(1) ЗАКОТНИНГ ВОЖИБЛИГИ ҲАҚИДА
(1) بَاب: وُجُوبِ الزَّكَاةِ
692.1395. Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам Муъоз розияллоҳу анҳуни Яманга юбораётиб: «Уларни Аллоҳдан ўзга илоҳ йўқлиги ва мен Аллоҳнинг Расули эканимга гувоҳлик беришга даъват қил. Агар улар бунга итоат қилишса, Аллоҳ уларга ҳар кеча-кундузда беш намозни фарз қилганини ҳам маълум қил. Агар улар бунга итоат қилишса, Аллоҳ уларга молларида бойларидан олиниб, камбағалларига қайтариладиган закотни* фарз этганини маълум қил», дедилар».
* Бу сўз матнда садақа деб келган. «Садақа» сўзининг маъноси кенг бўлиб, Аллоҳга қурбат ҳосил қилиш ниятида адо этиладиган молиявий ибодатни англатади. Садақа деганда закот, ушр, фитр садақаси, фидя ва назр каби молиявий ибодатлар ҳам тушунилаверади. Шу боис таржимада фақат закот ёки ушр назарда тутилган ўринларда «садақа» сўзи закот деб таржима қилиниб, бошқа ҳолларда аслича қолдирилди.
692/1395 - عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا: أَنَّ النَّبِيَّ رَضِيَ الله عَنْهُ بَعَثَ مُعَاذًا رَضِيَ الله عَنْهُ إِلَى الْيَمَنِ، فَقَالَ: «ادْعُهُمْ إِلَى شَهَادَةِ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ وَأَنِّي رَسُولُ اللهِ، فَإِنْ هُمْ أَطَاعُوا لِذَلِكَ، فَأَعْلِمْهُمْ أَنَّ اللهَ قَدِ افْتَرَضَ عَلَيْهِمْ خَمْسَ صَلَوَاتٍ فِي كُلِّ يَوْمٍ وَلَيْلَةٍ، فَإِنْ هُمْ أَطَاعُوا لِذَلِكَ، فَأَعْلِمْهُمْ أَنَّ اللهَ افْتَرَضَ عَلَيْهِمْ صَدَقَةً فِي أَمْوَالِهِمْ، تُؤْخَذُ مِنْ أَغْنِيَائِهِمْ وَتُرَدُّ عَلَى فُقَرَائِهِمْ».
693.1396. Абу Айюб розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Бир киши Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга: «Мени жаннатга киритадиган амални айтинг», деди. «Унга нима бўлибди, унга нима бўлибди?» дейишди. У зот: «Нима бўларди, бир иши бордир-да... (деб, сўнг унга) Аллоҳга ибодат қиласан, Унга ҳеч нарсани шерик қилмайсан, намозни тўкис адо этасан, закотни берасан ва силаи раҳм қиласан», дедилар».
693/1396 - عَنْ أَبِي أَيُّوبَ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ رَجُلًا قَالَ لِلنَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم: أَخْبِرْنِي بِعَمَلٍ يُدْخِلُنِي الْجَنَّةَ. قَالَ: مَا لَهُ مَا لَهُ؟ وَقَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «أَرَبٌ مَا لَهُ، تَعْبُدُ اللهَ وَلَا تُشْرِكُ بِهِ شَيْئًا، وَتُقِيمُ الصَّلَاةَ، وَتُؤْتِي الزَّكَاةَ، وَتَصِلُ الرَّحِمَ».
694.1397. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Бир аъробий Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига келиб: «Мени бир амалга йўллаб қўйингки, уни қилсам, жаннатга кирай», деди. У зот: «Аллоҳга ибодат қиласан, Унга ҳеч нарсани шерик қилмайсан, фарз намозни тўкис адо этасан, фарз қилинган закотни адо этасан ва Рамазон(рўзаси)ни тутасан», дедилар. У: «Жоним қўлида бўлган Зотга қасамки, бундан зиёда қилмайман», деди. У қайтар экан, Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Кимни жаннат аҳлидан бўлган одамга қараш хурсанд қилса, мана шунга қарасин», дедилар».
694/1397 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ أَعْرَابِيًّا أَتَى النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم فَقَالَ: دُلَّنِي عَلَى عَمَلٍ إِذَا عَمِلْتُهُ دَخَلْتُ الْجَنَّةَ. قَالَ: «تَعْبُدُ اللهَ لَا تُشْرِكُ بِهِ شَيْئًا، وَتُقِيمُ الصَّلَاةَ الْمَكْتُوبَةَ، وَتُؤَدِّي الزَّكَاةَ الْمَفْرُوضَةَ، وَتَصُومُ رَمَضَانَ». قَالَ: وَالَّذِي نَفْسِي بِيَدِهِ، لَا أَزِيدُ عَلَى هَذَا. فَلَمَّا وَلَّى، قَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «مَنْ سَرَّهُ أَنْ يَنْظُرَ إِلَى رَجُلٍ مِنْ أَهْلِ الْجَنَّةِ فَلْيَنْظُرْ إِلَى هَذَا».
695.1399,1400. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу айтади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам вафот этиб, Абу Бакр розияллоҳу анҳу (халифа) бўлгач, араблардан кофир бўлгани кофир бўлди. Шунда Умар розияллоҳу анҳу деди: «Қандай қилиб одамларга қарши уруш қиласиз? Ахир Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Лаа илааҳа иллаллоҳ» демагунларича одамларга уруш қилишга буюрилдим. Ким шуни айтса, шубҳасиз, мендан молини ва жонини сақлабди. Фақат (Ислом) ҳаққи мустаснодир, унинг ҳисоби эса Аллоҳга ҳавола», деганлар-ку?!».
Шунда (Абу Бакр): «Аллоҳга қасамки, намоз билан закотнинг орасини ажратганларга қарши албатта уруш қиламан, чунки закот молнинг ҳаққидир. Аллоҳга қасамки, агар Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга бериб келишган биргина улоқни менга бермасалар, ўшанинг берилмагани учун ҳам уларга қарши албатта уруш қиламан», деди.
Умар розияллоҳу анҳу айтади: «Аллоҳга қасамки, бу Аллоҳ Абу Бакрнинг қалбини очиб қўйганидан бошқа нарса эмас эди. Мен унинг ҳақ эканини билдим».
695/1399 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: لَمَّا تُوُفِّيَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم وَكَانَ أَبُو بَكْرٍ رَضِيَ الله عَنْهُ، وَكَفَرَ مَنْ كَفَرَ مِنَ الْعَرَبِ، فَقَالَ عُمَرُ رَضِيَ الله عَنْهُ: كَيْفَ تُقَاتِلُ النَّاسَ وَقَدْ قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «أُمِرْتُ أَنْ أُقَاتِلَ النَّاسَ حَتَّى يَقُولُوا: لَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ، فَمَنْ قَالَهَا فَقَدْ عَصَمَ مِنِّي مَالَهُ وَنَفْسَهُ إِلَّا بِحَقِّهِ، وَحِسَابُهُ عَلَى اللهِ». فَقَالَ: وَاللهِ لَأُقَاتِلَنَّ مَنْ فَرَّقَ بَيْنَ الصَّلَاةِ وَالزَّكَاةِ، فَإِنَّ الزَّكَاةَ حَقُّ الْمَالِ، وَاللهِ لَوْ مَنَعُونِي عَنَاقًا كَانُوا يُؤَدُّونَهَا إِلَى رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم لَقَاتَلْتُهُمْ عَلَى مَنْعِهَا. قَالَ عُمَرُ رَضِيَ الله عَنْهُ: فَوَاللهِ مَا هُوَ إِلَّا أَنْ قَدْ شَرَحَ اللهُ صَدْرَ أَبِي بَكْرٍ رَضِيَ الله عَنْهُ، فَعَرَفْتُ أَنَّهُ الْحَقُّ.
(2) ЗАКОТ БЕРМАГАН КИШИНИНГ ГУНОҲИ ҲАҚИДА
(2) بَاب: إِثْمِ مَانِعِ الزَّكَاةِ
696.1402. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу айтади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Туя ўз эгасининг олдига энг яхши ҳолатида келади. Агар (эгаси) ундаги ҳақни бермаган бўлса, уни оёқлари билан тепкилайди. Қўй ўз эгасининг олдига энг яхши ҳолатида келади. Агар (эгаси) ундаги ҳақни бермаган бўлса, уни туёқлари билан тепкилайди ва шохлари билан сузади. Унинг ҳақларидан бири сув олдида соғилишидир. Бирортангиз қиёмат куни елкасида маъраётган қўй кўтариб келиб: «Эй Муҳаммад!» демасин. Мен: «Сен учун ҳеч нарсага молик эмасман, мен етказганман», дейман. Елкасида ўкириб турган туяни кўтариб келиб: «Эй Муҳаммад!» демасин. Мен: «Сен учун ҳеч нарсага молик эмасман, мен етказганман», дейман».
Изоҳ: Ҳайвонни сув ёнида соғишнинг ҳикмати шуки, ўша пайтда сув танқис бўлгани учун қудуқлар атрофига келадиган камбағал-мискинларга соғилган сутдан садақа қилиб турилган экан.
696/1402 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «تَأْتِي الْإِبِلُ عَلَى صَاحِبِهَا عَلَى خَيْرِ مَا كَانَتْ، إِذَا هُوَ لَمْ يُعْطِ فِيهَا حَقَّهَا، تَطَؤُهُ بِأَخْفَافِهَا، وَتَأْتِي الْغَنَمُ عَلَى صَاحِبِهَا عَلَى خَيْرِ مَا كَانَتْ، إِذَا لَمْ يُعْطِ فِيهَا حَقَّهَا، تَطَؤُهُ بِأَظْلَافِهَا، وَتَنْطَحُهُ بِقُرُونِـهَا»، وَقَالَ: «وَمِنْ حَقِّهَا أَنْ تُحْلَبَ عَلَى الْمَاءِ». قَالَ: «وَلَا يَأْتِي أَحَدُكُمْ يَوْمَ الْقِيَامَةِ بِشَاةٍ يَحْمِلُهَا عَلَى رَقَبَتِهِ لَهَا يُعَارٌ، فَيَقُولُ: يَا مُحَمَّدُ، فَأَقُولُ: لَا أَمْلِكُ لَكَ مِنَ الله شَيْئًا، قَدْ بَلَّغْتُ، وَلَا يَأْتِي بِبَعِيرٍ، يَحْمِلُهُ عَلَى رَقَبَتِهِ لَهُ رُغَاءٌ، فَيَقُولُ: يَا مُحَمَّدُ، فَأَقُولُ: لَا أَمْلِكُ لَكَ شَيْئًا، قَدْ بَلَّغْتُ».
697.1403. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Кимга Аллоҳ молу дунё берса-ю, унинг закотини адо этмаса, у қиёмат куни унга яйдоқбош илон бўлиб гавдалантирилади. Унинг икки қора нуқтаси бор*. У қиёмат куни (эгасининг) бўйнига ўралиб олади. Кейин икки жағ суягидан – яъни оғзининг икки четидан – тишлаб туриб: «Мен сенинг мол-дунёингман! Мен сенинг хазинангман!» дейди», дедилар. Сўнгра: «Аллоҳ Ўз фазлидан берган нарсага бахиллик қиладиганлар буни ўзларига яхшилик деб ҳисобламасинлар» оятини тиловат қилдилар».
Изоҳ: «Икки қора нуқта»дан нима назарда тутилгани ҳақида асосан икки хил фикр бор: 1. Илоннинг икки кўзи тепасида бўладиган майиздек қора доғ. Илонларнинг бу тури ғоятда хунук ва қўрқинчли бўлади. 2. Илоннинг заҳри тўлиб-тошганда оғзининг икки четидан қора майиздек бўлиб чиқиб туради.
Ҳар икки маъно ҳам вазиятнинг қанчалар даҳшатли эканини тасвирлайди.
697/1403 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «مَنْ آتَاهُ اللهُ مَالًا، فَلَمْ يُؤَدِّ زَكَاتَهُ مُثِّلَ لَهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ شُجَاعًا أَقْرَعَ، لَهُ زَبِيبَتَانِ، يُطَوَّقُهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ، ثُمَّ يَأْخُذُ بِلِهْزِمَيْهِ - يَعْنِي شِدْقَيْهِ - ثُمَّ يَقُولُ: أَنَا مَالُكَ، أَنَا كَنْزُكَ، ثُمَّ تَلَا: (وَلَا يَحْسَبَنَّ الَّذِينَ يَبْخَلُونَ) [آل عمران: 180] الْآيَةَ.
(3) ЗАКОТИ БЕРИЛГАН НАРСА БОСИБ ҚЎЙИЛГАН ХАЗИНА ЭМАС
(3) بَاب: مَا أُدِّيَ زَكَاتُهُ فَلَيْسَ بِكَنْزٍ
698.1405. Абу Саъид розияллоҳу анҳу айтади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Беш увқиядан озда закот йўқ. Беш бош туядан озда закот йўқ. Беш васақдан* озда закот йўқ», дедилар».
* Васақ – қадимги ўлчов бирлиги бўлиб, ҳажмда 165 литр, вазнда 130,56 кг га тенг келади.
Изоҳ: бу ҳадисда пул, туя ва экиннинг закот нисоби баён қилинмоқда. Тафсилоти фиқҳий манбалардан топилади.
698/1405 - عَنْ أَبِي سَعِيدٍ الـخُدْرِيِّ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ الله صلى الله عليه وسلم: «لَيْسَ فِيمَا دُونَ خَمْسِ أَوَاقٍ صَدَقَةٌ، وَلَيْسَ فِيمَا دُونَ خَمْسِ ذَوْدٍ صَدَقَةٌ، وَلَيْسَ فِيمَا دُونَ خَمْسِ أَوْسُقٍ صَدَقَةٌ».
(4)
(4) بَابُ: الصَّدَقَةِ مِنْ كَسْبٍ طَيِّبٍ
699.1410. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ким ҳалол касбдан топганидан бир дона хурмо миқдорича садақа қилса – ҳолбуки, Аллоҳ фақат ҳалолини қабул қилади – Аллоҳ уни ўнги билан қабул қилади. Сўнгра уни эгаси учун худди бирингиз ўз тойчоғини ўстирганидек ўстиради, ҳатто у тоғдек бўлиб кетади», дедилар».
699/1410 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «مَنْ تَصَدَّقَ بِعَدْلِ تَمْرَةٍ مِنْ كَسْبٍ طَيِّبٍ، وَلَا يَقْبَلُ اللهُ إِلَّا الطَّيِّبَ، وَإِنَّ اللهَ يَتَقَبَّلُهَا بِيَمِينِهِ، ثُمَّ يُرَبِّيهَا لِصَاحِبِهِ كَمَا يُرَبِّي أَحَدُكُمْ فَلُوَّهُ، حَتَّى تَكُونَ مِثْلَ الْجَبَلِ».
(5) РАД ЭТИЛИШИДАН ОЛДИН САДАҚА ҚИЛИШ ҲАҚИДА
(5) بَابُ: الصَّدَقَةِ قَبْلَ الرَّدِّ
700.1411. Ҳориса ибн Ваҳб розияллоҳу анҳу айтади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «Садақа қилинглар! Чунки сизларга шундай бир замон келадики, унда киши ўз садақасини кўтариб юриб, уни қабул қиладиган одам топа олмайди. Киши: «Уни кеча олиб келганингда қабул қилардим, бугун эса менинг унга эҳтиёжим йўқ», дейди», деяётганларини эшитдим».
700/1411 - عَنْ حَارِثَةَ بْنِ وَهْبٍ رَضِيَ الله قَالَ: سَـمِعْتُ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم يَقُولُ: «تَصَدَّقُوا، فَإِنَّهُ يَأْتِي عَلَيْكُمْ زَمَانٌ يَمْشِي الرَّجُلُ بِصَدَقَتِهِ فَلَا يَجِدُ مَنْ يَقْبَلُهَا، يَقُولُ الرَّجُلُ: لَوْ جِئْتَ بِهَا بِالْأَمْسِ لَقَبِلْتُهَا، فَأَمَّا الْيَوْمَ فَلَا حَاجَةَ لِي بِهَا».
