Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Билол азонни жуфт, иқомани тоқ айтишга буюрилди».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
Изоҳ: «Азонни жуфт, иқомани тоқ айтиш» деганда азон ва иқома калималарини иккитадан ёки биттадан айтиш назарда тутилади. Ҳанафий мазҳабига кўра иқома калималари ҳам азондагидек, яъни жуфт айтилади. Фақат иқомада азон калималарига қўшимча равишда «қод қоматис-солату» калимаси ҳам айтилади. Ҳанафийлар бунга Абу Маҳзура, Билол, Салама ибн Акваъ розияллоҳу анҳум каби саҳобалардан Термизий, Байҳақий, Таҳовий ва бошқалар ривоят қилган ҳадисларни ҳужжат қилишган.
52 - عَنْ أَنَسٍ، قَالَ: أُمِرَ بِلَالٌ أَنْ يَشْفَعَ الْأَذَانَ، وَيُوتِرَ الْإِقَامَةَ.
[خ 603، م 378، ت 193، س 627، د 508، جه 729].
Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам, Абу Бакр, Умар ва Усмонлар билан бирга намоз ўқидим. Улардан бирортасининг «Бисмиллаҳир роҳманир роҳийм»ни ўқиганини эшитмадим».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
Изоҳ: Имом Муслимнинг бошқа ривоятида қуйидагича келган:
Қатода менга мактуб ёзиб, Анас ибн Моликнинг қуйидаги сўзларини айтган: «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам, Абу Бакр, Умар, Усмонларнинг ортларида намоз ўқидим, улар «Алҳамду лиллаҳи Роббил ааламийн» билан намозни бошлашар, қироатнинг аввалида ҳам, охирида ҳам «Бисмиллаҳир роҳманир роҳийм»ни айтишмас эди».
53 - عَنْ أَنَسٍ، قَالَ: صَلَّيْتُ مَعَ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم، وَأَبِي بَكْرٍ، وَعُمَرَ، وَعُثْمَانَ، فَلَمْ أَسْمَعْ أَحَدًا مِنْهُمْ يَقْرَأُ: بِسْمِ اللهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ.
[خ 743، م 399، ت 246، س 902، د 782، جه 813].
Анас ибн Молик розияллоҳу анҳу айтади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам отдан йиқилиб тушиб, ўнг ёнбошлари шилинди. У зотни кўргани ҳузурларига кирдик. Ўша пайтда намоз вақти кириб қолди. У зот ўтирган ҳолда бизга намозни ўқиб бердилар. Биз ҳам орқаларида ўтириб намоз ўқидик. Намозни тугатгач, у зот шундай дедилар: «Имом унга эргашилиши учун тайин қилинган. У такбир айтса, такбир айтинглар, сажда қилса, сажда қилинглар ва (бошини) кўтарса, кўтаринглар. «Самиъаллоҳу лиман ҳамидаҳ» деганида «Роббанаа ва лакал‑ҳамд» денглар. У ўтириб ўқиса, ҳаммангиз ўтириб ўқинглар».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
Изоҳ: Бу ҳукм кейин мансух бўлган. Шунинг учун имом ўтириб ўқиса ҳам, жамоат тик туриб ўқийди.
54 - أَنَسَ بْنَ مَالِكٍ، قَالَ: سَقَطَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم عَنْ فَرَسٍ؛ فَجُحِشَ شِقُّهُ الْأَيْمَنُ، فَدَخَلْنَا عَلَيْهِ نَعُودُهُ، فَحَضَرَتِ الصَّلَاةُ، فَصَلَّى بِنَا قَاعِدًا، فَصَلَّيْنَا وَرَاءَهُ قُعُودًا، فَلَمَّا قَضَى الصَّلَاةَ، قَالَ: «إِنَّمَا جُعِلَ الْإِمَامُ لِيُؤْتَمَّ بِهِ، فَإِذَا كَبَّرَ فَكَبِّرُوا، وَإِذَا سَجَدَ فَاسْجُدُوا، وَإِذَا رَفَعَ فَارْفَعُوا، وَإِذَا قَالَ: سَمِعَ اللهُ لِمَنْ حَمِدَهُ، فَقُولُوا: رَبَّنَا وَلَكَ الْحَمْدُ، وَإِذَا صَلَّى قَاعِدًا فَصَلُّوا قُعُودًا أَجْمَعُونَ».
[خ 378، م 411، ت 361، س 794، د 601، جه 1238].
Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам одамларнинг намозни камолига етказиб, энг енгил ўқийдигани эдилар».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
55 - عَنْ أَنَسٍ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم كَانَ مِنْ أَخَفِّ النَّاسِ صَلَاةً فِي تَمَامٍ.
[خ 706، م 469، ت 237، س 824، د 853، جه 985].
Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Саждада мўътадил бўлинглар. Бирортангиз билакларини ит ётиш қилиб тўшаб олмасин», дедилар».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
56 - عَنْ أَنَسٍ، قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «اعْتَدِلُوا فِي السُّجُودِ، وَلَا يَبْسُطْ أَحَدُكُمْ ذِرَاعَيْهِ انْبِسَاطَ الْكَلْبِ».
[خ 532، م 493، ت 276، س 1028، د 897، جه 892].
Баро ибн Озиб розияллоҳу анҳумо айтади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг хуфтонда «Ват‑тийни ваз‑зайтуун»ни ўқиганларини эшитдим. У зотдан чиройлироқ овозли одамни эшитмаганман».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
57 – عَنِ الْبَرَاءِ بْنَ عَازِبٍ، قَالَ: سَمِعْتُ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم، قَرَأَ فِي الْعِشَاءِ بالتِّينِ والزَّيْتُونِ، فَمَا سَمِعْتُ أَحَدًا أَحْسَنَ صَوْتًا مِنْهُ.
[خ 767، م 464، ت 310، س 1000، د 1221، جه 835].
Жобир розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Муоз Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам билан бирга намоз ўқир, кейин бориб, қавмига имомлик қилар эди. Бир кеча Набий алайҳиссалом билан бирга хуфтонни ўқиди-да, кейин қавмига бориб, уларга имомлик қилди. Бақара сурасидан бошлади. Шунда бир киши ўгирилиб, салом берди‑да, кейин бир ўзи намозни ўқиб, жўнаб кетди. Унга: «Мунофиқ бўлиб қолдингми, эй фалончи?» дейишди. У: «Аллоҳга қасамки, йўқ! Мен бориб, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга буни албатта айтаман», деди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга бориб, «Эй Аллоҳнинг Расули! Бизнинг обкаш туяларимиз бор. Кун бўйи ишлаймиз. Муоз эса сиз билан хуфтонни ўқиб, кейин келиб, Бақара сурасидан бошлаб қолди», деди. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Муозга юзланиб, «Эй Муоз! Сен фитначимисан?! Фалон сурани ўқи, фалон сурани ўқи», дедилар».
(Ровий) Суфён айтади: «Амрга: «Абу Зубайр бизга Жобирдан сўзлаб бердики, у «Ваш‑шамси ва дуҳааҳаа», «Вад‑дуҳаа», «Вал‑лайли изаа йағшаа» ва «Саббиҳисма Роббикал аъла»ни ўқи» дедилар», деб айтиб берган экан».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
58 - عَنْ جَابِرٍ، قَالَ: كَانَ مُعَاذٌ يُصَلِّي مَعَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم، ثُمَّ يَأْتِي فَيَؤُمُّ قَوْمَهُ، فَصَلَّى لَيْلَةً مَعَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم الْعِشَاءَ، ثُمَّ أَتَى قَوْمَهُ فَأَمَّهُمْ، فَافْتَتَحَ بِسُورَةِ الْبَقَرَةِ، فَانْحَرَفَ رَجُلٌ فَسَلَّمَ، ثُمَّ صَلَّى وَحْدَهُ وَانْصَرَفَ، فَقَالُوا لَهُ: أَنَافَقْتَ يَا فُلَانُ؟ قَالَ: لَا، وَاللهِ، وَلَآتِيَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم فَلَأُخْبِرَنَّهُ، فَأَتَى رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم، فَقَالَ: يَا رَسُولَ اللهِ، إِنَّا أَصْحَابُ نَوَاضِحَ، نَعْمَلُ بِالنَّهَارِ، وَإِنَّ مُعَاذًا صَلَّى مَعَكَ الْعِشَاءَ، ثُمَّ أَتَى فَافْتَتَحَ بِسُورَةِ الْبَقَرَةِ، فَأَقْبَلَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم عَلَى مُعَاذٍ، فَقَالَ: «يَا مُعَاذُ، أَفَتَّانٌ أَنْتَ؟ اقْرَأْ بِكَذَا، وَاقْرَأْ بِكَذَا».
قَالَ سُفْيَانُ: فَقُلْتُ لِعَمْرٍو: إِنَّ أَبَا الزُّبَيْرِ حَدَّثَنَا عَنْ جَابِرٍ، أَنَّهُ قَالَ: «وَالشَّمْسِ وَضُحَاهَا، وَالليْلِ إِذَا يَغْشَى، وَسَبِّحْ اسْمَ رَبِّكَ الأعْلَى».
[خ 700، م 465، ت 583، س 831، د 599، جه 836].
Абу Саъид Худрий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Азонни эшитсангиз, муаззиннинг айтганини айтиб туринглар», дедилар».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
59 - عَنْ أَبِي سَعِيدٍ الْخُدْرِيِّ صلى الله عليه وسلم: أَنَّ رَسُولَ اللهِ قَالَ: «إِذَا سَمِعْتُمُ النِّدَاءَ فَقُولُوا مِثْلَ مَا يَقُولُ الْمُؤَذِّنُ».
[خ 611، م 383، ت 208، س 673، د 522، جه 720].
Убода ибн Сомит розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Фотиҳатул Китоб»ни* ўқимаганнинг намози йўқдир», дедилар».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
* Фотиҳатул Китоб – Фотиҳа сурасининг номларидан бири бўлиб, «Қуръон очқичи» деган маънони англатади.
Изоҳ: Уламолар: «Бу ва шунга ўхшаш ҳадислардаги «намози йўқ», «иймони йўқ» каби ибораларда ўша намоз ва иймоннинг комил шакли назарда тутилган», дейишади. Масалан, «Омонати йўқнинг дини йўқ», деганда комил диндорлик назарда тутилади, буткул динсизлик эмас. Шу боис ҳанафий мазҳаби уламолари намозда Фотиҳа сурасини ўқишни вожиб дейишган.
60 - عَنْ عُبَادَةَ بْنِ الصَّامِتِ، يَبْلُغُ بِهِ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم: «لَا صَلَاةَ لِمَنْ لَمْ يَقْرَأْ بِفَاتِحَةِ الْكِتَابِ».
