا.
(14) ЖУМА КУНИДАГИ АЗОН ҲАҚИДА
(14) بَاب: الْأَذَانِ يَوْمَ الْجُمُعَةِ
501.912 Соиб ибн Язид розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам, Абу Бакр ва Умар розияллоҳу анҳумонинг даврларида биринчи азон имом минбарга ўтирганда бўлар эди. Усмон розияллоҳу анҳу (халифа) бўлиб, одамлар кўпайганда, Заврода* учинчи азонни айтишни қўшимча қилди».
* Завро – Мадина бозоридаги бир жой.
Изоҳ: Учинчи азон - жума намозининг вақти кирганини билдириш учун айтиладиган азондир. Бу азоннинг «учинчи азон» дейилишига сабаб шуки, у тартиб бўйича биринчи айтилса ҳам, одатдаги азон ва иқомадан кейин учинчи бўлиб қўшилган.
501/912 - عَنِ السَّائِبِ بْنِ يَزِيدَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: كَانَ النِّدَاءُ يَوْمَ الْجُمُعَةِ، أَوَّلُهُ إِذَا جَلَسَ الْإِمَامُ عَلَى الْمِنْبَرِ، عَلَى عَهْدِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم وَأَبِي بَكْرٍ وَعُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا، فَلَمَّا كَانَ عُثْمَانُ رَضِيَ الله عَنْهُ وَكَثُرَ النَّاسُ، زَادَ النِّدَاءَ الثَّالِثَ عَلَى الزَّوْرَاءِ.
(15) ЖУМА КУНИ БИТТА МУАЗЗИН БЎЛГАНИ ҲАҚИДА
(15) بَاب: الْمُؤَذِّنِ الْوَاحِدِ يَوْمَ الْجُمُعَةِ
502.913 Соиб ибн Язид розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Мадина аҳли кўпайганда жума кунидаги учинчи азонни зиёда қилган киши Усмон ибн Аффон розияллоҳу анҳудир. Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг биттадан ортиқ муаззинлари бўлмаган. Жума куни азон имом ўтирганда айтилар эди». Яъни минбарга.
Изоҳ: Бу ерда муаллиф айрим манбалардаги «Набий алайҳиссалом хутбага ўтирганларида учта муаззин кетма-кет азон айтар эди» деган гапга раддия бермоқчи. Бундан у вақтларда хутба азони билан иқомани бир киши айтгани ҳам тушунилади.
502/913 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ فِي رِوَايَةٍ قَالَ: لَمْ يَكُنْ لِلنَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم مُؤَذِّنٌ غَيْرَ وَاحِدٍ، وَكَانَ التَّأْذِينُ يَوْمَ الْجُمُعَةِ حِينَ يَجْلِسُ الْإِمَامُ؛ يَعْنِي عَلَى الْمِنْبَرِ.
(16)
(16) بَاب: يُجِيبُ الآذَانَ عَلى الـمِنْبَرِ يَوْمَ الـجُمُعَةِ
503.914 Абу Умома ибн Саҳл ибн Ҳунайфдан ривоят қилинади:
«Муовия ибн Абу Суфён минбарда ўтирганида, муаззин азон айтди. У «Аллоҳу акбар, Аллоҳу акбар», деган эди, Муовиянинг «Аллоҳу акбар, Аллоҳу акбар» деганини эшитдим. (Муаззин) «Ашҳаду аллаа илааҳа иллаллоҳ (Аллоҳдан ўзга илоҳ йўқ, деб гувоҳлик бераман)» деган эди, Муовия: «Мен ҳам», деди. У: «Ашҳаду анна Муҳаммадан Росулуллоҳ (Муҳаммад Аллоҳнинг Расули, деб гувоҳлик бераман)», деди. Муовия: «Мен ҳам», деди. У азонни тугатгач, (Муовия) «Эй одамлар! Мен Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг худди шу ўринда муаззин азон айтганда сизлар (ҳозир) мендан эшитган сўзларни айтганларини эшитганман», деди».