701.1412. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Сизларда мол-дунё кўпайиб, тўлиб-тошмагунча қиёмат қоим бўлмайди. Ҳатто мол эгасини садақасини ким қабул қилиши ташвишга солади. Ҳатто уни таклиф қилса, таклиф қилинган одам: «Эҳтиёжим йўқ», дейди», дедилар».
701/1412 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «لَا تَقُومُ السَّاعَةُ حَتَّى يَكْثُرَ فِيكُمُ الْمَالُ، فَيَفِيضَ، حَتَّى يُهِمَّ رَبَّ الْمَالِ مَنْ يَقْبَلُ صَدَقَتَهُ، وَحَتَّى يَعْرِضَهُ، فَيَقُولَ الَّذِي يَعْرِضُهُ عَلَيْهِ: لَا أَرَبَ لِي».
702.1413. Адий ибн Ҳотим розияллоҳу анҳу айтади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларида эдим, икки киши келиб, бири қашшоқликдан, бошқаси эса йўлтўсарликлардан шикоят қилди. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам дедилар: «Йўлтўсарликларга келсак, яқинда карвон Маккагача ҳеч бир соқчисиз чиқадиган бўлади. Қашшоқликка келсак, бирингиз садақасини олиб, айланиб юриб, уни қабул қиладиган одам топа олмай қолмагунча Соат (Қиёмат) қоим бўлмайди. Сўнгра бирингиз Аллоҳнинг қаршисида туради. У Зот билан унинг ўртасида тўсиқ ҳам, таржима қилиб турадиган таржимон ҳам бўлмайди. Кейин У Зот унга: «Сенга мол-дунё бермаганмидим?» дейди. У: «Ҳа (бергансан)», дейди. Сўнгра: «Сенга расул юбормаганмидим?» дейди. У: «Ҳа (юборгансан)», дейди. Шунда у ўнг тарафига қарайди ва фақат дўзахни кўради, кейин чап тарафига қарайди ва фақат дўзахни кўради. Бирингиз яримта хурмо билан бўлса ҳам дўзахдан сақлансин! Агар топа олмаса, яхши сўз билан (сақлансин!)».
702/1413 - عَنْ عَدِيِّ بْنِ حَاتِمٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: كُنْتُ عِنْدَ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم، فَجَاءَهُ رَجُلَانِ، أَحَدُهُمَا يَشْكُو الْعَيْلَةَ، وَالْآخَرُ يَشْكُو قَطْعَ السَّبِيلِ، فَقَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «أَمَّا قَطْعُ السَّبِيلِ: فَإِنَّهُ لَا يَأْتِي عَلَيْكَ إِلَّا قَلِيلٌ، حَتَّى تَخْرُجَ الْعِيرُ إِلَى مَكَّةَ بِغَيْرِ خَفِيرٍ، وَأَمَّا الْعَيْلَةُ: فَإِنَّ السَّاعَةَ لَا تَقُومُ حَتَّى يَطُوفَ أَحَدُكُمْ بِصَدَقَتِهِ، لَا يَجِدُ مَنْ يَقْبَلُهَا مِنْهُ، ثُمَّ لَيَقِفَنَّ أَحَدُكُمْ بَيْنَ يَدَيِ اللهِ، لَيْسَ بَيْنَهُ وَبَيْنَهُ حِجَابٌ، وَلَا تُرْجُمَانٌ يُتَرْجِمُ لَهُ، ثُمَّ لَيَقُولَنَّ لَهُ: أَلَمْ أُوتِكَ مَالًا؟ فَلَيَقُولَنَّ: بَلَى، ثُمَّ لَيَقُولَنَّ: أَلَمْ أُرْسِلْ إِلَيْكَ رَسُولًا؟ فَلَيَقُولَنَّ: بَلَى، فَيَنْظُرُ عَنْ يَمِينِهِ فَلَا يَرَى إِلَّا النَّارَ، ثُمَّ يَنْظُرُ عَنْ شـِمَالِهِ فَلَا يَرَى إِلَّا النَّارَ، فَلْيَتَّقِيَنَّ أَحَدُكُمُ النَّارَ وَلَوْ بِشِقِّ تَـمْرَةٍ، فَإِنْ لَمْ يَجِدْ فَبِكَلِمَةٍ طَيِّبَةٍ».
(6)
(6) باب: اتَّقُوا النَّارَ وَلَوْ بشِقِّ تَـمْرَةٍ والقَلِيل مِنَ الصّدَقَة
703.1414. Абу Мусо розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Албатта, одамларнинг бошига бир замон келадики, унда киши тилла садақа кўтариб айланиб юради, лекин буни ундан оладиган бирор киши топа олмайди. Яна эркакларнинг озлиги ва аёлларнинг кўплигидан бир эркакнинг ортидан қирқта аёл эргашиб, унинг пинжига киришади», дедилар».
703/1414 - عَنْ أَبِي مُوسَى رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «لَيَأْتِيَنَّ عَلَى النَّاسِ زَمَانٌ، يَطُوفُ الرَّجُلُ فِيهِ بِالصَّدَقَةِ مِنَ الذَّهَبِ، ثُمَّ لَا يَجِدُ أَحَدًا يَأْخُذُهَا مِنْهُ، وَيُرَى الرَّجُلُ الْوَاحِدُ يَتْبَعُهُ أَرْبَعُونَ امْرَأَةً يَلُذْنَ بِهِ مِنْ قِلَّةِ الرِّجَالِ، وَكَثْرَةِ النِّسَاءِ».
704.1416. Абу Масъуд Ансорий розияллоҳу анҳу айтади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бизни садақага буюрсалар, биримиз бозорга борарди-да, ҳаммоллик қилиб, бир мудд топар эди. Ҳозир эса баъзиларида юз минг бор».
704/1416 - عَنْ أَبِي مَسْعُودٍ الْأَنْصَارِيِّ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: كَانَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم إِذَا أَمَرَنَا بِالصَّدَقَةِ، انْطَلَقَ أَحَدُنَا إِلَى السُّوقِ، فَتَحَامَلَ، فَيُصِيبُ الْمُدَّ، وَإِنَّ لِبَعْضِهِمُ الْيَوْمَ لَمِائَةَ أَلْفٍ.
705.1418. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Бир аёл икки қизчаси билан тиланиб кирди. Ҳузуримда бир дона хурмодан бошқа ҳеч нарса йўқ эди. Уни аёлга берган эдим, қизчаларига бўлиб берди, ўзи емади. Сўнг туриб, чиқиб кетди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам олдимизга кирганларида у зотга бунинг хабарини бердим. Шунда у зот: «Ким мана шундай қизлар туфайли бирон нарса билан синалса, улар унга дўзахдан тўсиқ бўлишади», дедилар».
705/1418 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا قَالَتْ: دَخَلَتِ امْرَأَةٌ مَعَهَا ابْنَتَانِ لَهَا تَسْأَلُ، فَلَمْ تَجِدْ عِنْدِي شَيْئًا غَيْرَ تـَمْرَةٍ، فَأَعْطَيْتُهَا إِيَّاهَا، فَقَسَمَتْهَا بَيْنَ ابْنَتَيْهَا وَلَمْ تَأْكُلْ مِنْهَا، ثُمَّ قَامَتْ فَخَرَجَتْ، فَدَخَلَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم عَلَيْنَا فَأَخْبَرْتُهُ، فَقَالَ: «مَنِ ابْتُلِيَ مِنْ هَذِهِ الْبَنَاتِ بِشَيْءٍ كُنَّ لَهُ سِتْرًا مِنَ النَّارِ».
(7) ҚАЙСИ САДАҚА АФЗАЛ?
(7) بَاب: أَيُّ الصَّدَقَةِ أَفْضَلُ؟
706.1419. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу айтади:
«Бир киши Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига келиб: «Эй Аллоҳнинг Расули, қайси садақанинг ажри улканроқ?» деди. У зот: «Ўзинг соғлом, хасис ҳолингда, фақирликдан қўрқиб, бойликни орзу қилиб туриб садақа қилишингдир. Лекин буни жон ҳалқумга етгунгача чўзмайсан. Сен «фалончига унча, фалончига бунча», дейсан, ҳолбуки у аллақачон фалончиники бўлди иб қолган», дедилар».
706/1419 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: جَاءَ رَجُلٌ إِلَى النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم فَقَالَ: يَا رَسُولَ اللهِ، أَيُّ الصَّدَقَةِ أَعْظَمُ أَجْرًا؟ قَالَ: «أَنْ تَصَدَّقَ وَأَنْتَ صَحِيحٌ شَحِيحٌ، تَخْشَى الْفَقْرَ وَتَأْمُلُ الْغِنَى، وَلَا تُمْهِلُ حَتَّى إِذَا بَلَغَتِ الْحُلْقُومَ، قُلْتَ لِفُلَانٍ كَذَا، وَلِفُلَانٍ كَذَا، وَقَدْ كَانَ لِفُلَانٍ».
(8) (такрорий)
(8) بَاب
707.1420. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг баъзи жуфти ҳалоллари Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга: «Қай биримиз сизга тезроқ етишамиз?» дейишди. У зот: «Қўли узунроғингиз», дедилар. Улар бир қамиш олиб, билакларини ўлчай бошлашди. Савда уларнинг энг қўли узуни экан. «Қўлнинг узунлиги» садақа эканини кейинроқ билдик. У зотга энг тез етишганимиз (Зайнаб) бўлди, у садақа қилишни яхши кўрар эди».
707/1420 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا: أَنَّ بَعْضَ أَزْوَاجِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قُلْنَ لِلنَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم: أَيُّنَا أَسْرَعُ بِكَ لُحُوقًا؟ قَالَ: «أَطْوَلُكُنَّ يَدًا». فَأَخَذُوا قَصَبَةً يَذْرَعُونَهَا، فَكَانَتْ سَوْدَةُ أَطْوَلَهُنَّ يَدًا، فَعَلِمْنَا بَعْدُ أَنـَّمَا كَانَتْ طُولَ يَدِهَا الصَّدَقَةُ، وَكَانَتْ أَسْرَعَنَا لُحُوقًا بِهِ، وَكَانَتْ تُحِبُّ الصَّدَقَةَ.
(9) ЎЗИ БИЛМАГАН ҲОЛДА БОЙГА САДАҚА ҚИЛСА...
(9) بَاب: إِذَا تَصَدَّقَ عَلَى غَنِيٍّ وَهُوَ لَا يَعْلَمُ
708.1421. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам дедилар: «Бир киши «Мен, албатта, бирор нарса садақа қиламан», деди-да, садақасини олиб чиқиб, (билмай) уни бир ўғрининг қўлига бериб қўйди. Тонг отганда: «Ўғрига садақа берилибди», деб гапиришди. У эса: «Аллоҳим, Ўзингга ҳамд бўлсин! Мен, албатта, яна бирор садақа қиламан», деди. Садақасини олиб чиқиб, (билмай) уни бир зинокор аёлнинг қўлига бериб қўйди. Тонг отганда: «Бу кеча зинокор аёлга садақа берилибди», деб гапиришди. У эса: «Аллоҳим, зинокор аёлга бўлса-да (садақа қилганим учун) Ўзингга ҳамд бўлсин! Мен, албатта, яна бирор нарса садақа қиламан», деди. Садақасини олиб чиқиб, (билмай) уни бойнинг қўлига бериб қўйди. Тонг отганда: «Бойга садақа берилибди», деб гапиришди. У эса: «Аллоҳим! Ўғри учун ҳам, зинокор аёл учун ҳам, бой учун ҳам Ўзингга ҳамд бўлсин!» деди. Кейин уни олиб келиб, унга: «Ўғрига қилган садақангга келсак, шояд у (бу билан) ўғриликдан тийилса. Зинокор аёлга келсак, шояд у зиносидан тийилса. Бойга келсак, шояд у ибрат олиб, Аллоҳ унга берган нарсадан инфоқ қилса», дейилди».
Изоҳ: Ҳадиснинг сўнгидаги гапларнинг бу одамга қай тарзда айтилгани ҳақида турли эҳтимоллар бор. Уламолар: «Бу ҳодиса унинг тушида ёки ўша даврнинг пайғамбари ҳузурида бўлган бўлиши ёхуд шу гапларни унга бирор олим айтган бўлиши мумкин», дейишади. Муҳими шуки, садақа қилган кишининг нияти холис бўлиб, фақат Аллоҳнинг розилигини кўзлаган, садақани олган кишиларни танимас ҳам эди.
708/1421 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «قَالَ رَجُلٌ: لَأَتَصَدَّقَنَّ بِصَدَقَةٍ. فَخَرَجَ بِصَدَقَتِهِ، فَوَضَعَهَا فِي يَدِ سَارِقٍ! فَأَصْبَحُوا يَتَحَدَّثُونَ: تُصُدِّقَ عَلَى سَارِقٍ، فَقَالَ: اللَّهُمَّ لَكَ الْحَمْدُ، لَأَتَصَدَّقَنَّ بِصَدَقَةٍ، فَخَرَجَ بِصَدَقَتِهِ فَوَضَعَهَا فِي يَدَيْ زَانِيَةٍ، فَأَصْبَحُوا يَتَحَدَّثُونَ: تُصُدِّقَ اللَّيْلَةَ عَلَى زَانِيَةٍ! فَقَالَ: اللَّهُمَّ لَكَ الْحَمْدُ، عَلَى زَانِيَةٍ؟ لَأَتَصَدَّقَنَّ بِصَدَقَةٍ، فَخَرَجَ بِصَدَقَتِهِ، فَوَضَعَهَا فِي يَدَيْ غَنِيٍّ، فَأَصْبَحُوا يَتَحَدَّثُونَ: تُصُدِّقَ عَلَى غَنِيٍّ! فَقَالَ: اللَّهُمَّ لَكَ الْحَمْدُ، عَلَى سَارِقٍ، وَعَلَى زَانِيَةٍ، وَعَلَى غَنِيٍّ، فَأُتِيَ: فَقِيلَ لَهُ: أَمَّا صَدَقَتُكَ عَلَى سَارِقٍ فَلَعَلَّهُ أَنْ يَسْتَعِفَّ عَنْ سَرِقَتِهِ، وَأَمَّا الزَّانِيَةُ فَلَعَلَّهَا أَنْ تَسْتَعِفَّ عَنْ زِنَاهَا، وَأَمَّا الْغَنِيُّ فَلَعَلَّهُ يَعْتَبِرُ، فَيُنْفِقُ مِـمَّا أَعْطَاهُ اللهُ».
(10) ЎЗИ БИЛМАГАН ҲОЛДА БОЛАСИГА САДАҚА ҚИЛСА...
(10) بَاب: إِذَا تَصَدَّقَ عَلَى ابْنِهِ وَهُوَ لَا يَشْعُرُ
709.1422. Маън ибн Язид розияллоҳу анҳу айтади:
«Мен, отам ва бобом Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга байъат қилдик. У зот мен учун совчилик қилиб, мени никоҳлаб қўйдилар. У зотга (отам билан) даъволашиб бордим. Отам Язид садақа учун бир неча динор ажратиб, уларни масжиддаги бир кишининг ёнига қўйган экан. Мен келиб, уларни олибман-да, унинг (отамнинг) олдига олиб борибман. У: «Аллоҳга қасамки, сени ирода қилмаган эдим», деди. У билан даъволашиб, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига бордим. Шунда у зот: «Эй Язид, сенга ният қилганинг. Эй Маън, сенга эса олганинг», дедилар».
709/1422 - عَنْ مَعْنِ ابْنِ يَزِيدَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: بَايَعْتُ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم أَنَا وَأَبِي وَجَدِّي، وَخَطَبَ عَلَيَّ فَأَنْكَحَنِي، وَخَاصَمْتُ إِلَيْهِ؛ كَانَ أَبِي يَزِيدُ أَخْرَجَ دَنَانِيرَ يَتَصَدَّقُ بِـهَا، فَوَضَعَهَا عِنْدَ رَجُلٍ فِي الْمَسْجِدِ، فَجِئْتُ فَأَخَذْتُهَا، فَأَتَيْتُهُ بِـهَا، فَقَالَ: وَاللهِ مَا إِيَّاكَ أَرَدْتُ، فَخَاصَمْتُهُ إِلَى رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم، فَقَالَ: «لَكَ مَا نَوَيْتَ يَا يَزِيدُ، وَلَكَ مَا أَخَذْتَ يَا مَعْنُ».