[خ 756، م 394، ت 247، س 910، د 822، جه 837].
Абу Бакр ибн Абдурраҳмондан ривоят қилинади:
«Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳунинг шундай деганини эшитдим: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам намозга турсалар, тураётганларида такбир айтар, сўнг рукуъ қилаётганларида такбир айтар эдилар. Сўнгра рукуъдан белларини кўтараётганда «Самиъаллоҳу лиман ҳамидаҳ», дер, тиклангач, «Роббана ва лакал ҳамд», дер эдилар. Кейин саждага кетаётганда ва ундан бошларини кўтараётганда, яна саждага борганда ва ундан бошларини кўтарганда такбир айтар эдилар. Сўнг намознинг барчасида то тугатгунча шундай қилар эдилар. Ўтиргандан кейин иккинчи ракъатдан (учинчисига) туришда ҳам такбир айтардилар».
Абу Ҳурайра: «Намозда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга энг ўхшайдиганингиз менман», дер эди».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
61 – عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ قال: كَانَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم إِذَا قَامَ إِلَى الصَّلَاةِ يُكَبِّرُ حِينَ يَقُومُ، ثُمَّ يُكَبِّرُ حِينَ يَرْكَعُ، ثُمَّ يَقُولُ: «سَمِعَ اللهُ لِمَنْ حَمِدَهُ»، حِينَ يَرْفَعُ صُلْبَهُ مِنَ الرُّكُوعِ، ثُمَّ يَقُولُ وَهُوَ قَائِمٌ: «رَبَّنَا وَلَكَ الْحَمْدُ»، ثُمَّ يُكَبِّرُ حِينَ يَهْوِي سَاجِدًا، ثُمَّ يُكَبِّرُ حِينَ يَرْفَعُ رَأْسَهُ، ثُمَّ يُكَبِّرُ حِينَ يَسْجُدُ، ثُمَّ يُكَبِّرُ حِينَ يَرْفَعُ رَأْسَهُ، ثُمَّ يَفْعَلُ مِثْلَ ذَلِكَ فِي الصَّلَاةِ كُلِّهَا حَتَّى يَقْضِيَهَا، وَيُكَبِّرُ حِينَ يَقُومُ مِنَ الْمَثْنَى بَعْدَ الْجُلُوسِ.
ثُمَّ يَقُولُ أَبُو هُرَيْرَةَ: إِنِّي لَأَشْبَهُكُمْ صَلَاةً بِرَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم.
[خ 785، م 392، ت 254، س 1023، د 836، جه 860].
Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам масжидга кирдилар. Бир киши ҳам кириб, намоз ўқиди. Сўнг келиб, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга салом берди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам алик олиб, «Қайтиб бориб, бошқатдан намоз ўқи, чунки сен намоз ўқимадинг», дедилар. У киши бориб, олдингидек намоз ўқиди. Сўнг Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ёнларига келиб, салом берди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ва алайкассалом», дедилар. Сўнг: «Қайтиб бориб, бошқатдан намоз ўқи, чунки сен намоз ўқимадинг», дедилар. Бояги киши уч марта шундай қилгач, «Сизни ҳақ ила юборган Зотга қасамки, бундан яхшироқ ўқий олмайман, менга ўргатинг», деди. У зот шундай дедилар: «Намозга турганингда такбир(и таҳрима) айт, сўнг Қуръондан билганларингни ўқи. Кейин рукуъ қилиб, рукуъдаги ҳолингда бироз тин ол. Кейин бошингни кўтар ва қаддингни ростлаб, тиклан. Кейин сажда қилиб, саждадаги ҳолингда ҳам бироз тин ол. Кейин бошингни кўтариб, ўтирган ҳолингда бироз тин ол. Сўнг намозингнинг ҳаммасида шундай қил».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
62 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم دَخَلَ الْمَسْجِدَ، فَدَخَلَ رَجُلٌ فَصَلَّى، ثُمَّ جَاءَ فَسَلَّمَ عَلَى رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم، فَرَدَّ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم السَّلَامَ، قَالَ: «ارْجِعْ فَصَلِّ، فَإِنَّكَ لَمْ تُصَلِّ». فَرَجَعَ الرَّجُلُ فَصَلَّى كَمَا كَانَ صَلَّى، ثُمَّ جَاءَ إِلَى النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم فَسَلَّمَ عَلَيْهِ، فَقَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «وَعَلَيْكَ السَّلَامُ»، ثُمَّ قَالَ: «ارْجِعْ فَصَلِّ فَإِنَّكَ لَمْ تُصَلِّ»، حَتَّى فَعَلَ ذَلِكَ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ، فَقَالَ الرَّجُلُ: وَالَّذِي بَعَثَكَ بِالْحَقِّ، مَا أُحْسِنُ غَيْرَ هَذَا، عَلِّمْنِي. قَالَ: «إِذَا قُمْتَ إِلَى الصَّلَاةِ فَكَبِّرْ، ثُمَّ اقْرَأْ مَا تَيَسَّرَ مَعَكَ مِنَ الْقُرْآنِ، ثُمَّ ارْكَعْ حَتَّى تَطْمَئِنَّ رَاكِعًا، ثُمَّ ارْفَعْ حَتَّى تَعْتَدِلَ قَائِمًا، ثُمَّ اسْجُدْ حَتَّى تَطْمَئِنَّ سَاجِدًا، ثُمَّ ارْفَعْ حَتَّى تَطْمَئِنَّ جَالِسًا، ثُمَّ افْعَلْ ذَلِكَ فِي صَلَاتِكَ كُلِّهَا».
[خ 757، م 397، ت 303، س 884، د 856، جه 1060].
Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Имом «Самиъаллоҳу лиман ҳамидаҳ», деганда «Аллоҳумма, Роббанаа, лакал ҳамд» денглар, чунки кимнинг сўзи фаришталарнинг сўзига тўғри келиб қолса, ўтган гуноҳлари мағфират қилинади».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
63 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «إِذَا قَالَ الْإِمَامُ: سَمِعَ اللهُ لِمَنْ حَمِدَهُ، فَقُولُوا: اللَّهُمَّ رَبَّنَا لَكَ الْحَمْدُ، فَإِنَّهُ مَنْ وَافَقَ قَوْلُهُ قَوْلَ الْمَلَائِكَةِ، غُفِرَ لَهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ».
[خ 796، م 409، ت 267، س 1063، د 848، جه 875].
Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Имом «Аамиин» деганда «Аамиин» денглар, чунки кимнинг «Аамиин» дейиши фаришталарнинг «аамиин»ига тўғри келиб қолса, олдин ўтган гуноҳлари мағфират қилинади».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
Изоҳ: Ҳанафий мазҳабида намозда Фотиҳа сураси ўқилгач, имом ҳам, муқтадий ҳам «Омийн»ни махфий айтади. Бунга Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳунинг «Имом тўртта нарсани махфий қилади», дегани ва «Омийн»ни ҳам шулар жумласидан деб ҳисоблагани асос қилиб олинган.
64 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «إِذَا أَمَّنَ الْإِمَامُ فَأَمِّنُوا، فَإِنَّهُ مَنْ وَافَقَ تَأْمِينُهُ تَأْمِينَ الْمَلَائِكَةِ، غُفِرَ لَهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ».
[خ 780، م 410، ت 250، س 925، د 935، جه 851].
Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Тасбеҳ эркаклар учун, чапак чалиш аёллар учундир», дедилар».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
Шарҳ: Намоз ўқиётган киши бирор нарсани билдирмоққа керак бўлиб қолса, нима қилиши лозимлиги шу ҳадисдан билинади. Агар намоз ўқувчи эр киши бўлса, у тасбиҳ айтади. Мисол учун имом хатога йўл қўйганда ёки ўзининг намоз ўқиётганини билдирмоқчи бўлганида тасбиҳ айтади. Аёл киши эса деб овоз чиқариб тасбиҳ айтиш ўрнига, қарсак чалади.
Бу нарса намоздан бошқа жойларда ҳам йўлга қўйилган. Ўз муносабатини билдириш учун аёл киши қарсак чалади, эр киши тасбиҳ ёки такбир айтади.
65 – عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ قال: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «التَّسْبِيحُ لِلرِّجَالِ، وَالتَّصْفِيقُ لِلنِّسَاءِ».
[خ 1203، م 422، ت 369، س 1207، د 939، جه 1034].
Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу айтади:
«Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Бошини имомдан олдин кўтараётган кимса Аллоҳ унинг бошини эшакнинг бошига айлантириб қўйишидан қўрқмайдими?» дедилар».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
66 – عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ، قَالَ: قَالَ مُحَمَّدٌ صلى الله عليه وسلم: «أَمَا يَخْشَى الَّذِي يَرْفَعُ رَأْسَهُ قَبْلَ الْإِمَامِ أَنْ يُحَوِّلَ اللهُ رَأْسَهُ رَأْسَ حِمَارٍ؟».
[خ 691، م 427، ت 582، س 828، د 623، جه 961].
Буср ибн Саъиддан ривоят қилинади:
«Зайд ибн Холид Жуҳаний мени Абу Жуҳаймнинг олдига намозхоннинг олдидан ўтадиган одам ҳақида Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан нима эшитганини сўрашга жўнатди. Абу Жуҳайм шундай деди: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Агар намозхоннинг олдидан ўтадиган одам ўзига нима (гуноҳ) бўлишини билганида эди, унинг олдидан ўтгандан кўра қирқ ... тўхтаб тургани унинг учун яхшироқ бўлар эди», деганлар».
(Ровий) Абу Назр «Қирқ кун дедими, ойми ёки йилми, билмайман», деган.
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
67 - عَنْ أَبِي جُهَيْمٍ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «لَوْ يَعْلَمُ الْمَارُّ بَيْنَ يَدَيِ الْمُصَلِّي مَاذَا عَلَيْهِ، لَكَانَ أَنْ يَقِفَ أَرْبَعِينَ خَيْرًا لَهُ مِنْ أَنْ يَمُرَّ بَيْنَ يَدَيْهِ».
قَالَ أَبُو النَّضْرِ: لَا أَدْرِي، قَالَ: أَرْبَعِينَ يَوْمًا، أَوْ شَهْرًا، أَوْ سَنَةً؟
[خ 510، م 507، ت 336، س 756، د 701، جه 945].
68 - عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم، قَالَ: «أُمِرْتُ أَنْ أَسْجُدَ عَلَى سَبْعَةِ أَعْظُمٍ، وَلَا أَكُفَّ ثَوْبًا وَلَا شَعَرًا».
