1847. Наввос ибн Саъмон розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Бир куни эрталаб Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Дажжол ҳақида гапирдилар. У зот бу ҳақда гоҳ секин, гоҳ қаттиқ гапирганларидан биз у яқин орадаги хурмозорларнинг бирида бўлса керак деб ўйлаб қолдик. Кечки пайт у зотнинг ҳузурларига қайтиб борсак, биздаги ҳолатни кўриб, «Сизларга нима бўлди?» дедилар. «Эй Аллоҳнинг Расули! Эрталаб Дажжол ҳақида гоҳ секин, гоҳ қаттиқ гапирдингиз учун у яқин орадаги хурмозорларнинг бирида бўлса керак деб ўйлаб қолдик», дедик. Шунда у зот шундай дедилар: «Мен сизлар хусусингизда Дажжолдан эмас, бошқа нарсадан қўрқяпман. Агар у мен сизларнинг ичингизда эканимда зоҳир бўлса, унга сизларсиз ўзим кифоя қиламан. Лекин мен сизларнинг ичингизда бўлмаган пайтда зоҳир бўлса, ҳар ким чорасини ўзи кўради, ҳар бир мусулмонни Аллоҳга топширдим. Дажжолнинг сочи жингалак, қўнғироқдек, кўзи эса бўртиб чиққан бўлади, мен уни Абдулуззо ибн Қатанга ўхшатаман. Ким унга дуч келса, унга қарши Каҳф сурасининг аввалини ўқисин. У (Дажжол) Шом билан Ироқ орасидаги тошлоқ ердан чиқиб, ўнгу сўлига фасод тарқатади. Эй Аллоҳнинг бандалари, собитқадам бўлинглар!». Биз: «Эй Аллоҳнинг Расули! У ер юзида қанча туради?» дедик. У зот: «Қирқ кун туради. Бир куни бир йилдек, бир куни бир ойдек, бир куни эса куни жумъа (ҳафта) каби бўлади. Қолган кунлар эса ҳозирги кунларингиз каби бўлади», дедилар. «Эй Аллоҳнинг Расули! Ўша бир йилдек кунда бир кунлик намоз ўқисак кифоя қиладими?» дедик. У зот: «Йўқ! Ўша (бир йилга тенг) куннинг ҳисобини оласизлар», дедилар. «Эй Аллоҳнинг Расули! Унинг (Дажжолнинг) ердаги тезлиги қандай?» дедик. У зот шундай дедилар: «У шамол учириб юрган булутдек юради. У бир қавмга келиб, уларни ўз йўлига чақиради, қавм унга ишониб, бўйсунади. Кейин у осмонга буюрса, осмондан ёмғир ёғади. Ерга буюрса, ердан гиёҳлар ўсади. Жониворлар у гиёҳлардан еб, кечқурун қайтганда ёғ тўплаб, семириб, елинлари сутга тўлиб, биқинлари қаппайиб келади. Кейин у (Дажжол) бошқа бир қавмга келиб, уларни ҳам ўз йўлига чақиради, лекин улар унинг сўзларини рад қилишгач, қайтиб кетади. Эрталаб туришса, қаҳатчилик бўлиб, қўлларидаги мол-мулклардан ҳеч вақо қолмаган бўлади. Сўнгра у бир ташландиқ ернинг ёнидан ўтиб, унга: «Хазиналарингни чиқар» деса, ўша хазиналар худди асаларилар маликасига эргашгани каби унга эргашади. Кейин у бақувват, келишган бир йигитни чақириб, унга қилич уриб, бир ўқ отиш масофасича жойга ажратиб ташлайди. Кейин уни чақирса, (йигит икки бўлаги тўпланиб), очиқ чеҳра билан кулимсираб олдига келади. У (Дажжол) шундай ишлар қилиб турган пайтда Аллоҳ Масиҳ ибн Марямни (Ийсо алайҳиссаломни) юборади. У зот Димашқнинг шарқидаги оқ миноранинг ёнига иккита сарғиш либос кийган ҳолда, кафтларини икки фариштанинг қанотига қўйган ҳолда тушади. Бошини энгаштирса, сув томлайди. Бошини кўтарса, маржондек томчилар тўкилади. У зотнинг нафасининг шамоли етган кофир борки, дарҳол ўлади. У зотнинг нафаси назари етган жойгача етади. У зот уни (Дажжолни) қувиб, унга (Байтул Мақдис яқинидаги) Боби Лудд ёнида етиб олиб, ўлдиради. Кейин Ийсо ибн Марямнинг ҳузурига Аллоҳ унинг (Дажжол) фитнасидан сақлаган бир қавм келади. У зот уларнинг юзларини силаб, уларнинг жаннатдаги даражаларини айтиб беради. Ийсо шундай турган пайтда Аллоҳ у зотга ваҳий қилиб, «Мен шундай бир бандаларимни чиқардимки, уларга қарши жанг қилишга ҳеч кимнинг кучи етмайди. Шунинг учун сен (мўмин-мусулмон) бандаларимни Тур тоғида сақлаб қолгин», дейди. Кейин Аллоҳ яъжуж-маъжужни юборади. Улар ҳар бир тепаликлардан оқиб туша бошлайди. Уларнинг аввалгилари Табарийя кўлидан ўтиб, ундаги бор сувни ичиб кетишади. Уларнинг охиргилари келиб, (у ерда сув қолмаганини кўриб), «Бу ерда сув бўлган экан», дейишади. Аллоҳнинг Набийси Ийсо ва у зотнинг асҳоблари қамал қилиниб, ҳатто улар учун бир ҳўкизнинг боши ҳозирги юз динорингиздан қийматлироқ бўлиб қолади. Аллоҳнинг Набийси Ийсо ва у зотнинг асҳоблари (яъжуж-маъжуждан халос этишни сўраб) Аллоҳга ёлворишади. Шунда Аллоҳ ўшаларнинг бўйнига қурт туширади-да, ҳаммаси бир дафъада қирилиб кетади. Кейин Аллоҳнинг Набийси Ийсо ва у зотнинг асҳоблари (тоғлардан) ерга тушишади. У ерда (яъжуж-маъжуж) мурдаларининг бадбўй ҳиди тарқалмаган бирор қарич жой қолмаган бўлади. Аллоҳнинг Набийси Ийсо ва у зотнинг асҳоблари яна Аллоҳга ёлвориб, (улардан халос қилишни сўраб) дуо қилишади, шунда Аллоҳ туянинг бўйнидек қушларни юборади. Қушлар уларни олиб, Аллоҳ хоҳлаган томонга элтиб ташлайди. Кейин Аллоҳ бир ёмғир юборади. Бу ёмғир бирорта уй ёки чайлани қолдирмай оқизиб кетиб, ерни ювиб, ойнадек ялтиратиб қўяди. Кейин ерга «Ҳосилингни бер, баракаларингни ато эт», дейилади. Ана ўша кунларда бир дона анорга бир жамоа тўйиб, пўстлоғини соябон қилишади. Сутларга ҳам шу даражада барака бериладики, битта соғин туя одамларнинг катта бир жамоасига кифоя қилади. Битта соғин сигир катта бир қабилага кифоя қилади. Битта совлиқ катта бир оилага кифоя қилади. Улар ана шундай ҳолатда туришганда Аллоҳ бир хушбўй шабада юборади. Бу шабада уларнинг қўлтиғи остидан кириб, барча мўмин-мусулмонларнинг руҳини қабз этади, натижада (ер юзида) одамларнинг энг ёмонлари қолади. Улар худди эшаклар бир-бири билан қўшилгандек қўшилаверишади. Ана ўшаларнинг устига Қиёмат қоим бўлади».
Имом Муслим ривояти.
Шарҳ: Барчамизга маълумки, Дажжол қиёмат қоим бўлиши олдидан ер юзида чиқиб, кўплаб одамларнинг йўлдан адашишларига сабаб бўладиган махлуқдир. У ҳақида баъзи савол-жавобларни келтирсак.
- Дажжол қаерда яшайди?
- Аллоҳ таолонинг Ўзигагина маълум бўлган оролда.
- Дажжол чиққанидан кейин қанча яшайди?
- 40 кун яшайди.
- Бу кунларнинг узунлиги қай даражада бўлади?
- Дажжол чиққан биринчи кун бир йилдек, иккинчи кун бир ойдек, учинчи кун бир ҳафтадек, қолган кунлар бизнинг кунларимиздек ўтади.
- Дажжолнинг ёнида нималар бўлади?
- Ёнида жаннат, дўзахи ёки икки дарё бўлиб, бири муздек, иккинчиси алангаланиб қайнаб турган бўлади.
- Ундаги жаннат ва дўзах ҳақиқийми?
- Йўқ, ундаги жаннат аслида дўзах, дўзах эса аслида жаннатдир.
- Дажжолнинг тезлиги қанчалик бўлади?
- У шамол каби тез юради. Ҳадиси шарифда шундай келган:
“Эй Расулуллоҳ! У ер юзида қандай тезликда ҳаракат қилади?” “Ортидан шамол эсган ёмғирли булут каби. У бир қавмга келиб, даъват қилади. Улар унга иймон келтириб, даъватини қабул қиладилар...” (Имом Муслим ва Имом Термизий ривояти).
- Дажжол қаерларга кира олмайди?
- Тўрт жойга кира олмайди: Маккага, Мадинага, Қуддусга, Тур тоғига. Бир ҳадисда бундай дейилган: “Дажжолнинг оёғи, биронта маконга етмай қолмайди. Лекин Макка, Мадина, Байтул-мақдис ва Тур тоғи бундан мустасно. Чунки фаришталар уни бу жойлардан қувиб чиқаради”. (Имом Қуртубийнинг “Тазкира” китоби).
- Дажжол неча кишини ўлдиради?
- Бир мўмин йигитни ўлдиради. У йигит ҳақида Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай деганлар: “Бу (мўмин киши) оламлар Роббиси ҳузурида шаҳидларнинг энг улуғидир”.(Имом Муслим, Имом Бухорий ривояти).
- Дажжолнинг шакли қандай?
Саид ибн Жумҳон Сафийнадан ривоят қилади: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бизга хутба ўқиб, шундай дедилар: “Ҳар бир Набий умматини Дажжолдан огоҳлантирган. Огоҳ бўлинглар, унинг чап кўзи ғилай. Ўнг кўзининг устида ортиқча эти бор. Икки кўзининг ўртасига “кофир” деб ёзилган...” (Тайолиси ва Имом Аҳмад ривояти).
Бошқа бир ҳадисда “Ўқишни биладиган ва билмайдиган ҳар бир мўмин уни ўқий олади” дейилган.
- Дажжолни ким ўлдиради?
- Аллоҳнинг Набийси Исо алайҳиссалом ўлдирадилар.
- Ер юзида Дажжолнинг фитнасидан каттароқ фитна бўлганми?
- Ер юзида Дажжол фитнасидан кўра каттароқ фитна бўлмаган.
Абу Умома ривоят қилган ҳадисда Пайғамбаримиз Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васаллам одамларга нидо қилиб, шундай дедилар:
“Эй инсонлар! Аллоҳ Одам зурриётини яратгандан бери, ер юзида Дажжол фитнасидан кўра каттароқ фитна бўлмаган. Аллоҳ азза ва жалла биронта Набийни юборган бўлса, албатта, у умматини Дажжолдан огоҳлантирган. Мен набийларнинг сўнггисиман. Сизлар энг сўнгги умматсиз. Шубҳасиз, у сизларга чиқади. Агар у мен орангизда бўлган вақтда чиқса, мен ўзим ҳар бир мусулмон учун у билан ҳужжатлашиб (ғолиб чиқаман). Агар у мендан кейин чиқса, ҳар бир киши ўзи учун ҳужжатлашади. Аллоҳ менинг ўрнимга ҳар бир мусулмонга ёрдам беради...» (Ибн Можа ривояти).
- Дажжол қаердан чиқади ва унга кимлар эргашади?
- Дажжол шарқдан, аниқроғи, Хуросондан... Исфахоннинг Яҳудийя номли қишлоғидан чиқади. Сўнгра Ироқ билан Шом ўртасидаги Ҳижоз ерига боради.
Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳудан: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам айтдилар: “Дажжол машриқдан, Хуросон деган ердан чиқади. Юзлари тери қопланган совутга ўхшайдиган гуруҳлар унга эргашади”.
(Имом Термизий ва Ибн Можа ривояти).
- Дажжолга дунёдаги барча кофирлар, яҳудийлар, шу жумладан, Исфаҳон яҳудийларидан етмиш мингтаси эргашади. Қолаверса, мусулмонлар ичидаги жоҳиллар, илмсизлар, авомлар, аёллар ва ёш болалар эргашиб кетишлари айтилган.
- Дажжол сўзининг маъноси нима?
- Дажжол сўзининг луғавий маъноларидан бири “Ерни кесиб ўтувчи” деганидир. Бу малъун, узоқ масофаларни тезлик билан босиб ўтишда, ерни тез суратда айланиб чиқишда ғайриоддий қудратга эга. Шунинг учун унга “Дажжол” деб ном берилган. У ер юзини хачирга ўхшайдиган думсиз эшагига миниб, айланиб чиқади. Эшагининг икки қулоғи ораси қирқ зироъ келади. Дажжол шамол ҳаракатлантирган ёмғирли булут каби, ер юзида тез суръатда ҳаракат қилади. Бу ҳам Аллоҳ бандаларига юборадиган синовлардан ҳисобланади.
- Дажжолдан қутулиш учун нима қилиш керак?
- Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳадиси шарифларда айтган ишларни қилиш керак.
Оиша розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай деб дуо қилар эдилар: “Аллоҳим! Мен Сендан, дангасаликдан, қариб-қартайишдан, гуноҳдан, қарздор бўлишдан, қабр фитнаси ва қабр азобидан, дўзах фитнаси ва дўзах азобидан ва бойлик фитнасининг ёмонлигидан паноҳ сўрайман. Мен Сендан яна фақирлик фитнасидан паноҳ беришингни, Масиҳи Дажжол фитнасидан паноҳ беришингни сўрайман. Аллоҳим! Менинг хатоларимни сув, қор ва дўл билан ювгин. Оқ кийим кирдан тозалангани каби қалбимни ҳам хатолардан тозалагин. Машриқ билан Мағрибни узоқлаштирганинг каби мен билан хатоларим орасини ҳам узоқлаштиргин”.(Бешовлари Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилганлар).
Демак, доим дуоларимизда ушбу дуони ҳам қилиб юришимиз керак.
Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: “Сизлардан биронта киши Дажжолга йўлиқса, унга Каҳф сурасиниг аввалини ўқисин”. (Имом Термизий ривоятлари).
Ҳазрати саййидимиз соллаллоҳу алайҳи васаллам яна шундай дедилар:
“Сизлардан биронта киши Дажжолга дуч келса, унинг юзига тупурсин ва Каҳф сурасиниг аввалини ўқисин”. (Имом Табароний ривоят қилганлар).
Демак, Каҳф сурасини ёдлашга ҳаракат қилиб боришимиз керак экан.
Аллоҳ таоло барчамизни дажжол фитнасидан асраб, Ўзининг ҳузурига иймон билан боришимизни насиб этсин!
1847 - عَنِ النَّوَّاسِ بْنِ سَمْعَانَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: ذَكَرَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ الدَّجَّالَ ذَاتَ غَدَاةٍ، فَخَفَّضَ فِيهِ، وَرَفَّعَ حَتَّى ظَنَنَّاهُ فِي طَائِفَةِ النَّخْلِ، فَلَمَّا رُحْنَا إلَيْهِ عَرَفَ ذَلِكَ فِينَا فَقَالَ: «مَا شَأْنُكُمْ؟» قُلْنَا: يَا رَسُولَ اللهِ؛ ذَكَرْتَ الدَّجَّالَ الْغَدَاةَ، فَخَفَّضْتَ فِيهِ وَرَفَّعْتَ، حَتَّى ظَنَنَّاهُ فِي طَائِفَةِ النَّخْلِ فَقَالَ: «غَيْرُ الدَّجَّالِ أَخْوَفُنِي عَلَيْكُمْ؛ إِنْ يَخْرُجْ وَأَنَا فِيكُمْ فَأنَا حَجِيجُهُ دُونَكُمْ؛ وَإِنْ يَخْرُجْ وَلَسْتُ فِيكُمْ فامْرُؤٌ حَجِيجُ نَفْسِهِ، وَاللهُ خَلِيفَتِي عَلَى كُلِّ مُسْلِمٍ.
إِنَّهُ شَابٌّ قَطَطٌ، عَيْنُهُ طَافِيَةٌ، كَأَنَّي أُشَبِّهُهُ بِعَبْدِ الْعُزَّى بْنِ قَطَنٍ، فَمَنْ أَدْرَكَه مِنْكُمْ، فَلْيَقْرَأْ عَلَيْهِ فَوَاتِحَ سُورةِ الْكَهْفِ، إِنَّهُ خَارِجٌ خَلَّةً بَينَ الشَّامِ وَالْعِرَاقِ، فَعَاثَ يمِيناً وَعَاثَ شِمَالًا، يَا عِبَادَ اللهِ فَاثْبُتُوا».
قُلْنَا يَا رَسُولَ اللهِ؛ وَمَا لُبْثُهُ فِي الأَرْضِ؟ قَالَ: «أَرْبَعُونَ يَوْماً: يَوْمٌ كَسَنَةٍ، وَيَوْمٌ كَشَهْرٍ، وَيَوْمٌ كَجُمُعَةٍ، وَسَائِرُ أَيَّامِهِ كَأَيَّامِكُم».
قُلْنَا: يَا رَسُولَ اللهِ، فَذَلِكَ الْيَوْمُ الَّذِي كَسَنَةٍ، أَتَكْفِينَا فِيهِ صَلَاةُ يَوْمٍ؟ قَالَ: «لَا، اقْدُرُوا لَهُ قَدْرَهُ».
قُلْنَا: يَا رَسُولَ اللهِ؛ وَمَا إِسْرَاعُهُ فِي الأَرْضِ؟ قَالَ: «كَالْغَيْثِ استَدْبَرَتْه الرِّيحُ، فَيَأْتيِ عَلَى الْقَوْمِ، فَيَدْعُوهُمْ، فَيؤْمنُونَ بِهِ، وَيَسْتَجِيبُونَ لَهُ، فَيَأْمُرُ السَّمَاءَ فَتُمْطِرُ، وَالأَرْضَ فَتُنْبِتُ، فَتَرُوحُ عَلَيْهمْ سَارِحَتُهُم أَطْوَلَ مَا كَانَتْ ذُراً، وَأَشْبَعَهُ ضُرُوعاً، وَأَمَدَّهُ خَوَاصِرَ، ثُمَّ يَأْتِي الْقَوْمَ فَيَدْعُوهُمْ، فَيَرُدُّونَ عَلَيهِ قَوْلَهُ، فَيَنْصَرِفُ عَنْهُمْ، فَيُصْبِحُونَ مُمْحِلينَ لَيْسَ بأيْدِيهم شَيْءٌ مِنْ أَمْوَالِهمْ، وَيَمُرُّ بِالخَرِبَةِ فَيَقُولُ لَهَا: أَخْرِجِي كُنُوزَكِ، فَتَتْبَعُهُ، كُنُوزُهَا كَيَعَاسِيبِ النَّحْلِ، ثُّمَّ يَدْعُو رَجُلًا مُمْتَلِئاً شَبَاباً فَيَضْرِبُهُ بِالسَّيْفِ، فَيَقْطَعُهُ جِزْلَتَيْنِ رَمْيَةَ الْغَرَضِ، ثُمَّ يَدْعُوهُ، فَيُقْبِلُ، وَيَتَهلَّلُ وجْهُهُ يَضْحَكُ.
فَبَينَما هُوَ كَذَلِكَ؛ إِذْ بَعَثَ اللهُ تَعَالَى الْمَسِيحَ ابْنَ مَرْيمَ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ، فَيَنْزِلُ عِنْدَ الْمَنَارَةِ الْبَيْضـَاءِ شَرْقيَّ دِمَشْقَ بَيْنَ مَهْرُودتَيْنِ، وَاضِعاً كَفَّيْهِ عَلَى أَجْنِحَةِ مَلَكَيْنِ، إِذَا طَأْطَأَ رَأْسَهُ قَطَرَ، وَإِذَا رَفَعَهُ تَحَدَّرَ مِنْهُ جُمَانٌ كَاللُّؤلُؤِ، فَلَا يَحِلُّ لِكَافِرٍ يَجِدُ رِيحَ نَفَسِهِ إِلَّا مَاتَ، وَنَفَسُهُ يَنْتَهِي إِلَى حَيْثُ يَنْتَهِي طَرْفُهُ، فَيَطْلُبُهُ حَتَّى يُدْرِكَهُ بِبَابِ لُدٍّ فَيَقْتُلُه.
ثُمَّ يَأْتِي عِيسَى صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ قَوْمٌ قَدْ عَصَمَهُمُ اللهُ مِنْهُ، فَيَمْسَحُ عَنْ وُجُوهِهِمْ، وَيحَدِّثُهُمْ بِدَرَجَاتِهمْ فِي الجنَّةِ. فَبَينَمَا هُوَ كَذلِكَ؛ إِذْ أَوْحَى اللهُ تَعَالَى إِلَى عِيْسَى صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ إِنِّي قَدْ أَخرَجْتُ عِبَاداً لِي لَا يَدَانِ لأَحَدٍ بقِتَالِهمْ، فَحَرِّزْ عِبَادِي إِلَى الطُّورِ.
وَيَبْعَثُ اللهُ يَأْجُوجَ وَمَأْجُوجَ وَهُمْ مِنْ كُلِّ حَدَبٍ يَنْسِلُونَ، فَيَمُرُّ أَوَائِلُهُمْ عَلَى بُحَيْرةِ طَبَرِيَّةَ فَيَشْرَبُونَ مَا فِيهَا، وَيمُرُّ آخِرُهُمْ فَيَقُولُونَ: لَقَدْ كَانَ بهَذِهِ مَرَّةً مَاءٌ.
وَيُحْصَرُ نَبِيُّ اللهِ عِيسَى صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ وَأَصْحَابُهُ حَتَّى يَكُونَ رَأْسُ الثَّوْرِ لأَحَدِهِمْ خَيْراً مِنْ مِئَةِ دِينَارٍ لأَحَدِكُمُ الْيَوْمَ، فَيَرْغَبُ نَبِيُّ اللهِ عِيسَى صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ وَأَصْحَابُهُ، رَضِيَ اللهُ عَنْهُمْ إِلَى اللهِ تَعَالَى، فَيُرْسِلُ اللهُ تَعَالَى عَلَيْهِمْ النَّغَفَ فِي رِقَابِهِمْ، فَيُصْبِحُونَ فَرْسَى كَمَوْتِ نَفْسٍ وَاحِدَةٍ.
ثُمَّ يَهْبِطُ نَبِيُّ اللهِ عِيسَى صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ وَأَصْحَابُهُ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمْ إِلَى الأَرْضِ، فَلَا يَجِدُونَ فِي الأَرْضِ مَوْضِعَ شِبْرٍ إِلَّا مَلأَهُ زَهَمُهُمْ وَنَتَنُهُمْ، فَيَرْغَبُ نَبِيُّ اللهِ عِيسَى صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ وَأَصْحَابُهُ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمْ إِلَى اللهِ تَعَالَى، فَيُرْسِلُ اللهُ تَعَالَى طَيْراً كَأَعْنَاقِ الْبُخْتِ، فَتَحْمِلُهُمْ، فَتَطرَحُهُمْ حَيْتُ شَآءَ اللهُ، ثُمَّ يُرْسِلُ اللهُ عَزَّ وَجَلَّ مَـطَراً لَا يَكُنُّ مِنْهُ بَيْتُ مَدَرٍ وَلَا وَبَرٍ، فَيَغْسِلُ الأَرْضَ حَتَّى يَتْرُكَهَا كَالزَّلَقَةِ.
ثُمَّ يُقَالُ لِلأَرْضِ: أَنْبِتي ثَمرَتَكِ، وَرُدِّي بَرَكَتَكِ، فَيَوْمَئِذٍ تَأْكُلُ الْعِصَابَةُ مِنَ الرُّمَّانَةِ، وَيَسْتَظِلُّونَ بِقِحْفِهَا، وَيُبَارَكُ فِي الرِّسْلِ، حَتَّى إِنَّ اللَّقْحَةَ مِنَ الإبِلِ لَتَكْفِي الفِئَامَ مِنَ النَّاسِ، وَاللَّقْحَةَ مِنَ الْبَقَرِ لَتَكْفي الْقَبِيلَةَ مِنَ النَّاسِ، وَاللَّقْحَةَ مِنَ الْغَنمِ لَتَكْفِي الفَخِذَ مِنَ النَّاس.
فَبَيْنَمَا هُمْ كَذَلِكَ؛ إذْ بَعَثَ اللهُ تَعَالَى رِيحاً طَيِّبَةً، فَتأْخُذُهُمْ تَحْتَ آبَاطِهِمْ، فَتَقْبِضُ رُوحَ كُلِّ مُؤمِنٍ وَكُلِّ مُسْلِمٍ، وَيَبْقَى شِرَارُ النَّاسِ يَتَهَارَجُونَ فِيهَا تَهَارُجَ الْحُمُرِ فَعَلَيْهِم تَقُومُ السَّاعَةُ». رَوَاهُ مُسْلِمٌ [2937].
