(1)
(1) باب: خَلقِ آدَمَ وَذُرِّيَّتِهِ
1368.3326. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам дедилар: «Аллоҳ Одамни яратди. Бўйи олтмиш зироъ эди. Сўнгра унга: «Бор, анави фаришталарга салом бер ва сен билан нима деб саломлашишларини эшитиб олки, (бу) сенинг ва зурриётингнинг саломлашуви бўлади», деди. У «Ассалааму алайкум», деди. Шунда улар: «Ассалааму ъалайка ва роҳматуллооҳ» деб, бунга «ва роҳматуллооҳ»ни қўшимча қилишди. Жаннатга кирадиган ҳар ким Одам суратида бўлади. Яратилмишлар ҳозиргача кичрайиб келади».
1368/3326 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: خَلَقَ اللهُ آدَمَ وَطُولُهُ سِتُّونَ ذِرَاعًا، ثُمَّ قَالَ: اذْهَبْ فَسَلِّمْ عَلَى أُولَئِكَ مِنَ الْمَلَائِكَةِ، فَاسْتَمِعْ مَا يُحَيُّونَكَ، تَحِيَّتُكَ وَتَحِيَّةُ ذُرِّيَّتِكَ، فَقَالَ: السَّلَامُ عَلَيْكُمْ، فَقَالُوا: السَّلَامُ عَلَيْكَ وَرَحْمَةُ اللهِ، فَزَادُوهُ: وَرَحْمَةُ اللهِ، فَكُلُّ مَنْ يَدْخُلُ الْجَنَّةَ عَلَى صُورَةِ آدَمَ، فَلَمْ يَزَلِ الْخَلْقُ يَنْقُصُ حَتَّى الْآنَ.
1369.3329. Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Абдуллоҳ ибн Саломга Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг Мадинага келганларининг хабари етди. Шунда у зотнинг олдиларига келиб: «Мен сиздан уч нарса ҳақида сўрайман, уларни фақат Набий билади: Соъатнинг (қиёматнинг) биринчи нишонаси нима? Жаннат аҳли ейдиган биринчи егулик нима? Қай сабабдан бола отага тортади-ю, қай сабабдан тоғаларига тортади?» деди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Буларни ҳозиргина менга Жаброил хабар берди», дедилар. Абдуллоҳ: «У яҳудийларнинг фаришталардан бўлган душмани-ку!» деди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Соъатнинг биринчи нишонаси одамларни машриқдан мағриб томон ҳайдаб, тўплайдиган оловдир. Жаннат аҳли биринчи ейдиган егулик эса наҳанг жигарининг ортиғидир. Боладаги ўхшашликка келсак, эр аёли билан қўшилганда агар унинг суви ўзиб кетса, ўхшаш унга бўлади, аёлнинг суви ўзиб кетса, ўхшаш ўшанга бўлади», дедилар. У: «Гувоҳлик бераманки, сиз албатта Аллоҳнинг Расулисиз», деди. Сўнгра: «Эй Аллоҳнинг Расули, яҳудийлар бўҳтончи қавм, агар сиз улардан сўрамай туриб, менинг мусулмон бўлганимни билишса, ҳузурингизда менга бўҳтон қилишади», деди. Кейин яҳудийлар келишди, Абдуллоҳ уйга кириб турди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Абдуллоҳ ибн Салом ичингизда қандай одам?» дедилар. Улар: «У бизнинг энг олимимиз ва энг олимимизнинг ўғли, энг яхшимиз ва энг яхшимизнинг ўғли», дейишди. У зот: «Агар Абдуллоҳ мусулмон бўлса, нима дейсизлар?» дедилар. Улар: «Бундан уни Аллоҳнинг Ўзи асрасин!» дейишди. Шунда Абдуллоҳ уларнинг олдига чиқиб: «Гувоҳлик бераманки, Аллоҳдан ўзга илоҳ йўқ ва гувоҳлик бераманки, Муҳаммад Аллоҳнинг Расулидир», деди. Улар: «У энг ёмонимиз ва энг ёмонимизнинг ўғли», дейишди ва уни қоралай кетишди».
1369/3329 - عَنْ أَنَسٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: بَلَغَ عَبْدَ اللهِ بْنَ سَلَامٍ مَقْدَمُ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم الْمَدِينَةَ، فَأَتَاهُ فَقَالَ: إِنِّي سَائِلُكَ عَنْ ثَلَاثٍ لَا يَعْلَمُهُنَّ إِلَّا نَبِيٌّ، قَالَ: مَا أَوَّلُ أَشْرَاطِ السَّاعَةِ؟ وَمَا أَوَّلُ طَعَامٍ يَأْكُلُهُ أَهْلُ الْجَنَّةِ؟ وَمِنْ أَيِّ شَيْءٍ يَنْزِعُ الْوَلَدُ إِلَى أَبِيهِ؟ وَمِنْ أَيِّ شَيْءٍ يَنْزِعُ إِلَى أَخْوَالِهِ؟ فَقَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: خَبَّرَنِي بِهِنَّ آنِفًا جِبْرِيلُ. قَالَ: فَقَالَ عَبْدُ اللهِ: ذَاكَ عَدُوُّ الْيَهُودِ مِنَ الْمَلَائِكَةِ، فَقَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: أَمَّا أَوَّلُ أَشْرَاطِ السَّاعَةِ فَنَارٌ تَحْشُرُ النَّاسَ مِنَ الْمَشْرِقِ إِلَى الْمَغْرِبِ، وَأَمَّا أَوَّلُ طَعَامٍ يَأْكُلُهُ أَهْلُ الْجَنَّةِ فَزِيَادَةُ كَبِدِ حُوتٍ، وَأَمَّا الشَّبَهُ فِي الْوَلَدِ: فَإِنَّ الرَّجُلَ إِذَا غَشِيَ الْمَرْأَةَ فَسَبَقَهَا مَاؤُهُ كَانَ الشَّبَهُ لَهُ، وَإِذَا سَبَقَ مَاؤُهَا كَانَ الشَّبَهُ لَهَا. قَالَ: أَشْهَدُ أَنَّكَ رَسُولُ اللهِ، ثُمَّ قَالَ: يَا رَسُولَ اللهِ، إِنَّ الْيَهُودَ قَوْمٌ بُهُتٌ، إِنْ عَلِمُوا بِإِسْلَامِي قَبْلَ أَنْ تَسْأَلَهُمْ بَهَتُونِي عِنْدَكَ، فَجَاءَتِ الْيَهُودُ وَدَخَلَ عَبْدُ اللهِ الْبَيْتَ، فَقَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: أَيُّ رَجُلٍ فِيكُمْ عَبْدُ اللهِ بْنُ سَلَامٍ؟» قَالُوا: أَعْلَمُنَا، وَابْنُ أَعْلَمِنَا وَأَخْيَرُنَا، وَابْنُ أَخْيَرِنَا، فَقَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: أَفَرَأَيْتُمْ إِنْ أَسْلَمَ عَبْدُ اللهِ؟ قَالُوا: أَعَاذَهُ اللهُ مِنْ ذَلِكَ، فَخَرَجَ عَبْدُ اللهِ إِلَيْهِمْ فَقَالَ: أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ وَأَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّدًا رَسُولُ اللهِ، فَقَالُوا: شَرُّنَا، وَابْنُ شَرِّنَا، وَوَقَعُوا فِيهِ.
1370.3330. Бизга Бишр ибн Муҳаммад сўзлаб берди:
«Бизга Абдуллоҳ хабар қилди: «Бизга Маъмар Ҳаммамдан, у Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан, у Набий соллаллоҳу алайҳи васалламдан шунга ўхшаш ривоятни, яъни «Бану Исроил бўлмаганида, гўшт айнимас эди, Ҳавво бўлмаганида, аёл эрига хиёнат қилмас эди»ни хабар қилган.
Изоҳ: Имом Бухорий раҳматуллоҳи алайҳ бу ҳадисдаги «шунга ўхшаш ривоятни» деган жумлада нимани назарда тутгани ҳақида уламолар турли тахминлар айтишган. Бадриддин Айнийнинг айтишича, имом Бухорий бу ҳадисдан аввал бошқа санад билан шу маънодаги ҳадисни ривоят қилган. Унда Муҳаммад ибн Рофиъдан, у Абдурраззоқдан, у Маъмардан ривоят қилган. Кейин у Маъмардан Абдуллоҳ ибн Муборак орқали қилинган юқоридаги ривоятни келтирган ва «шунга ўхшаш ривоятни», деб, ўша Муҳаммад ибн Рофиъдан қилинган ривоятга ишора қилган. Бу билан Имом Бухорий ўзи ривоят қилаётган ҳадис билан шайхи қилган ривоят мазмунан бир бўлса‑да, айрим сўзларда фарқ борлигини айтмоқчи бўлган. Чунки Муҳаммад ибн Рофиънинг ривоятида «лам йахназ» («айнимас») ўрнига «лам йахбас» («бузилмас») дейилган ва ҳадиснинг охирида «ад‑даҳро» («умрбод») сўзи қўшимча қилинган.
Ҳадисда келган маънога ҳам бир оз изоҳ берсак. Бану Исроил ўзининг осийлиги туфайли қирқ йил дашту саҳрода саргардон бўлиб юрган. Ўша аснода улар Мусо алайҳиссаломдан «Дуо қил, Аллоҳ осмондан таом тушириб берсин», деб талаб қилишган. Шунда Аллоҳ таоло осмондан бедана туширган ҳамда уларга ҳар кунлик ризқлари берилишини ваъда қилган ва ҳеч ким овқатни сақламаслигини амр қилган. Аммо Бану Исроил одатдагидек, осийлик қилган ва гўштни эртанги кун учун ғамлаб қўйган. Шунда Аллоҳ таоло уларга иқоб ўлароқ гўштни айнийдиган қилиб қўйган. Бундан аввал гўштда айниш хусусияти бўлмаган. Ҳадисда ана шу ҳодисага ишора қилинмоқда.
Ҳавво онамиз Одам алайҳиссаломни ман қилинган дарахтдан ейишга қизиқтирганлар. Бу ҳадисда Ҳавво онамизнинг Одам алайҳиссаломни гуноҳга бошлаганлари у кишига нисбатан хиёнат деб баҳоланмоқда.
1370/3330 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: لَوْلَا بَنُو إِسْرَائِيلَ لَمْ يَخْنَزِ اللَّحْمُ، وَلَوْلَا حَوَّاءُ لَمْ تَخُنْ أُنْثَى زَوْجَهَا.
1371.3334. Анас розияллоҳу анҳу марфуъ тарзда ривоят қилади:
«Аллоҳ дўзах аҳлининг азоби энг енгилига: «Агар сенда ер юзининг барча нарсалари бўлганида, уларни фидо қилармидинг?» дейди. У: «Ҳа», дейди. У Зот: «Сен Одамнинг пуштикамарида эканингда сендан бундан кўра енгил нарсани – Менга ширк келтирмаслигингни сўраган эдим. Сен эса ширкдан бошқасига кўнмадинг», дейди».
1371/3334 – عَنْ أنَسٍ رَضِيَ الله عَنْهُ يَرْفَعُهُ: إِنَّ اللهَ تَعَالَى يَقُولُ لِأَهْوَنِ أَهْلِ النَّارِ عَذَابًا: لَوْ أَنَّ لَكَ مَا فِي الْأَرْضِ مِنْ شَيْءٍ كُنْتَ تَفْتَدِي بِهِ؟ قَالَ: نَعَمْ، قَالَ: فَقَدْ سَأَلْتُكَ مَا هُوَ أَهْوَنُ مِنْ هَذَا وَأَنْتَ فِي صُلْبِ آدَمَ: أَنْ لَا تُشْرِكَ بِي، فَأَبَيْتَ إِلَّا الشِّرْكَ.
1372.3335. Абдуллоҳ розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Бирор жон зулм билан ўлдирилар экан, Одамнинг биринчи ўғлига* унинг қонидан улуш бўлади, чунки у қотилликни жорий қилган биринчи кишидир», дедилар».
* «Одамнинг биринчи ўғли» дейилганда Одам алайҳиссаломнинг тўнғич ўғли назарда тутилади. У ўз инисига ҳасад қилиб, уни ўлдирган. Манбаларда унинг исми Қобил, укасининг исми Ҳобил бўлгани айтилади. У бу ишни, яъни қотилликни инсоният тарихида биринчи бўлиб бошлаб берган. Шунинг учун Қобил мазкур ишни қилган ҳар бир кишига шерик саналади ва унинг гуноҳига шерик бўлади.
1372/3335 - عَنْ عَبْدِ اللهِرَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: لَا تُقْتَلُ نَفْسٌ ظُلْمًا إِلَّا كَانَ عَلَى ابْنِ آدَمَ الْأَوَّلِ كِفْلٌ مِنْ دَمِهَا، لِأَنَّهُ أَوَّلُ مَنْ سَنَّ الْقَتْلَ.
(2)
(2) باب: قَوْلِ الله: (وَيَسْأَلُونَكَ عَنْ ذِي الْقَرْنَيْنِ قُلْ سَأَتْلُو عَلَيْكُمْ مِنْهُ ذِكْرًا)
Зайнаб бинт Жаҳш розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам унинг ҳузурига даҳшатга тушган ҳолда кириб: «Лаа илааҳа иллаллоҳ! Яқинлашган ёмонликдан арабларнинг ҳолига вой Арабларнинг ҳолига вой, ёмонлик яқинлашиб қолди! Бугун Яъжуж ва Маъжуж деворидан мана шунча очилди», дедилар. – У бошмалдоғи билан ёнидагисини ҳалқа қилди.* – Мен: «Эй Аллоҳнинг Расули, орамизда солиҳлар бўла туриб ҳам ҳалок бўлаверамизми?» дедим. У зот: «Ҳа, агар нопоклик кўпайса», дедилар».
* Икки чизиқча орасидаги жумла ҳадисдаги «мана шунча» деган иборага ровийлар томонидан берилган изоҳдир.
1373/3346 - عَنْ زَيْنَبَ ابْنَةِ جَحْشٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا: أَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم دَخَلَ عَلَيْهَا فَزِعًا يَقُولُ: لَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ، وَيْلٌ لِلْعَرَبِ مِنْ شَرٍّ قَدِ اقْتَرَبَ، فُتِحَ الْيَوْمَ مِنْ رَدْمِ يَأْجُوجَ وَمَأْجُوجَ مِثْلُ هَذِهِ، وَحَلَّقَ بِإِصْبَعِهِ الْإِبْهَامِ وَالَّتِي تَلِيهَا، قَالَتْ زَيْنَبُ ابْنَةُ جَحْشٍ: فَقُلْتُ: يَا رَسُولَ اللهِ، أَنَهْلِكُ وَفِينَا الصَّالِحُونَ؟ قَالَ: نَعَمْ، إِذَا كَثُرَ الْخَبَثُ.
1374.3348. Абу Саъид Худрий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам дедилар: «Аллоҳ таоло: «Эй Одам», дейди. У: «Лаббай, амрингга мунтазирман! Яхшилик Сенинг қўлингда», дейди. У Зот: «Дўзахга юбориладиганларни чиқар», дейди. У: «Дўзахга юбориладиганлар қанча?» дейди. У Зот: «Ҳар мингтадан тўққиз юз тўқсон тўққизтаси», дейди. Ана шунда гўдакнинг сочи оқариб кетади, «ҳар бир ҳомиладор ҳомиласини ташлайди ва одамларни маст ҳолатда кўрасан, ҳолбуки, улар маст эмаслар. Лекин Аллоҳнинг азоби қаттиқдир». «Эй Аллоҳнинг Расули, ўша бир киши қайси биримиз?» дейишди. У зот: «Хушнуд бўлинг, чунки сизлардан бир киши, Яъжуж ва Маъжуждан эса минг», дедилар. Сўнгра «Жоним қўлида бўлган Зотга қасамки, мен жаннат аҳлининг тўртдан бири сизлар бўласиз деб умид қиламан», дедилар. Биз такбир айтдик. «Жаннат аҳлининг учдан бири сизлар бўласиз деб умид қиламан», дедилар. Биз такбир айтдик. «Жаннат аҳлининг ярми сизлар бўласизлар деб умид қиламан», дедилар. Биз такбир айтдик. Шунда у зот: «Сизлар одамлар орасида оқ ҳўкизнинг терисидаги бир дона қора тук ёки қора ҳўкизнинг терисидаги бир дона оқ тукка ўхшайсизлар», дедилар».
1374/3348 - عَنْ أَبِي سَعِيدٍ الْخُدْرِيِّ رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: يَقُولُ اللهُ تَعَالَى: يَا آدَمُ، فَيَقُولُ: لَبَّيْكَ وَسَعْدَيْكَ، وَالْخَيْرُ فِي يَدَيْكَ، فَيَقُولُ: أَخْرِجْ بَعْثَ النَّارِ، قَالَ: وَمَا بَعْثُ النَّارِ؟ قَالَ: مِنْ كُلِّ أَلْفٍ تِسْعَ مِئَةٍ وَتِسْعَةً وَتِسْعِينَ، فَعِنْدَهُ يَشِيبُ الصَّغِيرُ، ﮋﭣ ﭤ ﭥ ﭦ ﭧ ﭨ ﭩ ﭪ ﭫ ﭬ ﭭ ﭮ ﭯ ﭰ ﭱﮊ قَالُوا: يَا رَسُولَ اللهِ، وَأَيُّنَا ذَلِكَ الْوَاحِدُ؟ قَالَ: أَبْشِرُوا، فَإِنَّ مِنْكُمْ رَجُلٌ، وَمِنْ يَأْجُوجَ وَمَأْجُوجَ أَلْفٌ. ثُمَّ قَالَ: وَالَّذِي نَفْسِي بِيَدِهِ، إِنِّي أَرْجُو أَنْ تَكُونُوا رُبُعَ أَهْلِ الْجَنَّةِ. فَكَبَّرْنَا، فَقَالَ: أَرْجُو أَنْ تَكُونُوا ثُلُثَ أَهْلِ الْجَنَّةِ. فَكَبَّرْنَا، فَقَالَ: أَرْجُو أَنْ تَكُونُوا نِصْفَ أَهْلِ الْجَنَّةِ. فَكَبَّرْنَا، فَقَالَ: مَا أَنْتُمْ فِي النَّاسِ إِلَّا كَالشَّعَرَةِ السَّوْدَاءِ فِي جِلْدِ ثَوْرٍ أَبْيَضَ، أَوْ كَشَعَرَةٍ بَيْضَاءَ فِي جِلْدِ ثَوْرٍ أَسْوَدَ.