[خ 809، م 490، ت 273، س 1093، د 889، جه 883].
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «(Намозда) етти суяк (яъни аъзо) билан сажда қилишга ҳамда кийим ва сочни йиғиштириб олмасликка буюрилдим», дедилар».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Бир урғочи эшакни миниб келдим. Балоғатга етиб қолган пайтларим эди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Минода одамларга намозни ўқиб бераётган эдилар. Сафнинг олдидан ўтиб, тушдим‑да, эшакни ўтлашга қўйиб юбориб, сафга кирдим. Бунинг учун менга ҳеч ким эътироз билдирмади».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
69 - عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ، قَالَ: أَقْبَلْتُ رَاكِبًا عَلَى أَتَانٍ، وَأَنَا يَوْمَئِذٍ قَدْ نَاهَزْتُ الْاِحْتِلَامَ، وَرَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم يُصَلِّي بِالنَّاسِ بِمِنًى، فَمَرَرْتُ بَيْنَ يَدَيِ الصَّفِّ، فَنَزَلْتُ، فَأَرْسَلْتُ الْأَتَانَ تَرْتَعُ، وَدَخَلْتُ فِي الصَّفِّ، فَلَمْ يُنْكِرْ ذَلِكَ عَلَيَّ أَحَدٌ.
[خ 76، م 504، ت 337، س 752، د 715، جه 947].
Абдуллоҳ ибн Умар розияллоҳу анҳудан ривоят қилади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг намозни бошлаётганда, рукуъдан олдин ва рукуъдан кўтарилаётганда икки қўлларини елкалари баробарига етказиб кўтарганларини кўрдим. Аммо икки сажда орасида кўтармасдилар».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
Изоҳ: Ушбу ҳадисда такбири таҳримада намозхон қўлларини елка баробарида кўтариши кераклиги айтилмоқда. Шофеъий ва Ҳанбалий мазҳаби уламолари шуни танлашган. Аммо Абу Довуднинг Воил ибн Ҳужрдан, Таҳовийнинг Баро ибн Озибдан қилган ривоятида: «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам намозга такбир (таҳрима) айтсалар, қўлларини қулоқлари рўпарасигача кўтарардилар», дейилади. Ҳанафий мазҳаби уламолари мана шуни ихтиёр қилишган.
Шофеъий ва ҳанбалий мазҳаби олимлари: «Мана шу ҳадисга биноан намозхон такбири таҳримада, рукуъга борганда ва кўтарилганда икки қўлини кўтаради», дейишади. Аммо ҳанафийлар такбири таҳримадан бошқа ўринларда кўл кўтармасликни ихтиёр қилишган ва бунга Абу Довуд, Ибн Абу Шайба ва Таҳовийларнинг Баро ибн Озибдан ривоят қилган «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам намозга кириш учун такбир айтсалар, қўлларини кўтарардилар, ҳатто бош бармоқлари қулоқлари юмшоғига яқин келар эди, кейин бошқа кўтармас эдилар» ҳадисини далил қилиб келтиришади.
70 - عَنْ ابن عمر، قَالَ: رَأَيْتُ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم إِذَا افْتَتَحَ الصَّلَاةَ رَفَعَ يَدَيْهِ حَتَّى يُحَاذِيَ مَنْكِبَيْهِ، وَقَبْلَ أَنْ يَرْكَعَ، وَإِذَا رَفَعَ مِنَ الرُّكُوعِ، وَلَا يَرْفَعُهُمَا بَيْنَ السَّجْدَتَيْنِ.
[خ 735، م 390، ت 255، س 741، د 721، جه 858].
Абдуллоҳ ибн Умардан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «Аёлларингиз масжидга чиқишга изн сўрашса, тўсманглар», деганларини эшитганман», деди. Билол ибн Абдуллоҳ: «Аллоҳга қасам, уларни албатта қайтарамиз!» деди. Шунда Абдуллоҳ унга қараб туриб, уни шундай ёмон сўкдики, бундай сўкканини ҳеч эшитмаган эдим. У: «Мен сенга Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг гапларини айтяпман‑у, сен бўлсанг: «Аллоҳга қасамки, уларни албатта қайтарамиз!» дейсан‑а!» деди».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
Шарҳ: Бошқа ривоятда қуйидагича келган:
Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«У киши: «Агар Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам аёллар нимани пайдо қилганларини кўрганларида, уларни худди Бани Исроил аёллари ман қилинганларидек, албатта, масжиддан ман қилган бўлур эдилар», деди.
Мен Амрога: «Улар ман қилинганмидилар?» дедим. «Ҳа!» деди».
Икки шайх ва Абу Довуд ривояти.
Ушбу ҳадиснинг ровийидан бири ўзларига бу ҳадисни айтиб берган Амро розияллоҳу анҳудан:
«Бани Исроилнинг аёллари масжиддан ман қилинганмидилар?» деб ҳадисда келган маънони таъкидлаш учун сўраганида, у киши ҳа, деб жавоб берган эканлар.
Демак, Бани Исроил аёлларига бир вақт ибодатхонага боришга изн берилиб, кейинчалик улардан ношаръий ишлар, жумладан, эркакларга кўринишлари содир бўлганидан кейин ибодатхоналарга боришлари ман қилинган экан.
Оиша онамиз розияллоҳу анҳо ҳам Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам вафот этганларидан сўнг муслима аёлларда содир бўлган салбий ўзгаришларни кўриб афсус қилиб, агар мазкур ўзгаришларни Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам кўрсалар, уларни, албатта, масжидга боришдан ман қилган бўлар эдилар, деб таъкидламоқдалар.
Дарҳақиқат, бу фикр ривожлана бориб, ҳазрати Умар розияллоҳу анҳу халифалик даврларида аёллар масжидга боришдан ман қилинадилар.
71 - عَبْدَ اللهِ بْنَ عُمَرَ قَالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم يَقُولُ: «لَا تَمْنَعُوا نِسَاءَكُمُ الْمَسَاجِدَ إِذَا اسْتَأْذَنَّكُمْ إِلَيْهَا».
قَالَ: فَقَالَ بِلَالُ بْنِ عَبْدِ اللهِ: وَاللهِ! لَنَمْنَعُهُنَّ، قَالَ: فَأَقْبَلَ عَلَيْهِ عَبْدُ اللهِ، فَسَبَّهُ سَبًّا سَيِّئًا، مَا سَمِعْتُهُ سَبَّهُ مِثْلَهُ قَطُّ، وَقَالَ: أُخْبِرُكَ عَنْ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم، وَتَقُولُ: وَاللهِ لَنَمْنَعُهُنَّ!
[خ 865، م 442، ت 570، س 706، د 566، جه 16].
Абдуллоҳ розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Намозда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ортларида: «Аллоҳга салом бўлсин», «Фалончига салом бўлсин», дер эдик. Бир куни Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Аллоҳнинг Ўзи Саломдир. Бирортангиз намозда қаъдага ўтирса, «Ат-таҳиййаату лиллааҳи вас-солаваату ват-тоййибаат. Ассалааму ъалайка айюҳан-Набийю ва роҳматуллоҳи ва барокаатуҳ. Ассалааму ъалайнаа ва ъалаа ъибаадиллааҳис-солиҳийн. – Зеро, шуни айтса, Аллоҳнинг осмону ердаги ҳар бир солиҳ бандасига етиб боради – Ашҳаду аллаа илааҳа иллаллоҳу ва ашҳаду анна Муҳаммадан ъабдуҳу ва росуулуҳ»* десин, кейин эса хоҳлаган нарсасини танлаб, сўрайверсин».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
Изоҳ: Ас-Салам – Аллоҳнинг муборак исмларидан биридир.
* Ташаҳҳуднинг маъноси: «Саломлар, дуолар ва пок нарсалар Аллоҳ учундир. Эй Набий, сизга салом ва Аллоҳнинг раҳмату баракоти бўлсин. Бизларга ва Аллоҳнинг солиҳ бандаларига салом бўлсин. Аллоҳдан ўзга илоҳ йўқлигига ва Муҳаммад Аллоҳнинг Расули ва бандаси эканига гувоҳлик бераман».
72 - عَنْ عَبْدِ اللهِ، قَالَ: كُنَّا نَقُولُ فِي الصَّلَاةِ خَلْفَ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم: السَّلَامُ عَلَى اللهِ، السَّلَامُ عَلَى فُلَانٍ، فَقَالَ لَنَا رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم، ذَاتَ يَوْمٍ: «إِنَّ اللهَ هُوَ السَّلَامُ، فَإِذَا قَعَدَ أَحَدُكُمْ فِي الصَّلَاةِ، فَلْيَقُلِ: التَّحِيَّاتُ لِلَّهِ وَالصَّلَوَاتُ وَالطَّيِّبَاتُ، السَّلَامُ عَلَيْكَ أَيُّهَا النَّبِيُّ وَرَحْمَةُ اللهِ وَبَرَكَاتُهُ، السَّلَامُ عَلَيْنَا وَعَلَى عِبَادِ اللهِ الصَّالِحِينَ - فَإِذَا قَالَهَا، أَصَابَتْ كُلَّ عَبْدٍ لِلَّهِ صَالِحٍ، فِي السَّمَاءِ وَالْأَرْضِ - أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ، وَأَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّدًا عَبْدُهُ وَرَسُولُهُ، ثُمَّ يَتَخَيَّرُ مِنَ الْمَسْأَلَةِ مَا شَاءَ».
[خ 831، م 402، ت 289، س 1162، د 968، جه 899].
Умар ибн Абу Салама розияллоҳу анҳумо айтади:
«Умму Саламанинг уйида Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг битта матога ўраниб, унинг икки учини елкаларига ташлаб олиб намоз ўқиётганларини кўрдим».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
73 - عُمَرَ بْنَ أَبِي سَلَمَةَ أَخْبَرَهُ، قَالَ: رَأَيْتُ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم يُصَلِّي فِي ثَوْبٍ وَاحِدٍ مُشْتَمِلًا بِهِ، فِي بَيْتِ أُمِّ سَلَمَةَ، وَاضِعًا طَرَفَيْهِ عَلَى عَاتِقَيْهِ.
[خ 354، م 517، ت 339، س 764، د 628، جه 1049].