503/914 - عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ أَبِي سُفْيَانَ رَضِيَ الله عَنْهُ أنَّهُ جَلَسَ عَلَى الْمِنْبَرِ يَومَ الـجُمُعَةِ، فَلَمَّا أَذَّنَ الْمُؤَذِّنُ، قَالَ: اللهُ أَكْبَرُ اللهُ أَكْبَرُ، قَالَ مُعَاوِيَةُ: اللهُ أَكْبَرُ اللهُ أَكْبَرُ، قَالَ: أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ، فَقَالَ مُعَاوِيَةُ: وَأَنَا، فَقَالَ: أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّدًا رَسُولُ اللهِ، فَقَالَ مُعَاوِيَةُ: وَأَنَا، فَلَمَّا أَنْ قَضَى التَّأْذِينَ، قَالَ: يَا أَيُّهَا النَّاسُ، إِنِّي سَـمِعْتُ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم عَلَى هَذَا الْمَجْلِسِ حِينَ أَذَّنَ الْمُؤَذِّنُ، يَقُولُ مَا سَـمِعْتُمْ مِنِّي مِنْ مَقَالَتِي.
(17) МИНБАР УСТИДА ХУТБА ҚИЛИШ ҲАҚИДА
(17) بَاب: الْخُطْبَةِ عَلَى الْمِنْبَرِ
504.917 Абу Ҳозим ибн Динор бундай сўзлаб берди:
«Бир гуруҳ кишилар Саҳл ибн Саъд Соъидийнинг ҳузурига келишди. Улар минбарнинг ёғочи нимадан бўлгани ҳақида тортишиб қолишган эди, ундан шу ҳақда сўрашди. Шунда у деди: «Аллоҳга қасамки, албатта, мен унинг нимадан бўлганини биламан. Ҳақиқатан, мен уни илк бор қўйилган кунида ҳам, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам унга биринчи маротаба ўтирган кунда ҳам кўрганман. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам фалонага – Саҳл исмини айтган аёлга – «Дурадгор ғуломингга буюр, одамларга сўзлаганимда ўтиришим учун ёғочдан бирор нарса ясаб берсин», деб одам юбордилар. У унга буюрган эди, Ғобадаги* юлғун дарахтидан уни ясади-да, сўнг олиб келди. (Аёл) уни Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга жўнатди. У зот уни анави ерга қўйишни буюрдилар. Сўнг Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг унинг устида намоз ўқиганларини ва унинг устида туриб такбир айтганларини, кейин унинг устида турган ҳолда рукуъ қилганларини, сўнгра тушиб, ортларига тисарилиб, минбар тагига сажда қилиб, сўнг ўринларига қайтганларини кўрганман. Фориғ бўлгач, одамларга юзланиб: «Эй одамлар! Бу ишни менга эргашишингиз ва менинг намозимни ўрганишингиз учунгина қилдим», дедилар».
* Ғоба – луғатда асли «дарахтзор», «ўрмон» деган маънони билдириб, бу ерда Мадинадан тўққиз мил узоқликда, Шом йўлида жойлашган ўрмон кўзда тутилган.
504/917 – حَدِيثُ سَهْلِ بْنِ سَعْدٍ، فِي أمْرِ الـمِنْبَرِ؛ تَقَدَّم، وذِكْرُ صَلاتِهِ عَلَيْهِ وَرُجُوعِهِ القَهْقَرِى، وَزَادَ في هَذِهِ الرِّوَايَةِ: فَلَمَّا فَرَغَ أقْبَلَ عَلَى النَّاسِ فَقَالَ: «أَيُّهَا النَّاسُ، إِنـَّمَا صَنَعْتُ هَذَا لِتَأْتَـمُّوا وَلِتَعَلَّمُوا صَلَاتِي».
505.918 Жобир ибн Абдуллоҳ розияллоҳу анҳумо айтади:
«Бир хурмо ғўласи бор эди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам (хутба пайти бориб,) унинг ёнида турар эдилар. У зотга минбар қўйилганда хурмо ғўласидан ҳомиласи ўн ойлик туяларнинг товушлари каби (овоз) эшитдик. Ниҳоят, Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам тушиб, унга қўлларини қўйдилар (шунда у тўхтади)».
505/918 - عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللهِ رَضِيَ الله عَنْهُمَا قَالَ: كَانَ جِذْعٌ يَقُومُ إِلَيْهِ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم، فَلَمَّا وُضِعَ لَهُ الْمِنْبَرُ، سَـمِعْنَا لِلْجِذْعِ مِثْلَ أَصْوَاتِ الْعِشَارِ، حَتَّى نَزَلَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم فَوَضَعَ يَدَهُ عَلَيْهِ.
(18) ТИК ТУРИБ ХУТБА ҚИЛИШ ҲАҚИДА
(18) بَاب: الْخُطْبَةِ قَائِمًا
506.920 Ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳозир сизлар қилаётгандек тик туриб хутба қилар, сўнг ўтирар, сўнгра яна турар эдилар».