(11) САДАҚАНИ ЎЗИ БЕРМАЙ, ХОДИМИГА БУЮРГАН КИШИ ҲАҚИДА
(11) بَاب: مَنْ أَمَرَ خَادِمَهُ بِالصَّدَقَةِ وَلَمْ يُنَاوِلْ بِنَفْسِهِ
710.1425. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Агар аёл ўз уйининг егулигидан зиён келтирмай нафақа қилса, унга нафақа қилганининг ажри, эрига эса топиб келганининг ажри бўлади. Хазинабонга ҳам ўшанча (ажр) бор. Улар бир-бирларининг ажрларидан ҳеч нарсани камайтирмайдилар», дедилар».
710/1425 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا قَالَتْ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «إِذَا أَنْفَقَتِ الْمَرْأَةُ مِنْ طَعَامِ بَيْتِهَا، غَيْرَ مُفْسِدَةٍ، كَانَ لَهَا أَجْرُهَا بِـمَا أَنْفَقَتْ، وَلِزَوْجِهَا أَجْرُهُ بِمَا كَسَبَ، وَلِلْخَازِنِ مِثْلُ ذَلِكَ، لَا يَنْقُصُ بَعْضُهُمْ أَجْرَ بَعْضٍ شَيْئًا».
(12) باب: لَا صَدَقَةَ إلّا عَنْ ظَهْرِ غِنَى
711.1427, 1428. Ҳаким ибн Ҳизом розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Юқори қўл қуйи қўлдан яхшидир. (Садақани) қарамоғингдагилардан бошла. Садақанинг яхшиси беҳожатликда бўлганидир. Ким иффатталаб бўлса, Аллоҳ уни иффатли қилади. Ким ўзини беҳожат тутса, Аллоҳ уни беҳожат қилади», дедилар».
Изоҳ: «Иффат» сўзи ҳаром, номақбул ишлардан ўзини тийишни англатади. Бу ўринда ҳаромдан ҳамда бировнинг қўлидаги нарсани сўрашдан ўзини тийиш, тамасиз бўлиш назарда тутилмоқда. Бу ерда ҳозирги ўзбек тилида аёлларга нисбатан ишлатиладиган ҳаё, уятчанлик маънолари кўзда тутилмаган.
Изоҳ: «Иффат» сўзи ҳаром, номақбул ишлардан ўзини тийишни англатади. Бу ўринда ҳаромдан ҳамда бировнинг қўлидаги нарсани сўрашдан ўзини тийиш, тамасиз бўлиш назарда тутилмоқда. Бу ерда ҳозирги ўзбек тилида аёлларга нисбатан ишлатиладиган ҳаё, уятчанликдан кўра кенгроқ маънолар кўзда тутилган.
711/1427 - عَنْ حَكِيمِ بْنِ حِزَامٍ رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «الْيَدُ الْعُلْيَا خَيْرٌ مِنَ الْيَدِ السُّفْلَى، وَابْدَأْ بِمَنْ تَعُولُ، وَخَيْرُ الصَّدَقَةِ عَنْ ظَهْرِ غِنًى، وَمَنْ يَسْتَعْفِفْ يُعِفَّهُ اللهُ، وَمَنْ يَسْتَغْنِ يُغْنِهِ اللهُ».
712.1429. Абдуллоҳ ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам минбарда туриб, садақа қилиш, иффатли бўлиш ва тиланчилик қилишни зикр қилаётиб: «Юқори қўл қуйи қўлдан яхшидир. Юқори қўл нафақа қилувчидир, қуйи қўл тиланувчидир», дедилар».
712/1429 – عَنْ عَبْدِ الله بْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ وَهْوَ عَلَى الْمِنْبَرِ، وَذَكَرَ الصَّدَقَةَ وَالتَّعَفُّفَ وَالْمَسْأَلَةَ: «الْيَدُ الْعُلْيَا خَيْرٌ مِنَ الْيَدِ السُّفْلَى، فَالْيَدُ الْعُلْيَا هِيَ الْمُنْفِقَةُ، وَالسُّفْلَى هِيَ السَّائِلَةُ».
(13) САДАҚАГА ҚИЗИҚТИРИШ ВА УНДА ВОСИТАЧИЛИК ҚИЛИШ ҲАҚИДА
(13) بَاب: التَّحْرِيضِ عَلَى الصَّدَقَةِ وَالشَّفَاعَةِ فِيهَا
713.1432. Абу Бурда ибн Абу Мусо отаси розияллоҳу анҳудан ривоят қилиб айтади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга тиланчи келса ёки у зотдан бирон ҳожат талаб қилинса, «Воситачи бўлинглар Далолат қилинглар, ажр оласизлар. Аллоҳ хоҳлаганини ўз Набийcининг – соллаллоҳу алайҳи васаллам – тилида ҳукм қилади», дер эдилар».
713/1432 – عَنْ أَبِي مُوسَى رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: كَانَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم إِذَا جَاءَهُ السَّائِلُ، أَوْ طُلِبَتْ إِلَيْهِ حَاجَةٌ، قَالَ: «اشْفَعُوا تُؤْجَرُوا، وَيَقْضِي اللهُ عَلَى لِسَانِ نَبِيِّهِ صلى الله عليه وسلم مَا شَاءَ».
(14) ҚУРБИ ЕТГАНИЧА САДАҚА ҚИЛАДИ
(14) بَاب: الصَّدَقَةِ فِيمَا اسْتَطَاعَ
1433. Асмо розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам менга: «Қизғанчиқлик қилма, тағин сендан ҳам қизғанилмасин», дедилар».
714/1433 - عَنْ أَسْـمَاءَ بِنْتِ أبِي بَكْرٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَتْ: قَالَ لِي النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «لَا تُوكِي فَيُوكَى عَلَيْكِ».
(15) МУШРИКЛИГИДА САДАҚА ҚИЛИБ, КЕЙИН МУСУЛМОН БЎЛГАН КИШИ ҲАҚИДА
(15) بَاب: مَنْ تَصَدَّقَ فِي الشِّرْكِ ثُمَّ أَسْلَمَ
714А.1433 Бошқа ривоятда: «Ҳисобини қилма, тағин Аллоҳ ҳам сенга ҳисоблаб бермасин», деганлар.
714أ/1433 – وَفِي رِوَايَةٍ: «لَا تُحْصِي فَيُحْصِيَ اللهُ عَلَيْكِ».
(15) МУШРИКЛИГИДА САДАҚА ҚИЛИБ, КЕЙИН МУСУЛМОН БЎЛГАН КИШИ ҲАҚИДА
(15) بَاب: مَنْ تَصَدَّقَ فِي الشِّرْكِ ثُمَّ أَسْلَمَ
714Б.1434. Асмо бинт Абу Бакр розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«(Асмо) Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига борганида, у зот: «Ушлаб қолма, Аллоҳ ҳам сендан ушлаб қолмасин. Қурбинг етганича, оз-оз беравер», дедилар».
714ب/ 1434 – وَفِي رِوَايَةٍ: «لَا تُوعِي فَيُوعِيَ اللهُ عَلَيْكِ، ارْضَخِي مَا اسْتَطَعْتِ».
(15) МУШРИКЛИГИДА САДАҚА ҚИЛИБ, КЕЙИН МУСУЛМОН БЎЛГАН КИШИ ҲАҚИДА
(15) بَاب: مَنْ تَصَدَّقَ فِي الشِّرْكِ ثُمَّ أَسْلَمَ
715.1436. Ҳаким ибн Ҳизом розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Эй Аллоҳнинг Расули, жоҳилиятда садақа ёки қул озод қилиш ва силаи раҳм каби ибодат деб қилган нарсаларимга нима дейсиз, уларда бирон ажр борми?» дедим. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ўтган яхшиликларинг асосида мусулмон бўлгансан», дедилар».
715/1436 - عَنْ حَكِيمِ بْنِ حِزَامٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قُلْتُ: يَا رَسُولَ اللهِ، أَرَأَيْتَ أَشْيَاءَ كُنْتُ أَتَحَنَّثُ بِهَا فِي الْجَاهِلِيَّةِ، مِنْ صَدَقَةٍ، أَوْ عَتَاقَةٍ، وَصِلَةِ رَحِمٍ، فَهَلْ فِيهَا مِنْ أَجْرٍ؟ فَقَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «أَسْلَمْتَ عَلَى مَا سَلَفَ مِنْ خَيْرٍ».
(16) ЭГАСИНИНГ БУЙРУҒИ БИЛАН, ЗИЁН КЕЛТИРМАЙ САДАҚА ҚИЛГАН ХОДИМНИНГ АЖРИ ҲАҚИДА
(16) بَاب: أَجْرِ الْخَادِمِ إِذَا تَصَدَّقَ بِأَمْرِ صَاحِبِهِ غَيْرَ مُفْسِدٍ
716.1438. Абу Мусодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ўзига буюрилган нарсани чин кўнгилдан комил, тўлиқ адо этадиган, – эҳтимолки, «берадиган» деганлар – уни буюрилган кишига топширадиган, омонатдор мусулмон хазиначи садақа берувчи икки кишининг биридир», дедилар».
716/1438 - عَنْ أَبِي مُوسَى رَضِيَ الله عَنْهُ عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «الْخَازِنُ الْمُسْلِمُ الْأَمِينُ، الَّذِي يُنْفِذُ – وَرُبّـَمَا قَالَ يُعْطِي - مَا أُمِرَ بِهِ، كَامِلًا مُوَفَّرًا، طَيِّبًا بِهِ نَفْسُهُ، فَيَدْفَعُهُ إِلَى الَّذِي أُمِرَ لَهُ بِهِ، أَحَدُ الْمُتَصَدِّقَيْنِ».
(17) АЛЛОҲ ТАОЛОНИНГ «АММО КИМ АТО ЭТСА ВА ТАҚВО ҚИЛСА ВА ГЎЗАЛ(СЎЗ)НИ ТАСДИҚ ҚИЛСА, УНИ ОСОНГА МУЯССАР ҚИЛАМИЗ. АММО КИМ БАХИЛЛИК ВА ИСТИҒНО ҚИЛСА ВА ГЎЗАЛ(СЎЗ)НИ ЁЛҒОНГА ЧИҚАРСА, УНИ ҚИЙИНГА МУЯССАР ҚИЛАМИЗ», ДЕГАН СЎЗИ ҲАҚИДА
(17) بَاب: قَوْلِ اللهِ تَعَالَى: فَأَمَّا مَنْ أَعْطَىٰ وَاتَّقَىٰ | وَصَدَّقَ بِالْحُسْنَىٰ | فَسَنُيَسِّرُهُ لِلْيُسْرَىٰ | وَأَمَّا مَن بَخِلَ وَاسْتَغْنَىٰ | وَكَذَّبَ بِالْحُسْنَىٰ | فَسَنُيَسِّرُهُ لِلْعُسْرَىٰ
717.1442. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Бандалар тонг оттирган кун борки, унда икки фаришта тушиб, улардан бири: «Аллоҳим! Инфоқ қилувчига эваз бергин» дейди, иккинчиси: «Аллоҳим! Мумсикка* талафот бергин», дейди».
* Мумсик - ўта кетган хасис, бахил, зиқна киши.
717/1442 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «مَا مِنْ يَوْمٍ يُصْبِحُ الْعِبَادُ فِيهِ إِلَّا مَلَكَانِ يَنْزِلَانِ، فَيَقُولُ أَحَدُهُمَا: اللَّهُمَّ أَعْطِ مُنْفِقًا خَلَفًا، وَيَقُولُ الْآخَرُ: اللَّهُمَّ أَعْطِ مـُمْسِكًا تَلَفًا».
(18) САДАҚА БЕРУВЧИ БИЛАН БАХИЛНИНГ МИСОЛИ ҲАҚИДА
(18) بَاب: مَثَلِ الْبَخِيلِ وَالْمُتَصَدِّقِ
718.1443. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Бахил билан садақа берувчи худди эгнида темир жуббаси бор икки кишига ўхшайди», дедилар».
Бошқа бир ривоятда айтилишича, Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «Бахил билан инфоқ қилувчи худди эгнида кўкрагидан то бўғзигача темир совут бор икки кишига ўхшайди. Нафақа қилувчи нафақа қилар экан, (совут) унинг танаси узра чўзилиб [ёки узайиб] бораверади, ҳатто унинг бармоқларини ҳам ёпади ва (қадамининг) изини ўчиради. Бахил эса ҳеч нарса нафақа қилишни истамагани сари ҳар бир ҳалқа ўз ўрнига ёпишиб олади, уни (совутни) кенгайтиришга ҳаракат қилади, лекин у кенгаймайди», деяётганларини эшитган экан.
Ҳасан ибн Муслим буни Товусдан «совут ичидаги» деб келтирган.
Изоҳ: Совут (жубба) одатда кичкина ҳалқачаларни бир-бирига киргизиш орқали ясалган. Сахий одам хайру эҳсон қилгани сари эгнидаги совути кенгайиб, узайиб бориб, бутун танасини ҳимоя қилган киши каби бало-офатлардан сақланиб, натижада кўнгли ёзилиб боради. Бахил эса совутининг ҳалқалари зичлашиб, бир-бирига киришиб, бўғзига ёпишиб қолган одам каби ҳимоясиз бўлиб, борган сари зиқналашиб, қалби торайиб боради. У турли йўллар билан ўзига таскин истайди, аммо иложини топа олмайди.
718/1443 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ أنَّهُ سَمِعَ رَسُولَ الله صلى الله عليه وسلم يَقُولُ: «مَثَلُ الْبَخِيلِ وَالْمُنْفِقِ، كَمَثَلِ رَجُلَيْنِ، عَلَيْهِمَا جُبَّتَانِ مِنْ حَدِيدٍ، مِنْ ثُدِيِّهِمَا إِلَى تَرَاقِيهِمَا، فَأَمَّا الْمُنْفِقُ: فَلَا يُنْفِقُ إِلَّا سَبَغَتْ، أَوْ وَفَرَتْ عَلَى جِلْدِهِ، حَتَّى تُخْفِيَ بَنَانَهُ، وَتَعْفُوَ أَثَرَهُ. وَأَمَّا الْبَخِيلُ: فَلَا يُرِيدُ أَنْ يُنْفِقَ شَيْئًا إِلَّا لَزِقَتْ كُلُّ حَلْقَةٍ مَكَانَهَا، فَهُوَ يُوَسِّعُهَا وَلَا تَتَّسِعُ».
(19) ҲАР БИР МУСУЛМОННИНГ ЗИММАСИДА САДАҚА БОР, КИМ ТОПА ОЛМАСА, МАЪРУФ ИШ ҚИЛСИН
(19) بَاب: عَلَى كُلِّ مُسْلِمٍ صَدَقَةٌ فَمَنْ لَمْ يَجِدْ فَلْيَعْمَلْ بِالْمَعْرُوفِ
719.1445. Саъид ибн Абу Бурда отасидан, у бобосидан ривоят қилади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ҳар бир мусулмоннинг зиммасида садақа бор», дедилар. «Эй Аллоҳнинг Набийси, топмаган киши-чи?» дейишди. «Қўли билан меҳнат қилади, шунда ўзига ҳам фойда келтиради, садақа ҳам қилади», дедилар. «(Имкон) топа олмаса-чи?» дейишди. «Бошига иш тушган ҳожатмандга ёрдам беради», дедилар. «(Имкон) топа олмаса-чи?» дейишди. «У ҳолда маъруф иш қилсин ва ёмонликдан тийилсин, мана шу унинг учун садақадир», дедилар».