Ибн Абу Лайлодан ривоят қилинади:
«Менга Каъб ибн Ужра йўлиқиб қолиб, шундай деди: «Сенга бир ҳадя берайми? Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бизнинг олдимизга чиққан эдилар, «Сизга қандай салом айтишни билиб олдик. Энди сизга салавот қандай айтамиз?» дедик. У зот шундай дедилар: «Аллоҳумма, солли ъалаа Муҳаммадин ва ъалаа аали Муҳаммадин, камаа соллайта ъалаа аали Иброоҳиима, иннака ҳамиидун мажиид. Аллоҳумма, баарик ъалаа Муҳаммадин ва ъалаа аали Муҳаммадин, камаа баарокта ъалаа аали Иброҳиима, иннака ҳамиидун мажиид», деб айтинглар».*
* Салавотнинг маъноси: «Аллоҳим, Иброҳимни ёрлақаганингдек, Муҳаммадни ва унинг оиласини ёрлақагин. Албатта, Сен мақтовга лойиқсан, улуғворсан. Аллоҳим, Иброҳимга барака берганингдек, Муҳаммадга ва унинг оиласига ҳам барака бергин. Албатта, Сен мақтовга лойиқсан, улуғворсан».
74 – عَنْ ابْن أَبِي لَيْلَى، قَالَ: لَقِيَنِي كَعْبُ بْنِ عُجْرَةَ، فَقَالَ: أَلَا أُهْدِي لَكَ هَدِيَّةً؟ خَرَجَ عَلَيْنَا رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم، فَقُلْنَا: قَدْ عَرَفْنَا كَيْفَ نُسَلِّمُ عَلَيْكَ، فَكَيْفَ نُصَلِّي عَلَيْكَ؟ قَالَ: «قُولُوا: اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَعَلَى آلِ مُحَمَّدٍ، كَمَا صَلَّيْتَ عَلَى آلِ إِبْرَاهِيمَ، إِنَّكَ حَمِيدٌ مَجِيدٌ، اللَّهُمَّ بَارِكْ عَلَى مُحَمَّدٍ وَعَلَى آلِ مُحَمَّدٍ، كَمَا بَارَكْتَ عَلَى آلِ إِبْرَاهِيمَ، إِنَّكَ حَمِيدٌ مَجِيدٌ».
[خ 3370، م 406، ت 483، س 1287، د 976، جه 904].
Муғийра ибн Шуъба розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам билан Табук ғазотига чиқдим. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бомдод намозидан олдин қазои ҳожат учун панароқ жойга кетдилар. Мен у зот билан бирга идовани кўтариб бордим. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам олдимга қайтгач, қўлларига идовадан сув қуя бошладим. Қўлларини уч марта ювдилар. Кейин юзларини ювдилар. Кейин билакларини жуббаларидан чиқармоқчи бўлган эдилар, жуббаларининг енги торлик қилди. Шунда қўлларини жуббаларига киритиб, жуббанинг остидан чиқардилар ва билакларини тирсаккача ювдилар. Кейин маҳсиларига масҳ тортиб, сўнг келдилар. Мен ҳам бирга келдим. Келсак, одамлар Абдурраҳмон ибн Авфни олдинга ўтказишган, у уларга намозни ўқиб бераётган экан. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам икки ракъатдан бирига етишиб, охирги ракъатни одамлар билан бирга ўқидилар. Абдурраҳмон ибн Авф салом бергач, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам намозларини охирига етказиш учун турдилар. Бу ҳол мусулмонларни даҳшатга солиб, кўп тасбеҳ айтиб юборишди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам намозларини тугатиб, уларга юзландилар‑да, уларнинг намозни ўз вақтида ўқиганларини маъқуллаб, «Яхши қилибсизлар» [ёки «Тўғри қилибсизлар»], дедилар».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган
75 – عَن الْمُغِيرَة بْن شُعْبَةَ: أَنَّهُ غَزَا مَعَ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم تَبُوكَ، قَالَ الْمُغِيرَةُ: فَتَبَرَّزَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم قِبَلَ الْغَائِطِ، فَحَمَلْتُ مَعَهُ إِدَاوَةً قَبْلَ صَلَاةِ الْفَجْرِ، فَلَمَّا رَجَعَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم إِلَيَّ أَخَذْتُ أُهَرِيقُ عَلَى يَدَيْهِ مِنَ الْإِدَاوَةِ، وَغَسَلَ يَدَيْهِ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ، ثُمَّ غَسَلَ وَجْهَهُ، ثُمَّ ذَهَبَ يُخْرِجُ جُبَّتَهُ عَنْ ذِرَاعَيْهِ، فَضَاقَ كُمَّا جُبَّتِهِ، فَأَدْخَلَ يَدَيْهِ فِي الْجُبَّةِ، حَتَّى أَخْرَجَ ذِرَاعَيْهِ مِنْ أَسْفَلِ الْجُبَّةِ، وَغَسَلَ ذِرَاعَيْهِ إِلَى الْمِرْفَقَيْنِ، ثُمَّ تَوَضَّأَ عَلَى خُفَّيْهِ، ثُمَّ أَقْبَلَ. قَالَ الْمُغِيرَةُ: فَأَقْبَلْتُ مَعَهُ، حَتَّى نَجِدُ النَّاسَ قَدْ قَدَّمُوا عَبْدَ الرَّحْمَنِ بْنَ عَوْفٍ، فَصَلَّى لَهُمْ، فَأَدْرَكَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم إِحْدَى الرَّكْعَتَيْنِ، فَصَلَّى مَعَ النَّاسِ الرَّكْعَةَ الْآخِرَةَ، فَلَمَّا سَلَّمَ عَبْدُ الرَّحْمَنِ بْنِ عَوْفٍ، قَامَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم يُتِمُّ صَلَاتَهُ، فَأَفْزَعَ ذَلِكَ الْمُسْلِمِينَ، فَأَكْثَرُوا التَّسْبِيحَ، فَلَمَّا قَضَى النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم صَلَاتَهُ أَقْبَلَ عَلَيْهِمْ، ثُمَّ قَالَ: «أَحْسَنْتُمْ»، أَوْ قَالَ: «قَدْ أَصَبْتُمْ»، يَغْبِطُهُمْ أَنْ صَلَّوُا الصَّلَاةَ لِوَقْتِهَا.
[خ 182، م 274، ت 97، س 79، د 149، جه 389].
Нуъмон ибн Башир розияллоҳу анҳумо айтади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «Ё сафларингизни тўғри қиласизлар, ё Аллоҳ юзларингизни бир-бирига тескари қилиб қўяди», деганларини эшитганман».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
76 – عَنِ النُّعْمَانِ بْنَ بَشِيرٍ، قَالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم يَقُولُ: «لَتُسَوُّنَّ صُفُوفَكُمْ أَوْ لَيُخَالِفَنَّ اللهُ بَيْنَ وُجُوهِكُمْ».
[خ 717، م 436، ت 227، س 810، د 662، جه 994].
Абу Жуҳайфадан ривоят қилинади:
«Маккада Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига бордим. У зот Абтоҳда, қизил чарм капаларида эканлар. Билол у зотнинг таҳорат сувларини олиб чиқди. Кимдир (у сувга) етишди, (кимдир биров олган сувдан ўзига) сепиб олди. Шу пайт Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам эгниларида қизил ҳулла билан чиқиб келдилар. Болдирларининг оқлиги ҳамон кўз ўнгимда... У зот таҳорат қилдилар. Билол азон айтди. Мен унинг оғзига қараб турардим. У ўнгга ва чапга бурилиб, «Ҳайя ъалас‑солааҳ», «Ҳайя ъалал‑фалааҳ», дер эди. Кейин у зотнинг олдиларига бир аназа санчиб қўйишди. У зот олдинга ўтиб, пешинни икки ракъат қилиб ўқидилар. Олдиларидан эшак ҳам, ит ҳам ўтаверар эди, қайтарилмас эди. Кейин асрни ҳам икки ракъат ўқидилар. Сўнг то Мадинага қайтиб келгунча икки ракъат (яъни тўрт ракъатли намозларни қаср) қилиб ўқиб келдилар».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
77 – عَنْ أَبِي جُحَيْفَةَ قَالَ: أَتَيْتُ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم بِمَكَّةَ، وَهُوَ بِالْأَبْطَحِ، فِي قُبَّةٍ لَهُ حَمْرَاءَ مِنْ أَدَمٍ، قَالَ: فَخَرَجَ بِلَالٌ بِوَضُوئِهِ، فَمِنْ نَائِلٍ وَنَاضِحٍ، قَالَ فَخَرَجَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم، عَلَيْهِ حُلَّةٌ حَمْرَاءُ، كَأَنِّي أَنْظُرُ إِلَى بَيَاضِ سَاقَيْهِ، قَالَ: فَتَوَضَّأَ وَأَذَّنَ بِلَالٌ، قَالَ: فَجَعَلْتُ أَتَتَبَّعُ فَاهُ هَا هُنَا وَهَا هُنَا - يَقُولُ يَمِينًا وَشِمَالًا - يَقُولُ: حَيَّ عَلَى الصَّلَاةِ، حَيَّ عَلَى الْفَلَاحِ، قَالَ: ثُمَّ رُكِزَتْ لَهُ عَنَزَةٌ، فَتَقَدَّمَ فَصَلَّى الظُّهْرَ رَكْعَتَيْنِ، يَمُرُّ بَيْنْ يَدَيْهِ الْحِمَارُ وَالْكَلْبُ، لَا يُمْنَعُ، ثُمَّ صَلَّى الْعَصْرَ رَكْعَتَيْنِ، ثُمَّ لَمْ يَزَلْ يُصَلِّي رَكْعَتَيْنِ حَتَّى رَجَعَ إِلَى الْمَدِينَةِ.
[خ 188، م 503، ت 197، س 137، د 520، جه 711].
Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Умму Фазл бинт Ҳорис «Вал‑мурсалаати ъурфан»ни ўқиётганимни эшитиб, «Эй ўғилчам, қироатинг билан шу сурани ёдимга солдинг, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан эшитган охирги сурам шу бўлган. Уни шомда ўқиган эдилар», деди».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
78 - عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ، قَالَ: إِنَّ أُمَّ الْفَضْلِ بِنْتَ الْحَارِثِ سَمِعَتْهُ، وَهُوَ يَقْرَأُ: {وَالْمُرْسَلَتِ عُرْفًا} فَقَالَتْ: يَا بُنَيَّ، لَقَدْ ذَكَّرْتَنِي بِقِرَاءَتِكَ هَذِهِ السُّورَةَ، إِنَّهَا لَآخِرُ مَا سَمِعْتُ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم يَقْرَأُ بِهَا فِي الْمَغْرِبِ.
[خ 763، م 462، ت 308، س 985، د 810، جه 831].