قَولُه: «خَلَّةٌ بيْنَ الشَّام وَالْعِرَاقِ» أيْ: طَريقا بَيْنَهُما. وقَوْلُهُ: «عاثَ» بالْعْينِ المهملة والثاءِ المثلَّثةِ، وَالْعَيْثُ: أشَدُّ الْفَسَادِ. «وَالذُّرَا»: بِضَمِّ الذَّالِ الْمُعْجَمَة وَهوَ أعالي الأسْنِمَةِ. وهُو جَمْعُ ذِرْوَةٍ بِضَم الذَّالِ وَكَسْرِهَا «واليَعاسِيبُ»: ذكور النَّحْلِ. «وجزْلتَين» أي: قِطْعتينِ، «وَالْغَرَضُ»: الهَدَفُ الَّذِي يُرْمَى إليْهِ بِالنَّشَّابِ، أيْ: يَرْمِيهِ رَمْيَةً كَرمْي النَّشَّابِ إلى الْهَدَفِ. «وَالمهْرودة» بِالدَّال الْمُهْمَلَة المعجمة، وَهِي: الثَّوْبُ الْمَصْبُوغُ. قَوْلُهُ: «لاَ يَدَانِ» أيْ: لاَ طَاقَةَ. «وَالنَّغَفُ»: دٌودٌ. «وفَرْسَى»: جَمْعُ فَرِيسٍ، وَهُو الْقَتِيلُ: وَ«الزَّلَقَةُ» بفتحِ الزَّاي واللاَّمِ واالْقافِ، ورُوِيَ «الزُّلْفَةُ» بضمِّ الزَّاي وإسْكَانِ اللاَّمِ وبالْفاءِ، وهي الْمِرْآةُ. «وَالعِصَابَة»: الجماعةُ، «وَالرِّسْلُ» بكسر الراءِ: اللَّبنُ، «وَاللَّقْحَة»: اللَّبُونُ، «وَالْفئَام» بكسر الفاءِ وبعدها همزة: الجمَاعَةٌ. «وَالْفَخِذُ» مِنَ النَّاسِ: دُونَ الْقَبِيلَةِ.
1848. Рибъий ибн Ҳирош розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
Мен Абу Масъуд ал-Ансорий билан бирга Ҳузайфа ибн Ямон розияллоҳу анҳуни ҳузурларига бордим. Абу Масъуд: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан дажжол ҳақида эшитганларингни менга ҳам айтиб бермайсизми?» деди. У: «Албатта, дажжол чиққан пайтда у билан сув ва олов бўлади. Аммо одамларга олов бўлиб кўринаётган нарса совуқ сувдир. Одамларга совуқ сув бўлиб кўринаётган нарса эса куйдирувчи ўтдир. Бас, сизлардан ким ўшани топса, ўзига ўт бўлиб кўринаётган нарсага тушсин, чунки у чучук ва совуқ (сувдир)», дедилар».
Абу Масъуд: «Мен ҳам шуни эшитдим», деди.
Муттафақун алайҳ.
1848 - وَعَنْ رِبْعيِّ بْنِ حِرَاشٍ قَالَ: انْطَلَقْتُ مَعَ أَبي مَسْعُودٍ الأَنْصَارِيِّ إِلَى حُذَيْفَةَ بْنِ الْيَمَانِ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمْ، فَقَالَ لَهُ أَبُو مَسْعُودٍ: حَدِّثْني مَا سَمِعْتَ مِنْ رَسُولِ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ فِي الدَّجَّالِ، قَالَ: «إنَّ الدَّجَّالَ يَخْرُجُ وَإِنَّ مَعَهُ مَاءً وَنَاراً، فَأَمَّا الَّذِي يَرَاهُ النَّاسُ مَاءً فَنَارٌ تُحْرِقُ، وَأَمَّا الَّذِي يَرَاهُ النَّاسُ نَاراً فَمَاءٌ بَارِدٌ عَذْبٌ، فَمَنْ أَدْرَكَهُ مِنْكُمْ فَلْيَقَعْ فِي الَّذِي يَرَاهُ نَاراً؛ فَإنَّهُ مَاءٌ عَذْبٌ طَيِّبٌ»، فَقَالَ أَبُو مَسْعُودٍ: وَأَنَا قَدْ سَمِعْتُهُ. مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 3450، م 2934].
1849. Абдуллоҳ ибн Амр ибн Осс розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Умматим ичида Дажжол чиқиб, қирқ муддат туради. – Қирқ кунми, қирқ ойми, қирқ йилми, аниқ билмайман. – Кейин Аллоҳ Ийсо ибн Марямни юборади, у )худди Урва ибн Масъудга ўхшайдиган бўлади(. У зот уни (Дажжолни) топиб, ўлдиради. Кейин одамлар ўзаро адоватсиз ҳолда етти йил яшашади. Кейин Аллоҳ Шом томондан совуқ бир шамол юборади, у ер юзида қалбида зарра миқдорича яхшилик [ёки иймони] бор бирорта одамни қолдирмай қабз қилади, ҳатто бирортангиз тоғнинг ичига кириб кетса, у ерга ҳам кириб, жонини олади». Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам сўзларида давом этдилар: «Ер юзида (шаҳват қондиришга) қушдек тез, молфаҳм, разил кимсаларгина қолади. Улар на яхшилик қилади, на ёмонликдан тийилади. Шайтон уларга (инсон суратида) намоён бўлиб, «Менга қулоқ солмайсизларми?» дейди. Улар: «Нима қил дейсан?» дейишади. У бутларга сиғинишни буюради. Улар шундай қилгач, ризқлари мўл-кўл бўлиб, ҳаёти яхшиланади. Кейин сур чалинади. Уни эшитган кимса (қўрқувдан) бўйнини қисиб, бир елкасини тушириб, бир елкасини кўтариб олади. Уни (сурнинг овозини) энг аввал туяларининг ҳовузини суваётган киши эшитиб, шу заҳоти ўлади, кейин бошқа одамлар ҳам ўлади. Сўнгра Аллоҳ сийрак [ёки қуюқ] ёмғир юборади [ёки ёғдиради] у туфайли одамларнинг жасадлари униб чиқади. Кейин у (сур) яна бир дафъа чалинади. Шунда улар ўринларидан туриб, қараб туришади. Сўнгра: «Эй одамлар, Роббингиз томон келинглар!» дейилади ва (фаришталарга) «Уларни тўхтатинглар, чунки улар сўроқ қилинади», дейилади. Кейин яна: «Дўзахийларни чиқаринглар!» дейилади. (Фаришталар) «Қанчасидан қанчасини?» дейишади. Шунда: «Ҳар мингтадан тўққиз юз тўқсон тўққизини», дейилади. Ўша (Қиёмат даҳшатидан) ёш болаларнинг сочи оқариб кетадиган кундир. Ўша – болдир очиладиган кундир».
Имом Муслим ривояти.
1849 - وَعَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ عَمْرِو بْنِ العَاصِ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: «يخْرُجُ الدَّجَّالُ في أُمَّتي فَيَمْكُثُ أَربَعِينَ - لَا أَدْري أَرْبَعِينَ يَوْماً، أَوْ أَرْبَعِينَ شَهْراً، أَوْ أَرْبَعِينَ عَاماً - فَيَبْعَثُ اللهُعَزَّ وَجَلَّ عِيسَى ابْنَ مَرْيمَ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ، فَيَطْلُبُهُ فَيُهْلِكُهُ، ثُمَّ يَمْكُثُ النَّاسُ سَبْعَ سِنِينَ لَيْسَ بَيْنَ اثْنْينِ عَدَاوَةٌ. ثُّمَّ يُرْسِلُ اللهُ عَزَّ وَجَلَّ رِيحاً بَارِدَةً مِنْ قِبَلِ الشَّامِ، فَلَا يَبْقَى عَلَى وَجْهِ الأَرْضِ أَحَدٌ فِي قَلْبِهِ مِثْقَالُ ذَرَّةٍ مِنْ خَيْرٍ أَوْ إِيمَانٍ إِلَّا قَبَضَتْهُ، حَتَّى لَوْ أَنَّ أَحَدَكُمْ دَخَلَ فِي كَبِدِ جَبَلٍ، لَدَخَلَتْهُ عَلَيْهِ حَتَّى تَقْبِضَهُ، فَيَبْقَى شِرَارُ النَّاسِ في خِفَّةِ الطَّيْرِ، وَأَحْلَامِ السِّبَاعِ لَا يَعْرِفُونَ مَعْرُوفاً، وَلَا يُنْكِرُونَ مُنْكَراً، فَيَتَمَثَّلُ لَهُمُ الشَّيْطَانُ، فَيَقُولُ: أَلَا تَسْتَجِيبُونَ؟ فَيَقُولُونَ: فَمَا تَأْمُرُنَا؟ فَيَأْمُرُهُمْ بِعِبَادَةِ الأَوْثَانِ، وَهُمْ فِي ذَلِكَ دَارٌّ رِزْقُهُمْ، حَسَنٌ عَيْشُهُمْ.
ثُمَّ يُنْفَخُ فِي الصُّورِ، فَلَا يَسْمَعُهُ أَحَدٌ إِلَّا أَصْغَى لِيتاً وَرَفَعَ لِيتاً، وَأَوَّلُ مَنْ يَسْمَعُهُ رَجُلٌ يَلُوطُ حَوْضَ إِبِلِهِ، فَيَصْعَقُ وَيصَعْقُ النَّاسُ، ثُمَّ يُرْسِلُ اللهُ- أَوْ قَالَ: يُنْزِلُ اللهُ- مَطَراً كَأَنَّهُ الطَّلُّ أَوِ الظِّلُّ، فَتَنْبُتُ مِنْهُ أَجْسَادُ النَّاسِ ثُمَّ يُنْفَخُ فِيهِ أُخْرَى؛ فَإِذَا هُمْ قِيامٌ يَنْظُرُونَ، ثُمَّ يُقَالُ: يَا أَيُّهَا النَّاسُ؛ هَلُمَّ إِلَى رَبِّكُم، وَقِفُوهُمْ إنَّهُمْ مَسْؤُولُونَ، ثُمَّ يُقَالُ: أَخْرِجُوا بَعْثَ النَّارِ، فَيُقَالُ: مِنْ كَمْ؟ فَيُقَالُ: مِنْ كُلِّ أَلْفٍ تِسْعَمِئة وَتِسْعَةً وَتِسْعِينَ، فَذَلِكَ يَومُ يَجْعَلُ الْوِلْدَانَ شِيباً، وَذَلكَ يَوْمَ يُكْشَفُ عَنْ سَاقٍ». رَوَاهُ مُسْلِمٌ [2940].
«اللِّيتُ» صَفْحَةُ العُنُقِ، وَمَعْنَاهُ: يَضَعُ صَفْحَةَ عُنُقِهِ وَيَرْفَعُ صَفْحَتَهُ الأُخْرَى.
1850. Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулулоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Макка билан Мадинадан бошқа Дажжолнинг қадами етмайдиган юрт йўқ. Унинг ҳар бир дарвозаси олдида фаришталар саф тортиб қўриқлаб туради. У (Дажжал)бир шўрхок ерга келиб тушади. Шунда Мадина уч марта силкинади ва у ердаги барча кофиру мунофиқлар у(Дажжол) томон чиқиб келади».
ИмомМуслимривояти.
1850 - وَعَنْ أنَسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: «لَيْسَ مِنْ بَلَدٍ إِلَّا سَيَطَؤُهُ الدَّجَّالُ إلَّا مَكَّةَ والْمَدينة، ولَيْسَ نَقْبٌ مِنْ أنْقَابِهما إلَّا عَلَيْهِ الْمَلَائِكَةُ صَافِّينَ تحْرُسُهُما، فَيَنْزِلُ بالسَّبَخَةِ، فَتَرْجُفُ الْمَدِينَةُ ثَلَاثَ رَجَفَاتٍ، يُخْرِجُ اللهُ مِنْهَا كُلَّ كَافِرٍ وَمُنَافِقٍ». رَوَاهُ مُسْلِمٌ [2943].
1851. Яна у кишидан ривоят қилинади:
«Расулулоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Дажжолга Исфаҳон яҳудийларидан етмиш мингтаси эргашади. Уларнинг бошида тайласонлар* бўлади».
* Тайласон ‒ бошнинг устидан елка билан қўшиб ташлаб олинадиган бир парча мато.
Имом Муслим ривояти.
1851 – وَعَنْهُ: رَضِيَ اللهُ عَنْهُ أَنَّ رَسُولَ اللَّه صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «يَتْبَعُ الدَّجَّالَ مِنْ يَهُودِ أَصْبهَانَ سَبْعُونَ أَلْفاً عَلَيْهِمُ الطَّيَالِسَةُ». رَوَاهُ مسِلمٌ [2944].
1852. Умму Шарик розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «Одамлар Дажжолдан қочиб, тоғларга чиқиб кетишади», деганларини эшитганман.
Имом Муслим ривояти.
Шарҳ: Ҳадиснинг тўла шакли қуйидагича эди:
Умму Шарийк розияллоҳу анҳо айтади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «Одамлар Дажжолдан қочиб, тоғларга чиқиб кетишади», деганларини эшитганман.«Эй Аллоҳнинг Расули, араблар у пайтда қаерда бўлади?» деган эдим, «Улар жуда озчилик бўлади», дедилар». (Имом Муслим ривояти)
1852 - وَعَنْ أُمِّ شَريكٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا: أَنَّهَا سَمِعَتِ النَّبِيَّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ يَقُولُ: «لِيَنْفِرَنَّ النَّاسُ مِنَ الدَّجَّالِ في الجِبَالِ». رَوَاهُ مُسْلِمٌ [2945].
1853. Имрон ибн Ҳусойн розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
Мен Расулулоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «Одам алайҳиссаломнинг яратилиши иши билан Қиёмат кунининг орасида Дажжолдан (фитнаси) катта махлуқ бўлмайди», деганларини эшитганман».
Имом Муслим ривояти.
1853 - وَعَنْ عِمْرَانَ بْنِ حُصَيْنٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ يَقُولُ: «مَا بَيْنَ خَلْقِ آدَم إِلَى قِيامِ السَّاعةِ أَمْرٌ أَكْبرُ مِنَ الدَّجَّالِ». رَوَاهُ مُسْلِمٌ [2946].
1854. Абу Саид ал-Худрий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Дажжол пайдо бўлганда мўминлардан бир киши у томонга йўлга чиқиб, қўриқчиларга – Дажжолнинг қўриқчиларига – дуч келади. Улар унга: «Қаёққа кетяпсан?» дейишади. У: «Анави пайдо бўлганнинг олдига кетяпман», дейди. Улар унга: «Сен бизнинг роббимизга ишонмайсанми?» дейишади. У: «Бизнинг Роббимиз(нинг сифатлари) эса махфий эмас», дейди. Улар: «Уни ўлдиринглар», дейишади. Шунда улар бир-бирига «Ахир роббимиз ўзининг изнисиз бирор кишини ўлдиришни ман қилган эди-ку?» дейишади-да, уни Дажжолнинг олдига олиб боришади. Мўмин уни кўргач, «Эй одамлар! Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам айтган Дажжол мана шу!» дейди. Дажжол уни юзтубан ётқизишни буюради ва «Уни ушлаб, бошини ёриб ташланглар», дейди. Унинг орқаси ва қорнига уриб, қаттиқ калтаклашади. У (Дажжол): «Менга иймон келтирмайсанми?» деса, мўмин: «Сен ўша Масиҳ каззобсан», дейди. Кейин у мўминни арралаб юборишни буюради. Унинг бошининг ўртасидан оёқларигача арра тортиб, иккига бўлиб ташлашади. Сўнгра Дажжол икки бўлакнинг орасидан ўтиб, сўнг унга «Ўрнингдан тур», дейди. У (бир бутун бўлиб) ўрнидан туради. Сўнг у яна: «Энди менга иймон келтирасанми?» деса, мўмин: «Ўша (Дажжол) сен эканингга ишончим янада зиёда бўлди. Эй одамлар! Бундан кейин мендан бошқа ҳеч кимни бундай қила олмайди!» дейди. Шунда Дажжол уни сўймоқчи бўлиб ушлайди. Шу пайт мўминнинг гардани билан бўйни ораси (сўя олмаслиги учун) мисдан қилиб қўйилиб, унга (Дажжолга уни сўйишга) имкон берилмайди. Шунда (Дажжол мўминнинг) оёқ-қўлидан ушлаб, улоқтириб юборади. Одамлар уни дўзахга ташланди деб ўйлашади, аммо аслида у жаннатга ташланган бўлади. Ўша киши оламларнинг Робби ҳузуридаги шаҳидларнинг энг буюгидир».
Имом Муслим ривояти. Имом Бухорий мана шу маънодаги ҳадисни баъзисини ривоят қилганлар.
1854 - وَعَنْ أَبِي سَعِيدٍ الخُدْرِيِّ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «يَخْرُجُ الدَّجَّالُ فَيتَوَجَّه قِبَلَه رَجُلٌ منَ الْمُؤمِنين فَيَتَلَقَّاهُ الْمَسَالِحُ: مَسَالِحُ الدَّجَّالِ، فَيقُولُونَ لَهُ: إلى أيْنَ تَعمِدُ؟ فيَقُول: أعْمِدُ إلى هذا الَّذي خَرَجَ، فيقولُون له: أو ما تُؤْمِن بِرَبِّنَا؟ فيقول: ما بِرَبنَا خَفَاء، فيقولُون: اقْتُلُوه، فيقُول بعْضهُمْ لبعضٍ: ألَيْس قَدْ نَهاكُمْ رَبُّكُمْ أنْ تقتلوا أحدا دونَه، فَينْطَلِقُونَ بِهِ إلى الدَّجَّالِ، فَإذا رآه الْمُوْمِنُ قال: يَا أيُّهَا النَّاسُ إنَّ هذا الدَّجَّالُ الَّذي ذَكَر رَسُولُ اللَّه صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ فَيأمُرُ الدَّجَّالُ بِهِ فَيُشْبَحُ، فَيَقولُ: خُذُوهُ وَشُجُّوهُ، فَيُوسَعُ ظَهْرُهُ وبَطْنُهُ ضَرْبا، فيقولُ: أوما تُؤمِنُ بي؟ فَيَقُولُ: أنْتَ الْمَسِيحُ الْكَذَّابُ، فَيُؤمرُ بهِ، فَيؤْشَرُ بالمِنْشَارِ مِنْ مَفْرقِهِ حتَّى يُفْرقَ بَيْنَ رِجْلَيْهِ، ثُمَّ يَمْشِي الدَّجَّالُ بَيْنَ الْقِطْعتَيْنِ، ثُمَّ يقولُ لَهُ: قُمْ، فَيَسْتَوي قَائما. ثُمَّ يقولُ لَهُ: أتُؤمِنُ بي؟ فيقولُ: مَا ازْددتُ فِيكَ إلَّا بصِيرةً، ثُمَّ يَقُولُ: يَا أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّهُ لا يفْعَلُ بعْدِي بأَحَدٍ مِنَ النَّاسِ، فَيأخُذُهُ الدَّجَّالُ لِيَذْبَحَهُ، فَيَجْعَلُ الله مَا بيْنَ رقَبَتِهِ إلى تَرْقُوَتِهِ نُحَاسا، فَلا يَسْتَطِيعُ إلَيْهِ سَبيلًا، فَيَأْخُذُ بيَدَيْهِ ورجْلَيْهِ فَيَقْذِفُ بِهِ، فَيحْسَبُ الناسُ أنَّما قَذَفَهُ إلى النَّار، وإنَّما ألْقِيَ في الجنَّةِ»، فقالَ رسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: «هذا أعْظَمُ النَّاسِ شَهَادَةً عِنْد رَبِّ الْعالَمِينَ». رَوَاهُ مُسْلِمٌ، وَرَوَى البُخَارِيُّ بَعْضَهُ بِمَعْنَاهُ.
«الْمَسَالِحُ»: هُمُ الخُفَرَاءُ وَالطَّلائعُ.
1855. Муғира ибн Шуъба розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан дажжол ҳақида ҳеч ким мен сўраган нарсани сўрамаган. У зот менга: «Ундан сенга нима зарар етар экан?» дедилар. «Унинг тоғдек нони, бир анҳор суви бўлади, дейишяпти», дедим. У зот: «Аллоҳнинг наздида у бунга арзимайди», дедилар».
Муттафақун алайҳ.
1855 - وَعَنِ الْمُغِيرَةِ بْنِ شُعْبةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: مَا سَأَلَ أحَدٌ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ عَنِ الدَّجَّالِ أكْثَرَ ممَّا سألْتُهُ، وإنَّهُ قالَ لي: «ما يَضُرُّكَ؟» قلتُ: إنَّهُمْ يقُولُونَ: إنَّ معَهُ جَبَلَ خُبْزٍ وَنَهْرَ مَاءٍ، قالَ: «هُوَ أهْوَنُ عَلى اللَّهِ مِنْ ذلِكَ». مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 7122، م 2939/115].
1856. Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
“Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Бирор Пайғамбар келган бўлса, албатта умматини бир кўзлик ёлғончи (Дажжол)дан қўрқитган. Огоҳ бўлинг, Дажжол бир кўзлидир. Роббиларингиз азза ва жалла бир кўзли эмасдир. Дажжолнинг икки кўзи орасига к, ф, р ҳарфлари, яъни кофир бўлди, деб ёзиб қўйилгандир», дедилар.
Муттафақун алайҳ.
1856 - وعَنْ أنَسٍ رضي اللَّه عنْهُ قالَ: قالَ رَسُولُ اللَّه صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: «مَا مِنْ نَبِيٍ إلاَّ وَقَدْ أنْذَرَ أمَّتَهُ الأعْوَرَ الْكَذَّاب، ألا إنَّهُ أعْوَرُ، وإنَّ ربَّكُمْ عَزَّ وجلَّ لَيْسَ بأعْورَ، مكْتُوبٌ بَيْنَ عَيْنَيْهِ ك ف ر». مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 7131، م 2933].
1857. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
“Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Сизларга дажжол ҳақида ҳеч бир набий ўз қавмига айтмаган гапни айтиб бермайми? Унинг бир кўзи йўқ. У ўзи билан жаннат ва дўзахга ўхшаш нарса олиб келади. Унинг «Бу жаннат», деб айтаётгани дўзахдир», деб айтдилар.
Муттафақун алайҳ.
1857 - وَعَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: «أَلَا أُحَدِّثُكُمْ حَدِيثاً عنِ الدَّجَّالِ مَا حَدَّثَ بِهِ نَبيٌّ قَوْمَهُ، إنَّهُ أعْوَرُ وَإنَّهُ يجئُ مَعَهُ بِمثَالِ الجَنَّةِ والنّار، فالتي يَقُولُ إنَّهَا الجنَّةُ هِيَ النَّارُ». مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 3338، م 2936].
1858. Ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бир куни одамлар орасида масиҳ дажжол ҳақида гапира туриб, бундай дедилар: «Албатта, Аллоҳ ундай эмас. Ҳой, билиб қўйинглар! Албатта, масиҳ дажжолнинг ўнг кўзи йўқдир. Унинг кўзи худди бўртиб чиққан узум донасига ўхшайди.
Муттафақун алайҳ.
1858 - وَعَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ ذَكَرَ الدَّجَّالَ بَيْنَ ظَهْرَانَيِ النَّاسِ فَقَالَ: «إنَّ اللهَ لَيْسَ بأَعْوَرَ، أَلَا إنَّ الْمَسِيحَ الدَّجَّالَ أَعْوَرُ الْعَيْنِ الْيُمْنَى، كَأَنَّ عَيْنَهُ عِنَبَةٌ طَافِيَةٌ». مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 3439، م 169/274].
1859. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Мусулмонлар билан яхудийлар урушмагунча Қиёмат қоим бўлмайди. Ўшанда яҳудийлар тош ва дарахтлар орқасига яшириниб олади. Тош ва дарахтлар тилга кириб: «Эй мусулмон, мана орқамда яҳудий турибди, келиб уни ўлдиргин», дейди. Фақат «Ғарқад» номли дарахт чақирмайди. Чунки у яҳудийларнинг дарахтларидир», дедилар.
Муттафақун алайҳ.
Шарҳ: Ғарқад тиканли дарахт бўлиб, Арабистон ярим ороли, Байтул-Мақдис ва Шом диёрларида машҳур бўлган дарахтларнинг бир тури.
1859 - وَعَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «لَا تَقُومُ السَّاعَةُ حَتَّى يُقَاتِلَ الْمُسْلِمُونَ الْيَهُودَ حتَّى يَخْتَبِيءَ الْيَهُوديُّ مِنْ وَرَاءِ الحَجَرِ وَالشَّجَرِ، فَيَقُولُ الحَجَرُ والشَّجَرُ: يَا مُسْلِمُ هذا يَهُودِيٌّ خَلْفِي تَعَالَ فَاقْتُلْهُ، إِلَّا الْغَرْقَدَ فَإنَّهُ مِنْ شَجَرِ الْيَهُودِ». مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 2926، م 2922].
1860. Яна у кишидан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Менинг жоним Унинг қўлида бўлган зотга қасамки, киши қабр олдидан ўтиб, у қабрга юзларини суртиб: «Кошки эди мана шу қабр ичида мен бўлсам», деб айтмагунича дунё тамом бўлмайди. У киши бу сўзларни диндорлигидан эмас, балки (ҳар-турлик) мусибатларга дучор бўлганидан айтади», дедилар.
Муттафақун алайҳ.
1860 – وَعَنْهُ: قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: «وَالَّذِي نَفْسِي بِيَدِهِ لَا تَذْهَبُ الدُّنْيَا حَتَّى يَمُرَّ الرَّجُلُ بالْقَبْرِ، فَيَتَمَرَّغَ عَلَيْهِ، وَيَقُولُ: يَالَيْتَنِي مَكَانَ صَاحِبِ هَذَا الْقَبْرِ، وَلَيْسَ بِهِ الدِّينُ، مَا بِهِ إِلَّا الْبَلَاءُ». مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 7115، م 157/54 في الفتن، باب لا تقوم الساعة...].