506/920 - عَنِ عَبْد الله بْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: كَانَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم يَخْطُبُ قَائِمًا، ثُمَّ يَقْعُدُ، ثُمَّ يَقُومُ، كَمَا تَفْعَلُونَ الْآنَ.
(19) ХУТБАДА САНОДАН КЕЙИН «АММО БАЪД»* ДЕЙИШ ҲАҚИДА
(19) بَاب: مَنْ قَالَ فِي الْخُطْبَةِ بَعْدَ الثَّنَاءِ أَمَّا بَعْدُ
507.923 Амр ибн Тағлиб розияллоҳу анҳу бундай сўзлаб берди:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга мол ёки асирлар келтирилди. У зот уни тақсимладилар, кимларгадир бериб, кимларнидир қолдириб кетдилар. (Улуш) бермаган кишиларининг норози бўлганлари хабари у зотга етиб келди. У зот Аллоҳга ҳамду сано айтдилар, сўнг: «Аммо баъд! Аллоҳга қасамки, албатта, мен бир кишига бериб, бир кишини қолдириб кетаман. Ҳолбуки, бермаганим мен учун берган кишимдан суюклироқ бўлади. Лекин баъзи одамларга уларнинг қалбларида сабрсизлик ва тоқатсизлик борлигини кўрганим учун бераман. Бошқа қавмларни эса қалбларига Аллоҳ солиб қўйган яхшилигу кўнгил тўқлигига топшираман. Амр ибн Тағлиб шулардандир», дедилар. Аллоҳга қасамки, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг (шу) сўзлари ўрнида ҳатто қизил туялар бўлишини ҳам истамасдим».
507/923 - عَنْ عَمْرِو بْنِ تَغْلِبَ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم أُتِيَ بِـمَالٍ، أَوْ سَبْيٍ، فَقَسَمَهُ، فَأَعْطَى رِجَالًا وَتَرَكَ رِجَالًا، فَبَلَغَهُ أَنَّ الَّذِينَ تَرَكَ عَتَبُوا، فَحَمِدَ اللهَ ثُمَّ أَثْنَى عَلَيْهِ، ثُمَّ قَالَ: «أَمَّا بَعْدُ، فَوَاللهِ إِنِّي لَأُعْطِي الرَّجُلَ، وَأَدَعُ الرَّجُلَ، وَالَّذِي أَدَعُ أَحَبُّ إِلَيَّ مِنَ الَّذِي أُعْطِي، وَلَكِنْ أُعْطِي أَقْوَامًا لِمَا أَرَى فِي قُلُوبِهِمْ مِنَ الْجَزَعِ وَالْهَلَعِ، وَأَكِلُ أَقْوَامًا إِلَى مَا جَعَلَ اللهُ فِي قُلُوبِهِمْ مِنَ الْغِنَى وَالْخَيْرِ، فِيهِمْ عَمْرُو بْنُ تَغْلِبَ»؛ فَوَاللهِ مَا أُحِبُّ أَنَّ لِي بِكَلِمَةِ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم حُمْرَ النَّعَمِ.
508.925 Абу Ҳумайд Соъидий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бир кеча намоздан кейин туриб, шаҳодат айтдилар ва Аллоҳга Ўзига муносиб сано айтдилар. Сўнг: «Аммо баъд!» дедилар».
508/925 - عَنْ أَبِي حُمَيْدٍ السَّاعِدِيِّ رَضِيَ الله عَنْهُ، أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَامَ عَشِيَّةً بَعْدَ الصَّلَاةِ، فَتَشَهَّدَ وَأَثْنَى عَلَى اللهِ تَعَالَى بـِمَا هُوَ أَهْلُهُ، ثُمَّ قَالَ: «أَمَّا بَعْدُ».
509.927 Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам минбарга кўтарилдилар. Бу у зотнинг унга охирги ўтиришлари эди. Бир катта изорни елкаларига ташлаб, бошларига қора салла ўраб олган эдилар. Аллоҳга ҳамду сано айтдилар, сўнгра: «Эй одамлар! Менга яқин келинглар!» дедилар. Улар у зотнинг олдиларига тўпланишди. У зот: «Аммо баъд! Албатта, мана бу ансорлар жамоаси камаяди, бошқа одамлар эса кўпаяди. Бас, Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васалламнинг умматидан кимки бирор ишда бошлиқ бўлиб, бунда бировга зарар бериш ёки бировга фойда етказишга қодир бўлса, уларнинг (ансорларнинг) яхшиларидан (яхшиликни) қабул қилсин ва ёмонлари(нинг ёмонлиги)дан кечсин», дедилар».