Анас ибн Молик розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам билан бирга қаттиқ иссиқда намоз ўқир эдик. Бирортамиз ерга пешонасини қўя олмаса, кийимини тўшаб, устига сажда қилар эди».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
79 - عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ، قَالَ: كُنَّا نُصَلِّي مَعَ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم فِي شِدَّةِ الْحَرِّ، فَإِذَا لَمْ يَسْتَطِعْ أَحَدُنَا أَنْ يُمَكِّنَ جَبْهَتَهُ مِنَ الْأَرْضِ، بَسَطَ ثَوْبَهُ، فَسَجَدَ عَلَيْهِ.
[خ 385، م 620، ت 584، س 1116، د 660، جه 1033].
Анас ибн Молик розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Бирортангиз намоздан ухлаб қолса ёки ундан ғафлатда қолса, эслаган заҳоти ўқиб олсин, чунки Аллоҳ «намозни Менинг зикрим учун тўкис адо қил!»[1] дейди», дедилар».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
[1] Тоҳа сураси, 14-оят.
80 - عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ، قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «إِذَا رَقَدَ أَحَدُكُمْ عَنِ الصَّلَاةِ أَوْ غَفَلَ عَنْهَا، فَلْيُصَلِّهَا إِذَا ذَكَرَهَا، فَإِنَّ اللهَ يَقُولُ: أَقِمِ الصَّلَاةَ لِذِكْرِي».
[خ 597، م 684، ت 178، س 613، د 442، جه 695].
Жобир розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам билан бирга эдик. Мени бир иш билан жўнатдилар. Қайтиб келсам, уловларининг устида намоз ўқиётган эканлар. Қибладан бошқа томонга юзланиб олган эдилар. У зотга салом берган эдим, алик олмадилар. (Намозни) тугатгач, «Намоз ўқиётганим учунгина алик олмадим», дедилар».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
81 - عَنْ جَابِرٍ، قَالَ: كُنَّا مَعَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم، فَبَعَثَنِي فِي حَاجَةٍ، فَرَجَعْتُ وَهُوَ يُصَلِّي عَلَى رَاحِلَتِهِ، وَوَجْهُهُ عَلَى غَيْرِ الْقِبْلَةِ، فَسَلَّمْتُ عَلَيْهِ فَلَمْ يَرُدَّ عَلَيَّ، فَلَمَّا انْصَرَفَ قَالَ: «إِنَّهُ لَمْ يَمْنَعْنِي أَنْ أَرُدَّ عَلَيْكَ إِلَّا أَنِّي كُنْتُ أُصَلِّي».
[خ 400، م 540، ت 351، س 1189، د 926، جه 1018].
Абу Қатодадан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бизга хутба қилиб, «Оқшомда ва туни билан юриб, иншааллоҳ, эртага сувга етиб борасизлар», дедилар. Одамлар йўлга тушишди. Биров бировга қайрилиб ҳам қўймасди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам кетиб борардилар, мен ёнларида эдим. Тун яримлаганда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламни уйқу элитиб, уловларидан бир тарафга оғиб қолдилар. Бориб, у зотни уйғотмай, тикланиб олгунларича суяб бордим. Сўнг юришда давом этдилар. Кечанинг кўп қисми ўтгач, у зот яна уловларидан бир тарафга оғиб қолдилар. Яна бориб, у зотни уйғотмай, тикланиб олгунларича суяб бордим. Сўнг яна юришда давом этдилар. Саҳар пайти охирлаганда олдинги икки галгидан ҳам кўпроқ оғиб қолдилар, ҳатто йиқилиб тушай дедилар. Бориб, у зотни суяган эдим, бошларини кўтардиларда, «Ким бу?» дедилар. «Абу Қатодаман», дедим. У зот: «Қачондан бери ёнимда бундай юриб келяпсан?» дедилар. «Туни билан шундай юриб келяпман», дедим. У зот: «Сен Аллоҳнинг Набийсини асраганингдек, У Зот ҳам сени асрасин», дедилар. Кейин: «Нима деб ўйлайсан, одамларга кўринмай қолдикми?» дедиларда, сўнг: «Ўзи кимнидир кўряпсанми?» дедилар. «Мана бу отлиқни», дедим. Сўнгра: «Мана яна бир отлиқ», дедим. Шундай қилиб, тўпланиб, етти отлиқ бўлдик. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам йўлдан четга чиқиб, бошларини (ерга) қўйдилар. Сўнг: «Намозимизга ҳушёр бўлинглар»,* дедилар. Биринчи бўлиб уйғонган киши Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бўлдилар, елкаларига қуёш тушиб турарди. Даҳшатга тушган ҳолда ўрнимиздан турдик. Сўнгра у зот: «Уловга мининглар», дедилар. Уловга миниб, йўл юрдик. Қуёш кўтарилганда у зот тушиб, менинг ёнимдаги обдастани келтиришни сўрадилар. Унда озгина сув бор эди. Ундан (сув қуйиб, одатдагидан) енгилроқ таҳорат олдилар. Унинг озгина суви қолди. Сўнг менга: «Обдастанг туриб турсин, унда бир гап бўлади», дедилар.* Кейин Билол намозга азон айтди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам икки ракъат намоз ўқиб, сўнгра ҳар кунгидек бомдодни ўқидилар. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам уловга миндилар, биз ҳам у зот билан бирга уловга миндик. Шунда бир-биримизга: «Намозга бепарволик қилиб қўйганимизнинг каффороти нима бўларкин?» деб пичирлаша бошладик. У зот: «Сизларга мен ўрнак эмасманми?» дедилар. Сўнгра: «Ухлаб қолиш бепарволик эмас. Бепарволик – намозни кейинги намознинг вақти киргунича ўқимасликдир. Ким шундай қилса, эсига тушган пайтидаёқ уни ўқиб олсин. Кейин эртаси куни эса уни ўз вақтида ўқисин»,* дедилар. Сўнгра у зот: «Одамлар* нима қилишди экан?» дедилар. Кейин: «Одамлар тонгда туриб, набийларини топа олишмади», дедилар. Абу Бакр ва Умар: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам орқамиздалар, сизларни ортда қолдириб кетганлари йўқ», дейишди. Одамлар эса: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам олдиндалар, Абу Бакр билан Умарга итоат қилсак, тўғри йўлни топамиз», дейишди.
Кун ёйилиб, ҳаммаёқ қизиган пайтда (қолган) одамларга етиб олдик. Улар: «Эй Аллоҳнинг Расули, ўладиган бўлдик, чанқаб кетдик», дейишарди. У зот: «Ўлмайсизлар», дедилар. Кейин: «Менга пиёламни узатиб юборинглар», дедиларда, сўнг обдаста келтиришни сўрадилар. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам қуйиб турдилар, мен эса уларга сув узата бошладим. Одамлар обдастадаги сувни кўриб, унга ташланишди. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ўзларингизни тутинглар, ҳаммангизга етади», дедилар. Улар тинчланишди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам қуйиб турдилар, мен эса уларга сув узатиб турдим. Ниҳоят, мен ва Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан бошқа одам қолмади. Сўнгра Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам қуйиб, менга «Ич», дедилар. «Сиз ичмагунингизча ичмайман, эй Аллоҳнинг Расули», деган эдим, у зот: «Қавмнинг соқийси охирида ичади», дедилар. Мен ичдим, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳам ичдилар. Кейин одамлар сувга тетик, қонган ҳолда келишди».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
* «Эртасига ҳам ўша намозни вақтидан ўтказиб ўқишга одатланмасин».
* Шу обдастадаги сувнинг кўпайиб, ҳаммага етиши Набий алайҳиссаломнинг мўъжизалари бўлган. Бу ерда шунга ишора қилмоқдалар.
* Бу ерда олдинга ўтиб кетганлар назарда тутилмоқда.
82 - عَنْ أَبِي قَتَادَةَ، قَالَ: خَطَبَنَا رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم فَقَالَ: «إِنَّكُمْ تَسِيرُونَ عَشِيَّتَكُمْ وَلَيْلَتَكُمْ، وَتَأْتُونَ الْمَاءَ إِنْ شَاءَ اللهُ غَدًا». فَانْطَلَقَ النَّاسُ لَا يَلْوِي أَحَدٌ عَلَى أَحَدٍ.