1861. Яна у кишидан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«(Ироқдаги) Фурот дарёси остидан тилла тоғ топилиб, уни деб одамлар урушмагунча Қиёмат қоим бўлмайди. Ва ҳар юзтадан тўқсон тўққизталари ҳалок бўлишади. Уларнинг ҳар бирлари, кошки мен унга эришсам,- деб умид қилади», дедилар.
Бошқа ривоятда: «Яқин кунларда Фурот дарёси остидан тилла кони топилади. Ким ўша пайтда ҳозир бўлса, ундан бирор нарса олмасин», деб айтганлар.
Муттафақун алайҳ.
1861 - وَعَنْهُ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: قالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: «لَا تَقُومُ السَّاعَةُ حَتَّى يَحْسِرَ الْفُرَاتُ عَنْ جبَلٍ منْ ذَهَبٍ يُقْتَتَلُ علَيْهِ، فَيُقْتَلُ مِنْ كُلِّ مِئَةٍ تِسْعَةٌ وتِسْعُونَ، فَيَقُولُ كُلُّ رَجُلٍ مِنْهُمْ: لَعَلِّي أَنْ أَكُونَ أَنَا أَنْجُو»[2894].
وَفِي رِوَايَةٍ: «يُوشِكُ أَنْ يَحْسِرَ الْفُرَاتُ عَنْ كَنْزٍ مِنْ ذَهَبٍ، فَمَنْ حَضَرَهُ فَلَا يَأْخُذْ مِنْهُ شَيْئاً». مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 7119، م 2894/30].
1862. Яна у кишидан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламни:
«Мадинани энг яхши ҳолида ташлаб кетадилар. Унга фақат талабгорлар – ризқ ва омонлик талабидаги йиртқич ҳайвонлар ва қушларни назарда тутмоқдалар – келишади. Энг охирги ҳашр қилинадиганлар музайналик икки чўпондир. Улар қўйларини ҳайдаб, Мадинани кўзлаб келишади ва уни кимсасиз ҳолда топишади. Ниҳоят, Санийятул вадоъга* етганларида, юзтубан йиқилишади».
Муттафақун алайҳ.
Шарҳ: «Санийятул вадоъ» – «видолашув довони» деганидир. У Мадинадан Шом тарафга чиқиш йўлидаги тепалик, йўл, довон. Одатда мадиналиклар ўзларининг бирор яқинларини сафарга кузатиб чиқадиган бўлишса, у билан шу ерда хайрлашишар эди. Шунинг учун бу жой мазкур ном билан аталиб қолган.
1862 - وَعَنْهُ قَالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ يَقُولُ: «يَتْرُكُونَ الْمَدينَةَ عَلَى خَيْرٍ مَا كَانَتْ، لَا يَغْشَاهَا إِلَّا الْعوَافي - يُرِيدُ عَوَافي السِّباعِ وَالطَّيْرِ - وَآخِر مَنْ يُحْشَرُ رَاعِيَانِ مِنْ مُزَيْنَةَ يُريدَانِ الْمَدينَةَ يَنْعِقَانِ بِغَنَمِهِمَا فَيَجدَانِهَا وُحُوشاً، حَتَّى إِذَا بَلَغَا ثَنِيَّةَ الْوَدَاعِ خَرَّا عَلَى وُجُوهِهمَا». مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 1874، م 1389/499].
1863. Абу Саид ал-Худрий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Замон охирлаганда шундай халифаларингиз бўладики, молни ҳовучлаб беради, санаб ўтирмайди», дедилар».
Имом Муслим ривояти.
1863 - وَعَنْ أَبِي سَعِيدٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ: أَنَّ النَّبِيَّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «يَكُونُ خَلِيفَةٌ مِنْ خُلَفَائِكُمْ فِي آخِرِ الزَّمَانِ يَحْثُو الْمَالَ وَلَا يَعُدُّهُ». رَوَاهُ مُسْلِمٌ [2914].
1864. Абу Мусо ал-Ашъарий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Шундай бир замон келадики, ўшанда одамлар тилла садақасини кўтариб айланиб юради, лекин буни қиладиган бирор кишини топа олмайди. Яна эркакларнинг озлиги ва аёлларнинг кўплигидан бир эркакнинг ортидан қирқта аёл эргашиб, унинг пинжига кириб кўрасизлар», дедилар».
Имом Муслим ривояти.
Шарҳ: Бу ҳадисда зикр қилинган ҳодисалар охирги замонда, қиёмат яқин қолганда содир бўлади. Унда молу мулк ортиб кетади. Шунингдек, аёллар адади ҳам кўпайиб кетади.
Ҳозир ўша жараён тезлик билан ривожланиб бораётганининг гувоҳимиз. Ер юзида бойлик ҳаддан ташқари кўпайиб бормоқда, шунга қарамай одамларнинг бойлик орттиришга ҳирслари ундан ҳам зиёда бўлмоқда. Бунинг оқибати ўлароқ, бойлик кўпайишига қарамай ер юзида бева-бечоралар, мискин-фуқаролар, очликдан ўлаётганлар ҳам кун са йин кўпайиб бормоқда. Демак, ҳозир садақа, хайр-эҳсон қилишнинг айни пайти, эртага қиёмат яқин қолиб, мол-дунё кўпайиб, ҳеч ким ҳатто олтин садақани ҳам қабул қилмай қўйганда хайр-эҳсон қилишнинг ҳожати йўқ.
Шунингдек, қиёмат яқинлиги аломатларидан бири ўлароқ дунёда аёлларнинг сони эркакларнинг сонидан мунтазам равишда кўпайиб бормоқда. Қизлар ўғил болалардан кўп туғилмоқда. Ўғил болалар ўлими қиз болаларникидан кўп бўлаяпти. Тинимсиз давом этаётган урушларда, асосан, эркаклар ҳалок бўлмоқда. Шунингдек, фалокатлар, ишлаб чиқариш жароҳатлари, турли фожиали ҳодисаларда ҳам асосан эркаклар нобуд бўлмоқда. Тинч-осойишта турмуш жараёнида ҳам дунёнинг барча юртларида аёллар эркаклардан узоқ умр кўришлари оддий ҳақиқатга айланиб бормоқда.
Бу ҳадиси шариф Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг мўъжизалари сирасига киради.
1864 - وَعَنْ أَبِي مُوسَى الأَشْعَرِيِّ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ: أَنَّ النَّبيَّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «لَيَأْتِيَنَّ عَلَى النَّاسِ زَمَانٌ يَطُوفُ الرَّجُلُ فِيهِ بِالصَّدَقَة مِنَ الذَّهَبِ فَلَا يَجِدُ أَحَداً يَأْخُذُهَا مِنْهُ، وَيُرَى الرَّجُلُ الْوَاحِدُ يَتْبَعُهُ أَرْبَعُونَ امْرَأَةً يَلُذْنَ بِهِ مِنْ قِلَّةِ الرِّجَالِ وَكَثْرَةِ النِّسَاءِ». رَوَاهُ مُسْلِمٌ [1012].
1865. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Бир киши бировнинг кўчмас мулкини сотиб олди. Кўчмас мулкни сотиб олган киши шу мулкида бир хум тилла топиб олди. Шунда кўчмас мулкни сотиб олган киши унга (сотганга): «Тиллангни ол, мен сендан ер сотиб олганман, тилла сотиб олмаганман», деди. Ернинг эгаси бўлган киши эса: «Мен сенга ер ва ундаги бор нарсани сотганман», деди. Кейин икковлари бир кишининг олдига ҳукм чиқариб беришини сўраб боришди. Шунда улар ҳукм чиқаришини сўраб борган киши: «Болангиз борми?» деди. Бири: «Менинг бир ўғлим бор», деди. Иккинчиси эса: «Менинг бир қизим бор», деди. У: «Ўғилга қизни никоҳлаб беринглар, ундан (тилладан) уларнинг ўзига сарфланглар ва садақа қилинглар», деди».
Муттафақун алайҳ.
Шарҳ: «Бу аввалги умматлар шариатидаги нарса бўлиб, бизнинг шариатимизга мувофиқ эмас. Бизнинг шариатимизда топиб олинган нарсалар ҳақидаги маълумот фиқҳ китобларида батафсил сўзланган.
1865 - وَعَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ، عَنِ النَّبيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «اشْتَرَى رَجُلٌ مِنْ رَجُلٍ عقَاراً، فَوَجَدَ الَّذِي اشْتَرَى الْعَقَارَ في عَقَارِه جَرَّةً فِيهَا ذَهَبٌ، فَقَالَ لَهُ الَّذِي اشْتَرَى الْعَقَارَ: خُذْ ذَهَبَكَ، إنَّمَا اشْتَرَيْتُ مِنْكَ الأَرْضَ، وَلَمْ أَشْتَرِ الذَّهَبَ، وَقَالَ الَّذي لَهُ الأَرْضُ: إنَّمَا بِعْتُكَ الأَرضَ وَمَا فِيهَا، فَتَحَاكَمَا إِلَى رَجُلٍ، فَقَالَ الَّذي تَحَاكَمَا إلَيْهِ: أَلَكُمَا وَلَدٌ؟ قَالَ أحدُهُمَا: لي غُلامٌ. وقالَ الآخرُ: لي جَارِيةٌ، قَالَ أَنْكحَا الْغُلَامَ الجَاريَةَ، وَأنْفِقَا عَلَى أَنْفُسِهِمَا مِنْهُ وتصَدَّقَا». مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 3472، م 1721].
1866. Яна у кишидан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Икки аёлнинг икки ўғли бор эди. Бўри келиб, бирининг ўғлини олиб кетди. Бири шеригига: «У сенинг ўғлингни олиб кетди», деди. Униси эса: «Йўқ, у сенинг ўғлингни олиб кетди», деди. Иккови ажрим сўраб, Довуд алайҳиссаломга боришди. У (болани) каттасига ҳукм қилиб берди. Улар Сулаймон ибн Довуд алайҳимассаломнинг ҳузурига чиқиб, унга бор гапни айтишди. У: «Менга пичоқ келтиринглар, буни икковига бўлиб бераман», деди. Шунда кичиги: «Ундай қилманг, Аллоҳ сизга раҳм қилсин! Бу унинг ўғли (бўлақолсин,майли)», деди. Шунда (Сулаймон) уни кичигига ҳукм қилиб берди».
Муттафақун алайҳ.
1866 - وَعَنْهُ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ: أَنَّهُ سَمِعَ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ يَقُولُ: «كَانَتْ امْرَأَتَانِ مَعهُمَا ابْناهُما، جَاءَ الذِّئْبُ فَذَهَبَ بابنِ إحْداهُما، فقالت لصاحِبتهَا: إنَّمَا ذهَبَ بابنِكِ، وَقَالَتِ الأُخْرَى: إنَّمَا ذَهَبَ بابنِكِ، فَتَحَاكَمَا إِلى دَاوُودَ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ، فَقَضَى بِهِ للْكُبْرَى، فَخَرَجَتَا عَلَى سُلَيْمَانَ بنِ دَاوُودَ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ، فَأَخْبَرَتَاهُ، فَقَالَ: ائْتُوني بِالسِّكينَ أَشَقُّهُ بَيْنَهُمَا، فَقَالَتِ الصُّغْرَى: لَا تَفْعَلْ، رَحِمكَ الله، هُوَ ابْنُهَا. فَقَضَى بِهِ للصُّغْرَى». مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 3427، م 1720].
1867. Мирдос ал-Асламий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Солиҳлар бирин-кетин ўтиб кетишади, арпа ё хурмонинг пучагига ўхшаш пуч одамлар қолади. Аллоҳ уларга мутлақо эътибор бермайди».
Имом Бухорий ривояти.
Шарҳ: Солиҳ зотларни вафот этиб, камайиб боришлари ҳам Қиёмат аломатларидан биридир.
1867 - وَعَنْ مِرْداسٍ الأَسْلَمِيِّ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: قَالَ النَّبيُّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: «يَذْهَبُ الصَّالحُونَ الأَوَّلُ فَالأَوَّلُ، وَتَبْقَى حُثَالَةٌ كَحُثَالَةِ الشَّعِيرِ أَوِ التَّمْرِ، لَا يُبَالِيهمُ اللهُ بَالَةً». رَوَاهُ البُخَارِيُّ [6434].
1868. Рифоъа ибн Рофеъ аз-Зурақий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Жаброил алайҳиссалом Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳузурларига келиб: «Сизлар Бадр ғазотида қатнашганларни қандай мавқеъда деб биласизлар?» деганларида, у зот: «Биз уларни мусулмонларнинг энг афзали деб биламиз», дедилар. (Ёки шунга ўхшаш бир сўз айтдилар) Шунда Жаброил алайҳиссалом: «Биз ҳам Бадр жангида иштирок этган фаришталарни энг афзалимиз деб биламиз», дедилар”.
Имом Бухорий ривояти.
1868 - وَعَنْ رِفَاعَةَ بْنِ رَافِعٍ الزُرَقيِّ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: جَاء جِبْريلُ إِلَى النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ قَالَ: مَا تَعُدُّونَ أَهْلَ بَدْرٍ فِيكُمْ؟ قَالَ: «مِنْ أَفْضَلِ الْمُسْلِمِينَ» أَوْ كَلِمَةً نَحْوَهَا قَالَ: «وَكَذَلكَ مَنْ شَهِدَ بَدْراً مِنَ الْمَلَائِكَةِ». رَوَاهُ البُخَارِيُّ [3992].
1869. Ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Аллоҳ бирор қавмга азоб туширса, бу азоб у ердагиларнинг ҳаммасига етади. Кейин (қиёматда) амалларига кўра қайта тириладилар», дедилар».
Муттафақун алайҳ.
Шарҳ: «Азоб тушса, яхшию ёмонни ҳалок қилади. Лекин Қиёматда ниятларига қараб, яъни яхши бўлса яхшилар қаторида, ёмон бўлса, ёмонлар қаторида тирилади. Шунинг учун ёмонлар билан аралашиб юришдан огоҳлантирилади.
1869 - وَعَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: «إِذَا أَنْزَلَ اللهُ تَعَالَى بِقَوْمٍ عَذَاباً أَصَابَ الْعَذَابُ مَنْ كَانَ فِيهمْ، ثُمَّ بُعِثُوا عَلَى أَعْمَالِهمْ». مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 7108، م 2879].
1870. Жобирдан розияллоҳу анҳу ривоят қилинади.
«Бир хурмо ғўласи бор эди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам (хутба пайти бориб,) унинг ёнида турар эдилар. У зотга минбар қўйилганда хурмо ғўласидан ҳомиласи ўн ойлик туяларнинг товушлари каби (овоз) эшитдик. Ниҳоят, Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам тушиб, унга қўлларини қўйдилар».
Бошқа ривоятда: «Қўлларини қўйдилар шунда у тўхтади», бўлиб келган.
Бошқа ривоятда: Жума куни Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам минбарга ўтирдилар. Шунда у зот ёнида туриб хутба қиладиган хурмо ёғочи ёрилиб кетгудай бўлиб бўкирди.
Яна бошқа ривоятда: У юпантирилаётган гўдакнинг инграшидек инграй бошлади, Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам тушиб, уни ушладилар ва бағирларига босгандилар, у худди ёш гўдак каби инграб турган жойида жим бўлиб, тинчиб қолди. У зот: «Ўзи эшитиб юрган зикр учун йиғлади», дедилар».
Имом Бухорий ривояти.
1870 - وَعَنْ جَابِرٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: كَانَ جِذْعٌ يقُومُ إلَيْهِ النَّبِيُّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ - يَعْني فِي الخُطْبَةِ - فَلَمَّا وُضِعَ الْمِنْبرُ سَمِعْنَا لِلْجذْعِ مِثْلَ أَصْوَاتَ العِشَارِ، حَتَّى نَزَلَ النَّبِيُّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ فَوَضَعَ يَدَهُ عَلَيْهِ.
وَفِي رِوَايَةٍ: فَوَضَعَ يَدَهُ عَلَيهِ فَسَكَنَ [خ 3585].
وَفِي رِوَايةٍ: فَلَمَّا كَانَ يَومُ الجمُعة قَعَدَ النَّبِيُّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ عَلَى الْمِنْبَرِ، فَصَاحَتِ النَّخْلَةُ الَّتِي كَانَ يخْطُبُ عِنْدَهَا حَتَّى كَادَتْ أَنْ تَنْشَقَّ [2095].
وَفِي رِوَايةٍ: فَصَاحَتْ صِيَاحَ الصَّبِيِّ، فَنَزَلَ النَّبيُّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ، حَتَّى أَخَذَهَا فَضَمَّهَا إلَيْهِ، فَجَعلَتْ تَئِنُّ أَنِينَ الصَّبيِّ الَّذِي يُسَكَّتُ حَتَّى اسْتَقرَّتْ، قَالَ: «بَكَتْ عَلَى مَا كَانَتْ تَسْمَعُ مِنَ الذِّكْرِ»[3584]. رَوَاهُ البُخَارِيُّ [918].
1871. Абу Саълаба ал-Хушаний Журсум ибн Ношир розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Албатта Аллоҳ таоло фарзларни фарз этди, уларни зое қилманглар. Ва ҳадларни чегара қилди, ундан ўтиб кетманглар. Ва нарсаларни ҳаром қилди, уни бузманглар. Ва унутмасдан сизларга раҳмат қилган ҳолда кўп нарсаларда сукут қилди, сизлар у ҳақда баҳс қилманглар», дедилар.
Ҳасан ҳадис бўлиб, Дора Қутний ва бошқалар ривоят қилишди.
1871 - وَعَنْ أَبِي ثَعْلَبَةَ الخُشَنيِّ جَرْثُومِ بْنِ نَاشِرٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ، عَنْ رَسُولِ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ قَالَ: إِنَّ اللهَ تَعَالَى فَرَضَ فَرائِضَ فَلَا تُضَيِّعُوهَا، وَحَدَّ حُدُوداً فَلَا تَعْتَدُوهَا، وَحَرَّم أَشْيَاءَ فَلَا تَنْتَهِكُوهَا، وَسَكَتَ عَنْ أَشْيَاءَ رَحْمةً لَكُمْ غَيْرَ نِسْيَانٍ فَلَا تَبْحَثُوا عَنْهَا». حَدِيثٌ حَسَنٌ، رَوَاهُ الدَّارقُطْني وَغَيْرَهُ [4/184، هق 10/12].
1872. Абдуллоҳ ибн Абу Авфо розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Биз Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам билан еттита ғазотда бирга қатнашдик, (унда) чигиртка едик».
Бошқа ривоятда: «Биз у зот билан бирга чигиртка едик», бўлиб келган.
Муттафақун алайҳ.
Шарҳ: Ушбу ҳадиси шарифдан чигиртка ҳалол экани, уни Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳам, саҳобаи киромлар ҳам тановул қилганлари келиб чиқади.
Мажусий ва муртад овлаган балиқ ва чигиртка ҳалолдир. Чунки у нарсаларга «Бисмиллаҳи» айтиш шарт эмас.
1872 - وَعَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ أَبِي أَوْفَى رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا: قَالَ: غَزَوْنَا مَعَ رَسُولِ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ سَبْعَ غَزَوَاتٍ نَأْكُلُ الجَرَادَ.
وَفِي رِوَايَةٍ: نَأْكُلُ مَعَهُ الجَرادَ. مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 5495، م 1952].
1873. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Мўмин бир тешикдан икки марта чақилмайди», дедилар».
Муттафақун алайҳ.
Шарҳ: Мўмин киши эҳтиёткор ва фатонатли бўлгани учун икки марта қоқилмайди.
Ушбу ҳадиси шариф Абу Изза Ал-Жумаҳий исмли мушрик шоир ҳақида айтилган эди. У мусулмонларга асир тушган пайтида Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламни бошқа ҳажв қилиб шеър ёзмаслик ҳақида сўз бергач уни озод қилиб юборган эдилар. У нобакор озод бўлгач Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга берган ваъдасини бузиб, одамларни яна Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга қарши қайрай бошлади. У иккинчи бор мусулмонлар қўлига асир тушгач Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам унга “Муҳаммадни яна лақиллатиб келдим дейишингга йўл қўймайман. Мўмин киши бир тешикдан икки марта чақилмайди” дедилар ва уни ўлимга ҳукм қилдилар.
Ушбу ҳадиси шарифдан мўмин-мусулмон одам ўз ишини пухта бажариши, алданиб қолишга йўл қўймаслигини тушунамиз. Бир ишни охирини ўйламай кўр-кўрона таваккул қилиш шариати исломияни кўрсатмасига мувофиқ эмас. Уламоларимиз ушбу ҳадиси шарифдаги “тешик, ҳашорат чақиши, икки марта” лафзлари мажозийдир. Чунки айрим пайтлар мўмин-мусулмон одамлар ҳам алданиб қоладилар. Гоҳида эса такрор-такрор ҳам алданадилар. Бу ҳадиси шариф худди “Исломда зарар кўриш ҳам, бировга зарар етказиш ҳам йўқ” деган ҳадисга ўхшайди. Яъни, мўмин одам ҳам гоҳида зарар кўриб қолиши мумкин. Ёки кимгадир билиб-билмай зарар етказиб қўйиши ҳам мумкин. Бу ҳадисдаги асосий эътибор мўмин одам бошига тушган ҳодисалардан хулоса чиқариши керак, деган нуқтадир. Ҳар икки ҳадиси шарифда айтилган ҳолатга тушиб қолмаслик чораларини кўриб қўйиш кераклигини тушунамиз” дейдилар.
1873 - وَعَنْ أَبِي هُرَيْرةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ: أَنَّ النَّبِيَّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «لَا يُلْدَغُ الْمُؤْمِنُ مِنْ جُحْرٍ مَرَّتَيْنِ». مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 6133، م 2998].
1874. Яна у кишидан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Уч тоифа кишилар борки, Қиёмат куни Аллоҳ таоло улар билан гаплашмайди, қарамайди ва покламайди ҳам. Ҳамда улар учун аламли азоб бордир. Бир киши саҳродалик пайтида ортиқча суви бўлсаю, уни йўловчиларга бермаса. Бир киши Асрдан кейин бошқа бир кишига Аллоҳ номига қасам ичиб, бир нарса сотса ва шунча-шунчага олганман деса ва олувчи сотувчининг гапини тасдиқласа, ваҳоланки унинг акси бўлиб чиқса. Бир киши бир имомга мол-дунёга эришиш ниятида байъат қилса. Агар имом мол-дунёдан бериб турса, байъатига вафо қилиб, агар бермаса, вафо қилмайдиган бўлса», дедилар».
Муттафақун алайҳ.
1874 - وَعَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: «ثَلَاثَةٌ لَا يُكَلِّمُهُمُ اللهُ يَوْمَ الْقِيَامةِ وَلَا يَنْظُرُ إلَيْهِمْ وَلَا يُزَكِّيهِمْ وَلَهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ: رَجُلٌ عَلَى فَضْلِ مَاءٍ بِالْفَلَاةِ يمْنَعُهُ مِنِ ابْنِ السَّبِيلِ، وَرَجُلٌ بَايَعَ رجُلَا سِلْعَةً بَعْدَ الْعَصْرِ، فَحَلَفَ بِاللهِ لأَخَذَهَا بكَذَا وَكَذا، فَصَدَّقَهُ وَهُوَ عَلَى غَيْرِ ذَلِكَ، وَرَجُلٌ بَايَعَ إمَاماً لَا يُبَايِعُهُ إِلَّا لِدُنيَا، فَإنْ أَعْطَاهُ مِنْهَا وَفَى، وَإِنْ لَمْ يُعْطِهِ مِنْهَا لَمْ يَفِ». مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 2358، م 108].
1875. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Икки пуфлашнинг ораси қирқдир», дедилар», деди. Эй Абу Ҳурайра «Қирқ кунми?» дейишди. У: «Билмадим», деди. «Қирқ йилми?» дейишди. У: «Билмадим», деди. «Қирқ ойми?» дейишди. У: «Билмадим», деди. Инсоннинг бирор нарсаси йўқки, чириб битмаса. Фақат биргина суяк мустасно бўлиб, у ажбуз-занабдир. Қиёмат куни хилқат ўшандан таркиб олади». «Кейин Аллоҳ осмондан сув туширади. Шунда улар (одамлар) ўт ўлан каби униб чиқишади», дедилар.
Муттафақун алайҳ.
Шарҳ: «Ажбуз-занаб» – умуртқанинг энг сўнгги поғонасида, думғазада жойлашган учбурчак шаклдаги суякча бўлиб, седанадек келадиган уруғ. У инсоннинг уруғи ҳисобланади.
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Инсоннинг бир суяги бор, ер уни ҳеч қачон еб битира олмайди. Қиёмат куни қайта яралиш ҳам ўшандан бўлади», дедилар. Улар: «Эй Аллоҳнинг Расули, у қайси суяк?» дейишди. У зот: «Ажбуз-занаб», дедилар. (Имом Муслим ривояти).
Кўриниб турганидек, ушбу ҳадисда бу суяк фақат ерда чиримаслиги ҳақида гап боряпти. Демак, бу ҳадис думғаза суягининг оловда ҳам ёнмаслигига далил бўла олмайди. Баъзилар ушбу ҳадисни думғаза суяги қиёматга қадар бутун ҳолатда сақланиб қолади, яъни унинг ҳеч бир қисми ерда асло чиримайди, деб тушунганлар. Бироқ Пайғамбар алйҳиссалом ушбу суякнинг қанча қисмигина сақланиб қолиши ҳақида бошқа бир ҳадисда баён қилганлар:
Саъд ибн Молик розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам дедилар:
“Тупроқ инсондаги ажбуз занаб (думғаза суяги)дан бошқа ҳар бир нарсани ейди”. “Унинг мисли қандай, ё Расулуллоҳ?” дейилди. “Хантал уруғидек. (Қиёмат кунида инсон) ундан униб чиқади (қайта тирилади)”, дедилар.