719/1445 – عَنْ أبِي مُوسَى رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «عَلَى كُلِّ مُسْلِمٍ صَدَقَةٌ». فَقَالُوا: يَا نَبِيَّ اللهِ، فَمَنْ لَمْ يَجِدْ؟ قَالَ: «يَعْمَلُ بِيَدِهِ، فَيَنْفَعُ نَفْسَهُ وَيَتَصَدَّقُ». قَالُوا: فَإِنْ لَمْ يَجِدْ؟ قَالَ: «يُعِينُ ذَا الْحَاجَةِ الْمَلْهُوفَ». قَالُوا: فَإِنْ لَمْ يَجِدْ؟ قَالَ: «فَلْيَعْمَلْ بِالْمَعْرُوفِ، وَلْيُمْسِكْ عَنِ الشَّرِّ، فَإِنَّهَا لَهُ صَدَقَةٌ».
(20) ЗАКОТ ВА САДАҚАДАН ҚАНЧА БЕРИЛИШИ ҲАМДА БИТТА ҚЎЙ БЕРГАН КИШИ ҲАҚИДА
(20) بَاب: قَدْرُ كَمْ يُعْطَى مِنَ الزَّكَاةِ وَالصَّدَقَةِ وَمَنْ أَعْطَى شَاةً
720.1446. Умму Атийя розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Нусайба Ансорияга битта қўй юборилди. У эса ундан Оиша розияллоҳу анҳога юборди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Сизларда бирон нарса борми?» дедилар. Мен: «Йўқ, фақат Нусайба анави қўйдан юборган нарса бор», дедим. У зот: «Олиб кел, у (кўзланган) жойига етиб бўлган», дедилар».
720/1446 - عَنْ أُمِّ عَطِيَّةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا قَالَتْ: بُعِثَ إِلَى نُسَيْبَةَ الْأَنْصَارِيَّةِ بِشَاةٍ، فَأَرْسَلَتْ إِلَى عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا مِنْهَا، فَقَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «عِنْدَكُمْ شَيْءٌ؟» فَقُلْتُ: لَا، إِلَّا مَا أَرْسَلَتْ بِهِ نُسَيْبَةُ مِنْ تِلْكَ الشَّاةِ، فَقَالَ: «هَاتِ، فَقَدْ بَلَغَتْ مَحِلَّهَا».
(21) ЗАКОТ ҚИЛИБ БЕРИЛАДИГАН БУЮМЛАР* ҲАҚИДА
* Бу ўринда «буюм» деганда нақд пул, кўчмас мулк, зироат ва ҳайвонлардан бошқа моддий бойликлар назарда тутилган.
(21) بَاب: الْعَرْضِ فِي الزَّكَاةِ
721.1448. Анас розияллоҳу анҳу шундай деб сўзлаб берди:
«Абу Бакр розияллоҳу анҳу унга (Анасга) Аллоҳ Ўз Расули соллаллоҳу алайҳи васалламга буюрган нарсани ёзиб юборди: «Кимнинг берадиган закоти бинт махозга етса-ю, унда шунақаси бўлмаса, лекин бинт лабуни бўлса, ундан ўша қабул қилинади-да, закот йиғувчи унга йигирма дирҳам ёки икки қўй қайтаради. Агар унда талабдагидек бинт махоз бўлмаса, лекин ибн лабун бўлса, ундан ўша қабул қилиниб, бунга бирор нарса қўшилмайди».
Изоҳ: Туялар араб халқининг ҳаётида ғоятда муҳим аҳамият касб этган бўлиб, бу ҳол араб тилига ҳам кучли таъсир кўрсатган. Кенг имкониятларга эга бўлган араб тилида бу таъсир остида туяларнинг жинси, ёши, миқдори ва бошқа сифатларини ифодалаш учун кўпгина сўзлар пайдо бўлган. Уларни таржимада тўғри ифодалаш қийинлиги туфайли мазкур сўзлар асл ҳолича қолдирилди:
Бинт махоз - бир ёшга тўлиб, икки ёшга ўтган урғочи туя.
Бинт лабун - икки ёшга тўлиб, уч ёшга ўтган урғочи туя.
Ибн махоз - бир ёшга тўлиб, икки ёшга ўтган эркак туя.
Ибн лабун - икки ёшга тўлиб, уч ёшга ўтган эркак туя.
721/1448 – عَنْ أنَسٍ رَضِيَ الله عَنْهُ، أَنَّ أَبَا بَكْرٍ الصِّدِّيقَ رَضِيَ الله عَنْهُ: كَتَبَ لَهُ الَّتِي أَمَرَ اللهُ رَسُولَهُ صلى الله عليه وسلم: «وَمَنْ بَلَغَتْ صَدَقَتُهُ بِنْتَ مَخَاضٍ وَلَيْسَتْ عِنْدَهُ، وَعِنْدَهُ بِنْتُ لَبُونٍ، فَإِنَّهَا تُقْبَلُ مِنْهُ، وَيُعْطِيهِ الْمُصَدِّقُ عِشْرِينَ دِرْهَمًا أَوْ شَاتَيْنِ، فَإِنْ لَمْ يَكُنْ عِنْدَهُ بِنْتُ مَخَاضٍ عَلَى وَجْهِهَا، وَعِنْدَهُ ابْنُ لَبُونٍ، فَإِنَّهُ يُقْبَلُ مِنْهُ، وَلَيْسَ مَعَهُ شَيْءٌ».
(22) АЖРАТГАНЛАРНИКИ ҚЎШИЛМАЙДИ, ҚЎШГАНЛАРНИКИ АЖРАТИЛМАЙДИ
(22) بَاب: لَا يُجْمَعُ بَيْنَ مُتَفَرِّقٍ، وَلَا يُفَرَّقُ بَيْنَ مُجْتَمِعٍ
(23) МОЛЛАРИ АРАЛАШГАН ИККИ КИШИ (ҲАҚҚИНИ УЛУШИГА) МУТАНОСИБ РАВИШДА ҚАЙТАРИБ ОЛАДИ
(23) بَاب: مَا كَانَ مِنْ خَلِيطَيْنِ فَإِنَّهُمَا يَتَرَاجَعَانِ بَيْنَهُمَا بِالسَّوِيَّةِ
722.1450. Анас розияллоҳу анҳу шундай сўзлаб берди:
«Абу Бакр розияллоҳу анҳу унга Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам фарз қилган нарсани «Закот(кўпайиб ёки озайиб кетиши)дан қўрқиб, (молини) ажратганларники қўшилмайди, қўшганларники ажратилмайди», деб ёзиб юборди.
Изоҳ: Бу ҳадисда закот тўпловчи омил олинадиган закот миқдорининг камайишидан қўрқиб, мол-қўйини алоҳида боқаётган кишиларнинг молини қўшмаслиги ёки бирга боқаётганларнинг молини ажратмаслиги кераклиги айтилмоқда. Айни пайтда, мол эгалари бериладиган закот миқдорининг кўпайиб кетишидан қўрқиб, бирга боқаётган ҳайвонларини ажратиб олишлари ёки қўшиб юборишлари ҳам мумкин эмас.
722/1450 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ أَبَا بَكْرٍ رَضِيَ الله عَنْهُ كَتَبَ لَهُ الَّتِي فَرَضَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «وَلَا يُجْمَعُ بَيْنَ مُتَفَرِّقٍ، وَلَا يُفَرَّقُ بَيْنَ مُجْتَمِعٍ، خَشْيَةَ الصَّدَقَةِ».
(22) АЖРАТГАНЛАРНИКИ ҚЎШИЛМАЙДИ, ҚЎШГАНЛАРНИКИ АЖРАТИЛМАЙДИ
(22) بَاب: لَا يُجْمَعُ بَيْنَ مُتَفَرِّقٍ، وَلَا يُفَرَّقُ بَيْنَ مُجْتَمِعٍ
(23) МОЛЛАРИ АРАЛАШГАН ИККИ КИШИ (ҲАҚҚИНИ УЛУШИГА) МУТАНОСИБ РАВИШДА ҚАЙТАРИБ ОЛАДИ
(23) بَاب: مَا كَانَ مِنْ خَلِيطَيْنِ فَإِنَّهُمَا يَتَرَاجَعَانِ بَيْنَهُمَا بِالسَّوِيَّةِ
722А.1451. Анас розияллоҳу анҳу айтадики, Абу Бакр розияллоҳу анҳу у кишига Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам фарз қилган нарсани «Моллари аралашган икки киши (ҳаққини улушига) мутаносиб равишда қайтариб олади», деб ёзиб берган экан.
Изоҳ: Масалан, моллари аралашиб кетган шериклардан бири ўша аралаш молдан умумий равишда закот беради, кейин эса берилган закотнинг қийматидаги ўз улушини шеригидан олади. Мана шу олди-берди «тарожуъ» деб аталади ва шериклик моллар билан бўладиган бошқа муомалаларда ҳам қўлланилади.
722أ/1451 – وَفِي رِوَايَةٍ: أَنَّ أَبَا بَكْرٍ رَضِيَ الله عَنْهُ: كَتَبَ لَهُ الَّتِي فَرَضَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «وَمَا كَانَ مِنْ خَلِيطَيْنِ، فَإِنَّهُمَا يَتَرَاجَعَانِ بَيْنَهُمَا بِالسَّوِيَّةِ».
(24) ТУЯНИНГ ЗАКОТИ ҲАҚИДА
(24) بَاب: زَكَاةِ الْإِبِلِ
723.1452. Абу Саъид Худрий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Бир аъробий Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан ҳижрат ҳақида сўради. Шунда у зот: «Шўринг қурсин! Бунинг иши қаттиқ. Закотини адо этиб турган туяларинг борми?» дедилар. У: «Ҳа», деди. У зот: «Денгизлар ортида бўлса ҳам амал қилавер. Зотан, Аллоҳ сенинг амалингдан бирор нарсани зинҳор камайтирмайди», дедилар».
723/1452 - عَنْ أَبِي سَعِيدٍ الْخُدْرِيِّرَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ أَعْرَابِيًّا سَأَلَ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم عَنِ الْهِجْرَةِ، فَقَالَ: «وَيْحَكَ، إِنَّ شَأْنَهَا شَدِيدٌ، فَهَلْ لَكَ مِنْ إِبِلٍ تُؤَدِّي صَدَقَتَهَا». قَالَ: نَعَمْ، قَالَ: «فَاعْمَلْ مِنْ وَرَاءِ الْبِحَارِ، فَإِنَّ اللهَ لَنْ يَتِرَكَ مِنْ عَمَلِكَ شَيْئًا».
(25) ҚЎЛИДАГИ (ТУЯЛАРИ НИСОБИ) БИНТ МАХОЗНИНГ ЗАКОТИГА ЕТСАЮ, УНДА ШУНАҚАСИ БЎЛМАСА...
(25) بَاب: مَنْ بَلَغَتْ عِنْدَهُ صَدَقَةُ بِنْتِ مَخَاضٍ وَلَيْسَتْ عِنْدَهُ
724.1453. Анас розияллоҳу анҳу айтадики, Абу Бакр розияллоҳу анҳу у кишига Аллоҳ Ўз Расули соллаллоҳу алайҳи васалламга буюрган фарз закотни (қуйидагича) ёзиб берган:
«Кимнинг қўлидаги туялари жазаъани* закот қилиб берадиган даражага етсаю, унинг жазаъаси бўлмай, ҳиққаси* бўлса, у ҳолда ундан ҳиққа қабул қилинади ва у бунга яна имкони бўлса иккита қўй, бўлмаса йигирма дирҳам қўшиб беради.
Кимнинг қўлидагилари ҳиққани закот қилиб берадиган даражага етсаю, унинг ҳиққаси бўлмай, жазаъаси бўлса, у ҳолда ундан жазаъа қабул қилинади-да, закот йиғувчи унга йигирма дирҳам ёки иккита қўй қайтариб беради.
Кимнинг қўлидагилари ҳиққани закот қилиб берадиган даражага етсаю, унинг ҳиққаси бўлмай, бинт лабуни бўлса, ундан бинт лабун қабул қилинади ва у яна иккита қўй ёки йигирма дирҳам беради.
Кимнинг закоти (нисоби) бинт лабунга етсаю, унинг ҳиққаси бўлса, ундан ҳиққа қабул қилинади ва закот йиғувчи унга йигирма дирҳам ёки иккита қўй қайтариб беради.
Кимнинг закоти (нисоби) бинт лабунга етсаю, унда бунақаси бўлмай, бинт махози бўлса, ундан бинт махоз қабул қилинади ва у бунга яна йигирма дирҳам ёки иккита қўй ҳам қўшиб беради».
* Жазаъа - тўрт ёшга тўлиб, беш ёшга ўтган урғочи туя.
* Ҳиққа - уч ёшга тўлиб, тўрт ёшга ўтган урғочи туя.
724/1453 - عَنْ أَنَسٍ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ أَبَا بَكْرٍ رَضِيَ الله عَنْهُ كَتَبَ لَهُ فَرِيضَةَ الصَّدَقَةِ الَّتِي أَمَرَ اللهُ رَسُولَهُ صلى الله عليه وسلم: «مَنْ بَلَغَتْ عِنْدَهُ مِنَ الْإِبِلِ صَدَقَةُ الْجَذَعَةِ، وَلَيْسَتْ عِنْدَهُ جَذَعَةٌ، وَعِنْدَهُ حِقَّةٌ، فَإِنَّهَا تُقْبَلُ مِنْهُ الْحِقَّةُ، وَيَجْعَلُ مَعَهَا شَاتَيْنِ إِنِ اسْتَيْسَرَتَا لَهُ، أَوْ عِشْرِينَ دِرْهَمًا. وَمَنْ بَلَغَتْ عِنْدَهُ صَدَقَةُ الْحِقَّةِ، وَلَيْسَتْ عِنْدَهُ الْحِقَّةُ، وَعِنْدَهُ الْجَذَعَةُ، فَإِنَّهَا تُقْبَلُ مِنْهُ الْجَذَعَةُ، وَيُعْطِيهِ الْمُصَدِّقُ عِشْرِينَ دِرْهَمًا أَوْ شَاتَيْنِ. وَمَنْ بَلَغَتْ عِنْدَهُ صَدَقَةُ الْحِقَّةِ، وَلَيْسَتْ عِنْدَهُ إِلَّا بِنْتُ لَبُونٍ فَإِنَّهَا تُقْبَلُ مِنْهُ بِنْتُ لَبُونٍ، وَيُعْطِي شَاتَيْنِ أَوْ عِشْرِينَ دِرْهَمًا، وَمَنْ بَلَغَتْ صَدَقَتُهُ بِنْتَ لَبُونٍ، وَعِنْدَهُ حِقَّةٌ، فَإِنَّهَا تُقْبَلُ مِنْهُ الْحِقَّةُ، وَيُعْطِيهِ الْمُصَدِّقُ عِشْرِينَ دِرْهَمًا، أَوْ شَاتَيْنِ. وَمَنْ بَلَغَتْ صَدَقَتُهُ بِنْتَ لَبُونٍ، وَلَيْسَتْ عِنْدَهُ، وَعِنْدَهُ بِنْتُ مَخَاضٍ، فَإِنَّهَا تُقْبَلُ مِنْهُ بِنْتُ مَخَاضٍ، وَيُعْطِي مَعَهَا عِشْرِينَ دِرْهَمًا أَوْ شَاتَيْنِ».
(26) ҚЎЙНИНГ ЗАКОТИ ҲАҚИДА
(26) بَاب: زَكَاةِ الْغَنَمِ
725.1454. Анас розияллоҳу анҳу шундай сўзлаб берди:
«Абу Бакр у кишини Баҳрайнга юборгач, ушбу мактубни ёзиб юборган: «Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм. Бу – Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам мусулмонларга фарз қилган ва Аллоҳ Ўз Расулига амр қилган фарз закотдир. Бас, бу нарса мусулмонлар ичида кимдан меъёрида сўралса, берсин, ундан тепаси сўралса, бермасин.