(3)
(3) بَاب:
1375.3349. Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Албатта, сизлар ялангоёқ, яланғоч ва хатна қилинмаган ҳолда тўпланасизлар. – Сўнгра «Халойиқни (яратишни) аввал қандай бошлаган бўлсак, уни худди шундай қайтарамиз. (Бу) зиммамиздаги ваъдадир. Албатта, Биз буни қилувчидирмиз»ни ўқидилар. – Қиёмат куни биринчи бўлиб кийинтириладиган киши Иброҳимдир. Асҳобларимдан маълум одамлар бўлиб, улар чап тарафга олинади. Мен эса: «Асҳобларим! Асҳобларим!» дейман. Шунда: «Уларни ташлаб кетганингдан бери улар ортларига қайтиб кетаверганлар», дейди.* Шунда мен солиҳ банданинг* айтганини айтаман: «Мен уларнинг ораларида эканман, уларга гувоҳ бўлдим. Мени Ўзингга олганингдан сўнг Сенинг Ўзинг уларга кузатувчи бўлдинг. Зотан, Сен ҳар бир нарсага гувоҳсан. Агар уларни азобласанг, албатта, улар Сенинг бандаларинг. Агар уларни мағфират қилсанг, албатта, Сен Ўзинг ўта азизсан, ўта ҳакимсан».
Изоҳ: «Асҳоб» сўзи аслида суҳбатдош, ҳамроҳ деган маънони билдиради. Луғат жиҳатидан бу сўз бир марта суҳбатлашган кишига нисбатан ҳам қўлланилади. Шунингдек, у эргашувчига нисбатан ҳам ишлатилади. Бу ерда мана шу луғавий маъно қўлланилган. Урфга ва илмий истилоҳга кўра, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг асҳоблари ёки саҳобалари деганда у зот соллаллоҳу алайҳи васалламга ҳамсуҳбат бўлиш шарафига муяссар бўлган ва иймонда вафот этган кишилар назарда тутилади.
Бу ерда чап тарафга олиб ўтилган асҳоблар кимлар экани ҳақида уламолар бир неча фикрлар айтганлар. Бу ҳақдаги бошқа ҳадис ва асарлардан хулоса қилиб айтганда, улар Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг замоналарида зоҳирда мусулмон бўлиб, аслида мунофиқ бўлган кишилар, шунингдек, у зотнинг ҳаётларининг охирги даврларида мол-дунё илинжида ёки бошқа бир моддий манфаатлар учун иймон келтириб, иймон қалбига ўрнашмагани учун у зотнинг вафотларидан кейин диндан қайтган, Исломнинг айрим арконларини инкор қилган муртадлардир. Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳу айнан ўша муртадларга қарши жанг қилганлар. Айрим шориҳларнинг таъкидлашича, бу ерда хаворижлар каби адашган тоифалар кўзда тутилган бўлиши ҳам мумкин.
Нима бўлганда ҳам, ҳадисда Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг суҳбатларини, тарбияларини олган саҳобалар назарда тутилмагани аниқ, бунга барча аҳли сунна уламолари иттифоқ қилишган. Чунки кўплаб оят ва ҳадисларда саҳобаларнинг иймон-исломлари, амаллари мақталган, аввалги самовий китобларда ҳам мадҳ этилганлари айтилган, Аллоҳ ва Унинг Расули улардан рози бўлгани қайта-қайта таъкидланган, уларнинг кўпларига жаннат башорати берилган ва ҳоказо. Уларнинг сийратларининг тозалигига тарих гувоҳ, мусулмонлар уларнинг тўғри йўлда бўлганларини асрлар оша бир овоздан таъкидлаб келганлар. Асҳоби киром – мусулмон умматининг энг афзал кишиларидир, инсониятнинг энг сара авлодидир. Бу ҳадисда мусулмонларни, хусусан, саҳобаларни ҳушёр бўлишга, иймонда собит бўлишга тарғиб қилиш ҳам бор.
* Бу гап кимга тегишли экани бу ерда аниқ айтилмаган. Ҳар қалай, бу Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг сўзларига жавобан айтилади. Бошқа ривоятларда мажҳул сийғада, яъни «дейилади» деб келган.
* Бу ерда «солиҳ банда» деганда Ийсо алайҳиссалом назарда тутилган. У кишининг ушбу гаплари Қуръони Каримда Моида сурасининг 117-118-оятларида келган.
1375/3349 - عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: إِنَّكُمْ مَحْشُورُونَ حُفَاةً عُرَاةً غُرْلًا، ثُمَّ قَرَأَ: يَوْمَ نَطْوِى ٱلسَّمَآءَ كَطَىِّ ٱلسِّجِلِّ لِلْكُتُبِ ۚ كَمَا بَدَأْنَآ أَوَّلَ خَلْقٍۢ نُّعِيدُهُۥ ۚ وَعْدًا عَلَيْنَآ ۚ إِنَّا كُنَّا فَـٰعِلِينَ، [الأنبياء: 104]. وَأَوَّلُ مَنْ يُكْسَى يَوْمَ الْقِيَامَةِ إِبْرَاهِيمُ، وَإِنَّ أُنَاسًا مِنْ أَصْحَابِي يُؤْخَذُ بِهِمْ ذَاتَ الشِّمَالِ، فَأَقُولُ: أَصْحَابِي أَصْحَابِي، فَيُقَالُ: إِنَّهُمْ لَمْ يَزَالُوا مُرْتَدِّينَ عَلَى أَعْقَابِهِمْ مُنْذُ فَارَقْتَهُمْ، فَأَقُولُ كَمَا قَالَ الْعَبْدُ الصَّالِحُ: مَا قُلْتُ لَهُمْ إِلَّا مَآ أَمَرْتَنِى بِهِۦٓ أَنِ ٱعْبُدُوا۟ ٱللَّهَ رَبِّى وَرَبَّكُمْ ۚ وَكُنتُ عَلَيْهِمْ شَهِيدًۭا مَّا دُمْتُ فِيهِمْ ۖ فَلَمَّا تَوَفَّيْتَنِى كُنتَ أَنتَ ٱلرَّقِيبَ عَلَيْهِمْ ۚ وَأَنتَ عَلَىٰ كُلِّ شَىْءٍۢ شَهِيدٌ إِلَى قَوْلِهِ ﮋﯺﮊ.
1376.3350. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Қиёмат куни Иброҳим отаси Озарга йўлиқади. Озарнинг юзини зулмат ва чанг босган бўлади. Иброҳим унга: «Менга осий бўлмагин», демаганмидим?» дейди. Отаси: «Бугун сенга осий бўлмайман», дейди. Иброҳим: «Эй Роббим, қайта тирилтириладиган кунларида мени шарманда қилмасликни менга ваъда қилган эдинг, (раҳматингдан) йироқ отамнинг шармандалигидан ҳам ортиқ шармандалик борми?!» дейди. Шунда Аллоҳ таоло: «Мен жаннатни кофирларга ҳаром қилганман», дейди. Сўнгра: «Эй Иброҳим, оёқларинг остидаги нима?» дейилади. Қараса, (қонга) беланган сиртлон турган бўлади, уни оёқларидан ушлаб, дўзахга улоқтирилади».
Изоҳ: Аллоҳ таоло Иброҳим алайҳиссаломнинг қалбидан Озарга бўлган ачинишни кетказиш учун уни ўша ҳолатда кўрсатади.
1376/3350 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: يَلْقَى إِبْرَاهِيمُ أَبَاهُ آزَرَ يَوْمَ الْقِيَامَةِ، وَعَلَى وَجْهِ آزَرَ قَتَرَةٌ وَغَبَرَةٌ، فَيَقُولُ لَهُ إِبْرَاهِيمُ: أَلَمْ أَقُلْ لَكَ لَا تَعْصِنِي؟ فَيَقُولُ أَبُوهُ: فَالْيَوْمَ لَا أَعْصِيكَ، فَيَقُولُ إِبْرَاهِيمُ: يَا رَبِّ إِنَّكَ وَعَدْتَنِي أَنْ لَا تُخْزِيَنِي يَوْمَ يُبْعَثُونَ، فَأَيُّ خِزْيٍ أَخْزَى مِنْ أَبِي الْأَبْعَدِ؟! فَيَقُولُ اللهُ تَعَالَى: إِنِّي حَرَّمْتُ الْجَنَّةَ عَلَى الْكَافِرِينَ، ثُمَّ يُقَالُ: يَا إِبْرَاهِيمُ، مَا تَحْتَ رِجْلَيْكَ؟ فَيَنْظُرُ، فَإِذَا هُوَ بِذِيخٍ مُلْتَطِخٍ، فَيُؤْخَذُ بِقَوَائِمِهِ فَيُلْقَى فِي النَّارِ.
1377.3353. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Эй Аллоҳнинг Расули, одамларнинг энг мукаррами ким?» дейишди. У зот: «Энг тақволиси», дедилар. «Сиздан бу ҳақда сўраётганимиз йўқ», дейишди. У зот: «Ундай бўлса, у Юсуф Набиюллоҳ ибн Набиюллоҳ ибн Набиюллоҳ ибн Халилуллоҳдир», дедилар. «Сиздан бу ҳақда ҳам сўраётганимиз йўқ», дейишди. У зот: «Унда араб маъданлари* ҳақида сўраяпсизларми? Уларнинг жоҳилиятдаги яхшилари Исломда ҳам яхшиларидир, агар фақиҳ* бўлсалар», дедилар».
Изоҳ: «Набиюллоҳ» – Аллоҳнинг набийси дегани. Юсуф алайҳиссаломнинг ўзлари ҳам, оталари Яъқуб алайҳиссалом ҳам набий бўлишган, у кишининг отаси Исҳоқ алайҳиссалом ҳам набий бўлганлар. Халилуллоҳ – Исҳоқ алайҳиссаломнинг отаси Иброҳим алайҳиссаломнинг лақабидир.
* Маъдан – наслнинг бошланиш нуқтаси.
* Фақиҳ – шариат илмларини яхши биладиган, уларнинг моҳиятини теран ва тўғри тушуна оладиган олим.
1377/3353 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قِيلَ: يَا رَسُولَ اللهِ، مَنْ أَكْرَمُ النَّاسِ؟ قَالَ: أَتْقَاهُمْ. فَقَالُوا: لَيْسَ عَنْ هَذَا نَسْأَلُكَ، قَالَ: فَيُوسُفُ نَبِيُّ اللهِ، ابْنُ نَبِيِّ اللهِ، ابْنِ نَبِيِّ اللهِ، ابْنِ خَلِيلِ اللهِ. قَالُوا: لَيْسَ عَنْ هَذَا نَسْأَلُكَ، قَالَ: فَعَنْ مَعَادِنِ الْعَرَبِ تَسْأَلُونَ؟ خِيَارُهُمْ فِي الْجَاهِلِيَّةِ خِيَارُهُمْ فِي الْإِسْلَامِ، إِذَا فَقُهُوا.
1378.3354. Самура розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Бугун кечаси менга иккитаси (яъни икки фаришта) келди ва биз бир новча кишининг олдига бордик. Новчалигидан бошини зўрға кўрардим. У зот Иброҳим соллаллоҳу алайҳи васаллам эканлар», дедилар».
1378/3354 - عَنْ سَـمُرَةُ بْنِ جُنْدُبٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: أَتَانِي اللَّيْلَةَ آتِيَانِ، فَأَتَيْنَا عَلَى رَجُلٍ طَوِيلٍ، لَا أَكَادُ أَرَى رَأْسَهُ طُولًا، وَإِنَّهُ إِبْرَاهِيمُ صلى الله عليه وسلم.
1379.3355. Мужоҳиддан ривоят қилинади:
«У Ибн Аббос розияллоҳу анҳумога дажжолнинг икки кўзи ўртасига «кофир» ёки «каф», «фа», «ро» деб ёзиб қўйилган бўлиши ҳақида гапиришганда у кишининг бундай деганини эшитган экан: «Мен буни эшитмаганман, лекин у зот: «Иброҳимга келсак, (уни кўрмоқчи бўлсангиз,) соҳибингизга* қаранглар. Мусо эса жингалаксоч, қорачадан келган бўлиб, мен унинг тола* билан жиловланган қизил туя устида водийга тушиб бораётганини кўриб тургандекман», деганлар».
* Ўзларига ишора қиляптилар.
* Хурмо дарахтидан олинадиган тола.
1379/3355 - عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: قَالَ رَسُولُ الله صلى الله عليه وسلم: أَمَّا إِبْرَاهِيمُ فَانْظُرُوا إِلَى صَاحِبِكُمْ، وَأَمَّا مُوسَى فَجَعْدٌ آدَمُ، عَلَى جَمَلٍ أَحْمَرَ، مَـخْطُومٍ بِخُلْبَةٍ، كَأَنِّي أَنْظُرُ إِلَيْهِ انْحَدَرَ فِي الْوَادِي.
1380.3356
1380/3356 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: اخْتَتَنَ إِبْرَاهِيمُ عليه السلام وَهْوَ ابْنُ ثَمَانِينَ سَنَةً بِالْقَدُّومِ.
1380.3356. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Иброҳим алайҳиссалом саксон ёшларида қаддум билан хатна қилиндилар», дедилар».
Абу Занод «қадум* билан» деб, («дал»ни) ташдидсиз ривоят қилган.
* Бу ердаги «қадум» сўзининг маъносини шориҳлар турлича – болта, ўроқранда, искана, теша деб, айримлари эса Шомдаги бир қишлоқнинг номи деб ҳам шарҳлашган.
Изоҳ: Иброҳим алайҳиссалом илк бор хатна қилинганлар. У зотга хатна қилиш амр этилганда саксон ёшда бўлганлар. Ҳанафий мазҳабида хатна қилиш суннат амал ҳисобланади.
1380أ/3356 – وَعَنْهُ فِي رِوَايَةٍ: بِالْقَدُومِ مُخَفَّفَةً.
1381.3358. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Иброҳим алайҳиссалом уч мартагина ёлғон гап айтган. Иккитаси Аллоҳ азза ва жалла учун «Албатта, мен беморман», дегани ҳамда «Йўқ, буни манави, уларнинг каттаси қилди», дегани.
(Учинчиси шуки) Бир куни у Сора билан бирга эди. Зўравонлардан бирининг олдидан ўтди. Унга (зўравонга): «Мана бу ерда бир киши бор. Ёнида одамзоднинг энг гўзалларидан бўлган бир аёл бор», дейилган эди, унга (Иброҳимга) одам юборди. Ундан аёл ҳақида сўраб, «Ким бу?» деди. «Синглим», деди у. Кейин Соранинг олдига келиб: «Эй Сора! Ер юзида мен билан сендан бошқа мўмин йўқ. Анави мендан сўраган эди, унга сени синглим, дедим. Мени ёлғончи қилиб қўйма», деди. У (зўравон) унга (Сорага) одам юборди. (Сора) унинг олдига кирган пайт (Соранинг) қўлини ушламоқчи бўлган эди, тутиб қўйилди. Шунда у: «Ҳаққимга Аллоҳга дуо қил, сенга зарар етказмайман», деди. У Аллоҳга дуо қилган эди, қўйиб юборилди. Кейин иккинчи марта ушламоқчи бўлган эди, аввалгидек ёки ундан ҳам қаттиқ тутиб қўйилди. Шунда у: «Ҳаққимга Аллоҳга дуо қил, сенга зарар етказмайман», деди. У дуо қилган эди, қўйиб юборилди. У ҳожибларидан бирини чақириб: «Сизлар менга инсон келтирмабсиз, бир шайтон келтирибсиз!» деди. Унга (Сорага) Ҳожарни хизматкор қилиб берди. У унинг (Иброҳимнинг) олдига келди. У намоз ўқиётган эди, қўли билан «Нима бўлди?» дея ишора қилди. У: «Аллоҳ кофирнинг [ёки фожирнинг] макрини бўғзига қайтарди ва Ҳожарни хизматкор қилиб берди», деди. Ана шу аёл сизларнинг онангиздир, эй осмон сувининг болалари!»*
* «Осмон сувининг болалари» деганда араблар назарда тутилган. Чунки осмондан ёғадиган ёмғир суви уларнинг ҳаётида ғоятда муҳим ўрин тутади.