Ушбу ҳадисда ҳам Пайғамбар алайҳиссалом думғаза суягининг тупроқда чиримаслигини баён қилиш билан бир қаторда, ушбу суякдан фақат хантал уруғидек қисми сақланиб қолиши, қиёмат кунида инсон ҳам худди шу уруғдан ўсимлик униб чиққандек қайта тирилишини баён қилганлар.
Aслида думғаза суяги катталик жиҳатидан хантал уруғидан анчагина катта: думғаза суяги – 2 сантиметр, хантал уруғи эса ундан деярли 20 баробаргача кичкина, яъни 1–2 миллиметр атрофида. Инсон вафот этгандан кейин унинг барча суяклари билан бир қаторда думғаза суяги ҳам бошқа суяклардан кечроқ бўлса-да чиришни бошлайди. Лекин ҳадисда зикр қилинганидек, думғаза суягининг аксар қисми чириб, хантал уруғичалик келадиган қисмигина сақланиб қолади. Чиримай қолган ушбу қисм шу даражада кичиклиги ва тупроққа қоришиб кетганлиги сабабидан одатда буни оддий кўз билан илғашнинг умуман иложи йўқ.
Юқоридаги ҳадислардан билиб олишимиз мумкинки, вафот этган инсоннинг думғаза суягидан хантал уруғидек келадиган қисми ҳеч қачон тупроқда чиримас экан. Ўз-ўзидан мабодо инсон ўтда куйдирилса, фаразан кислота ёки лавада эриб кетса ҳам, ундаги думғаза суягининг хантал уруғидек келадиган қисми йўқ бўлмайдими, деган савол туғилади.
Aввало айтишимиз керакки, хантал уруғи шу даражада кичкиналиги боис, инсоннинг думғаза суяги ўтда ёнган ёки эриган тақдирда ҳам кул ёки кукун ҳолида сақланиб қолиши мумкин. Фаразан сақланиб қолмаган тақдирда ҳам, Aллоҳ таоло инсонни усиз ҳам қайта тирилтира олиши бошқа оят ва ҳадисларда баён қилинган:
Ҳузайфа разияллоҳу анҳу ривоят қиладилар: «Мен Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васалламнинг бундай деб айтганларини эшитдим: «Бир киши қошига ўлим келиб, ҳаётдан умидини узгач, аҳлу аёлига: «Агар ўлсам, атрофимга кўп ўтин тўпланглар-да, ёқиб юборинглар. Сўнг ўтда гўштларимни ёндириб бўлиб, суякларимнинг ўзигина қолганда уларни олинглар-да, янчиб кукун қилинглар. Кейин, мени (кукунимни) иссиқ (ёки шамол бўлган) кунлардан бирида сочиб юборинглар!» – деб васият қилди. Сўнг, Аллоҳ таоло уни қайта таркиб топдириб: «Нечун бундай қилдинг?» – деди. У: «Сендан қўрққанимдан» – деди, Аллоҳ таоло уни мағфират қилди».
Юқоридаги ҳадисда инсоннинг барча суяклари (думғаза суяги ҳам) янчиб кукун ҳолга келтирилган тақдирда ҳам, Aллоҳ таоло инсонни қайта тирилтира олиши назарда тутилмоқда. Демак, ҳатто думғаза суягининг ҳам кукун ҳолатга келгунга қадар эзилиши мумкинлиги, бироқ Aллоҳ таоло усиз ҳам инсонни қайта тирилтиришга қодирлиги ҳадисда баён қилинмоқда.
1875 – وَعَنْهُ، عَنِ النَّبيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «بَيْنَ النَّفْخَتَيْنِ أَرْبعُونَ» قَالُوا يَا أَبَا هُرَيْرَةَ، أَرْبَعُونَ يَوْماً؟ قَالَ: أَبَيْتُ، قَالُوا: أَرْبعُونَ سَنَةً؟ قَالَ: أَبَيْتُ. قَالُوا: أَرْبَعُونَ شَهْراً؟ قَالَ: أَبَيْتُ «وَيَبْلَى كُلُّ شَيءٍ مِنَ الإنْسَانِ إلَّا عَجْبَ الذَّنَبِ، فِيهِ يُرَكَّبُ الْخَلْقُ، ثُمَّ يُنَزِّلُ اللهُ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً، فَيَنْبُتُونَ كَمَا يَنْبُتُ الْبَقْلُ». مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 4935، م 2955].
1876. Яна у кишидан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам бир мажлисда одамларга ҳадис айтаётганларида бир аъробий келиб: «Соат (Қиёмат) қачон?» деди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам сўзларида давом этавердилар. Баъзи одамлар: «У зот унинг гапирганини эшитдилар-у, гапини ёқтирмадилар», дейишди, баъзилари эса: «Йўқ, эшитмадилар», дейишди. У зот сўзларини тугатгач: «Қиёмат ҳақида сўраган қани?» дедилар. «Мана мен, эй Аллоҳнинг Расули!» деди. «Қачон омонат зое қилинса, қиёматни кутавер!» дедилар. «Уни зое қилиш қандай бўлади?» деди. «Қачон иш ўз аҳлидан бошқасига топширилса, қиёматни кутавер!» дедилар».
Имом Бухорий ривояти.
1876 - وَعَنْهُ قَالَ بَيْنَمَا النَّبيُّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ فِي مَجْلِسٍ يُحَدِّثُ الْقَوْمَ، جَاءَهُ أَعْرَابِيُّ فَقَالَ: مَتَى السَّاعَةُ؟ فَمَضَى رَسُولُ اللَّه صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ يُحَدِّثُ، فَقَالَ بَعْضُ الْقَوْمِ: سَمِعَ مَا قَالَ، فَكَرِه ما قَالَ، وَقَالَ بَعْضُهمْ: بَلْ لَمْ يَسْمَعْ، حَتَّى إذَا قَضَى حَدِيثَهُ قَالَ: «أَيْنَ السَّائِلُ عَنِ السَّاعَةِ؟» قَالَ: هَا أَنَا يَا رَسُولَ اللهِ، قَالَ: «إذَا ضُيِّعَتِ الأَمَانةُ فَانْتَظِرِ السَّاعَةَ»، قَالَ: كَيْفَ إِضَاعَتُهَا؟ قَالَ: «إذَا وُسِّدَ الأَمْرُ إِلَى غَيْرِ أَهْلِهِ فَانْتَظِرِ السَّاعة». رَوَاهُ البُخُارِيُّ [59].
1877. Яна у кишидан ривоят қилинади:
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«(Имомлар) сизларга намоз ўқиб беришади. Тўғри ўқишса, сизларнинг фойдангизга, хато қилишса, сизларнинг фойдангизга, ўзларининг зиёнларига», дедилар».
Имом Бухорий ривояти.
1877 – وَعَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «يُصَلُّونَ لَكُمْ، فَإنْ أَصَابُوا فَلَكُمْ، وَإِنْ أَخْطَئُوا فَلَكُمْ وَعَلَيْهِمْ». رَوَاهُ البُخَارِيُّ [694].
1878. Яна у кишидан ривоят қилинади:
«Сиз одамлар учун чиқарилган энг яхши уммат бўлдингиз». Одамлар учун одамларнинг энг яхшиси бўлдингиз. Уларнинг бўйинларида занжири билан олиб келасиз. Ниҳоят, Исломга кирадилар».
Шарҳ: Ҳатто бўйнига занжир солинган, яъни асир бўлганлари ҳам сизлар туфайли мусулмон бўладилар, дейилмоқчи.
1878 - وَعَنْهُ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ: {كُنْتُمْ خَيْرَ أُمَّةٍ أخْرِجَتْ لِلنَّاسِ} قَالَ: خَيْرُ النَّاسِ لِلنَّاسِ يَأْتُونَ بِهِمْ في السَّلَاسِلِ فِي أَعْنَاقِهمْ حَتَّى يَدْخُلُوا فِي الإِسْلَامِ [خ 4557].
1879. Яна у кишидан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Жаннатга занжирбанд кирадиган қавмдан Аллоҳ ажабланди», дедилар».
Икковини Имом Бухорий ривоят қилдилар.
Шарҳ: «Жаннатга занжирбанд кирадиган қавм» деганда кофирларнинг қўлига асир тушиб қолиб, ҳалок бўлган мусулмонлар ёки Бадр жангида кофир ҳолида асир тушиб, занжирбанд бўлган, кейин Исломга, яъни жаннатга кирганлар назарда тутилган.
«Ажабланиш» феъли Аллоҳ таолога нисбатан ишлатилганда ҳайратда қолиш эмас, қизиқ санаб, хушнуд бўлиш маъноси тушунилади. Бунда Аллоҳ таолонинг Ўзига хос бир сифатини ифодалашда инсонларга тушунтириш, уларнинг зеҳнларига яқин келтириш учун «ажабланиш» сўзи ишлатилган бўлади.
1879 – وَعَنْهُ، عَنِ النَّبيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «عَجِبَ اللهُ عَزَّ وَجَلَّ مِنْ قَوْمٍ يَدْخُلُونَ الْجَنَّةَ فِي السَّلَاسِلِ». رَوَاهُمَا البُخَارِيُّ.
مَعْنَاهُ: يُؤْسَرُونَ وَيُقَيِّدُونَ ثُمَّ يُسْلِمُونَ، فَيَدْخُلُونَ الجَنَّةَ.
1880. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Юртларнинг Аллоҳга энг суюкли ери масжидларидир. Юртларнинг Аллоҳга энг ёқимсиз ери бозорларидир», дедилар».
Имом Муслим ривояти.
Шарҳ: Ушбу ҳадиси шарифдаги масжидлар ва бозорларга нисбатан айтилган васфлар уларда содир бўладиган ишлар юзасидан айтилган.
Одатда масжидларда Аллоҳга ибодат қилинади, тиловату зикр, ваъз-насиҳатлар бўлади. Илм ўрганилади. Мусулмонларнинг ахлоқ-одоби, тарбияси, руҳий-маънавий ҳолатини яхшилаш чоралари кўрилади. Умуман, икки дунё фойдасига оид ишлар бўлади.
Шунинг учун ҳам масжидлар Аллоҳ таоло энг яхши кўрган масканлардир. Шунинг учун ҳам масжид Аллоҳнинг уйи, дейилади. ҳар бир нарсанинг шарафи эгасининг шарафига қараб бўлади. Аллоҳнинг уйи бўлишдан ортиқ шараф бўлиши мумкинми?!
Ҳадиси қудсийда Аллоҳ таоло қуйидагиларни айтади:
«Еримдаги уйларим масжидлардир. Ундаги Менинг зиёратчиларим масжидларни обод қилувчилардир. Бас, ўз уйида таҳорат қилиб, Мени Ўз уйим да зиёрат қилган бандага хушҳоллик бўлсин. Зиёрат қилинган зиёрат қилувчини икром этиши ҳақдир».
Демак, масжидларга кўпроқ боришимиз, уларда кўпроқ ибодат қилишимиз, Аллоҳга қурбат ҳосил қилишимиз лозим.
Масжидга бориб унда кўзда тутилган нарсадан бошқа нарса билан машғул бўлиш яхши эмас. У ерда ношаръий ишлар, гап-сўзлар умуман бўлмаслигига ҳаракат қилмоғимиз шарт.
Бозорлар Аллоҳ таоло энг ёмон кўрган жой лардандир. Одатда, у ерда ёлғон, алдамчилик, бировнинг молини ҳаромдан ейиш каби ҳодисалар содир бўлади
Исломда савдо-сотиқ ишларида ҳалол бўлишга қаттиқ тарғиб қилинади. Алдамчилик, бировнинг молини ҳаромдан ейиш, савдо-сотиқда қаллоблик қилиш қаттиқ қораланади.
Ҳадисда бозорлар Аллоҳ таоло энг ёмон кўрган жой тариқасида саналиши ҳам шу жумлага киради. Бозор бозор бўлгани учун эмас, унда ҳаром-хариш, ношаръий ишлар кўплиги учун шундоқ васфга эга бўлган. Шунинг учун мусулмонлар бозорда доимо эҳтиёт бўлишлари керак. Бозорга кирганда ҳам Аллоҳдан паноҳ сўраб кириш керак, юрганда ҳам паноҳ сўраб юриш керак.
1880 – وَعَنْهُ، عَنِ النَّبيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «أَحَبُّ الْبِلَادِ إِلَى اللهِ مَسَاجِدُهَا، وَأَبَغَضُ الْبِلَادِ إِلَى اللهِ أَسْوَاقُهَا». رَوَاهُ مُسْلِمٌ [671].
1881. Салмон Форсий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Салмон шундай деди: «Қўлингдан келса, ҳеч қачон бозорга биринчи бўлиб кирмагин ва охирги бўлиб чиқмагин, чунки у шайтоннинг жанггоҳи, у байроғини ўша ерга тикади».
Имом Муслим ривояти.
Имом Барқоний «Саҳиҳ»ларида Салмондан қилган ривоятларида, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Сен бозорга аввалгилардан бўлиб кирувчи ва охиргилардан бўлиб чиқувчи кимса бўлма! Чунки шайтон бозорга тухум қўйиб ўша ерда жўжа очади», дедилар.
Шарҳ: «Шайтон бозорга тухум қўйиб ўша ерда жўжа очади», деган сўз киноя бўлиб, бозорлар аслида гуноҳ, фисқу-фужур ва алдовлар маконидир. Шайтон мана шундай разолатга буюриб, васваса қилади. Ҳамда ана шундай ёмон ишларни болалатиб юборади.
1881 - وَعَنْ سَلْمَانَ الْفَارِسيِّ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ مِنْ قَولِهِ قَالَ: «لَا تَكُونَنَّ إِنِ اسْتَطعْتَ أَوَّلَ مَنْ يَدْخُلُ السُّوقَ، وَلَا آخِرَ مَنْ يَخْرُجُ مِنْهَا؛ فَإنَّهَا مَعْرَكَةُ الشَّيْطَانِ، وَبهَا يَنْصُبُ رَايَتَهُ. رَوَاهُ مُسْلِمٌ هَكَذَا [2451].
وَرَوَاهُ البَرْقَانِيُّ فِي «صَحِيحِهِ» عَنْ سَلْمَانَ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: «لَا تَكُنْ أَوَّلَ مَنْ يَدْخُلُ السُّوقَ، وَلَا آخِرَ مَنْ يَخْرُجُ مِنْهَا؛ فِيهَا بَاضَ الشَّيْطَانُ وَفَرَّخَ».
1882. Осим ал-Аҳвал Абдуллоҳ ибн Саржис розияллоҳу анҳудан ривоят қиладилар:
«Мен Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга: «Эй Аллоҳнинг Расули! Аллоҳ гуноҳларингизни мағфират айласин», десам, у зот: «Сенинг ҳам гуноҳингни кечирсин», дедилар. Осим: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам сизнинг гуноҳингизни кечиришини сўрадиларми?» деса, Абдуллоҳ: «Ҳа, сизнинг ҳам гуноҳингизни кечиришини сўрадилар, - деб қуйидаги оятни тиловат қилди. «(Эй Муҳаммад) ўз гуноҳингиз учун ҳамда мўмин-мўминалар(нинг гуноҳлари) учун мағфират сўранг!».
Имом Муслим ривояти.
Шарҳ: Ҳадиснинг тўла шакли қуйидагича бўлган:
Осим Абдуллоҳ ибн Саржис розияллоҳу анҳудан ривоят қилади:
«У «Набий соллаллоҳу алайҳи васалламни кўрганман, у зот билан бирга нон ва гўшт [ёки сарийд] еганман», деди. Мен унга «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳаққингга истиғфор айтдиларми?» дедим. У: «Ҳа. Сенинг ҳаққинга ҳам», деди ва «Гуноҳинг учун ва мўминлару мўминалар учун истиғфор айт» оятини тиловат қилди. Сўнгра айланиб ортларига ўтдим. Кейин кураклари орасида, чап куракларининг юқори қисмида нубувват муҳрини кўрдим. У бўртиб турар, худди тошма каби устида холлар бор эди», деди». (Имом Муслим ривояти)
1882 - وَعَنْ عَاصِمِ الأَحْوَلِ، عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ سَرْجِسَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: قُلْتُ لِرَسُولِ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: يَا رَسُولَ اللهِ؛ غَفَرَ اللهُ لَكَ، قَالَ: «وَلَكَ» قَالَ عَاصِمٌ: فَقُلْتُ لَهُ: أَسْتَغْفَرَ لَكَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ؟! قَالَ: نَعَمْ، وَلَكَ، ثُمَّ تَلَا هَذِهِ الآيَةَ: {وَاسْتَغْفِرْ لِذَنْبِكَ وَلِلْمُؤْمِنِينَ وَالْمُؤْمِنَاتِ} [محمد : 19]. رَوَاهُ مُسْلِمٌ [2346].
1883. Абу Масъуд ал-Ансорийдан розияллоҳу анҳу ривоят қилинади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Албатта, одамларга етиб келган нубувват сўзларидан бири: «Агар ҳаё қилмасанг, хоҳлаганингни қилавер», деган гапдир», дедилар».
Имом Бухорий ривояти.
Шарҳ: Ҳаё сифати бутун анбиёларда мавжуд бўлган сифатдир. Чунончи, ҳадиси шарифда келган, олдинги динлардан ислом динига ўтган нарса, бу ҳаёдир.
«Агар уялмасанг хоҳлаганингни қил!».
«Хоҳлаганингни қил» жумласида икки маъноси бор.
Биринчиси таҳдид маъносини билдиради.
Бошқа жойда «хоҳлаганингизни қилинг!», деб ҳам келган. Яъни «Сен хоҳлаганингни қилаверчи, ҳали танобингни тортиб қўямиз» маъносида.
Иккинчи маъноси, «мазаммат қилишда муболаға қилиш йўли».
Яъни «уялмайсанми шу ишни қилиб» маъносида келади.
Ҳаёнинг истилоҳий таърифи:
Ҳаё бандани айбли ишлардан тиядиган ҳис-туйғудир.
Чунончи: «Ҳаё, у билан айбланиш қўрқуви сабабли инсонни чулғаб оладиган кайфиятдир».
Яъни, ҳаё - бу, зиллату-расволик, шармандали ишлардан бандани тўсиб турадиган кайфиятнинг номидир.
Имом Журжоний раҳматуллоҳи алайҳ дейди:
«Ҳаё бу – нафснинг бирор нарсадан сиқилиши ва уни тарк этишидир».
Аллома Роғиб Исфаҳоний раҳматуллоҳи алайҳ айтади:
«Ҳаё нафснинг қабиҳ, ифлосликдан сиқилиши ва уни тарк қилишидир».
1883 - وَعَنْ أَبِي مَسْعُودٍ الأَنْصَارِيِّ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: قَالَ النَّبيُّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: «إنَّ مِمَّا أَدْرَكَ النَّاسُ مِنْ كَلَامِ النُّبُوَّةِ الأُولَى: إذَا لَمْ تَسْتَحِ فَاصْنعْ مَا شِئْتَ». رَوَاهُ البُخَاريُّ [6120].
1884. Ибн Масъуд розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Қиёмат куни одамлар орасида биринчи ҳукм қилинадиган нарса (ноҳақ тўкилган)қон хусусида бўлади», дедилар».
Муттафақун алайҳ.
Шарҳ: Ислом шариати нуқтаи назаридан қарасак, ҳар бир мўмин-мусулмонннг қонини тўкиш иккинчи бир мусулмон учун ҳалол бўлмайди. Бу ҳақида Қуръони каримда шундай дейилади:
«Ким қасддан бир мўминни ўлдирса, унинг жазоси жаҳаннам бўлиб, ўша жойда абадий қолажак. Ва у Аллоҳнинг ғазаби ва лаънатига дучор бўлган, Аллоҳ унинг учун улуғ азобни тайёрлаб қўйгандир»” (Нисо сураси, 93-оят)
Эътибор берсак, мазкур ояти каримада комил мўмин-мусулмон одам бундай қабиҳ ишга асло қасддан қўл урмаслиги айтилмоқда. Шунинг ўзи ҳам бундай ишларни амалга ошириш ёки даъво қилиш қанчалар оғир гуноҳ эканини кўрсатади.
Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳаж мавсумидаги хайрлашув хутбаларида ҳам айни масалага тўхталиб ўтган эдилар. Мазкур хутбаларида шундай дедилар:
“Албатта сизларни қонингиз, мол-мулкингиз бир-биригизга, мана бу кунларингиз, мана бу ойингиз ва мана бу шаҳрингизни ҳурмати каби ҳаромдир” (яъни ўзаро урушлар ҳаром қилинган шаҳар Маккаи Мукаррама ва Мадинаи Мунаввара, урушлар ҳаром қилинган маълум ойлар ва Макка фатҳ қилинган кун)
Бу мавзуда яна кўплаб ҳадиси шарифлар ривоят қилинган.
Қуйида йирик алломаларимизнинг ҳам бу борадаги фикрларини келтириб ўтамиз. Жумладан:
Ибни Касир роҳимаҳуллоҳ шундай дейдилар:
“Ҳеч бир баҳона ва сабаб бир мўминга иккинчи бир мўминни ўлдиришни ҳалол қилмайди. Зеро «Саҳиҳи Бухорий» ва «Саҳиҳи Муслим»ларда ибни Масъуддан қуйидаги ҳадиси шариф ворид бўлган: Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар:
«Аллоҳдан ўзга Илоҳ йўқ» деб гувоҳлик берган ва менинг пайғамбарлигимга иймон келтирган бирорта мусулмоннинг қони ҳалол эмас. Аммо учта ишни содир этган бўлса бундан мустаснодир: нафс нафс билан (бировни ўлдирган жиноятчининг устида жиноятига муносиб тарзда қасос жорий қилиш), уйланган бўлса ҳам зино қилган зинокорни ва мусулмонлар жамоатидан айрилиб диндан қайтган муртадни”.
Ушбу ҳадиси шарифдаги қасос масаласи ояти карималарда ҳам баён қилинган ҳукм бўлиб, аммо унинг ижроси қозиёт маҳкамасида маълум талаб ва низомлар асосидагина ижро этилади. Ислом шариати бу каби муҳим ишларни ҳар ким ўз билганича амалга оширишига рухсат бермайди. Чунки бу иш одамларнинг ўз ихтиёрига ташлаб қўйилса жамият орасида баттар хунрезлик ва қирғинлар кўпайиб кетиши мумкин. Аслида қотиллар устидан қасос ҳукмини жорий этилиши ҳам жамият аъзолари орасида қон тўкилишини олдини олиш, яъни қон ва жон ҳимоясига қаратилган чорадир.
1884 - وَعَنِ ابْنِ مَسْعُودٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: قَالَ النَّبيُّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: «أوَّلُ مَا يُقْضَى بَيْنَ النَّاسِ يَوْمَ الْقِيَامةِ في الدِّمَاءِ». مُتَّفَقٌ عَلَيهِ.
1885. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Фаришталар нурдан яратилган. Жинлар оловнинг алангасидан яратилган. Одам эса сизларга васф қилинган нарсадан яратилган».
Имом Муслим ривояти.
1885 - وَعَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا قَالَتْ: قَالَ رَسُولُ اللَّه صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: «خُلِقَتِ الْمَلَائِكَةُ مِنْ نُورٍ، وَخُلِقَ الجَانُّ مِنْ مَارِجٍ مِنْ نَارٍ، وَخُلِقَ آدَمُ ممَّا وُصِفَ لَكُمْ». رَوَاهُ مُسْلِمٌ [2996].
1886. Яна у киши розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Аллоҳнинг набийси соллаллоҳу алайҳи васаллам хулқлари Қуръон эди», дедилар».
Имом Муслим ривояти.
Шарҳ: Гўёки Аллоҳ таоло: “Эй Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васаллам уммати, сиз ҳам мана пайғамбарингиз каби бўлсангиз нажотга эришасизлар, Қуръонга мана бундай амал қилишингиз керак. Қуръондаги хулқларни яхшисига амал қилмоқчи бўлсангиз, мана Қуръондаги одобларни амалга оширган зотни сийрати сиз учун катта дастур, амалий бажарувчиси”, деган маънода Пайғамбар с.а.в.ни Қуръоний хулқ билан юборди.
Демак, Пайғамбаримиз Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васалламга уммат бўлган кишиларнинг хулқлари, одоб-ахлоқлари, юриш-туришлари, сўзлари, қўйинки барча жиҳатда У зотга эргашган бўлиш керак. Тилда Расулуллоҳга иймон келтириб, амалда тескари бўлиб туриш комил мўминлик сифатларидан эмас.
1886 - وَعَنْهَا رَضِيَ اللهُ عَنْهَا قَالَتْ: «كَانَ خُلُقُ نَبِيِّ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ الْقُرْآنَ». رَوَاهُ مُسْلِمٌ فِي جُمْلَةِ حَدِيثٍ طَوِيلٍ [746].
1887. Яна у киши розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ким Аллоҳнинг дийдорини яхши кўрса, Аллоҳ ҳам унинг дийдорини яхши кўради. Ким Аллоҳнинг дийдорини ёмон кўрса, Аллоҳ ҳам унинг дийдорини ёмон кўради», дедилар. Оиша: «Эй Аллоҳнинг Набийси! Ўлимни ёмон кўришми? Ҳаммамиз ҳам ўлимни ёмон кўрамиз-ку?» деган эди, у зот шундай дедилар: «Бу сен айтгандек эмас. Мўминга Аллоҳнинг раҳмати, розилиги ва жаннати ҳақида башорат берилса, у Аллоҳнинг дийдорини яхши кўради, Аллоҳ ҳам унинг дийдорини яхши кўради. Кофирга Аллоҳнинг азоби ва ғазаби «башорат» берилса, у Аллоҳнинг дийдорини ёмон кўради, Аллоҳ ҳам унинг дийдорини ёмон кўради».
Имом Муслим ривояти.