Йигирма тўртта ва ундан кам туядан ҳар бештаси учун битта қўй. Йигирма бештага етса, ўттиз бештагача битта бинт махоз. Ўттиз олтитага етса, қирқ бештагача битта бинт лабун. Қирқ олтитага етса, олтмиштагача нор туяга қўйиладиган битта ҳиққа. Олтмиш биттага етса, етмиш бештагача битта жазаъа. Етмиш олтитага етса, тўқсонтагача иккита бинт лабун. Тўқсон биттага етса, бир юз йигирматагача нор туяга қўйиладиган иккита ҳиққа. Бир юз йигирмадан ошса, ҳар қирқтаси учун битта бинт лабун, ҳар элликтаси учун битта ҳиққа. Кимда тўрттадан ортиқ туя бўлмаса, эгаси хоҳламаса, улар учун закот йўқ. Туя бештага етса, бундан битта қўй.
Қўйнинг закоти эса яйловда боқиладиганлардандир. Қирқта бўлса, бир юз йигирматагача битта қўй. Бир юз йигирматадан ортса, икки юзтагача иккита қўй. Икки юзтадан ортса, уч юзтагача учта. Уч юзтадан ортса, ҳар юзтасидан битта қўй. Кишининг яйловда боқиладиган қўйи бир кам қирқта бўлса, эгаси хоҳламаса, улардан закот йўқ. Кумуш тангада ўндан бирнинг тўртдан бири. Агар бир юз тўқсон тангадан бошқа (дирҳами) бўлмаса, эгаси хоҳламаса, бунда ҳеч нарса йўқ».
725/1454 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ أَبَا بَكْرٍ رَضِيَ الله عَنْهُ كَتَبَ لَهُ هَذَا الْكِتَابَ، لَمَّا وَجَّهَهُ إِلَى الْبَحْرَيْنِ:
«بِسْمِ اللهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ
هَذِهِ فَرِيضَةُ الصَّدَقَةِ الَّتِي فَرَضَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم عَلَى الْمُسْلِمِينَ، وَالَّتِي أَمَرَ اللهُ بِـهَا رَسُولَهُ صلى الله عليه وسلم، فَمَنْ سُئِلَهَا مِنَ الْمُسْلِمِينَ عَلَى وَجْهِهَا فَلْيُعْطِهَا، وَمَنْ سُئِلَ فَوْقَهَا فَلَا يُعْطِ:
فِي أَرْبَعٍ وَعِشْرِينَ مِنَ الْإِبِلِ فَمَا دُونَهَا، مِنَ الْغَنَمِ، مِنْ كُلِّ خَمْسٍ شَاةٌ، فَإِذَا بَلَغَتْ خَمْسًا وَعِشْرِينَ إِلَى خَمْسٍ وَثَلَاثِينَ فَفِيهَا بِنْتُ مَخَاضٍ أُنْثَى، فَإِذَا بَلَغَتْ سِتًّا وَثَلَاثِينَ إِلَى خَمْسٍ وَأَرْبَعِينَ إِلَى سِتِّينَ فَفِيهَا حِقَّةٌ طَرُوقَةُ الْجَمَلِ، فَإِذَا بَلَغَتْ وَاحِدَةً وَسِتِّينَ إِلَى خَمْسٍ وَسَبْعِينَ فَفِيهَا جَذَعَةٌ، فَإِذَا بَلَغَتْ - يَعْنِي - سِتًّا وَسَبْعِينَ إِلَى تِسْعِينَ فَفِيهَا بِنْتَا لَبُونٍ، فَإِذَا بَلَغَتْ إِحْدَى وَتِسْعِينَ إِلَى عِشْرِينَ وَمِئَةٍ، فَفِيهَا حِقَّتَانِ طَرُوقَتَا الْجَمَلِ، فَإِذَا زَادَتْ عَلَى عِشْرِينَ وَمِئَةٍ، فَفِي كُلِّ أَرْبَعِينَ بِنْتُ لَبُونٍ، وَفِي كُلِّ خَمْسِينَ حِقَّةٌ، وَمَنْ لَمْ يَكُنْ مَعَهُ إِلَّا أَرْبَعٌ مِنَ الْإِبِلِ فَلَيْسَ فِيهَا صَدَقَةٌ، إِلَّا أَنْ يَشَاءَ رَبُّهَا، فَإِذَا بَلَغَتْ خَمْسًا مِنَ الْإِبِلِ فَفِيهَا شَاةٌ.
وَفِي صَدَقَةِ الْغَنَمِ: فِي سَائِمَتِهَا إِذَا كَانَتْ أَرْبَعِينَ إِلَى عِشْرِينَ وَمِائَةٍ شَاةٌ، فَإِذَا زَادَتْ عَلَى عِشْرِينَ وَمِائَةٍ إِلَى مِائَتَيْنِ شَاتَانِ، فَإِذَا زَادَتْ عَلَى مِائَتَيْنِ إِلَى ثَلَاثِمِائَةٍ فَفِيهَا ثَلَاثٌ، فَإِذَا زَادَتْ عَلَى ثَلَاثِمِائَةٍ فَفِي كُلِّ مِائَةٍ شَاةٌ، فَإِذَا كَانَتْ سَائِمَةُ الرَّجُلِ نَاقِصَةً مِنْ أَرْبَعِينَ شَاةً وَاحِدَةً، فَلَيْسَ فِيهَا صَدَقَةٌ، إِلَّا أَنْ يَشَاءَ رَبُّهَا.
وَفِي الرِّقَةِ رُبْعُ الْعُشْرِ، فَإِنْ لَمْ تَكُنْ إِلَّا تِسْعِينَ وَمِائَةً فَلَيْسَ فِيهَا شَيْءٌ إِلَّا أَنْ يَشَاءَ رَبُّهَا».
(27) АГАР ЗАКОТ ЙИҒУВЧИ ИСТАМАСА, ЗАКОТДА ҚАРИ, НУҚСОНЛИ ҲАЙВОН ҲАМ, ҚЎЧҚОР ҲАМ ОЛИНМАЙДИ
(27) بَاب: لَا يُؤْخَذُ فِي الصَّدَقَةِ إلا السَّلِيمُ
726.1455. Анас розияллоҳу анҳу сўзлаб бердики, Абу Бакр розияллоҳу анҳу у кишига Аллоҳ Ўз Расули соллаллоҳу алайҳи васалламга буюрган закотни (қуйидагича) ёзиб берган: «Агар закот йиғувчи истамаса, закот учун қари, нуқсонли ҳайвон ҳам, қўчқор ҳам чиқарилмайди».
726/1455 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ أَبَا بَكْرٍ رَضِيَ الله عَنْهُ كَتَبَ لَهُ الَّتِي أَمَرَ اللهُ رَسُولَهُ صلى الله عليه وسلم: «وَلَا يُخْرَجُ فِي الصَّدَقَةِ هَرِمَةٌ، وَلَا ذَاتُ عَوَارٍ، وَلَا تَيْسٌ، إِلَّا مَا شَاءَ الْمُصَدِّقُ».
(28) ЗАКОТДА ОДАМЛАРНИНГ САРА МОЛЛАРИ ОЛИНМАЙДИ
(28) بَاب: لَا تُؤْخَذُ كَرَائِمُ أَمْوَالِ النَّاسِ فِي الصَّدَقَةِ
727.1458. Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Муъоз розияллоҳу анҳуни Яманга юбораётиб, шундай дедилар: «Албатта, сен аҳли китоб қавмнинг олдига борасан. Уларни биринчи даъват қиладиган нарсанг Аллоҳга ибодат қилиш бўлсин. Қачонки улар Аллоҳни танишса, Аллоҳ уларга бир кеча-кундузда беш намозни фарз қилганини айт. Қачонки (буни) бажарсалар, Аллоҳ уларга молларидан олиниб, камбағалларига қайтариладиган закотни фарз қилганини айт. Қачонки бунга итоат этсалар, улардан (закот) ол ва одамларнинг сара молларидан эҳтиёт бўл».
727/1458 - عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا: حَدِيثُ بَعْثِ مُعَاذٍ رَضِيَ الله عَنْهُ إلَى الـيَمَنِ، تَقَدَّمَ؛ وَفِي هَذِهِ الرِّوَايَةِ قَالَ: «إِنَّكَ تَقْدَمُ عَلَى قَوْمٍ أَهْلِ كِتَابٍ... وَذَكَرَ بَاقِي الـحَدِيثِ، ثُمَّ قَالَ فِي آخِرِهِ: وَتَوَقَّ كَرَائِمَ أَمْوَالِ النَّاسِ».
(29) ҚАРИНДОШЛАРГА ЗАКОТ БЕРИШ ҲАҚИДА
(29) بَاب: الزَّكَاةِ عَلَى الْأَقَارِبِ
728.1461. Анас ибн Молик розияллоҳу анҳу айтади:
«Абу Т-А-лҳа Мадинада ансорларнинг хурмоси энг кўпи эди. Молларининг унга энг суюклиси эса Байруҳо* бўлиб, у масжиднинг рўпарасида эди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам унга кирар ва ундаги ширин сувдан ичар эдилар. Ушбу «Ўзингиз яхши кўрган нарсадан нафақа қилмагунингизча яхшиликка эриша олмассиз» ояти нозил бўлганида Абу Т-А-лҳа туриб, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг олдиларига борди ва: «Эй Аллоҳнинг Расули! Аллоҳ табарока ва таоло: «Ўзингиз яхши кўрган нарсадан нафақа қилмагунингизча яхшиликка эриша олмассиз», демоқда. Менинг учун молларимнинг энг суюклиси Байруҳодир. У Аллоҳ учун садақа бўлсин. Аллоҳнинг ҳузурида унинг яхшилигини ва заҳира бўлишини умид қиламан. Эй Аллоҳнинг Расули, уни Аллоҳ сизга кўрсатган жойга ишлатинг!» деди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Жуда зўр! Мана шу фойдали молдир! Мана шу фойдали молдир! Мен айтганингни эшитдим. Менга қолса, уни қариндошларингга (садақа) қил», дедилар. Абу Т-А-лҳа: «Шундай қиламан, эй Аллоҳнинг Расули», деди. Кейин Абу Т-А-лҳа уни қариндошлари ва амакиваччалари ўртасида тақсим қилиб берди».
Яҳё ибн Яҳё ҳамда Исмоил буни Моликдан: «Тезда қайтадиган мол» деб ривоят қилган.
* Байруҳо – боғнинг номи. Айрим манбаларда унинг номи бироз бошқачароқ ҳам келган.
728/1461 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: كَانَ أَبُو طَلْحَةَ أَكْثَرَ الْأَنْصَارِ بِالْمَدِينَةِ مَالًا مِنْ نَخْلٍ، وَكَانَ أَحَبَّ أَمْوَالِهِ إِلَيْهِ بَيْرُحَاءَ، وَكَانَتْ مُسْتَقْبِلَةَ الْمَسْجِدِ، وَكَانَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم يَدْخُلُهَا، وَيَشْرَبُ مِنْ مَاءٍ فِيهَا طَيِّبٍ. قَالَ أَنَسٌ: فَلَمَّا أُنْزِلَتْ هَذِهِ الْآيَةُ: (لَنْ تَنَالُوا الْبِرَّ حَتَّى تُنْفِقُوا مِمَّا تُحِبُّونَ) [آل عمران: 92]، قَامَ أَبُو طَلْحَةَ إِلَى رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم فَقَالَ: يَا رَسُولَ اللهِ، إِنَّ اللهَ تَبَارَكَ وَتَعَالَى يَقُولُ: (لَنْ تَنَالُوا الْبِرَّ حَتَّى تُنْفِقُوا مِمَّا تُحِبُّونَ)، وَإِنَّ أَحَبَّ أَمْوَالِي إِلَيَّ بَيْرُحَاءَ، وَإِنَّهَا صَدَقَةٌ ِللهِ، أَرْجُو بِرَّهَا وَذُخْرَهَا عِنْدَ اللهِ، فَضَعْهَا يَا رَسُولَ اللهِ حَيْثُ أَرَاكَ اللهُ. قَالَ: فَقَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «بَخْ، ذَلِكَ مَالٌ رَابِحٌ، ذَلِكَ مَالٌ رَابِحٌ، وَقَدْ سَمِعْتُ مَا قُلْتَ، وَإِنِّي أَرَى أَنْ تَجْعَلَهَا فِي الْأَقْرَبِينَ». فَقَالَ أَبُو طَلْحَةَ: أَفْعَلُ يَا رَسُولَ اللهِ، فَقَسَمَهَا أَبُو طَلْحَةَ فِي أَقَارِبِهِ وَبَنِي عَمِّهِ.
729.1462. Абу Саъид Худрий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Қурбонлик [ёки Фитр] куни намозгоҳга чиқдилар. Сўнг (намоздан) чиқиб, одамларга ваъз-насиҳат қилдилар ва уларни садақага буюриб: «Эй одамлар, садақа қилинглар!» дедилар. Сўнг аёлларнинг ёнидан ўтиб: «Эй аёллар жамоаси, садақа қилинглар! Зотан, мен дўзах аҳлининг аксарияти сизлар эканингизни кўрдим», дедилар. Улар: «Бу нима сабабли, эй Аллоҳнинг Расули?» дейишди. У зот: «Лаънатни кўп айтасиз, эрга куфроналик қиласиз. Ақли ва дини ноқислар ичида қатъиятли эркакнинг ақлини сиздан кўра кетказувчироқ ҳеч кимни кўрмадим, эй аёллар жамоаси!» дедилар. Сўнг қайтдилар. Уйларига етиб борганларида Ибн Масъуднинг аёли Зайнаб келиб, ҳузурларига изн сўради. «Эй Аллоҳнинг Расули, бу Зайнаб», дейишди. «Зайнабларнинг қайсиниси?» дедилар. «Ибн Масъуднинг аёли», дейишди. «Ҳа, унга изн беринглар», дедилар. Унга изн берилди. У: «Эй Аллоҳнинг Набийси, сиз бугун садақага буюрдингиз. Менда ўзимга тегишли бир тақинчоқ бор. Уни садақа қилмоқчи бўлган эдим, Ибн Масъуд уни садақа қилишимга энг ҳақлилар унинг ўзи ва боласи эканини айтди», деди. Шунда Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ибн Масъуд тўғри айтибди, уни садақа қилишингга энг ҳақли кишилар эринг ва болангдир», дедилар».
729/1462 - عَنْ أَبِي سَعِيدٍ الْخُدْرِيّ ِرَضِيَ الله عَنْهُ، حَدِيثُهُ فِي خُرُوجِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم إِلَى الْمُصَلَّى، تَقَدَّمَ، وفِي هَذِهِ الرِّوَايَةِ قَالَ: فَلَمَّا صَارَ إلَى مَنْزِلِهِ، جَاءَتْ زَيْنَبُ، امْرَأةُ ابْنِ مَسْعُودٍ، تَسْتَأْذِنُ عَلَيْهِ، فَقِيلَ: يَا رَسُولَ الله، هَذِهِ زَيْنَبُ، فَقَالَ: «أَيُّ الزَّيَانِبِ؟» فَقِيلَ: امْرَأَةُ ابْنِ مَسْعُودٍ، قَالَ: «نَعَمِ، ائْذَنُوا لَهَا». فَأُذِنَ لَهَا، قَالَتْ: يَا نَبِيَّ اللهِ، إِنَّكَ أَمَرْتَ الْيَوْمَ بِالصَّدَقَةِ، وَكَانَ عِنْدِي حُلِىٌّ لِي، فَأَرَدْتُ أَنْ أَتَصَدَّقَ بِهِ، فَزَعَمَ ابْنُ مَسْعُودٍ أَنَّهُ وَوَلَدَهُ أَحَقُّ مَنْ تَصَدَّقْتُ بِهِ عَلَيْهِمْ! فَقَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «صَدَقَ ابْنُ مَسْعُودٍ، زَوْجُكِ وَوَلَدُكِ أَحَقُّ مَنْ تَصَدَّقْتِ بِهِ عَلَيْهِمْ».
(30) МУСУЛМОННИНГ ЗИММАСИДА ОТИ УЧУН ЗАКОТ ЙЎҚ
(30) بَاب: لَيْسَ عَلَى الْمُسْلِمِ فِي فَرَسِهِ صَدَقَةٌ
730.1463. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Мусулмоннинг зиммасида оти ва ғуломи учун закот йўқ», дедилар».