قَالَ أَبُو قَتَادَةَ: فَبَيْنَمَا رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم يَسِيرُ حَتَّى ابْهَارَّ اللَّيْلُ وَأَنَا إِلَى جَنْبِهِ - قَالَ - فَنَعَسَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم فَمَالَ عَنْ رَاحِلَتِهِ، فَأَتَيْتُهُ فَدَعَمْتُهُ مِنْ غَيْرِ أَنْ أُوقِظَهُ حَتَّى اعْتَدَلَ عَلَى رَاحِلَتِهِ - قَالَ - ثُمَّ سَارَ حَتَّى تَهَوَّرَ اللَّيْلُ مَالَ عَنْ رَاحِلَتِهِ - قَالَ - فَدَعَمْتُهُ مِنْ غَيْرِ أَنْ أُوقِظَهُ حَتَّى اعْتَدَلَ عَلَى رَاحِلَتِهِ - قَالَ - ثُمَّ سَارَ حَتَّى إِذَا كَانَ مِنْ آخِرِ السَّحَرِ مَالَ مَيْلَةً هِيَ أَشَدُّ مِنَ الْمَيْلَتَيْنِ الْأُولَيَيْنِ حَتَّى كَادَ يَنْجَفِلُ، فَأَتَيْتُهُ فَدَعَمْتُهُ، فَرَفَعَ رَأْسَهُ فَقَالَ: «مَنْ هَذَا؟» قُلْتُ: أَبُو قَتَادَةَ. قَالَ: «مَتَى كَانَ هَذَا مَسِيرَكَ مِنِّي؟» قُلْتُ: مَا زَالَ هَذَا مَسِيرِي مُنْذُ اللَّيْلَةِ. قَالَ: «حَفِظَكَ اللهُ بِمَا حَفِظْتَ بِهِ نَبِيَّهُ». ثُمَّ قَالَ: «هَلْ تَرَانَا نَخْفَى عَلَى النَّاسِ؟» ثُمَّ قَالَ: «هَلْ تَرَى مِنْ أَحَدٍ؟» قُلْتُ: هَذَا رَاكِبٌ. ثُمَّ قُلْتُ: هَذَا رَاكِبٌ آخَرُ، حَتَّى اجْتَمَعْنَا فَكُنَّا سَبْعَةَ رَكْبٍ - قَالَ - فَمَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم عَنِ الطَّرِيقِ، فَوَضَعَ رَأْسَهُ، ثُمَّ قَالَ: «احْفَظُوا عَلَيْنَا صَلَاتَنَا». فَكَانَ أَوَّلَ مَنِ اسْتَيْقَظَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم وَالشَّمْسُ فِي ظَهْرِهِ - قَالَ - فَقُمْنَا فَزِعِينَ، ثُمَّ قَالَ: «ارْكَبُوا» فَرَكِبْنَا، فَسِرْنَا حَتَّى إِذَا ارْتَفَعَتِ الشَّمْسُ نَزَلَ، ثُمَّ دَعَا بِمِيضَأَةٍ كَانَتْ مَعِي فِيهَا شَيْءٌ مِنْ مَاءٍ - قَالَ - فَتَوَضَّأَ مِنْهَا وُضُوءًا دُونَ وُضُوءٍ - قَالَ - وَبَقِيَ فِيهَا شَيْءٌ مِنْ مَاءٍ، ثُمَّ قَالَ لِأَبِي قَتَادَةَ: «احْفَظْ عَلَيْنَا مِيضَأَتَكَ، فَسَيَكُونُ لَهَا نَبَأٌ». ثُمَّ أَذَّنَ بِلَالٌ بِالصَّلَاةِ، فَصَلَّى رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم رَكْعَتَيْنِ، ثُمَّ صَلَّى الْغَدَاةَ فَصَنَعَ كَمَا كَانَ يَصْنَعُ كُلَّ يَوْمٍ - قَالَ - وَرَكِبَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم وَرَكِبْنَا مَعَهُ - قَالَ - فَجَعَلَ بَعْضُنَا يَهْمِسُ إِلَى بَعْضٍ: مَا كَفَّارَةُ مَا صَنَعْنَا بِتَفْرِيطِنَا فِي صَلَاتِنَا؟ ثُمَّ قَالَ: «أَمَا لَكُمْ فِيَّ أُسْوَةٌ؟» ثُمَّ قَالَ: «أَمَا إِنَّهُ لَيْسَ فِي النَّوْمِ تَفْرِيطٌ، إِنَّمَا التَّفْرِيطُ عَلَى مَنْ لَمْ يُصَلِّ الصَّلَاةَ حَتَّى يَجِيءَ وَقْتُ الصَّلَاةِ الْأُخْرَى، فَمَنْ فَعَلَ ذَلِكَ فَلْيُصَلِّهَا حِينَ يَنْتَبِهُ لَهَا، فَإِذَا كَانَ الْغَدُ فَلْيُصَلِّهَا عِنْدَ وَقْتِهَا». ثُمَّ قَالَ: «مَا تَرَوْنَ النَّاسَ صَنَعُوا؟» قَالَ: ثُمَّ قَالَ: «أَصْبَحَ النَّاسُ فَقَدُوا نَبِيَّهُمْ»، فَقَالَ أَبُو بَكْرٍ وَعُمَرُ: رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم بَعْدَكُمْ لَمْ يَكُنْ لِيُخَلِّفَكُمْ. وَقَالَ النَّاسُ: إِنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم بَيْنَ أَيْدِيكُمْ، فَإِنْ يُطِيعُوا أَبَا بَكْرٍ وَعُمَرَ يَرْشُدُوا». قَالَ: فَانْتَهَيْنَا إِلَى النَّاسِ حِينَ امْتَدَّ النَّهَارُ وَحَمِيَ كُلُّ شَيْءٍ، وَهُمْ يَقُولُونَ: يَا رَسُولَ اللهِ، هَلَكْنَا عَطِشْنَا. فَقَالَ: «لَا هُلْكَ عَلَيْكُمْ». ثُمَّ قَالَ: «أَطْلِقُوا لِي غُمَرِي». قَالَ: وَدَعَا بِالْمِيضَأَةِ، فَجَعَلَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم يَصُبُّ وَأَبُو قَتَادَةَ يَسْقِيهِمْ، فَلَمْ يَعْدُ أَنْ رَأَى النَّاسُ مَاءً فِي الْمِيضَأَةِ تَكَابُّوا عَلَيْهَا، فَقَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «أَحْسِنُوا الْمَلَأَ، كُلُّكُمْ سَيَرْوَى». قَالَ: فَفَعَلُوا، فَجَعَلَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم يَصُبُّ وَأَسْقِيهِمْ، حَتَّى مَا بَقِيَ غَيْرِي وَغَيْرُ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم - قَالَ - ثُمَّ صَبَّ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم فَقَالَ لِي: «اشْرَبْ». فَقُلْتُ: لَا أَشْرَبُ حَتَّى تَشْرَبَ يَا رَسُولَ اللهِ! قَالَ: «إِنَّ سَاقِيَ الْقَوْمِ آخِرُهُمْ شُرْبًا». قَالَ: فَشَرِبْتُ وَشَرِبَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم - قَالَ - فَأَتَى النَّاسُ الْمَاءَ جَامِّينَ رِوَاءً.
[خ 595، م 681، ت 177، س 615، د 437، جه 3434].
Мусъаб ибн Саъд розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Отамнинг ёнида намоз ўқидим. Қўлимни икки тиззамнинг орасига олган эдим, отам менга: «Кафтларингни икки тиззангга қўй», деди. Кейин иккинчи марта ҳам шундай қилган эдим, қўлимга уриб, «Биз бундай қилишдан қайтарилганмиз, кафтни тиззага қўйишга буюрилганмиз», деди».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
83 - عَنْ مُصْعَبِ بْنِ سَعْدٍ، قَالَ: صَلَّيْتُ إِلَى جَنْبِ أَبِي، قَالَ: وَجَعَلْتُ يَدَيَّ بَيْنَ رُكْبَتَيَّ، فَقَالَ لِي أَبِي: اضْرِبْ بِكَفَّيْكَ عَلَى رُكْبَتَيْكَ. قَالَ: ثُمَّ فَعَلْتُ ذَلِكَ مَرَّةً أُخْرَى، فَضَرَبَ يَدَيَّ وَقَالَ: إِنَّا نُهِينَا عَنْ هَذَا، وَأُمِرْنَا أَنْ نَضْرِبَ بِالْأَكُفِّ عَلَى الرُّكَبِ.
[خ 790، م 535، ت 259، س 1032، د 867، جه 873].
Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Азон айтилганда шайтон азонни эшитмаслик учун ел чиқарганча ортига қарамай қочади. Азон тугатилгач, яна келади. Унга (намозга) иқома айтилса, яна ортига қарамай қочади. Иқома тугатилгач, одамнинг кўнглига васваса солиш учун яна қайтиб келади. Эсламаётган нарсасини айтиб, «Уни эсла, буни эсла», дейди. Ниҳоят, одам қанча намоз ўқиганини ҳам билмай қолади. Бирортангиз қанча ўқиганини билмай қолса, ўтирган ҳолида икки сажда қилсин».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
84 - أَنَّ أَبَا هُرَيْرَةَ حَدَّثَهُمْ؛ أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «إِذَا نُودِيَ بِالْأَذَانِ أَدْبَرَ الشَّيْطَانُ، لَهُ ضُرَاطٌ حَتَّى لَا يَسْمَعَ الْأَذَانَ، فَإِذَا قُضِيَ الْأَذَانُ أَقْبَلَ، فَإِذَا ثُوِّبَ بِهَا أَدْبَرَ، فَإِذَا قُضِيَ التَّثْوِيبُ أَقْبَلَ، يَخْطُرُ بَيْنَ الْمَرْءِ وَنَفْسِهِ، يَقُولُ: اذْكُرْ كَذَا، اذْكُرْ كَذَا. لِمَا لَمْ يَكُنْ يَذْكُرُ؛ حَتَّى يَظَلَّ الرَّجُلُ إِنْ يَدْرِي كَمْ صَلَّى، فَإِذَا لَمْ يَدْرِ أَحَدُكُمْ كَمْ صَلَّى فَلْيَسْجُدْ سَجْدَتَيْنِ وَهُوَ جَالِسٌ».
[خ 608، م 389، ت 397، س 670، د 516، جه 1216].
Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бизга аср намозини ўқиб бердилар ва икки ракъатдан сўнг салом бердилар. Шунда Зулядайн туриб, «Эй Аллоҳнинг Расули, намоз қисқартирилдими ёки унутдингизми?» деди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «На униси, на буниси», дедилар. У: «Биттаси бўлди, эй Аллоҳнинг Расули», деди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам одамларга қараб, «Зулядайн рост айтдими?» дедилар. «Ҳа, эй Аллоҳнинг Расули», дейишди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам намознинг қолганини охирига етказдилар. Сўнгра ўтирган ҳолларида саломдан кейин икки сажда қилдилар».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
85 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ قَالَ: صَلَّى لَنَا رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم صَلَاةَ الْعَصْرِ، فَسَلَّمَ فِي رَكْعَتَيْنِ، فَقَامَ ذُو الْيَدَيْنِ فَقَالَ: أَقُصِرَتِ الصَّلَاةُ يَا رَسُولَ اللهِ أَمْ نَسِيتَ؟ فَقَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «كُلُّ ذَلِكَ لَمْ يَكُنْ». فَقَالَ: قَدْ كَانَ بَعْضُ ذَلِكَ يَا رَسُولَ اللهِ. فَأَقْبَلَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم عَلَى النَّاسِ فَقَالَ: «أَصَدَقَ ذُو الْيَدَيْنِ؟» فَقَالُوا: نَعَمْ، يَا رَسُولَ اللهِ. فَأَتَمَّ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم مَا بَقِيَ مِنَ الصَّلَاةِ، ثُمَّ سَجَدَ سَجْدَتَيْنِ وَهُوَ جَالِسٌ بَعْدَ التَّسْلِيمِ.
[خ 482، م 573، ت 394، س 1224، د 1008، جه 1214].
Абу Салама ибн Абдурраҳмондан ривоят қилинади
«Абу Ҳурайра бизга «Изас‑самаа’ун шаққот»ни[1] ўқиб берди ва унда сажда қилди. Тугатгач, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳам унда сажда қилганларини айтди».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
[1] Иншиқоқ сураси, 1-оят.
86 - عَنْ أَبِي سَلَمَةَ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ: أَنَّ أَبَا هُرَيْرَةَ قَرَأَ لَهُمْ: {إذا السَّمَاء انشَقَّتْ}، فَسَجَدَ فِيهَا، فَلَمَّا انْصَرَفَ أَخْبَرَهُمْ أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم سَجَدَ فِيهَا.
[خ 766، م 578، ت 573، س 961، د 1407، جه 1058].
Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Бирортангиз ташаҳҳуд ўқиса, тўрт нарсадан Аллоҳнинг паноҳини сўрасин: «Аллоҳим! Мен жаҳаннам азобидан, қабр азобидан, ҳаёт-мамот фитнасидан ва масиҳ* дажжол фитнасининг ёмонлигидан Сенинг паноҳингга қочаман», дейди».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
* «Масиҳ» сўзи луғатда «силанган», «артилган», шунингдек, «ер юзини айланган» деган маънони англатади. Ийсо алайҳиссалом Қиёматдан олдин ер юзини айланиб, жамики куфрни супуриб ташлагани учун, Дажжол ҳам ер юзини айланиб, фасод тарқатиши ҳамда бир кўзи ёпишиб, йўқ даражада бўлиб кетгани учун «масиҳ» деб аталган. Шунинг учун бу сўз ҳадисларда Ийсо алайҳиссаломга ҳам, Дажжолга ҳам сифат бўлиб келган.
87 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ، قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «إِذَا تَشَهَّدَ أَحَدُكُمْ فَلْيَسْتَعِذْ بِاللهِ مِنْ أَرْبَعٍ، يَقُولُ: اللَّهُمَّ، إِنِّي أَعُوذُ بِكَ مِنْ عَذَابِ جَهَنَّمَ، وَمِنْ عَذَابِ الْقَبْرِ، وَمِنْ فِتْنَةِ الْمَحْيَا وَالْمَمَاتِ، وَمِنْ شَرِّ فِتْنَةِ الْمَسِيحِ الدَّجَّالِ».
[خ 1377، م 588، ت 3604، س 1310، د 983، جه 909].
Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «Намозга иқома айтилганда югуриб келманглар, сокин юриб келинглар. Улгурганингизни ўқинг, ўтказиб юборганингизни тўлдиринг», деганларини эшитганман».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
88 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ قَالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم يَقُولُ: «إِذَا أُقِيمَتِ الصَّلَاةُ فَلَا تَأْتُوهَا تَسْعَوْنَ، وَأْتُوهَا تَمْشُونَ، وَعَلَيْكُمُ السَّكِينَةُ، فَمَا أَدْرَكْتُمْ فَصَلُّوا، وَمَا فَاتَكُمْ فَأَتِمُّوا».
[خ 636، م 602، ت 327، س 861، د 572، جه 775].
Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ким намознинг бир ракъатига улгурса, ўша намозга улгурибди», дедилар».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
89 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ؛ أَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «مَنْ أَدْرَكَ رَكْعَةً مِنَ الصَّلَاةِ فَقَدْ أَدْرَكَ الصَّلَاةَ».
[خ 556، م 607، ت 186، س 514، د 412، جه 699].
Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Ким қуёш чиқишидан олдин бомдоднинг бир ракъатига улгурса, бомдодга улгурибди. Ким қуёш ботишидан олдин аср нинг бир ракъатига улгурса, асрга улгурибди».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
90 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ؛ أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «مَنْ أَدْرَكَ رَكْعَةً مِنَ الصُّبْحِ قَبْلَ أَنْ تَطْلُعَ الشَّمْسُ فَقَدْ أَدْرَكَ الصُّبْحَ، وَمَنْ أَدْرَكَ رَكْعَةً مِنَ الْعَصْرِ قَبْلَ أَنْ تَغْرُبَ الشَّمْسُ فَقَدْ أَدْرَكَ الْعَصْرَ».
[خ 556، م 608، ت 186، س 514، د 412، جه 699].
Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Иссиқ қаттиқ бўлса, намозни «совитиб» ўқинглар, чунки иссиқнинг қаттиқлиги жаҳаннамнинг тафтидандир», дедилар».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
91 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ؛ أَنَّهُ قَالَ: إِنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «إِذَا اشْتَدَّ الْحَرُّ فَأَبْرِدُوا الصَّلَاةَ؛ فَإِنَّ شِدَّةَ الْحَرِّ مِنْ فَيْحِ جَهَنَّمَ».
[خ 534، م 615، ت 157، س 500، د 402، جه 677].
Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Дўзах Роббига шикоят қилиб, «Роббим, ўз‑ўзимни еб юбордим», деди. Шунда У Зот унга икки нафасга изн берди: қишда бир нафас, ёзда бир нафас. Сиз кўрадиган энг қаттиқ иссиқ ва энг қаттиқ қаҳратон ўшадир».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
92 – عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «اشْتَكَتِ النَّارُ إِلَى رَبِّهَا، فَقَالَتْ: يَا رَبِّ، أَكَلَ بَعْضِي بَعْضًا. فَأَذِنَ لَهَا بِنَفَسَيْنِ: نَفَسٍ فِي الشِّتَاءِ، وَنَفَسٍ فِي الصَّيْفِ، فَهُوَ أَشَدُّ مَا تَجِدُونَ مِنَ الْحَرِّ، وَأَشَدُّ مَا تَجِدُونَ مِنَ الزَّمْهَرِيرِ».
[خ 534، م 617، ت 157، س 500، د 402، جه 677].
Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Жамоатдаги намоз кишининг бир ўзи ўқиган намозидан йигирма беш даража афзал бўлади», дедилар. Яна: «Бомдод намозида тунги фаришталар билан кундузги фаришталар жамланишади», дедилар. Истасангиз, «...«Фажр Қуръони»ни ҳам. Албатта, «Фажр Қуръони» шоҳид бўлинадигандир»ни ўқинг».[1]
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
[1] Исро сураси, 78оят.
93 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «تَفْضُلُ صَلَاةٌ فِي الْجَمِيعِ عَلَى صَلَاةِ الرَّجُلِ وَحْدَهُ خَمْسًا وَعِشْرِينَ دَرَجَةً». قَالَ: «وَتَجْتَمِعُ مَلَائِكَةُ اللَّيْلِ وَمَلَائِكَةُ النَّهَارِ فِي صَلَاةِ الْفَجْرِ». قَالَ أَبُو هُرَيْرَةَ: اقْرَءُوا إِنْ شِئْتُمْ: {وَقُرْآنَ الْفَجْرِ إِنَّ قُرْآنَ الْفَجْرِ كَانَ مَشْهُودًا}.
[خ 176، م 649، ت 215، س 486، د 469، جه 786].
Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Кишининг жамоатда ўқиган намози уйида ва бозорда ўқиган намозидан йигирма неча даража ортиқ бўлади. Зотан, киши яхшилаб таҳорат қилиб, сўнг фақат намоз сабабли, намознигина ирода қилиб масжидга келса, масжидга киргунча ташлаган ҳар бир қадами билан бир даража кўтарилади, бир хатоси ўчирилади. Масжидга кирса, модомики уни намоз ушлаб турар экан, у намозда бўлади. Намоз ўқиган ўрнида экан, у ерда озор бермаса ва таҳорати синмаса, фаришталар: «Аллоҳим, унга раҳм қил! Аллоҳим, уни мағфират қил! Аллоҳим, унинг тавбасини қабул эт!» деб салавот айтиб туришади».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
94 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ، قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «صَلَاةُ الرَّجُلِ فِي جَمَاعَةٍ تَزِيدُ عَلَى صَلَاتِهِ فِي بَيْتِهِ، وَصَلَاتِهِ فِي سُوقِهِ بِضْعًا وَعِشْرِينَ دَرَجَةً، وَذَلِكَ أَنَّ أَحَدَهُمْ إِذَا تَوَضَّأَ فَأَحْسَنَ الْوُضُوءَ، ثُمَّ أَتَى الْمَسْجِدَ لَا يَنْهَزُهُ إِلَّا الصَّلَاةُ، لَا يُرِيدُ إِلَّا الصَّلَاةَ، فَلَمْ يَخْطُ خَطْوَةً إِلَّا رُفِعَ لَهُ بِهَا دَرَجَةٌ، وَحُطَّ عَنْهُ بِهَا خَطِيئَةٌ، حَتَّى يَدْخُلَ الْمَسْجِدَ، فَإِذَا دَخَلَ الْمَسْجِدَ كَانَ فِي الصَّلَاةِ مَا كَانَتِ الصَّلَاةُ هِيَ تَحْبِسُهُ، وَالْمَلَائِكَةُ يُصَلُّونَ عَلَى أَحَدِكُمْ مَا دَامَ فِي مَجْلِسِهِ الَّذِي صَلَّى فِيهِ، يَقُولُونَ: اللَّهُمَّ ارْحَمْهُ، اللَّهُمَّ اغْفِرْ لَهُ، اللَّهُمَّ تُبْ عَلَيْهِ، مَا لَمْ يُؤْذِ فِيهِ، مَا لَمْ يُحْدِثْ فِيهِ».
[خ 176، م 649، ت 215، س 486، د 469، جه 786].
Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам баъзи намозларда бир гуруҳ одамларни тополмай қолиб, шундай дедилар: «Бир кишини одамларга намоз ўқиб беришга буюрсамда, кейин ундан (намоздан) қолган одамларнинг ортларидан бориб, буюрсаму, ўтин боғламларини қалаб, устларидан ўт қўйиб, уйларини ёқиб юборишса, дейман. Агар бирортаси (шу намозда) сергўшт суяк топишини билса эди, унга албатта етиб келар эди», яъни хуфтон намозига.
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
95 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ؛ أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم فَقَدَ نَاسًا فِي بَعْضِ الصَّلَوَاتِ، فَقَالَ: «لَقَدْ هَمَمْتُ أَنْ آمُرَ رَجُلًا يُصَلِّي بِالنَّاسِ، ثُمَّ أُخَالِفَ إِلَى رِجَالٍ يَتَخَلَّفُونَ عَنْهَا، فَآمُرَ بِهِمْ فَيُحَرِّقُوا عَلَيْهِمْ بِحُزَمِ الْحَطَبِ بُيُوتَهُمْ، وَلَوْ عَلِمَ أَحَدُهُمْ أَنَّهُ يَجِدُ عَظْمًا سَمِينًا لَشَهِدَهَا». يَعْنِي صَلَاةَ الْعِشَاءِ.
[خ 644، م 651، ت 217، س 848، د 548، جه 791].
Абдуллоҳ ибн Буҳайна розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бизга намозлардан бирида икки ракъат ўқиб бериб, сўнг ўтирмай, туриб кетдилар. Одамлар ҳам у зот билан бирга туришди. Намозни тугатгач, у зотнинг саломларини кутиб турган эдик, саломдан олдин ўтирган ҳолларида такбир айтиб, икки сажда қилдилар, кейин салом бердилар».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
96 - عَنْ عَبْدِ اللهِ ابْنِ بُحَيْنَةَ، قَالَ: صَلَّى لَنَا رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم رَكْعَتَيْنِ مِنْ بَعْضِ الصَّلَوَاتِ، ثُمَّ قَامَ فَلَمْ يَجْلِسْ، فَقَامَ النَّاسُ مَعَهُ، فَلَمَّا قَضَى صَلَاتَهُ وَنَظَرْنَا تَسْلِيمَهُ كَبَّرَ، فَسَجَدَ سَجْدَتَيْنِ وَهُوَ جَالِسٌ قَبْلَ التَّسْلِيمِ، ثُمَّ سَلَّمَ.