Шарҳ: Одатда банданинг Аллоҳ таолога мулоқот бўлиши ҳақида гап кетса, ўлим тушунилади. Чунки ўлимдан кейингина банда Аллоҳга рўбарў бўлиши мумкин, холос.
Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам ким Аллоҳнинг мулоқотини яхши кўрса, Аллоҳ ҳам унинг мулоқотини яхши кўради. Ким Аллоҳнинг мулоқотини ёқтирмаса, Аллоҳ ҳам унинг мулоқотини ёқтирмайди, деганларида ҳам эшитувчиларнинг хаёлига дарҳол ўлим келди. Ўлимни эса ҳеч ким яхши кўрмайди. Унда кўпчиликнинг ҳоли нима бўлади? Табиатида бор ўлимни ёмон кўришлик сифати туфайли Аллоҳ таолонинг ёқтирмаслигига учрайдими?
Шунинг учун ҳам Оиша онамиз ёки Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг завжаларидан бирлари: «Албатта, биз ўлимни ёқтирмаймиз», дедилар.
Бу гапда унда ҳолимиз нима бўлади, деган савол ҳам бор эди. Шунда Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам айтган гаплари ўлим тўғрисида эмас, ўлим ҳақ бўлганидан кейин бўладиган ҳолат ҳақида эканини баён қилдилар.
Ҳар кишига ўлим ҳозир бўлганидан кейин мўмин ёки кофир бўлишига қараб унинг олдида, нариги дунёда нима тургани ҳақида хабар берилар экан. Мўмин ўзини олдинда кутиб турган Аллоҳнинг розилиги ва карамига эришиш учун тезроқ Аллоҳга мулоқот бўлишини яхши кўрар экан. Аллоҳ ҳам унга тезроқ мулоқот қилиб уни мукофотлашни яхши кўрар экан.
Кофир эса ўлганидан кейин ўзини олдинда Аллоҳнинг азоби ва уқубати кутиб турганини билганидан кейин у томонга бориш, Аллоҳга мулоқот бўлишини ёқтирмай қолади. Ундоқ нобакор банданинг мулоқотини Аллоҳ таоло ҳам албатта ёқтирмайди.
1887 - وَعَنْهَا قَالَتْ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: «مَنْ أَحَبَّ لِقاءَ اللهِ أَحَبَّ اللهُ لِقَاءَهُ، وَمَنْ كَرِهَ لِقَاءَ اللهِ كَرِهَ اللهُ لِقَاءَهُ»، فَقُلْتُ: يَا رَسُولَ اللهِ، أَكَرَاهِيَةُ الْمَوْتِ؟ فَكُلُّنَا نَكْرَهُ الْمَوْتَ، قَالَ: «لَيْسَ كَذَلِكَ، وَلَكِنَّ الْمُؤْمِنَ إِذَا بُشِّرَ بِرَحْمَةِ اللهِ وَرِضْوَانِهِ وَجَنَّتِهِ أَحَبَّ لِقَاءَ اللهِ، فَأَحَبَّ اللهُ لِقَاءَهُ، وَإنَّ الْكَافِرَ إِذَا بُشِّرَ بِعَذَابِ اللهِ وَسَخَطِهِ، كَرِهَ لِقَاءَ اللهِ، وَكَرِهَ اللهُ لِقَاءَهُ». رَوَاهُ مُسْلِمٌ [2684].
1888. Уммул мўъминин Софийя бинти Ҳуяй розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам эътикофда ўтирган эдилар. Кечаси у зотни зиёрат қилишга келдим ва у зот билан гаплашдим. Кейин туриб, ортимга қайтдим. У зот мени кузатиб қўйиш учун мен билан бирга турдилар. Шу пайт ансорлар розияллоҳу анҳумодан икки киши ўтиб қолди. Улар Набий соллаллоҳу алайҳи васалламни кўриб, тезлаб кетишди. Шунда Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Шошманглар, ахир бу Сафийя бинт Ҳуяй!» дедилар. Улар: «Субҳаналлоҳ, эй Аллоҳнинг Расули!..» дейишди. У зот: «Шайтон инсоннинг қонюрар жойида юради. Мен қалбларингизга шайтон бирор ёмонлик [ёки нарса] солиб қўйишидан қўрқдим», дедилар».
Муттафақун алайҳ.
Шарҳ: Ушбу ҳадисдан олинадиган фойдалар:
1. Эътикоф масжидда бўлиши.
2. Аёл киши кечаси бирор жойга борса жоизлиги.
3. Эътикоф ўтирган кишини хотини зиёрат қилса жоиз.
4. Эътикоф ўтирган киши ўз зиёратчиси билан гаплашиб ўтирса мумкинлиги.
5. Эътикоф ўтирган киши ўз зиёратчисини кузатиб чиқса бўлиши.
6. Кишилар кўнглига ёмон гумон келтириши мумкин ишларда эҳтиёт бўлиши кераклиги. Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳалиги икки киши қоронғида аёл киши билан турганликларини кўриб, ҳар хил хаёлга бормасин деб аёл ўз хотинлари эканини айтиб қўйдилар.
7. Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг умматларига меҳрибонликлари. Уларга гуноҳ бўлиши мумкин нарсанинг олдини олишлари.
8. Ажабланганда «Субҳоналлоҳ» дейиш жоизлиги.
9. Шайтон инсонда қоннинг йўлида юриши, унинг иғвосидан жуда ҳам эҳтиёт бўлиш лозимлиги.
1888 - وَعَنْ أُمِّ الْمُؤْمِنِينَ صَفِيَّةَ بنْتِ حُيَيٍّ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا قَالَتْ: كَانَ النَّبيُّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ مُعْتَكِفاً، فَأَتَيْتُهُ أَزُورُهُ لَيْلًا، فَحَدَّثْتُهُ ثُمَّ قُمْتُ لأًنْقَلِبَ، فَقَامَ مَعِي لِيَقْلِبَني، فَمَرَّ رَجُلَانِ مِنَ الأَنْصَارِ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا، فَلَمَّا رَأَيَا النَّبِيَّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ أَسْرَعَا، فَقَالَ النَّبِيُّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: «عَلَى رِسْلُكُمَا، إنَّهَا صَفِيَّةُ بِنْتُ حُيَيٍّ» فَقَالَا: سُبْحَانَ اللهِ يَا رَسُولَ اللهِ، فَقَالَ: «إنَّ الشَّيْطَانَ يَجْرِي مِنْ ابْنِ آدَمَ مَجْرَى الدَّمِ، وَإِنِّي خَشِيتُ أَنْ يَقذِفَ في قُلُوبِكُمَا شَرّاً أَوْ قَالَ: شَيْئاً». مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 3281، م 2175].
1889. Абулфазл Аббос ибн Абдулмутталиб розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Ҳунайн куни Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам билан бирга бўлганман. Абу Суфён ибн Ҳорис ибн Абдулмутталиб иккимиз Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам билан бирга юриб, у зотдан ажралмадик. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам )Фарва ибн Нуфоса Жузомий ҳадя қилган( оқ хачирларида эдилар. Мусулмонлар ва кофирлар тўқнашгач, (камончилардан катта талафот кўрган) мусулмонлар орқага чекина бошлашди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам эса хачирларини кофирлар томон ниқтай бошладилар. Мен Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг хачирлари тезлаб кетмасин деб, унинг юганидан маҳкам ушлаб, тўхтата бошладим. Абу Суфён эса Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг узангиларидан ушлаб олди. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Аббос, Самура аҳлини* чақир!» дедилар.
Менинг овозим жуда баланд эди. Овозим борича: «Самура аҳли қани?» деб бақирдим. Аллоҳга қасамки, улар овозимни эшитиб, (бизни) худди сигирлар болаларини ўраб олганидек ўраб олиб, «Лаббай! Лаббай!» дейишди-да, кофирлар билан жангга ташланишди. Кейин ансорларга чақириқ бўлиб, «Эй ансорлар жамоаси, эй ансорлар жамоаси!» дейишди. Сўнг чақириқ Бани Ҳорис ибн Хазражга хосланиб, «Эй Бану Ҳорис ибн Хазраж, эй Бану Ҳорис ибн Хазраж!» дейишди. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам хачирлари устида туриб, бўй чўзиб, уларнинг жанг қилишига қарадилар ва: «Ана энди жанг роса қизиди», дедилар. Кейин Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бир сиқим майда тош олиб, кофирлар томон отдилар ва: «Муҳаммаднинг Робби билан қасамки, чекинишди!» дедилар. Сўнг жангни ўз кўзим билан кўриш учун борсам, уруш боягидек давом этаётган экан. Аллоҳга қасамки, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам майда тошчаларни отганлари заҳоти уларнинг қуввати кетиб, орқага қочгани ҳалигача кўз ўнгимда».
* Самура – сифатли ёғоч берадиган тиканли дарахт. Бу ерда Самура аҳли деганда Ризвон байъати куни самура дарахти остида байъат қилган саҳобалар назарда тутилади.
Имом Муслим ривояти.
1889 - وَعَنْ أَبي الفَضْلِ العَبَّاسِ بْنِ عَبْدِ الْمُطَّلِبِ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: شَهِدْتُ مَعَ رَسُولِ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ يَوْمَ حُنَينٍ، فَلَزمْتُ أَنَا وَأَبُو سُفْيَانَ بْنُ الحَارِثِ بْنِ عَبْدِ الْمُطَّلِبِ رَسُولِ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ لَمْ نفَارِقْهُ، ورَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ عَلَى بَغْلَةٍ لَهُ بَيْضَاءَ، فَلَمَّا الْتَقَى الْمُسْلِمُونَ وَالْمُشْركُونَ وَلَّى الْمُسْلِمُونَ مُدْبِرِينَ، فَطَفِقَ رسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ، يَرْكُضُ بَغْلَتَهُ قِبَلَ الْكُفَّارِ، وَأَنَا آخِذٌ بِلِجَامِ بَغْلَةِ رَسُولِ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ أَكُفُّهَا إِرَادَةَ أَنْ لَا تُسْرِعَ، وَأَبُو سُفْيَانَ آخِذٌ بِركَابِ رَسُولِ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ. فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: «أَيْ عَبَّاسُ نَادِ أَصْحَابَ السَّمُرةِ»، قَالَ العبَّاسُ، وَكَانَ رَجُلًا صَيِّتاً: فَقُلْتُ بِأَعْلَى صَوْتِي: أَيْنَ أَصْحَابُ السَّمُرَةِ، فَوَاللهِ لَكَأَنَّ عَطْفَتَهُمْ حِينَ سَمِعُوا صَوْتِي عَطْفَةَ الْبَقَرِ عَلَى أَوْلَادِهَا، فَقَالُوا: يا لَبَّيْكَ يَا لَبَّيْكَ، فَاقْتَتَلُوا هُمْ وَالْكُفَّارُ، وَالدَّعْوةُ فِي الأَنْصَارِ يَقُولُونَ: يَا مَعْشَرَ الأَنْصَارِ، يَا مَعْشَرَ الأَنْصَارِ، ثُمَّ قَصُرَتِ الدَّعْوَةُ عَلَى بَنِي الْحَارِثِ بْن الْخزْرَج. فَنَظَرَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ وَهُوَ علَى بَغْلَتِهِ كَالْمُتَطَاوِلِ عَلَيْهَا إلَى قِتَالِهمْ فَقَالَ: «هَذَا حِينَ حَمِيَ الْوَطِيسُ» ثُمَّ أخَذَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ حَصَيَاتٍ، فَرَمَى بِهِنَّ وَجُوهَ الْكُفَّارِ، ثُمَّ قَالَ: «انْهَزَمُوا وَرَبِّ مُحَمَّدٍ» فَذَهَبْتُ أَنْظُرُ فَإِذَا الْقِتَالُ عَلَى هَيْئَتِهِ فِيمَا أَرَى، فَواللهِ مَا هُوَ إِلَّا أَنْ رَمَاهُمْ بِحَصَيَاتِهِ، فَمَا زِلْتُ أَرَى حَدَّهُمْ كَلِيلًا، وَأَمْرَهُمْ مُدْبِراً. رَوَاهُ مُسْلِمٌ.
«الوَطِيسُ» التَّنُّورُ. وَمَعْنَاهُ: اشْتَدَّتِ الْحرْبُ. وَقَوْلُهُ: «حَدَّهُمْ» هُوَ بِالحَاءِ الْمُهْمَلَةِ أَيْ: بَأْسَهُمْ.
1890. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Ҳой одамлар! Албатта, Аллоҳ покдир ва фақат пок нарсани қабул қилади. Аллоҳ пайғамбарларга нимани буюрган бўлса, мўминларга ҳам ўшани буюрган. У Зот: «Эй расуллар! Ҳалол-пок нарсалардан енглар ва солиҳ амал қилинглар! Албатта, Мен қилаётган амалларингизни билиб турурман» деган. У Зот яна: «Эй иймон келтирганлар! Мен сизларга ризқ қилиб берган пок нарсалардан енглар» деган». Сўнгра узоқ сафар қилиб, сочлари тўзиб, чангтўзонга беланиб кетган кишини зикр қилиб, шундай дедилар: «У: «Эй Роббим! Эй Роббим!» деб қўлларини осмонга чўзади, ҳолбуки унинг егани ҳаром, ичгани ҳаром, кийгани ҳаром ва ҳаром билан озиқланган. Энди унга қаёқдан ижобат бўлсин?!»
Имом Муслим ривояти.
1890 - وَعَنْ أَبي هُريْرَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: قَالَ رسُولُ اللَّه صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: «أيُّهَا النَّاسُ؛ إِنَّ اللهَ طيِّبٌ لَا يَقْبَلُ إِلَّا طَيِّباً، وَإِنَّ اللهَ أَمَرَ الْمُؤْمِنِينَ بِمَا أَمَرَ بِهِ الْمُرْسَلِينَ، فَقَالَ تَعَالَى: {يَا أَيُّها الرُّسُلُ كُلُوا مِنَ الطَّيِّباتِ} وَقَالَ تَعَالَى: {يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمنُوا كُلُوا مِنْ طَيِّبَاتِ مَا رَزَقْنَاكُمْ} ثُمَّ ذَكَرَ «الرَّجُلَ يُطِيلُ السَّفَرَ أَشْعَثَ أَغْبَرَ يَمُدُّ يَدَيْهِ إِلَى السَّمَاءِ: يَا رَبِّ يَا رَبِّ، وَمَطْعَمُهُ حَرَامٌ، وَمَشْرَبُهُ حَرَامٌ، وَمَلْبَسُهُ حَرَامٌ، وَغُذِيَ بِالْحَرامِ، فَأَنَّى يُسْتَجَابُ لِذَلِكَ؟». رَوَاهُ مُسْلِمٌ [1015].
1891. Яна у кишидан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Уч киши борки, қиёмат куни Аллоҳ уларга гапирмайди ҳам, покламайди ҳам. Уларга назар ҳам солмайди. Уларга аламли азоб бордир: зинокор қария; ёлғончи подшоҳ; мутакаббир камбағал».
Имом Муслим ривояти.
Шарҳ: Бу ҳадиснинг шарҳи 629-рақамли ҳадис остида келтирилган.
1891 - وَعَنْهُ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّه صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: «ثَلَاثَةٌ لَا يُكَلِّمُهُمْ اللهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ، وَلَا يُزَكِّيهِمْ، وَلَا يَنْظُرُ إِلَيْهِمْ، وَلَهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ: شَيْخٌ زَانٍ، وَمَلِكٌ كَذَّابٌ، وَعَائِل مُسْتَكْبِرٌ». رَوَاهُ مُسْلِمٌ [107 وسبق برقم 629].
«الْعَائِلُ»: الْفَقِيرُ.
1892. Яна у киши розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Сайҳон, Жайҳон, Фурот ва Нил – барчаси жаннат дарёларидандир», дедилар».
Имом Муслим ривояти.
Шарҳ: Сайҳон ва Жайҳон, Амударё ва Сирдарё сувларидир. Жаннат дарёлари дейилишига сабаб унинг суви тоза ва атрофида Ислом кенг қулоч очишидир, дейишган.
Имом Суютий: «Балки ҳақиқатда унда жаннат моддалари бордир», деб айтганлар. Лекин буларнинг барчаси ҳақиқатини якка Аллоҳ билур.
1892 - وَعَنْهُ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهُ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: «سَيْحَانُ وَجَيْحَانُ وَالْفُرَاتُ وَالنِّيلُ كُلٌّ مِنْ أَنْهَارِ الْجَنَّةِ». رَوَاهُ مُسْلِمٌ [2839].
1893. Яна у киши розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам қўлимдан тутиб, шундай дедилар: «Аллоҳ азза ва жалла тупроқни шанба куни яратди. Ундаги тоғларни якшанба куни яратди. Дарахтларни душанба куни яратди. Ёқимсиз нарсаларни сешанба куни яратди. Нурни чоршанба куни яратди. Пайшанба куни ернинг устида жонзотларни таратди. Одам алайҳиссаломни жума куни асрдан кейин, яратишнинг сўнгида, аср билан туннинг (шомнинг) орасидаги охирги соатда яратди».
Имом Муслим ривояти.
1893 - وَعَنْهُ قَالَ: أَخَذَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ بِيَدِي فَقَالَ: «خَلَقَ اللهُ التُّرْبَةَ يَوْمَ السَّبْتِ، وَخَلَقَ فِيهَا الْجِبَالَ يَوْمَ الأَحَدِ، وَخَلَقَ الشَّجَرَ يَوْمَ الإثْنَيْنِ، وَخَلَقَ الْمَكْرُوهَ يَوْمَ الثُّلَاثَاءِ، وَخَلَقَ النُّورَ يَوْمَ الأَرْبَعَاءِ، وَبَثَّ فِيهَا الدَّوَابَّ يَوْمَ الخَمِيسِ، وَخَلَقَ آدَمَ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ بَعْدَ الْعَصْرِ مِنْ يَومِ الجُمُعَةِ في آخِرِ الْخَلْقِ في آخِرِ سَاعَةٍ مِنَ النَّهَارِ فِيمَا بَيْنَ الْعَصْرِ إِلَى الَّليلِ». رَوَاهُ مُسْلِمٌ [2789].
1894. Абу Сулаймон Холид ибн Валид розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Муъта куни қўлимдаги тўққизта қилич синиб тугади. Қўлимда Яман шамширигина қолди».
Имом Бухорий ривояти.
Шарҳ: Холид ибн Валид розияллоҳу анҳу нега жанг майдонида шаҳид бўлиб вафот топмадилар?... Бундаги Аллоҳнинг ҳикмати нимада эди?
Зикр этилишича, аллома Абдулфаттоҳ Абу Ғудда Ҳиндистонга сафар қилган чоғлари, у ерда аллома, муҳаддис, ҳофиз, фақиҳ Муҳаммад Яъқуб Нанутавий билан учрашадилар.
Ўша суҳбатда Муҳаммад Яъқуб шайх Абдулфаттоҳга деди: “Холид ибни Валид розияллоҳу анҳунинг 120дан ортиқ маъракада қатнашгани, иссиқларнинг шиддати ва қиличлар сояси остида содиқлик ила Аллоҳнинг йўлида шаҳодат талабида бўлганига қарамай, тўшагида вафот этиши ҳикматини биласизми?”, деб сўрадилар.
Абдулфаттоҳ Абу Ғудда: “Йўқ, билмайман”, дедилар.
Шунда шайх Муҳаммад Яъқуб: “Уламоларимиз айтишларича, Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам Холидни “Сайфуллоҳил маслул” – Аллоҳнинг яланғочланган, қиндан чиқарилган қиличи, деб лақаблаганлар. Агар у маъракада, жанг майдонида ўлдирилганида, яъни, гўёки, Аллоҳнинг қиличи синган бўлар эди. Аллоҳнинг қиличи эса ҳеч қачон синмайди. Агар Холид жангда ўлдирилганда одамлар, Сайфуллоҳ ўлди, қилич синди, демасликлари учун ҳам Аллоҳ таоло бу зотни тўшакларида (яъни, жангдан ташқари ўлим билан) вафот топтиришни ихтиёр қилди” дедилар.
Шайх Абдулфаттоҳ ўшанда: “Аллоҳга қасамки, шу фойданинг ўзиёқ Ҳиндистонга сафар қилишимга кифоя қиларли бўлди. Бундан бошқа фойда топмаган бўлсам ҳам, шу ҳикматни англаганим, билганим сафар қилишимга етарли асос бўларди”, деган эканлар.
1894 - وَعَنْ أَبِي سُلَيْمَانَ خَالِدِ بنِ الْوَلِيدِ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قالَ: «لَقَدِ انْقَطَعَتْ في يَدِي يوْمَ مُؤتَةَ تِسْعَةُ أَسْيافٍ، فَمَا بقِيَ في يَدِي إِلَّا صَفِيحةٌ يَمَانِيَّةٌ». رَوَاهُ البُخَارِيُّ [4265].
1895. Амр ибн Осс розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Бу киши Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламни:
«Ҳукм қилувчи ҳукм қилаётганда ижтиҳод қилиб, тўғри топса, унга икки ажр бордир. Ҳукм қилганда ижтиҳод қилиб, хато қилса, унга бир ажр бордир», деб айтганларини эшитди.
Муттафақун алайҳ.
1895 - وَعَنْ عَمْرِو بْنِ الْعَاصِ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ: أَنَّهُ سَمِعَ رسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ يَقُولُ: «إذَا حَكَمَ الْحَاكِمُ، فَاجْتَهَدَ، ثُمَّ أَصَابَ، فَلَهُ أَجْرَانِ وَإِنْ حَكَمَ وَاجْتَهَدَ، فَأَخْطَأَ، فَلَهُ أَجْرٌ». مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 7352، م 1716].
1896. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Иситма жаҳаннам тафтидандир. Шу боис уни сув билан совутинглар», деб айтдилар».
Муттафақун алайҳ.
Шарҳ: Иситмалаган кишининг аъзоларини совуқ сув билан ювиб, унга совуқ сув ичириб, иситмасини туширинглар.
Инсоннинг тана ҳарорати турли сабабларга кўра кўтарилади. Тана ҳароратининг кўтарилиши шамоллаш ва грипп асносида кўпроқ кузатилади. Баъзан бу кўтарилиш 40°-41° даражага етиши мумкин. Агар шу пайтда зудлик билан чора кўриб, ҳароратни туширишга уринилмаса, бемор вафот этиши мумкин.
Тана ҳароратининг кўтарилиши иситма дейилади. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам бир неча ҳадисларда иситмани тушириш йўлларини баён қилганлар.
Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам вафот этишларидан олдин бемор бўлиб ётганларида иситмалари кўтарилди. Шунда у зот алайҳиссалом устларидан етти марта мешдан сув қуйишларини буюрганлар.
Иситмани тушириш учун қўлланадиган дори воситалари, тиббий чора-тадбирлар кўп бўлишига қарамасдан, Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг тиббий кўрсатмалари энг афзал ва энг фойдали услублигича қолмоқда. Кўп ҳолларда беморнинг иситмаси бирданига кўтарилиб кетиб, кўплаб дори-дармонлар ҳам таъсир қилмайди. Ана шу пайтда шифокорлар беморнинг устидан сув қуйиш, уни сув билан совутиш чорасини қўллайдилар ва самарали натижага эришадилар. Шунинг учун педиатр (болалар шифокори)лар бемор боланинг ота-онасига тезда унинг кийимларини ечиб олиб, устидан совуқ сув қуйишни ва сувга ботирилган латтани бемор боланинг пешонасига қўйиб туришни тавсия қиладилар.
Илмий томондан ҳам собит бўлганки, иситманинг бир неча фойдалари бор.
Инсон иситмалаганда, қондаги интерферон моддасининг миқдори ортади. Бу моддани қондаги оқ қон таначалари (лейкоцитлар) ишлаб чиқаради. Интерферон моддаси танага ҳужум қилган вирусларни йўқ қилади. Мазкур модда танани зарарли вирус ва бактериялардан халос этибгина қолмай, жисмнинг касалликларга қарши курашувчанлигини оширади, танадаги саратон ҳужайраларини йўқ қилиб, тананинг ҳеч бир жойида саратон ҳужайралари пайдо бўлишига йўл қўймайди.
Шу сабабли баъзи шифокорлар “Худди бемор одам соғайиб хурсанд бўлганидек, кўплаб касалликлар асносида иситма пайдо бўлса, биз хурсанд бўламиз. Чунки иситма дори ичишдан кўра танага кўпроқ фойдалидир. Мисол учун бўғимлар ревматизмини олайлик. Инсон шу касаллик билан оғриганда, бўғимлари қаттиқлашиб, ҳаракатланишга ярамай қолади. Худди шундай пайтда тиббиётда сунъий иситма муолажаси қўлланади. Бунда муайян дорилар орқали клизма қилиш йўли билан беморда иситма ҳосил қилинади” дейишади.
Ҳа, азизлар, иситманинг танага фойдаси борлиги ҳеч кимга сир эмас. Иситма бу дунёда беморнинг соғайишига хизмат қилса, охиратда гуноҳлардан фориғ бўлишига ҳам хизмат қилади.
Жобир розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам Умму Соибнинг ҳузурига кирдилар ва:
«Эй Умму Соиб, сенга нима бўлди, қалтираяпсан?» дедилар.
«Иситма! Аллоҳ уни баракасиз қилсин!» деди у.
«Иситмани сўкма. У одам боласининг хатоларини худди босқон темирнинг чиқиндисини кетказгандек кетказур», дедилар у зот». (Имом Муслим ривояти).
1896 - وَعَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا: أَنَّ النَّبِيَّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «الْحُمَّى مِنْ فَيْحِ جَهَنَّمَ فَأَبْرِدُوهَا بِالْمَاءِ». مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 3263، م 2210].
1897. Яна у киши розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Ким вафот этсаю, унинг зиммасида рўза (қазо)си бўлса, яқинлари ўша рўзани тутсин», дедилар.
Муттафақун алайҳ.
