(1) АЛЛОҲ ТАОЛОНИНГ «У– МАХЛУҚОТНИ АВВАЛ БОШДАН ЯРАТАДИГАН, СЎНГРА УНИ ҚАЙТА ЯРАТАДИГАН ЗОТДИР», ДЕГАН СЎЗИ ҲАҚИДА
(1) بَاب: مَا جَاءَ فِي قَوْلِ اللهِ تَعَالَى: وَهُوَ الَّذِي يَبْدَأُ الْخَلْقَ ثُمَّ يُعِيدُهُ وَهُوَ أَهْوَنُ عَلَيْهِ
1319.3190. Имрон ибн Ҳусойн розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Бану Тамимлик бир неча киши Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига келишди. У зот: «Эй Бану Тамим, хушнуд бўлинглар!» дедилар. Улар: «Бизни хушнуд қилдингиз, Бизга хушхабар бериб бўлгансиз, ундан кўра бизга ато* беринг энди», дейишди. Шунда у зотнинг юзлари ўзгарди. Кейин у зотнинг олдиларига яманликлар келиб қолди. У зот: «Эй яманликлар, хушхабарни қабул қилиб олинглар, чунки Бану Тамим уни қабул қилмади», дедилар. Улар: «Қабул қилдик», дейишди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам яратишнинг бошланиши ва Арш ҳақида сўз бошладилар. Шунда бир киши келиб: «Эй Имрон, уловинг қочиб кетди», деб қолди. Қанийди туриб кетмаган бўлсам...»
1319/3190 - عَنْ عِمْرَانَ بْنِ حُصَيْنٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: جَاءَ نَفَرٌ مِنْ بَنِي تَـمِيمٍ إِلَى النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم فَقَالَ: يَا بَنِي تَـمِيمٍ أَبْشِرُوا. قَالُوا: بَشَّرْتَنَا فَأَعْطِنَا، فَتَغَيَّرَ وَجْهُهُ، فَجَاءَهُ أَهْلُ الْيَمَنِ، فَقَالَ: يَا أَهْلَ الْيَمَنِ، اقْبَلُوا الْبُشْرَى إِذْ لَمْ يَقْبَلْهَا بَنُو تَـمِيمٍ. قَالُوا: قَبِلْنَا، فَأَخَذَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم يُحَدِّثُ بَدْءَ الْخَلْقِ وَالْعَرْشِ، فَجَاءَ رَجُلٌ فَقَالَ: يَا عِمْرَانُ، رَاحِلَتُكَ تَفَلَّتَتْ؛ لَيْتَنِي لَمْ أَقُمْ.
(2) ЕТТИ ЕР* ХУСУСИДА КЕЛГАН ХАБАРЛАР ҲАҚИДА
(2) بَاب: مَا جَاءَ فِي سَبْعِ أَرَضِينَ
1319А.3191. Имрон ибн Ҳусойн розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Туямни эшик олдига боғлаб, Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига кирдим. У зотнинг ҳузурларига бир гуруҳ Бану Тамимликлар ҳам келишди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Эй Бану Тамим, хушхабарни қабул қилиб олинглар!» дедилар. Улар икки марта: «Дарҳақиқат, бизни хушнуд қилдингиз, энди Бизга хушхабар бериб бўлгансиз, ундан кўра бизга ато беринг», дейишди. Сўнг у зотнинг ҳузурларига бир гуруҳ яманликлар киришди. У зот: «Хушхабарни қабул қилиб олинглар, эй яманликлар! Зеро Бану Тамим уни қабул қилмади» дедилар. Улар: «Қабул қилиб олдик, эй Аллоҳнинг Расули! Биз ўзи сиздан мана бу иш ҳақида сўраш учун келганмиз…» дейишди. У зот: «Аллоҳ бор эди. Ундан бошқа бирор нарса йўқ эди, Арши сув устида эди. У Зот Зикрга* ҳар бир нарсани ёзди ва осмонлару ерни яратди», дедилар. Шу пайт бир жарчи: «Туянг қочиб кетди, эй Ибн Ҳусойн!» деб қичқириб қолди. Мен йўлга тушдим, қарасам, (мен билан) уни сароб ажратиб турарди.* Аллоҳга қасамки, қанийди ўшанда уни ташлаб кетган бўлсам, деб орзу қиламан».
1319أ/3191 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ – فِي رِوَايَةٍ – قَالَ: قَالَ رَسُولُ الله صلى الله عليه وسلم: كَانَ اللهُ وَلَمْ يَكُنْ شَيْءٌ غَيْرُهُ، وَكَانَ عَرْشُهُ عَلَى الْمَاءِ، وَكَتَبَ فِي الذِّكْرِ كُلَّ شَيْءٍ، وَخَلَقَ السَّمَوَاتِ وَالْأَرْضَ. فَنَادَى مُنَادٍ: ذَهَبَتْ نَاقَتُكَ يَا ابْنَ الْحُصَيْنِ، فَانْطَلَقْتُ فَإِذَا هِيَ يَقْطَعُ دُونَهَا السَّرَابُ، فَوَاللهِ لَوَدِدْتُ أَنِي كُنْتُ تَرَكْتُهَا.
(2) ЕТТИ ЕР* ХУСУСИДА КЕЛГАН ХАБАРЛАР ҲАҚИДА
(2) بَاب: مَا جَاءَ فِي سَبْعِ أَرَضِينَ
1320.3193. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам, менимча, бундай дедилар: «Аллоҳ: «Одам боласи Мени ҳақоратлади, ҳолбуки, Мени ҳақоратлаши дуруст эмас эди. У Мени ёлғончига чиқарди, бундай қилиши дуруст эмас эди. Унинг ҳақорати – Мени боласи бор деб айтишидир. Ёлғончига чиқариши эса «У мени йўқдан бор қилгандек, қайта вужудга келтира олмайди», дейишидир», деди».
1320/3193 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: قَالَ الله تَعَالَى: شَتَمَنِي ابْنُ آدَمَ، وَمَا يَنْبَغِي لَهُ أَنْ يَشْتِمَنِي، وَتَكَذَّبَنِي وَمَا يَنْبَغِي لَهُ، أَمَّا شَتْمُهُ فَقَوْلُهُ: إِنَّ لِي وَلَدًا، وَأَمَّا تَكْذِيبُهُ فَقَوْلُهُ: لَيْسَ يُعِيدُنِي كَمَا بَدَأَنِي.
1321.3194. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Аллоҳ махлуқотни яратиб бўлгач, Ўз Китобига – у У Зотнинг ҳузурида, Аршнинг устидадир – бундай деб ёзиб қўйди: «Албатта, раҳматим ғазабимдан устундир».
1321/3194 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلبى الله عليه وسلم: لَمَّا قَضَى اللهُ الْخَلْقَ كَتَبَ فِي كِتَابِهِ، فَهْوَ عِنْدَهُ فَوْقَ الْعَرْشِ: إِنَّ رَحْمَتِي غَلَبَتْ غَضَبِي.
1322.3197. Абу Бакра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Замон* (Аллоҳ) осмонлару ерни яратган кундагидек ҳолатига қайтди. Бир йил ўн икки ойдир. Шулардан тўрттаси ҳаром ойлар бўлиб, учтаси кетма-кетдир: зулқаъда, зулҳижжа, муҳаррам ва жумадул охир билан шаъбон ўртасидаги Музарнинг ражабидир»,* дедилар».
* «Замон» сўзи араб тилида «вақт» деган маънони билдириб, ҳар қандай қисқаю узун вақт учун ишлатилаверади. Бу ерда эса замон деганда ой ва йил назарда тутилган. Уларнинг Аллоҳ осмонлару ерни яратган кундагидек ҳолатига қайтиши ҳаром ойларнинг ўз жойига қайтишидир. Жоҳилиятда одамлар ҳаром ойларнинг ўрнини ўзгартириб юборишар, уруш қилгилари келса, ҳаром ойни ҳалол қилиб олишар, уруш қилгилари келмаса, ҳалол ойни ҳаром ой қилиб олишар эди.
* Жоҳилият даврида Музар қабиласи ражаб ойини бошқалардан кўра кўпроқ улуғлагани учун ушбу ойнинг номи уларга нисбат бериб ҳам юритилган.
1322/3197 - عَنْ أَبِي بَكْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: الزَّمَانُ قَدِ اسْتَدَارَ كَهَيْئَتِهِ يَوْمَ خَلَقَ السَّمَوَاتِ وَالْأَرْضَ، السَّنَةُ اثْنَا عَشَرَ شَهْرًا، مِنْهَا أَرْبَعَةٌ حُرُمٌ، ثَلَاثَةٌ مُتَوَالِيَاتٌ: ذُو الْقَعْدَة وَذُو الْحِجَّةِ وَالْمُحَرَّمُ، وَرَجَبُ مُضَرَ، الَّذِي بَيْنَ جُمَادَى وَشَعْبَانَ.