Изоҳ: Имом Абу Юсуф ва имом Муҳаммад раҳматуллоҳи алайҳимо ушбу ҳадисни далил қилиб, «Отдан закот берилмайди» дейишган. Абу Ҳанифа раҳматуллоҳи алайҳ эса имом Дорақутний ривоят қилган «Яйловда ўтлайдиган ҳар бир отда бир динор ёки ўн дирҳам закот бор», деган ҳадисни далил қилиб, «Яйловда ўтлайдиган отдан закот берилади. Юқоридаги ҳадисда эса улов ва ҳарбий мақсадларда ишлатилаётган отлар назарда тутилган», деб айтганлар («Ҳидоя»).
730/1463 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «لَيْسَ عَلَى الْمُسْلِمِ فِي فَرَسِهِ وَغُلَامِهِ صَدَقَةٌ».
(31) ЕТИМЛАРГА САДАҚА ҚИЛИШ ҲАҚИДА
(31) بَاب: الصَّدَقَةِ عَلَى الْيَتَامَى
731.1465. Абу Саъид Худрий розияллоҳу анҳу бундай сўзлаб берди:
«Бир куни Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам минбарга ўтирдилар, биз атрофларига ўтирдик. У зот: «Мендан кейин сизлар ҳақингизда қўрқадиган нарсаларимдан бири – сизларга дунё гўзаллиги ва зийнатларининг очилишидир», дедилар. Бир киши: «Эй Аллоҳнинг Расули, яхшилик ҳам ёмонлик келтирадими?» деди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам сукут қилиб қолдилар. Шунда унга: «Нима бўлди? Сен Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга гапиряпсан, лекин у зот сенга гапирмаяптилар-ку?» дейишди. Қарасак, у зотга (ваҳий) нозил бўлаётган экан. Кейин у зот шаррос оққан терни ўзларидан артдилар-да, ҳалиги одамни мақтагандек: «Савол берган киши қани?» дедилар. Сўнгра: «Аслида, яхшилик ёмонлик келтирмайди. Жилға ундирадиган нарсалар ичида ўлдирадигани ёки шунга яқин олиб келадиганлари ҳам бор. Фақат, ўт-ўлан(ни меъёрида) ейдиган (ҳайвон) бундан мустасно бўлиб, у еяверади. Ниҳоят, икки биқини қаппайгач, қуёшга тобланади. У юмшоқ тезак ташлайди, бавл қилади ва ўтлайди. Албатта, бу мол-дунё жозибадор, тотлидир. Мусулмон қандай яхши соҳибки, у ундан мискинга, етимга ва йўқсил йўлчига беради. – Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам шу ё шунга ўхшаш гап айтдилар.* – Зотан, ким уни ҳақсиз равишда ўзлаштириб олса, у худди еса ҳам тўймайдиган кишига ўхшайди. У (мол) қиёмат куни унинг зарарига гувоҳ бўлади», дедилар».
* Икки чизиқча орасидаги ибора ҳадиснинг ровийларидан бири Яҳё ибн Абу Касирга тегишли бўлиб, муҳаддисларнинг одоб ва одатларига кўра, бу жумла лафзида бироз иккиланиш бўлиб, маъноси айтилган гапга яқин бўлган ўринларда ишлатилади.
731/1465 - عَنْ أَبِي سَعِيدٍ الْخُدْرِيَّ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم جَلَسَ ذَاتَ يَوْمٍ عَلَى الْمِنْبَرِ، وَجَلَسْنَا حَوْلَهُ، فَقَالَ: «إِنِّي مِمَّا أَخَافُ عَلَيْكُمْ مِنْ بَعْدِي مَا يُفْتَحُ عَلَيْكُمْ مِنْ زَهْرَةِ الدُّنْيَا وَزِينَتِهَا». فَقَالَ رَجُلٌ: يَا رَسُولَ اللهِ، أَوَيَأْتِي الْخَيْرُ بِالشَّرِّ؟ فَسَكَتَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم، فَقِيلَ لَهُ: مَا شَأْنُكَ، تُكَلِّمُ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم وَلَا يُكَلِّمُكَ؟ فَرَأَيْنَا أَنَّهُ يُنْزَلُ عَلَيْهِ الوَحْيُ، قَالَ: فَمَسَحَ عَنْهُ الرُّحَضَاءَ، فَقَالَ: «أَيْنَ السَّائِلُ؟» - وَكَأَنَّهُ حَمِدَهُ -. فَقَالَ: «إِنَّهُ لَا يَأْتِي الْخَيْرُ بِالشَّرِّ، وَإِنَّ مِمَّا يُنْبِتُ الرَّبِيعُ يَقْتُلُ أَوْ يُلِمُّ إِلَّا آكِلَةَ الْخَضْرَاءِ، أَكَلَتْ حَتَّى إِذَا امْتَدَّتْ خَاصِرَتَاهَا اسْتَقْبَلَتْ عَيْنَ الشَّمْسِ، فَثَلَطَتْ، وَبَالَتْ، وَرَتَعَتْ، وَإِنَّ هَذَا الْمَالَ خَضِرَةٌ حُلْوَةٌ، فَنِعْمَ صَاحِبُ الْمُسْلِمِ مَا أَعْطَى مِنْهُ الْمِسْكِينَ وَالْيَتِيمَ وَابْنَ السَّبِيلِ - أَوْ كَمَا قَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم - وَإِنَّهُ مَنْ يَأْخُذُهُ بِغَيْرِ حَقِّهِ، كَالَّذِي يَأْكُلُ وَلَا يَشْبَعُ، وَيَكُونُ شَهِيدًا عَلَيْهِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ».
(32) ЭРИГА ВА ҚАРАМОҒИДАГИ ЕТИМЛАРГА ЗАКОТ БЕРИШ ҲАҚИДА
(32) بَاب: الزَّكَاةِ عَلَى الزَّوْجِ وَالْأَيْتَامِ فِي الْحَجْرِ
732.1466. Амр ибн Ҳорисдан ривоят қилинади:
«Абдуллоҳнинг аёли Зайнаб деди: «Масжидда эдим. Набий соллаллоҳу алайҳи васалламни кўрдим. У зот: «Тақинчоқларингиздан бўлса ҳам садақа қилинг», дедилар».
Зайнаб Абдуллоҳга ва қарамоғидаги етимларга инфоқ қилар эди. Абдуллоҳга: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан сўраб беринг-чи, сизга ва қарамоғимдаги етимларга инфоқ қилсам, мен учун (садақага) ўтадими?» деди. У: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан ўзинг сўра», деди».
(Зайнаб айтади:) «Шунда мен Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига жўнадим. Эшик олдида бир ансория аёлни учратдим. Унинг ҳожати ҳам менинг ҳожатимдек экан. Олдимиздан Билол ўтиб қолди. Шунда биз: «Набий соллаллоҳу алайҳи васалламдан сўраб бер-чи, эрим ва қарамоғимдаги етимларга инфоқ қилсам, мен учун садақага ўтадими? Бизни айтиб ўтирма», дедик.
У кириб, у зотдан сўради. У зот эса: «Улар ким?» дедилар. «Зайнаб», деди. «Зайнабларнинг қайсиниси?» дедилар. «Абдуллоҳнинг аёли», деди. У зот: «Ҳа, унга икки ажр бор: қариндошлик ажри ва садақа ажри», дедилар».
732/1466 - عَنْ زَيْنَبَ، امْرَأَةِ عَبْدِ اللهِ بْنِ مَسْعُودٍ، رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا، حَدِيثُهَا الـمُتَقَدِّمُ قَرِيبًا، وَقَالَتْ فقِي هَذِهِ الرِّوَايَةِ: انْطَلَقْتُ إِلَى النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم،ـ فَوَجَدْتُ امْرَأَةً مِنَ الْأَنْصَارِ عَلَى الْبَابِ، حَاجَتُهَا مِثْلُ حَاجَتِي، فَمَرَّ عَلَيْنَا بِلَالٌ، فَقُلْنَا: سَلِ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم أَيَجْزِي عَنِّي أَنْ أُنْفِقَ عَلَى زَوْجِي وَأَيْتَامٍ لِي فِي حَجْرِي؟ فَسَأَلَهُ، فَقَالَ: «نَعَمْ لَهَا أَجْرَانِ، أَجْرُ الْقَرَابَةِ وَأَجْرُ الصَّدَقَةِ».
733.1467. Умму Салама розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Мен: «Эй Аллоҳнинг Расули, Абу Саламанинг фарзандларига нафақа қилсам, менга ажр бўладими? Чунки улар менинг болаларимдир», дедим. Шунда у зот: «Уларга нафақа қилавер. Уларга нафақа қилганингнинг сенга ажри бор», дедилар».
733/1467 - عَنْ أُمِّ سَلَمَةَ رَضِيَ الله عَنْهَا، قَالَتْ: قُلْتُ: يَا رَسُولَ اللهِ، أَلِيَ أَجْرٌ أَنْ أُنْفِقَ عَلَى بَنِي أَبِي سَلَمَةَ، إِنّـَمَا هُمْ بَنِيَّ؟ فَقَالَ: «أَنْفِقِي عَلَيْهِمْ، فَلَكِ أَجْرُ مَا أَنْفَقْتِ عَلَيْهِمْ».
(33) АЛЛОҲ ТАОЛОНИНГ «ҚУЛ ОЗОД ҚИЛИШДА», «АЛЛОҲНИНГ ЙЎЛИДА» ДЕГАН СЎЗИ ҲАҚИДА
(33) بَاب: قَوْلِ اللهِ تَعَالَى: (وَفِي الرِّقَابِ وَالْغَارِمِينَ وَفِي سَبِيلِ اللَّهِ) [التوبة: 60]
734.1468. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам садақага буюрдилар. «Ибн Жамил, Холид ибн Валид ва Аббос ибн Абдулмуттолиб беришмади», дейишди. Шунда Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ибн Жамил ўзи фақир бўлиб, кейин Аллоҳ ва Унинг Расули уни бой қилиб қўйгани учунгина инкор қиляпти. Холидга келсак, сиз Холидга зулм қиляпсиз. У совутлари ва уруш анжомларини Аллоҳ йўлида вақф қилган. Аббос ибн Абдулмуттолиб Расулуллоҳнинг – соллаллоҳу алайҳи васаллам – амакисидир. Унинг зиммасида садақа бор ва у яна ўшанча (беради)», дедилар».
734/1468 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: أَمَرَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم بِالصَّدَقَةِ، فَقِيلَ: مَنَعَ ابْنُ جَمِيلٍ، وَخَالِدُ بْنُ الْوَلِيدِ، وَعَبَّاسُ بْنُ عَبْدِ الْمُطَّلِبِ! فَقَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «مَا يَنْقِمُ ابْنُ جَمِيلٍ إِلَّا أَنَّهُ كَانَ فَقِيرًا فَأَغْنَاهُ اللهُ وَرَسُولُهُ، وَأَمَّا خَالِدٌ: فَإِنَّكُمْ تَظْلِمُونَ خَالِدًا، قَدِ احْتَبَسَ أَدْرَاعَهُ وَأَعْتُدَهُ فِي سَبِيلِ اللهِ، وَأَمَّا الْعَبَّاسُ بْنُ عَبْدِ الْمُطَّلِبِ: فَعَمُّ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم، فَهْيَ عَلَيْهِ صَدَقَةٌ وَمِثْلُهَا مَعَهَا».
(34) ТИЛАНЧИЛИКДАН ТИЙИЛИШ ҲАҚИДА
(34) بَاب: الْاِسْتِعْفَافِ عَنِ الْمَسْأَلَةِ
735.1469. Абу Саъид Худрий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Бир гуруҳ ансорлар Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан нарса сўрашган эди, у зот уларга бердилар. Кейин яна сўрашди. Уларга яна бердилар. Ниҳоят, у зотнинг ҳузурларидаги нарсалар тугади. Шунда у зот: «Ҳузуримда бирор яхшилик бўлса, уни сизларга бермай, сақлаб қолмайман. Ким иффатталаб* бўлса, Аллоҳ уни иффатли қилур. Ким ўзини беҳожат тутса, Аллоҳ уни беҳожат қилур. Ким сабр талаб қилса, Аллоҳ уни сабрли қилур. Ҳеч кимга сабрдан кўра яхши ва кенг қамровли ато берилмаган», дедилар».
735/1469 - عَنْ أَبِي سَعِيدٍ الْخُدْرِيِّ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ نَاسًا مِنَ الْأَنْصَارِ، سَأَلُوا رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم فَأَعْطَاهُمْ، ثُمَّ سَأَلُوهُ فَأَعْطَاهُمْ حَتَّى نَفِدَ مَا عِنْدَهُ، فَقَالَ: «مَا يَكُونُ عِنْدِي مِنْ خَيْرٍ فَلَنْ أَدَّخِرَهُ عَنْكُمْ، وَمَنْ يَسْتَعْفِفْ يُعِفَّهُ اللهُ، وَمَنْ يَسْتَغْنِ يُغْنِهِ اللهُ، وَمَنْ يَتَصَبَّرْ يُصَبِّرْهُ اللهُ، وَمَا أُعْطِيَ أَحَدٌ عَطَاءً خَيْرًا وَأَوْسَعَ مِنَ الصَّبْرِ».
736.1470. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Жоним қўлида бўлган Зотга қасамки, албатта, бировингизнинг арқон олиб, елкасида ўтин ортиб келгани, бировнинг олдига бориб, берса-бермаса, тиланганидан яхшироқдир», дедилар».
736/1470 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «وَالَّذِي نَفْسِي بِيَدِهِ، لَأَنْ يَأْخُذَ أَحَدُكُمْ حَبْلَهُ، فَيَحْتَطِبَ عَلَى ظَهْرِهِ، خَيْرٌ لَهُ مِنْ أَنْ يَأْتِيَ رَجُلًا فَيَسْأَلَهُ، أَعْطَاهُ أَوْ مَنَعَهُ».
737.1471. Зубайр ибн Аввом розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Бировингизнинг арқон олиб, елкасида бир боғлам ўтин олиб келиб сотгани ва бу билан Аллоҳ унинг шаънини сақлагани беришса-беришмаса, одамлардан тиланганидан яхшироқдир», дедилар».
737/1471 – وَفِي رِوَايَةٍ عَنِ الزُّبَيْر رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «فَيَأْتِيَ بِحُزْمَةِ الْحَطَبِ عَلَى ظَهْرِهِ فَيَبِيعَهَا، فَيَكُفَّ اللهُ بِهَا وَجْهَهُ، خَيْرٌ لَهُ مِنْ أَنْ يَسْأَلَ النَّاسَ، أَعْطَوْهُ أَوْ مَنَعُوهُ».
738.1472. Урва ибн Зубайр ва Саъид ибн Мусайябдан ривоят қилинади:
«Ҳаким ибн Ҳизом розияллоҳу анҳу деди: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан сўраган эдим, бердилар. Яна сўраган эдим, яна бердилар. Сўнгра яна сўраган эдим, яна бердилар. Кейин: «Эй Ҳаким! Албатта, бу мол-дунё жозибадор, тотлидир. Ким уни нафс тўқлиги билан олса, унга бунда барака берилади. Ким уни нафс очлиги билан олса, унга бунда барака берилмайди. Худди ебтўймасга ўхшайди. Юқори қўл қуйи қўлдан яхшидир», дедилар. Мен: «Эй Аллоҳнинг Расули, сизни ҳақ ила юборган Зотга қасамки, сиздан сўнг то дунёни тарк этгунимча ҳеч кимдан ҳеч нарса олмайман», дедим».
Абу Бакр розияллоҳу анҳу Ҳакимни ато* олишга чақирар, у эса уни қабул қилишдан бош тортар эди. Сўнг уни Умар розияллоҳу анҳу ато бериш учун чақирди. У ундан ҳам бирон нарса қабул қилишдан бош тортди. Шунда Умар: «Эй мусулмонлар жамоаси! Албатта, мен сизларни Ҳакимга гувоҳ қиламан, мен мана бу ўлжадан унга ҳаққини таклиф қилсам, у уни олишдан бош тортяпти», деди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан сўнг Ҳаким то вафот этгунича ҳеч бир одамдан (бирор нарса) олмади.