Бу ҳадисдан ўлган киши учун унинг яқинлари қазо рўзасини тутиб бериши жоизлиги тушунилади.
Яқинлари - меросхўрлар ёки меросхўр бўлмаганлар ҳамдир.
Шарҳ: Бир одам сафар ёки беморлик туфайли маълум кунлар рўзасини тута олмади ёки рўза тутишни назр қилдию тута олмай вафот қилди. Ана шунда, унинг зиммасидаги фарз ёки вожиб рўзани унинг валийи тутиб қўйса бўлади.
Ибн Аббос розияллоҳу анҳу ривоят қилади:
«Бир киши Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига келиб:
«Эй Аллоҳнинг Расули, онам вафот қилдилар. У кишининг зиммасида бир ойлик рўза бор. Унинг қазосини мен тутсам бўладими?» деди.
«Агар онангнинг қарзи бўлса, сен унинг номидан адо қилармидинг?» дедилар.
«Ҳа», деди.
«Бас, Аллоҳнинг қарзини адо қилмоқ муҳимроқ», дедилар».
(Имом Бухорий, Муслим, Абу Довуд ва Термизий ривояти)
Бу ҳадиси шарифда Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам шаръий ҳукмни тушунтириш учун банданинг Аллоҳ таоло ҳузуридаги бурчини бошқа банда ҳузуридаги бурчига ўхшатиб таққосламоқдалар. ҳақиқатан ҳам онанинг бир бандадан қарзи бўлиб, ўз қарзини адо этмай туриб вафот қилса, қарзни фарзанд узади. Тутилмай қолган рўза ҳам онанинг Аллоҳ ҳузуридаги қарзи, уни бола адо этиши авлороқ. Онага бошқа қариндошлар ҳам қиёс қилинади. Ким зиммасида тутилмаган рўзаси бўлиб туриб вафот этса, қазосини маййитнинг валийи тутади.
Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига бир аёл келиб:
«Эй Аллоҳнинг Расули, онам вафот этдилар. Унинг зиммасида назр рўзаси бор эди. У кишининг номидан мен рўза тутсам бўладими?» деди.
«Айтгин-чи, агар онангнинг қарзи бўлсаю, уни сен берсанг, у онангдан адо этилган бўлармиди?» дедилар.
«Ҳа», деди.
«Бас, онангнинг номидан рўза тутавер», дедилар».
(Икки Шайх ривоят қилган).
Бу ҳадисда ҳам деярли аввалги ҳадисдаги ҳолат такрорланмоқда. Фақат сўровчи аёл киши ва тутилмай қолган рўза назр рўза эканида фарқ бор. Демак, ўлган кишининг ортидан тутилмай қолган назр рўзаси ҳам тутилади. Қиз ўз онасининг тута олмай ўтиб кетган рўзасини тутса бўлади.
Ушбу уч ҳадисга имом Аҳмад ибн ҳанбал раҳматуллоҳи алайҳининг мазҳабларида амал қилинади.
Ҳанафий, Моликий ва Шофеъий мазҳабларида эса ўлган одамнинг номидан рўза тутгандан кўра, таом берган яхши, дейдилар. Чунки рўза намозга ўхшаш баданий ибодат бўлиб, уни ҳар бир шахс ўзи адо этиши керак. Бу ибодатни бировнинг номидан бошқа одам адо эта олмайди. Бу фикрни қўллаш учун ҳадислар ҳам бор. Қуйи да улардан иккитаси ривоят қилинади.
Ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Ким ўлсаю, унинг зиммасида ойнинг рўзаси бўлса, унинг номидан ҳар бир кун ўрнига бир мискинга таом берсин», дедилар».
(Термизий ва Ибн Можа ривоят қилишган).
Бу ҳадисда эса, ўлган кишининг зиммасидаги рўзани соқит қилиш учун, тутилмай қолган ҳар бир кунлик рўза ўрнига бир мискинни тўйдирадиган таом бериш зарурлиги айтилмоқда.
1897 - وَعَنْهَا رَضِيَ اللهُ عَنْهَا: عَنِ النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «مَنْ مَاتَ وَعَلَيْهِ صَوْمٌ، صَامَ عَنْهُ وَلِيُّهُ». مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 1952، م 1147].
وَالْمُخْتَارُ: جَوَازُ الصَّوْمِ عَمَّنْ مَاتَ وَعَلَيْهِ صَوْمٌ؛ لِهَذَا الْحَدِيثِ، وَالْمُرَادُ بِالْوَليِّ: الْقَرِيبُ، وَارِثاً كَانَ أَوْ غَيْرَ وَارِثٍ.
1898. Авф ибн Молик ибн Туфайл розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
“Абдуллоҳ ибн Зубайр розияллоҳу анҳумонинг олди-сотди ёки у берган тортиқ хусусида «Аллоҳга қасамки, ё Оиша бас қилади, ёки мен уни (тасарруфдан) тўсиб қўяман», дегани Оишага айтилди. Шунда у: «У шундай дедими?» деди. «Ҳа», дейишди. «Аллоҳ учун зиммамга назр бўлсинки, Ибн Зубайрга зинҳор гапирмайман», деди. Араз чўзилиб кетгач, Ибн Зубайр унга воситачи қўйди. Шунда (Оиша): «Йўқ! Аллоҳга қасамки, унинг хусусида воситачиликларни асло қабул қилмайман ҳам, назримни бузмайман ҳам», деди.
Бу ҳол чўзилиб кетгач, Ибн Зубайр Мисвар ибн Махрама билан Абдурраҳмон ибн Асвад ибн Абдуяғуслар билан гаплашиб, уларга: «Аллоҳ ҳаққи, ёлвораман, мени Оишанинг ҳузурига олиб кирсаларингиз-чи! Ахир мен билан қариндошлик ришталарини узишни назр қилиши унга ҳалол бўлмайди-ку», деди.
Мисвар билан Абдурраҳмон келиб, «Ассалому алайки ва роҳматуллоҳи ва барокатуҳу! Кираверайликми?» деб Оишанинг ҳузурига изн сўрашди. Оиша: «Киринглар», деди. «Ҳаммамизми?» дейишди. У улар билан Ибн Зубайр ҳам борлигини билмай, «Ҳа, ҳамманглар киринглар», деди. Улар киришгач, Ибн Зубайр парда ортига ўтиб, Оишани қучоқлаб, ёлвориб йиғлай бошлади. Мисвар ва Абдурраҳмонлар ҳам (Оишадан Ибн Зубайрга) гапиришини ва (кечиримини) қабул қилишини ёлвора кетишди. Улар: «Ўзингиз билганингиздек, Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам аразлашдан қайтарганлар, чунки мусулмон кишига биродари билан уч кундан ортиқ аразлашиб юриш ҳалол эмас», дейишарди.
Улар Оишага насиҳат қилиб, ҳадеб қистайверишгач, у уларга назрини эслатиб: «Мен назр қилганман, назр(ни бузиш) эса ёмон», дея йиғлаб юборди.
Иккови шундай туравергач, ниҳоят (Оишанинг) ўзи Ибн Зубайрга гапирди ва ўша назри учун қирқта қул озод қилди. Кейинчалик ҳам у назрини ёдга олиб йиғлар, ҳатто кўз ёшлари рўмолини ҳўл қилиб юборар эди».
Имом Бухорий ривояти.
1898 - وَعَنْ عَوْفِ بْنِ مَالِكِ بْنِ الطُّفَيْلِ: أَنَّ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا حُدِّثَتْ: أَنَّ عَبْدَ اللهِ بْنَ الزَّبَيْر رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ في بَيْعٍ أَوْ عَطَاءٍ أَعْطَتْهُ عَائِشَةُ رَضِيَ اللهُ تَعالَى عَنْهَا: وَاللهِ لَتَنْتَهِيَنَّ عَائِشَةُ، أَوْ لأَحْجُرَنَّ عَلَيْهَا، قَالَتْ: أَهُوَ قَالَ هَذَا؟ قَالُوا: نَعَمْ، قَالَتْ: هُوَ، للهِ عَلَيَّ نَذْرٌ أَنْ لَا أُكَلِّمَ ابْنَ الزُّبيْرِ أَبَداً، فَاسْتَشْفَعَ ابْنُ الزُّبيْرِ إِلَيهَا حِينَ طَالَتِ الْهجْرَةُ. فَقَالَتْ: لَا وَاللهِ لَا أُشَفَّعُ فِيهِ أَبَداً، وَلَا أَتَحَنَّثُ إِلَى نَذْري. فَلَمَّا طَالَ ذَلِكَ عَلَى ابْنِ الزُّبيْرِ كَلَّمَ الْمِسْورَ بْنَ مخْرَمَةَ، وَعَبْدَ الرَّحْمنِ بْنَ الأَسْوَدِ بْنِ عَبْدِ يَغُوثَ وَقَالَ لَهُمَا: أَنْشُدُكُمَا اللهَ لَمَا أَدْخَلْتُمَاني عَلَى عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا، فَإنَّهَا لَا يَحِلُّ لَهَا أَنْ تَنْذِرَ قَطِيعَتي، فَأَقْبَلَ بِهِ الْمِسْوَرُ، وَعَبْدُ الرَّحْمنِ حَتَّى اسْتَأْذَنَا عَلَى عَائِشَةَ، فَقَالَا: السَّلَامُ عَلَيْكِ وَرَحْمَةُ اللهِ وَبرَكَاتُهُ، أَنَدْخُلُ؟ قَالَتْ عَائِشَةُ: ادْخُلُوا. قَالُوا: كُلُّنَا؟ قَالَتْ: نَعَمْ ادْخُلُوا كُلُّكُمْ، وَلَا تَعْلَمُ أَنَّ مَعَهُمَا ابْنَ الزُّبَيْرِ، فَلَمَّا دَخَلُوا، دَخَلَ ابْنُ الزُّبيْرِ الْحِجَابَ، فَاعْتَنَقَ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا، وَطَفِقَ يُنَاشِدُهَا وَيَبْكِي، وَطَفِقَ الْمِسْوَرُ، وَعَبْدُ الرَّحْمَنِ يُنَاشِدَانِهَا إِلَّا كَلَّمَتْهُ وَقبِلَتْ مِنْهُ، وَيقُولَانِ: إِنَّ النَّبِيَّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ نَهَى عَمَّا قَدْ عَلِمْتِ مِنَ الْهِجْرةِ. وَلَا يَحِلُّ لِمُسْلِمٍ أَنْ يَهْجُرَ أَخَاهُ فَوْقَ ثَلَاثِ لَيَالٍ. فَلَمَّا أَكْثَرُوا عَلَى عَائِشَةَ مِنَ التَّذْكِرةِ وَالتَّحْرِيجِ، طَفِقَتْ تُذَكِّرُهُمَا وَتَبْكِي، وَتَقُولُ: إِنِّي نَذَرْتُ وَالنَّذْرُ شَدِيدٌ، فَلَمْ يَزَالَا بِهَا حَتَّى كَلَّمَتِ ابْنِ الزُّبيْرِ، وَأَعْتَقَتْ فِي نَذْرِهَا أَرْبَعِينَ رَقَبَةً، وَكَانَتْ تَذْكُرُ نَذْرَهَا بَعْدَ ذَلِكَ فَتَبْكِي حَتَّى تَبُلَّ دُمُوعُهَا خِمارَهَا. رَوَاهُ البُخَارِيُّ [6073].
1899. Уқба ибн Омир розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Уҳуд қурбонларига саккиз йилдан кейин худди тириклару ўликлар билан видолашаётган одамдек жаноза* ўқидилар. Кейин минбарга чиқиб: «Мен олдингиздаги фаратман.* Мен сизларга гувоҳман. Албатта, сизларга ваъда қилинган жой Ҳавздир. Мен мана шу турган жойимдан уни кўриб турибман. Мен сизларнинг мушрик бўлиб кетишингиздан кўрқмайман, лекин сизлар учун дунёдан қўрқаман, унда кимўзар ўйнаб кетишингиздан», дедилар. Бу менинг Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга сўнгги бор қарашим бўлди».
Муттафақун алайҳ.
Бошқа ривоятда: «Лекин дунё устида кимўзар ўйнаб кетишингиздан ва олдинги умматлар каби уни деб урушиб ҳалок бўлишингиз қўрқитади», деганлар. Уқба: “Бу менинг Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга минбар устида сўнгги бор қарашим бўлди”, деди.
Яна бошқа ривоятда: «Мен сизларни кутиб олувчингиз ва гувоҳ бўлувчингиздирман. Аллоҳ номига қасамки, мен ҳозир ҳавзимни кўряпман. Менга ер хазиналари калитлари ёки ер калитлари берилди. Аллоҳ номига қасам, мендан кейин сизлар мушрик бўлиб кетишингиздан қўрқмайманлекин сизлар (мол дунёда) кимўзар ўйнаб мусобақа қилишингизгиздан қўрқаман», дедилар”.
*Уҳуддаги ўликларга жаноза ўқидилар, деган жумладан мақсад уларнинг ҳаққига дуо қилдилар деган маънодадир.
Шарҳ: «Фарат» деб сув ёки манзилга ҳаммадан олдин бориб, ҳозирлик кўриб турадиган кишига айтилади.
Уҳуд Мадинаи мунаввара яқинидаги тоғ бўлиб, у мусулмонлар билан кофирлар ўртасида бўлиб ўтган машҳур жанг билан номи чиққан. Ўша жанг мазкур тоғ яқинида бўлгани учун Уҳуд жанги номини олган. Шунингдек, ўша жангга тегишли бошқа нарсаларга ҳам Уҳуд нисбати берилади. Шунинг учун ҳам ушбу ривоятда, Уҳудда қатл этилганларни, деб келмоқда.
1899 - وَعَنْ عُقْبَةَ بْنِ عَامِرٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ خَرَجَ إِلَى قَتْلَى أُحُدٍ، فَصلَّى عَلَيْهِمْ بَعْدَ ثَمَانِ سِنِينَ كالْمُوَدِّعِ لِلأَحْيَاءِ وَالأَمْوَاتِ، ثُمَّ طَلَعَ إِلَى الْمِنْبَرِ، فَقَالَ: «إِنِّي بَيْنَ أَيْدِيكُمْ فَرَطٌ وَأَنَا شَهِيدٌ عَلَيْكُمْ وَإِنَّ مَوْعِدَكُمُ الْحَوْضُ، وَإِنِّي لأَنْظُرُ إِلَيهِ مِنْ مَقَامِي هَذَا، وَإنِّي لَسْتُ أَخْشَى عَلَيْكُمْ أَنْ تُشْرِكُوا، وَلَكِنْ أَخْشَى عَلَيْكُمُ الدُّنْيَا أَنْ تَنَافَسُوهَا». قَالَ: فَكَانَتْ آخِرَ نَظْرَةٍ نَظَرْتُهَا إِلَى رَسُولِ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ. مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 4042، م 2296].
وَفِي رِوَايَةٍ: «وَلَكِنِّي أَخْشَى عَلَيْكُمْ الدُّنيَا أَنْ تَنَافَسُوا فِيهَا، وَتَقْتَتِلُوا فَتَهْلِكُوا كَمَا هَلَكَ مَنْ كَانَ قَبْلَكُمْ»، قَالَ عُقْبَةُ: فَكَانَ آخِرَ مَا رَأَيْتُ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ عَلَى الْمِنْبَرِ [م 2296،/31].
وَفِي رِوَايَةٍ قَالَ: «إنِّي فَرطٌ لَكُمْ وَأَنَا شَهِيدٌ عَلَيْكُمْ، وَإِنِّي وَاللهِ لأَنْظُرُ إِلَى حَوْضِي الآنَ، وَإنِّي أُعْطِيتُ مَفَاتِيحَ خَزَائِنِ الأَرْضِ، أَوْ مَفَاتِيحَ الأَرْضِ، وَإِنَّي وَاللهِ مَا أَخَافُ عَلَيْكُمْ أَنْ تُشْرِكُوا بَعْدِي وَلَكِنْ أَخَافُ عَلَيْكُمْ أَنْ تَنَافَسُوا فِيهَا» [خ 1344، م 2296].
وَالْمُرَادُ بِالصَّلَاةِ عَلَى قَتْلَى أُحُدٍ: الدُّعَاءُ لَهُمْ، لَا الصَّلَاةُ الْمَعْرُوفَةُ.
1900. Абу Зайд Амр ибн Ахтаб ал-Ансорий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бизга бомдод намозинини ўқиб бердилар. Сўнг минбарга чиқиб, то пешин бўлгунича бизга хутба қилдилар. Кейин тушиб, намозни ўқидилар. Кейин минбарга чиқиб, то аср бўлгунича бизларга хутба қилдилар. Кейин тушиб, намозни ўқидилар. Кейин минбарга чиқиб, кун ботгунича )бизларга хутба қилдилар(. Ўшанда бизга бўлгану бўладиган нарсаларнинг хабарини бердилар. Хотираси энг кучлироғимиз – энг билимдонимиздир».
Имом Муслим ривояти.
1900 - وَعَنْ أَبِي زَيْدٍ عَمْرُو بْنِ أَخْطَبَ الأَنْصَارِيِّ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: صَلَّى بِنَا رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ الْفَجْر، وَصعِدَ الْمِنْبَرَ، فَخَطَبنَا حَتَّى حَضَرَتِ الظُّهْرُ، فَنَزَلَ فَصَلَّى، ثُمَّ صَعِدَ الْمِنْبَرَ فَخَطَبَ حَتَّى حَضَرتِ العَصْرُ، ثُمَّ نَزَلَ فَصَلَّى، ثُمَّ صَعِدَ الْمِنْبَرَ حَتَّى غَرَبَتِ الشَّمْسُ، فَأَخْبَرَنَا مَا كَانَ وَمَا هُوَ كَائِنٌ، فَأَعْلَمُنَا أَحْفَظُنَا. رَوَاهُ مُسْلِمٌ [2892].
1901. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Ким Аллоҳга тоатни назр қилган бўлса, Унга тоат қилсин. Лекин ким Унга осий бўлишни назр қилган бўлса, Унга осий бўлмасин», дедилар».
Имом Бухорий ривояти.
Шарҳ:
Шарҳ: «Назр» сўзи луғатда яхшилик ёки ёмонлик ваъда қилишни англатади. Унда огоҳлантириш маъноси бордир. Яъни, бир одам бирор ишни қилишини, албатта, лозимлигини ўзига огоҳлантириш бўлиши учун назр қилади.
Шариат истилоҳида эса, аслида шариат бўйича лозим бўлмаган, қурбат ҳосил қиладиган ишни ўша маънони англатувчи лафз билан ўзига лозим қилиб олишни «назр», деб аталади.
Мисол учун, «Аллоҳ учун минг сўм садақа қиламан» ёки «Аллоҳ учун уч кун рўза тутаман» кабилар.
Қуйидаги ояти каримада назрга вафо қилишлик аброр мўмин-мусулмон кишиларнинг сифати экани таъкидланмоқда.
«Назрга вафо қилурлар ва ёмонлиги кенг тарқаладиган бўлган Кундан қўрқурлар. Ва ўзлари бир таомни яхши кўриб турсалар ҳам мискинга, етимга ва асирга берурлар», деган (Инсон сураси, 7-8-оятлар).
Ушбу ҳадиси шарифдан иккита ҳукм чиқади:
1. Намоз ўқиш, рўза тутиш, садақа бериш каби Аллоҳ таолога тоат, ибодат ҳисобланган ишларни назр қилган одамга уларни амалга ошириш вожиб бўлади.
2. Намоз ўқимаслик, бировга ёмонлик қилиш каби Аллоҳ таолога осийлик ҳисобланган ишларни назр қилган одамга қилган назрини бузишлик ва каффорат беришлик вожиб бўлади.
1901 - وَعَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا قَالَتْ: قَالَ النَّبِيُّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: «مَنْ نَذَرَ أَنْ يُطِيعَ اللهَ فَلْيُطِعْهُ، وَمَنْ نَذَرَ أَنْ يَعْصِيَ اللهَ، فَلَا يَعْصِهِ». رَوَاهُ البُخَارِيُّ [6696].
1902. Умму Шарийк розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам унга калтакесакларни ўлдиришни буюриб: «Чунки, у Иброҳимга (ўт) пуфлаган эди», дедилар.
Муттафақун алайҳ.
Шарҳ: Ушбу ҳадиси шарифдан калтакесак хосиятсиз ҳайвон эканлигини тушуниб оламиз. Ҳақиқатан, ҳамма жойларда ҳам, ҳамма халқларда ҳам бу ҳайвон ҳақида бирор оғиз яхши гап айтилмаган бўлса керак.
Саъд розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам калтакесакни ўлдиришга амр қилдилар ва уни фосиқча, деб номладилар».
(Имом Бухорий ва Муслим ривояти).
1902 - وَعَنْ أُمِّ شَرِيكٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ أَمَرَهَا بِقَتْلِ الأوزَاغِ، وَقَالَ: «كَانَ يَنْفُخُ عَلَى إِبْرَاهِيمَ». مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 3359، م 2237].
1903. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Ким калтакесакни бир уришда ўлдирса, унга шунча-шунча савоб. Ким уни икки уришда ўлдирса, унга шунча-шунча савоб, биринчидан озроқ. Ким уни уч уришда ўлдирса, унга шунча-шунча савоб, (иккинчидан озроқ)».
Бошқа ривоятда: «Ким калтакесакни бир зарбада ўлдирса унга юзта савоб ёзилади. Иккинчисида ундан озроқ савоб ёзилади. Учинчисида эса, иккинчисидан озроқ савоб ёзилади».
Имом Муслим ривояти.
1903 - وَعَنْ أَبِي هُرَيرَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: «منْ قَتَلَ وَزَغَةً فِي أَوَّلِ ضَرْبَةٍ، فَلَهُ كَذَا وَكَذَا حَسَنَةً، وَمَنْ قَتَلَهَا في الضَّرْبَةِ الثَّانِيَةِ، فَلَهُ كَذَا وكَذَا حَسَنَةً دُونَ الأُوْلَى، وَإنْ قَتَلَهَا في الضَّرْبةِ الثَّالِثَةِ، فَلَهُ كَذَا وَكَذَا حَسَنَةً».
وفي رِوَايةٍ: «مَنْ قَتَلَ وَزَغاً فِي أَوَّلِ ضَرْبَةٍ، كُتِبَ لَهُ مِئَةُ حَسَنَةٍ، وَفِي الثَّانِيَةِ دُونَ ذَلِكَ، وَفِي الثَّالِثَةِ دُونَ ذَلِكَ». رَوَاهُ مُسْلِمٌ [2240، 147].
قَالَ أَهْلُ اللُّغَةِ: الْوَزَغُ: الْعِظَامُ مِنْ سَامٍّ أَبْرَصَ.
1904. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам айтдилар:
«Бир киши «Мен, албатта, бирор нарса садақа қиламан», деди-да, садақасини олиб чиқиб, (билмай) уни бир ўғрининг қўлига бериб қўйди. Тонг отганда: «Ўғрига садақа берилибди», деб гапиришди. У эса: «Аллоҳим, Ўзингга ҳамд бўлсин! Мен, албатта, яна бирор садақа қиламан», деди. Садақасини олиб чиқиб, (билмай) уни бир зинокор аёлнинг қўлига бериб қўйди. Тонг отганда: «Бу кеча зинокор аёлга садақа берилибди», деб гапиришди. У эса: «Аллоҳим, зинокор аёлга бўлса-да (садақа қилганим учун) Ўзингга ҳамд бўлсин! Мен, албатта, яна бирор нарса садақа қиламан», деди. Садақасини олиб чиқиб, (билмай) уни бойнинг қўлига бериб қўйди. Тонг отганда: «Бойга садақа берилибди», деб гапиришди. У эса: «Аллоҳим! Ўғри учун ҳам, зинокор аёл учун ҳам, бой учун ҳам Ўзингга ҳамд бўлсин!» деди. Кейин уни олиб келиб, унга: «Ўғрига қилган садақангга келсак, шояд у (бу билан) ўғриликдан тийилса. Зинокор аёлга келсак, шояд у зиносидан тийилса. Бойга келсак, шояд у ибрат олиб, Аллоҳ унга берган нарсадан инфоқ қилса», дейилди».
Имом Бухорий ривоятидаги лафз. Имом Муслим шу маънода ривоят қилганлар.
1904 - وَعَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «قَالَ رَجُلٌ لأتَصَدَّقَنَّ بِصَدَقَةِ، فَخَرَجَ بِصَدقَتِهِ، فَوَضَعَهَا فِي يَدِ سَارِقٍ، فَأَصْبَحُوا يَتَحَدَّثُونَ: تُصُدِّقَ عَلَى سَارِقٍ!! فَقَالَ: اللَّهُمَّ لَكَ الْحَمْدُ، لأَتَصَدَّقَنَّ بِصَدَقَةٍ، فَخَرَجَ بِصَدَقَتِهِ، فَوَضَعَهَا في يَدِ زَانِيَةٍ، فَأَصْبَحُوا يَتَحَدَّثُونَ تُصُدِّقَ اللَّيْلَةَ عَلَى زَانِيَةٍ، فَقَالَ: اللَّهُمَّ لَكَ الْحَمْدُ عَلَى زَانِيَةٍ!! لأَتَصَدَّقَنَّ بِصَدَقَةٍ، فَخَرَجَ بِصَدَقَتِهِ، فَوَضَعهَا فِي يَدِ غَنِيٍّ، فَأَصْبَحُوا يَتَحَدَّثُونَ: تُصُدِّقَ عَلَى غَنِيٍّ، فَقَالَ اللَّهُمَّ لَكَ الْحَمْدُ عَلَى سَارِقٍ، وَعَلَى زَانِيَةٍ، وَعَلَى غَنِيٍّ، فَأُتِيَ فَقِيلَ لَهُ: أَمَّا صَدَقَتُكَ عَلَى سَارِقٍ فَلَعَلَّهُ أَنْ يَسْتَعِفَّ عَنْ سَرِقَتِهِ، وَأَمَّا الزَّانِيَةُ فَلَعَلَّهَا تَسْتَعِفَّ عَنْ زِنَاهَا، وَأَمَّا الْغَنِيُّ فَلَعَلَّهُ أَنْ يَعْتَبِرَ، فَيُنْفِقَ مِمَّا آتَاهُ اللهُ». رَوَاهُ البُخَارِيُّ بِلَفْظِهِ، وَمُسْلِمٌ بِمَعْنَاهُ [خ 1421، م 1022].
1905. Яна у кишидан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам билан бирга зиёфатга чақирилган эдик. У зотга қўл қисми узатилди. У зотга шу ёқарди. Гўштдан бир тишлам тишладиларда: «Мен қиёмат куни инсонларнинг саййидиман. Бу нимаданлигини биласизларми? Аввалги-ю охирги инсонлар бир сайҳонликда жамланишадики, кўз уларни қамраб олади, жарчи уларга эшиттира олади. Қуёш яқинлашади. Одамларга тоқатлари етмайдиган, улар кўтара олмайдиган ғам-ташвиш етади. Одамлар: «Сизларга нималар етганини кўрмайсизларми?! Роббингизнинг олдида сизларни ким шафоат қилади, қарамайсизларми?!» дейишади. Шунда одамлар бир бирига: «Сизлар Одамга боришингиз керак», дейишади. Улар Одам алайҳиссаломга келиб, унга: «Сиз башариятнинг отасисиз. Сизни Аллоҳ Ўз қўли билан яратган. Сизга Ўз руҳидан пуфлаган. Фаришталарга буюрган, улар сизга сажда қилишган. Бизни Роббингиз олдида шафоат қилинг! Нима аҳволдалигимизни кўрмаяпсизми? Бизларга нималар етганини кўрмаяпсизми?» дейишади. Одам: «Бугун Роббим шундай ғазабланганки, аввал ҳам бундай ғазабланмаган, кейин ҳам ҳаргиз бундай ғазабланмайди. У мени дарахт(мевасини ейиш)дан қайтарган эди. Мен Унга осий бўлдим. Ўзим билан ўзимман! Мендан бошқанинг олдига боринглар. Нуҳнинг олдига боринглар-чи», дейди. Улар Нуҳнинг олдига келиб: «Эй Нуҳ! Сиз ер юзи аҳлига юборилган биринчи расулсиз. Аллоҳ сизни «сершукр банда» деб атаган. Роббингиз олдида бизни шафоат қилинг! Нима аҳволдалигимизни кўрмаяпсизми?» дейишади. У: «Роббим азза ва жалла бугун шундай ғазабланганки, аввал ҳам бундай ғазабланмаган, кейин ҳам ҳаргиз бундай ғазабланмайди. Ўзи биргина (мустажоб) дуоим бор эди, унда қавмимни дуоибад қилиб бўлганман. Ўзим билан ўзимман! Мендан бошқанинг олдига боринглар. Иброҳимнинг олдига боринглар чи», дейди. Улар Иброҳимнинг олдига бориб: «Эй Иброҳим! Сиз Аллоҳнинг набийси ва ер аҳлидан (танлаган) халилисиз. Роббингиз олдида бизни шафоат қилинг! Нима аҳволдалигимизни кўрмаяпсизми?» дейишади. У уларга: «Роббим бугун шундай ғазабланганки, аввал ҳам бундай ғазабланмаган, кейин ҳам ҳаргиз бундай ғазабланмайди. Мен уч марта ёлғон гапириб, Ўзим билан ўзимман! Мендан бошқанинг олдига боринглар. Мусонинг олдига боринглар чи», дейди. Улар Мусонинг олдига келиб: «Эй Мусо! Сиз Аллоҳнинг расулисиз. Аллоҳ сизни Ўз рисолати ва Каломи билан одамлардан афзал қилган. Роббингиз олдида бизни шафоат қилинг! Нима аҳволдалигимизни кўрмаяпсизми?» дейишади. У: «Роббим бугун шундай ғазабланганки, аввал ҳам бундай ғазабланмаган, кейин ҳам ҳаргиз бундай ғазабланмайди. Мен бир жонни ўлдирганман. Уни ўлдиришга буюрилмаган эдим. Ўзим билан ўзимман! Мендан бошқанинг олдига борингар. Ийсонинг олдига боринглар чи», дейди. Улар Ийсонинг олдига келиб: «Эй Ийсо! Сиз Аллоҳнинг расулисиз, Марямга илқо қилган калимасисиз, Ўзидан бир руҳсиз! Бешикда чақалоқлигингиздаёқ одамларга гапиргансиз. Роббингиз олдида бизни шафоат қилинг! Нима аҳволдалигимизни кўрмаяпсизми?» дейишади. У: «Роббим бугун шундай ғазабланганки, аввал ҳам бундай ғазабланмаган, кейин ҳам ҳаргиз бундай ғазабланмайди – бирор гуноҳни зикр қилмадилар. – Ўзим билан ўзимман! Мендан бошқанинг олдига боринглар. Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васалламнинг олдига боринглар чи», дейди.
Бошқа ривоятда: Улар Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васалламнинг олдига келиб: «Эй Муҳаммад! Сиз Аллоҳнинг Расулисиз, набийларнинг хотимисиз. Аллоҳ сизнинг олдинги ва кейинги гуноҳларингизни мағфират қилиб қўйган. Роббингиз олдида бизни шафоат қилинг! Нима аҳволдалигимизни кўрмаяпсизми?» дейишади. Шунда мен юриб, Аршнинг остига бораман. Роббим азза ва жаллага сажда қилган ҳолда йиқиламан. Кейин Аллоҳ Ўз шаънидаги мендан олдин ҳеч кимга илҳом қилмаган мақтовлар ва гўзал саноларни менга илҳом қилади. Шунда: «Эй Муҳаммад! Бошингни кўтар. Сўра, сенга ато этилади. Шафоат қил, шафоатинг қабул қилинади», дейилади. Мен бошимни кўтариб: «Умматим, эй Роббим! Умматим, эй Роббим! Умматим, эй Роббим!» дейман. Шунда: «Эй Муҳаммад! Умматларингдан бўйнида ҳисоб-китоби бўлмаганларини жаннат дарвозаларининг ўнг дарвозасидан киритгин!» дейилади. Ҳолбуки, улар жаннатнинг бошқа дарвозаларида ҳам одамларга шерикдирлар».
Сўнгра: «Жоним қўлида бўлган Зотга қасамки, жаннат (дарвозасининг) икки тавақасининг ораси Макка билан Ҳажар ёки Макка билан Бусро орасичадир», дедилар».
Муттафақун алайҳ.
1905 - وَعَنْهُ قَالَ: كُنَّا مَعَ رَسُولِ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ فِي دَعْوَةٍ فَرُفِعَ إِلَيهِ الذِّرَاعُ - وَكَانَتْ تُعْجِبُهُ - فَنَهَسَ مِنْهَا نَهْسَةً وَقَالَ: «أَنَا سَيِّدُ النَّاسِ يَومَ الْقِيَامَةِ، هَلْ تَدْرُونَ مِمَّ ذَاكَ؟ يَجْمَعُ اللهُ الأَوَّلِينَ وَالآخِرِينَ في صَعِيدٍ وَاحِدٍ، فَيَنْظُرُهُمُ النَّاظِرُ، وَيُسْمِعُهُمُ الدَّاعِي، وَتَدْنُو مِنْهُمُ الشَّمْسُ، فَيَبْلُغُ النَّاسُ مِنَ الْغَمِّ والْكَرْبِ مَالَا يُطيقُونَ وَلَا يَحْتَمِلُونَ، فَيَقُولُ النَّاسُ: أَلَا تَرَوْنَ إِلَى مَا أَنْتُمْ فِيهِ، إِلَى مَا بَلَغَكُمْ؟ أَلَا تَنْظُرُونَ مَنْ يَشْفَعُ لَكُمْ إِلَى رَبِّكُمْ؟
فَيَقُولُ بَعْضُ النَّاسِ لِبَعْضٍ: أبُوكُمْ آدَمُ، وَيَأْتُونَهُ فَيَقُولُونَ: يَا أَدمُ أَنْتَ أَبُو الْبَشرِ، خَلَقَكَ اللهُ بِيَدِهِ، ونَفَخَ فِيكَ مِنْ رُوحِهِ، وَأَمَرَ الْمَلَائِكَةَ فَسَجَدُوا لَكَ وَأَسْكَنَكَ الْجَنَّةَ، أَلَا تَشْفَعُ لَنَا إِلَى ربِّكَ؟ أَلَا تَرَى مَا نَحْنُ فِيهِ، وَمَا بَلَغَنَا؟ فَقَالَ: إِنَّ رَبِّي غَضِبَ غضَباً لَمْ يغْضَبْ قَبْلَهُ مِثْلَهُ وَلَا يَغْضَبُ بَعْدَهُ مِثْلَهُ، وَإِنَّهُ نَهَاني عَنِ الشَّجَرةِ، فَعَصَيْتُ، نَفْسِي نَفْسِي نَفْسِي. اذهَبُوا إِلَى غَيْرِي، اذْهَبُوا إِلَى نُوحٍ.
فَيَأْتُونَ نُوحاً فَيقُولُونَ: يَا نُوحُ أَنْتَ أَوَّلُ الرُّسُلِ إِلَى أَهْلِ الأَرْضِ، وَقَدْ سَمَّاك اللهُ عَبْداً شَكُوراً، أَلَا تَرَى إِلَى مَا نَحْنُ فِيهِ، أَلَا تَرَى إِلَى مَا بَلَغَنَا، أَلَا تَشْفَعُ لَنَا إِلَى رَبِّكَ؟ فَيَقُولُ: إِنَّ ربِّي غَضِبَ الْيوْمَ غَضَباً لَمْ يَغْضَبْ قَبْلَهُ مِثْلَهُ، وَلَنْ يَغْضَبَ بَعْدَهُ مِثْلَهُ، وَأَنَّهُ قدْ كانَتْ لِي دَعْوةٌ دَعَوْتُ بِهَا عَلَى قَوْمِي، نَفْسِي نَفْسِي نَفْسِي، اذْهَبُوا إِلَى غَيْرِي اذْهَبُوا إِلَى إِبْرَاهِيمَ، فَيْأْتُونَ إِبْرَاهِيمَ فَيَقُولُونَ: يَا إِبْرَاهِيمُ، أَنْتَ نَبِيُّ اللهِ وَخَلِيلُهُ مِنْ أَهْلِ الأَرْضِ، اشْفَعْ لَنَا إِلَى رَبِّكَ، أَلَا تَرَى إِلَى مَا نَحْنُ فِيهِ؟ فَيَقُولُ لَهُمْ: إِنَّ ربِّي قَدْ غَضِبَ الْيَوْمَ غَضَبا لَمْ يَغْضَبْ قَبْلَهُ مِثْلَهُ، وَلَنْ يَغْضَبَ بَعْدَهُ مِثْلَهُ وَإِنِّي كُنْتُ كَذَبْتُ ثَلَاثَ كَذْبَاتٍ نَفْسِي نَفْسِي نَفْسِي، اذْهَبُوا إِلَى غَيْرِي، اذْهَبُوا إِلَى مُوسَى، فَيأْتُونَ مُوسَى، فَيقُولُونَ: يَا مُوسَى أَنْت رَسُولُ الله، فَضَّلَكَ اللهُ بِرِسَالَاتِهِ وَبِكَلَامِهِ عَلَى النَّاسِ، اشْفَعْ لَنَا إِلَى رَبِّكَ، أَلَا تَرَى إِلَى مَا نَحْنُ فِيهِ؟ فَيَقُولُ إِنَّ رَبِّي قَدْ غَضِبَ الْيَوْمَ غَضَباً لَمْ يَغْضَبْ قَبْلَهُ مِثْلَهُ، وَلَنْ يَغْضَبَ بَعْدَهُ مِثْلَهُ وَإِنِّي قَدْ قتَلْتُ نَفْساً لَمْ أُومَرْ بِقَتْلِهَا، نَفْسِي نَفْسِي نَفْسِي، اذْهَبُوا إِلَى غَيْرِي، اذْهَبُوا إِلَى عِيسَى، فَيَأْتُونَ عِيسَى، فَيقُولُونَ: يا عِيسَى أَنْتَ رَسُولُ اللهِ وَكَلِمَتُهُ أَلْقَاهَا إِلَى مَرْيمَ وَرُوحٌ مِنْهُ وَكَلَّمْتَ النَّاسَ في الْمَهْدِ، اشْفَعْ لَنَا إِلَى رَبِّكَ، أَلَا تَرَى مَا نَحْنُ فِيهِ، فيَقُولُ: إِنَّ ربِّي قَدْ غَضِبَ الْيَوْمَ غَضَباً لَمْ يَغْضَبْ قَبْلَهُ مِثْلَهُ، وَلَنْ يَغْضَبَ بَعْدَهُ مِثْلَهُ، وَلمْ يَذْكُرْ ذنْباً، نَفْسِي نَفْسِي نَفْسِي، اذْهَبُوا إِلَى غَيْرِي، اذْهَبُوا إِلَى مُحمَّدٍ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ، فَيَأْتُونَ محَمداً صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ.
وَفِي رِوَايَةٍ: «فَيَأْتُوني فَيَقُولُونَ: يَا مُحَمَّدُ؛ أَنْتَ رَسُولُ اللهِ، وَخَاتَمُ الأَنْبِيَاءِ، وَقَدْ غَفَرَ اللهُ لَكَ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِكَ وَمَا تَأَخَّرَ، اشْفَعْ لَنَا إِلَى ربِّكَ، أَلَا تَرَى إِلَى ما نَحْنُ فِيهِ؟ فَأَنْطَلِقُ، فَآتي تَحْتَ الْعَرْشِ، فَأَقَعُ سَاجِداً لِرَبِّي» ثُمَّ يَفْتَحُ اللهُ عَلَيَّ مِنْ مَحَامِدِهِ، وَحُسْنِ الثَّنَاءِ عَلَيْهِ شَيْئاً لَمْ يَفْتَحْهُ عَلَى أَحَدٍ قَبْلِي ثُمَّ يُقَالُ: يَا مُحَمَّدُ؛ ارفَعْ رَأْسَكَ، سَلْ تُعْطَهُ، وَاشْفَعْ تُشَفَّعْ، فَأَرْفَعُ رَأْسِي، فَأَقُولُ أُمَّتِي يَا رَبِّ، أُمَّتِي يَا رَبِّ، فَيُقَالُ: يَا مُحمَّدُ، أَدْخِلْ مِنْ أُمَّتِكَ مَنْ لَا حِسَابَ عَلَيْهِمْ مِنَ الْبَابِ الأَيْمَنِ مِنْ أَبْوَابِ الْجَنَّةِ وَهُمْ شُركَاءُ النَّاسِ فِيمَا سِوَى ذَلِكَ مِنَ الأَبْوَابِ» ثُمَّ قَالَ: «وَالَّذِي نَفْسِي بِيَدِهِ إِنَّ مَا بَيْنَ الْمِصْرَاعَيْنِ مِنْ مَصَارِيعِ الْجَنَّةِ كَمَا بَيْنَ مَكَّةَ وَهَجَرَ، أَوْ كَمَا بَيْنَ مَكَّةَ وَبُصْرَى». مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 4712، م 194].
1906. Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Иброҳим алайҳиссалом Исмоилнинг онаси ва фарзанди Исмоилни олиб келди. У уни эмизар эди. Ҳатто Байтнинг ёнига, улкан дарахт олдига – масжиднинг тепа томонидаги Замзамнинг устига қўйди.. У пайтлар Маккада на бирор одам, на сув бор эди. Икковларини ўша ерга қўйди ва олдиларига бир халта хурмо ҳамда бир сувдонда сув қўйди. Кейин Иброҳим йўлга тушмоқчи бўлиб, ортига отланган эди, Исмоилнинг онаси унга эргашиб: «Эй Иброҳим! Бизларни на бир инсон, на бир нарса бор бу водийга ташлаб, қаерга кетяпсиз?» деди. У буни унга бир неча марта айтди. (Иброҳим) эса унга қарамай туриб олди. (Ҳожар) унга: «Буни сизга Аллоҳ буюрдими?» деди. У: «Ҳа», деди. (Ҳожар:) «У ҳолда У Зот бизни зое қилмайди», деб, сўнг ортига қайтди. Иброҳим йўлга тушди. Ниҳоят, улар кўрмайдиган жойга – довонга етганида Байт томонга юзланди. Кейин қўлини кўтариб, ушбу сўзларни айтиб, дуо қилди: «Роббимиз, ҳақиқатда, мен ўз зурриётимни Байтул Ҳароминг ёнига, гиёҳсиз водийга жойлаштирдим, намозни тўкис адо этишлари учун, Роббимиз. Бас, Ўзинг одамлардан баъзиларининг қалбларини уларга талпинадиган қилгин ва уларни мевалардан ризқлантиргин. Шояд, шукр қилсалар».
Исмоилнинг онаси Исмоилни эмизиб, ҳалиги сувдан ича бошлади. Ниҳоят, сувдондаги сув тугагач, чанқай бошлади. Ўғли ҳам чанқади. (Ҳожар) унинг буралаётганини [ёки ўзини ерга ураётганини] кўриб, бунга қараб туришга чидай олмай, юра бошлади. Сафонинг ўша ерда ўзига энг яқин тоғ эканини кўриб, унинг устига чиқиб, турди. Кейин бирор кишини кўриб қолармиканман деб, водийга қаради. Ҳеч кимни кўрмади. Сафодан тушди. Ниҳоят, водийга етганида кўйлагининг этагини кўтарди да, оғир аҳволга тушган инсон югуришидек югура кетди. Ҳатто водийдан ўтиб кетди. Кейин Марвага келиб, унинг устига чиқиб турди ва бирор кишини кўриб қолармиканман деб қаради. Ҳеч кимни кўрмади. Етти марта шундай қилди – Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Одамларнинг шу иккиси (Сафо Марва) орасида саъй қилишлари шундан», деган эдилар. – Марванинг устига чиққанда бир овоз эшитди. Ўзига ўзи «Жим тур», деди да, қулоқ тутди, яна эшитди. «Эшиттириб бўлдинг, агар сенда бирор ёрдам бўлса...» деди. Қараса, Замзамнинг ўрнида фаришта турибди. У товони билан [ёки қаноти билан] кавлади, ниҳоят, сув чиқди. (Ҳожар) буни қўли билан мана бундай қилиб ҳовуз қила бошлади. Сўнг сувдонига сувдан ҳовучлаб қуя бошлади. Ҳар ҳовучлаб олганидан кейин, у отилиб чиқар эди. – Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Аллоҳ Исмоилнинг онасини раҳматига олсин, Замзамни қўйиб берганида эди, [ёки сувдан ҳовучлаб олмаганида эди] Замзам оқар булоқ бўлар эди», деган эдилар. – У ундан ичди ва боласини эмизди. Фаришта унга: «Зое бўлишдан қўрқманглар. Чунки мана шу ерда Аллоҳнинг уйи бўлади, (уни) шу бола ва унинг отаси қуради. Албатта, Аллоҳ унинг аҳлини зое қилмайди», деди.
Байт ердан кўтарилган, худди тепалик каби эди. Селлар келиб, унинг ўнгидан ва чапидан олар эди. У ана шу аҳволда экан, уларнинг олдига Журҳумдан* йўловчилар [ёки Журҳумдан бир оила] Кадо* йўлидан юриб келиб қолишди ва Макканинг пастига тушишди. Улар айланаётган қушни қўриб қолишди. «Бу қуш сувнинг устида айланяпти. Аниқ биламизки, бу водийда сув йўқ», дейишди. Бир ё икки чопар юборишди. Қарашса, сув. Ортга қайтиб, уларга сувнинг хабарини беришди. Шунда улар келишди. Исмоилнинг онаси сув олдида эди. Улар: «Ёнингга тушишимизга изн берасанми?» дейишди. У: «Ҳа, лекин сувда сизларнинг ҳаққингиз йўқ», деди. Улар: «Хўп», дейишди – Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Исмоилнинг онаси унс-улфат истаб турганида у (киши) уни учратди», деганлар. – Улар тушишди ва ўз аҳлларига одам юборишди. Улар ҳам булар билан бирга тушишди. Ниҳоят, бу ерда улардан оилалар пайдо бўлди.
Бола улғайиб, улардан арабчани ўрганди. Улғайганда уларни ўзига ром қилди ва уларга ёқиб қолди. У вояга етгач, уни ўзларидан бир аёлга уйлаб қўйишди. (Кейинроқ) Исмоилнинг онаси вафот этди.
Исмоил уйлангач, Иброҳим ўзи ташлаб келган кишиларни кўргани келиб, Исмоилни топмади. Аёлидан уни сўради. У: «Биз учун (ризқ) излаб чиқиб кетган», деди. Кейин ундан тирикчиликлари ва аҳволлари ҳақида сўраган эди, «Биз ёмон аҳволдамиз. Тангчилик, қийинчиликдамиз», деб унга шикоят қилди. У: «Эринг келса, унга салом айт. Унга айтгинки, эшигининг остонасини ўзгартирсин», деди. Исмоил келгач, ниманидир сезгандек бўлди. «Олдингизга бирор киши келдими?» деди. У: «Ҳа. Шундай шундай бир чол келди. Биздан сен ҳақингда сўраган эди, унга айтдим. Тирикчилигимиз қандайлиги ҳақида сўраган эди, машаққат ва қийинчиликда эканимизни айтдим», деди. «Сенга бирор тавсия айтдими?» деди. У: «Ҳа. Сенга салом айтишимни буюрди ва айтдики, эшигингнинг остонасини ўзгартирар экансан», деди. «Ўша менинг отам. Менга сендан ажралишни буюрибдилар, аҳлингга боравер», деди да, уни талоқ қилди ва улардан яна бир аёлга уйланди.
Иброҳим улардан узоқда Аллоҳ хоҳлаганча юрди. Кейин уларнинг олдига келди. Яна уни топмади. Аёлининг олдига кириб, уни сўради. «Биз учун (ризқ) излаб чиқиб кетган», деди у. «Ўзларинг қалайсизлар?» деб ундан тирикчиликлари ва аҳволлари ҳақида сўради. У: «Биз яхшилик ва кенгчиликдамиз», деди ва Аллоҳга ҳамду сано айтди. «Егулигингиз нима?» деди. «Гўшт», деди. «Ичимлигингиз нима?» деди. «Сув», деди. «Аллоҳим! Улар учун гўштга ҳам, сувга ҳам барака бер», деди – Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ўша кунда уларда дон йўқ эди. Агар бўлганида, улар учун унга ҳам дуо қилган бўлар эди», деганлар. Шу боис Маккадан бошқа ерда бирор киши фақат шу иккисини (гўшт ва сувни) еса, булар унга (мизожига) тўғри келмайди. – «Эринг келса, унга салом айт ва унга буюрки, эшигининг остонасини маҳкам қилсин», деди.
Исмоил келгач: «Олдингизга бирор киши келдими?» деди. (Аёли): «Ҳа, олдимизга бир хушсурат чол келди – яъни уни мақтади, – мендан сен ҳақингда сўраган эди, унга айтдим. Мендан тирикчилигимиз қандайлиги ҳақида сўраган эди, унга яхшиликда эканимизни айтдим», деди. «Сенга бирор тавсия айтдими?» деди. У: «Ҳа, сенга салом айтди ва сенга эшигингнинг остонасини маҳкам қилишни буюрди», деди. «Ўша менинг отам. «Остона» сенсан, менга сени маҳкам тутишимни буюрибдилар», деди у.
Кейин (Иброҳим) улардан узоқда Аллоҳ хоҳлаганча юриб, шундан кейин келди. Исмоил Замзам яқинидаги улкан дарахт олдида ўқини учлаётган эди. Уни кўргач, ўрнидан турди. Икковлари ота болага, бола отага қиладиган муомалани қилишди. Сўнгра: «Эй Исмоил, Аллоҳ менга бир иш буюрди», деди. У: «Роббингиз буюрганини қилинг», деди. «Менга ёрдам берасанми?» деди. «Сизга ёрдам бераман», деди. У бир баланд қумтепага, унинг (тепаликнинг) атрофига ишора қилиб: «Аллоҳ менга мана шу ерга бир уй қуришни буюрди», деди. Ўшанда Байтнинг пойдеворларини кўтаришди. Исмоил тош келтирар, Иброҳим бинони қурар эди. Охири бино кўтарилгач, (Исмоил) мана бу тошни олиб келиб, унинг учун қўйиб берди. (Иброҳим) ўшанинг устида туриб, қурар эди. Исмоил унга тошни олиб бериб турар эди. Икковлари ҳам «Роббимиз! Бизлардан қабул қил! Албатта, Сен ўта эшитувчи, ўта билувчисан», дейишар эди.