(3) ҚУЁШ ВА ОЙНИНГ ТАВСИФИ ҲАҚИДА
(3) بَاب: صِفَةِ الشَّمْسِ وَالْقَمَرِ بِـحُسْبَانٍ
1323.3199. Абу Зарр розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам қуёш ботган вақтда Абу Заррга: «У қаерга кетганини биласанми?» дедилар. Мен: «Аллоҳ ва Унинг Расули билади», дедим. У зот шундай дедилар: «Албатта у бориб, Аршнинг тагида сажда қилади ва изн сўрайди, унга изн берилади. Кейин у сажда қилай деганда, ундан қабул қилинмайди, изн сўрай деганда, унга изн берилмайди. Унга: «Келган ерингга қайт», дейилади, шунда у мағрибдан чиқади. Мана шу У Зот таолонинг «Қуёш ўз қароргоҳи томон юрадир. Бу ўта азиз, ўта билувчи Зотнинг ўлчовидир», деган сўзидир».*
* Уламолар қадимдан ушбу ҳадиси шарифни турлича, ўз замоналарида ўзларига маълум бўлган маълумотлар асосида изоҳлаб келишган бўлиб, сўзларининг хулосаси қуйидагича: «Бу ерда инсонлар кўриб, ҳис қилиб турган воқеълик назарда тутилмаган. Бинобарин, бу ҳадис коинотда кечаётган зоҳирий жараённи ифодаламайди, балки бу ерда қуёшнинг ҳар бир ҳаракатда Аллоҳ таолога тўла бўйсуниши, унинг ер юзида чиқиб-ботиши ҳам Аллоҳ истаган вақтгача бардавом бўлиб бориб, У Зот дунёнинг тугашини ирода қилганда, қиёмат олдидан қуёшнинг мағрибдан чиқиши ўзига хос услубда баён этилган».
Хулоса қилиб айтганда, бу каби хабарлар ғайб илмига оид бўлиб, мўмин киши уларга шундайлигича иймон келтириши ва кўзланган маъноларни Аллоҳга ҳавола қилиши лозим. Саҳобаи киромлар ва улардан кейинги аҳли сунна ва жамоа мусулмонларининг йўллари мана шу. Зотан инсониятнинг билими Аллоҳнинг илми олдида уммондан томчича ҳам келмайди.
1323/3199 - عَنْ أَبِي ذَرٍّ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ لِي النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم لِأَبِي ذَرٍّ حِينَ غَرَبَتِ الشَّمْسُ: تَدْرِي أَيْنَ تَذْهَبُ؟ قُلْتُ: اللهُ وَرَسُولُهُ أَعْلَمُ، قَالَ: فَإِنَّهَا تَذْهَبُ حَتَّى تَسْجُدَ تَحْتَ الْعَرْشِ، فَتَسْتَأْذِنَ فَيُؤْذَنُ لَهَا، وَيُوشِكُ أَنْ تَسْجُدَ فَلَا يُقْبَلَ مِنْهَا، وَتَسْتَأْذِنَ فَلَا يُؤْذَنَ لَهَا، يُقَالُ لَهَا: ارْجِعِي مِنْ حَيْثُ جِئْتِ، فَتَطْلُعُ مِنْ مَغْرِبِهَا، فَذَلِكَ قَوْلُهُ تَعَالَى: وَالشَّمْسُ تَجْرِي لِمُسْتَقَرٍّ لَّهَا ۚ ذَٰلِكَ تَقْدِيرُ الْعَزِيزِ الْعَلِيمِ .
1324.3200. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Қиёмат куни қуёш ва ой ўраб ташланади», дедилар».
1324/3200 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: الشَّمْسُ وَالْقَمَرُ مُكَوَّرَانِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ.
(4) АЛЛОҲ ТАОЛОНИНГ «У ЎЗ РАҲМАТИ ОЛДИДАН ШАМОЛЛАРНИ ТАРҚОҚ ҚИЛИБ ЮБОРГАН ЗОТДИР», ДЕГАН СЎЗИ ХУСУСИДА КЕЛГАН ХАБАРЛАР ҲАҚИДА
(4) بَاب: مَا جَاءَ فِي قَوْلِهِ: وَهُوَ الَّذِي أَرْسَلَ الرِّيَاحَ بُشْرًۭا بَيْنَ يَدَىْ رَحْمَتِهِۦ
1325.3206. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам осмонда қора булут* кўрсалар, бир олдинга, бир орқага юрар, ҳали ичкари кириб, ҳали ташқарига чиқар, юзлари ўзгариб кетар эди. Кейин, осмондан ёмғир ёққач, у зотдан бояги ҳолат кетар эди. Оиша у зотга шу ҳақда гапирди. Шунда Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Билмайман, балки у бир қавмнинг «У(азоб)нинг ўз водийлари томон булут бўлиб келаётганини кўрганларида...» (оятида) дегани кабидир», дедилар».
* Қора булут, ғурранда – ёмғирдан дарак берадиган, чақмоқ ва момақалдироқли булут.
Изоҳ: Бу ерда Од қавми узоқ вақт қурғоқчиликдан сўнг устиларига келаётган булутни кўриб, сероб бўламиз деб туришганида бирдан шамол келиб, уларни ҳалок қилгани эсга олинмоқда. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ўтган қавмларнинг ҳолатидан ибрат олишда ана шундай намуна кўрсатган эканлар.
1325/3206 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا قَالَتْ: كَانَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم إِذَا رَأَى مَخِيلَةً فِي السَّمَاءِ أَقْبَلَ وَأَدْبَرَ، وَدَخَلَ وَخَرَجَ، وَتَغَيَّرَ وَجْهُهُ، فَإِذَا أَمْطَرَتِ السَّمَاءُ سُرِّيَ عَنْهُ، فَعَرَّفَتْهُ، فَقَالَ: مَا أَدْرِي لَعَلَّهُ كَمَا قَالَ قَوْمٌ: فَلَمَّا رَأَوْهُ عَارِضًۭا مُّسْتَقْبِلَ أَوْدِيَتِهِمْ قَالُوا۟ هَـٰذَا عَارِضٌۭ مُّمْطِرُنَا» الْآيَةَ.
(5) ФАРИШТАЛАРНИНГ ЗИКРИ ҲАҚИДА
(5) بَاب: ذِكْرِ الْمَلَائِكَةِ صَلَواتُ اللهِ عَلَيْهِمْ
1326.3208. Абдуллоҳ розияллоҳу анҳу деди:
«Содиқу масдуқ* Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бизга шундай сўзлаб бердилар: «(Ҳар) бирингизнинг хилқати онасининг қорнида қирқ кунда жам қилинади. Кейин ўшанча вақт «алақа» бўлади. Сўнг ўшанча вақт «музға» бўлади.* Сўнг Аллоҳ бир фариштани юборади ва унга тўрт калима буюрилади: «Унинг амалини, ризқини, ажалини ва бадбахт ёки бахтли эканини ёз», дейилади. Сўнгра унга руҳ пуфланади. Бас, сизлардан бир киши амал қилиб бораверади, ҳатто у билан жаннат ўртасида бир зироъгина қолади. Шунда унинг битиги устун келади-да, дўзах аҳлининг амалини қилади. Шунингдек, (бир киши) амал қилиб бораверади, ҳатто у билан дўзах ўртасида бир зироъгина қолади. Шунда битик ундан устун келади-да, жаннат аҳлининг амалини қилади».
* Алақа – лахта қон, зулук. Музға – тишланган гўшт.
Изоҳ: Ушбу ҳадисда мусулмон киши ўз амалига суяниб қолмаслиги, Аллоҳ таолонинг фазлу марҳаматидан умидвор бўлиши, У Зотга доимо дуода, илтижода бўлиши кераклиги уқтирилмоқда. Аллоҳ таоло ҳар бир банданинг тақдирини Ўзининг азалий илми билан билади. Аммо бу илм ҳеч кимни ҳеч нарсага мажбурламайди, бу – ҳар бир нарсани олдиндан билиш, холос.
Баъзи уламолар бу ҳадисни қуйидагича изоҳлайдилар:
Бир банда зоҳирда яхши амалларни, жаннат амалларини қилиб юради, ҳатто у одамларнинг кўзида жаннатий инсон бўлиб гавдаланади. Аммо унинг ботини чатоқ, нияти яхши эмас. Шу боис, унинг амаллари Аллоҳ таолонинг қошида қадр топмайди, мақбул бўлмайди. Шунга кўра, у дўзахга лойиқ бўлади. Бироқ Аллоҳ унинг асл башарасини юзага чиқариб, кейин жазолашни ирода қилади. Натижада ҳалиги киши битта дўзах амалини қилади ва ўз жойини топади. Иккинчи кишида ҳолат аксинча бўлади.
1326/3208 – عَنْ عَبْدِ الله بْنِ مَسْعُودٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: حَدَّثَنَا رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم، وَهْوَ الصَّادِقُ الْمَصْدُوقُ، قَالَ: إِنَّ أَحَدَكُمْ يُجْمَعُ خَلْقُهُ فِي بَطْنِ أُمِّهِ أَرْبَعِينَ يَوْمًا، ثُمَّ يَكُونُ عَلَقَةً مِثْلَ ذَلِكَ، ثُمَّ يَكُونُ مُضْغَةً مِثْلَ ذَلِكَ، ثُمَّ يَبْعَثُ اللهُ مَلَكًا فَيُؤْمَرُ بِأَرْبَعِ كَلِمَاتٍ، وَيُقَالُ لَهُ: اكْتُبْ عَمَلَهُ، وَرِزْقَهُ، وَأَجَلَهُ، وَشَقِيٌّ أَوْ سَعِيدٌ، ثُمَّ يُنْفَخُ فِيهِ الرُّوحُ، فَإِنَّ الرَّجُلَ مِنْكُمْ لَيَعْمَلُ حَتَّى مَا يَكُونُ بَيْنَهُ وَبَيْنَ الْجَنَّةِ إِلَّا ذِرَاعٌ، فَيَسْبِقُ عَلَيْهِ كِتَابُهُ، فَيَعْمَلُ بِعَمَلِ أَهْلِ النَّارِ، وَيَعْمَلُ حَتَّى مَا يَكُونُ بَيْنَهُ وَبَيْنَ النَّارِ إِلَّا ذِرَاعٌ، فَيَسْبِقُ عَلَيْهِ الْكِتَابُ، فَيَعْمَلُ بِعَمَلِ أَهْلِ الْجَنَّةِ.
1327.3209. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Агар Аллоҳ бандани яхши кўрса, Жаброилга: «Аллоҳ фалончини яхши кўради, сен ҳам уни яхши кўргин!» дея нидо қилади. Шунда Жаброил уни яхши кўради. Кейин Жаброил осмон аҳли ичида: «Аллоҳ фалончини яхши кўради, сиз ҳам уни яхши кўринг!» деб нидо қилади. Шунда осмон аҳли ҳам уни яхши кўрадилар. Сўнгра унинг мақбуллиги ерга индирилади».
1327/3209 – عَنْ أبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: إِذَا أَحَبَّ اللهُ الْعَبْدَ نَادَى جِبْرِيلَ: إِنَّ اللهَ يُحِبُّ فُلَانًا فَأَحْبِبْهُ، فَيُحِبُّهُ جِبْرِيلُ، فَيُنَادِي جِبْرِيلُ فِي أَهْلِ السَّمَاءِ: إِنَّ اللهَ يُحِبُّ فُلَانًا فَأَحِبُّوهُ، فَيُحِبُّهُ أَهْلُ السَّمَاءِ، ثُمَّ يُوضَعُ لَهُ الْقَبُولُ فِي الْأَرْضِ.
1328.3210. Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг жуфти ҳалоллари Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«У Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг шундай деяётганларини эшитган экан: «Фаришталар «ал-ъанаан»га тушадилар – у булутдир* – ва осмонда ҳукм қилинган ишларни зикр қиладилар. Шунда шайтонлар ўғринча қулоқ тутиб, буни эшитиб олади-да, зудлик билан коҳинларга етказади. Улар эса бунга ўзларидан юзта ёлғонни қўшишади».
1328/3210 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا، زَوْجِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم: أَنَّهَا سَـمِعَتْ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم يَقُولُ: إِنَّ الْمَلَائِكَةَ تَنْزِلُ فِي الْعَنَانِ - وَهْوَ السَّحَابُ - فَتَذْكُرُ الْأَمْرَ قُضِيَ فِي السَّمَاءِ، فَتَسْتَرِقُ الشَّيَاطِينُ السَّمْعَ فَتَسْمَعُهُ، فَتُوحِيهِ إِلَى الْكُهَّانِ، فَيَكْذِبُونَ مَعَهَا مِائَةَ كَذْبَةٍ مِنْ عِنْدِ أَنْفُسِهِمْ.
1329.3211. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Жума куни масжид эшикларининг ҳар бирида фаришталар туради. Улар келганларни бирин-кетин ёзиб туришади. Имом (минбарга) ўтирганида, саҳифаларни ёпиб, зикрни эшитиш учун келишади», дедилар».
1329/3211 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم إِذَا كَانَ يَوْمُ الْجُمُعَةِ، كَانَ عَلَى كُلِّ بَابٍ مِنْ أَبْوَابِ الْمَسْجِدِ الْمَلَائِكَةُ، يَكْتُبُونَ الْأَوَّلَ فَالْأَوَّلَ، فَإِذَا جَلَسَ الْإِمَامُ طَوَوُا الصُّحُفَ، وَجَاءُوا يَسْتَمِعُونَ الذِّكْرَ.
1330.3213. Баро розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам Ҳассонга: «Уларни ҳажв қил [ёки ҳажвларига жавоб қайтар]. Жаброил сен билан!» дедилар».
1330/3213 - عَنِ الْبَرَاءِ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم لِحَسَّانَ رَضِيَ الله عَنْهُ: اهْجُهُمْ - أَوْ هَاجِهِمْ - وَجِبْرِيلُ مَعَكَ.
1331.3217. Абу Саламадан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам Оиша розияллоҳу анҳога: «Эй Оиша, мана Жаброил, сенга салом айтяпти», дебдилар. Шунда у: «Унга ҳам салом ва Аллоҳнинг раҳмату баракоти бўлсин! Сиз мен кўрмайдиган нарсаларни кўрасиз-да», дебди».
Набий соллаллоҳу алайҳи васалламни назарда тутмоқда.*
1331/3217 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا: أَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم قَالَ لَهَا: يَا عَائِشَةُ، هَذَا جِبْرِيلُ يَقْرَأُ عَلَيْكِ السَّلَامَ. فَقَالَتْ: وَعَلَيْهِ السَّلَامُ وَرَحْمَةُ اللهِ وَبَرَكَاتُهُ، تَرَى مَا لَا أَرَى. تُرِيدُ النَّبِيَّصلى الله عليه وسلم.
1332.3218. Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Жаброилга: «Бизни зиёрат қилиб турганингдан кўпроқ зиёрат қилсанг бўлмайдими?» дедилар. Шунда «Биз фақат Роббингнинг амри билангина тушамиз. Олдимиздаги нарсалар ҳам, ортимиздаги нарсалар ҳам Уникидир» ояти нозил бўлди».
Олдимиздаги нарсалар ҳам, ортимиздаги нарсалар ҳам, уларнинг орасидаги нарсалар ҳам Уникидир.
1332/3218 - عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم لـِجِبْرِيلَ: أَلَا تَزُورُنَا أَكْثَرَ مِـمَّا تَزُورُنَا؟ قَالَ: فَنَزَلَتْ وَمَا نَتَنَزَّلُ إِلَّا بِأَمْرِ رَبِّكَ ۖ لَهُۥ مَا بَيْنَ أَيْدِينَا وَمَا خَلْفَنَا وَمَا بَيْنَ ذَٰلِكَ ۚ وَمَا كَانَ رَبُّكَ نَسِيًّۭا الْآيَةَ.
1333.3219. Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Жаброил менга (Қуръонни) бир ҳарфда ўқитди. Мен ундан зиёда қилишни сўрайвердим, ниҳоят, етти ҳарфга етди», дедилар».
Изоҳ: «Ҳарф» сўзи луғатда бирор нарсанинг олд тарафини, бир четини англатади. Шунингдек, унда бир тарафдан иккинчи тарафга бурилиш маъноси ҳам бор. Қироат илми истилоҳида «ҳарф» деб бирор калиманинг маълум бир шаклда ўқилишига айтилади. Мисол учун, «Ҳамза ибн Ҳабиб Зайёт ибн Абу Лайлодан айрим ҳарфларни олган», дейилса, баъзи калималарни маълум бир шаклда ўқишни ўргангани тушунилади. Шунингдек, «ҳарф» сўзи умумий бир услубда ўқишга ҳам ишлатилади. Масалан, «Алқама Ибн Масъуд розияллоҳу анҳунинг ҳарфида ўқирди», дейилса, «У Ибн Масъуднинг қироатида ўқирди», деб тушунилади.
Ҳадисда «етти ҳарф» деганда нима назарда тутилгани ҳақида уламолар турли фикрларни айтганлар. Айримлари: «Бу ерда етти ҳарфдан мурод ўша пайтдаги араб лаҳжалари» деса, бошқалари уни қироатдаги хилофлар етти туркумга бўлиниши билан изоҳлаган. Учинчилари: «Бу ерда маълум адад эмас, балки кўплик, яъни бир нечта деган маъно назарда тутилган», деб айтган. Бироқ буларнинг барчаси ижтиҳодий фикрлар бўлиб, бирортаси ҳақида на ҳадисларда ва на саҳобаларнинг сўзларида далил бор. Бунга сабаб шуки, етти ҳарфдан мурод нима экани у пайтда нафақат саҳобаларга, балки бошқа арабларга ҳам маълум бўлган. Шу боис, саҳобалар ҳам бу ҳақда баҳслашиб, тортишиб юрмаганлар, Қуръоннинг етти ҳарфда нозил бўлганини эшитган араб мушриклари ҳам бу ҳақда эътироз билдиришмаган. Нима бўлганда ҳам, «ҳарф» деганда Қуръон калималарини ўқишдаги турлилик тушунилгани маълум ва машҳурдир.
Аммо бу ҳол Қуръоннинг ҳар бир сўзи бир неча хил ўқилади, дегани эмас. Балки бунда айрим сўзларни иккиуч хил ўқиш мумкинлиги назарда тутилади. Мисол учун, Фотиҳа сурасидаги «маалики» калимаси «малики» тарзида ҳам ўқилади. Шунингдек, айрим мад, идғом, иқлоб каби қоидаларда ҳам турлилик мавжуд бўлиб, баъзи мадлар бир неча миқдорда чўзилиши, бир қироатда идғом ё иқлоб бўлмайдиган ҳарфлар бошқасида идғом ёки иқлоб қилиниши, бир қироатда «алиф» ҳарфи «йа»га мойил қилиб, бошқасида эса оддий ўқилиши мумкин.
Шуни алоҳида таъкидлаш лозимки, қироатдаги ушбу турлилик Қуръоннинг маъносига халал бермайди, балки унинг мазмунини ёритиб бериши, янада бойитиши мумкин. Мисол учун, «маалики» калимаси «эга» деган маънони англатса, «малики» шакли «подшоҳ» деган мазмунни билдиради. Тилшунос олимларнинг таъкидлашларича, «эга» бирор нарсага эгадорликни билдирса, «подшоҳлик» ўша ўзи эга бўлган нарсани тўла тасарруф этишини англатади. Бу икки маъно бирбирини тўлдириши натижасида мазкур оятнинг мазмуни «У Зот қиёмат кунининг эгаси ва унинг тасарруфини қилувчи подшоҳи» дегани бўлади. Бунга ўхшаш мисоллар жуда ҳам кўп.
1333/3219 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: أَقْرَأَنِي جِبْرِيلُ عَلَى حَرْفٍ، فَلَمْ أَزَلْ أَسْتَزِيدُهُ، حَتَّى انْتَهَى إِلَى سَبْعَةِ أَحْرُفٍ.
1334.3230. Сафвон ибн Яъло отаси розияллоҳу анҳудан ривоят қилади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг минбарда «Ва наадав йаа маалику» оятини қироат қилаётганларини эшитдим».
Суфён айтади: «Абдуллоҳнинг қироатида «Ва наадав йаа маали»дир».
Изоҳ: Бу ерда Зухруф сурасининг 77-оятига ишора қилинмоқда. Оятнинг маъно таржимаси қуйидагича: «Улар (дўзахийлар): «Эй Молик! Роббинг бизни битирсин!» деб нидо қилишди. У: «Албатта, сиз туриб қолувчисиз», деди».
Ушбу оятдаги Молик дўзах хизматкорининг исмидир. Суфён Саврийнинг таъкидлашича, Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳу ушбу сўзни «йаа маали», яъни «Эй Моли!» тарзида ўқир экан. Бу араб тилидаги баён усулларидан бири – сўзни қисқартириб айтиш қоидасига кўра бўлиб, уни «тархим» дейилади. Бундан азобнинг қаттиқлигидан дўзахийларнинг «Молик» сўзини тўлиқ айтишга ҳам ҳоллари қолмаслиги тушунилади. Лекин бу шозз қироат ҳисобланади.
«Шозз» сўзи нодир, ёлғизланган деган маънони англатади. Қироат илми истилоҳида мутавотир даражасига етмаган ёки мусҳаф расмига тўғри келмайдиган қироат усуллари шозз деб аталади. Уларнинг шозз деб аталишига сабаб шуки, уларни нақл қилган қори бошқа қироат устозларидан айри ҳолда ривоят қилган бўлади. Шозз қироатлар мутавотирларнинг зидди ҳисобланади. Шозз қироатлардан тафсир учун фойдаланиш мумкин, аммо қироат қилишга ва намозда ўқишга ярамайди.
1334/3230 – عَنْ يَعْلَى رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: سَـمِعْتُ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم يَقْرَأُ عَلَى الْمِنْبَرِ.وَنَادَوْا۟ يَـٰمَـٰلِكُ لِيَقْضِ عَلَيْنَا رَبُّكَ. قَالَ سُفْيَانُ: فِي قِرَاءَةِ عَبْدِ اللهِ وَنَادَوْا يَا مَالِ.
1335.3231. Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг жуфти ҳалоллари Оиша розияллоҳу анҳо бундай сўзлаб берди:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга: «Бошингизга Уҳуд кунидан ҳам оғирроқ кун келганми?» дедим. У зот шундай дедилар: «Дарҳақиқат, менга қавмингдан етадигани етди. Улардан менга етган нарсаларнинг энг қаттиғи Ақоба куни бўлган. Ўшанда Ибн Абдуялил ибн Абдукулолга мени (ҳимоясига) олишни таклиф этган эдим. Бироқ у мен истаган нарсани қабул қилмади. Мен ташвишли ҳолда бошим оққан томонга қараб юриб кетдим. Қарнус-саъолибга* келгандагина ўзимга келиб, бошимни кўтардим. Қарасам, бир булут менга соя солиб турибди. Назар солсам, унда Жаброил бор экан. У менга нидо қилиб: «Батаҳқиқ, Аллоҳ қавмингнинг сенга айтган гапини, сенга нима жавоб қайтарганини эшитди. У Зот улар ҳақида истаган нарсангни буюришинг учун ҳузурингга тоғ фариштасини юборди», деди. Шунда тоғ фариштаси менга нидо қилиб, салом берди. Сўнгра: «Эй Муҳаммад! Нимани истасанг, шу. Агар уларнинг устига «Икки Ахшаб»ни* тўнтариб ташлашимни истасанг (шундай қиламан)», деди.
Шунда Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Йўқ! Аллоҳ уларнинг пуштикамаридан ёлғиз Аллоҳга ибодат қиладиган, У Зотга ҳеч нарсани шерик қилмайдиган кишиларни чиқаришини умид қиламан», дебдилар».
* Қарнус-саъолиб – Макка-Тоиф йўлидаги Маккага яқин жой.
* Икки Ахшаб – Маккаи Мукаррамадаги икки катта тоғ. Улардан бирининг номи Абу Қубайс бўлиб, Каъбанинг шарқ томонида, иккинчиси – Қуъайқоъ тоғи эса унинг ғарбида жойлашган. Уларнинг баландлиги 420 ва 230 метрни ташкил қилади.
1335/3231 –عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا زَوْجَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم أَنَّهَا قَالَتْ لِلنَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم هَلْ أَتَى عَلَيْكَ يَوْمٌ كَانَ أَشَدَّ مِنْ يَوْمِ أُحُدٍ؟ قَالَ: لَقَدْ لَقِيتُ مِنْ قَوْمِكِ مَا لَقِيتُ، وَكَانَ أَشَدُّ مَا لَقِيتُ مِنْهُمْ يَوْمَ الْعَقَبَةِ، إِذْ عَرَضْتُ نَفْسِي عَلَى ابْنِ عَبْدِ يَالِيلَ بْنِ عَبْدِ كُلَالٍ، فَلَمْ يُجِبْنِي إِلَى مَا أَرَدْتُ، فَانْطَلَقْتُ وَأَنَا مَهْمُومٌ عَلَى وَجْهِي، فَلَمْ أَسْتَفِقْ إِلَّا وَأَنَا بِقَرْنِ الثَّعَالِبِ، فَرَفَعْتُ رَأْسِي فَإِذَا أَنَا بِسَحَابَةٍ قَدْ أَظَلَّتْنِي، فَنَظَرْتُ فَإِذَا فِيهَا جِبْرِيلُ، فَنَادَانِي فَقَالَ: إِنَّ اللهَ قَدْ سَمِعَ قَوْلَ قَوْمِكَ لَكَ، وَمَا رَدُّوا عَلَيْكَ، وَقَدْ بَعَثَ إِلَيْكَ مَلَكَ الْجِبَالِ لِتَأْمُرَهُ بِمَا شِئْتَ فِيهِمْ، فَنَادَانِي مَلَكُ الْجِبَالِ، فَسَلَّمَ عَلَيَّ، ثُمَّ قَالَ: يَا مُحَمَّدُ، فَقَالَ: ذَلِكَ فِيمَا شِئْتَ، إِنْ شِئْتَ أَنْ أُطْبِقَ عَلَيْهِمِ الْأَخْشَبَيْنِ؟ فَقَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: بَلْ أَرْجُو أَنْ يُخْرِجَ اللهُ مِنْ أَصْلَابِهِمْ مَنْ يَعْبُدُ اللهَ وَحْدَهُ لَا يُشْرِكُ بِهِ شَيْئًا.
1336.3232. Абу Исҳоқ Шайбоний шундай сўзлаб берди:
«Зирр ибн Ҳубайшдан Аллоҳ таолонинг «Бас, икки камон масофасича, балки ундан ҳам яқинроқ бўлди. Ва бандасига нимани ваҳий қилган бўлса, ваҳий қилди», деган сўзи ҳақида сўраган эдим, у: «Ибн Масъуд бизга: «У зот Жаброилни кўрганлар, унинг олти юзта қаноти бор эди», деб сўзлаб берган», деди».
1336/3232 – عَنْ عَبْدِ الله بْنِ مَسْعُودٍ رَضِيَ الله عَنْهُ فِي قَوْلِ اللهِ تَعَالَى: فَكَانَ قَابَ قَوْسَيْنِ أَوْ أَدْنَىٰ ﴿٩﴾ فَأَوْحَىٰٓ إِلَىٰ عَبْدِهِۦ مَآ أَوْحَىٰ ﴿١٠﴾. قَالَ: رَأَى جِبْرِيلَ لَهُ سِتُّمِائَةِ جَنَاحٍ.
1337.3233. Абдуллоҳ розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Дарҳақиқат, ўз Роббининг улкан оят-мўъжизаларидан айримларини кўрди», яъни у зот осмон уфқларини тўсиб турган яшил ипак гиламни кўрганлар».
Изоҳ: Оятда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг Меърож кечаси Аллоҳ таолонинг биру борлиги, қудрати чексизлигига далолат қилувчи улкан мўъжизаларни ўз кўзлари билан кўрганлари таъкидланган. Ушбу оятда қайси мўъжизалар назарда тутилгани ҳақида турли фикрлар бор. Буюк саҳобий Ибн Масъуд розияллоҳу анҳунинг айтишича, бунда Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг Жаброил алайҳиссаломни уфқда яшил гилам устида кўрганлари ҳам кўзда тутилган экан. Баъзилар буни Жаброил алайҳиссалом қанотини ёзганда гиламга ўхшаб кўринган, деб ҳам изоҳлашган.
1337/3233 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ فِي قَوْلِهِ تَعَالَى: لَقَدْ رَأَىٰ مِنْ ءَايَـٰتِ رَبِّهِ ٱلْكُبْرَىٰ قَالَ: رَأَى رَفْرَفًا أَخْضَرَ سَدَّ أُفُقَ السَّمَاءِ.
1338.3234. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Ким «Муҳаммад Роббини кўрган», деб даъво қилса, жуда катта гапирибди. Аммо у зот Жаброилни ўз суратида кўрганлар: унинг хилқати уфқлар орасини тўсиб турар экан».
1338/3234 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا قَالَتْ: مَنْ زَعَمَ أَنَّ مُحَمَّدًا رَأَى رَبَّهُ فَقَدْ أَعْظَمَ، وَلَكِنْ قَدْ رَأَى جِبْرِيلَ فِي صُورَتِهِ وَخَلْقُهُ سَادٌّ مَا بَيْنَ الْأُفُقِ.
1339.3237. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Эр ўз аёлини тўшагига чақирганда бош тортса ва аёл (эри) ундан ғазабланган ҳолда тунаса, фаришталар уни тонг отгунча лаънатлайдилар», дедилар».
1339/3237 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: إِذَا دَعَا الرَّجُلُ امْرَأَتَهُ إِلَى فِرَاشِهِ فَأَبَتْ، فَبَاتَ غَضْبَانَ عَلَيْهَا، لَعَنَتْهَا الْمَلَائِكَةُ حَتَّى تُصْبِحَ.
1340.3239. Абу Олиядан ривоят қилинади:
«Набийингизнинг амакиваччаси, яъни Ибн Аббос розияллоҳу анҳумо бизга бундай сўзлаб берди: «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам дедилар: «Мен сайр қилдирилган кечада* Мусонинг қорачадан келган, новча, жингалаксоч киши эканини кўрдим. У худди шануалик* кишиларга ўхшар экан. Ийсонинг ўрта бўйли, ўртача жуссали, оқ-қизилга мойил, сочи силлиқ киши эканини кўрдим. Дўзах хозини Моликни ҳамда Аллоҳ менга кўрсатган оят-мўъжизалар ичида дажжолни ҳам кўрдим».
«Бас, уни учратишдан шубҳада бўлма!»
Анас ва Абу Бакра розияллоҳу анҳумо Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «Фаришталар Мадинани дажжолдан қўриқлайдилар», деганларини ривоят қилишган.
* Яъни Исро кечасида.
* Шануа – Ямандаги машҳур қабилалардан бири. Шануаликлар бўйдорлиги билан ажралиб туришган.
1340/3239 - عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: رَأَيْتُ لَيْلَةَ أُسْرِيَ بِي مُوسَى رَجُلًا آدَمَ، طُوَالًا جَعْدًا، كَأَنَّهُ مِنْ رِجَالِ شَنُوءَةَ، وَرَأَيْتُ عِيسَى رَجُلًا مَرْبُوعًا، مَرْبُوعَ الْخَلْقِ إِلَى الْحُمْرَةِ وَالْبَيَاضِ، سَبْطَ الرَّأْسِ، وَرَأَيْتُ مَالِكًا خَازِنَ النَّارِ، وَالدَّجَّالَ، فِي آيَاتٍ أَرَاهُنَّ اللهُ إِيَّاهُ: وَبِٱلْءَاخِرَةِ هُمْ يُوقِنُونَ.
(6) ЖАННАТНИНГ СИФАТЛАРИ ВА УНИНГ ЯРАТИБ ҚЎЙИЛГАНИ ХУСУСИДА КЕЛГАН ХАБАРЛАР ҲАҚИДА
(6) بَاب: مَا جَاءَ فِي صِفَةِ الْجَنَّةِ وَأَنَّهَا مَخْلُوقَةٌ
1341.3240. Абдуллоҳ ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Қачон бирингиз ўлса, эртаю кеч ўрни унга кўрсатиб турилади: агар жаннат аҳлидан бўлса, жаннат аҳлидан экани, дўзах аҳлидан бўлса, дўзах аҳлидан экани», дедилар».
1341/3240 - عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: إِذَا مَاتَ أَحَدُكُمْ، فَإِنَّهُ يُعْرَضُ عَلَيْهِ مَقْعَدُهُ بِالْغَدَاةِ وَالْعَشِيِّ، فَإِنْ كَانَ مِنْ أَهْلِ الْجَنَّةِ فَمِنْ أَهْلِ الْجَنَّةِ، وَإِنْ كَانَ مِنْ أَهْلِ النَّارِ فَمِنْ أَهْلِ النَّارِ.
1342.3241. Имрон ибн Ҳусойн розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Жаннатга қарадим, унинг аҳлининг аксари фақирлар эканини кўрдим. Дўзахга ҳам қарадим, унинг аҳлининг аксари аёллар эканини кўрдим», дедилар».
1342/3241 - عَنْ عِمْرَانَ بْنِ حُصَيْنٍ رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: اطَّلَعْتُ فِي الْجَنَّةِ فَرَأَيْتُ أَكْثَرَ أَهْلِهَا الْفُقَرَاءَ، وَاطَّلَعْتُ فِي النَّارِ فَرَأَيْتُ أَكْثَرَ أَهْلِهَا النِّسَاءَ.
1343.3242. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу айтади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларида эдик. Шу пайт: «Уйқудалигимда Тушимда ўзимни жаннатда кўрдим. Қарасам, бир аёл бир қасрнинг ёнида таҳорат оляпти. «Бу қаср кимники?» дедим. «Умар ибн Хаттобники», дейишди. Унинг рашкчилиги эсимга тушиб, ортимга ўгирилиб кетдим», дедилар. Шунда Умар йиғлаб юборди ва: «Сиздан ҳам рашк қиламанми, эй Аллоҳнинг Расули?» деди».
1343/3242 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: بَيْنَا نَحْنُ عِنْدَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم إِذْ قَالَ: بَيْنَا أَنَا نَائِمٌ رَأَيْتُنِي فِي الْجَنَّةِ، فَإِذَا امْرَأَةٌ تَتَوَضَّأُ إِلَى جَانِبِ قَصْرٍ، فَقُلْتُ: لِمَنْ هَذَا الْقَصْرُ؟ فَقَالُوا: لِعُمَرَ بْنِ الْخَطَّابِ، فَذَكَرْتُ غَيْرَتَهُ، فَوَلَّيْتُ مُدْبِرًا. فَبَكَى عُمَرُ وَقَالَ: أَعَلَيْكَ أَغَارُ يَا رَسُولَ اللهِ؟
1344А.3245. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Жаннатга кирадиган биринчи жамоанинг кўриниши ой тўлган кечадаги тўлин ойдек бўлади. Улар у ерда тупуришмайди ҳам, бурун ҳам қоқишмайди, қазои ҳожат ҳам қилишмайди. У ерда уларнинг идишлари тилла, тароқлари тиллаю кумушдан, тутатқиси алувва,* терлари эса мушк бўлади. Ҳар бирларининг иккитадан жуфти ҳалоли бўлиб, гўзалликларидан гўшт тагидан болдирларининг илиги кўриниб туради.* (Аҳли жаннатнинг) ўрталарида ихтилоф ҳам, бир‑бирини ёмон кўриш ҳам йўқ. Қалблари бир қалбдек. Эртаю кеч Аллоҳга тасбеҳ айтишади».
* Алувва – хушбўйлик. «Улувва» ҳам дейилади.
* Бу ерда жаннат ҳурларининг гўзаллиги, хусусан, баданининг нақадар мусаффолиги васф қилинмоқда. Имом Термизий келтирган ривоятда «Болдирининг оқлиги етмиш қават кийим остидан ҳам кўринади...» деб ҳам тасвирланган.
1344أ/3245 - وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ فِي رِوَايَةٍ: قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: وَالَّذِينَ عَلَى إِثْرِهِمْ كَأَشَدِّ كَوْكَبٍ إِضَاءَةً، قُلُوبُهُمْ عَلَى قَلْبِ رَجُلٍ وَاحِدٍ، لَا إخْتِلاَفَ بَيْنَهُمْ وَلا تَبَاغُضَ، لِكُلِّ امْرِئٍ مِنْهُمْ زَوْجَتَانِ، كُلُّ وَاحِدَةٍ مِنْهُمَا يُرى مُخُّ سَاقِهَا مِنْ وَرَاءِ لَحْمِهَا مِنَ الـحُسْنِ، يُسَبِّحُونَ اللهَ بُكْرَةً وَعَشِيًّا، وَلا يَسْقَمُونَ، وَلا يَـمْتَخِطُونَ. وَذَكَرَ بَاقِي الـحَدِيث.
1345.3247. Саҳл ибн Саъд розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Умматимнинг етмиш минги [ёки етти юз минги] (жаннатга) киради. Охиргилари кирмагунча биринчилари кирмайди. Юзлари ой тўлган кечадаги тўлин ой суратида бўлади», дедилар».
Изоҳ: Ушбу ҳадисда Набий алайҳиссаломнинг умматларидан жаннатга ҳисоб-китобсиз, тўғридан-тўғри кирадиганларнинг сони назарда тутилган.
1345/3247 - عَنْ سَهْلِ بْنِ سَعْدٍ رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: لَيَدْخُلَنَّ مِنْ أُمَّتِي سَبْعُونَ أَلْفًا، أَوْ سَبْعُ مِئَةِ أَلْفٍ، لَا يَدْخُلُ أَوَّلُهُمْ حَتَّى يَدْخُلَ آخِرُهُمْ، وُجُوهُهُمْ عَلَى صُورَةِ الْقَمَرِ لَيْلَةَ الْبَدْرِ.
1346.3248. Анас розияллоҳу анҳу сўзлаб берди:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга сундус* жубба ҳадя қилинди. Ҳолбуки ўзлари ипакдан қайтарар эдилар. Одамлар ундан (унинг чиройидан) ҳайратланишди. Шунда у зот: «Муҳаммаднинг жони қўлида бўлган Зотга қасамки, Саъд ибн Муъознинг жаннатдаги рўмолчалари бундан ҳам гўзалдир», дедилар».
1346/3248 – عَنْ أنَسٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: أُهْدِيَ لِلنَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم جُبَّةُ سُنْدُسٍ، وَكَانَ يَنْهَى عَنِ الْحَرِيرِ، فَعَجِبَ النَّاسُ مِنْهَا، فَقَالَ: وَالَّذِي نَفْسُ مُحَمَّدٍ بِيَدِهِ، لَمَنَادِيلُ سَعْدِ بْنِ مُعَاذٍ فِي الْجَنَّةِ أَحْسَنُ مِنْ هَذَا.
1347.3251. Анас ибн Молик розияллоҳу анҳу бундай сўзлаб берди:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Жаннатда бир дарахт бор, отлиқ унинг соясида юз йил юриб ҳам уни кесиб ўта олмайди», дедилар».
1347/3251 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: إِنَّ فِي الْجَنَّةِ لَشَجَرَةً يَسِيرُ الرَّاكِبُ فِي ظِلِّهَا مِائَةَ عَامٍ لَا يَقْطَعُهَا.
1348.3252
1348/3252 – وَفِي رِوَايَةٍ عَنْ أبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ، مِثْلُ ذَلِكَ، قَالَ: وَاقْرَءُوا إِنْ شِئْتُمْ ﮋﮐ ﮑ ﮊ ».
1349.3256. Абу Саъид Худрий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Жаннат аҳли тепаларидаги болохона аҳлини ўрталаридаги тафозул* туфайли мағриб ёки машриқда уфққа ботаётган порлоқ юлдузни кўргандек кўрадилар», дедилар. «Эй Аллоҳнинг Расули, анбиёларнинг ўзгалар ета олмайдиган манзиллари ўшами?» дейишди. У зот: «Йўқ, жоним қўлида бўлган Зотга қасамки, (булар) Аллоҳга иймон келтириб, расулларни тасдиқ қилган кишилардир», дедилар».
1349/3256 - عَنْ أَبِي سَعِيدٍ الْخُدْرِيِّ رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: إِنَّ أَهْلَ الْجَنَّةِ يَتَرَاءَيُونَ أَهْلَ الْغُرَفِ مِنْ فَوْقِهِمْ، كَمَا يَتَرَاءَيُونَ الْكَوْكَبَ الدُّرِّيَّ الْغَابِرَ فِي أُفُقِ السَّمَاءِ، مِنَ الْمَشْرِقِ أَوِ الْمَغْرِبِ، لِتَفَاضُلِ مَا بَيْنَهُمْ. قَالُوا: يَا رَسُولَ اللهِ، تِلْكَ مَنَازِلُ الْأَنْبِيَاءِ لَا يَبْلُغُهَا غَيْرُهُمْ؟ قَالَ: بَلَى، وَالَّذِي نَفْسِي بِيَدِهِ، رِجَالٌ آمَنُوا بِاللهِ وَصَدَّقُوا الْمُرْسَلِينَ.
(7) ДЎЗАХНИНГ ТАВСИФИ ВА УНИНГ ЯРАТИБ ҚЎЙИЛГАНЛИГИ ҲАҚИДА
* Бу таълиқнинг ўрни аслида «...душманлик қилишларига қўйиб берса» деган жумладан кейин бўлиши керак. Шунда маъно тушунарли бўлади. Айтилмоқчики, «марожа» сўзи «қўйиб бермоқ», «қўйиб юбормоқ» маъноларини, «марижа» эса «чалкаш бўлмоқ», «аралашмоқ» мазмунларини билдирар экан.
Изоҳ: Бу ерда Имом Бухорий раҳматуллоҳи алайҳ Қуръони Каримда дўзах хусусида келган бир қанча калималарни изоҳламоқда.
(7) بَاب: صِفَةِ النَّارِ وَأَنَّهَا مَخْلُوقَةٌ
1350.3263. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Иситма жаҳаннам тафтидандир. Шу боис уни сув билан совутинглар», дедилар».
1350/3263 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: الْحُمَّى مِنْ فَيْحِ جَهَنَّمَ، فَأَبْرِدُوهَا بِالْمَاءِ.
1351.3265. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Сизларнинг оловингиз дўзах ўтининг етмишдан бир қисмидир», дедилар. «Эй Аллоҳнинг Расули, шунинг ўзи ҳам етарли эди-ку!» дейишди. У зот: «У (дўзах ўти) бундан (дунё оловидан) олтмиш тўққиз баробар орттирилган, ҳар баробари бунинг (дунё оташининг) иссиғичадир», дедилар».
1351/3265 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: نَارُكُمْ جُزْءٌ مِنْ سَبْعِينَ جُزْءًا مِنْ نَارِ جَهَنَّمَ. قِيلَ: يَا رَسُولَ اللهِ، إِنْ كَانَتْ لَكَافِيَةً، قَالَ: فُضِّلَتْ عَلَيْهِنَّ بِتِسْعَةٍ وَسِتِّينَ جُزْءًا، كُلُّهُنَّ مِثْلُ حَرِّهَا.
1352.3267. Абу Воилдан ривоят қилинади:
«Усомага: «Фалончининг олдига бориб, у билан гаплашсанг бўларди»,* дейишди. У шундай деди: «Сизлар мени у билан гаплашиб, сизларга албатта эшиттиради, деб ўйлайсизлар. Мен у билан яширинча, (фитна учун) эшик очмай гаплашаман. Уни биринчи бўлиб очувчи бўлмайман. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан бир нарсани эшитганимдан бери менга бирор киши амир бўлса, уни энг яхши инсон деб ҳам айтмайман». «У зотнинг нима деяётганларини эшитгансан?» дейишди. У деди: «Мен у зотнинг бундай деяётганларини эшитдим: «Қиёмат куни бир кишини олиб келиб, дўзахга улоқтирилади. Шунда дўзахда унинг ичак-чавоқлари отилиб чиқиб кетади ва у худди эшак тегирмон тошини айлантирганидек айланиб қолади. Дўзах аҳли унинг тепасига тўпланиб: «Эй фалончи, сенга нима бўлди? Бизни яхшиликка буюриб, ёмонликдан қайтармасмидинг?» дейишади. У эса: «Мен сизларни яхшиликка буюриб, уни ўзим қилмас эдим, ёмонликдан қайтариб, уни ўзим қилар эдим», дейди».
1352/3267 – عَنْ أسَامَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: سَمِعْتُ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم يَقُولُ: يُجَاءُ بِالرَّجُلِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ فَيُلْقَى فِي النَّارِ، فَتَنْدَلِقُ أَقْتَابُهُ فِي النَّارِ، فَيَدُورُ كَمَا يَدُورُ الْحِمَارُ بِرَحَاهُ، فَيَجْتَمِعُ أَهْلُ النَّارِ عَلَيْهِ فَيَقُولُونَ: أَيْ فُلَانُ مَا شَأْنُكَ؟ أَلَيْسَ كُنْتَ تَأْمُرُنَا بِالْمَعْرُوفِ وَتَنْهَى عَنِ الْمُنْكَرِ؟ قَالَ: كُنْتُ آمُرُكُمْ بِالْمَعْرُوفِ وَلَا آتِيهِ، وَأَنْهَاكُمْ عَنِ الْمُنْكَرِ وَآتِيهِ.
(8) ИБЛИС ВА УНИНГ ЛАШКАРЛАРИ ТАВСИФИ ҲАҚИДА
(8) بَاب: صِفَةِ إِبْلِيسَ وَجُنُودِهِ
1353.3268. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга сеҳр қилинди».
Лайс айтади: «Менга Ҳишом буни отасидан эшитганини ва ёдлаб олганини ёзиб юборди: «Оиша розияллоҳу анҳо деди: «Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга сеҳр қилинди, ҳатто бир нарса қилаётгандек туюлар, лекин қилмаётган бўлар эдилар. Ниҳоят, бир куни дуо қилавердилар, қилавердилар. Кейин менга шундай дедилар: «Сездингми, Аллоҳ менга шифоим нимада экани ҳақида дарак берди. Ҳузуримга икки киши келди. Бири бош тарафимга, бошқаси оёқ тарафимга ўтирди. Бири бошқасига: «Бу кишининг дарди нима?» деди. У: «Сеҳрланган», деди. «Уни ким сеҳрлаган?» деди. У: «Лабид ибн Аъсам», деди. У: «Нимада?» деди. «Тароқ, тўкилган соч, хурмонинг эркак тугунчасининг қобиғида», деди. У: «У қаерда?» деди. «Зарвон қудуғида», деди». Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам у ерга чиқиб кетиб, сўнг қайтиб келдилар. Қайтиб келганларида Оишага: «(Қудуқнинг атрофидаги) хурмо дарахтлари худди шайтонларнинг бошига ўхшайди», дедилар. «Уни чиқариб олдингизми?» дедим. У зот: «Йўқ. Аллоҳ менга шифо бериб бўлди. Унинг одамларга ёмонлик қўзғашидан қўрқдим», дедилар. Кейин ўша қудуқ кўмиб ташланди».
1353/3268 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا قَالَتْ: سُحِرَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم، حَتَّى كَانَ يُخَيَّلُ إِلَيْهِ أَنَّهُ يَفْعَلُ الشَيْءَ وَمَا يَفْعَلُهُ، حَتَّى كَانَ ذَاتَ يَوْمٍ دَعَا وَدَعَا، ثُمَّ قَالَ صلى الله عليه وسلم: أَشَعَرْتِ أَنَّ اللهَ أَفْتَانِي فِيمَا فِيهِ شِفَائِي؟ أَتَانِي رَجُلَانِ: فَقَعَدَ أَحَدُهُمَا عِنْدَ رَأْسِي وَالْآخَرُ عِنْدَ رِجْلَيَّ، فَقَالَ أَحَدُهُمَا لِلْآخَرِ: مَا وَجَعُ الرَّجُلِ؟ قَالَ: مَطْبُوبٌ، قَالَ: وَمَنْ طَبَّهُ؟ قَالَ: لَبِيدُ بْنُ الْأَعْصَمِ، قَالَ: فِيمَا ذَا؟ قَالَ: فِي مُشْطٍ وَمُشَاقَةٍ وَجُفِّ طَلْعَةٍ ذَكَرٍ، قَالَ: فَأَيْنَ هُوَ؟ قَالَ: فِي بِئْرِ ذَرْوَانَ. فَخَرَجَ إِلَيْهَا النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم ثُمَّ رَجَعَ، فَقَالَ لِعَائِشَةَ حِينَ رَجَعَ: نَخْلُهَا كَأَنَّهَا رُءُوسُ الشَّيَاطِينِ. فَقُلْتُ: اسْتَخْرَجْتَهُ؟ فَقَالَ: لَا، أَمَّا أَنَا فَقَدْ شَفَانِيَ اللهُ، وَخَشِيتُ أَنْ يُثِيرَ ذَلِكَ عَلَى النَّاسِ شَرًّا، ثُمَّ دُفِنَتِ الْبِئْرُ.
1354.3276. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу деди:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Бировингизга шайтон келиб, «Анавини ким яратган, манавини ким яратган?» деяверади, охири «Роббингни ким яратган?» дейди. Агар шунгача етиб келса, (ўша одам) Аллоҳдан паноҳ сўрасин ва тўхтасин», дедилар».
1354/3276 – عَنْ أبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: يَأْتِي الشَّيْطَانُ أَحَدَكُمْ فَيَقُولُ: مَنْ خَلَقَ كَذَا، مَنْ خَلَقَ كَذَا، حَتَّى يَقُولَ: مَنْ خَلَقَ رَبَّكَ؟ فَإِذَا بَلَغَهُ فَلْيَسْتَعِذْ بِاللهِ وَلْيَنْتَهِ.
1355.3279. Абдуллоҳ ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Мен Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг машриққа ишора қилиб: «Ҳой! Фитна ана ўша ерда! Фитна ана ўша ерда! Шайтоннинг шохи чиқадиган ерда!» деганларини кўрганман».
Изоҳ: «Шайтоннинг шохи чиқадиган ер» дегани шайтоннинг фитнаси бошланадиган, авж оладиган жой дегани. Шунингдек, «шайтоннинг шохи» деганда шайтоннинг малайлари – фитначилар назарда тутилган бўлиши ҳам мумкин.
1355/3279 - عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: رَأَيْتُ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم يُشِيرُ إِلَى الْمَشْرِقِ، فَقَالَ: هَا إِنَّ الْفِتْنَةَ هَا هُنَا، إِنَّ الْفِتْنَةَ هَا هُنَا، مِنْ حَيْثُ يَطْلُعُ قَرْنُ الشَّيْطَانِ.
1356.3280. Жобир розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Кеч кирганда [ёки тун қоронғуси тушганда] болаларингизни йиғиштириб олинглар, чунки шайтонлар ўша пайтда тарқалади. Кечадан бир муддат ўтгач, уларни қўйиб юборинглар. Эшигингни қулфла ва Аллоҳнинг исмини зикр қил. Чироғингни ўчир ва Аллоҳнинг исмини зикр қил. Сувдонингнинг оғзини боғла ва Аллоҳнинг исмини зикр қил. Идишинг устини бирор нарсани кўндаланг қўйиб бўлса ҳам беркит ва Аллоҳнинг исмини зикр қил».
1356/3280 - عَنْ جَابِرٍ رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: إِذَا اسْتَجْنَحَ اللَّيْلُ، أَوْ: كَانَ جُنْحُ اللَّيْلِ ، فَكُفُّوا صِبْيَانَكُمْ، فَإِنَّ الشَّيَاطِينَ تَنْتَشِرُ حِينَئِذٍ، فَإِذَا ذَهَبَ سَاعَةٌ مِنَ الْعِشَاءِ فَحُلُّوهُمْ، وَأَغْلِقْ بَابَكَ وَاذْكُرِ اسْمَ اللهِ، وَأَطْفِئْ مِصْبَاحَكَ وَاذْكُرِ اسْمَ اللهِ، وَأَوْكِ سِقَاءَكَ وَاذْكُرِ اسْمَ اللهِ، وَخَمِّرْ إِنَاءَكَ وَاذْكُرِ اسْمَ اللهِ، وَلَوْ تَعْرُضُ عَلَيْهِ شَيْئًا.
1357.3282. Сулаймон ибн Сурад розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам билан ўтирган эдим. Икки киши сўкишаётган эди. Бирининг юзи қизариб, бўғизтомирлари шишиб кетди. Шунда Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Мен шундай бир калима биламанки, агар у ўшани айтса, ундаги дарғазаблик кетади. «Аъуузу биллааҳи минаш‑шайтоон» деса, ундан дарғазаблик кетади», дедилар. Унга: «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Аллоҳдан шайтон(нинг шарри)дан паноҳ сўра» дедилар», деб айтишди. Шунда у: «Нима, жинни бўлибманми?» деди».
Изоҳ: Имом Нававийнинг айтишича, бу гапни Аллоҳнинг динини тушунмаган одам – аъробий ёки мунофиқлардан бири айтган.
1357/3282 - عَنْ سُلَيْمَانَ بْنِ صُرَدٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: كُنْتُ جَالِسًا مَعَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم وَرَجُلَانِ يَسْتَبَّانِ، فَأَحَدُهُمَا احْمَرَّ وَجْهُهُ وَانْتَفَخَتْ أَوْدَاجُهُ، فَقَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: إِنِّي لَأَعْلَمُ كَلِمَةً لَوْ قَالَهَا ذَهَبَ عَنْهُ مَا يَجِدُ، لَوْ قَالَ: أَعُوذُ بِاللهِ مِنَ الشَّيْطَانِ، ذَهَبَ عَنْهُ مَا يَجِدُ. فَقَالُوا لَهُ: إِنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: تَعَوَّذْ بِاللهِ مِنَ الشَّيْطَانِ، فَقَالَ: وَهَلْ بِي جُنُونٌ؟
1358.3289. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Эснаш шайтондандир. Қачон бирортангиз эснаса, кучи етганча уни қайтарсин, чунки бировингиз «Ҳа-а-а» деса, шайтон кулади», дедилар».
1358/3289 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: التَّثَاؤُبُ مِنَ الشَّيْطَانِ، فَإِذَا تَثَاءَبَ أَحَدُكُمْ فَلْيَرُدَّهُ مَا اسْتَطَاعَ، فَإِنَّ أَحَدَكُمْ إِذَا قَالَ: هَا، ضَحِكَ الشَّيْطَانُ.
1359.3292. Абдуллоҳ ибн Абу Қатода отасидан ривоят қилади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Солиҳ туш Аллоҳдан, ёмон туш шайтондан. Бирортангиз ўзи қўрқадиган бир туш кўрса, чап томонига туфласин ва унинг ёмонлигидан Аллоҳдан паноҳ сўрасин, шунда унга зарар қилмайди», дедилар».
1359/3292 - عَنْ أَبِي قَتَادَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: الرُّؤْيَا الصَّالِحَةُ مِنَ اللهِ، وَالْحُلُمُ مِنَ الشَّيْطَانِ، فَإِذَا حَلَمَ أَحَدُكُمْ حُلُمًا يَخَافُهُ فَلْيَبْصُقْ عَنْ يَسَارِهِ، وَلْيَتَعَوَّذْ بِاللهِ مِنْ شَرِّهَا، فَإِنَّهَا لَا تَضُرُّهُ.
1360.3295. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Қачон бирингиз – менимча, шундай* – уйқудан уйғониб таҳорат олса, уч маротаба бурнига сув олиб қоқсин, чунки шайтон унинг димоғида тунайди», дедилар».
* Бу жумла ровийлардан бирига тегишли. У аввалига ҳадисда «бирингиз» дейилганми ё шу маънодаги бошқа сўз айтилганми, деб иккиланиб, кейин «Менимча, «бирингиз» дейилди», демоқчи.
1360/3295 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ:: إِذَا اسْتَيْقَظَ أَحَدُكُمْ مِنْ مَنَامِهِ فَتَوَضَّأَ فَلْيَسْتَنْثِرْ ثَلَاثًا، فَإِنَّ الشَّيْطَانَ يَبِيتُ عَلَى خَيْشُومِهِ.
(9) АЛЛОҲ ТАОЛОНИНГ «ВА УНДА ТУРЛИ ЖОНЗОТЛАРНИ ТАРАТИБ ҚЎЙДИ», ДЕГАН СЎЗИ ҲАҚИДА
(9) بَاب: قَوْلِ اللهِ تَعَالَى:وَبَثَّ فِيهَا مِن كُلِّ دَابَّةٍ
1361.3298
1361/3298 – عَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ الله عَنْهُمَا قَالَ: سَمِعْتُ رَسُول الله صلى الله عليه وسلم يَخْطُبُ عَلَى الـمِنْبَرِ يَقُولُ: اقْتُلُوا الـحَيَّاتَ، وَاقْتُلُوا ذَا الطُّفْيَتَيْنِ وَالأبْتَرَ، فَإنَّهُمَا يَطْمِسَانِ البَصَرَ، وَيَسْتَسْقِطَانِ الـحَبَلَ. قَالَ عَبْدُ الله: فَبَيْنَا أنَا أُطَارِدُ حَيَّةً لأَقْتُلَهَا، فَنَادَانِي ابُو لُبَابَةَ: لا تَقْتُلْهَا، فَقُلْتُ: إنَّ رَسُول الله صلى الله عليه وسلم قَدْ أمَرَ بِقَتْلِ الـحَيَّاتِ، قَالَ: إنَّهُ نَهَى بَعْدَ ذَلِكَ عَنْ ذَوَاتِ البُيُوتِ، وَهِيَ العَوَامِرُ
(10) МУСУЛМОННИНГ ЭНГ ЯХШИ МУЛКИ СУРУВДИР, УНИНГ КЕТИДАН ТОҒ ТЕПАЛАРИГА ЧИҚИБ КЕТАДИ
(10) بَاب: خَيْرُ مَالِ الْمُسْلِمِ غَنَمٌ يَتْبَعُ بِهَا شَعَفَ الْجِبَالِ
1362.3301. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Куфрнинг боши машриқ тарафдадир. Фахрланиш, ўзига бино қўйиш йилқи ва туя эгалари ҳамда кўчманчи бақироқлардадир.* Сокинлик эса сурув эгаларидадир», дедилар».
Изоҳ: Биз «кўчманчи» деб ўгирган сўз аслида «юнгдан уй қурадиганлар» деган мазмунни билдиради. Одатда кўчманчилар, ўтроқ халқлардан фарқли равишда, юнг ва шу каби нарсалардан капа тикиб яшаганлари учун шундай деб ҳам номланишган. «Бақироқ» деган сўз арабларда подачи ва деҳқонларга нисбатан лақаб сифатида ишлатилган, чунки улар касблари сабабли кўп бақириб гапиришади ва шунга одатланиб қолишади.
1362/3301 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: رَأْسُ الْكُفْرِ نَحْوَ الْمَشْرِقِ، وَالْفَخْرُ وَالْخُيَلَاءُ فِي أَهْلِ الْخَيْلِ وَالْإِبِلِ، وَالْفَدَّادِينَ أَهْلِ الْوَبَرِ، وَالسَّكِينَةُ فِي أَهْلِ الْغَنَمِ.
1363.3302. Уқба ибн Амр Абу Масъуддан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам қўллари билан Яман тарафга ишора қилиб: «Иймон яманийдир, ҳов анави ерда. Билиб қўйинг, дийдаси қаттиқлик, бағритошлик Рабиъа ва Музарда: туя кетидан бақириб юрадиганларда – шайтоннинг икки шохи чиқадиган тарафдадир», дедилар».
1363/3302 - عَنْ عُقْبَةَ بْنِ عَمْرٍو أَبِي مَسْعُودٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: أَشَارَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم بِيَدِهِ نَحْوَ الْيَمَنِ، فَقَالَ: الْإِيـمَانُ يَـمَانٍ هَا هُنَا، أَلَا إِنَّ الْقَسْوَةَ وَغِلَظَ الْقُلُوبِ فِي الْفَدَّادِينَ، عِنْدَ أُصُولِ أَذْنَابِ الْإِبِلِ، حَيْثُ يَطْلُعُ قَرْنَا الشَّيْطَانِ، فِي رَبِيعَةَ وَمُضَرَ.
1364.3303. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Хўрознинг қичқириғини эшитсангиз, Аллоҳнинг фазлидан сўранг, чунки у фариштани кўрган бўлади. Эшакнинг ҳанграшини эшитсангиз, Аллоҳдан шайтон(нинг шарри)дан паноҳ сўранг, чунки у шайтонни кўрган бўлади», дедилар».
1364/3303 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: إِذَا سَـمِعْتُمْ صِيَاحَ الدِّيَكَةِ، فَاسْأَلُوا اللهَ مِنْ فَضْلِهِ، فَإِنَّهَا رَأَتْ مَلَكًا، وَإِذَا سَمِعْتُمْ نَهِيقَ الْحِمَارِ، فَتَعَوَّذُوا بِاللهِ مِنَ الشَّيْطَانِ فَإِنَّهُ رَأَى شَيْطَانًا.
1365.3305. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Бану Исроилдан бир уммат йўқолиб қолган, уларга нима бўлганини билиб бўлмайди. Менимча, ўшалар сичқондан бошқаси эмас – унга туя сути қўйилса, ичмайди, қўйнинг сути қўйилса, ичади», дедилар.
Каъбга буни сўзлаб берган эдим, у: «Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг шундай деганларини ўзинг эшитганмисан?» деди. «Ҳа», дедим. У менга бир неча марта шундай деди. Охири мен: «Нима, мен Таврот ўқирмидим?!» дедим».
Изоҳ: Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам аввалига сичқонларнинг туя сутини ичмай, қўй сутини ичишини кўриб, Бану Исроилнинг ичидан дом-дараксиз йўқолиб кетган бир жамоани сичқонга айланиб қолган бўлса керак, деб ўйлаган эканлар. Чунки Бану Исроил ҳам туя сутини ҳаром деб ичмас, қўй-молнинг сутини эса ичар эди. Уламоларимиз бу ҳадисни турлича изоҳлаганлар. Кўпчилик уламолар бу Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ўз ижтиҳодлари асосида қилган гумонлари бўлиб, кейин ваҳий бунинг нотўғрилигини билдирганда, бу фикрларидан қайтганларини таъкидлашади. Бу каби ҳолатлар Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг сийратларида, кам бўлса‑да, учраб туради. Бу ҳам бўлса, у зотнинг мўъжизаларидандир. Зеро, у зот ҳам бир инсон. Бирор нарсани тахмин ёки гумон қилишлари мумкин. Аммо ўша тахминни илоҳий таълимот тўғрилаб қўйиши чинакам мўъжизадир.
Абу Саъид Худрий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинган ҳадисда келишича, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларида дунёдаги маймун ва тўнғизлар Бану Исроилдан бўлган, кейин маймун ва тўнғизга айлантирилган осийлардан тарқалган, деган маънодаги гап айтилганида, у зот бунга раддия бериб: «Албатта, Аллоҳ масхда насл ҳам, давомчи ҳам қилмаган», деганлар. Масх – таниб бўлмайдиган қилиб ўзгартириш, инсонни ҳайвонга айлантириш дегани. Яъни Аллоҳ бирор қавмни қандайдир ҳайвонга айлантириб қўйган бўлса ҳам, улардан зурриёт қолдирмаган. Бошқа ривоятларда айтилишича, масх қилинган қавмлар уч кундан ортиқ яшамаган.
(«Умдатул‑қорий шарҳу Саҳиҳил‑Бухорий». Бадриддин Айний. «Фатҳул‑Борий шарҳу Саҳиҳил‑Бухорий». Ибн Ҳажар Асқалоний. Дарул‑маърифа. Байрут, 1959)
1365/3305 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: فُقِدَتْ أُمَّةٌ مِنْ بَنِي إِسْرَائِيلَ لَا يُدْرَى مَا فَعَلَتْ، وَإِنِّي لَا أُرَاهَا إِلَّا الْفَارَ، إِذَا وُضِعَ لَهَا أَلْبَانُ الْإِبِلِ لَمْ تَشْرَبْ، وَإِذَا وُضِعَ لَهَا أَلْبَانُ الشَّاءِ شَرِبَتْ. فَحَدَّثْتُ كَعْبًا، فَقَالَ: أَنْتَ سَـمِعْتَ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم يَقُولُهُ؟ قُلْتُ: نَعَمْ، قَالَ لِي مِرَارًا، فَقُلْتُ: أَفَأَقْرَأُ التَّوْرَاةَ؟
(11) БИРИНГИЗНИНГ ИЧИМЛИГИГА ПАШША ТУШСА, УНИ БОТИРИБ ОЛСИН, ЧУНКИ УНИНГ БИР ҚАНОТИДА ДАРД, БОШҚАСИДА ШИФО БОР
(11) بَاب: إِذَا وَقَعَ الذُّبَابُ فِي شَرَابِ أَحَدِكُمْ فَلْيَغْمِسْهُ، فَإِنَّ فِي إِحْدَى جَنَاحَيْهِ دَاءً وَفِي الْأُخْرَى شِفَاءً
1366.3320. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу айтади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Бирингизнинг ичимлигига пашша тушса, уни ботириб олсин‑да, сўнг олиб ташласин, чунки унинг бир қанотида дард, бошқасида шифо бор», дедилар».
1366/3320 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: إِذَا وَقَعَ الذُّبَابُ فِي شَرَابِ أَحَدِكُمْ فَلْيَغْمِسْهُ، ثُمَّ لِيَنْزِعْهُ، فَإِنَّ فِي إِحْدَى جَنَاحَيْهِ دَاءً وَالْأُخْرَى شِفَاءً.
1367.3321. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам дедилар: «Бир фоҳиша аёл мағфират қилинди: у қудуқ бошида ташналикдан ўлаёзган, тилини осилтириб турган итнинг олдидан ўтиб қолди. Шунда (аёл) махсисини ечди-да, рўмолига маҳкам боғлаб, унга (итга) сув тортиб чиқариб берди. Ана шу сабабдан у мағфират қилинди».
1367/3321 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم: غُفِرَ لِامْرَأَةٍ مُومِسَةٍ، مَرَّتْ بِكَلْبٍ عَلَى رَأْسِ رَكِيٍّ يَلْهَثُ، قَدْ: كَادَ يَقْتُلُهُ الْعَطَشُ، فَنَزَعَتْ خُفَّهَا، فَأَوْثَقَتْهُ بِخِمَارِهَا، فَنَزَعَتْ لَهُ مِنَ الْمَاءِ، فَغُفِرَ لَهَا بِذَلِكَ.