* Ато – Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларида жамланган ўлжа, садақа, ҳадя ва бошқа нарсалар.
738/1472 - عَنْ حَكِيمَ بْنَ حِزَامٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: سَأَلْتُ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم فَأَعْطَانِي، ثُمَّ سَأَلْتُهُ فَأَعْطَانِي، ثُمَّ سَأَلْتُهُ فَأَعْطَانِي ثُمَّ قَالَ: «يَا حَكِيمُ، إِنَّ هَذَا الْمَالَ خَضِرَةٌ حُلْوَةٌ، فَمَنْ أَخَذَهُ بِسَخَاوَةِ نَفْسٍ بُورِكَ لَهُ فِيهِ، وَمَنْ أَخَذَهُ بِإِشْرَافِ نَفْسٍ لَمْ يُبَارَكْ لَهُ فِيهِ، كَالَّذِي يَأْكُلُ وَلَا يَشْبَعُ، الْيَدُ الْعُلْيَا خَيْرٌ مِنَ الْيَدِ السُّفْلَى». قَالَ حَكِيمٌ: فَقُلْتُ: يَا رَسُولَ اللهِ، وَالَّذِي بَعَثَكَ بِالْحَقِّ، لَا أَرْزَأُ أَحَدًا بَعْدَكَ شَيْئًا حَتَّى أُفَارِقَ الدُّنْيَا. فَكَانَ أَبُو بَكْرٍ رَضِيَ الله عَنْهُ يَدْعُو حَكِيمًا إِلَى الْعَطَاءِ فَيَأْبَى أَنْ يَقْبَلَهُ مِنْهُ، ثُمَّ إِنَّ عُمَرَ رَضِيَ الله عَنْهُ دَعَاهُ لِيُعْطِيَهُ فَأَبَى أَنْ يَقْبَلَ مِنْهُ شَيْئًا، فَقَالَ عُمَرُ: إِنِّي أُشْهِدُكُمْ يَا مَعْشَرَ الْمُسْلِمِينَ عَلَى حَكِيمٍ، أَنِّي أَعْرِضُ عَلَيْهِ حَقَّهُ مِنْ هَذَا الْفَيْءِ، فَيَأْبَى أَنْ يَأْخُذَهُ. فَلَمْ يَرْزَأْ حَكِيمٌ أَحَدًا مِنَ النَّاسِ بَعْدَ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم حَتَّى تُوُفِّيَ.
(35) КИШИ СЎРАМАЙ ВА ҲИРС ҚЎЙМАЙ ТУРИБ, АЛЛОҲ УНГА БИРОР НАРСА БЕРСА...
(35) بَاب: مَنْ أَعْطَاهُ اللهُ شَيْئًا مِنْ غَيْرِ مَسْأَلَةٍ وَلَا إِشْرَافِ نَفْسٍ
739.1473. Умар розияллоҳу анҳу айтди:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам менга ато бериб турар эдилар. Мен: «Буни мендан кўра камбағалроқ кишига беринг», дер эдим. Шунда у зот: «Буни олавер. Ҳирс қўймаган, сўрамаган ҳолингда сенга бу мол-дунёдан бирор нарса келса, олавер. Йўқса, нафсингни унга тобеъ қилма Фақат нафсингни унга боғлаб қўйма », дедилар».
739/1473 - عَنْ عُمَرَ بْنِ الـخَطَّابِ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: كَانَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم يُعْطِينِي الْعَطَاءَ، فَأَقُولُ: أَعْطِهِ مَنْ هُوَ أَفْقَرُ إِلَيْهِ مِنِّي، فَقَالَ: «خُذْهُ، إِذَا جَاءَكَ مِنْ هَذَا الْمَالِ شَيْءٌ، وَأَنْتَ غَيْرُ مُشْرِفٍ وَلَا سَائِلٍ، فَخُذْهُ، وَمَا لَا، فَلَا تُتْبِعْهُ نَفْسَكَ».
(36) МОЛ КЎПАЙТИРИШ МАҚСАДИДА ОДАМЛАРДАН ТИЛАНЧИЛИК ҚИЛИШ ҲАҚИДА
(36) بَاب: مَنْ سَأَلَ النَّاسَ تَكَثُّرًا
740.1474, 1475. Абдуллоҳ ибн Умар розияллоҳу анҳумо деди:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Киши одамлардан тинмай тиланаверса, қиёмат куни юзида бир парча ҳам гўшти йўқ ҳолда келади», дедилар».
У зот дедилар: «Албатта, қиёмат кунида қуёш яқинлашиб, тер қулоқнинг ярмигача етади. Одамлар мана шу ҳолда Одамдан, кейин Мусодан, сўнгра Муҳаммаддан – соллаллоҳу алайҳи васаллам – ёрдам сўрайдилар».
Абдуллоҳ* қуйидагиларни қўшимча қилган: «Шунда у зот халойиқ ўртасида ҳукм қилиниши учун шафоатчилик қиладилар. Юриб бориб, эшикнинг ҳалқасидан ушлайдилар. Ана ўша кунда Аллоҳ у зотни маҳшар аҳлининг барчаси мақтайдиган «Мақоми маҳмуд»да тирилтиради».
* Абдуллоҳ ибн Солиҳ. У мазкур ҳадиснинг ровийларидан бири Лайс ибн Саъднинг котиби. Имом Бухорий ҳадиснинг олдинги қисмини Лайсдан устози Яҳё ибн Букайр орқали ривоят қилгач, давомини Абдуллоҳ ибн Солиҳ орқали нақл қилмоқда. Буни Яҳё ибн Букайр унга айтмаган экан.
740/1474 - عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ عُمَرَ رَضِيَ الله عَنْهُمَا قَالَ: قَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «مَا يَزَالُ الرَّجُلُ يَسْأَلُ النَّاسَ، حَتَّى يَأْتِيَ يَوْمَ الْقِيَامَةِ لَيْسَ فِي وَجْهِهِ مُزْعَةُ لَحْمٍ». وَقَالَ: إِنَّ الشَّمْسَ تَدْنُو يَوْمَ الْقِيَامَةِ، حَتَّى يَبْلُغَ الْعَرَقُ نِصْفَ الْأُذُنِ، فَبَيْنَا هُمْ كَذَلِكَ اسْتَغَاثُوا بِآدَمَ، ثُمَّ بـِمُوسَى، ثُمَّ بـِمُحَمَّدٍ صلى الله عليه وسلم».
(37)
(37) باب: حَدُّ الغِنَى
741.1479. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Одамлар орасида айланиб юрадиган, бир-икки луқма, бир-икки хурмо билан қаноатланадиган киши мискин эмас. Мискин – ўзини беҳожат қиладиган бойлик ҳам топа олмаган, (ҳожатмандлиги) билинмаганидан садақа ҳам қилинмайдиган, ўзи ҳам туриб бориб, одамлардан сўрамайдиган кишидир», дедилар».
741/1479 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «لَيْسَ الْمِسْكِينُ الَّذِي يَطُوفُ عَلَى النَّاسِ، تَرُدُّهُ اللُّقْمَةُ وَاللُّقْمَتَانِ، وَالتَّمْرَةُ وَالتَّمْرَتَانِ، وَلَكِنِ الْمِسْكِينُ: الَّذِي لَا يَجِدُ غِنًى يُغْنِيهِ، وَلَا يُفْطَنُ بِهِ، فَيُتَصَدَّقُ عَلَيْهِ، وَلَا يَقُومُ فَيَسْأَلُ النَّاسَ».
(38) ХУРМОНИ ЧАМАЛАШ ҲАҚИДА
(38) بَاب: خَرْصِ التَّمْرِ
742.1481. Абу Ҳумайд Соъидийдан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам билан Табук ғазотига чиқдик. У зот Водил-қурога* келганларида ўз боғида турган бир аёлга дуч келдилар. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам асҳобларига: «Чамаланглар», дедилар. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам уни ўн васақ* чамаладилар-да, аёлга: «Бундан чиқадиган нарсани ҳисобла», дедилар. Табукка келганимизда: «Ҳой! Бу кеча қаттиқ шамол эсади, ҳеч ким ўрнидан турмасин. Кимда туя бўлса, уни боғлаб қўйсин», дедилар. Биз уларни боғлаб қўйдик. Қаттиқ шамол эсди. Бир киши ўрнидан турган эди, (шамол) уни Тай* тоғига улоқтириб юборди.
Айла* подшоҳи Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга оқ хачир совға қилди ва бурда кийдирди. У зот унга уларнинг ўз юртида қолишлари ҳақида аҳднома ёзиб бердилар.
Водил-қурога келганларида, ҳалиги аёлга: «Боғинг қанча чиқди?» дедилар. «Ўн васақ, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам чамалаганларидек», деди. Шунда Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Мен Мадинага шошяпман, сизлардан ким мен билан тезроқ боришни истаса, шошилсин», дедилар. Мадинага яқин келганларида – Ибн Баккор шу маънодаги гапни айтган эди* – «Бу Тобадир»*, дедилар. Уҳудни кўриб: «Бу шундай тоғчаки, у бизни севади яхши кўради, биз ҳам уни яхши кўрамиз севамиз. Менга қаранглар, сизларга ансорларнинг энг яхши хонадонлари ҳақида хабар берайми?» дедилар. «Ҳа», дейишди. У зот: «Бану Нажжор хонадонлари, кейин Бану Абдулашҳал хонадонлари, кейин Бану Соъида ёки Бану Ҳорис ибн Хазраж хонадонлари. Ансорларнинг ҳар бир хонадонида бор», дедилар. Яъни «яхшилик бор», демоқчи бўлдилар».
* Водил-қуро – Мадинанинг Шом тарафида жойлашган қадимги шаҳарлардан бўлиб, у билан Мадина оралиғи уч мил (5,544 км) бўлган («Фатҳул-Борий»).
* Васақнинг изоҳи 1405-ҳадисда берилган.
* Тай тоғи – Мадина билан Шом ўртасида, денгиз бўйида жойлашган тоғ.
* Айла – ўша вақтларда Мисрдан Маккага кетиш йўлида, Қизил денгиз соҳилида жойлашган, қалъали машҳур шаҳар. Мисрдан келишда Сино водийсидан кейин келади.
* Ибн Баккор имом Бухорийнинг шайхларидан бўлиб, бу ҳадисни у кишига шу устози айтиб берган. Бухорий омонат юзасидан «Мадинага яқин келганларида» деган жумладаги айрим сўзларда иккиланганини айтиш билан бирга, маъно шундай эканини таъкидлаб қўймоқда.
* Тоба – яхши, олийжаноб, ёқимли. Набий алайҳиссалом Мадинани шундай деб ҳам номлаганлар.
742/1481 - عَنْ أَبِي حُمَيْدٍ السَّاعِدِيِّ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: غَزَوْنَا مَعَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم غَزْوَةَ تَبُوكَ، فَلَمَّا جَاءَ وَادِيَ الْقُرَى، إِذَا امْرَأَةٌ فِي حَدِيقَةٍ لَهَا، فَقَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم لِأَصْحَابِهِ: «اخْرُصُوا»، وَخَرَصَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم عَشَرَةَ أَوْسُقٍ، فَقَالَ لَهَا: «أَحْصِي مَا يَخْرُجُ مِنْهَا». فَلَمَّا أَتَيْنَا تَبُوكَ قَالَ: «أَمَا إِنَّهَا سَتَهُبُّ اللَّيْلَةَ رِيحٌ شَدِيدَةٌ، فَلَا يَقُومَنَّ أَحَدٌ، وَمَنْ كَانَ مَعَهُ بَعِيرٌ فَلْيَعْقِلْهُ». فَعَقَلْنَاهَا، وَهَبَّتْ رِيحٌ شَدِيدَةٌ، فَقَامَ رَجُلٌ، فَأَلْقَتْهُ بِجَبَلِ طَيِّئٍ. وَأَهْدَى مَلِكُ أَيْلَةَ لِلنَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم بَغْلَةً بَيْضَاءَ، وَكَسَاهُ بُرْدًا، وَكَتَبَ لَهُ بِبَحْرِهِمْ، فَلَمَّا أَتَى وَادِيَ الْقُرَى قَالَ لِلْمَرْأَةِ: «كَمْ جَاءَ حَدِيقَتُكِ؟» قَالَتْ: عَشَرَةَ أَوْسُقٍ، خَرْصَ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم فَقَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «إِنِّي مُتَعَجِّلٌ إِلَى الْمَدِينَةِ، فَمَنْ أَرَادَ مِنْكُمْ أَنْ يَتَعَجَّلَ مَعِي فَلْيَتَعَجَّلْ». فَلَمَّا - قَالَ ابْنُ بَكَّارٍ كَلِمَةً مَعْنَاهَا - أَشْرَفَ عَلَى الْمَدِينَةِ قَالَ: «هَذِهِ طَابَةُ». فَلَمَّا رَأَى أُحُدًا قَالَ: «هَذَا جُبَيْلٌ يُحِبُّنَا وَنُحِبُّهُ، أَلَا أُخْبِرُكُمْ بِخَيْرِ دُورِ الْأَنْصَارِ؟» قَالُوا: بَلَى، قَالَ: «دُورُ بَنِي النَّجَّارِ، ثُمَّ دُورُ بَنِي عَبْدِ الْأَشْهَلِ، ثُمَّ دُورُ بَنِي سَاعِدَةَ، أَوْ دُورُ بَنِي الْحَارِثِ بْنِ الْخَزْرَجِ، وَفِي كُلِّ دُورِ الْأَنْصَارِ» يَعْنِي خَيْرًا.
(39) ОСМОН СУВИ ҲАМДА ОҚАР СУВ БИЛАН СУҒОРИЛАДИГАН НАРСАЛАРДА УШР БОРЛИГИ ҲАҚИДА
(39) بَاب: الْعُشْرِ فِيمَا يُسْقَى مِنْ مَاءِ السَّمَاءِ وَبِالْمَاءِ الْجَارِي
743.1483. Солим ибн Абдуллоҳ отаси розияллоҳу анҳудан ривоят қилади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Осмон ва булоқлар суғорган ёки лалми ердан сув ичадиган нарсалардан ушр, сув ташиб суғорилган нарсалардан ярим ушр (вожиб)», дедилар».
Изоҳ: Абу Абдуллоҳ – имом Бухорийнинг ўзи. Бухорийнинг ушбу изоҳи айрим нусхаларда, жумладан, биз асос қилиб олган нусхада ҳам шу ўринда келтирилган. Аммо у энг мўътабар нусхалардан бири ҳисобланган Фирабрий нусхасида кейинги ҳадисга илова қилинган. Изоҳнинг маъно-мазмуни ҳам шуни тақозо қилади.
743/1483 – عَنْ عَبْدِ الله بْنِ عُمَرَ رَضِيَ الله عَنْهُمَا، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «فِيمَا سَقَتِ السَّمَاءُ وَالْعُيُونُ أَوْ كَانَ عَثَرِيًّا: الْعُشْرُ، وَمَا سُقِيَ بِالنَّضْحِ: نِصْفُ الْعُشْرِ».
(40) ХУРМОНИНГ ЗАКОТИ МЕВАСИ ТЕРИЛГАНДА ОЛИНИШИ ҲАҚИДА ВА БОЛАНИНГ САДАҚА ХУРМОЛАРГА ТЕГИШИГА ҚЎЙИБ БЕРИЛАДИМИ?
(40) بَاب: أَخْذِ صَدَقَةِ التَّمْرِ عِنْدَ صِرَامِ النَّخْلِ وَهَلْ يُتْرَكُ الصَّبِيُّ فَيَمَسُّ تَـمْرَ الصَّدَقَةِ
744.1485. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Хурмо терими вақтида Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга хурмо келтирилар эди. Буниси ҳам ўз хурмосини, униси ҳам ўз хурмосини олиб келарди. Ҳатто у зотнинг ҳузурларида хурмодан уюм ҳосил бўлар эди. (Бир куни) Ҳасан ва Ҳусайн розияллоҳу анҳумо ўша хурмоларни ўйнай бошлашди. Кейин бирлари битта хурмони олиб, оғзига солди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам уни кўриб, хурмони унинг оғзидан чиқариб ташладилар-да: «Муҳаммаднинг – соллаллоҳу алайҳи васаллам – оиласи садақа емаслигини билмасмидинг?!» дедилар».
744/1485 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: كَانَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم يُؤْتَى بِالتَّمْرِ عِنْدَ صِرَامِ النَّخْلِ، فَيَجِيءُ هَذَا بِتَمْرِهِ وَهَذَا مِنْ تَـمْرِهِ، حَتَّى يَصِيرَ عِنْدَهُ كَوْمًا مِنْ تَـمْرٍ، فَجَعَلَ الْحَسَنُ وَالْحُسَيْنُ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا يَلْعَبَانِ بِذَلِكَ التَّمْرِ. فَأَخَذَ أَحَدُهُمَا تَـمْرَةً فَجَعَلَهَا فِي فِيهِ، فَنَظَرَ إِلَيْهِ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم فَأَخْرَجَهَا مِنْ فِيهِ، فَقَالَ: «أَمَا عَلِمْتَ أَنَّ آلَ مُحَمَّدٍ صلى الله عليه وسلم لَا يَأْكُلُونَ الصَّدَقَةَ؟!».
(41) КИШИ ЎЗ САДАҚАСИНИ СОТИБ ОЛАДИМИ?
(41) بَاب: هَلْ يَشْتَرِي صَدَقَتَهُ؟
745.1490. Зайд ибн Аслам отасидан ривоят қилади:
«Умар розияллоҳу анҳунинг шундай деяётганини эшитдим: «Аллоҳнинг йўлида (бир кишига) от миндириб юбордим. Эгаси уни увол қилди. Мен уни сотиб олмоқчи бўлдим. Уни арзон сотади деб ўйладим. Набий соллаллоҳу алайҳи васалламдан сўраган эдим, у зот: «Сотиб олма, садақангни қайтариб олма, гарчи уни сенга бир дирҳамга берса ҳам. Садақасини қайтариб олган худди қусуғини қайтиб олган кабидир», дедилар».
Изоҳ: Фиқҳга кўра, берган садақасини қайтариб сотиб олиш жоиз. Лекин сотиб олмаслик афзал, чунки бунда арзон сотиб олиш нияти бўлиши мумкин («Файзул Борий»).
745/1490 – عَنْ عُمَرَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: حَمَلْتُ عَلَى فَرَسٍ فِي سَبِيلِ اللهِ، فَأَضَاعَهُ الَّذِي كَانَ عِنْدَهُ، فَأَرَدْتُ أَنْ أَشْتَرِيَهُ، وَظَنَنْتُ أَنَّهُ يَبِيعُهُ بِرُخْصٍ، فَسَأَلْتُ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم فَقَالَ: «لَا تَشْتَرِ، وَلَا تَعُدْ فِي صَدَقَتِكَ وَإِنْ أَعْطَاكَهُ بِدِرْهَمٍ، فَإِنَّ الْعَائِدَ فِي صَدَقَتِهِ كَالْعَائِدِ فِي قَيْئِهِ».
(42) НАБИЙ СОЛЛАЛЛОҲУ АЛАЙҲИ ВАСАЛЛАМНИНГ АЁЛЛАРИ ОЗОД ҚИЛГАН ҚУЛЛАРГА САДАҚА ҚИЛИШ ҲАҚИДА
(42) بَاب: الصَّدَقَةِ عَلَى مَوَالِي أَزْوَاجِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم
746.1492. Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам Маймунанинг озод қилган чўрисига садақадан берилган қўйнинг ўлигини кўрдилар. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Бунинг терисидан фойдалансангиз-чи», дедилар. «У ҳаром ўлган», дейишди. «Уни ейиш ҳаром, холос», дедилар».
746/1492 - عَنِ ابْنِ عَبِّاسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: وَجَدَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم شَاةً مَيِّتَةً، أُعْطِيَتْهَا مَوْلَاةٌ لِمَيْمُونَةَ مِنَ الصَّدَقَةِ، قَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «هَلَّا انْتَفَعْتُمْ بِجِلْدِهَا». قَالُوا: إِنَّهَا مَيْتَةٌ؟ قَالَ: «إِنَّـمَا حَرُمَ أَكْلُهَا».
(43) САДАҚА БОШҚА ҲОЛАТГА ЎТСА...
(43)بَاب: إِذَا تَحَوَّلَتِ الصَّدَقَةُ
747.1495. Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга Барийрага садақа қилинган гўштдан келтирилди. Шунда у зот: «Бу унинг учун садақа, биз учун эса ҳадядир», дедилар».
747/1495 - عَنْ أَنَسٍ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم أُتِيَ بِلَحْمٍ تُصُدِّقَ بِهِ عَلَى بَرِيرَةَ، فَقَالَ: «هُوَ عَلَيْهَا صَدَقَةٌ وَهُوَ لَنَا هَدِيَّةٌ».
(44) САДАҚАНИ БОЙЛАРДАН ОЛИШ ВА УНИ ҚАЕРДА БЎЛСАЛАР ҲАМ, КАМБАҒАЛЛАРГА БЕРИШ ҲАҚИДА
(44) بَاب: أَخْذِ الصَّدَقَةِ مِنَ الْأَغْنِيَاءِ، وَتُرَدَّ فِي الْفُقَرَاءِ حَيْثُ كَانُوا
748.1496. Ибн Аббос розияллоҳуму анҳодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Муъоз ибн Жабални Яманга юбораётиб, унга дедилар: «Албатта, сен аҳли китоб қавмнинг олдига борасан. Уларнинг ҳузурига борганингда, уларни «Аллоҳдан ўзга илоҳ йўқ ва Муҳаммад Аллоҳнинг Расулидир», деб гувоҳлик беришга даъват қил. Агар улар сенга бунда итоат этишса, Аллоҳ уларга бир кеча-кундузда беш намозни фарз қилганини айт. Агар улар сенга бунда ҳам итоат этишса, Аллоҳ бойларидан олиниб, камбағалларига қайтариладиган садақани уларга фарз қилганини айт. Агар улар сенга бунда итоат этишса, (закот олишда) сара молларидан эҳтиёт бўл. Мазлумнинг дуосидан сақлан, чунки у билан Аллоҳнинг ўртасида парда йўқдир».
748/1496 – حَدِيثُ مُعَاذٍ وَبَعْثِهِ إلَى الـيَمَنِ، تَقَدَّمَ، وَفِي هَذِهِ الرِّوَايَةِ: وَاتَّقِ دَعْوَةَ الْمَظْلُومِ، فَإِنَّهُ لَيْسَ بَيْنَهُ وَبَيْنَ اللهِ حِجَابٌ».
(45) РАҲБАРНИНГ (АЛЛОҲДАН) САДАҚА ЭГАСИНИ ЁРЛАҚАШИНИ СЎРАШИ ВА ДУО ҚИЛИШИ ҲАҚИДА
(45) بَاب: صَلَاةِ الْإِمَامِ، وَدُعَائِهِ لِصَاحِبِ الصَّدَقَةِ
749.1497. Абдуллоҳ ибн Абу Авфодан ривоят қилинади:
«Бирор қавм Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга ўз садақасини олиб келса: «Аллоҳим! Фалончининг оиласини ёрлақагин!» дер эдилар. Отам у зотга ўз садақасини олиб келган эди, у зот: «Аллоҳим! Абу Авфонинг оиласини ёрлақагин!» дедилар».
749/1497 - عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ أَبِي أَوْفَى رَضِيَ الله عَنْهُمَا قَالَ: كَانَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم إِذَا أَتَاهُ قَوْمٌ بِصَدَقَتِهِمْ قَالَ: «اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى آلِ فُلَانٍ»، فَأَتَاهُ أَبِي بِصَدَقَتِهِ، فَقَالَ: «اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى آلِ أَبِي أَوْفَى».
(46) ДЕНГИЗДАН ЧИҚАРИБ ОЛИНАДИГАН НАРСАЛАР ҲАҚИДА
(46) بَاب: مَا يُسْتَخْرَجُ مِنَ الْبَحْرِ
750.1498. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламдан ривоят қилинади: «Бану Исроилдан бир киши Бану Исроилнинг биридан минг динор қарз бериб туришни сўради. У ўшани берди. Кейин у денгизга чиқди. Улов топа олмай, бир ёғоч олиб, уни тешди ва минг динорни унинг ичига тиқиб, уни денгизга отди. Унга қарз берган киши ҳам (соҳилга) чиқди. Қараса, бир ёғоч. Уни аҳлига ўтин сифатида олиб келди... Кейин уни ёрган эди, ҳалиги молни топди».
750/1498 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيّ ِصلى الله عليه وسلم: «أَنَّ رَجُلًا مِنْ بَنِي إِسْرَائِيلَ، سَأَلَ بَعْضَ بَنِي إِسْرَائِيلَ بِأَنْ يُسْلِفَهُ أَلْفَ دِينَارٍ، فَدَفَعَهَا إِلَيْهِ، فَخَرَجَ فِي الْبَحْرِ فَلَمْ يَجِدْ مَرْكَبًا، فَأَخَذَ خَشَبَةً فَنَقَرَهَا، فَأَدْخَلَ فِيهَا أَلْفَ دِينَارٍ، فَرَمَى بِهَا فِي الْبَحْرِ، فَخَرَجَ الرَّجُلُ الَّذِي كَانَ أَسْلَفَهُ، فَإِذَا بِالْخَشَبَةِ، فَأَخَذَهَا لِأَهْلِهِ حَطَبًا - فَذَكَرَ الْحَدِيثَ - فَلَمَّا نَشَرَهَا وَجَدَ الْمَالَ».
(47) РИКОЗДА ХУМУС БОР
(47) بَاب: فِي الرِّكَازِ الْخُمُسُ>
751.1499. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Тилсизларда тўлов йўқ. Қудуқда тўлов йўқ. Маъданда тўлов йўқ. Рикозда хумус бор», дедилар».
Изоҳ: «Тилсизлар» деганда ҳайвон ва қушлар назарда тутилган. Уларда тўлов йўқлиги эса улар келтирган зарарлар туфайли эваз, товон тўлаш йўқлигидир. Бу уларнинг эгалари сабабчи бўлмаган тақдирда. Акс ҳолда, эгаларига товон тўлаш лозим бўлади.
«Қудуқда тўлов йўқ» дегани биров қудуқ қаздираётганда қазувчи иш жараёнида ўлиб қолса, қаздираётган шахс унинг товонини тўламайди, деганидир. Шунингдек, биров қудуққа тушиб кетса ёки унга бирор нарса тушиб кетиб, синса, қудуқ қаздирган киши бунга масъул бўлмайди. Бунда қудуқнинг эгаси уни ўзига қарашли ердан қаздирган бўлиши шарт.
«Маъданда тўлов йўқ» деган жумлани уламолар икки хил изоҳлашган. Жумҳур уламо маъдан топиб олган киши унинг бешдан бирини ғазнага топширмайди, деган. Ҳанафийлар эса: «Бу ерда ҳам қудуқдаги ҳолат назарда тутилган. Масалан, бир киши бировни маъдан қазишга ёлласаю, қазувчи иш жараёнида ўлиб қолса, қаздирувчи унинг товонини тўламайди», дейишган.
«Рикоз» деб жумҳурнинг наздида жоҳилият аҳли яширган дафиналарга айтилади. Ҳанафийлар эса «Маъданлар ҳам рикозга киради», дейишган. Айрим мутахассисларнинг айтишича, ушбу хилоф «рикоз» сўзининг маъносидан келиб чиққан, чунки Ҳижоз аҳли «рикоз» деганда фақат жоҳилият дафиналарини назарда тутган, ироқликлар эса дафинани ҳам, маъданни ҳам рикоз дейишган. Бу ўринда жумҳурнинг сўзи қувватли, чунки Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Ҳижоз тилида сўзлаганлар.
Изоҳ: «Тилсизлар» деганда ҳайвон ва қушлар назарда тутилган бўлиб, улар келтирган зарарга эгалари сабабчи бўлмаса, товон тўланмайди.
«Қудуқда тўлов йўқ» деганда бир одам ўзига қарашли ердан қудуқ қаздираётганда қазувчи иш жараёнида ўлиб қолса, қаздираётган одам бунинг учун товон тўламаслиги назарда тутилган. Шунингдек, ўша қудуққа одам ёки бирор буюм тушиб кетса ҳам, қудуқ қаздирган киши бунга масъул бўлмайди.
«Маъданда тўлов йўқ» деган жумлани уламолар икки хил изоҳлашган. Жумҳур уламо маъдан топиб олган киши унинг бешдан бирини ғазнага топширмайди, деган. Ҳанафийлар эса: «Бу ерда ҳам қудуқдаги ҳолат назарда тутилган. Масалан, бир киши бировни маъдан қазишга ёлласаю, қазувчи иш жараёнида ўлиб қолса, қаздирувчи унинг товонини тўламайди», дейишган.
«Рикоз» деб жумҳурнинг наздида жоҳилият аҳли яширган дафиналарга айтилади. Ҳанафийлар эса «Маъданлар ҳам рикозга киради», дейишган. Айрим мутахассисларнинг айтишича, ушбу хилоф «рикоз» сўзининг маъносидан келиб чиққан, чунки Ҳижоз аҳли «рикоз» деганда фақат жоҳилият дафиналарини назарда тутган, ироқликлар эса дафинани ҳам, маъданни ҳам рикоз дейишган. Бу ўринда жумҳурнинг сўзи қувватли, чунки Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Ҳижоз тилида сўзлаганлар.
751/1499 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «الْعَجْمَاءُ جُبَارٌ، وَالْبِئْرُ جُبَارٌ، وَالْمَعْدِنُ جُبَارٌ، وَفِي الرِّكَازِ الْخُمُسُ».
(48) АЛЛОҲ ТАОЛОНИНГ «УНДА ИШЛОВЧИЛАРГА» ДЕГАН СЎЗИ ВА САДАҚА ЙИҒУВЧИЛАРНИНГ РАҲБАРГА ҲИСОБОТ БЕРИШЛАРИ ҲАҚИДА
(48) بَاب: قَوْلِ اللهِ تَعَالَ: (وَالْعَامِلِينَ عَلَيْهَا) [التوبة: 60] وَمُحَاسَبَةِ الْمُصَدِّقِينَ مَعَ الْإِمَامِ
752.1500. Абу Ҳумайд Соъидий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Асад (қабиласи)дан Ибн Лутбийя деган бир кишини Бану Сулаймнинг садақасини йиғишга омил (закот йиғувчи) қилиб тайинладилар. У келгач, у зот уни сарҳисоб қилдилар».
752/1500 - عَنْ أَبِي حُمَيْدٍ السَّاعِدِيِّ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: اسْتَعْمَلَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم رَجُلًا مِنَ الْأَسْدِ عَلَى صَدَقَاتِ بَنِي سُلَيْمٍ يُدْعَى ابْنَ اللُّتْبِيَّةِ، فَلَمَّا جَاءَ حَاسَبَهُ.
(49) РАҲБАРНИНГ САДАҚА ТУЯЛАРИГА ЎЗ ҚЎЛИ БИЛАН ТАМҒА УРИШИ ҲАҚИДА
(49) بَاب: وَسْمِ الْإِمَامِ إِبِلَ الصَّدَقَةِ بِيَدِهِ
753.1502. Анас ибн Молик розияллоҳу анҳу сўзлаб берди:
«Абдуллоҳ ибн Талҳани олиб, танглайини кўтариб қўйсинлар деб, эрталаб Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига борсам, у зот қўлларида тамға босадиган асбоб билан садақа туяларига тамға босаётганларининг устидан чиқибман».
753/1502 - عَنْ أَنَسٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: غَدَوْتُ إِلَى رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم بِعَبْدِ اللهِ بْنِ أَبِي طَلْحَةَ لِيُحَنِّكَهُ، فَوَافَيْتُهُ فِي يَدِهِ الْمِيسَمُ، يَسِمُ إِبِلَ الصَّدَقَةِ.