Бошқа ривоятда: «Иброҳим алайҳиссалом Исмоил ва Исмоилнинг онасини олиб йўлга чиқдилар. Ёнларида бир эски меш бўлиб, ичида сув бор эди. Исмоилнинг онаси эски мешдан сув ичар экан, Маккага кириб келгунича боласига сути тўлиб келиб турди. Иброҳим уни бир улкан дарахт тагига қўйиб, аҳлига қайтди. Исмоилнинг онаси унинг ортидан юриб бориб, Кадога етганларида, Иброҳимнинг ортидан: «Эй Иброҳим! Бизни кимга ташлаб кетяпсиз?» деди. «Аллоҳга!» деди. «Аллоҳга рози бўлдим», деди у. Кейин қайтиб келди. У эски мешдан сув ичар ва сути боласига тўлиб келиб турар эди. Ниҳоят, сув тугагач, «Бориб қарай-чи, бирортасини топармиканман», деди-да, бориб, Сафога чиқиб қаради. Бирортасини топармиканман, деб қараб-қараб, бирорта инсонни топмади. Водийга етганида югурди ва Марвага келди. Буни бир неча маротаба қилди. Сўнг «Бориб қарай-чи, нима қиляпти экан», деди – болани назарда тутяпти – ва бориб қаради. Кўрсаки, у ўша аҳволда: худди ўлим олдидан ҳиққиллаётгандек эди. Кўнгли бўлмай, «Бориб қарай-чи, бирор кишини топармиканман», деди-да, бориб, Сафога чиқиб қаради. Қаради-ю, ҳеч кимни топа олмади. Етти марта шундай қилди. Сўнг: «Бориб қарай-чи, нима қиляпти экан», деди. Тўсатдан бир овоз туйиб, (унга) «Агар сенда бирор яхшилик бўлса, ёрдам бер», деди. Қараса, Жаброил экан. У товони билан бундай ишора қилиб, орқасидаги ерга имо қилди. Бирдан сув отилиб чиқди. Исмоилнинг онаси даҳшатга тушиб, ҳовучларини тўлдира бошладилар".
Буларнинг барчасини Имом Бухорий ривоят қилдилар.
Шарҳ: * Кадо – Маккадаги юқори довон қирғоғидаги тоғ. Баъзан мазкур довоннинг ўзи ҳам шу ном билан номланган.
* Мақом тоши – Мақоми Иброҳим тоши. Бу тош ҳозир ҳам бор, Каъбанинг яқинида махсус шиша идишда сақланади. Унда Иброҳим алайҳиссаломнинг оёқ излари ҳам бор.
1906 - وَعَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: جَاءَ إِبْرَاهِيمُ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ بِأُمِّ إِسْمَاعِيل وَبِابنِهَا إِسْمَاعِيلَ وَهِيَ تُرْضِعُهُ حَتَّى وَضَعَهَا عِنْدَ الْبَيْتِ عِنْدَ دَوْحَةٍ فَوْقَ زَمْزَمَ فِي أَعْلَى الْمَسْجِدِ، وَلَيْسَ بِمَكَّةَ يَؤْمَئِذٍ أَحَدٌ وَلَيْسَ بِهَا مَاءٌ، فَوضَعَهَمَا هُنَاكَ، وَوَضَعَ عِنْدَهُمَا جِرَاباً فِيهِ تَمْرٌ، وَسِقَاء فِيهِ مَاءٌ. ثُمَّ قَفَّى إِبْرَاهِيمُ مُنْطَلِقاً، فتَبِعتْهُ أُمُّ إِسْمَاعِيلَ فَقَالَتْ: يَا إِبْراهِيمُ أَيْنَ تَذْهَبُ وَتَتْرُكُنَا بهَذَا الْوادِي لَيْسَ فِيهِ أَنيسٌ وَلَا شَيءٌ؟ فَقَالَتْ لَهُ ذَلكَ مِراراً، وَجَعَلَ لَا يلْتَفِتُ إِلَيْهَا، قَالَتْ لَه: آللهُ أَمَرَكَ بِهَذَا؟ قَالَ: نَعَمْ. قَالَتْ: إِذاً لَا يُضَيِّعُنَا، ثُمَّ رَجَعَتْ، فَانْطَلقَ إِبْراهِيمُ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ، حَتَّى إِذَا كَانَ عِنْدَ الثَّنِيَّةِ حَيْثُ لَا يَروْنَهُ، اسْتَقْبَلَ بِوَجْهِهِ الْبَيْتَ، ثُمَّ دَعَا بهَؤُلَاءِ الدَّعَوَاتِ، فَرفَعَ يَدَيْهِ فَقَالَ: {رَبَّنَا إِنِّي أَسْكَنْتُ مِنْ ذُرِّيَّتي بِوَادٍ غَيْرِ ذِي زَرْعٍ} حَتَّى بَلَغَ {يَشْكُرُونَ}. وَجَعَلَتْ أُمُّ إِسْمَاعِيلَ تُرْضِعُ إِسْماعِيلَ، وَتَشْرَبُ مِنْ ذَلِكَ الْمَاءِ، حَتَّى إِذَا نَفِدَ مَا في السِّقَاءِ عَطِشَتْ وَعَطِشَ ابْنُهَا، وَجَعَلَتْ تَنْظُرُ إِلَيْهِ يتَلوَّى - أَوْ قَالَ: يَتَلَبَّطُ - فَانْطَلَقَتْ كَرَاهِيَةَ أَنْ تَنْظُر إِلَيْهِ، فَوَجَدَتِ الصَّفَا أَقْرَبَ جَبَلٍ في الأَرْضِ يلِيهَا، فَقَامتْ عَلَيْهِ، ثُمَّ اسْتَقبَلَتِ الْوادِيَ تَنْظُرُ هَلْ تَرى أَحدا؟ فَلَمْ تَر أَحدا. فهَبطَتْ مِنَ الصَّفَا حتَّى إِذَا بلَغَتِ الْوادِيَ، رفَعتْ طَرفَ دِرْعِهِا، ثُمَّ سَعتْ سعْي الإِنْسانِ المجْهُودِ حتَّى جاوزَتِ الْوَادِيَ، ثُمَّ أَتَتِ المرْوةَ، فقامتْ علَيْهَا، فنَظَرتْ هَلْ تَرى أَحَدا؟ فَلَمْ تَر أَحَدا، فَفَعَلَتْ ذَلِكَ سَبْع مرَّاتٍ. قَال ابْنُ عبَّاسٍ رَضِي اللَّه عنْهُمَا: قَال النَّبيُّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: «فَذَلِكَ سعْيُ النَّاسِ بيْنَهُما». فلَمَّا أَشْرفَتْ علَى المرْوةِ سَمِعـتْ صوتا، فَقَالَتْ: صهْ تُرِيدُ نَفْسهَا ثُمَّ تَسمَعَتْ، فَسمِعتْ أَيْضا فَقَالتْ: قَدْ أَسْمعْتَ إِنْ كَانَ عِنْدكَ غَواثٌ، فأَغِث، فَإِذَا هِي بِالْملَكِ عِنْد موْضِعِ زمزَم، فَبحثَ بِعقِبِهِ - أَوْ قَال بِجنَاحِهِ - حَتَّى ظَهَرَ الماءُ، فَجعلَتْ تُحوِّضُهُ وَتَقُولُ بِيدِهَا هَكَذَا، وجعَلَتْ تَغْرُفُ الْمَاءَ في سِقَائِهَا وهُو يفُورُ بَعْدَ ما تَغْرفُ وفي روايةٍ: بِقَدرِ ما تَغْرِفُ. قَال ابْنُ عبَّاسٍ رضِيَ اللَّه عَنْهُمَا: قالَ النَّبيُّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: «رحِم اللَّه أُمَّ إِسماعِيل لَوْ تَركْت زَمزَم - أَوْ قَالَ -: لوْ لَمْ تَغْرِفْ مِنَ الْمَاءِ، لَكَانَتْ زَمْزَمُ عيْنا معِينا قَال فَشَرِبتْ، وَأَرْضَعَتْ وَلَدهَا. فَقَال لَهَا الْملَكُ: لاَ تَخَافُوا الضَّيْعَة فَإِنَّ هَهُنَا بَيْتا للَّهِ يبنيه هَذَا الْغُلاَمُ وأَبُوهُ، وإِنَّ اللَّه لا يُضيِّعُ أَهْلَهُ، وَكَانَ الْبيْتُ مُرْتَفِعا مِنَ الأَرْضِ كَالرَّابِيةِ تأْتِيهِ السُّيُولُ، فتَأْخُذُ عنْ يمِينِهِ وَعَنْ شِمالِهِ. فَكَانَتْ كَذَلِكَ حتَّى مرَّتْ بِهِمْ رُفْقَةٌ مِنْ جُرْهُمْ، أو أَهْلُ بيْتٍ مِنْ جُرْهُمٍ مُقْبِلين مِنْ طَريقِ كَدَاءَ، فَنَزَلُوا في أَسْفَلِ مَكَةَ، فَرَأَوْا طَائرا عائفا فَقَالُوا: إِنَّ هَذا الطَّائِر ليَدُورُ عَلى ماء لَعهْدُنَا بِهذا الوادي وَمَا فِيهِ ماءَ فَأرسَلُوا جِريّا أَوْ جَرِيَّيْنِ، فَإِذَا هُمْ بِالْماءِ، فَرَجَعُوا فَأَخْبَرُوهم فَأقْبلُوا، وَأُمُّ إِسْماعِيلَ عند الماءَ، فَقَالُوا: أَتَأْذَنِينَ لَنَا أَنْ ننزِلَ عِنْدكَ؟ قَالتْ: نَعَمْ، ولكِنْ لا حَقَّ لَكُم في الماءِ، قَالُوا: نَعَمْ. قَال ابْنُ عبَّاسٍ: قَالَ النَّبِيُّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: «فَأَلفي ذلكَ أُمَّ إِسماعِيلَ، وَهِي تُحِبُّ الأُنْسَ، فَنزَلُوا، فَأَرْسلُوا إِلى أَهْلِيهِم فنَزَلُوا معهُم، حتَّى إِذا كَانُوا بِهَا أَهْل أَبياتٍ، وشبَّ الغُلامُ وتَعلَّم العربِيَّةَ مِنهُمْ وأَنْفَسَهُم وأَعجَبهُمْ حِينَ شَبَّ، فَلَمَّا أَدْركَ، زَوَّجُوهُ امرأَةً منهُمْ، ومَاتَتْ أُمُّ إِسمَاعِيل».
فَجَاءَ إبراهِيمُ بعْد ما تَزَوَّجَ إسماعِيلُ يُطالِعُ تَرِكَتَهُ فَلم يجِدْ إِسْماعِيل، فَسأَل امرأَتَهُ عنه فَقَالتْ: خَرَجَ يبْتَغِي لَنَا.
وفي رِوايةٍ: يصِيدُ لَنَا ثُمَّ سأَلهَا عنْ عيْشِهِمْ وهَيْئَتِهِم فَقَالَتْ: نَحْنُ بَشَرٍّ، نَحْنُ في ضِيقٍ وشِدَّةٍ، وشَكَتْ إِليْهِ ، قَال: فإذا جاءَ زَوْجُكِ، اقْرئى عَلَيْهِ السَّلام، وقُولي لَهُ يُغَيِّرْ عَتبةَ بابهِ. فَلَمَّا جاءَ إسْماعيلُ كَأَنَّهُ آنَسَ شَيْئا فَقَال: هَلْ جاءَكُمْ منْ أَحَدٍ ؟ قَالَتْ: نَعَمْ، جاءَنَا شَيْخٌ كَذا وكَذا، فَسأَلَنَا عنْكَ، فَأخْبَرْتُهُ، فَسألني كَيْف عيْشُنا، فَأخْبرْتُهُ أَنَّا في جَهْدٍ وشِدَّةٍ. قَالَ: فَهَلْ أَوْصاكِ بشَيْءِ؟ قَالَتْ: نَعمْ أَمَرني أَقْرَأ علَيْكَ السَّلامَ ويَقُولُ: غَيِّرْ عَتبة بابكَ. قَالَ: ذَاكِ أَبي وقَدْ أَمرني أَنْ أُفَارِقَكِ، الْحَقِي بأَهْلِكِ. فَطَلَّقَهَا، وتَزَوَّج مِنْهُمْ أُخْرى. فلَبِث عَنْهُمْ إِبْراهيم ما شَاءَ اللَّه ثُمَّ أَتَاهُم بَعْدُ، فَلَمْ يجدْهُ، فَدَخَل على امْرَأتِهِ، فَسَأَل عنْهُ. قَالَتْ: خَرَج يبْتَغِي لَنَا. قَال: كَيْفَ أَنْتُمْ، وسألهَا عنْ عيْشِهِمْ وهَيْئَتِهِمْ فَقَالَتْ: نَحْنُ بِخَيْرٍ وَسعةٍ وأَثْنتْ على اللَّهِ تَعالى، فَقَال: ما طَعامُكُمْ؟ قَالَتْ: اللَّحْمُ. قَال: فَما شَرابُكُمْ؟ قَالَتِ: الْماءُ. قَال: اللَّهُمَّ بَارِكْ لهُمْ في اللَّحْم والماءِ، قَال النَّبيُّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: «وَلَمْ يكنْ لهُمْ يوْمَئِذٍ حُبٌّ وَلَوْ كَانَ لهُمْ دَعَا لَهُمْ فيهِ» قَال: «فَهُما لاَ يخْلُو علَيْهِما أَحدٌ بغَيْرِ مكَّةَ إِلاَّ لَمْ يُوافِقاهُ».
وفي روايةٍ فَجاءَ فَقَالَ: أَيْنَ إِسْماعِيلُ؟ فَقَالَتِ امْرأتُهُ: ذَهبَ يَصِيدُ، فَقَالَتِ امْرأَتُهُ: أَلا تَنْزِلُ، فتَطْعَم وتَشْربَ؟ قَالَ: وما طعامُكمْ وما شَرابُكُمْ؟ قَالَتْ: طَعَامُنا اللَّحْـمُ، وشَرابُنَا الماءُ. قَال: اللَّهُمَّ بَارِكْ لَهُمْ في طَعامِهمْ وشَرَابِهِمْ قَالَ: فَقَالَ أَبُو القَاسِم صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: «بركَةُ دعْوةِ إِبراهِيم صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ» قَالَ: فَإِذا جاءَ زَوْجُكِ، فاقْرئي علَيْهِ السَّلامَ وَمُريهِ يُثَبِّتْ عتَبَةَ بابهِ. فَلَمَّا جاءَ إِسْماعِيلُ، قَال: هَلْ أَتَاكُمْ منْ أَحد؟ قَالتْ: نَعَمْ، أَتَانَا شيْخٌ حَسَن الهَيئَةِ وَأَثْنَتْ عَلَيْهِ، فَسَأَلَني عنْكَ، فَأَخْبرتُهُ، فَسأَلَني كيفَ عَيْشُنَا فَأَخبَرْتُهُ أَنَّا بخَيرٍ. قَالَ: فأَوْصَاكِ بِشَيْءٍ؟ قَالَتْ: نَعَمْ، يَقْرَأُ عَلَيْكَ السَّلامَ، ويأْمُرُكَ أَنْ تُثَبِّتَ عَتَبَة بابكَ. قَالَ: ذَاكِ أَبي وأنتِ الْعَتَبةُ أَمرني أَنْ أُمْسِكَكِ. ثُمَّ لَبِثَ عنْهُمْ ما شَاءَ اللَّه، ثُمَّ جَاءَ بعْد ذلكَ وإِسْماعِيلُ يبْرِي نَبْلاً لَهُ تَحْتَ دَوْحةٍ قريبا مِنْ زَمْزَمَ، فَلَمَّا رآهُ، قَامَ إِلَيْهِ، فَصنعَ كَمَا يصْنَعُ الْوَالِد بِالْولَدُ والوالد بالْوالدِ، قَالَ: يا إِسْماعِيلُ إِنَّ اللَّه أَمرني بِأَمْرٍ، قَال: فَاصْنِعْ مَا أَمركَ ربُّكَ؟ قَال: وتُعِينُني، قَال: وأُعِينُكَ، قَالَ: فَإِنَّ اللَّه أَمرنِي أَنْ أَبْني بيْتا ههُنَا، وأَشَار إِلى أَكَمَةٍ مُرْتَفِعةٍ على ما حَوْلهَا فَعِنْد ذلك رَفَعَ الْقَوَاعِدَ مِنَ الْبيْتِ، فَجَعَلَ إِسْماعِيل يأتي بِالحِجارَةِ، وَإبْراهِيمُ يبْني حتَّى إِذا ارْتَفَعَ الْبِنَاءُ جَاءَ بِهَذا الحجرِ فَوضَعَهُ لَهُ فقامَ عَلَيْهِ، وَهُو يبْني وإسْمَاعِيلُ يُنَاوِلُهُ الحِجَارَة وَهُما يقُولاَنِ: «ربَّنَا تَقَبَّلْ مِنَّا إِنَّكَ أَنْتَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ».
وفي روايةٍ: إِنَّ إبْراهِيم خَرَج بِإِسْماعِيل وأُمِّ إسْمَاعِيل، معَهُم شَنَّةٌ فِيهَا ماءٌ فَجَعلَتْ أُم إِسْماعِيلَ تَشْربُ مِنَ الشَّنَّةِ، فَيَدِرُّ لَبنُهَا على صبِيِّهَا حَتَّى قَدِم مكَّةَ. فَوَضَعهَا تَحْتَ دَوْحةٍ، ثُمَّ رَجَع إِبْراهيمُ إِلى أَهْلِهِ، فاتَّبعَتْهُ أُمُّ إِسْمَاعِيلَ حَتَّى لَمَّا بلغُوا كَداءَ نادَتْه مِنْ ورائِــه: يَا إِبْرَاهيمُ إِلى منْ تَتْرُكُنَا؟ قَالَ: إِلى اللَّهِ، قَالَتْ: رضِيتُ بِاللَّهِ. فَرَجعتْ، وَجعلَتْ تَشْرَبُ مِنَ الشَّنَّةِ، وَيَدرُّ لَبَنُهَا عَلى صَبِيِّهَا حَتَّى لَمَّا فَنى الماءُ قَالَتْ: لَوْ ذَهبْتُ، فَنَظَرْتُ لعَلِّي أحِسُّ أَحَدا، قَالَ: فَذَهَبَتْ فصعِدت الصَّفا، فَنَظَرتْ وَنَظَرَتْ هَلْ تُحِسُّ أَحدا، فَلَمْ تُحِسَّ أحدا، فَلَمَّا بلَغَتِ الْوادي، سعتْ، وأَتتِ المرْوةَ، وفَعلَتْ ذلكَ أَشْواطا، ثُمَّ قَالَتْ: لو ذهَبْتُ فنَظرْتُ ما فَعلَ الصَّبيُّ، فَذَهَبتْ ونَظَرَتْ، فإِذَا هُوَ على حَالهِ كأَنَّهُ يَنْشَغُ للمَوْتِ، فَلَمْ تُقِرَّهَا نفْسُهَا. فَقَالَت: لَوْ ذَهَبْتُ، فَنَظَرْتُ لعلي أَحِسُّ أَحدا، فَذَهَبَتْ فصَعِدتِ الصَّفَا، فَنَظَرتْ ونَظَرتْ، فَلَمْ تُحِسُّ أَحَدا حتَّى أَتمَّتْ سَبْعا، ثُمَّ قَالَتْ: لَوْ ذَهَبْتُ، فَنَظَرْتُ مَا فَعل، فَإِذا هِيَ بِصوْتٍ. فَقَالَتْ: أَغِثْ إِنْ كان عِنْدَكَ خيْرٌ فإِذا جِبْرِيلُ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ فقَال بِعَقِبهِ هَكَذَا، وغمزَ بِعقِبه عَلى الأرْض، فَانْبثَقَ الماءُ فَدَهِشَتْ أُمُّ إسْماعِيلَ فَجعلَتْ تَحْفِنُ، وذكَرَ الحَدِيثَ بِطُولِهِ. رَوَاهُ البُخَارِيُّ بهَذِهِ الرِّوَايَاتِ كُلِّهَا [3364، 3365].
«الدَّوْحَةُ»: الشَّجَرةُ الْكَبِيرةُ. قَولُهُ: «قَفَّى» أَيْ: وَلَّى. وَ«الجَرِيُّ»: الرَّسُولُ. وَ«أَلْفَى» مَعْنَاهُ: وَجَدَ. قَوْلُهُ: «يَنْشَغُ» أَيْ: يَشْهَقُ.
1907. Саид ибн Зайд розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ер ости қўзиқорини маннинг бир туридир ва унинг суви кўзга шифодир», дедилар».
Муттафақун алайҳ.
Шарҳ: «Манн» сўзи аслида «неъмат», «инъом» маъноларини англатади. Бу сўз бобда келтирилган оятда Бану Исроилга туширилган егуликни билдириб келган. Шу эътибордан, «Ер ости қўзиқорини маннинг бир туридир» деган жумлани «Бану Исроилга туширилган мазкур егуликлардан бири ер ости қўзиқорини эди» деб тушуниш мумкин. Шунингдек, бу жумлани «Ер ости қўзиқорини Аллоҳниннг беминнат неъматларидан бири», деб ҳам тушуниш мумкин. Уни бундай хослашнинг сабаби шундаки, у инсонларга худди Бану Исроилга осмондан туширилган манн каби ҳеч қандай меҳнат-машаққатсиз ато этилган.
1907 - وَعَنْ سَعِيدِ بْنِ زَيْدٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ يقُولُ: «الْكَمْأَةُ مِنَ الْمَنِّ، وَمَاؤُهَا شِفَاءٌ للْعَينِ». مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 4478، م 2049].
Аллоҳ таоло: «Ўз гуноҳингиз учун мағфират сўранг!». (Муҳаммад сураси, 19-оят) «Аллоҳдан мағфират қилишни сўранг! Албатта Аллоҳ мағфират қилгувчи ва Меҳрибон бўлган зотдир». (Нисо сураси, 106-оят) «Дарҳол Парвардигорингизга ҳамд айтиш билан (У зотни ҳар қандай шериклардан) покланг ва У зотдан мағфират сўранг! Зеро У тавбаларни қабул қилгувчи бўлган зотдир». (Наср сураси, 3-оят). «Тақводор кишилар учун Парвардигорлари ҳузурида улар абадий қоладиган, тагларидан дарёлар оқиб тургувчи боғлар, покиза жуфтлар ва Аллоҳнинг Ризолиги бор. Аллоҳ – «Парвардигоро, бизлар Сенга иймон келтирганмиз, бас, гуноҳларимизни мағфират айла ва бизни жаҳаннам азобидан асра!» – дейдиган сабр-қаноатли, иймонларига содиқ, ибодат-итоатли, инфоқ-эҳсонли бўлган ва саҳарларда Аллоҳдан мағфират тилайдиган бандаларини кўриб тургувчидир» (Оли Имрон сураси, 15–17-оятлар). «Ким бирон ёмон иш қилса ёки (Аллоҳнинг буйруқларига итоат этмасдан) ўз жонига жабр қилса, сўнгра Аллоҳдан мағфират сўраса, Аллоҳни мағфират қилгувчи ва Меҳрибон эканини топар-кўрар» (Нисо сураси, 110-оят) «Модомики, Сиз уларнинг оарларида экансиз, Аллоҳ уларни ҳаргиз азобламас ва улар мағфират сўраб турган ҳолларида ҳам Аллоҳ уларни азоблагувчи эмасдир» (Анфол сураси, 33-оят) «(У тақводор зотлар) қачон бирон-бир фаҳш-гуноҳ қилиб қўйсалар ёки (қандайдир нолойиқ иш қилиш билан) ўзларига зулм қилсалар, дарҳол Аллоҳни эслаб, гуноҳлари учун мағфират кечирим сўрайдиган, - ҳар қандай гуноҳни Ёлғиз Аллоҳгина мағфират қилур, - билган ҳолларида қилган гуноҳларида давом этмайдиган кишилардир» (Оли Имрон сураси, 135- оят) деб айтган. Бу бобга тегишли оятлар кўпдир.
1908. Ағаррул Музаний розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Менинг қалбимни ҳам булут босади Баъзан юрагим беҳаловат бўлади ва мен бир кунда Аллоҳга юз марта истиғфор айтаман», дедилар».
Имом Муслим ривояти.
قَالَ اللهُ تَعَالَى: {وَاسْتَغْفِرْ لِذَنْبِكَ} [محمد - 19]. وَقَالَ تَعَالَى: {وَاسْتَغْفِرِ اللهَ * إِنَّ اللهَ كَانَ غَفُوراً رَحِيماً} [النساء - 106]. وَقَالَ تَعَالَى: {فَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّكَ وَاسْتَغْفِرْهُ إِنَّهُ كَانَ تَوَّاباً} [النصر - 3]. وَقَالَ تَعَالَى: {لِلَّذِينَ اتَّقَوْا عِندَ رَبِّهِمْ جَنَّاتٌ...} إلَى قَولِهِ عز وجل: {وَالْمُسْتَغْفِرِينَ بِالأَسْحَارِ} [آل عمران - 15: 17]. وَقَالَ تَعَالَى: {وَمَنْ يَعْمَلْ سُوءاً أَوْ يَظْلِمْ نَفْسَهُ ثُمَّ يَسْتَغْفِرِ اللهَ يَجِدِ اللهَ غَفُوراً رَحِيماً} [النساء - 110]. وَقَالَ تَعَالَى: {وَمَا كَانَ اللهُ لِيُعَذِّبَهُمْ وَأَنْتَ فِيهِمْ وَمَا كَانَ اللهُ مُعَذِّبَهُمْ وَهُمْ يَسْتَغْفِرُونَ} [الأنفال -33]. وَقَالَ تَعَالَى: {وَالَّذِينَ إِذَا فَعَلُوا فَاحِشَةً أَوْ ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ ذَكَرُوا اللهَ فَاسْتَغْفَرُوا لِذُنُوبِهِمْ وَمَنْ يَغْفِرُ الذُّنُوبَ إِلَّا اللهُ وَلَمْ يُصِرُّوا عَلَى مَا فَعَلُوا وَهُمْ يَعْلَمُونَ} [آل عمران - 135]. وَالآيَاتُ فِي البَابِ كَثِيرَةٌ مَعْلُومَةٌ.
1908 - وَعَنِ الأَغَرِّ الْمُزَنيِّ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «إِنَّهُ لَيُغَانُ عَلَى قَلْبي، وَإِنِّي لأَسْتغْفِرُ اللهَ فِي الْيَوْمِ مِئَةَ مَرَّةٍ». رَوَاهُ مُسْلِمٌ [2702].