Изоҳ: Иброҳим алайҳиссалом завжалари Сорани «синглим» деб таништирганида, «диндаги синглим» деган маънони назарда тутган. «У киши нега ўз аёлини сингил деб таништирди?» деган саволга уламолар турли хил жавоблар топишган. Жумладан, Ибн Жавзий раҳматуллоҳи алайҳ бу савол ўзини кўпдан буён қийнаб юришини, унга қуйидаги жавобни топгачгина кўнгли таскин топганини айтади: «Мазкур золим подшоҳ эътиқод қилган динда турмушга чиқадиган аёл учун эр бўлишга энг ҳақли киши унинг акаси бўлган, акаси истамасагина, унга бошқа одам уйланган. Иброҳим алайҳиссалом Сорани «синглим» деб таништириш билан золим подшоҳни ўз динига амал қилар, деган умидда аёлини ўзида олиб қолишга ҳаракат қилган. Шу билан бирга, агар «хотиним», деб айтса, подшоҳ Сорага етишиш учун Иброҳим алайҳиссаломни ўлдириши ҳам мумкин эди. Буюк пайғамбар ҳам аёлини, ҳам ўзини ҳимоя қилиш учун мазкур тадбирни қўллаган.
1381/3358 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ:رَسُولُ الله صلى الله عليه وسلم: لَمْ يَكْذِبْ إِبْرَاهِيمُ عليه السلام إِلَّا ثَلَاثَ كَذَبَاتٍ: ثِنْتَيْنِ مِنْهُنَّ فِي ذَاتِ اللهِ عَزَّ وَجَلَّ، قَوْلُهُ: ﮋﮓ ﮔ ﮊ ، وَقَوْلُهُ: ﮋﭼ ﭽ ﭾ ﭿ ﮊ ، وَقَالَ: بَيْنَا هُوَ ذَاتَ يَوْمٍ وَسَارَةُ، إِذْ أَتَى عَلَى جَبَّارٍ مِنَ الْجَبَابِرَةِ، فَقِيلَ لَهُ: إِنَّ هَا هُنَا رَجُلًا مَعَهُ امْرَأَةٌ مِنْ أَحْسَنِ النَّاسِ، فَأَرْسَلَ إِلَيْهِ فَسَأَلَهُ عَنْهَا، فَقَالَ: مَنْ هَذِهِ؟ قَالَ: أُخْتِي، فَأَتَى سَارَةَ، وَذَكَرَ بَاقِي الـحَدِيثِ.
1382.3359. Умму Шарийк розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам калтакесакни ўлдиришни буюриб, «У Иброҳим алайҳиссаломга қарши (олов) пуфлаб турган эди», дедилар».
1382/3359 – وَقَدْ تَقَدَّمَ حَدِيثُ أُمِّ شَرِيكِ رَضِيَ الله عَنْهَا: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم أَمَرَ بِقَتْلِ الْوَزَغِ، وَزَادَ هُنَا: وَقَالَ: كَانَ يَنْفُخُ عَلَى إِبْرَاهِيمَ عليه السلام.
1383.3364. Ибн Аббос розияллоҳу анҳумо айтади:
«Аёлларнинг минтақ* тутиши биринчи бўлиб Исмоилнинг онаси тарафидан бўлган. У изини Сорага кўрсатмаслик учун минтақ тутган эди. Кейин Иброҳим уни ва унинг фарзанди Исмоилни олиб келиб, Байтнинг ёнига, улкан дарахт олдига – масжиднинг тепа томонидаги Замзамнинг устига қўйди. У уни эмизар эди. У пайтлар Маккада на бирор одам, на сув бор эди. Икковларини ўша ерга қўйди ва олдиларига бир халта хурмо ҳамда бир сувдонда сув қўйди. Кейин Иброҳим йўлга тушмоқчи бўлиб, ортига отланган эди, Исмоилнинг онаси унга эргашиб: «Эй Иброҳим! Бизларни на бир инсон, на бир нарса бор бу водийга ташлаб, қаерга кетяпсиз?» деди. У буни унга бир неча марта айтди. (Иброҳим) эса унга қарамай туриб олди. (Ҳожар) унга: «Буни сизга Аллоҳ буюрдими?» деди. У: «Ҳа», деди. (Ҳожар:) «У ҳолда У Зот бизни зое қилмайди», деб, сўнг ортига қайтди. Иброҳим йўлга тушди. Ниҳоят, улар кўрмайдиган жойга – довонга етганида Байт томонга юзланди. Кейин қўлини кўтариб, ушбу сўзларни айтиб, дуо қилди: «Роббимиз, ҳақиқатда, мен ўз зурриётимни Байтул Ҳароминг ёнига, гиёҳсиз водийга жойлаштирдим, намозни тўкис адо этишлари учун, Роббимиз. Бас, Ўзинг одамлардан баъзиларининг қалбларини уларга талпинадиган қилгин ва уларни мевалардан ризқлантиргин. Шояд, шукр қилсалар».
Исмоилнинг онаси Исмоилни эмизиб, ҳалиги сувдан ича бошлади. Ниҳоят, сувдондаги сув тугагач, чанқай бошлади. Ўғли ҳам чанқади. (Ҳожар) унинг буралаётганини [ёки ўзини ерга ураётганини] кўриб, бунга қараб туришга чидай олмай, юра бошлади. Сафонинг ўша ерда ўзига энг яқин тоғ эканини кўриб, унинг устига чиқиб, турди. Кейин бирор кишини кўриб қолармиканман деб, водийга қаради. Ҳеч кимни кўрмади. Сафодан тушди. Ниҳоят, водийга етганида кўйлагининг этагини кўтарди‑да, оғир аҳволга тушган инсон югуришидек югура кетди. Ҳатто водийдан ўтиб кетди. Кейин Марвага келиб, унинг устига чиқиб турди ва бирор кишини кўриб қолармиканман деб қаради. Ҳеч кимни кўрмади. Етти марта шундай қилди – Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Одамларнинг шу иккиси (Сафо‑Марва) орасида саъй қилишлари шундан», деган эдилар. – Марванинг устига чиққанда бир овоз эшитди. Ўзига ўзи «Жим тур», деди‑да, қулоқ тутди, яна эшитди. «Эшиттириб бўлдинг, агар сенда бирор ёрдам бўлса...» деди. Қараса, Замзамнинг ўрнида фаришта турибди. У товони билан [ёки қаноти билан] кавлади, ниҳоят, сув чиқди. (Ҳожар) буни қўли билан мана бундай қилиб ҳовуз қила бошлади. Сўнг сувдонига сувдан ҳовучлаб қуя бошлади. Ҳар ҳовучлаб олганидан кейин, у отилиб чиқар эди. – Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Аллоҳ Исмоилнинг онасини раҳматига олсин, Замзамни қўйиб берганида эди, [ёки сувдан ҳовучлаб олмаганида эди] Замзам оқар булоқ бўлар эди», деган эдилар. – У ундан ичди ва боласини эмизди. Фаришта унга: «Зое бўлишдан қўрқманглар. Чунки мана шу ерда Аллоҳнинг уйи бўлади, (уни) шу бола ва унинг отаси қуради. Албатта, Аллоҳ унинг аҳлини зое қилмайди», деди.
Байт ердан кўтарилган, худди тепалик каби эди. Селлар келиб, унинг ўнгидан ва чапидан олар эди. У ана шу аҳволда экан, уларнинг олдига Журҳумдан* йўловчилар [ёки Журҳумдан бир оила] Кадо* йўлидан юриб келиб қолишди ва Макканинг пастига тушишди. Улар айланаётган қушни қўриб қолишди. «Бу қуш сувнинг устида айланяпти. Аниқ биламизки, бу водийда сув йўқ», дейишди. Бир ё икки чопар юборишди. Қарашса, сув. Ортга қайтиб, уларга сувнинг хабарини беришди. Шунда улар келишди. Исмоилнинг онаси сув олдида эди. Улар: «Ёнингга тушишимизга изн берасанми?» дейишди. У: «Ҳа, лекин сувда сизларнинг ҳаққингиз йўқ», деди. Улар: «Хўп», дейишди – Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Исмоилнинг онаси унс-улфат истаб турганида у (киши) уни учратди», деганлар. – Улар тушишди ва ўз аҳлларига одам юборишди. Улар ҳам булар билан бирга тушишди. Ниҳоят, бу ерда улардан оилалар пайдо бўлди.
Бола улғайиб, улардан арабчани ўрганди. Улғайганда уларни ўзига ром қилди ва уларга ёқиб қолди. У вояга етгач, уни ўзларидан бир аёлга уйлаб қўйишди. (Кейинроқ) Исмоилнинг онаси вафот этди.
Исмоил уйлангач, Иброҳим ўзи ташлаб келган кишиларни кўргани келиб, Исмоилни топмади. Аёлидан уни сўради. У: «Биз учун (ризқ) излаб чиқиб кетган», деди. Кейин ундан тирикчиликлари ва аҳволлари ҳақида сўраган эди, «Биз ёмон аҳволдамиз. Тангчилик, қийинчиликдамиз», деб унга шикоят қилди. У: «Эринг келса, унга салом айт. Унга айтгинки, эшигининг остонасини ўзгартирсин», деди. Исмоил келгач, ниманидир сезгандек бўлди. «Олдингизга бирор киши келдими?» деди. У: «Ҳа. Шундай‑шундай бир чол келди. Биздан сен ҳақингда сўраган эди, унга айтдим. Тирикчилигимиз қандайлиги ҳақида сўраган эди, машаққат ва қийинчиликда эканимизни айтдим», деди. «Сенга бирор тавсия айтдими?» деди. У: «Ҳа. Сенга салом айтишимни буюрди ва айтдики, эшигингнинг остонасини ўзгартирар экансан», деди. «Ўша менинг отам. Менга сендан ажралишни буюрибдилар, аҳлингга боравер», деди‑да, уни талоқ қилди ва улардан яна бир аёлга уйланди.
Иброҳим улардан узоқда Аллоҳ хоҳлаганча юрди. Кейин уларнинг олдига келди. Яна уни топмади. Аёлининг олдига кириб, уни сўради. «Биз учун (ризқ) излаб чиқиб кетган», деди у. «Ўзларинг қалайсизлар?» деб ундан тирикчиликлари ва аҳволлари ҳақида сўради. У: «Биз яхшилик ва кенгчиликдамиз», деди ва Аллоҳга ҳамду сано айтди. «Егулигингиз нима?» деди. «Гўшт», деди. «Ичимлигингиз нима?» деди. «Сув», деди. «Аллоҳим! Улар учун гўштга ҳам, сувга ҳам барака бер», деди – Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ўша кунда уларда дон йўқ эди. Агар бўлганида, улар учун унга ҳам дуо қилган бўлар эди», деганлар. Шу боис Маккадан бошқа ерда бирор киши фақат шу иккисини (гўшт ва сувни) еса, булар унга (мизожига) тўғри келмайди. – «Эринг келса, унга салом айт ва унга буюрки, эшигининг остонасини маҳкам қилсин», деди.
Исмоил келгач: «Олдингизга бирор киши келдими?» деди. (Аёли): «Ҳа, олдимизга бир хушсурат чол келди – яъни уни мақтади, – мендан сен ҳақингда сўраган эди, унга айтдим. Мендан тирикчилигимиз қандайлиги ҳақида сўраган эди, унга яхшиликда эканимизни айтдим», деди. «Сенга бирор тавсия айтдими?» деди. У: «Ҳа, сенга салом айтди ва сенга эшигингнинг остонасини маҳкам қилишни буюрди», деди. «Ўша менинг отам. «Остона» сенсан, менга сени маҳкам тутишимни буюрибдилар», деди у.
Кейин (Иброҳим) улардан узоқда Аллоҳ хоҳлаганча юриб, шундан кейин келди. Исмоил Замзам яқинидаги улкан дарахт олдида ўқини учлаётган эди. Уни кўргач, ўрнидан турди. Икковлари ота болага, бола отага қиладиган муомалани қилишди. Сўнгра: «Эй Исмоил, Аллоҳ менга бир иш буюрди», деди. У: «Роббингиз буюрганини қилинг», деди. «Менга ёрдам берасанми?» деди. «Сизга ёрдам бераман», деди. У бир баланд қумтепага, унинг (тепаликнинг) атрофига ишора қилиб: «Аллоҳ менга мана шу ерга бир уй қуришни буюрди», деди. Ўшанда Байтнинг пойдеворларини кўтаришди. Исмоил тош келтирар, Иброҳим бинони қурар эди. Охири бино кўтарилгач, (Исмоил) мана бу тошни олиб келиб, унинг учун қўйиб берди. (Иброҳим) ўшанинг устида туриб, қурар эди. Исмоил унга тошни олиб бериб турар эди. Икковлари ҳам «Роббимиз! Бизлардан қабул қил! Албатта, Сен ўта эшитувчи, ўта билувчисан», дейишар эди. Улар Байтни айланасига қура бошлашди. Икковлари ҳам «Роббимиз! Бизлардан қабул қил! Албатта, Сен ўта эшитувчи, ўта билувчисан», дейишар эди».
* «Минтақ» – тананинг пастки қисмига ўраб олинадиган изор каби кийим. У аввалда худди пешбанд сингари хизмат вақтида кийиладиган аёллар кийими бўлган. Ҳожар онамиз Сора онамизнинг рашкини пасайтириш мақсадида ўзини унинг хизматига шай қилиб кўрсатиш, ўзини унинг олдида хизматкордек тутиш учун минтақ тутган.
* Журҳум – қадимий араб сулолаларидан. Улар асли яманлик бўлган.
* Кадо – Маккадаги юқори довон қирғоғидаги тоғ. Баъзан мазкур довоннинг ўзи ҳам шу ном билан номланган.