[خ 829، م 570، ت 391، س 1177، د 1034، جه 1206].
Ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Аср намозини ўтказиб юборган киши хонумонидан айрилгандек бўлибди», дедилар».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
97 - عَنِ ابْنِ عُمَرَ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «الَّذِي تَفُوتُهُ صَلَاةُ الْعَصْرِ كَأَنَّمَا وُتِرَ أَهْلَهُ وَمَالَهُ».
[خ 552، م 626، ت 175، س 478، د 414، جه 685].
Иброҳим Алқамадан ривоят қилади:
«Абдуллоҳ розияллоҳу анҳу шундай деди: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам намоз ўқидилар. – Иброҳим: «Ё зиёда қилиб юбордилар, ё камайтирдилар», деган. – Салом берганларида у зотга «Эй Аллоҳнинг Расули, намозда бирон янгилик бўлдими?» дейишди. «Нима бўлди?» дедилар. «Бундай-бундай намоз ўқидингиз», дейишди.
Шунда у зот қиблага юзландилар, чўккаладилар ва иккита сажда қилдилар, сўнг салом бердилар. Кейин бизга юзланиб, шундай дедилар: «Намозда бирон янгилик бўлганида уни сизларга албатта маълум қилган бўлар эдим. Лекин мен ҳам бир инсонман. Сизлар унутганингиз каби унутаман. Агар унутсам, эслатинглар. Бирортангиз намозида иккиланса, ўзи энг тўғри деб билганини танласин ва шунга кўра (намозини) тугалласин. Кейин икки сажда қилсин».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
98 - عَنْ عَبْدِ اللهِ قَالَ: صَلَّى رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم، فَلَمَّا سَلَّمَ قِيلَ لَهُ: يَا رَسُولَ اللهِ، أَحَدَثَ فِي الصَّلَاةِ شَيْءٌ؟ قَالَ: «وَمَا ذَاكَ؟» قَالُوا: صَلَّيْتَ كَذَا وَكَذَا - قَالَ - فَثَنَى رِجْلَيْهِ، وَاسْتَقْبَلَ الْقِبْلَةَ، فَسَجَدَ سَجْدَتَيْنِ، ثُمَّ سَلَّمَ، ثُمَّ أَقْبَلَ عَلَيْنَا بِوَجْهِهِ فَقَالَ: «إِنَّهُ لَوْ حَدَثَ فِي الصَّلَاةِ شَيْءٌ أَنْبَأْتُكُمْ بِهِ، وَلَكِنْ إِنَّمَا أَنَا بَشَرٌ أَنْسَى كَمَا تَنْسَوْنَ، فَإِذَا نَسِيتُ فَذَكِّرُونِي، وَإِذَا شَكَّ أَحَدُكُمْ فِي صَلَاتِهِ فَلْيَتَحَرَّ الصَّوَابَ فَلْيُتِمَّ عَلَيْهِ، ثُمَّ لْيَسْجُدْ سَجْدَتَيْنِ».
[خ 401، م 572، ت 392، س 1240، د 1019، جه 1203].
Абу Масъуддан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «Жаброил тушиб, менга имомлик қилди, у билан намоз ўқидим. Сўнг яна у билан намоз ўқидим, сўнг яна у билан намоз ўқидим, сўнг яна у билан намоз ўқидим, сўнг яна у билан намоз ўқидим», деганларини эшитганман. У зот бармоқлари билан бешта намозни санадилар».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
99 - عَنْ أَبِي مَسْعُودٍ قَالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم يَقُولُ: «نَزَلَ جِبْرِيلُ فَأَمَّنِي، فَصَلَّيْتُ مَعَهُ، ثُمَّ صَلَّيْتُ مَعَهُ، ثُمَّ صَلَّيْتُ مَعَهُ، ثُمَّ صَلَّيْتُ مَعَهُ، ثُمَّ صَلَّيْتُ مَعَهُ». يَحْسُبُ بِأَصَابِعِهِ خَمْسَ صَلَوَاتٍ.
[خ 522، م 610، ت 159، س 494، د 394، جه 668].
Ибн Шиҳобдан ривоят қилинади:
«Бир куни Умар ибн Абдулазиз намозни кечиктирди. Урва ибн Зубайр унинг олдига кириб, шундай хабар берди: «Бир куни Муғийра ибн Шуъба Кўфадалигида намозни кечиктирди. Шунда ҳузурига Абу Масъуд Ансорий кириб, «Эй Муғийра, бу нимаси? Билмасмидингиз, Жаброил алайҳиссалом тушиб намоз ўқиган. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳам намоз ўқиганлар. Кейин яна намоз ўқиган, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳам намоз ўқиганлар. Кейин яна намоз ўқиган, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳам намоз ўқиганлар. Кейин яна намоз ўқиган, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳам намоз ўқиганлар. Кейин яна намоз ўқиган, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳам намоз ўқиганлар. Сўнгра «Шунга буюрилдим», деганлар-ку!» деган». Умар Урвага: «Гапираётган гапингни қара, эй Урва! Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга намоз вақтини Жаброил алайҳиссалом белгилаб берганми?» деган эди.
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
100 - عَنِ ابْنِ شِهَابٍ؛ أَنَّ عُمَرَ بْنَ عَبْدِ الْعَزِيزِ أَخَّرَ الصَّلَاةَ يَوْمًا، فَدَخَلَ عَلَيْهِ عُرْوَةُ بْنُ الزُّبَيْرِ، فَأَخْبَرَهُ أَنَّ الْمُغِيرَةَ بْنَ شُعْبَةَ أَخَّرَ الصَّلَاةَ يَوْمًا، وَهُوَ بِالْكُوفَةِ، فَدَخَلَ عَلَيْهِ أَبُو مَسْعُودٍ الْأَنْصَارِيُّ، فَقَالَ: مَا هَذَا يَا مُغِيرَةُ؟ أَلَيْسَ قَدْ عَلِمْتَ أَنَّ جِبْرِيلَ نَزَلَ فَصَلَّى، فَصَلَّى رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم، ثُمَّ صَلَّى فَصَلَّى رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم، ثُمَّ صَلَّى فَصَلَّى رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم، ثُمَّ صَلَّى فَصَلَّى رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم، ثُمَّ صَلَّى فَصَلَّى رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم، ثُمَّ قَالَ: «بِهَذَا أُمِرْتُ»؟! فَقَالَ عُمَرُ لِعُرْوَةَ: انْظُرْ مَا تُحَدِّثُ يَا عُرْوَةُ! أَوَ إِنَّ جِبْرِيلَ عليه السلام هُوَ أَقَامَ لِرَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم وَقْتَ الصَّلَاةِ؟
[خ 522، م 610، ت 159، س 494، د 394، جه 668].
Алий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Аҳзоб куни Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Бизни то кун ботгунча ўрта намоздан қолдиришгани учун Аллоҳ уларнинг қабрларию уйларини оловга тўлдирсин!» дедилар».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
101 - عَنْ عَلِيٍّ، قَالَ: لَمَّا كَانَ يَوْمُ الْأَحْزَابِ قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «مَلَأَ اللهُ قُبُورَهُمْ وَبُيُوتَهُمْ نَارًا، كَمَا حَبَسُونَا وَشَغَلُونَا عَنِ الصَّلَاةِ الْوُسْطَى حَتَّى غَابَتِ الشَّمْسُ».
[خ 2931، م 627، ت 2984، س 473، د 409، جه 684].
Молик ибн Ҳувайрис розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Биз тенгқур йигитлар эдик. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларида йигирма кун турдик. У зот раҳмдил, юмшоқкўнгил эдилар. Аҳлимизни соғинганимизни билиб, ортимизда қолдириб келганларимиз ҳақида сўрадилар, биз айтиб бердик. Шунда у зот: «Аҳлларингизнинг олдига қайтинглар, улар билан туриб, уларга таълим беринглар ва (тоатга) буюринглар. Намоз вақти бўлса, бирингиз азон айтсин, сўнгра энг каттангиз имом бўлсин», дедилар».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
102 - عَنْ مَالِكِ بْنِ الْحُوَيْرِثِ، قَالَ: أَتَيْنَا رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم وَنَحْنُ شَبَبَةٌ مُتَقَارِبُونَ، فَأَقَمْنَا عِنْدَهُ عِشْرِينَ لَيْلَةً، وَكَانَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم رَحِيمًا رَقِيقًا، فَظَنَّ أَنَّا قَدِ اشْتَقْنَا أَهْلَنَا، فَسَأَلَنَا عَنْ مَنْ تَرَكْنَا مِنْ أَهْلِنَا، فَأَخْبَرْنَاهُ، فَقَالَ: «ارْجِعُوا إِلَى أَهْلِيكُمْ، فَأَقِيمُوا فِيهِمْ، وَعَلِّمُوهُمْ، وَمُرُوهُمْ، فَإِذَا حَضَرَتِ الصَّلَاةُ فَلْيُؤَذِّنْ لَكُمْ أَحَدُكُمْ، ثُمَّ لْيَؤُمَّكُمْ أَكْبَرُكُمْ».
[خ 628، م 674، ت 205، س 634، د 589، جه 979].
Муъайқиб розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам масжидда майда тошларни сидириш ҳақида гапириб, «Шундай қилишдан бошқа чоранг бўлмаса, бир марта» дедилар».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
103 - عَنْ مُعَيْقِيبٍ، قَالَ: ذَكَرَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم الْمَسْحَ فِي الْمَسْجِدِ - يَعْنِي الْحَصَى - قَالَ: «إِنْ كُنْتَ لَا بُدَّ فَاعِلًا، فَوَاحِدَةً».
[خ 1207، م 546، ت 380، س 1192، د 946، جه 1026].
Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам асрни ҳали қуёш ҳужрамда кўриниб турганида, кўланка тушмай туриб ўқирдилар».
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Насаий, Абу Довуд ва Ибн Можа ривоят қилишган.
104 - عَنْ عَائِشَةَ: كَانَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم يُصَلِّي الْعَصْرَ وَالشَّمْسُ طَالِعَةٌ فِي حُجْرَتِي، لَمْ يَفِئِ الْفَيْءُ بَعْدُ.
[خ 522، م 611، ت 159، س 509، د 481، جه 691].