509/927 - عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: صَعِدَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم الْمِنْبَرَ، وَكَانَ آخِرَ مَجْلِسٍ جَلَسَهُ، مُتَعَطِّفًا مِلْحَفَةً عَلَى مَنْكِبَيْهِ، قَدْ عَصَبَ رَأْسَهُ بِعِصَابَةٍ دَسِـمَةٍ، فَحَمِدَ اللهَ وَأَثْنَى عَلَيْهِ، ثُمَّ قَالَ: «أَيُّهَا النَّاسُ إِلَيَّ». فَثَابُوا إِلَيْهِ، ثُمَّ قَالَ: «أَمَّا بَعْدُ، فَإِنَّ هَذَا الْحَيَّ مِنَ الْأَنْصَارِ، يَقِلُّونَ وَيَكْثُرُ النَّاسُ، فَمَنْ وَلِيَ شَيْئًا مِنْ أُمَّةِ مُحَمَّدٍ صلى الله عليه وسلم، فَاسْتَطَاعَ أَنْ يَضُرَّ فِيهِ أَحَدًا أَوْ يَنْفَعَ فِيهِ أَحَدًا، فَلْيَقْبَلْ مِنْ مُحْسِنِهِمْ، وَيَتَجَاوَزْ عَنْ مُسِيِّهِمْ».
(20) ИМОМ ХУТБА ҚИЛАЁТГАН ПАЙТДА БИР КИШИ КИРИБ КЕЛГАНИНИ КЎРСА, УНГА ИККИ РАКАТ НАМОЗ ЎҚИШНИ БУЮРАДИ
(20) بَاب: إِذَا رَأَى الْإِمَامُ رَجُلًا جَاءَ وَهْوَ يَخْطُبُ أَمَرَهُ أَنْ يُصَلِّيَ رَكْعَتَيْنِ
510.930 Жобир ибн Абдуллоҳ розияллоҳу анҳумодан ривоят қилади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам жума куни одамларга хутба қилаётганларида бир киши кириб келди. Шунда у зот: «Эй фалончи, намоз ўқидингми?» дедилар. У: «Йўқ», деди. У зот: «Тур, намоз ўқиб ол», дедилар».
Изоҳ: Ҳанафий мазҳаби бўйича имом минбарга чиққанидан кейин то хутбани тугатгунича гапирилмайди ва намоз ҳам ўқилмайди. Бунга «Ҳидоя» китобида Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «Агар имом чиқса, намоз ҳам йўқ, калом ҳам йўқ», деган гаплари далил қилиб келтирилган. Шунингдек, имом Зайлаъий бошқа бир қанча ҳадислар қаторида 934-рақамли ҳадисни ҳам далил қилиб келтирган («Ҳидоя», «Насбур-роя»).
510/930 - عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللهِ رَضِيَ الله عَنْهُمَا قَالَ: جَاءَ رَجُلٌ، وَالنَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم يَخْطُبُ النَّاسَ يَوْمَ الْجُمُعَةِ، فَقَالَ: «أَصَلَّيْتَ يَا فُلَانُ؟» قَالَ: لَا، قَالَ: «قُمْ فَارْكَعْ».
(21) ЖУМА КУНИ ХУТБАДА ЁМҒИР СЎРАШ ҲАҚИДА
(21) بَاب: الْاِسْتِسْقَاءِ فِي الْخُطْبَةِ يَوْمَ الْجُمُعَةِ
511.933. Анас ибн Молик розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг даврларида одамларга қурғоқчилик етди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам жума куни хутба қилиб турганларида бир аъробий туриб: «Эй Аллоҳнинг Расули! Мол-ҳол ҳалок бўлди, оилалар оч қолди, биз учун Аллоҳга дуо қилинг!» деди. Шунда у зот қўлларини кўтардилар. Осмонда бир парча ҳам булут кўрмаётган эдик. Жоним қўлида бўлган Зотга қасамки, қўлларини туширмаслариданоқ, тоғдек булутлар қўзғалди. Кейин у зот минбарларидан тушмай туриб, ёмғир соқолларидан томаётганини кўрдим. Ўша куни ҳам, эртасига ҳам, индинига ҳам, ундан кейинги куни ҳам то кейинги жумагача ёмғир ёғди. Ҳалиги аъробий – ёки бошқаси – туриб: «Эй Аллоҳнинг Расули! Бинолар вайрон бўлди, мол-ҳол ғарқ бўлди. Биз учун Аллоҳга дуо қилинг!» деди. Шунда у зот қўлларини кўтардилар-да: «Аллоҳим! Атрофимизга, устимизга эмас», дедилар. Булутлардан қайси тарафдагисига қўллари ила ишора қилсалар, тарқалиб кетар эди. Мадина худди юмалоқ чуқурдек бўлиб қолди. Водийда, яъни Қанотда бир ой сел оқди. Теварак-атрофдан келган киши борки, жалани гапирар эди».
511/933 - عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: أَصَابَتِ النَّاسَ سَنَةٌ عَلَى عَهْدِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم، فَبَيْنَا النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم يَخْطُبُ فِي يَوْمِ جُمُعَةٍ، قَامَ أَعْرَابِيٌّ فَقَالَ: يَا رَسُولَ اللهِ، هَلَكَ الْمَالُ وَجَاعَ الْعِيَالُ، فَادْعُ اللهَ لَنَا، فَرَفَعَ يَدَيْهِ، وَمَا نَرَى فِي السَّمَاءِ قَزَعَةً، فَوَالَّذِي نَفْسِي بِيَدِهِ، مَا وَضَعَهَا حَتَّى ثَارَ السَّحَابُ أَمْثَالَ الْجِبَالِ، ثُمَّ لَمْ يَنْزِلْ عَنْ مِنْبَرِهِ حَتَّى رَأَيْتُ الْمَطَرَ يَتَحَادَرُ عَلَى لِحْيَتِهِ صلى الله عليه وسلم، فَمُطِرْنَا يَوْمَنَا ذَلِكَ، وَمِنَ الْغَدِ، وَبَعْدَ الْغَدِ، وَالَّذِي يَلِيهِ، حَتَّى الْجُمُعَةِ الْأُخْرَى، وَقَامَ ذَلِكَ الْأَعْرَابِيُّ، أَوْ قَالَ غَيْرُهُ، فَقَالَ: يَا رَسُولَ اللهِ، تَهَدَّمَ الْبِنَاءُ وَغَرِقَ الْمَالُ، فَادْعُ اللهَ لَنَا. فَرَفَعَ يَدَيْهِ، فَقَالَ: «اللَّهُمَّ حَوَالَيْنَا وَلَا عَلَيْنَا». فَمَا يُشِيرُ بِيَدِهِ إِلَى نَاحِيَةٍ مِنَ السَّحَابِ إِلَّا انْفَرَجَتْ، وَصَارَتِ الْمَدِينَةُ مِثْلَ الْجَوْبَةِ، وَسَالَ الْوَادِي قَنَاةُ شَهْرًا، وَلَمْ يَجِئْ أَحَدٌ مِنْ نَاحِيَةٍ إِلَّا حَدَّثَ بِالْجَوْدِ.
(22) ЖУМА КУНИ ИМОМ ХУТБА ҚИЛАЁТГАНДА ЖИМ ТУРИШ ҲАҚИДА. АГАР ШЕРИГИГА «ЖИМ ТУР» ДЕСА, ЛАҒВ* ҚИЛИБДИ
(22) بَاب: الْإِنْصَاتِ يَوْمَ الْجُمُعَةِ وَالْإِمَامُ يَخْطُبُ وَإِذَا قَالَ لِصَاحِبِهِ أَنْصِتْ. فَقَدْ لَغَا.
512.934. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу шундай хабар қилади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Жума куни имом хутба қилаётганида шеригингга «Жим тур» десанг, лағв* қилибсан» дедилар».
* Лағв – беҳуда, бефойда, маза-матрасиз гап-сўзлар ва хатти-ҳаракатлар.
512/934 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ، أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «إِذَا قُلْتَ لِصَاحِبِكَ يَوْمَ الْجُمُعَةِ: أَنْصِتْ. وَالْإِمَامُ يَخْطُبُ، فَقَدْ لَغَوْتَ».
(23) ЖУМА КУНИДАГИ СОАТ ҲАҚИДА
(23) بَاب: السَّاعَةِ الَّتِي فِي يَوْمِ الْجُمُعَةِ
513.935 Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам жума кунини зикр қила туриб: «Унда шундай бир вақт борки, мусулмон банда намоз ўқиб турган ҳолида унга мувофиқ келиб, Аллоҳ таолодан бирон нарса сўраса, унга ўшани албатта беради», дедилар ва унинг оз муддат эканини билдириб, қўллари билан ишора қилдилар».
513/935 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: إنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم ذَكَرَ يَوْمَ الْجُمُعَةِ، فَقَالَ: «فِيهِ سَاعَةٌ، لَا يُوَافِقُهَا عَبْدٌ مُسْلِمٌ، وَهْوَ قَائِمٌ يُصَلِّي، يَسْأَلُ اللهَ تَعَالَى شَيْئًا، إِلَّا أَعْطَاهُ إِيَّاهُ».
(24) ЖУМА НАМОЗИДА ОДАМЛАР ИМОМНИ ТАШЛАБ КЕТИШСА, ИМОМ ВА ҚОЛГАНЛАРНИНГ НАМОЗИ ЖОИЗДИР
(24) بَاب: إِذَا نَفَرَ النَّاسُ عَنِ الْإِمَامِ فِي صَلَاةِ الْجُمُعَةِ فَصَلَاةُ الْإِمَامِ وَمَنْ بَقِيَ جَائِزَةٌ
514.936. Жобир ибн Абдуллоҳ розияллоҳу анҳумо шундай сўзлаб берди:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам билан бирга намоз (жума) ўқиётганимизда тўсатдан озиқ-овқат ортилган карвон келиб қолди. (Одамлар) ўша томонга кетиб қолишди. Охири Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам билан бирга ўн икки кишигина қолди. Шунда мана бу оят нозил бўлди: «Ва улар тижорат ёки ўйин-кулги кўрганларида, у томон ёпирилдилар ва сени тик ҳолда тарк этдилар».
514/936 - عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللهِ رَضِيَ الله عَنْهُمَا قَالَ: بَيْنَمَا نَحْنُ نُصَلِّي مَعَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم، إِذْ أَقْبَلَتْ عِيرٌ تَحْمِلُ طَعَامًا، فَالْتَفَتُوا إِلَيْهَا حَتَّى مَا بَقِيَ مَعَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم إِلَّا اثْنَا عَشَرَ رَجُلًا، فَنَزَلَتْ هَذِهِ الْآيَةُ: (وَإِذَا رَأَوْا تِجَارَةً أَوْ لَهْوًا انْفَضُّوا إِلَيْهَا وَتَرَكُوكَ قَائِمًا) [الـجمعة:].
(25) ЖУМАДАН ОЛДИНГИ ВА КЕЙИНГИ НАМОЗ ҲАҚИДА
(25) بَاب: الصَّلَاةِ بَعْدَ الْجُمُعَةِ وَقَبْلَهَا
515.937 Абдуллоҳ ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам пешиндан олдин икки ракат ва ундан кейин икки ракат, шомдан кейин уйларида икки ракат ва хуфтондан кейин ҳам икки ракат намоз ўқир эдилар. Жумадан кейин то (уйга) қайтмагунларича намоз ўқимас эдилар. Кейин икки ракат намоз ўқир эдилар».
Изоҳ: Ҳанафий мазҳабига кўра, жума намозидан кейин тўрт ракат суннат ўқилади. Бунга далил Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «Сизлардан ким жумадан кейин намоз ўқийдиган бўлса, тўрт (ракат) ўқисин» деган сўзларидир. Пешин намозидан олдин тўрт ракат суннат ўқишга эса имом Термизий ривоят қилган ҳадис далил бўлади. Унда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ким бир кеча-кундузда ўн икки ракат намозга маҳкам бўлса, Аллоҳ унинг учун жаннатда бир уй қуради», деганлар ва ўша ўн икки ракат ичида пешиндан олдинги тўрт ракат намозни ҳам айтганлар («Шарҳу Маъонил-осор», «Ҳидоя»).
515/937 - عَنْ عَبْدِ اللهِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ الله عَنْهُمَا أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم كَانَ يُصَلِّي قَبْلَ الظُّهْرِ رَكْعَتَيْنِ، وَبَعْدَهَا رَكْعَتَيْنِ، وَبَعْدَ الْمَغْرِبِ رَكْعَتَيْنِ فِي بَيْتِهِ، وَبَعْدَ الْعِشَاءِ رَكْعَتَيْنِ، وَكَانَ لَا يُصَلِّي بَعْدَ الْجُمُعَةِ حَتَّى يَنْصَرِفَ، فَيُصَلِّى رَكْعَتَيْنِ.