1383/3364 – عَنِ ابْن عَبَّاسٍ رَضِيَ الله عَنْهُمَا قَالَ: أَوَّلَ مَا اتَّخَذَ النِّسَاءُ الْمِنْطَقَ مِنْ قِبَلِ أُمِّ إِسْـمَاعِيلَ، اتَّخَذَتْ مِنْطَقًا لِتُعَفِّيَ أَثَرَهَا عَلَى سَارَةَ، ثُمَّ جَاءَ بِهَا إِبْرَاهِيمُ وَبِابْنِهَا إِسْـمَاعِيلَ وَهْيَ تُرْضِعُهُ، حَتَّى وَضَعَهُمَا عِنْدَ الْبَيْتِ، عِنْدَ دَوْحَةٍ، فَوْقَ زَمْزَمَ فِي أَعْلَى الْمَسْجِدِ، وَلَيْسَ بِمَكَّةَ يَوْمَئِذٍ أَحَدٌ، وَلَيْسَ بِـهَا مَاءٌ، فَوَضَعَهُمَا هُنَالِكَ، وَوَضَعَ عِنْدَهُمَا جِرَابًا فِيهِ تَـمْرٌ، وَسِقَاءً فِيهِ مَاءٌ، ثُمَّ قَفَّى إِبْرَاهِيمُ مُنْطَلِقًا، فَتَبِعَتْهُ أُمُّ إِسْـمَاعِيلَ، فَقَالَتْ: يَا إِبْرَاهِيمُ، أَيْنَ تَذْهَبُ وَتَتْرُكُنَا بِـهَذَا الْوَادِي، الَّذِي لَيْسَ فِيهِ إِنْسٌ وَلَا شَيْءٌ؟ فَقَالَتْ لَهُ ذَلِكَ مِرَارًا، وَجَعَلَ لَا يَلْتَفِتُ إِلَيْهَا، فَقَالَتْ لَهُ: آللهُ الَّذِي أَمَرَكَ بِـهَذَا؟ قَالَ: نَعَمْ، قَالَتْ: إِذًا لَا يُضَيِّعَنَا، ثُمَّ رَجَعَتْ، فَانْطَلَقَ إِبْرَاهِيمُ حَتَّى إِذَا كَانَ عِنْدَ الثَّنِيَّةِ حَيْثُ لَا يَرَوْنَهُ، اسْتَقْبَلَ بِوَجْهِهِ الْبَيْتَ، ثُمَّ دَعَا بِـهَؤُلَاءِ الْكَلِمَاتِ، وَرَفَعَ يَدَيْهِ فَقَالَ: ﮋﮃ} ﮄ ﮅ ﮆ ﮇ ﮈ ﮉ ﮊ ﮋﮊ حَتَّى بَلَغَ ﮋﮜﮊ. [إبراهيم: 37]، وَجَعَلَتْ أُمُّ إِسْمَاعِيلَ تُرْضِعُ إِسْمَاعِيلَ وَتَشْرَبُ مِنْ ذَلِكَ الْمَاءِ، حَتَّى إِذَا نَفِدَ مَا فِي السِّقَاءِ عَطِشَتْ وَعَطِشَ ابْنُهَا، وَجَعَلَتْ تَنْظُرُ إِلَيْهِ يَتَلَوَّى، أَوْ قَالَ: يَتَلَبَّطُ، فَانْطَلَقَتْ كَرَاهِيَةَ أَنْ تَنْظُرَ إِلَيْهِ، فَوَجَدَتِ الصَّفَا أَقْرَبَ جَبَلٍ فِي الْأَرْضِ يَلِيهَا، فَقَامَتْ عَلَيْهِ، ثُمَّ اسْتَقْبَلَتِ الْوَادِيَ تَنْظُرُ هَلْ تَرَى أَحَدًا، فَلَمْ تَرَ أَحَدًا، فَهَبَطَتْ مِنَ الصَّفَا حَتَّى إِذَا بَلَغَتِ الْوَادِيَ رَفَعَتْ طَرَفَ دِرْعِهَا، ثُمَّ سَعَتْ سَعْيَ الْإِنْسَانِ الْمَجْهُودِ حَتَّى جَاوَزَتِ الْوَادِيَ، ثُمَّ أَتَتِ الْمَرْوَةَ، فَقَامَتْ عَلَيْهَا وَنَظَرَتْ هَلْ تَرَى أَحَدًا فَلَمْ تَرَ أَحَدًا، فَفَعَلَتْ ذَلِكَ سَبْعَ مَرَّاتٍ. قَالَ ابْنُ عَبَّاسٍ: قَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: فَذَلِكَ سَعْيُ النَّاسِ بَيْنَهُمَا. فَلَمَّا أَشْرَفَتْ عَلَى الْمَرْوَةِ سَـمِعَتْ صَوْتًا، فَقَالَتْ: صَهٍ - تُرِيدُ نَفْسَهَا - ثُمَّ تَسَمَّعَتْ، فَسَمِعَتْ أَيْضًا، فَقَالَتْ: قَدْ أَسْمَعْتَ إِنْ كَانَ عِنْدَكَ غِوَاثٌ، فَإِذَا هِيَ بِالْمَلَكِ عِنْدَ مَوْضِعِ زَمْزَمَ، فَبَحَثَ بِعَقِبِهِ، أَوْ قَالَ: بِجَنَاحِهِ، حَتَّى ظَهَرَ الْمَاءُ، فَجَعَلَتْ تُحَوِّضُهُ وَتَقُولُ بِيَدِهَا هَكَذَا، وَجَعَلَتْ تَغْرِفُ مِنَ الْمَاءِ فِي سِقَائِهَا وَهْوَ يَفُورُ بَعْدَ مَا تَغْرِفُ. قَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: يَرْحَمُ اللهُ أُمَّ إِسْمَاعِيلَ، لَوْ تَرَكَتْ زَمْزَمَ - أَوْ قَالَ: لَوْ لَمْ تَغْرِفْ مِنَ الْمَاءِ - لَكَانَتْ زَمْزَمُ عَيْنًا مَعِينًا. قَالَ: فَشَرِبَتْ وَأَرْضَعَتْ وَلَدَهَا، فَقَالَ لَهَا الْمَلَكُ: لَا تَخَافُوا الضَّيْعَةَ، فَإِنَّ هَا هُنَا بَيْتَ اللهِ، يَبْنِي هَذَا الْغُلَامُ وَأَبُوهُ، وَإِنَّ اللهَ لَا يُضِيعُ أَهْلَهُ، وَكَانَ الْبَيْتُ مُرْتَفِعًا مِنَ الْأَرْضِ كَالرَّابِيَةِ، تَأْتِيهِ السُّيُولُ، فَتَأْخُذُ عَنْ يَـمِينِهِ وَشِـمَالِهِ، فَكَانَتْ كَذَلِكَ حَتَّى مَرَّتْ بِهِمْ رُفْقَةٌ مِنْ جُرْهُمَ، أَوْ أَهْلُ بَيْتٍ مِنْ جُرْهُمَ مُقْبِلِينَ مِنْ طَرِيقِ كَدَاءٍ، فَنَزَلُوا فِي أَسْفَلِ مَكَّةَ، فَرَأَوْا طَائِرًا عَائِفًا، فَقَالُوا: إِنَّ هَذَا الطَّائِرَ لَيَدُورُ عَلَى مَاءٍ، لَعَهْدُنَا بِهَذَا الْوَادِي وَمَا فِيهِ مَاءٌ، فَأَرْسَلُوا جَرِيًّا أَوْ جَرِيَّيْنِ فَإِذَا هُمْ بِالْمَاءِ، فَرَجَعُوا فَأَخْبَرُوهُمْ بِالْمَاءِ فَأَقْبَلُوا، قَالَ: وَأُمُّ إِسْمَاعِيلَ عِنْدَ الْمَاءِ، فَقَالُوا: أَتَأْذَنِينَ لَنَا أَنْ نَنْزِلَ عِنْدَكِ؟ فَقَالَتْ: نَعَمْ، وَلَكِنْ لَا حَقَّ لَكُمْ فِي الْمَاءِ، قَالُوا: نَعَمْ. قَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: فَأَلْفَى ذَلِكَ أُمَّ إِسْمَاعِيلَ وَهْيَ تُحِبُّ الْإِنْسَ. فَنَزَلُوا وَأَرْسَلُوا إِلَى أَهْلِيهِمْ فَنَزَلُوا مَعَهُمْ، حَتَّى إِذَا كَانَ بِهَا أَهْلُ أَبْيَاتٍ مِنْهُمْ، وَشَبَّ الْغُلَامُ، وَتَعَلَّمَ الْعَرَبِيَّةَ مِنْهُمْ، وَأَنْفَسَهُمْ وَأَعْجَبَهُمْ حِينَ شَبَّ، فَلَمَّا أَدْرَكَ زَوَّجُوهُ امْرَأَةً مِنْهُمْ، وَمَاتَتْ أُمُّ إِسْمَاعِيلَ، فَجَاءَ إِبْرَاهِيمُ بَعْدَ مَا تَزَوَّجَ إِسْمَاعِيلُ يُطَالِعُ تَرِكَتَهُ، فَلَمْ يَجِدْ إِسْمَاعِيلَ، فَسَأَلَ امْرَأَتَهُ عَنْهُ فَقَالَتْ: خَرَجَ يَبْتَغِي لَنَا، ثُمَّ سَأَلَهَا عَنْ عَيْشِهِمْ وَهَيْئَتِهِمْ، فَقَالَتْ: نَحْنُ بِشَرٍّ، نَحْنُ فِي ضِيقٍ وَشِدَّةٍ، فَشَكَتْ إِلَيْهِ، قَالَ: فَإِذَا جَاءَ زَوْجُكِ فَاقْرَئِي عَلَيْهِ السَّلَامَ، وَقُولِي لَهُ يُغَيِّرْ عَتَبَةَ بَابِهِ، فَلَمَّا جَاءَ إِسْمَاعِيلُ كَأَنَّهُ آنَسَ شَيْئًا، فَقَالَ: هَلْ جَاءَكُمْ مِنْ أَحَدٍ؟ قَالَتْ: نَعَمْ، جَاءَنَا شَيْخٌ كَذَا وَكَذَا، فَسَأَلَنَا عَنْكَ فَأَخْبَرْتُهُ، وَسَأَلَنِي كَيْفَ عَيْشُنَا، فَأَخْبَرْتُهُ أَنَّا فِي جَهْدٍ وَشِدَّةٍ، قَالَ: فَهَلْ أَوْصَاكِ بِشَيْءٍ؟ قَالَتْ: نَعَمْ، أَمَرَنِي أَنْ أَقْرَأَ عَلَيْكَ السَّلَامَ، وَيَقُولُ: غَيِّرْ عَتَبَةَ بَابِكَ، قَالَ: ذَاكِ أَبِي، وَقَدْ أَمَرَنِي أَنْ أُفَارِقَكِ، الْحَقِي بِأَهْلِكِ. فَطَلَّقَهَا، وَتَزَوَّجَ مِنْهُمْ أُخْرَى، فَلَبِثَ عَنْهُمْ إِبْرَاهِيمُ مَا شَاءَ اللهُ، ثُمَّ أَتَاهُمْ بَعْدُ، فَلَمْ يَجِدْهُ، فَدَخَلَ عَلَى امْرَأَتِهِ، فَسَأَلَهَا عَنْهُ، فَقَالَتْ: خَرَجَ يَبْتَغِي لَنَا، قَالَ: كَيْفَ أَنْتُمْ؟ وَسَأَلَهَا عَنْ عَيْشِهِمْ وَهَيْئَتِهِمْ، فَقَالَتْ: نَحْنُ بِخَيْرٍ وَسَعَةٍ، وَأَثْنَتْ عَلَى اللهِ. فَقَالَ: مَا طَعَامُكُمْ؟ قَالَتِ: اللَّحْمُ. قَالَ: فَمَا شَرَابُكُمْ؟ قَالَتِ: الْمَاءُ. قَالَ: اللَّهُمَّ بَارِكْ لَهُمْ فِي اللَّحْمِ وَالْمَاءِ. قَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: وَلَمْ يَكُنْ لَهُمْ يَوْمَئِذٍ حَبٌّ، وَلَوْ كَانَ لَهُمْ دَعَا لَهُمْ فِيهِ. قَالَ: فَهُمَا لَا يَخْلُو عَلَيْهِمَا أَحَدٌ بِغَيْرِ مَكَّةَ إِلَّا لَمْ يُوَافِقَاهُ. قَالَ: فَإِذَا جَاءَ زَوْجُكِ فَاقْرَئِي عَلَيْهِ السَّلَامَ، وَمُرِيهِ يُثْبِتُ عَتَبَةَ بَابِهِ، فَلَمَّا جَاءَ إِسْمَاعِيلُ قَالَ: هَلْ أَتَاكُمْ مِنْ أَحَدٍ؟ قَالَتْ: نَعَمْ، أَتَانَا شَيْخٌ حَسَنُ الْهَيْئَةِ، وَأَثْنَتْ عَلَيْهِ، فَسَأَلَنِي عَنْكَ فَأَخْبَرْتُهُ، فَسَأَلَنِي كَيْفَ عَيْشُنَا فَأَخْبَرْتُهُ أَنَّا بِخَيْرٍ، قَالَ: فَأَوْصَاكِ بِشَيْءٍ؟ قَالَتْ: نَعَمْ، هُوَ يَقْرَأُ عَلَيْكَ السَّلَامَ، وَيَأْمُرُكَ أَنْ تُثْبِتَ عَتَبَةَ بَابِكَ، قَالَ: ذَاك أَبِي، وَأَنْتِ الْعَتَبَةُ، أَمَرَنِي أَنْ أُمْسِكَكِ، ثُمَّ لَبِثَ عَنْهُمْ مَا شَاءَ اللهُ، ثُمَّ جَاءَ بَعْدَ ذَلِكَ وَإِسْمَاعِيلُ يَبْرِي نَبْلًا لَهُ تَحْتَ دَوْحَةٍ قَرِيبًا مِنْ زَمْزَمَ، فَلَمَّا رَآهُ قَامَ إِلَيْهِ، فَصَنَعَا كَمَا يَصْنَعُ الْوَالِدُ بِالْوَلَدِ وَالْوَلَدُ بِالْوَالِدِ، ثُمَّ قَالَ: يَا إِسْمَاعِيلُ، إِنَّ اللهَ أَمَرَنِي بِأَمْرٍ، قَالَ: فَاصْنَعْ مَا أَمَرَكَ رَبُّكَ، قَالَ: وَتُعِينُنِي؟ قَالَ: وَأُعِينُكَ، قَالَ: فَإِنَّ اللهَ أَمَرَنِي أَنْ أَبْنِيَ هَا هُنَا بَيْتًا، وَأَشَارَ إِلَى أَكَمَةٍ مُرْتَفِعَةٍ عَلَى مَا حَوْلَهَا، قَالَ: فَعِنْدَ ذَلِكَ رَفَعَا الْقَوَاعِدَ مِنَ الْبَيْتِ، فَجَعَلَ إِسْمَاعِيلُ يَأْتِي بِالْحِجَارَةِ وَإِبْرَاهِيمُ يَبْنِي، حَتَّى إِذَا ارْتَفَعَ الْبِنَاءُ، جَاءَ بِهَذَا الْحَجَرِ فَوَضَعَهُ لَهُ، فَقَامَ عَلَيْهِ، وَهْوَ يَبْنِي وَإِسْمَاعِيلُ يُنَاوِلُهُ الْحِجَارَةَ، وَهُمَا يَقُولَانِ: ﮋﭘ ﭙ ﭚﭛ ﭜ ﭝ ﭞ ﭟﮊ.
1384.3366. Абу Зарр розияллоҳу анҳу айтади:
«Эй Аллоҳнинг Расули, ер юзида қайси масжид биринчи бўлиб қурилган?» дедим. У зот: «Масжидул Ҳаром», дедилар. «Кейин қайси?» дедим. У зот: «Масжидул Ақсо», дедилар. «Икковининг орасида қанча ўтган?» дедим. У зот: «Қирқ йил. Қачон бўлмасин, сенга намоз тўғри келса, дарҳол ўқиб ол, чунки фазилат шунда», дедилар».
1384/3366 – عَنْ أبِي ذَرٍّ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: يَا رَسُولَ اللهِ، أَيُّ مَسْجِدٍ وُضِعَ فِي الْأَرْضِ أَوَّلُ؟ قَالَ: الْمَسْجِدُ الْحَرَامُ. قَالَ: قُلْتُ: ثُمَّ أَيٌّ؟ قَالَ: الْمَسْجِدُ الْأَقْصَى. قُلْتُ: كَمْ كَانَ بَيْنَهُمَا؟ قَالَ: أَرْبَعُونَ سَنَةً، ثُمَّ أَيْنَمَا أَدْرَكَتْكَ الصَّلَاةُ بَعْدُ فَصَلِّهْ، فَإِنَّ الْفَضْلَ فِيهِ.
1385.3369. Абу Ҳумайд Соъидий розияллоҳу анҳу хабар қилади:
«Эй Аллоҳнинг Расули, сизга қандай қилиб салавот айтамиз?» дейишди. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Аллооҳумма, солли аълаа Муҳаммадин ва азваажиҳии ва зурриййатиҳии, камаа соллайта ъалаа аали Иброҳиим ва баарик ъалаа Муҳаммадин ва азваажиҳии ва зурриййатиҳии камаа баарокта ъалаа аали Иброҳиим, иннака ҳамиидун мажиид»,* деб айтинглар», дедилар».
* Дуонинг маъноси: «Аллоҳим! Иброҳимнинг оиласига салавот йўллаганингдек, Муҳаммад ҳамда унинг жуфти ҳалоллари ва зурриётларига салавот йўллагин. Шунингдек, Иброҳимнинг оиласини баракотли қилганингдек, Муҳаммадни ҳамда унинг жуфти ҳалоллари ва зурриётларини баракотли қилгин. Албатта, Сен мақтовга лойиқ ва улуғвор Зотсан».
1385/3369 - عَنْ أَبِي حُمَيْدٍ السَّاعِدِيُّ رَضِيَ الله عَنْهُ أَنَّهُمْ قَالُوا: يَا رَسُولَ اللهِ كَيْفَ نُصَلِّي عَلَيْكَ؟ فَقَالَ رَسُولُ اللهِ: قُولُوا: اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَأَزْوَاجِهِ وَذُرِّيَّتِهِ، كَمَا صَلَّيْتَ عَلَى آلِ إِبْرَاهِيمَ، وَبَارِكْ عَلَى مُحَمَّدٍ وَأَزْوَاجِهِ وَذُرِّيَّتِهِ، كَمَا بَارَكْتَ عَلَى آلِ إِبْرَاهِيمَ إِنَّكَ حَمِيدٌ مَجِيدٌ.
1386.3371. Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам Ҳасан ва Ҳусайнга паноҳ сўраб, дуо қилар ва: «Оталарингиз* шулар билан Исмоил ва Исҳоққа паноҳ сўраб, дуо қилар эди: «Аъуузу бикалимаатиллааҳит-тааммати, мин кулли шайтонин ва ҳаамматин, ва мин кулли ъайнин лааммаҳ», дер эдилар».
* Иброҳим алайҳиссаломни назарда тутяптилар, чунки Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам у кишининг зурриётидирлар. Дуонинг маъноси: «Аллоҳнинг тугал калималари билан ҳар қандай шайтон ва заҳарли ҳашаротдан ҳамда ҳар бир ёмон кўздан паноҳ сўрайман».
1386/3371 - عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: كَانَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم يُعَوِّذُ الْحَسَنَ وَالْحُسَيْنَ، وَيَقُولُ: إِنَّ أَبَاكُمَا كَانَ يُعَوِّذُ بِهَا إِسْمَاعِيلَ وَإِسْحَاقَ: أَعُوذُ بِكَلِمَاتِ اللهِ التَّامَّةِ، مِنْ كُلِّ شَيْطَانٍ وَهَامَّةٍ، وَمِنْ كُلِّ عَيْنٍ لَامَّةٍ.
(4) АЛЛОҲ АЗЗА ВА ЖАЛЛАНИНГ «УЛАРГА ИБРОҲИМНИНГ МЕҲМОНЛАРИ ҲАҚИДА ХАБАР БЕР», ДЕГАН СЎЗИ ҲАҚИДА
(4) بَاب قَوْلُهُ: هَلْ أَتَىٰكَ حَدِيثُ ضَيْفِ إِبْرَٰهِيمَ ٱلْمُكْرَمِينَ
1387.3372. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Биз Иброҳимдан кўра ҳақлироқмиз. Ўшанда у «Роббим, менга ўликларни қандай тирилтиришингни кўрсат», деганида У Зот: «Ишонмадингми?» деди. У: «Йўқ, лекин қалбим хотиржам бўлиши учун», деди. Аллоҳ Лутни раҳматига олсин, ваҳоланки у мустаҳкам таянчдан паноҳ топган эди. Агар зиндонда Юсуф турганча турганимда, чақирувчига албатта ижобат қилган бўлар эдим», дедилар».
Изоҳ: Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бу ерда учта пайғамбарнинг бошидан ўтган уч қиссага ишора қиляптилар. У зот шундай демоқчилар:
«Ислом миллатининг отаси бўлмиш Иброҳим алайҳиссаломки қалби янада хотиржам бўлиши, таскин топиши учун Аллоҳ таолодан ўликларни қандай тирилтиришини кўз ўнгида кўрсатиб беришни сўраган бўлсалар, қалб хотиржамлиги, кўнгил таскинига биз Иброҳим алайҳиссаломдан кўра ҳақлироқмиз, яъни муҳтожроқмиз.
Лут алайҳиссаломнинг уйига фаришталар келганида бузуқ табиатли қавм уларга тажовуз қилиш ниятида келди. Уларни даф қилишга кучи етмаётган Лут алайҳиссалом: «Қанийди сизларга қувватим етса ёки мустаҳкам таянчдан паноҳ топсайдим», деб юборди. Ҳолбуки, у киши энг мустаҳкам таянч – Аллоҳнинг паноҳида эдилар. Мен у кишининг бу сўзидан ажабланаман.
Юсуф алайҳиссалом қанча йил зиндонда ётганидан кейин бир кун ҳақиқат рўёбга чиқиб, подшоҳ томонидан элчи чорлаб келганида, у киши қўлини кесган аёллар хусусидаги масалани юзага чиқармай туриб, зиндондан чиқишни хоҳламаган ва шуни ҳал қилмаса, подшоҳнинг таклифига кўнмаслигини айтиб, элчини қайтарган эдилар. Агар мен зиндонда Юсуф алайҳиссалом ётганчалик ётганимдан кейин элчи келиб, мени озодликка таклиф қилса, мен унинг таклифини қабул қилган бўлар эдим».
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бу гаплари билан ўтган пайғамбарларнинг мақомлари нақадар юксак бўлгани, улар қанча-қанча машаққатларни кўтарганларини баён қилиб қўймоқдалар. Шу билан бирга, бу сўзлардан Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам сабрсиз бўлган эканлар, деган хулоса чиқмайди. Балки у зотнинг камтарликлари, ўтган рисолат қардошларига бўлган эҳтиромлари намоён бўлади. Бу эса ўз навбатида, умматга берилган таълим‑тарбия ҳамдир.
Изоҳ: Юсуф алайҳиссалом бир қанча йил зиндонда ётгач, ҳақиқат рўёбга чиқиб, подшоҳ одам юбориб, ҳузурига чақирган. Шунда у зот ўзига нисбатан уюштирилган туҳмат масаласини ҳал қилмай туриб, зиндондан чиқмаслигини, подшоҳнинг таклифини қабул қилмаслигини айтиб, элчини қайтарган. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Агар мен зиндонда Юсуф алайҳиссалом ётганчалик ётганимдан кейин элчи келиб, озодликка чақирса, мен бу таклифни қабул қилган бўлар эдим», демоқчилар.
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бу ерда ўтган пайғамбарларнинг мақомлари нақадар юксак бўлгани, улар қанчалар оғир синов ва машаққатларга дуч келишганини баён қилмоқдалар. Бироқ, бундан Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам сабрсиз бўлган эканлар, деган хулоса чиқмайди, балки у зотнинг камтарликлари, пайғамбар биродарларига ҳурмат-эҳтиромлари намоён бўлади. Бу ҳам уммат учун ибратдир.
1387/3372 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: نَحْنُ أَحَقُّ مِنْ إِبْرَاهِيمَ إِذْ قَالَ: وَإِذْ قَالَ إِبْرَٰهِيمُ رَبِّ أَرِنِى كَيْفَ تُحْىِ ٱلْمَوْتَىٰ ۖ قَالَ أَوَلَمْ تُؤْمِن ۖ قَالَ بَلَىٰ وَلَـٰكِن لِّيَطْمَئِنَّ قَلْبِى ۖ قَالَ فَخُذْ أَرْبَعَةًۭ مِّنَ ٱلطَّيْرِ فَصُرْهُنَّ إِلَيْكَ ثُمَّ ٱجْعَلْ عَلَىٰ كُلِّ جَبَلٍۢ مِّنْهُنَّ جُزْءًۭا ثُمَّ ٱدْعُهُنَّ يَأْتِينَكَ سَعْيًۭا ۚ وَٱعْلَمْ أَنَّ ٱللَّهَ عَزِيزٌ حَكِيمٌۭ ،[البقرة: 260] وَيَرْحَمُ اللهُ لُوطًا، لَقَدْ كَانَ يَأْوِي إِلَى رُكْنٍ شَدِيدٍ، وَلَوْ لَبِثْتُ فِي السِّجْنِ، طُولَ مَا لَبِثَ يُوسُفُ لَأَجَبْتُ الدَّاعِيَ.
(5) АЛЛОҲ ТАОЛОНИНГ «КИТОБДА ИСМОИЛНИ ҲАМ ЭСЛА! АЛБАТТА, У ВАЪДАСИГА СОДИҚ ЭДИ», ДЕГАН СЎЗИ ҲАҚИДА
(5) بَابُ قَوْلِ اللهِ تَعَالَى:
1388.3373. Салама ибн Акваъ розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам камон отишаётган асламлик бир тўп кишиларнинг олдидан ўтиб қолдилар. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Отинглар, эй Исмоил фарзандлари! Чунки отангиз мерган эди. Отаверинглар, мен Бану Фулон биланман!» дедилар. Шунда иккала гуруҳдан бири қўлларини тушириб олишди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Сизларга нима бўлди, отмаяпсизлар?» дедилар. Улар: «Эй Аллоҳнинг Расули, сиз улар билан бўлсангиз, биз қандай қилиб отамиз?» дейишди. У зот: «Отаверинглар, мен ҳаммангиз биланман!» дедилар».
1388/3373 - عَنْ سَلَمَةَ بْنِ الْأَكْوَعِ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: مَرَّ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم عَلَى نَفَرٍ مِنْ أَسْلَمَ يَنْتَضِلُونَ، فَقَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: ارْمُوا بَنِي إِسْمَاعِيل فَإِنَّ أَبَاكُمْ كَانَ رَامِيًا، وَأَنَا مَعَ بَنِي فُلَانٍ. قَالَ: فَأَمْسَكَ أَحَدُ الْفَرِيقَيْنِ بِأَيْدِيهِمْ، فَقَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: مَا لَكُمْ لَا تَرْمُونَ؟ فَقَالُوا: يَا رَسُولَ اللهِ نَرْمِي وَأَنْتَ مَعَهُمْ؟ قَالَ: ارْمُوا وَأَنَا مَعَكُمْ كُلِّكُمْ.
(6) АЛЛОҲ ТАОЛОНИНГ «САМУДГА БИРОДАРЛАРИ СОЛИҲНИ (ЮБОРДИК)», ДЕГАН СЎЗИ ҲАҚИДА
(6) بَاب: قَوْلِهِ تَعَالَى:وَإِلَىٰ ثَمُودَ أَخَاهُمْ صَـٰلِحًۭا ۚ
1389.3378. Ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Табук ғазотида Ҳижрга тушганларида, унинг қудуғидан сув ичмаслик ва сув олмасликка буюрдилар. «Ундан хамир қориб ҳам, сув олиб ҳам бўлибмиз‑ку», дейишди. У зот уларга ўша хамирни ташлаб юборишни ва ўша сувни тўкиб юборишни буюрдилар».
Сабра ибн Маъбад ва Абу Шамусдан ривоят қилинишича, мазкур егуликни ташлаб юборишни буюрганлар.
Абу Зарр Набий соллаллоҳу алайҳи васалламдан ривоят қилиб: «Ким унинг сувидан хамир қилган бўлса...» деб айтган.
1389/3378 - عَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم لَمَّا نَزَلَ الْحِجْرَ فِي غَزْوَةِ تَبُوكَ، أَمَرَهُمْ أَنْ لَا يَشْرَبُوا مِنْ بِئْرِهَا، وَلَا يَسْتَقُوا مِنْهَا، فَقَالُوا: قَدْ عَجَنَّا مِنْهَا، وَاسْتَقَيْنَا. فَأَمَرَهُمْ أَنْ يَطْرَحُوا ذَلِكَ الْعَجِينَ، وَيُهَرِيقُوا ذَلِكَ الْمَاءَ.
(7) «ЁКИ ЯЪҚУБГА ЎЛИМ КЕЛГАНДА ГУВОҲ БЎЛГАНМИСИЗ?»
(7) بَاب: أَمْ كُنتُمْ شُهَدَاءَ إِذْ حَضَرَ يَعْقُوبَ الْمَوْتُ
1390.3382. Ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Каримнинг ўғли каримнинг ўғли каримнинг ўғли карим – Юсуф ибн Яъқуб ибн Исҳоқ ибн Иброҳим алайҳимуссаломдир», дедилар».
Изоҳ: Карим – дин ва дунёдаги барча яхшиликларни ўзида мужассам қилган солиҳ, олийжаноб инсон.
1390/3382 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم أَنَّهُ قَالَ: الْكَرِيمُ، ابْنُ الْكَرِيمِ، ابْنِ الْكَرِيمِ، ابْنِ الْكَرِيمِ، يُوسُفُ ابْنُ يَعْقُوبَ بْنِ إِسْحَاقَ بْنِ إِبْرَاهِيمَ عَلَيْهِمُ السَّلَامُ.
(8)
(8) باب: حَدِيث الـخَضر مع موسى
1391.3402. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Хизр яйдоқ ерга ўтирганида, бирдан унинг ортида у (ер) бир силкиниб, ям-яшил бўлиб қолгани учун шу ном билан аталган», дедилар».
Изоҳ: «Хизр» сўзи аслида «ям-яшил», «кўм-кўк», «сабза урган» деган маъноларни билдиради.
1391/3402 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: إِنـَّمَا سُمِّيَ الْخَضِرَ أَنَّهُ جَلَسَ عَلَى فَرْوَةٍ بَيْضَاءَ، فَإِذَا هِيَ تَهْتَزُّ مِنْ خَلْفِهِ خَضْرَاءَ.
(9)
(9) بَاب:
1392.3406. Жобир ибн Абдуллоҳ розияллоҳу анҳумо айтади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам билан кабас* тераётган эдик. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Унинг қорасини олинглар, чунки ўшаниси ширинроқ», дедилар. «Сиз қўй боққанмисиз?» дейишди. У зот: «Бирор набий йўқки, уни боқмаган бўлса», дедилар».
* Кабас – арок дарахтининг меваси.
1392/3406 – عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللهِ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: كُنَّا مَعَ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم نَجْنِي الْكَبَاثَ، وَإِنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: عَلَيْكُمْ بِالْأَسْوَدِ مِنْهُ، فَإِنَّهُ أَطْيَبُهُ. قَالُوا: أَكُنْتَ تَرْعَى الْغَنَمَ؟ قَالَ: وَهَلْ مِنْ نَبِيٍّ إِلَّا وَقَدْ رَعَاهَا.
(10) АЛЛОҲ ТАОЛОНИНГ «АЛЛОҲ ИЙМОН КЕЛТИРГАНЛАРГА ФИРЪАВННИНГ ХОТИНИНИ МИСОЛ ҚИЛИБ КЕЛТИРДИ... ВА ИТОАТКОРЛАРДАН БЎЛДИ», ДЕГАН СЎЗИ ҲАҚИДА
(10) بَاب: قَوْلِ اللهِ تَعَالَى: ﮋﮬ ﮭ ﮮ ﮯ ﮰ ﮱ ﯓﮊ إِلَى قَوْلِهِ ﮋﯴ ﯵ ﯶﮊ
1393.3411. Абу Мусо розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Эркаклардан кўпчилик камолотга эришган. Аёллардан эса фақатгина Фиръавннинг аёли Осиё ва Марям бинт Имрон камолотга эришган. Албатта, Оишанинг (бошқа) аёллардан афзаллиги сариднинг* бошқа таомлардан афзаллиги кабидир», дедилар».
* Сарид – таом тури бўлиб, «тўғрамча» деганидир. Гўштни узоқ, озгина суви қолгунча қайнатиб, сўнг буғдой нон тўғралади ва устидан гўштнинг шўрваси қуйилади. Кейин гўштни майдалаб, ноннинг бетига териб чиқилади ва устидан озгина сирка сепилади. Сарид арабларнинг энг ёқимли ва фойдали таоми ҳисобланган.
1393/3411 - عَنْ أَبِي مُوسَى رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: كَمَلَ مِنَ الرِّجَالِ كَثِيرٌ، وَلَمْ يَكْمُلْ مِنَ النِّسَاءِ إِلَّا: آسِيَةُ امْرَأَةُ فِرْعَوْنَ، وَمَرْيَمُ بِنْتُ عِمْرَانَ، وَإِنَّ فَضْلَ عَائِشَةَ عَلَى النِّسَاءِ كَفَضْلِ الثَّرِيدِ عَلَى سَائِرِ الطَّعَامِ.
(11) АЛЛОҲ ТАОЛоНИНГ «ВА АЛБАТТА, ЮНУС ҲАМ МУРСАЛЛАРДАНДИР... КЕЙИН БИЗ УЛАРНИ МАЪЛУМ ВАҚТГАЧА БАҲРАЛАНТИРДИК», ДЕГАН СЎЗИ ҲАҚИДА
(11) بَاب: قَوْلِ اللهِ تَعَالَى: ﮋﮋ ﮌ ﮍ ﮎﮊ إِلَى قَوْلِهِ ﮋﯢ ﯣ ﯤﮊ
1394.3413. Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Бирор банданинг мени Юнус ибн Маттодан яхши дейиши дуруст эмас», дея уни отасига нисбат бердилар».
1394/3413 - عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: مَا يَنْبَغِي لِعَبْدٍ أَنْ يَقُولَ: إِنِّي خَيْرٌ مِنْ يُونُسَ بْنِ مَتَّى، وَنَسَبَهُ إِلَى أَبِيهِ.
(12) АЛЛОҲ ТАОЛОНИНГ «ВА ДОВУДГА ЗАБУРНИ БЕРДИК», ДЕГАН СЎЗИ ҲАҚИДА
(12) بَاب: قَوْلِ اللهِ تَعَالَى: وَآتَيْنَا دَاوُودَ زَبُورًا
Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Довудга қироат енгил қилинди. У уловини эгарлашга амр қилар, у фориғ бўлгунича қироат қилиб бўлар эди», дедилар».
Қуръонни назарда тутмоқда.*
*«Қуръон» – ўқилмиш нарса дегани. У бу ерда ушбу луғавий маъносида ишлатилган, Муҳаммад алайҳиссаломга нозил қилинган «Қуръон» маъносида эмас. Довуд алайҳиссаломнинг ўқийдиган китоби Забур ёки Таврот бўлган. Бу ҳолат у кишига берилган мўъжизалардан саналади.
1395/3417 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: خُفِّفَ عَلَى دَاوُدَعليه السلام الْقُرْآنُ، فَكَانَ يَأْمُرُ بِدَوَابِّهِ فَتُسْرَجُ، فَيَقْرَأُ الْقُرْآنَ قَبْلَ أَنْ تُسْرَجَ دَوَابُّهُ، وَلَا يَأْكُلُ إِلَّا مِنْ عَمَلِ يَدِهِ.
(13) АЛЛОҲ ТАОЛОНИНГ «ВА ДОВУДГА СУЛАЙМОННИ ҲАДЯ ҚИЛДИК. У ҚАНДАЙ ЯХШИ БАНДА! АЛБАТТА, У АВВОБДИР», ДЕГАН СЎЗИ ҲАҚИДА*
(13) بَاب: قَوْلِ اللهِ تَعَالَى: وَوَهَبْنَا لِدَاوُودَ سُلَيْمَانَ نِعْمَ الْعَبْدُ إِنَّهُ أَوَّابٌ
1396.3426
1396/3426 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّهُ سَـمِعَ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم يَقُولُ: مَثَلِي وَمَثَلُ النَّاسِ، كَمَثَلِ رَجُلٍ اسْتَوْقَدَ نَارًا، فَجَعَلَ الْفَرَاشُ وَهَذِهِ الدَّوَابُّ تَقَعُ فِي النَّارِ.
1396.3426, 3427. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳунинг айтишича, у киши Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг бундай деяётганларини эшитган экан:
«Мен билан одамларнинг мисоли олов ёққан киши ва оловга туша бошлаган капалаклар ва мана бу ҳашаротларга ўхшайди».
Ва дедилар: «Иккита аёл бор эди, ҳар иккисининг ёнида ўғли бор эди. Бўри келиб, улардан бирининг ўғлини олиб кетди. Шунда (ўша аёлнинг) шериги: «У сенинг ўғлингни олиб кетди», деди. Иккинчиси эса: «Йўқ, сенинг ўғлингни олиб кетди», деди. Икковлари Довуднинг олдига ўрталарида ҳукм чиқаришини сўраб боришди. У уни (болани) каттасига ҳукм қилиб берди. Иккови Сулаймон ибн Довуднинг олдига чиқиб, унга воқеани айтиб беришди. Шунда у: «Менга пичоқ келтиринг! Уни икковига бўлиб бераман», деди. Шунда кичиги: «Аллоҳ сенга раҳм қилсин, ундай қилма! Бу унинг ўғли (бўлақолсин)», деди. Шунда (Сулаймон) уни кичигига ҳукм қилиб берди».
Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу айтади: «Аллоҳга қасамки, мен «ас-сиккиину» сўзини ўша куни эшитдим, биз уни «ал-мудйату» дер эдик».*
* Гап ҳадисдаги «пичоқ» деб ўгирилган сўз ҳақида кетяпти.
1397/3427 – وَقَالَ: كَانَتِ امْرَأَتَانِ مَعَهُمَا ابْنَاهُمَا، جَاءَ الذِّئْبُ فَذَهَبَ بِابْنِ إِحْدَاهُمَا، فَقَالَتْ صَاحِبَتُهَا: إِنـَّمَا ذَهَبَ بِابْنِكِ، وَقَالَتِ الْأُخْرَى: إِنّـَمَا ذَهَبَ بِابْنِكِ، فَتَحَاكَمَتَا إِلَى دَاوُدَ، فَقَضَى بِهِ لِلْكُبْرَى، فَخَرَجَتَا عَلَى سُلَيْمَانَ بْنِ دَاوُدَ فَأَخْبَرَتَاهُ، فَقَالَ: ائْتُونِي بِالسِّكِّينِ أَشُقُّهُ بَيْنَهُمَا، فَقَالَتِ الصُّغْرَى: لَا تَفْعَلْ يَرْحَمُكَ اللهُ، هُوَ ابْنُهَا، فَقَضَى بِهِ لِلصُّغْرَى.
(14) «ЭСЛА, ВАҚТИКИ, ФАРИШТАЛАР ДЕДИЛАР: «ЭЙ МАРЯМ, АЛБАТТА, АЛЛОҲ СЕНИ СОФЛАДИ, ПОКЛАДИ ВА БУТУН ОЛАМДАГИ АЁЛЛАР УЗРА САЙЛАБ ОЛДИ»
(14) بَاب: يَا مَرْيَمُ إِنَّ اللَّهَ اصْطَفَاكِ وَطَهَّرَكِ وَاصْطَفَاكِ عَلَى نِسَاءِ الْعَالَمِينَ
1398.3432. Алий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «(Ўша замон) аёлларининг энг яхшиси Марям бинт Имрон, (бу умматнинг) энг яхши аёли Хадижадир», деганларини эшитганман».
1398/3432 – عَنْ عَلِيٍّ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: سَـمِعْتُ رَسُولَ الله صلى الله عليه وسلم يَقُولُ: خَيْرُ نِسَائِهَا مَرْيَمُ ابْنَةُ عِمْرَانَ، وَخَيْرُ نِسَائِهَا خَدِيجَةُ.
1399.3434. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг шундай деяётганларини эшитдим: «Қурайш аёллари туя минган аёлларнинг энг яхшисидир, болага жуда меҳрибон, эрнинг молига ўта риоякордир».
Абу Ҳурайра бунинг кетидан: «Марям бинт Имрон ҳеч қачон туя минмаган», деди.
1399/3434 – عَنْ أبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: سَـمِعْتُ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم يَقُولُ: نِسَاءُ قُرَيْشٍ خَيْرُ نِسَاءٍ رَكِبْنَ الْإِبِلَ، أَحْنَاهُ عَلَى طِفْلٍ، وَأَرْعَاهُ عَلَى زَوْجٍ فِي ذَاتِ يَدِهِ.
(15) АЛЛОҲ АЙТАДИ: «ЭЙ АҲЛИ КИТОБЛАР! ДИНИНГИЗДА ҲАДДАН ОШМАНГ... ВАКИЛЛИККА АЛЛОҲНИНГ ЎЗИ КИФОЯ ҚИЛУР».
(15) بَاب: قَوْلِهِ تَعَالَى: يَا أَهْلَ الْكِتَابِ لَا تَغْلُوا فِي دِينِكُمْ. ... وَكَفَى بِاللَّهِ وَكِيلًا
1400.3435. Убода розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ким «Ёлғиз Аллоҳдан ўзга илоҳ йўқ, Унинг шериги йўқдир, Муҳаммад Унинг бандаси ва Расулидир. Ийсо Аллоҳнинг бандаси, расули ва Марямга илқо қилган «калима»си ҳамда Ўзидан бўлган руҳдир. Жаннат ҳақ, дўзах ҳам ҳақ», деб гувоҳлик берса, қилган амалининг нималигига қараб, Аллоҳ уни жаннатга киритади», дедилар».
Валид айтади: «Ибн Жобир бизга Умайрдан ривоят қилиб, сўзлаб бердики, Жунода* «Жаннатнинг саккиз эшигидан қайси бирини хоҳласа»ни қўшимча қилган экан».
* Жунода – ҳадисни Убода розияллоҳу анҳудан ривоят қилган ровий. У бошқа ривоятда ҳадиснинг мазкур қисмини ҳам қўшимча қилган экан.
1400/3435 - عَنْ عُبَادَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: مَنْ شَهِدَ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ وَحْدَهُ لَا شَرِيكَ لَهُ، وَأَنَّ مُحَمَّدًا عَبْدُهُ وَرَسُولُهُ، وَأَنَّ عِيسَى عَبْدُ اللهِ وَرَسُولُهُ، وَكَلِمَتُهُ أَلْقَاهَا إِلَى مَرْيَمَ وَرُوحٌ مِنْهُ، وَالْجَنَّةُ حَقٌّ، وَالنَّارُ حَقٌّ، أَدْخَلَهُ اللهُ الْجَنَّةَ عَلَى مَا كَانَ مِنَ الْعَمَلِ.
(16) «КИТОБДА МАРЯМНИ ЭСЛА. У ЎШАНДА ЎЗ АҲЛИДАН АЖРАБ ЧИҚҚАН ЭДИ»
(16) بَابٌ: وَاذْكُرْ فِي الْكِتَابِ مَرْيَمَ إِذِ انتَبَذَتْ مِنْ أَهْلِهَا مَكَانًا شَرْقِيًّا
1401.3436. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам дедилар: «Бешикда фақат учтаси гапирган:
Ийсо;
Бану Исроилда Журайж деган киши бор эди. У намоз ўқиётган эди, онаси келиб қолиб, уни чақирди. У унга жавоб берсаммикан ёки намоз ўқийверсаммикан, деб қолди. Шунда онаси: «Аллоҳим! Унга фоҳишаларнинг юзини кўрсатмагунингча ўлдирма», деди. Журайж ўз узлатгоҳида эди. Бир аёл унга рўбарў келиб, гап отган эди, (Журайж) кўнмади. Шунда аёл бир чўпоннинг олдига бориб, унга ўзини топширди ва бир бола туғиб, «Бу Журайждан бўлган», деди. Шунда унинг олдига келиб, узлатгоҳини бузиб ташлашди, ўзини тушириб юборишди ва ҳақоратлашди. Шунда у таҳорат олиб, намоз ўқиди. Сўнгра боланинг олдига келиб: «Отанг ким, эй бола?» деди. У: «Чўпон», деди. (Шундан кейин) одамлар: «Узлатгоҳингни олтиндан қуриб берамиз», дейишди. У: «Йўқ, фақат лойдан (қурасиз)», деди;
Бану Исроиллик бир аёл ўғлини эмизаётган эди, унинг олдидан бир кўркам отлиқ киши ўтиб қолди. Аёл: «Аллоҳим, ўғлимни шунга ўхшатгин», деди. Шунда бола унинг кўкрагини ташлаб, отлиққа бурилди-да: «Аллоҳим, мени унга ўхшатиб қўймагин», деди. Сўнг яна (онасининг) кўкрагига бурилиб, уни сўра бошлади. – Абу Ҳурайра: «Мен Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ўз бармоқларини сўраётганларини кўриб тургандекман ҳамон кўз ўнгимда», деди. – Кейин бир чўри олиб ўтилди. Аёл: «Аллоҳим, ўғлимни мана шунга ўхшатиб қўймагин», деди. Шунда бола унинг кўкрагини ташлади-да: «Аллоҳим, мени шунга ўхшатгин», деди. Шунда аёл: «Нима учун?» деди. (Бола): «Отлиқ зўравонлардан бири эди. Мана бу чўрига эса: «Ўғрилик қилгансан, зино қилгансан», дейишяпти, бироқ у бундай қилмаган», деди».
1401/3436 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ:رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: لَمْ يَتَكَلَّمْ فِي الْمَهْدِ إِلَّا ثَلَاثَةٌ: عِيسَى، وَكَانَ فِي بَنِي إِسْرَائِيلَ رَجُلٌ يُقَالُ لَهُ جُرَيْجٌ، كَانَ يُصَلِّي، جَاءَتْهُ أُمُّهُ فَدَعَتْهُ، فَقَالَ: أُجِيبُهَا أَوْ أُصَلِّي؟ فَقَالَتِ: اللَّهُمَّ لَا تُمِتْهُ حَتَّى تُرِيَهُ وُجُوهَ الْمُومِسَاتِ، وَكَانَ جُرَيْجٌ فِي صَوْمَعَتِهِ، فَتَعَرَّضَتْ لَهُ امْرَأَةٌ وَكَلَّمَتْهُ فَأَبَى، فَأَتَتْ رَاعِيًا فَأَمْكَنَتْهُ مِنْ نَفْسِهَا، فَوَلَدَتْ غُلَامًا، فَقَالَتْ: مِنْ جُرَيْجٍ، فَأَتَوْهُ فَكَسَرُوا صَوْمَعَتَهُ وَأَنْزَلُوهُ وَسَبُّوهُ، فَتَوَضَّأَ وَصَلَّى ثُمَّ أَتَى الْغُلَامَ، فَقَالَ: مَنْ أَبُوكَ يَا غُلَامُ؟ قَالَ: الرَّاعِي، قَالُوا: نَبْنِي صَوْمَعَتَكَ مِنْ ذَهَبٍ؟ قَالَ: لَا، إِلَّا مِنْ طِينٍ. وَكَانَتِ امْرَأَةٌ تُرْضِعُ ابْنًا لَهَا مِنْ بَنِي إِسْرَائِيلَ، فَمَرَّ بِهَا رَجُلٌ رَاكِبٌ ذُو شَارَةٍ، فَقَالَتِ: اللَّهُمَّ اجْعَلِ ابْنِي مِثْلَهُ، فَتَرَكَ ثَدْيَهَا يَـمَصُّهُ وَأَقْبَلَ عَلَى الرَّاكِبِ، فَقَالَ: اللَّهُمَّ لَا تَجْعَلْنِي مِثْلَهُ، ثُمَّ أَقْبَلَ عَلَى ثَدْيِهَا يَـمَصُّهُ،- قَالَ أَبُو هُرَيْرَةَ: كَأَنِّي أَنْظُرُ إِلَى النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم يَـمَصُّ إِصْبَعَهُ - ثُمَّ مُرَّ بِأَمَةٍ، فَقَالَتِ: اللَّهُمَّ لَا تَجْعَلِ ابْنِي مِثْلَ هَذِهِ، فَتَرَكَ ثَدْيَهَا، فَقَالَ: اللَّهُمَّ اجْعَلْنِي مِثْلَهَا، فَقَالَتْ: لِمَ ذَاكَ؟ فَقَالَ: الرَّاكِبُ جَبَّارٌ مِنَ الْجَبَابِرَةِ، وَهَذِهِ الْأَمَةُ يَقُولُونَ: سَرَقْتِ، زَنَيْتِ وَلَمْ تَفْعَلْ.
1402.3438. Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ийсо, Мусо ва Иброҳимларни кўрдим. Ийсо қизғиш, жингалак сочли, кенг кўкракли одам экан. Мусо эса қорачадан келган, жуссадор, силлиқ сочли одам экан. Худди зутт* кишилардек», дедилар».
* Зутт – бўйдор, қорамағиз кишилар тоифаси.
1402/3438 - عَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: قَالَ رَسُول الله صلى الله عليه وسلم: رَأَيْتُ عِيسَى وَمُوسَى وَإِبْرَاهِيمَ، فَأَمَّا عِيسَى فَأَحْمَرُ جَعْدٌ عَرِيضُ الصَّدْرِ، وَأَمَّا مُوسَى فَآدَمُ جَسِيمٌ سَبْطٌ، كَأَنَّهُ مِنْ رِجَالِ الزُّطِّ.
1403.3440. Абдуллоҳ розияллоҳу анҳу айтади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам бир куни одамлар орасида масиҳ дажжол ҳақида гапира туриб, бундай дедилар: «Албатта, Аллоҳ ундай эмас. Ҳой, билиб қўйинглар! Албатта, масиҳ дажжолнинг ўнг кўзи йўқдир. Унинг кўзи худди бўртиб чиққан узум донасига ўхшайди.
Бир Бу кеча Каъба олдида уйқуда ўзимни кўрдим. Қарасам, қорачадан келган бир киши турибди. У қорачадан келган одамларнинг энг гўзали эди. Кокили икки елкасининг ўртасига тушган, сочлари тарам-тарам. Бошидан сув томчилаб турибди. У икки кишининг елкасига қўлини қўйиб олиб, Байтни тавоф қилмоқда. «Бу ким?» дедим. «Бу Масиҳ ибн Марям», дейишди. Кейин унинг ортида сочи ўта жингалак, ўнг кўзи йўқ кимсани кўрдим. Кўрганларимдан унга энг ўхшаши Ибн Қатандир. У бир кишининг елкасига қўлини қўйиб олиб, Байтни тавоф қилмоқда. «Бу ким?» дедим. «Масиҳ дажжол», дейишди».
1403/3440 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ، قَالَ صلى الله عليه وسلم: أَرَانِي اللَّيْلَةَ عِنْدَ الْكَعْبَةِ فِي الْمَنَامِ، فَإِذَا رَجُلٌ آدَمُ كَأَحْسَنِ مَا يُرَى مِنْ أُدْمِ الرِّجَالِ، تَضْرِبُ لِمَّتُهُ بَيْنَ مَنْكِبَيْهِ، رَجِلُ الشَّعَرِ، يَقْطُرُ رَأْسُهُ مَاءً، وَاضِعًا يَدَيْهِ عَلَى مَنْكِبَيْ رَجُلَيْنِ وَهْوَ يَطُوفُ بِالْبَيْتِ، فَقُلْتُ: مَنْ هَذَا؟ فَقَالُوا: هَذَا الْمَسِيحُ ابْنُ مَرْيَمَ، ثُمَّ رَأَيْتُ رَجُلًا وَرَاءَهُ جَعْدًا قَطَطًا، أَعْوَرَ عَيْنِ الْيُمْنَى، كَأَشْبَهِ مَنْ رَأَيْتُ بِابْنِ قَطَنٍ، وَاضِعًا يَدَيْهِ عَلَى مَنْكِبَيْ رَجُلٍ يَطُوفُ بِالْبَيْتِ، فَقُلْتُ: مَنْ هَذَا؟ قَالُوا: الْمَسِيحُ الدَّجَّالُ.
1403А.3441. Солим отасидан ривоят қилади:
«Йўқ! Аллоҳга қасамки, Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам Ийсони қизил деб айтмаганлар, лекин бундай деганлар: «Тушимда Каъбани тавоф қилаётган эканман. Қарасам, қорачадан келган, сочи силлиқ бир киши икки кишининг ўртасида, уларга суяниб олган. Бошидан сув томиб турарди [ёки бошидан сув қуйилиб турарди]. «Бу ким?» дедим. «Ибн Марям», дейишди. Яхшироқ ўгирилиб қарасам, қизғиш, жуссадор, жингалаксоч, ўнг кўзи йўқ бир киши ҳам бор экан. Унинг кўзи худди бўртиб чиққан узум донасига ўхшайди. «Бу ким?» дедим. «Бу дажжол», дейишди. Унга энг кўп ўхшайдиган одам Ибн Қатандир».
Зуҳрий: «У (Ибн Қатан) жоҳилият даврида вафот этган хузоъалик киши эди», деган.
1403أ/3441 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ فِي رِوَايَةٍ أُخْرَى، قَالَ: لَا وَالله،ِ مَا قَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم لِعِيسَى أَحْمَرُ، وَلَكِنْ قَالَ: بَيْنَمَا أَنَا نَائِمٌ أَطُوفُ بِالْكَعْبَةِ، فَإِذَا رَجُلٌ آدَمُ، سَبْطُ الشَّعَرِ، يُهَادَى بَيْنَ رَجُلَيْنِ، يَنْطِفُ رَأْسُهُ مَاءً، أَوْ يُهَرَاقُ رَأْسُهُ مَاءً، فَقُلْتُ: مَنْ هَذَا؟ قَالُوا: ابْنُ مَرْيَمَ، فَذَهَبْتُ أَلْتَفِتُ، فَإِذَا رَجُلٌ أَحْمَرُ جَسِيمٌ، جَعْدُ الرَّأْسِ، أَعْوَرُ عَيْنِهِ الْيُمْنَى، كَأَنَّ عَيْنَهُ عِنَبَةٌ طَافِيَةٌ، قُلْتُ: مَنْ هَذَا؟ قَالُوا: هَذَا الدَّجَّالُ، وَأَقْرَبُ النَّاسِ بِهِ شَبَهًا ابْنُ قَطَنٍ.
1404.3442. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Мен Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «Ибн Марямга энг яқин одам менман. Анбиёлар кундошларнинг болаларидир. Мен билан унинг орасида бирор набий йўқ», деяётганларини эшитдим».
1404/3442 – عَنْ أبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: سَـمِعْتُ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم يَقُولُ: أَنَا أَوْلَى النَّاسِ بِابْنِ مَرْيَمَ، وَالْأَنْبِيَاءُ أَوْلَادُ عَلَّاتٍ، لَيْسَ بَيْنِي وَبَيْنَهُ نَبِيّ.ٌ
1404А.3443. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Дунёю охиратда Ийсо ибн Марямга энг яқин одам менман. Анбиёлар кундошлардан туғилган биродарлардир, оналари бошқа-бошқа, динлари эса бирдир», дедилар».
1404أ/3443 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم أَنَا أَوْلَى النَّاسِ بِعِيسَى ابْنِ مَرْيَمَ فِي الدُّنْيَا وَالْآخِرَةِ، وَالْأَنْبِيَاءُ إِخْوَةٌ لِعَلَّاتٍ، أُمَّهَاتُهُمْ شَتَّى وَدِينُهُمْ وَاحِدٌ.
1405.3444. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ийсо ибн Марям ўғрилик қилаётган бир кишини кўриб қолиб, унга: «Ўғрилик қилдингми?» деди. У: «Йўқ, Ўзидан бошқа илоҳ бўлмаган Аллоҳга қасам», деди. Шунда Ийсо: «Аллоҳга иймон келтирдим ва кўзимни ёлғончига чиқардим», деди», дедилар».
Изоҳ: Ҳадисда баён қилинган воқеада Ийсо алайҳиссалом бир кишининг ўғрилик қилганини кўриб, бу ўғриликми-йўқми деб, аниқлаш учун ундан бу ҳақда сўраган бўлишлари мумкин. Лекин у киши Аллоҳнинг номи билан қасам ичиб, буни инкор қилгач, Ийсо алайҳиссалом «Бу киши Аллоҳнинг номи билан қасам ичди, демак, ёлғон гапирмаяпти» деган маънода «Аллоҳга иймон келтирдим ва кўзимни ёлғончига чиқардим», деган эканлар, яъни Аллоҳнинг номи ўртага қўйилганда Ийсо алайҳиссалом У Зотнинг ҳаққи-ҳурмати учун ўша одамнинг сўзини тасдиқлаган эканлар.
1405/3444 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: رَأَى عِيسَى ابْنُ مَرْيَمَ رَجُلًا يَسْرِقُ، فَقَالَ لَهُ: أَسَرَقْتَ؟ قَالَ: كَلَّا، وَاللهِ الَّذِي لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ، فَقَالَ عِيسَى: آمَنْتُ بِاللهِ، وَكَذَّبْتُ عَيْنِي.
1406.3445. Умар розияллоҳу анҳу минбарда туриб, бундай дедилар:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «Мени насоролар Ибн Марямни кўкларга кўтариб мақтагани каби мақтаманглар. Чунки мен У Зотнинг бандасиман, холос. Шу боис «Аллоҳнинг бандаси ва Расули», денглар», деяётганларини эшитганман».
1406/3445 – عَنْ عُمَرَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: سـَمِعْتُ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم يَقُولُ: لَا تُطْرُونِي كَمَا أَطْرَتِ النَّصَارَى ابْنَ مَرْيَمَ، فَإِنَّمَا أَنَا عَبْدُهُ، فَقُولُوا: عَبْدُ اللهِ وَرَسُولُهُ.
1406.3445. Умар розияллоҳу анҳу минбарда туриб, бундай дедилар:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «Мени насоролар Ибн Марямни кўкларга кўтариб мақтагани каби мақтаманглар. Чунки мен У Зотнинг бандасиман, холос. Шу боис «Аллоҳнинг бандаси ва Расули», денглар», деяётганларини эшитганман».
1406/3445 – عَنْ عُمَرَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: سـَمِعْتُ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم يَقُولُ: لَا تُطْرُونِي كَمَا أَطْرَتِ النَّصَارَى ابْنَ مَرْيَمَ، فَإِنَّمَا أَنَا عَبْدُهُ، فَقُولُوا: عَبْدُ اللهِ وَرَسُولُهُ.
(17) ИЙСО ИБН МАРЯМ АЛАЙҲИМАССАЛОМНИНГ ТУШИШИ ҲАҚИДА
(17) بَاب: نُزُولِ عِيسَى ابْنِ مَرْيَمَ عَلَيْهِمَا السَّلَامُ
1407.3449. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ибн Марям орангизга тушганида ва имомингиз ўзингиздан бўлганда, ҳолингиз қандай бўлар экан?!» дедилар».
1407/3449 – عَنْ أبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: كَيْفَ أَنْتُمْ إِذَا نَزَلَ ابْنُ مَرْيَمَ فِيكُمْ، وَإِمَامُكُمْ مِنْكُمْ.
(18) БАНУ ИСРОИЛ ХУСУСИДА АЙТИЛГАН НАРСАЛАР ҲАҚИДА
(18) بَاب: مَا ذُكِرَ عَنْ بَنِي إِسْرَائِيلَ
1408.3450 Рибъий ибн Ҳирошдан ривоят қилинади:
«Уқба ибн Амр Ҳузайфага: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан эшитганларингни бизга ҳам айтиб бермайсанми?» деди. У: «Мен у зотнинг «Албатта, дажжол чиққан пайтда у билан сув ва олов бўлади. Аммо одамларга олов бўлиб кўринаётган нарса совуқ сувдир. Одамларга совуқ сув бўлиб кўринаётган нарса эса куйдирувчи ўтдир. Бас, сизлардан ким ўшани топса, ўзига ўт бўлиб кўринаётган нарсага тушсин, чунки у чучук ва совуқ (сувдир)», деяётганларини эшитганман», деди».
1408/3450 – عَنْ حُذَيْفَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: سَـمِعْتُ رَسُولَ الله صلى الله عليه وسلم يَقُولُ: إِنَّ مَعَ الدَّجَّالِ إِذَا خَرَجَ مَاءً وَنَارًا، فَأَمَّا الَّذِي يَرَى النَّاسُ أَنَّهَا النَّارُ فَمَاءٌ بَارِدٌ، وَأَمَّا الَّذِي يَرَى النَّاسُ أَنَّهُ مَاءٌ بَارِدٌ فَنَارٌ تُحْرِقُ، فَمَنْ أَدْرَكَ مِنْكُمْ فَلْيَقَعْ فِي الَّذِي يَرَى أَنَّهَا نَارٌ، فَإِنَّهُ عَذْبٌ بَارِدٌ.
3452 Ҳузайфа деди:
«Мен яна у зотнинг шундай деяётганларини эшитганман: «Бир кишига ўлим келди. У ҳаётдан умидини узгач, аҳлига васият қилди: «Мен ўлсам, мен учун кўп ўтин тўплаб, уни ёқинглар. (Олов) гўштимни еб битириб, суягимга ўтиб, қовжираб битганимда, уни олиб, янчинглар, сўнгра шамолли бир кунни кутиб, уни (хокимни) денгизга сочиб юборинглар», деди. Шундай қилишди. Кейин У Зот уни(нг хокини) тўплади-да, унга: «Нега бундай қилдинг?» деди. У: «Сендан қўрқиб», деди. Шунда Аллоҳ уни мағфират қилди».
1409/3452 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ الله صلى الله عليه وسلم: إِنَّ رَجُلًا حَضَرَهُ الْمَوْتُ، فَلَمَّا يَئِسَ مِنَ الْحَيَاةِ أَوْصَى أَهْلَهُ: إِذَا أَنَا مُتُّ فَاجْمَعُوا لِي حَطَبًا كَثِيرًا، وَأَوْقِدُوا فِيهِ نَارًا، حَتَّى إِذَا أَكَلَتْ لَحْمِي وَخَلَصَتْ إِلَى عَظْمِي فَامْتَحَشَتْ، فَخُذُوهَا فَاطْحَنُوهَا، ثُمَّ انْظُرُوا يَوْمًا رَاحًا فَاذْرُوهُ فِي الْيَمِّ، فَفَعَلُوا، فَجَمَعَهُ فَقَالَ لَهُ: لِمَ فَعَلْتَ ذَلِكَ؟ قَالَ: مِنْ خَشْيَتِكَ، فَغَفَرَ اللهُ لَهُ.
1410.3455. Абу Ҳозим айтади:
«Абу Ҳурайранинг ҳузурида беш йил ўтирдим. Унинг Набий соллаллоҳу алайҳи васалламдан ривоят қилиб, бундай сўзлаб берганини эшитдим:
«У зот: «Бану Исроилни анбиёлар бошқарар эди. Ҳар сафар бирор набий ўлса, унинг ўрнига бир набий қолар эди. Албатта, мендан кейин набий йўқ, фақат халифалар бўлади. Улар кўп бўлишади», дедилар. «Унда бизни нимага буюрасиз?» дейишди. У зот: «Биринчи байъатга ва кейингисининг ҳам биринчисига вафо қилинглар. Уларнинг ҳақларини адо этинглар. Аллоҳ уларнинг қўл остига топширган нарсалари хусусида уларни сўроқ қилади», дедилар».
1410/3455 – عَنْ أبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: كَانَتْ بَنُو إِسْرَائِيلَ تَسُوسُهُمُ الْأَنْبِيَاءُ، كُلَّمَا هَلَكَ نَبِيٌّ خَلَفَهُ نَبِيٌّ، وَإِنَّهُ لَا نَبِيَّ بَعْدِي، وَسَيَكُونُ خُلَفَاءُ فَيَكْثُرُونَ. قَالُوا: فَمَا تَأْمُرُنَا؟ قَالَ: فُوا بِبَيْعَةِ الْأَوَّلِ فَالْأَوَّلِ، أَعْطُوهُمْ حَقَّهُمْ، فَإِنَّ اللهَ سَائِلُهُمْ عَمَّا اسْتَرْعَاهُمْ.
1411.3456. Абу Саъид розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Албатта, сизлар Ҳали ўзингиздан олдингиларнинг йўлига қаричма-қарич, зироъма-зироъ* эргашасизлар. Агар улар зоббнинг* инига киришса, сизлар ҳам унга кирасизлар», дедилар. Биз: «Эй Аллоҳнинг Расули, яҳудий ва насороларгами?» дедик. У зот: «Бўлмаса кимга?» дедилар».
* Зироъ – қадимги узунлик ўлчовларидан бўлиб, ўрта бўйли одамнинг тирсагидан бармоқ учигача бўлган оралиққа қиёсан олинган. Зироъ бугунги ўлчовда 46,2 смга тўғри келади.
* Зобб судралиб юрувчи ўтхўр ҳайвонлардан бўлиб, иссиқ ўлкаларда яшайди. Эчкемарга ўхшаш бўлгани учун унинг номи баъзи таржималарда хато равишда эчкемар ёки калтакесак деб ўгирилган. Зобб Арабистон ярим оролида кўп учрайди. Узунлиги ярим метр атрофида бўлади. Кўриниши ва шакли хунук, боши кичкина, бўйни калта, думи узун. Ранги қорамтир кулранг. Семирса, кўкраги сарғаяди. Тухумини қумга кўяди. Тухум қўйганидан қирқ кун ўтиб, бола очади. Ўсимликлар билан озиқланади. Араблар уни овлашга ва тановул қилишга ўч бўлишади. Ҳозирда Арабистон ярим оролидаги баъзи бозорларда зобб тиригича килолаб сотилади.
1411/3456 - عَنْ أَبِي سَعِيدٍ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ النَّبِيَّصلى الله عليه وسلم قَالَ: لَتَتَّبِعُنَّ سَنَنَ مَنْ قَبْلَكُمْ شِبْرًا بِشِبْرٍ، وَذِرَاعًا بِذِرَاعٍ، حَتَّى لَوْ سَلَكُوا جُحْرَ ضَبٍّ لَسَلَكْتُمُوهُ.». قُلْنَا: يَا رَسُولَ اللهِ، الْيَهُودَ وَالنَّصَارَى؟ قَالَ: فَمَنْ؟
1412.3461. Абдуллоҳ ибн Амр розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Мендан бир оятни бўлса ҳам етказинглар. Бану Исроил ҳақида эса сўзлайверинглар, танглик йўқ. Ким менга нисбатан қасддан ёлғон тўқиса, дўзахдан жойини олаверсин», дедилар».
1412/3461 - عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ عَمْرٍو: أَنَّ النَّبِيَّصلى الله عليه وسلم قَالَ: بَلِّغُوا عَنِّي وَلَوْ آيَةً، وَحَدِّثُوا عَنْ بَنِي إِسْرَائِيلَ وَلَا حَرَجَ، وَمَنْ كَذَبَ عَلَيَّ مُتَعَمِّدًا فَلْيَتَبَوَّأْ مَقْعَدَهُ مِنَ النَّارِ.
1413.3462. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу айтади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Яҳудий ва насоролар (соч-соқолларини) бўяшмайди, сизлар уларга хилоф иш қилинглар», дедилар».
1413/3462 - عَنْ أبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ:أنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: إِنَّ الْيَهُودَ وَالنَّصَارَى لَا يَصْبُغُونَ، فَخَالِفُوهُمْ.
1414.3463. Ҳасандан ривоят қилинади:
«Жундуб ибн Абдуллоҳ мана бу масжидда бизга ҳадис айтиб берганди. У ҳадис айтганидан буён унутганимиз ҳам йўқ, Жундуб Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга нисбатан ёлғон тўқиган, деб ҳам қўрқмаймиз. У шундай деган эди: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам дедилар: «Сизлардан аввалгилар ичида бир киши бўлиб, унинг жароҳати бор эди. У бетоқат бўлиб, бир пичоқни олди-да, у билан қўлини қирқиб ташлади. Натижада қони тўхтамай, ўлди. Аллоҳ таоло: «Бандам ўз жонига нисбатан Мендан илдамлаб, шошиб қўйди, унга жаннатни ҳаром қилдим», деди».
1414/3463 - عَنْ جُنْدُبِ بْنِ عَبْدِ الله رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: كَانَ فِيمَنْ كَانَ قَبْلَكُمْ رَجُلٌ بِهِ جُرْحٌ، فَجَزِعَ، فَأَخَذَ سِكِّينًا فَحَزَّ بِهَا يَدَهُ، فَمَا رَقَأَ الدَّمُ حَتَّى مَاتَ، قَالَ اللهُ تَعَالَى: بَادَرَنِي عَبْدِي بِنَفْسِهِ، حَرَّمْتُ عَلَيْهِ الْجَنَّةَ.
1415.3464. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу сўзлаб берди:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг шундай деяётганларини эшитганман: «Аллоҳ Бану Исроилдан учтасини – пес, кал ва кўрни синамоқчи бўлиб, уларга бир фариштани юборди. У песга келиб: «Сен учун энг суюкли нарса нима?» деди. У: «Чиройли ранг ва чиройли тери. Одамлар мендан жирканадиган бўлиб қолди», деди. Шунда (фаришта) уни силаган эди, ундан (песлик) кетиб, унга чиройли ранг ва чиройли тери ато этилди. Кейин (фаришта): «Сен учун энг суюкли мулк нима?» деди. У: «Туя», деди [ёки «Сигир», деган. (Ровий Исҳоқ ибн Абдуллоҳ) бунда: «Пес ва калнинг бири «Туя» деган, иккинчиси «Сигир» деган», деб иккиланган.] Унга ҳомиласи ўн ойлик моя ато этилди. (Фаришта) «Баракасини берсин», деди.
Кейин калнинг олдига келиб: «Сен учун энг суюкли нарса нима?» деди. У: «Чиройли соч ва мана бунинг мендан кетиши. Одамлар мендан жирканадиган бўлиб қолди», деди. Шунда (фаришта) уни силаган эди, (каллик) кетиб, унга чиройли соч ато этилди. Кейин (фаришта): «Сен учун энг суюкли мулк нима?» деди. У: «Сигир», деди. (Аллоҳ) унга бўғоз сигир ато этди. (Фаришта) «Баракасини берсин», деди.
Кейин кўрнинг олдига келиб: «Сен учун энг суюкли нарса нима?» деди. У: «Аллоҳ менга кўзимни қайтарса, одамларни кўрсам», деди. Шунда (фаришта) уни силаган эди, Аллоҳ унга кўзини қайтариб берди. Кейин (фаришта): «Сен учун энг суюкли мулк нима?» деди. У: «Қўй», деди. (Аллоҳ) унга болали қўй ато этди.
Нариги икковининг туя ва сигирлари болалади, бунисиники қўзилади. Натижада анавиники бир водий туя, манавиники бир водий қорамол ва буники бир водий қўй бўлди. Сўнгра у (фаришта ўзининг) ўша сурати ва ҳолатида песнинг олдига келиб, «Бир мискин одамман, сафарим сабаблари қирқилди, энди бор умидим фақат Аллоҳдан, сўнгра сендандир. Сенга чиройли ранг, чиройли тери ва мол-дунё ато этган Зотни ўртага қўйиб, сафарда (манзилимга) етиб олиш учун сендан бир дона туя сўрайман», деди. У бунга: «(Зиммамда) ҳақлар кўп», деди. Шунда бу унга: «Мен сени танигандайман. Сен одамлар жирканадиган пес эмасмидинг? Камбағал эмасмидинг? Кейин Аллоҳ сенга ато берган эди-ку?» деди. (Пес:) «Мен буни (мол-дунёни) ота-бобомдан мерос қилиб олганман», деди. (Фаришта:) «Агар ёлғончи бўлсанг, Аллоҳ сени аввалги ҳолингга қайтариб қўйсин», деди. Кейин (фаришта ўзининг) ўша сурати ва ҳолатида калнинг олдига келиб, унга ҳам анавинга айтганини айтган эди, у ҳам ўша берган жавобга ўхшаш жавоб қайтарди. Шунда у (фаришта): «Агар ёлғончи бўлсанг, Аллоҳ сени аввалги ҳолингга қайтариб қўйсин», деди. Сўнгра (фаришта ўзининг) ўша суратида кўрнинг олдига келиб: «Бир мискин одамман, йўловчиман, сафарим сабаблари қирқилди, энди бор умидим фақат Аллоҳдан, сўнгра сендандир. Кўзингни қайтарган Зотни ўртага қўйиб, сафарда (манзилимга) етиб олиш учун сендан бир дона қўй сўрайман», деди. (Кўр:) «(Ҳа,) мен кўр эдим, Аллоҳ менга кўзимни қайтиб берди. Камбағал эдим, бой қилди. Хоҳлаганингни ол, Аллоҳга қасамки, Аллоҳ учун олган ҳеч бир нарсангни бугун сендан аямайман», деди. Шунда у (фаришта): «Молинг ўзингда қолсин. Сизлар синалдингиз, холос. Аллоҳ сендан рози бўлди, икки шеригингдан эса норози бўлди», деди».
1415/3464 – عَنْ أبِي هُرَيْرَةَرَضِيَ الله عَنْهُ أنَّهُ سَمِعَ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم يَقُولُ: إِنَّ ثَلَاثَةً فِي بَنِي إِسْرَائِيلَ: أَبْرَصَ وَأَقْرَعَ وَأَعْمَى، بَدَا لِلَّهِ أَنْ يَبْتَلِيَهُمْ، فَبَعَثَ إِلَيْهِمْ مَلَكًا، فَأَتَى الْأَبْرَصَ فَقَالَ: أَيُّ شَيْءٍ أَحَبُّ إِلَيْكَ؟ قَالَ: لَوْنٌ حَسَنٌ، وَجِلْدٌ حَسَنٌ، قَدْ قَذِرَنِيَ النَّاسُ، قَالَ: فَمَسَحَهُ فَذَهَبَ عَنْهُ، فَأُعْطِيَ لَوْنًا حَسَنًا، وَجِلْدًا حَسَنًا، فَقَالَ: أَيُّ الْمَالِ أَحَبُّ إِلَيْكَ؟ قَالَ: الْإِبِلُ، فَأُعْطِيَ نَاقَةً عُشَرَاءَ، فَقَالَ: يُبَارَكُ لَكَ فِيهَا. وَأَتَى الْأَقْرَعَ فَقَالَ: أَيُّ شَيْءٍ أَحَبُّ إِلَيْكَ؟ قَالَ: شَعَرٌ حَسَنٌ، وَيَذْهَبُ عَنِّي هَذَا، قَدْ قَذِرَنِيَ النَّاسُ، قَالَ: فَمَسَحَهُ فَذَهَبَ، وَأُعْطِيَ شَعَرًا حَسَنًا، قَالَ: فَأَيُّ الْمَالِ أَحَبُّ إِلَيْكَ؟ قَالَ: الْبَقَرُ، قَالَ: فَأَعْطَاهُ بَقَرَةً حَامِلًا، وَقَالَ: يُبَارَكُ لَكَ فِيهَا. وَأَتَى الْأَعْمَى فَقَالَ: أَيُّ شَيْءٍ أَحَبُّ إِلَيْكَ؟ قَالَ: يَرُدُّ اللهُ إِلَيَّ بَصَرِي، فَأُبْصِرُ بِهِ النَّاسَ، قَالَ: فَمَسَحَهُ فَرَدَّ اللهُ إِلَيْهِ بَصَرَهُ، قَالَ: فَأَيُّ الْمَالِ أَحَبُّ إِلَيْكَ؟ قَالَ: الْغَنَمُ، فَأَعْطَاهُ شَاةً وَالِدًا، فَأُنْتِجَ هَذَانِ وَوَلَّدَ هَذَا، فَكَانَ لِهَذَا وَادٍ مِنْ إِبِلٍ، وَلِهَذَا وَادٍ مِنْ بَقَرٍ، وَلِهَذَا وَادٍ مِنَ الْغَنَمِ، ثُمَّ إِنَّهُ أَتَى الْأَبْرَصَ فِي صُورَتِهِ وَهَيْئَتِهِ، فَقَالَ: رَجُلٌ مِسْكِينٌ، تَقَطَّعَتْ بِيَ الْحِبَالُ فِي سَفَرِي، فَلَا بَلَاغَ الْيَوْمَ إِلَّا بِاللهِ ثُمَّ بِكَ، أَسْأَلُكَ بِالَّذِي أَعْطَاكَ اللَّوْنَ الْحَسَنَ وَالْجِلْدَ الْحَسَنَ وَالْمَالَ، بَعِيرًا أَتَبَلَّغُ عَلَيْهِ فِي سَفَرِي. فَقَالَ لَهُ: إِنَّ الْحُقُوقَ كَثِيرَةٌ، فَقَالَ لَهُ: كَأَنِّي أَعْرِفُكَ، أَلَمْ تَكُنْ أَبْرَصَ يَقْذَرُكَ النَّاسُ فَقِيرًا فَأَعْطَاكَ اللهُ؟ فَقَالَ: لَقَدْ وَرِثْتُ لِكَابِرٍ عَنْ كَابِرٍ، فَقَالَ: إِنْ كُنْتَ كَاذِبًا فَصَيَّرَكَ اللهُ إِلَى مَا كُنْتَ، وَأَتَى الْأَقْرَعَ فِي صُورَتِهِ وَهَيْئَتِهِ، فَقَالَ لَهُ مِثْلَ مَا قَالَ لِهَذَا، فَرَدَّ عَلَيْهِ مِثْلَ مَا رَدَّ عَلَيْهِ هَذَا، فَقَالَ: إِنْ كُنْتَ كَاذِبًا فَصَيَّرَكَ اللهُ إِلَى مَا كُنْتَ. وَأَتَى الْأَعْمَى فِي صُورَتِهِ، فَقَالَ: رَجُلٌ مِسْكِينٌ وَابْنُ سَبِيلٍ، وَتَقَطَّعَتْ بِيَ الْحِبَالُ فِي سَفَرِي، فَلَا بَلَاغَ الْيَوْمَ إِلَّا بِاللهِ ثُمَّ بِكَ، أَسْأَلُكَ بِالَّذِي رَدَّ عَلَيْكَ بَصَرَكَ شَاةً أَتَبَلَّغُ بِهَا فِي سَفَرِي، فَقَالَ: قَدْ كُنْتُ أَعْمَى فَرَدَّ اللهُ بَصَرِي، وَفَقِيرًا فَقَدْ أَغْنَانِي، فَخُذْ مَا شِئْتَ، فَوَاللهِ لَا أَجْهَدُكَ الْيَوْمَ بِشَيْءٍ أَخَذْتَهُ لِلَّهِ، فَقَالَ: أَمْسِكْ مَالَكَ، فَإِنَّمَا ابْتُلِيتُمْ، فَقَدْ رَضِيَ اللهُ عَنْكَ، وَسَخِطَ عَلَى صَاحِبَيْكَ.
1416.3470. Абу Саъид Худрий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам дедилар: «Бану Исроил ичида тўқсон тўққизта одамни ўлдирган бир киши бор эди. Кейин у (шу ҳақда) сўраш учун йўлга чиқди ва бир роҳибнинг олдига келиб, ундан: «Бирор тавба (қилиш имкони) борми?» деб сўради. У: «Йўқ», деди. Шунда у буни ҳам ўлдирди-да, яна сўрашга тушди. Бир киши унга: «Фалон қишлоққа бор», деди. Унга ўлим етганида кўкси билан ўша (қишлоқ) томонга талпинди. Кейин раҳмат фаришталари билан азоб фаришталари унинг хусусида талашиб қолишди. Шунда Аллоҳ (қишлоқларнинг) анависига «Яқинлаш», деб ваҳий қилди, манависига эса «Узоқлаш», деб ваҳий қилди ҳамда: «Улар орасидаги масофани ўлчанглар», деди. Шунда у анависига бир қарич яқинроқ топилди ва мағфират қилинди».
Изоҳ: Бу ҳадисдан «Одам нима гуноҳ қилса ҳам бўлаверар экан, ўнлаб бегуноҳ инсонларнинг қонини тўкиб, охирида бир тавба қилса, ҳаммаси жойига тушиб кетар экан», деган хаёлга бормаслик керак. Чунки бу ҳадисда айтилган киши, бошқа ривоятларда таъкидланишича, илм-маърифатдан умуман йироқ, жаҳолат ботқоғига ботган бузуқ жамиятда туғилиб‑ўсган бўлади. У азбаройи жоҳиллигидан ўша қотилликларини тўғри иш деб ҳисоблаб юради. У яшаётган муҳит уни шундай ўйлашга олиб келган эди. Аммо у бир куни қалби очилиб, қилган ишлари хато эканини тушуниб етади ва дарҳол тавба қилиб, гуноҳларини ювиш пайига тушади. Аммо у бу ишини охирига етказа олмай қолади. Аллоҳ эса унга қалбидаги мақсад ва ниятига яраша тасарруф қилади. Бу ҳадисдан Аллоҳнинг фазлу марҳамати чексиз экани, истаса, бир умр гуноҳ қилиб юрган киши астойдил тавба қилса, унинг барча гуноҳларини мағфират қилиши мумкинлиги тушунилади. Бу ҳадис банда доимо Аллоҳдан ражо қилиши, яъни яхши умидда бўлиши кераклигини уқтиради.
1416/3470 - عَنْ أَبِي سَعِيدٍ رَضِيَ الله عَنْهُ عَنِ النَّبِيِّصلى الله عليه وسلم قَالَ: كَانَ فِي بَنِي إِسْرَائِيلَ رَجُلٌ قَتَلَ تِسْعَةً وَتِسْعِينَ إِنْسَانًا، ثُمَّ خَرَجَ يَسْأَلُ، فَأَتَى رَاهِبًا فَسَأَلَهُ فَقَالَ لَهُ: هَلْ مِنْ تَوْبَةٍ؟ قَالَ: لَا، فَقَتَلَهُ، فَجَعَلَ يَسْأَلُ، فَقَالَ لَهُ رَجُلٌ: ائْتِ قَرْيَةَ كَذَا وَكَذَا، فَأَدْرَكَهُ الْمَوْتُ، فَنَاءَ بِصَدْرِهِ نَحْوَهَا، فَاخْتَصَمَتْ فِيهِ مَلَائِكَةُ الرَّحْمَةِ وَمَلَائِكَةُ الْعَذَابِ، فَأَوْحَى اللهُ إِلَى هَذِهِ أَنْ تَقَرَّبِي، وَأَوْحَى اللهُ إِلَى هَذِهِ أَنْ تَبَاعَدِي، وَقَالَ: قِيسُوا مَا بَيْنَهُمَا، فَوُجِدَ إِلَى هَذِهِ أَقْرَبُ بِشِبْرٍ، فَغُفِرَ لَهُ.
1417.3472. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам дедилар: «Бир киши бировнинг кўчмас мулкини сотиб олди. Кўчмас мулкни сотиб олган киши шу мулкида бир хум тилла топиб олди. Шунда кўчмас мулкни сотиб олган киши унга (сотганга): «Тиллангни ол, мен сендан ер сотиб олганман, тилла сотиб олмаганман», деди. Ернинг эгаси бўлган киши эса: «Мен сенга ер ва ундаги бор нарсани сотганман», деди. Кейин икковлари бир кишининг олдига ҳукм чиқариб беришини сўраб боришди. Шунда улар ҳукм чиқаришини сўраб борган киши: «Болангиз борми?» деди. Бири: «Менинг бир ўғлим бор», деди. Иккинчиси эса: «Менинг бир қизим бор», деди. У: «Ўғилга қизни никоҳлаб беринглар, ундан (тилладан) уларнинг ўзига сарфланглар ва садақа қилинглар», деди».
Изоҳ: Ҳадиснинг зоҳиридан кўриниб турибдики, илгари ҳовлида хазина кўмилганлиги сотувчига ҳам, олувчига ҳам маълум бўлмаган. Агар хазина сотувчига тегишли бўлганида, у ҳовлини сотишдан олдин хазинани чиқариб олган бўлар эди. Шу билан бирга хазина сотувчининг ота-боболари ёки улардан олдин шу жойда яшаган кишиларга тегишли бўлгани эҳтимоли ҳам бор. Аммо бунга қатъий ҳужжат йўқ. Ҳанафий фиқҳи манбаларида кўчмас мулк агар ҳовли бўлса, унинг савдосига бино, калитлар, болохона ва таҳоратхона ҳамда деворлар ҳам киради. Агар «ҳовлини унга тегишли барча ҳақлар билан ёки ундаги каттаю кичик нарсалар билан сотдим» деса, ундаги қолган барча нарсалар ҳам киради.
Ҳадисда зикр қилинган топилма шариатда дафина деб номланиб, инсон томонидан ер остига кўмилган нарсага айтилади. Бунинг ҳукми жуда чуқур ва тафсилотли бўлиб, уларни ўрганиш учун фиқҳ китобларига мурожаат қилиш лозим. Ҳадисда эса мазкур воқеада ҳар икки тараф тақво юзасидан бир-бирининг ҳаққини еб қўйишдан тийилиб, тарафларнинг ўзаро манфаатларини тенг таъминлашга эришилгани баён қилинган.
1417/3472 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: اشْتَرَى رَجُلٌ مِنْ رَجُلٍ عَقَارًا لَهُ، فَوَجَدَ الرَّجُلُ الَّذِي اشْتَرَى الْعَقَارَ فِي عَقَارِهِ جَرَّةً فِيهَا ذَهَبٌ، فَقَالَ لَهُ الَّذِي اشْتَرَى الْعَقَارَ: خُذْ ذَهَبَكَ مِنِّي، إِنَّمَا اشْتَرَيْتُ مِنْكَ الْأَرْضَ، وَلَمْ أَبْتَعْ مِنْكَ الذَّهَبَ. وَقَالَ الَّذِي لَهُ الْأَرْضُ: إِنَّمَا بِعْتُكَ الْأَرْضَ وَمَا فِيهَا، فَتَحَاكَمَا إِلَى رَجُلٍ، فَقَالَ الَّذِي تَحَاكَمَا إِلَيْهِ: أَلَكُمَا وَلَدٌ؟ قَالَ أَحَدُهُمَا: لِي غُلَامٌ، وَقَالَ الْآخَرُ: لِي جَارِيَةٌ، قَالَ: أَنْكِحُوا الْغُلَامَ الْجَارِيَةَ، وَأَنْفِقُوا عَلَى أَنْفُسِهِمَا مِنْهُ وَتَصَدَّقَا.
1418.3473. Омир ибн Саъд ибн Абу Ваққос отасидан ривоят қилади:
«У отасининг Усома ибн Зайддан: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан вабо ҳақида нима эшитгансан?» деб сўраётганини эшитган экан. Усома деди: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Вабо Бану Исроилдан бир тоифага [ёки сизлардан олдингиларга]* юборилган қақшатқич азобдир. Унинг бирор ерда эканини эшитсангиз, у ерга борманглар. Агар у бирор жойда воқеъ бўлиб, сиз ўша ерда бўлсангиз, у ердан қочиб чиқманглар», деганлар».
Абу Назр: «(Вабо) сизни ундан қочиш учунгина чиқармасин»,* деб айтган.
* Бу ерда ровийлардан Муҳаммад ибн Мункадир иккиланган.
* Бунинг маъноси қуйидагича: «Вабо тарқаган ердан фақат ундан қочиш учун чиқманг. Аммо бошқа бир зарурат юзасидан чиқсангиз, майли». Ровий Абу Назр ҳадиснинг ушбу охирги қисмини бир оз бошқачароқ ибора билан ривоят қилган экан.
1418/3473 – عَنْ أُسَامَةَ بْنِ زَيْدٍ رَضِيَ الله عَنْهُمَا، قِيلَ لَهُ: مَاذَا سَمِعْتَ مِنْ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم فِي الطَّاعُونِ؟ فَقَالَ أُسَامَةُ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: الطَّاعُونُ رِجْسٌ، أُرْسِلَ عَلَى طَائِفَةٍ مِنْ بَنِي إِسْرَائِيلَ، أَوْ: عَلَى مَنْ كَانَ قَبْلَكُمْ، فَإِذَا سَمِعْتُمْ بِهِ بِأَرْضٍ فَلَا تَقْدَمُوا عَلَيْهِ، وَإِذَا وَقَعَ بِأَرْضٍ وَأَنْتُمْ بِهَا فَلَا تَخْرُجُوا فِرَارًا مِنْهُ.
1419.3474. Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг жуфти ҳалоллари Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Мен Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан вабо ҳақида сўраган эдим, у зот менга бундай деб айтиб бердилар: «У Аллоҳнинг Ўзи хоҳлаган кишисига юборадиган азобидир. Аллоҳ уни мўминларга раҳмат қилди. Вабо теккан Вабо тарқаган (юртдаги) бирор киши ўзига Аллоҳ ёзган нарсагина етишини билган ҳолда, сабр қилиб, савоб умидида ўз шаҳрида қолса, унга шаҳиднинг ажрича (савоб) бўлади».
1419/3474 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا زَوْجِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَتْ: سَأَلْتُ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم عَنِ الطَّاعُونِ، فَأَخْبَرَنِي أَنَّهُ: عَذَابٌ يَبْعَثُهُ اللهُ عَلَى مَنْ يَشَاءُ، وَأَنَّ اللهَ جَعَلَهُ رَحْمَةً لِلْمُؤْمِنِينَ، لَيْسَ مِنْ أَحَدٍ يَقَعُ الطَّاعُونُ، فَيَمْكُثُ فِي بَلَدِهِ صَابِرًا مُحْتَسِبًا، يَعْلَمُ أَنَّهُ لَا يُصِيبُهُ إِلَّا مَا كَتَبَ اللهُ لَهُ، إِلَّا كَانَ لَهُ مِثْلُ أَجْرِ شَهِيدٍ.
1420.3477. Шақиқ бундай сўзлаб берди:
«Абдуллоҳ айтади: «Мен Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг анбиёлардан бири ҳақида: «Қавми уни уриб, қонга белади. У юзидан қонни артар экан: «Аллоҳим! Қавмимни мағфират қилгин, чунки улар билишмайди», дер эди», деб ҳикоя қилаётганларини кўриб тургандекман ҳамон кўз ўнгимда».
1420/3477 – عَنِ ابْنِ مَسْعُودٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: كَأَنِّي أَنْظُرُ إِلَى النَّبِيِّصلى الله عليه وسلم يَحْكِي نَبِيَّا مِنَ الْأَنْبِيَاءِ، ضَرَبَهُ قَوْمُهُ فَأَدْمَوْهُ، وَهْوَ يـَمْسَحُ الدَّمَ عَنْ وَجْهِهِ وَيَقُولُ: اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِقَوْمِي فَإِنَّهُمْ لَا يَعْلَمُونَ.
1421.3485. Ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Бир киши ўзига бино қўйганидан изорини судраб кетаётган эди, уни ер ютди. Энди у қиёмат кунигача гумбурлаб ерга ботиб бораверади», дедилар».
1421/3485 – عَنْ عَبْدِ الله ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ الله عَنْهُمَا، أَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: بَيْنَمَا رَجُلٌ يَجُرُّ إِزَارَهُ مِنَ الْخُيَلَاءِ خُسِفَ بِهِ، فَهْوَ يَتَجَلْجَلُ فِي الْأَرْضِ إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ.