(1) АЗОН(АЙТИШ)НИНГ БОШЛАНИШИ
(1) بَاب: بَدْءِ الْأَذَانِ
365.604 Нофеъ хабар қилади:
«Ибн Умар розияллоҳу анҳумо айтар эди: «Мусулмонлар Мадинага келишганида тўпланиб, намоз вақтини белгилаб олишарди. Унга (намозга) чақирилмас эди. Бир куни шу ҳақда гаплашиб қолишди. Баъзилари: «Насронийларнинг қўнғироғи каби қўнғироқ қилиб олинглар», деса, баъзилари: «Яҳудийларнинг мугузи* каби бурғу* қилиб олинглар», деди. Шунда Умар: «Намозга чақирадиган бир кишини қўймайсизларми?» деди. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Эй Билол, тур, намозга чақир!» дедилар».
* Мугуз – ҳайвон шохи.
* Бурғу – ичи шох шаклида кенгайиб борувчи пуфлаб чалинадиган асбоб.
365/604 - عَنْ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ الله عَنْهُمَا كَانَ يَقُولُ: كَانَ الْمُسْلِمُونَ حِينَ قَدِمُوا الْمَدِينَةَ يَجْتَمِعُونَ فَيَتَحَيَّنُونَ الصَّلَاةَ، لَيْسَ يُنَادَى لَهَا، فَتَكَلَّمُوا يَوْمًا فِي ذَلِكَ، فَقَالَ بَعْضُهُمْ: اتَّخِذُوا نَاقُوسًا مِثْلَ نَاقُوسِ النَّصَارَى، وَقَالَ بَعْضُهُمْ: بَلْ بُوقًا مِثْلَ قَرْنِ الْيَهُودِ، فَقَالَ عُمَرُ: أَوَلَا تَبْعَثُونَ رَجُلًا يُنَادِي بِالصَّلَاةِ؟ فَقَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «يَا بِلَالُ، قُمْ فَنَادِ بِالصَّلَاةِ».
(2) АЗОН ИККИТА-ИККИТАДАНДИР
(2) بَاب: الْأَذَانُ مَثْنَى مَثْنَى
366.605 Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Билолга азонни жуфт, иқомани – «Қод қоматис-солаҳ»дан бошқасини тоқ қилиб айтиш буюрилди».
Изоҳ: Ҳанафий мазҳабига кўра, иқома калималари азон каби жуфт айтилади.
366/605 - عَنْ أَنَسٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: أُمِرَ بِلَالٌ أَنْ يَشْفَعَ الْأَذَانَ، وَأَنْ يُوتِرَ الْإِقَامَةَ إِلَّا الْإِقَامَةَ.
(3) АЗОН АЙТИШНИНГ ФАЗЛИ ҲАҚИДА
(3) بَاب: فَضْلِ التَّأْذِينِ
367.608 Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Намозга азон айтилганида, шайтон азонни эшитмаслик учун ел чиқариб, ортига қарамай қочади. Азон айтиб бўлингач, яна келади. Намозга иқома айтилса, яна ортига қараб кетади. Иқома айтиб бўлингач, одамнинг дилига васваса солиш учун яна қайтиб келади. Эсламаётган нарсасини эслатиб: «Уни эсла, буни эсла», дейди. Натижада киши қанча намоз ўқиганини ҳам билмайдиган бўлиб қолади», дедилар».
367/608 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «إِذَا نُودِيَ لِلصَّلَاةِ، أَدْبَرَ الشَّيْطَانُ وَلَهُ ضُرَاطٌ حَتَّى لَا يَسْمَعَ التَّأْذِينَ، فَإِذَا قُضِيَ النِّدَاءَ أَقْبَلَ، حَتَّى إِذَا ثُوِّبَ بِالصَّلَاةِ أَدْبَرَ، حَتَّى إِذَا قَضَى التَّثْوِيبَ أَقْبَلَ، حَتَّى يَخْطُرَ بَيْنَ الْمَرْءِ وَنَفْسِهِ، يَقُولُ: اذْكُرْ كَذَا، اذْكُرْ كَذَا، لِمَا لَمْ يَكُنْ يَذْكُرُ، حَتَّى يَظَلَّ الرَّجُلُ لَا يَدْرِي كَمْ صَلَّى».
(4) АЗОНДА ОВОЗНИ КЎТАРИШ ҲАҚИДА
(4) بَاب: رَفْعِ الصَّوْتِ بِالنِّدَاءِ
368.609 Абдурраҳмон ибн Абдуллоҳ ибн Абдурраҳмон ибн Абу Саъсаъа ал-Ансорий ал-Мозинийдан ривоят қилинади, унга отаси бундай хабар қилган:
«Абу Саъид Худрий унга: «Назаримда сен қўйларни ва даштни яхши кўрар экансан. Қўйларинг ичида ёки даштингда турганингда намозга азон айтсанг, овозингни баланд кўтар. Чунки муаззиннинг етиб борган овозини бирор жинми, инсонми ёки бирон нарсами, эшитса, қиёмат куни унга албатта гувоҳлик беради», деган экан, Абу Саъид: «Буни Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан эшитганман», дебди».
368/609 - عَنْ أَبِي سَعِيدٍ الْخُدْرِيَّ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: سَـمِعْتُ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم يَقُولُ: إنَّهُ «لَا يَسْمَعُ مَدَى صَوْتِ الْمُؤَذِّنِ جِنٌّ وَلَا إِنْسٌ وَلَا شَيْءٌ، إِلَّا شَهِدَ لَهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ».
(5) АЗОН САБАБЛИ ҚОН ТЎКИЛМАЙ ҚОЛИШИ ҲАҚИДА
(5) بَاب: مَا يُحْقَنُ بِالْأَذَانِ مِنَ الدِّمَاءِ
369.610 Анас ибн Молик розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам биз билан бирор қавмнинг устига ғазот қилмоқчи бўлсалар, тонг отмагунча ва текширтирмагунларича ғазот қилмас эдилар. Агар азон эшитсалар, улар(билан уруш қилиш)дан воз кечар, агар азон эшитмасалар, уларнинг устига ҳужум қилар эдилар. Хайбар томон юрдик, у ерга кечаси етиб бордик. Тонг отгач, азон эшитмадилар ва уловга миндилар. Мен ҳам Абу Т-А-лҳанинг орқасига мингашдим. Оёғим Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг оёқларига тегиб турар эди.
Бир пайт (хайбарликлар) саватлари ва кетмонлари билан қаршимизга чиқишди. Набий соллаллоҳу алайҳи васалламни кўриб: «Муҳаммад-ку! Аллоҳ ҳаққи, Муҳаммад ва унинг қўшини-ку!» дейишди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам уларни кўриб: «Аллоҳу акбар, Аллоҳу акбар! Хароб бўлсин Хайбар! Албатта, биз бирор қавмнинг ерига тушсак, огоҳлантирилганларнинг тонги нақадар ёмон бўлур!» дедилар».
369/610 - عَنْ أَنَسِ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم كَانَ إِذَا غَزَا بِنَا قَوْمًا، لَمْ يَكُنْ يَغْزُو بِنَا حَتَّى يُصْبِحَ وَيَنْظُرَ، فَإِنْ سَمِعَ أَذَانًا كَفَّ عَنْهُمْ، وَإِنْ لَمْ يَسْمَعْ أَذَانًا أَغَارَ عَلَيْهِمْ.
(6) МУАЗЗИННИ ЭШИТГАНДА НИМА ДЕЙИШ ҲАҚИДА
(6) بَاب: مَا يَقُولُ إِذَا سَـمِعَ الْمُنَادِي
370.611 Абу Саъид Худрий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Азонни эшитсангиз, муаззиннинг айтаётганларини айтинглар», дедилар».
370/611 - عَنْ أَبِي سَعِيدٍ الْخُدْرِيِّ رَضِيَ الله عَنْهُ، أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ:«إِذَا سَـمِعْتُمُ النِّدَاءَ، فَقُولُوا مِثْلَ ما يَقُولُ الْمُؤَذِّنُ».
371.612 Муҳаммад ибн Иброҳим ибн Ҳорисдан ривоят қилинади:
«Ийсо ибн Т-А-лҳанинг менга айтишича, у бир куни Муовиянинг азонни худди ана шу «Ва ашҳаду анна Муҳаммадан Расулуллоҳ» деган сўзгача (такрорлаб) айтиб турганини эшитган экан».
371/612 – عَنْ مُعَاوِيَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ، مِثْلُهُ، إلَى قَوْلِهِ: وَأشْهَدُ أنَّ مُـحَمَّدًا رَسُولُ الله، وَلَمَّا قَالَ: حَيَّ عَلَى الصَّلَاة، قَالَ: لَا حَوْلَ وَلا قُوَّةَ إلاَّ بِالله، وَقَالَ: هكذا سَـمِعْتُ نَبِيَّكُمْ صلى الله عليه وسلم يَقُولُ.
(7) АЗОНДАН КЕЙИНГИ ДУО ҲАҚИДА
(7) بَاب: الدُّعَاءِ عِنْدَ النِّدَاءِ
372.614 Жобир ибн Абдуллоҳ розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ким азонни эшитганида: «Аллоҳумма! Робба ҳазиҳид-даъватит-таамма, вассолатил қоима, ати Муҳаммаданил-васийлата вал-фазила. Вабъасҳу мақомам маҳмуданиллази ваъадта», деса, қиёмат куни унга шафоатим вожиб бўлади», дедилар».
Изоҳ: Ушбу азон дуосининг маъноси қуйидагича: «Аллоҳим, эй ушбу тугал азоннинг ва тўкис намознинг Робби! Муҳаммадга васила* ва фазилат* бергин ҳамда уни Ўзинг ваъда қилган «Мақоми маҳмуд»да* тирилтиргин».
* Васила – жаннатдаги ягона мақом бўлиб, унга инсониятдан фақат бир киши эришади. Ўша мақомни Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам учун сўраш умматларнинг бурчидир. Зеро, васила башарият саййидига берилмаса, кимга ҳам бериларди.
* Фазилат – бошқалардан афзал бўлиш. Баъзилар ушбу дуодаги «фазила» сўзини жаннатдаги бир мақом ҳам дейишган.
* «Мақоми маҳмуд» – «мақталган мақом» Аллоҳ таолонинг «Шоядки, Роббинг сени мақоми маҳмудда тирилтирса» деган ояти ила Аллоҳ таоло томонидан Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васалламга ваъда қилинган буюк шафоат мақомидир.
372/614 - عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللهِ رَضِيَ الله عَنْهُمَا: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «مَنْ قَالَ حِينَ يَسْمَعُ النِّدَاءَ: اللَّهُمَّ رَبَّ هَذِهِ الدَّعْوَةِ التَّامَّةِ، وَالصَّلَاةِ الْقَائِمَةِ، آتِ مُحَمَّدًا الْوَسِيلَةَ وَالْفَضِيلَةَ، وَابْعَثْهُ مَقَامًا مَحْمُودًا الَّذِي وَعَدْتَهُ، حَلَّتْ لَهُ شَفَاعَتِي يَوْمَ الْقِيَامَةِ».
(8) АЗОН(АЙТИШ)ДА ҚУРЪА ТАШЛАШ ҲАҚИДА
(8) بَابُ الْاِسْتِهَامِ فِي الْأَذَانِ
373.615 Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Агар одамлар азонда ва биринчи сафда нима (савоб) борлигини билганларида эди, кейин бунинг учун қуръа ташлашдан бошқа (чора) топа олишмаса, албатта қуръа ташлашарди. (Намозга) эрта боришда нима (савоб) борлигини билганларида эди, бунинг учун мусобақалашишарди. Хуфтон ва бомдодда нима (савоб) борлигини билганларида эди, уларга эмаклаб бўлса ҳам келишарди», дедилар».
373/615 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «لَوْ يَعْلَمُ النَّاسُ مَا فِي النِّدَاءِ وَالصَّفِّ الْأَوَّلِ، ثُمَّ لَمْ يَجِدُوا إِلَّا أَنْ يَسْتَهِمُوا عَلَيْهِ لَاسْتَهَمُوا، وَلَوْ يَعْلَمُونَ مَا فِي التَّهْجِيرِ لَاسْتَبَقُوا إِلَيْهِ، وَلَوْ يَعْلَمُونَ مَا فِي الْعَتَمَةِ وَالصُّبْحِ، لَأَتَوْهُمَا وَلَوْ حَبْوًا».
(9) КЎЗИ ОЖИЗНИНГ УНГА ХАБАР БЕРУВЧИ КИШИСИ БЎЛГАНДАГИ АЗОНИ ҲАҚИДА
(9) بَاب: أَذَانِ الْأَعْمَى إِذَا كَانَ لَهُ مَنْ يُخْبِرُهُ
374.617 Солим ибн Абдуллоҳ отасидан ривоят қилади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Билол азонни тунда айтади. Шунинг учун Ибн Умму Мактум азон айтмагунча еб-ичаверинглар», дедилар».
(Ибн Умму Мактум) кўзи ожиз киши эди. Унга «Тонг отди, тонг отди», дейилмагунича азон айтмасди».
374/617 – عَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ الله عَنْهُمَا: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «إِنَّ بِلَالًا يُؤَذِّنُ بِلَيْلٍ، فَكُلُوا وَاشْرَبُوا حَتَّى يُنَادِيَ ابْنُ أُمِّ مَكْتُومٍ». قَالَ: وَكَانَ رَجُلًا أَعْمَى، لَا يُنَادِي حَتَّى يُقَالَ لَهُ: أَصْبَحْتَ أَصْبَحْتَ.
(10) ТОНГ ОТГАНДАН КЕЙИНГИ АЗОН ҲАҚИДА
(10) بَاب: الْأَذَانِ بَعْدَ الْفَجْرِ
375.618 Абдуллоҳ ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Менга Ҳафса бундай хабар қилди: «Агар муаззин тонгни пойлаб турганида тонг отиб қолган бўлса, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам намозга иқома айтилмасидан олдин енгилгина икки ракат намоз ўқиб олар эдилар».
375/618 – عَنْ حَفْصَةَ رَضِيَ الله عَنْهَا: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم كَانَ إِذَا اعْتَكَفَ الْمُؤَذِّنُ لِلصُّبْحِ، وَبَدَا الصُّبْحُ، صَلَّى رَكْعَتَيْنِ خَفِيفَتَيْنِ قَبْلَ أَنْ تُقَامَ الصَّلَاةُ.
(11) ТОНГДАН ОЛДИНГИ АЗОН ҲАҚИДА
(11) بَاب: الْأَذَانِ قَبْلَ الْفَجْرِ
376.621 Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Билолнинг азони бирортангизни [ёки сизлардан бирортангизни] саҳарлигидан тўхтатмасин. Чунки у сизларнинг бедорингизни (дам олишга ёки саҳарлик қилишга) қайтариш ва ухлаётганингизни уйғотиш учун кечаси азон айтади [ёки нидо қилади], «Тонг отди» [ёки «Субҳ кирди»] дейиш учун эмас», дедилар ва бармоқлари билан уларни тепага кўтариб, пастга тушириб (субҳи содиқ билан субҳи козибнинг фарқига) ишора қилдилар».
Зуҳайр (ровийлардан бири) икки кўрсаткич бармоғи билан ишора қилиб, бирини иккинчисининг устига қўйди, сўнгра уларни ўнг ва чап томонларига чўзди.
376/621 - عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ مَسْعُودٍ رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «لَا يَـمْنَعَنَّ أَحَدَكُمْ، أَوْ أَحَدًا مِنْكُمْ، أَذَانُ بِلَالٍ مِنْ سَحُورِهِ، فَإِنَّهُ يُؤَذِّنُ - أَوْ يُنَادِي - بِلَيْلٍ، لِيَرْجِعَ قَائِمَكُمْ، وَلِيُنَبِّهَ نَائِمَكُمْ، وَلَيْسَ أَنْ يَقُولَ الْفَجْرُ، أَوِ الصُّبْحُ»، وَقَالَ بِأَصَابِعِهِ، وَرَفَعَهَا إِلَى فَوْقُ، وَطَأْطَأَ إِلَى أَسْفَلُ: حَتَّى يَقُولَ هَكَذَا، وَقَالَ زُهَيْرٌ بِسَبَّابَتَيْهِ، إِحْدَاهُمَا فَوْقَ الْأُخْرَى، ثُمَّ مَدَّهَا عَنْ يـَمِينِهِ وَشِـمَالِهِ.
(12)
(12) بَاب: بَيْنَ كُلِّ أذَانِينِ صَلاةٌ لِمَنْ شَاءَ
377.624 Абдуллоҳ ибн Муғаффал Музаний розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам уч марта: «Ҳар икки азон* орасида намоз бор», (деб, сўнг) «Хоҳлаган киши учун», дедилар».
377/624 - عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ مُغَفَّلٍ الْمُزَنِيِّ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «بَيْنَ كُلِّ أَذَانَيْنِ صَلَاةٌ بَيْنَ كُلِّ أَذَانَيْنِ صَلَاةٌ»، ثُمَّ قَالَ فِي الثَّالِثَةِ: لِمَنْ شَاء.
(13) САФАРДА БИТТА МУАЗЗИННИНГ АЗОН АЙТИШИ ҲАҚИДА
(13) بَاب: مَنْ قَالَ لِيُؤَذِّنْ فِي السَّفَرِ مُؤَذِّنٌ وَاحِدٌ
378.628 Молик ибн Ҳувайрис розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Қавмимдан бир неча киши билан Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига келиб, у зотнинг ҳузурларида йигирма кеча қолдик, (у зот) раҳмдил ва мулойим эдилар. Аҳлларимизни соғинганимизни кўргач: «Қайтиб, улар билан бўлинглар, уларга ўргатинглар ва намоз ўқинглар. Намоз вақти кирганда бирингиз сизларга азон айтсин ва энг каттангиз сизларга имом бўлсин», дедилар».
378/628 - عَنْ مَالِكِ بْنِ الْحُوَيْرِثِ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: أَتَيْتُ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم فِي نَفَرٍ مِنْ قَوْمِي، فَأَقَمْنَا عِنْدَهُ عِشْرِينَ لَيْلَةً، وَكَانَ رَحِيمًا رَفِيقًا، فَلَمَّا رَأَى شَوْقَنَا إِلَى أَهَالِينَا، قَالَ: «ارْجِعُوا فَكُونُوا فِيهِمْ، وَعَلِّمُوهُمْ وَصَلُّوا، فَإِذَا حَضَرَتِ الصَّلَاةُ، فَلْيُؤَذِّنْ لَكُمْ أَحَدُكُمْ، وَلْيَؤُمَّكُمْ أَكْبَرُكُمْ».
379.630 Молик ибн Ҳувайрис розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Сафарга чиқмоқчи бўлган икки киши Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига келишди. Шунда Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Икковингиз сафарга чиқсангиз, азон айтиб, кейин иқома айтинглар. Сўнгра каттароғингиз имом бўлсин», дедилар».
379/630- وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ فِي رِوَايَةٍ: أَتَى رَجُلَانِ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم يُرِيدَانِ السَّفَرَ، فَقَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «إِذَا أَنْتُمَا خَرَجْتُمَا، فَأَذِّنَا، ثُمَّ أَقِيمَا، ثُمَّ لِيَؤُمَّكُمَا أَكْبَرُكُمَا».
(14)
(14)
380.632. Нофеъ сўзлаб берди:
«Ибн Умар совуқ бир кечада Зажнонда* азон айтди. Кейин: «Намозни масканларингизда ўқинглар!» деди. Сўнг бизга: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам сафарда совуқ ёки ёмғирли кечада муаззинга азон айтишни, кейин ортидан: «Ҳой, эшитинглар! Намозни масканларда ўқинглар!» дейишни буюрар эдилар», деб хабар қилди».
* Зажнон – Маккадан бир барид масофада жойлашган тоғнинг номи. Имом Замахшарийнинг айтишича, у билан Макка орасида йигирма беш мил масофа бор. 1 мил = 1848 метр.
380/632 – عَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ الله عَنْهُمَا أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم كَانَ يَأْمُرُ مُؤَذِّنًا يُؤَذِّنُ، ثُمَّ يَقُولُ عَلَى إِثْرِهِ: أَلَا صَلُّوا فِي الرِّحَالِ، فِي اللَّيْلَةِ الْبَارِدَةِ، أَوِ الْمَطِيرَةِ فِي السَّفَرِ.
(15) «НАМОЗНИ ЎТКАЗИБ ЮБОРДИК», ДЕЙИШ ҲАҚИДА
(15) بَاب: قَوْلِ الرَّجُلِ: فَاتَتْنَا الصَّلَاةُ
381.635 Абдуллоҳ ибн Абу Қатода отасидан ривоят қилади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам билан бирга намоз ўқиётган эдик, у зот бирдан кишиларнинг тапир-тупурини эшитиб қолдилар. Намоз ўқиб бўлгач: «Сизларга нима бўлди?» дедилар. «Намозга шошилган эдик», дейишди. «Бундай қилманглар. Намозга келаётганингизда ўзингизни вазмин тутинглар. Улгурган(ракатлар)ингизни ўқинглар, ўтказиб юборганингизни эса тўлдириб олинглар», дедилар».
381/635 - عَنْ أَبِي قَتَادَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: بَيْنَمَا نَحْنُ نُصَلِّي مَعَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم، إِذْ سَـمِعَ جَلَبَةَ الرِجَالِ، فَلَمَّا صَلَّى قَالَ: «مَا شَأْنُكُمْ؟» قَالُوا: اسْتَعْجَلْنَا إِلَى الصَّلَاةِ. قَالَ: «فَلَا تَفْعَلُوا، إِذَا أَتَيْتُمُ الصَّلَاةَ فَعَلَيْكُمْ بِالسَّكِينَةِ، فَمَا أَدْرَكْتُمْ فَصَلُّوا، وَمَا فَاتَكُمْ فَأَتِمـُّوا».
(16) ОДАМЛАР ИҚОМА ПАЙТИДА ИМОМНИ КЎРИШСА, ҚАЧОН (САФГА) ТУРИШАДИ?
(16) بَاب: مَتَى يَقُومُ النَّاسُ إِذَا رَأَوُا الْإِمَامَ عِنْدَ الْإِقَامَةِ
382.637 Абдуллоҳ ибн Абу Қатода отасидан ривоят қилади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Намозга иқома айтилса, то мени кўрмагунингизча турманглар», дедилар».
Изоҳ: Бу ҳадисни Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам иқома айтилганда бирор зарурат юзасидан ушланиб қолишлари натижасида одамлар узоқ тик туриб қолмасин, деб айтганлар. Шу боис бу борадаги мавжуд далиллардан келиб чиқиб, ҳанафий уламолар «Қод қоматис-солаҳ» дейилганда жамоат саф тортиши кераклигини таъкидлашган.
382/637 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «إِذَا أُقِيمَتِ الصَّلَاةُ فَلَا تَقُومُوا حَتَّى تَرَوْنِي».
(17) ИҚОМАДАН КЕЙИН ИМОМНИНГ БИРОР ҲОЖАТИ ЧИҚИБ ҚОЛИШИ ҲАҚИДА
(17) بَاب: الْإِمَامِ تَعْرِضُ لَهُ الْحَاجَةُ بَعْدَ الْإِقَامَةِ
383.642 Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам масжиднинг бир тарафида бир киши билан махфий сўзлашиб ўтирган эдилар, намозга иқома айтилди. Бироқ у зот намозга туравермай, ҳатто қавмни мудроқ босди».
Изоҳ: Бу ҳолат Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг одатлари эмас эди. Фақат бир мартагина шундай бўлган. Шу билан бирга, у инсон шаклидаги фаришта бўлиши ҳам мумкин. Шунинг учун фақиҳлар иқома билан намоз орасидаги муддат чўзилиб кетса, иқомани қайтаришни ихтиёр қилишган».
383/642 - عَنْ أَنَسٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: أُقِيمَتِ الصَّلَاةُ، وَالنَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم يُنَاجِي رَجُلًا فِي جَانِبِ الْمَسْجِدِ، فَمَا قَامَ إِلَى الصَّلَاةِ حَتَّى نَامَ الْقَوْمُ.
(18) ЖАМОАТ НАМОЗИНИНГ ВОЖИБЛИГИ ҲАҚИДА
(18) بَاب: وُجُوبِ صَلَاةِ الْجَمَاعَةِ
384.644 Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бундай деганлар: «Жоним қўлида бўлган Зотга қасамки, ўтин териб келишга буюрсам-у, териб келишса, сўнг намозга буюрсам-у, унга азон айтилса, сўнг бир кишига буюрсам-у, у одамларга имом бўлса, кейин (намозга келмаган) одамларнинг уйларига бориб, устиларидан ўт қўйиб юборсам, дейман. Жоним қўлида бўлган Зотга қасамки, улардан бирортаси сергўшт суяк ёки қўйнинг бўлиқ пойчасини топишини билганида эди, хуфтонга албатта етиб келган бўларди».
384/644 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «وَالَّذِي نَفْسِي بِيَدِهِ، لَقَدْ هَمَمْتُ أَنْ آمُرَ بِحَطَبٍ فَيُحْطَبَ، ثُمَّ آمُرَ بِالصَّلَاةِ فَيُؤَذَّنَ لَهَا، ثُمَّ آمُرَ رَجُلًا فَيَؤُمَّ النَّاسَ، ثُمَّ أُخَالِفَ إِلَى رِجَالٍ فَأُحَرِّقَ عَلَيْهِمْ بُيُوتَهُمْ، وَالَّذِي نَفْسِي بِيَدِهِ، لَوْ يَعْلَمُ أَحَدُهُمْ أَنَّهُ يَجِدُ عَرْقًا سَـمِينًا، أَوْ مِرْمَاتَيْنِ حَسَنَتَيْنِ، لَشَهِدَ الْعِشَاءَ».
(19) ЖАМОАТ НАМОЗИНИНГ ФАЗЛИ ҲАҚИДА
(19) بَاب: فَضْلِ صَلَاةِ الْجَمَاعَةِ
385.645 Абдуллоҳ ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Жамоат намози ёлғиз- (киши)нинг намозидан йигирма етти даража афзалдир», дедилар».
385/645 - عَنْ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ الله عَنْهُمَا قَالَ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «صَلَاةُ الْجَمَاعَةِ تَفْضُلُ صَلَاةَ الْفَذِّ بِسَبْعٍ وَعِشْرِينَ دَرَجَةً».
(20) БОМДОД НАМОЗИНИ ЖАМОАТДА ЎҚИШНИНГ ФАЗЛИ ҲАҚИДА
(20) بَاب: فَضْلِ صَلَاةِ الْفَجْرِ فِي جَمَاعَةٍ
386.648 Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу айтади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «Жамоат намози бирингизнинг ёлғиз ўқиган намозидан йигирма беш баробар афзалдир. Тунги фаришталар ва кундузги фаришталар бомдод намозида жам бўлишади» деганларини эшитганман». Сўнгра Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу: «Истасангиз, «Албатта, «фажр Қуръони» шоҳид бўлинадигандир» оятини ўқинг», деди».
386/648 - عَنْ أبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: سَـمِعْتُ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم يَقُولُ: «تَفْضُلُ صَلَاةُ الْجَمِيعِ صَلَاةَ أَحَدِكُمْ وَحْدَهُ بِخَمْسٍ وَعِشْرِينَ جُزْءًا، وَتَجْتَمِعُ مَلَائِكَةُ اللَّيْلِ وَمَلَائِكَةُ النَّهَارِ فِي صَلَاةِ الْفَجْرِ». ثُمَّ يَقُولُ أَبُو هُرَيْرَةَ: فَاقْرَءُوا إِنْ شِئْتُمْ (إِنَّ قُرْآنَ الْفَجْرِ كَانَ مَشْهُودًا) [الإسراء: 78].
387.651 Абу Мусо розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Одамларнинг намозда ажри улуғроғи – узоқроқдан юриб келадиганидир ва намозни имом билан ўқиш учун кутган кишининг ажри намозни ўқиб, сўнг ухлаган кишидан улуғроқдир», дедилар».
387/651 - عَنْ أَبِي مُوسَى رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «أَعْظَمُ النَّاسِ أَجْرًا فِي الصَّلَاةِ أَبْعَدُهُمْ فَأَبْعَدُهُمْ مَـمْشًى، وَالَّذِي يَنْتَظِرُ الصَّلَاةَ حَتَّى يُصَلِّيَهَا مَعَ الْإِمَامِ أَعْظَمُ أَجْرًا مِنَ الَّذِي يُصَلِّي ثُمَّ يَنَامُ».
(21) ПЕШИНГА ЭРТА КЕЛИШНИНГ ФАЗИЛАТИ ҲАҚИДА
(21) بَاب: فَضْلِ التَّهْجِيرِ إِلَى الظُّهْرِ
388.652 Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Бир киши кўчада кетаётиб, йўл устида тиканли шохни кўриб қолиб, уни четга олиб қўйди. Бунинг учун Аллоҳ ундан рози бўлиб, гуноҳларини кечди», дедилар.
Сўнгра у зот: «Шаҳидлар беш хил: вабодан ўлган, қорин оғриғидан ўлган, ғарқ бўлган, қулаган нарсанинг остида қолиб ўлган ва Аллоҳ йўлида шаҳид бўлган», дедилар.
388/652 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «بَيْنَمَا رَجُلٌ يَـمْشِي بِطَرِيقٍ، وَجَدَ غُصْنَ شَوْكٍ عَلَى الطَّرِيقِ فَأَخَّرَهُ، فَشَكَرَ اللهُ لَهُ فَغَفَرَ لَهُ». ثُمَّ قَالَ: «الشُّهَدَاءُ خَمْسَةٌ: الْمَطْعُونُ، وَالْمَبْطُونُ، وَالْغَرِيقُ، وَصَاحِبُ الْهَدْمِ، وَالشَّهِيدُ فِي سَبِيلِ اللهِ»، وَبَاقِيَ الـحَدِيثِ تَقَدَّمَ.
(22) ҚАДАМЛАР(САВОБИ)ДАН УМИД ҚИЛИШ ҲАҚИДА
(22) بَاب: احْتِسَابِ الْآثَارِ
389.656 Анас розияллоҳу анҳу сўзлаб берди:
«Бану Салима турган жойидан кўчиб, Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга яқинроқ манзилга жойлашмоқчи бўлди. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам уларнинг Мадина (атрофини) ҳувиллатиб қолдиришларини ёқтирмай: «Қадамларингизга (Аллоҳдан) савоб умид қилмайсизми?» дедилар».
Мужоҳид: «Қадамлари» – ерда яёв юргандаги изларидир», деган.
389/656 – عَنْ أنَسٍ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَن بَنِي سَلِمَةَ أَرَادُوا أَنْ يَتَحَوَّلُوا عَنْ مَنَازِلِهِمْ، فَيَنْزِلُوا قَرِيبًا مِنَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم، قَالَ: فَكَرِهَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم أَنْ يُعْرُوا الْمَدِينَةَ، فَقَالَ: «أَلَا تَحْتَسِبُونَ آثَارَكُمْ».
(23) ЖАМОАТ БИЛАН ЎҚИЛГАН ХУФТОННИНГ ФАЗЛИ ҲАҚИДА
(23) بَاب: فَضْلِ الْعِشَاءِ فِي الْجَمَاعَةِ
390.657 Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу айтади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Мунофиқларга бомдод ва хуфтондан кўра оғирроқ намоз йўқ. Агар буларда нима (савоб) борлигини билганларида эди, уларга эмаклаб бўлса ҳам келишарди. дейман», дедилар».
390/657 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «لَيْسَ صَلَاةٌ أَثْقَلَ عَلَى الْمُنَافِقِينَ مِنَ الْفَجْرِ وَالْعِشَاءِ، وَلَوْ يَعْلَمُونَ مَا فِيهِمَا لَأَتَوْهُمَا وَلَوْ حَبْوًا».
(24) МАСЖИДДА ЎТИРИБ, НАМОЗНИ КУТИШ ВА МАСЖИДЛАРНИНГ ФАЗИЛАТИ ҲАҚИДА
(24) بَاب: مَنْ جَلَسَ فِي الْمَسْجِدِ يَنْتَظِرُ الصَّلَاةَ وَفَضْلِ الْمَسَاجِدِ
391.660. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам бундай дедилар: «Етти киши борки, Аллоҳ Ўз соясидан бошқа соя бўлмаган Кунда уларни Ўз соясига олади: одил имом; Роббининг ибодатида униб-ўсган йигит; қалби масжидларга боғлиқ киши; Аллоҳ йўлида бир-бирини яхши кўриб, шу асосда бирлашган ва шу ҳолатда ажралишган икки киши; нуфузли ва ҳусндор гўзал аёл (зинога) чорлаганида: «Мен Аллоҳдан қўрқаман», деган киши; ўнг қўли берганини чап қўли билмайдиган даражада махфий садақа қилган киши; Аллоҳни ёлғиз эслаб, кўз ёши тўккан киши».
391/660 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «سَبْعَةٌ يُظِلُّهُمُ اللهُ فِي ظِلِّهِ، يَوْمَ لَا ظِلَّ إِلَّا ظِلُّهُ: الْإِمَامُ الْعَادِلُ، وَشَابٌّ نَشَأَ فِي عِبَادَةِ رَبِّهِ، وَرَجُلٌ قَلْبُهُ مُعَلَّقٌ فِي الْمَسَاجِدِ، وَرَجُلَانِ تَحَابَّا فِي اللهِ اجْتَمَعَا عَلَيْهِ وَتَفَرَّقَا عَلَيْهِ، وَرَجُلٌ طَلَبَتْهُ امْرَأَةٌ ذَاتُ مَنْصِبٍ وَجَمَالٍ، فَقَالَ: إِنِّي أَخَافُ اللهَ، وَرَجُلٌ تَصَدَّقَ، أَخْفَى حَتَّى لَا تَعْلَمَ شِـمَالُهُ مَا تُنْفِقُ يَـمِينُهُ، وَرَجُلٌ ذَكَرَ اللهَ خَالِيًا، فَفَاضَتْ عَيْنَاهُ».
(25) МАСЖИДГА ЭРТА БОРИБ, КЕЧ ҚАЙТИШНИНГ ФАЗИЛАТИ ҲАҚИДА
(25) بَاب: فَضْلِ مَنْ غَدَا إِلَى الْمَسْجِدِ وَمَنْ رَاحَ
392.662 Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ким масжидга эрта бориб, кеч қайтса, ҳар бир эрта бориб, кеч қайтгани учун Аллоҳ унга жаннатда зиёфат тайёрлаб қўяди», дедилар».
392/662 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «مَنْ غَدَا إِلَى الْمَسْجِدِ وَرَاحَ، أَعَدَّ اللهُ لَهُ نُزُلَهُ مِنَ الْجَنَّةِ، كُلَّمَا غَدَا أَوْ رَاحَ».
(26) НАМОЗГА ИҚОМА АЙТИЛГАЧ, ФАРЗДАН БОШҚА НАМОЗ ЙЎҚ
(26) بَاب: إِذَا أُقِيمَتِ الصَّلَاةُ فَلَا صَلَاةَ إِلَّا الْمَكْتُوبَةَ
393.663 Абдуллоҳ ибн Молик ибн Буҳайнадан «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам бир кишининг олдидан ўтдилар...» деган ҳадис ривоят қилинади.
663 (такрорий). Ҳафс ибн Осим айтади:
«Молик ибн Буҳайна деган аздлик бир кишидан ушбуни эшитдим: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам намозга иқома айтилганидан кейин икки ракат намоз ўқиётган кишини кўрдилар. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ўгирилганларида, одамлар уни ўраб олишди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам унга: «Бомдод ҳам тўрт(ракат)ми?! Бомдод ҳам тўрт(ракат)ми?!» дедилар».
393/663 - عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ مَالِكٍ ابْنِ بُحَيْنَةَ، رَجُلٍ مِنَ الأزْد رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم رَأَى رَجُلًا - وَقَدْ أُقِيمَتِ الصَّلَاةُ - يُصَلِّي رَكْعَتَيْنِ، فَلَمَّا انْصَرَفَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم لَاثَ بِهِ النَّاسُ، فَقَالَ لَهُ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «الصُّبْحَ أَرْبَعًا، الصُّبْحَ أَرْبَعًا».
(27) БЕМОРНИНГ ЖАМОАТГА ҚАТНАШДАГИ МЕЪЁРИ ҲАҚИДА
(27) بَاب: حَدِّ الْمَرِيضِ أَنْ يَشْهَدَ الْجَمَاعَةَ
394.664 Асвад айтади:
«Оиша розияллоҳу анҳонинг ҳузурларида эдик. Намозда бардавом бўлиш ва уни улуғлаш ҳақида гаплашдик. У бундай деди: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам вафотлари олдидаги бетобликларида намоз вақти киргач, азон айтилди. У зот: «Абу Бакрга буюринглар, одамларга намоз ўқиб берсин», дедилар. У зотга: «Абу Бакр кўнгли бўш одам, ўрнингизга турса, одамларга намоз ўқиб бера олмай қолади», дейилди. У зот (сўзларини) қайтардилар. Улар (ҳам сўзларини) қайтаришди. У зот учинчи бор такрорлаб: «Албатта, сиз(аёл)лар Юсуфнинг соҳибалари(каби)сиз. Абу Бакрга буюринг, одамларга, намоз ўқиб берсин!» дедилар.
Абу Бакр чиқиб, намоз ўқиди. Кейин Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам ўзларини енгил ҳис қилдилар ва икки кишига суянган ҳолда чиқдилар. Дард сабабли у зотнинг оёқлари ер чизаётганини кўриб тургандекман ҳамон кўз ўнгимда. Абу Бакр орқага ўтмоқчи бўлган эди, Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам унга «Жойингда тур», деб имо қилдилар. Сўнг у зотни олиб келиб, Абу Бакрнинг ёнига ўтирғизишди».
Аъмашга (ровийлардан бири:) «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам намоз ўқиганларида, Абу Бакр у зотнинг намозларига, одамлар эса Абу Бакрнинг намозига эргашиб намоз ўқишганмиди?» дейишган эди, у боши билан ишора қилиб: «Ҳа», деди.
Абу Довуд Шуъбадан, у эса Аъмашдан бу ҳадиснинг бир қисмини ривоят қилган.
Абу Муовия эса «У зот Абу Бакрнинг сўл ёнига ўтирдилар, Абу Бакр эса тик турган ҳолда намоз ўқир эди»ни қўшимча қилган.
Изоҳ: Юсуф алайҳиссаломнинг қиссаларида аёлларнинг турли қилмишлари, жумладан, Миср ҳукмдорининг хотини ва унинг кирдикорлари баён қилинган. Чунки ўша аёл зоҳирда бир ишни қилиб, ботинда бошқа нарсани кўзлаган эди. У зоҳирда уйига аёлларни чақириб, меҳмон қилган. Аммо аслида уларга Юсуф алайҳиссаломни кўрсатиб, ҳайрон қолдирмоқчи бўлган эди. Оиша онамиз ҳам ушбу ҳадисда «Абу Бакр юмшоқкўнгил одам», демоқдалар. Лекин аслида у киши имом бўлсалар, одамлар тарқаб кетмасмикан, деган маъно бор эди.
394/664 – عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ الله عَنْهَا قَالَتْ: لَمَّا مَرِضَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم مَرَضَهُ الَّذِي مَاتَ فِيهِ، فَحَضَرَتِ الصَّلَاةُ، فَأُذِّنَ، فَقَالَ: «مُرُوا أَبَا بَكْرٍ فَلْيُصَلِّ بِالنَّاسِ». فَقِيلَ لَهُ: إِنَّ أَبَا بَكْرٍ رَجُلٌ أَسِيفٌ، إِذَا قَامَ فِي مَقَامِكَ لَمْ يَسْتَطِعْ أَنْ يُصَلِّيَ بِالنَّاسِ، وَأَعَادَ، فَأَعَادُوا لَهُ، فَأَعَادَ الثَّالِثَةَ فَقَالَ: «إِنَّكُنَّ صَوَاحِبُ يُوسُفَ، مُرُوا أَبَا بَكْرٍ فَلْيُصَلِّ بِالنَّاسِ». فَخَرَجَ أَبُو بَكْرٍ فَصَلَّى، فَوَجَدَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم مِنْ نَفْسِهِ خِفَّةً، فَخَرَجَ يُهَادَى بَيْنَ رَجُلَيْنِ، كَأَنِّي أَنْظُرُ رِجْلَيْهِ تَخُطَّانِ مِنَ الْوَجَعِ، فَأَرَادَ أَبُو بَكْرٍ أَنْ يَتَأَخَّرَ، فَأَوْمَأَ إِلَيْهِ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم أَنْ مَكَانَكَ، ثُمَّ أُتِيَ بِهِ حَتَّى جَلَسَ إِلَى جَنْبِهِ. وَكَانَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم يُصَلِّي، وَأَبُو بَكْرٍ يُصَلِّي بِصَلَاتِهِ، وَالنَّاسُ يُصَلُّونَ بِصَلَاةِ أَبِي بَكْرٍ رَضِيَ الله عَنْهُ؟ وَفِي رِوَايَةٍ: جَلَسَ عَنْ يَسَارِ أَبِي بَكْرٍ، فَكَانَ أَبُو بَكْرٍ يُصَلِّي قَائِمًا.
395.665 Убайдуллоҳ ибн Абдуллоҳ хабар қилади:
«Оиша розияллоҳу анҳо: «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам хасталаниб, дардлари кучайганида завжаларидан менинг уйимда даволанишга изн сўрадилар. Улар у зотга изн беришди. Кейин икки кишининг ўртасида (масжидга) чиқдилар, оёқлари ер чизар эди. Аббос ва бошқа бир кишининг ўртасида эдилар», деди.
Ибн Аббосга Оишанинг айтганини айтиб берган эдим, у менга: «Оиша исмини айтмаган кишининг кимлигини биласанми?» деди. «Йўқ!» дедим. «У Алий ибн Абу Толиб эди», деди у».
395/665 – وَعَنْهَا رَضِيَ الله عَنْهَا فِي رِوَايَةٍ قَالَتْ: لَمَّا ثَقُلَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم وَاشْتَدَّ وَجَعُهُ، اسْتَأْذَنَ أَزْوَاجَهُ أَنْ يُـمَرَّضَ فِي بَيْتِي، فَأَذِنَّ لَهُ. وَبَاقِي الـحَدِيثِ تَقَدَّمَ آنِفًا.
(28) ЖУМА КУНИ ЁМҒИР ЁҒИБ ТУРСА ҲАМ ИМОМ ҲОЗИР БЎЛГАНЛАР БИЛАН НАМОЗ ЎҚИБ, ХУТБА ҚИЛАДИМИ?
(28) بَاب: هَلْ يُصَلِّي الْإِمَامُ بـِمَنْ حَضَرَ وَهَلْ يَخْطُبُ يَوْمَ الْجُمُعَةِ فِي الْمَطَر
396.668 Абдуллоҳ ибн Ҳорис айтади:
«Ибн Аббос розияллоҳу анҳумо лойгарчилик куни бизга хутба қилди. Муаззин «Ҳайя ъалас-солаҳ»га етганида, «Намоз масканларда (ўқилсин)!» деб айт», деди. (Намозхонлар) буни қабул қилмагандек, бир-бирларига қараб қўйишди. Шунда у: «Сизлар буни қабул қилмаганга ўхшайсизлар, бироқ буни мендан яхшироқ зот ҳам қилганлар – яъни Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам. – Албатта, у (жума) вожибдир. Мен сизларни қийнаб қўйишни хоҳламадим», деди».
(Унинг бошқа ривоятида) «Ўзингизни гуноҳкор (ҳис) қилишингизни хоҳламадим, чунки тиззаларингизгача лой кечиб келасиз», дейилган.
396/668 – عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ الله عَنْهُمَا: أنَّهُ خَطَبَنَا النَّاسَ فِي يَوْمٍ ذِي رَدْغٍ، فَأَمَرَ الْمُؤَذِّنَ لَمَّا بَلَغَ حَيَّ عَلَى الصَّلَاةِ قَالَ: قُلِ: الصَّلَاةُ فِي الرِّحَالِ، فَنَظَرَ بَعْضُهُمْ إِلَى بَعْضٍ، فَكَأَنَّهُمْ أَنْكَرُوا، فَقَالَ: كَأَنَّكُمْ أَنْكَرْتُمْ هَذَا! إِنَّ هَذَا فَعَلَهُ مَنْ هُوَ خَيْرٌ مِنِّي - يَعْنِي النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم - إِنَّهَا عَزْمَةٌ، وَإِنِّي كَرِهْتُ أَنْ أُحْرِجَكُمْ.
397.670 Анас розияллоҳу анҳу айтади:
«Ансорийлардан бир киши (Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга:) «Мен сиз билан бирга намоз ўқий олмаяпман», деди. У жуда семиз киши эди. Кўп ўтмай у Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам учун таом тайёрлаб, уйига чақирди. Бўйра тўшади ва бўйранинг бир тарафига сув сепди. У зот унинг устида икки ракат намоз ўқидилар».
Жорудлар оиласидан бир киши Анасдан: «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам зуҳо намозини ўқиганмидилар?» деб сўради. «Бундан бошқа куни уни ўқиганларини кўрган эмасман», деди.
Изоҳ: Уламолар «Анас розияллоҳу анҳунинг бир ўзлари Набий алайҳиссаломнинг зуҳо намози ўқиганларини бир марта кўрганлари бу намознинг бошқа пайтда ўқилмаганлигига далил бўла олмайди», дейишган. Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам Маккага борганларида Умму Ҳониъ розияллоҳу анҳоникида зуҳо намозини ўқиганлари маълум ва машҳур.
397/670 – عَنْ أنَسٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَجُلٌ مِنَ الْأَنْصَارِ: إِنِّي لَا أَسْتَطِيعُ الصَّلَاةَ مَعَكَ، وَكَانَ رَجُلًا ضَخْمًا، فَصَنَعَ لِلنَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم طَعَامًا، فَدَعَاهُ إِلَى مَنْزِلِهِ، فَبَسَطَ لَهُ حَصِيرًا، وَنَضَحَ طَرَفَ الْحَصِيرِ، صَلَّى عَلَيْهِ رَكْعَتَيْنِ، فَقَالَ رَجُلٌ مِنْ آلِ الْجَارُودِ لِأَنَسٍ: أَكَانَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم يُصَلِّي الضُّحَى؟ قَالَ: مَا رَأَيْتُهُ صَلَّاهَا إِلَّا يَوْمَئِذٍ.
(29) ТАОМ ТАЙЁР БЎЛГАНДА НАМОЗГА ИҚОМА АЙТИЛСА...
(29) بَاب: إِذَا حَضَرَ الطَّعَامُ وَأُقِيمَتِ الصَّلَاةُ
398.672 Анас ибн Молик розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Кечки таом келтирилса, шом намозини ўқишдан олдин шундан бошланглар. Кечки овқатингизда шошилманглар», дедилар».
398/672 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «إِذَا قُدِّمَ الْعَشَاءُ فَابْدَءُوا بِهِ قَبْلَ أَنْ تُصَلُّوا صَلَاةَ الْمَغْرِبِ، وَلَا تَعْجَلُوا عَنْ عَشَائِكُمْ».
(30) ОИЛА ЮМУШИНИ ҚИЛАЁТГАН КИШИНИНГ НАМОЗГА ИҚОМА АЙТИЛГАНДА (НАМОЗГА) ЧИҚИШИ ҲАҚИДА
(30) بَاب: مَنْ كَانَ فِي حَاجَةِ أَهْلِهِ فَأُقِيمَتِ الصَّلَاةُ فَخَرَجَ
399.676 Асваддан ривоят қилинади:
«Оишадан: «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам уйларида нима қилар эдилар?» деб сўрадим. «Аҳлларининг меҳнатида – яъни аҳлларининг хизматида – бўлар эдилар. Намоз вақти кирганида эса, намозга чиқар эдилар», деди».
399/ 676 – عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ الله عَنْهَا أنَّهَا سُئِلَتْ عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم مَا كَانَ يَصْنَعُ فِي بَيْتِهِ؟ قَالَتْ: كَانَ يَكُونُ فِي مِهْنَةِ أَهْلِهِ - تَعْنِي خِدْمَةَ أَهْلِهِ - فَإِذَا حَضَرَتِ الصَّلَاةُ خَرَجَ إِلَى الصَّلَاةِ.
(31) ОДАМЛАРГА НАБИЙ СОЛЛАЛЛОҲУ АЛАЙҲИ ВАСАЛЛАМНИНГ НАМОЗЛАРИНИ ВА СУННАТЛАРИНИ ЎРГАТИШ МАҚСАДИДАГИНА НАМОЗ ЎҚИБ БЕРИШ ҲАҚИДА
(31) بَاب: مَنْ صَلَّى بِالنَّاسِ وَهْوَ لَا يُرِيدُ إِلَّا أَنْ يُعَلِّمَهُمْ صَلَاةَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم وَسُنَّتَهُ
400.677 Айюб (Сихтиёний) сўзлаб берди:
«Абу Қилоба бундай деди: «Молик ибн Ҳувайрис ушбу масжидимизга келиб: «Мен сизларга намоз ўқиб бермоқчиман, лекин (фарз) намозни эмас. Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг намоз ўқиётганларини кўрганимдай ўқиб бермоқчиман», деган».
Абу Қилобага: «У қандай намоз ўқирди?» дедим. «Мана бу шайхимизга ўхшаб», деди. У биринчи ракатда саждадан бошини кўтарганида туришидан олдин бир ўтириб оладиган кекса киши эди».
Изоҳ: Бу ҳадисларда айтилган икки саждадан кейинги ўтириш кексалик ёки беморлик каби узрли ҳолатлардагина қилинади. Имом Термизий Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг икки оёқнинг кафтларига таянган ҳолда туришларини ривоят қилган ва: «Илм аҳли наздида мана шунга амал қилинади», деган.
400/677 - عَنْ مَالِكِ بْنِ الْحُوَيْرِثِ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: إِنِّي لَأُصَلِّي بِكُمْ وَمَا أُرِيدُ الصَّلَاةَ، أُصَلِّي كَيْفَ رَأَيْتُ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم يُصَلِّي.
(32) ИМОМЛИККА АҲЛИ ИЛМ ВА АҲЛИ ФАЗЛ ҲАҚЛИРОҚ
(32) بَاب: أَهْلُ الْعِلْمِ وَالْفَضْلِ أَحَقُّ بِالْإِمَامَةِ
401.679 Мўминларнинг онаси Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам беморликларида: «Абу Бакрга буюринглар, одамларга намоз ўқиб берсин!» дедилар. «Абу Бакр ўрнингизга турса, йиғидан одамларга (қироатни) эшиттира олмайди. Умарга буюринг, одамларга намоз ўқиб берсин», дедим.
Кейин Ҳафсага: «У зотга: «Абу Бакр ўрнингизга турса, йиғидан одамларга (қироатни) эшиттира олмайди. Умарга буюринг, одамларга намоз ўқиб берсин», деб айт», дедим. Ҳафса шундай қилди. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Етар! Албатта, сиз аёллар, айнан сизлар Юсуфнинг соҳибалари(каби)сиз. Абу Бакрга буюринглар, одамларга намоз ўқиб берсин!» дедилар. Ҳафса Оишага: «Сендан ҳеч яхшилик кўрмадим-да», деди».
401/679 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا، حَدِيثُ: مُرُوا أبَا بَكْرٍ يُصَلِّي بِالنَّاسِ تَقَدَّمَ، وَفِي هَذِهِ الرِّوَايَةِ قَالَتْ: قُلْتُ: إنَّ أَبَا بَكْرٍ إِذَا قَامَ فِي مَقَامِكَ لَمْ يُسْمِعِ النَّاسَ مِنَ الْبُكَاءِ، فَمُرْ عُمَرَ فَلْيُصَلِّ بِالنَّاسِ. فَقَالَتْ عَائِشَةُ: فَقُلْتُ لِحَفْصَةَ: قُولِي لَهُ: إِنَّ أَبَا بَكْرٍ إِذَا قَامَ فِي مَقَامِكَ، لَمْ يُسْمِعِ النَّاسَ مِنَ الْبُكَاءِ، فَمُرْ عُمَرَ فَلْيُصَلِّ لِلنَّاسِ، فَفَعَلَتْ حَفْصَةُ، فَقَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «مَهْ، إِنَّكُنَّ لَأَنْتُنَّ صَوَاحِبُ يُوسُفَ، مُرُوا أَبَا بَكْرٍ فَلْيُصَلِّ باِلنَّاسِ». فَقَالَتْ حَفْصَةُ لِعَائِشَةَ: مَا كُنْتُ لِأُصِيبَ مِنْكِ خَيْرًا.
402.680 Зуҳрий деди:
«Анас ибн Молик Ансорий розияллоҳу анҳу менга бундай хабар қилди – у Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга эргашиб юрар, хизматларини қилар ва у зот билан бирга бўларди – «Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг вафотларидан олдинги бетобликларида Абу Бакр уларга (жамоатга) намоз ўқиб берар эди. Душанба куни намозга саф тортиб туришганида, Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳужра пардасини очдилар ва тик туриб бизга қарадилар. Юзлари тиниқ, нуроний эди. Сўнгра кулимсираб, табассум қилдилар. Набий соллаллоҳу алайҳи васалламни кўриб, хурсанд бўлганимиздан, чалғиб қолай дедик. Абу Бакр сафга қўшилиб олиш учун ортига тисарилди. У Набий соллаллоҳу алайҳи васалламни намозга чиқадилар деб ўйлаганди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам «Намозингизни тугаллайверинг», дегандай ишора қилдилар ва пардани туширдилар. У зот ўша куни вафот этдилар».
402/680 – عَنْ أنَسٍ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ أَبَا بَكْرٍ رَضِيَ الله عَنْهُ كَانَ يُصَلِّي لَهُمْ فِي وَجَعِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم الَّذِي تُوُفِّيَ فِيهِ، حَتَّى إِذَا كَانَ يَوْمُ الْاِثْنَيْنِ، وَهُمْ صُفُوفٌ فِي الصَّلَاةِ، فَكَشَفَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم سِتْرَ الْحُجْرَةِ، يَنْظُرُ إِلَيْنَا وَهْوَ قَائِمٌ، كَأَنَّ وَجْهَهُ وَرَقَةُ مُصْحَفٍ، ثُمَّ تَبَسَّمَ يَضْحَكُ، فَهَمَمْنَا أَنْ نَفْتَتِنَ مِنَ الْفَرَحِ بِرُؤْيَةِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم، فَنَكَصَ أَبُو بَكْرٍ عَلَى عَقِبَيْهِ لِيَصِلَ الصَّفَّ، وَظَنَّ أَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم خَارِجٌ إِلَى الصَّلَاةِ، فَأَشَارَ إِلَيْنَا النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: أَنْ أَتِمُّوا صَلَاتَكُمْ، وَأَرْخَى السِّتْرَ، فَتُوُفِّيَ صلى الله عليه وسلم مِنْ يَوْمِهِ.
(33) ОДАМЛАРГА ИМОМЛИККА ЎТСА-Ю, АСОСИЙ ИМОМ КИРИБ ҚОЛСА, ОЛДИНГИ (ИМОМ) ТИСАРИЛСА ҲАМ, ТИСАРИЛМАСА ҲАМ НАМОЗИ ЖОИЗДИР
(33) بَاب: مَنْ دَخَلَ لِيَؤُمَّ النَّاسَ، فَجَاءَ الْإِمَامُ الْأَوَّلُ
403.684 Саҳл ибн Саъд Соъидий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Амр ибн Авф қабиласини яраштириб қўйиш учун кетган эдилар. Намоз вақти бўлди. Муаззин Абу Бакрнинг олдига келиб: «Одамларга намоз ўқиб берасизми, иқома айтаман?» деди. «Ҳа», деди. Кейин Абу Бакр имомликка ўтди. Одамлар намоздаликларида Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам келиб қолдилар. Орани ёриб, (биринчи) сафга етиб келдилар. Одамлар чапак чалишди. Абу Бакр намозида қайрилиб қарамас эди. Одамлар чапак чалавергач, қайрилиб қаради ва Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламни кўрди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам унга «Жойингда тур», дегандай ишора қилдилар. Абу Бакр икки қўлини кўтариб, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ўзига шундай ишни буюрганлари учун Аллоҳга ҳамд айтди. Кейин Абу Бакр тисарилиб, саф билан тенглашди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам олдинга ўтиб, намоз ўқиб бердилар. Тугатгач: «Эй Абу Бакр, буюрсам ҳам тураверишингга нима тўсқинлик қилди?» дедилар. Абу Бакр: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг олдиларида намоз ўқиш Ибн Абу Қуҳофага раво эмас», деди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Нима бўлди, кўп чапак чалиб юбординглар? Кимни намозда бирон нарса шубҳага солса, тасбеҳ айтсин. Чунки тасбеҳ айтса, унга қаралади. Чапак чалиш аёллар учун, холос», дедилар».
Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга имомлик қилиш Абу Қуҳофанинг ўғлига тўғри келмайди
403/684 - عَنْ سَهْلِ بْنِ سَعْدٍ السَّاعِدِيِّ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم ذَهَبَ إِلَى بَنِي عَمْرِو بْنِ عَوْفٍ لِيُصْلِحَ بَيْنَهُمْ، فَحَانَتِ الصَّلَاةُ، فَجَاءَ الْمُؤَذِّنُ إِلَى أَبِي بَكْرٍ، فَقَالَ: أَتُصَلِّي لِلنَّاسِ فَأُقِيمُ؟ قَالَ: نَعَمْ، فَصَلَّى أَبُو بَكْرٍ، فَجَاءَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم وَالنَّاسُ فِي الصَّلَاةِ، فَتَخَلَّصَ حَتَّى وَقَفَ فِي الصَّفِّ، فَصَفَّقَ النَّاسُ، وَكَانَ أَبُو بَكْرٍ لَا يَلْتَفِتُ فِي صَلَاتِهِ، فَلَمَّا أَكْثَرَ النَّاسُ التَّصْفِيقَ الْتَفَتَ، فَرَأَى رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم، فَأَشَارَ إِلَيْهِ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم أَنِ امْكُثْ مَكَانَكَ. فَرَفَعَ أَبُو بَكْرٍ رَضِيَ الله عَنْهُ يَدَيْهِ، فَحَمِدَ اللهَ عَلَى مَا أَمَرَهُ بِهِ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم مِنْ ذَلِكَ، ثُمَّ اسْتَأْخَرَ أَبُو بَكْرٍ حَتَّى اسْتَوَى فِي الصَّفِّ، وَتَقَدَّمَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم فَصَلَّى، فَلَمَّا انْصَرَفَ قَالَ: «يَا أَبَا بَكْرٍ، مَا مَنَعَكَ أَنْ تَثْبُتَ إِذْ أَمَرْتُكَ؟» فَقَالَ أَبُو بَكْرٍ: مَا كَانَ لِابْنِ أَبِي قُحَافَةَ أَنْ يُصَلِّيَ بَيْنَ يَدَيْ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم، فَقَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «مَا لِي رَأَيْتُكُمْ أَكْثَرْتُمُ التَّصْفِيقَ؟ مَنْ رَابَهُ شَيْءٌ فِي صَلَاتِهِ فَلْيُسَبِّحْ، فَإِنَّهُ إِذَا سَبَّحَ الْتُفِتَ إِلَيْهِ، وَإِنـَّمَا التَّصْفِيقُ لِلنِّسَاءِ».
(34) ИМОМ УНГА ЭРГАШИЛИШИ УЧУНГИНА ҚЎЙИЛГАН
(34) بَاب: إِنـَّمَا جُعِلَ الْإِمَامُ لِيُؤْتَمَّ بِهِ
404.687 Убайдуллоҳ ибн Абдуллоҳ ибн Утбадан ривоят қилинади:
«Оиша розияллоҳу анҳонинг ҳузурига кириб: «Менга Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг бетобликлари ҳақида айтиб бермайсизми?» дедим. У деди: «Майли. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам оғирлашиб қолдилар ва: «Одамлар намоз ўқишдими?» дедилар. «Йўқ, улар сизни кутишяпти», дедик. «Менга тоғорачада сув келтириб қўйинглар», дедилар. Шундай қилдик. У зот ғусл қилдилар ва туришга ҳаракат қилган эдилар, ҳушларидан кетиб қолдилар. Сўнг у зот соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳушларига келиб: «Одамлар намоз ўқишдими?» дедилар. «Йўқ, улар сизни кутишяпти, эй Аллоҳнинг Расули», дедик. «Менга тоғорада сув келтириб қўйинглар», дедилар. Кейин ўтириб, ғусл қилдилар ва туришга ҳаракат қилган эдилар, яна ҳушларидан кетиб қолдилар. Сўнгра ўзларига келиб: «Одамлар намоз ўқишдими?» дедилар. «Йўқ, улар сизни кутишяпти, эй Аллоҳнинг Расули», дедик. «Менга тоғорада сув келтириб қўйинглар», дедилар. Кейин ўтириб, ғусл қилдилар ва туришга ҳаракат қилган эдилар, яна ҳушларидан кетдилар. Сўнг ҳушларига келиб: «Одамлар намоз ўқишдими?» дедилар. «Йўқ, улар сизни кутишяпти, эй Аллоҳнинг Расули», дедик. Одамлар Набий алайҳиссаломнинг хуфтон намозига чиқишларини кутиб, масжидда ўтиришарди. Шунда Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам одамларга намоз ўқиб берсин, дея Абу Бакрга хабарчи юбордилар. Хабарчи унга келиб: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам одамларга намоз ўқиб беришингизни буюряптилар», деди. Абу Бакр кўнгли юмшоқ одам эди: «Эй Умар, одамларга намоз ўқиб беринг», деди. Умар унга: «Бунга сиз ҳақлироқсиз», деди. Ўша кунлари Абу Бакр намозга имомлик қилди.
Кейин Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам ўзларини бироз енгил ҳис этиб, икки кишининг ўртасида – уларнинг бири Аббос эди – пешин намозига чиқдилар. Абу Бакр одамларга намоз ўқиб бераётган эди. Абу Бакр у зотни кўрган заҳоти тисарила бошлади. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам унга «тисарилма» маъносида ишора қилдилар. «Мени унинг ёнига ўтирғизинглар», дедилар. Икковлари у зотни Абу Бакрнинг ёнига ўтирғизишди. Абу Бакр Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг намозларига, одамлар эса Абу Бакрнинг намозига иқтидо қилиб намоз ўқий бошлашди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам ўтириб олган эдилар».
Убайдуллоҳ айтади: «Абдуллоҳ ибн Аббоснинг олдига кириб, унга: «Оишанинг Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг бетобликлари ҳақидаги менга айтганларини айтиб берайми?» дедим. «Қани, айт-чи», деди. (Оишанинг) ҳадисини унга айтиб бердим, ундан бирор нарсани инкор этмади. Фақат: «Аббос билан бирга бўлган кишининг исмини сенга айтмадими?» деди. «Йўқ», дедим. «У Алий эди», деди у».
404/687 – عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ الله عَنْهَا قَالَتْ: لَمَّا ثَقُلَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «أَصَلَّى النَّاسُ؟» قُلْنَا: لَا، هُمْ يَنْتَظِرُونَكَ، قَالَ: «ضَعُوا لِي مَاءً فِي الْمِخْضَبِ». قَالَتْ: فَفَعَلْنَا، فَاغْتَسَلَ، فَذَهَبَ لِيَنُوءَ فَأُغْمِيَ عَلَيْهِ، ثُمَّ أَفَاقَ، فَقَالَ صلى الله عليه وسلم: «أَصَلَّى النَّاسُ؟» قُلْنَا: لَا، هُمْ يَنْتَظِرُونَكَ يَا رَسُولَ اللهِ، قَالَ: «ضَعُوا لِي مَاءً فِي الْمِخْضَبِ». قَالَتْ: فَقَعَدَ فَاغْتَسَلَ، ثُمَّ ذَهَبَ لِيَنُوءَ فَأُغْمِيَ عَلَيْهِ، ثُمَّ أَفَاقَ فَقَالَ: «أَصَلَّى النَّاسُ؟» قُلْنَا: لَا، هُمْ يَنْتَظِرُونَكَ يَا رَسُولَ اللهِ، فَقَالَ: «ضَعُوا لِي مَاءً فِي الْمِخْضَبِ». فَقَعَدَ فَاغْتَسَلَ، ثُمَّ ذَهَبَ لِيَنُوءَ فَأُغْمِيَ عَلَيْهِ، ثُمَّ أَفَاقَ فَقَالَ: «أَصَلَّى النَّاسُ؟» فَقُلْنَا: لَا، هُمْ يَنْتَظِرُونَكَ يَا رَسُولَ اللهِ. وَالنَّاسُ عُكُوفٌ فِي الْمَسْجِدِ، يَنْتَظِرُونَ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم لِصَلَاةِ الْعِشَاءِ الْآخِرَةِ، فَأَرْسَلَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم إِلَى أَبِي بَكْرٍ بِأَنْ يُصَلِّيَ بِالنَّاسِ، فَأَتَاهُ الرَّسُولُ فَقَالَ: إِنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم يَأْمُرُكَ أَنْ تُصَلِّيَ بِالنَّاسِ، فَقَالَ أَبُو بَكْرٍ - وَكَانَ رَجُلًا رَقِيقًا -: يَا عُمَرُ، صَلِّ بِالنَّاسِ، فَقَالَ لَهُ عُمَرُ: أَنْتَ أَحَقُّ بِذَلِكَ، فَصَلَّى أَبُو بَكْرٍ تِلْكَ الْأَيَّامَ، وَبَاقِي الـحَدِيثِ تَقَدَّمَ.
405.688. Мўминларнинг онаси Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бетоб бўлганларида уйларида, ўтирган ҳолда намоз ўқидилар. Қавм эса орқаларида тик туриб намоз ўқиди. Уларга: «Ўтиринглар» деб ишора қилдилар. Намозни тугатгач: «Имом унга эргашилиши учунгина қўйилгандир. Рукуъ қилса, рукуъ қилинглар, (бошини) кўтарса, кўтаринглар, намозни ўтириб ўқиса, ўтириб ўқинглар», дедилар».
405/688 – وَعَنْهَا رَضِيَ الله عَنْهَا حَدِيثُ صَلَاةِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم فِي بَيْتِهِ وَهُوَ شَاكٍ، تَقَدَّمَ، وَفِي هَذِهِ الرِّوَايَةِ قَالَ: «وَإِذَا صَلَّى جَالِسًا فَصَلُّوا جُلُوسًا».
(35) ИМОМНИНГ ОРТИДАГИ ҚАЧОН САЖДА ҚИЛАДИ?
(35) بَاب: مَتَى يَسْجُدُ مَنْ خَلْفَ الْإِمَامِ؟
406.690. Абдуллоҳ ибн Язийд сўзлаб берди:
«Менга буларни Баро сўзлаб берган: – у ёлғончи эмас – «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам «Самиъаллоҳу лиман ҳамидаҳ», десалар, Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам саждага бормагунларича, бирортамиз саждага эгилмасдик, у зотдан кейингина саждага борар эдик», деди».
406/690 – عَنِ البَرَاءِ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: كَانَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم إِذَا قَالَ: سَـمِعَ اللهُ لِمَنْ حَمِدَهُ، لَمْ يَحْنِ أَحَدٌ مِنَّا ظَهْرَهُ، حَتَّى يَقَعَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم سَاجِدًا، ثُمَّ نَقَعُ سُجُودًا بَعْدَهُ.
(36) БОШИНИ ИМОМДАН ОЛДИН КЎТАРГАННИНГ ГУНОҲИ ҲАҚИДА
(36) بَاب: إِثْمِ مَنْ رَفَعَ رَأْسَهُ قَبْلَ الْإِمَامِ
407.691. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу айтади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Бирортангиз (саждада) бошини имомдан олдин кўтаргудек бўлса, Аллоҳ унинг бошини эшакнинг бошидек қилишидан [ёки Аллоҳ унинг суратини эшак суратидек қилишидан] қўрқмасмикин [ёки қўрқмайдими]?!» дедилар».
407/691 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «أَمَا يَخْشَى أَحَدُكُمْ - أَوْ لَا يَخْشَى أَحَدُكُمْ - إِذَا رَفَعَ رَأْسَهُ قَبْلَ الْإِمَامِ، أَنْ يَجْعَلَ اللهُ رَأْسَهُ رَأْسَ حِمَارٍ، أَوْ يَجْعَلَ اللهُ صُورَتَهُ صُورَةَ حِمَارٍ؟»
(37) ҚУЛ ВА МАВЛОНИНГ ИМОМ БЎЛИШИ ҲАҚИДА
(37) بَابُ إِمَامَةِ الْعَبْدِ وَالْمَوْلَى
408.693 Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Боши қора майиздек ҳабаш раҳбар этиб тайинланса ҳам, (унга) қулоқ солинглар, итоат этинглар!» дедилар».
408/693 - عَنْ أَنَسٍ رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «اسْـمَعُوا وَأَطِيعُوا، وَإِنِ اسْتُعْمِلَ حَبَشِيٌّ، كَأَنَّ رَأْسَهُ زَبِيبَةٌ».
(38) ИМОМ МУКАММАЛ ЎҚИМАСА-Ю, ОРТИДАГИ МУКАММАЛ ЎҚИСА...
(38) بَاب: إِذَا لَمْ يُتِمَّ الْإِمَامُ وَأَتَمَّ مَنْ خَلْفَهُ
409.694 Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «(Имомлар) сизларга намоз ўқиб беришади. Тўғри ўқишса, сизларнинг фойдангизга, хато қилишса, сизларнинг фойдангизга, ўзларининг зиёнларига», дедилар».
409/694 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «يُصَلُّونَ لَكُمْ، فَإِنْ أَصَابُوا فَلَكُمْ، وَإِنْ أَخْطَئُوا فَلَكُمْ وَعَلَيْهِمْ».
(39) КИШИ ИМОМНИНГ СЎЛ ТОМОНИГА ТУРИБ ОЛСА ВА ИМОМ УНИ ЎНГ ТАРАФИГА ЎТКАЗИБ ҚЎЙСА, ИККАЛАСИНИНГ ҲАМ НАМОЗИ БУЗИЛМАЙДИ
(39) بَاب: يَقُومُ عَنْ يَـمِينِ الإمَامِ بِحِذَائِهِ سَواءٌ إذا كَانَ اثْنَيْنِ
410.698 Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Маймунанинг ҳузурида ухладим. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам ўша кеча унинг ҳузурида эдилар. Кейин у зот таҳорат қилиб, намоз ўқигани турдилар. Мен ҳам сўл томонларида турдим. Шунда мени ушлаб, ўнг томонларига ўтказиб қўйдилар. Ўн уч ракат намоз ўқидилар. Сўнгра ухладилар, ҳатто хуррак ҳам отдилар – у зот ухлаганларида хуррак отар эдилар. – Кейин у зотнинг олдиларига муаззин келди. Чиқиб, намоз ўқидилар. Таҳорат қилмадилар».
410/698 - عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا، حَدِيثُ مَبِيتِهِ فِي بَيْتِ خَالَتِهِ، تَقَدَّمَ، وَفِي هَذِهِ الرِّوَايَةِ قَالَ: ثُمَّ نَامَ حَتَّى نَفَخَ، وَكَانَ إِذَا نَامَ نَفَخَ، ثُمَّ أَتَاهُ الْمُؤَذِّنُ، فَخَرَجَ فَصَلَّى وَلَمْ يَتَوَضَّأْ.
(40) ИМОМ ЧЎЗИБ ЮБОРСА-Ю, БИР КИШИНИНГ ЮМУШИ БЎЛСА, ЧИҚИБ, (АЛОҲИДА) НАМОЗ ЎҚИСА...
(40) بَاب: إِذَا طَوَّلَ الْإِمَامُ وَكَانَ لِلرَّجُلِ حَاجَةٌ فَخَرَجَ فَصَلَّى
411.701 Амрдан ривоят қилинади:
«Мен Жобир ибн Абдуллоҳнинг бундай деганини эшитдим: «Муъоз ибн Жабал Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам билан бирга намоз ўқир, сўнг қайтиб бориб, қавмига имомлик қилар эди.
У хуфтон намозини ўқиди ва унда Бақарани қироат қилди. Шунда бир киши кетиб қолди. Муъоз уни айблагандек бўлди. Бу Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга етиб борганида, уч марта: «Фитнакорсан! Фитнакорсан! Фитнакорсан!» [ёки «Фитначи бўлибсан! Фитначи бўлибсан! Фитначи бўлибсан!»] дедилар ва «Муфассал»нинг* ўртачаларидан иккита сурани ўқишга буюрдилар».
Амр: «Икковини эслаб қололмадим», деган.
* «Муфассал» – Қуръони каримнинг Ҳужурот сурасидан бошлаб то охиригача бўлган сураларнинг умумий номи. Уларнинг ўзлари ҳам, оятлари ҳам қисқа-қисқа бўлгани учун шундай номланган. «Муфассал» дегани «фосиласи кўп» деганидир. «Фосила» эса оятларнинг тугашини англатади.
411/701 - عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللهِ رَضِيَ الله عَنْهُمَا: أنَّ مُعَاذُ بْنُ جَبَلٍ يُصَلِّي مَعَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم، ثُمَّ يَرْجِعُ فَيَؤُمُّ قَوْمَهُ، فَصَلَّى الْعِشَاءَ، فَقَرَأَ بِالْبَقَرَةِ، فَانْصَرَفَ رَجُلٌ، فَكَأَنَّ مُعَاذًا تَنَاوَلَ مِنْهُ، فَبَلَغَ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم، فَقَالَ: «فَتَّانٌ، فَتَّانٌ، فَتَّانٌ» ثَلَاثَ مِرَارٍ، أَوْ قَالَ: «فَاتِنًا، فَاتِنًا، فَاتِنًا». وَأَمَرَهُ بِسُورَتَيْنِ مِنْ أَوْسَطِ الْمُفَصَّلِ.
(41) ИМОМНИНГ ҚИЁМНИ ЕНГИЛ, РУКУЪ-САЖДАЛАРНИ ТЎКИС ҚИЛИШИ ҲАҚИДА
(41) بَاب: تَخْفِيفِ الْإِمَامِ فِي الْقِيَامِ، وَإِتْمَامِ الرُّكُوعِ وَالسُّجُودِ
412.702 Абу Масъуд розияллоҳу анҳу хабар қилади:
«Бир киши: «Аллоҳга қасамки, эй Аллоҳнинг Расули, фалончининг чўзиб юбораётгани сабабли бомдод намозига кеч чиқяпман чиқмаяпман», деди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг мавъизада ўша кундагидек қаттиқ ғазаб қилганларини кўрмаганман. Кейин у зот: «Орангизда (намоздан) бездирувчилар бор (экан). Қай бирингиз одамларга намоз ўқиб берса, енгил қилсин. Чунки ораларида заифлар, кексалар ва юмушлилар бор», дедилар».
412/702 - عَنْ أَبِي مَسْعُودٍ رَضِيَ الله عَنْهُ أَنَّ رَجُلًا قَالَ: وَاللهِ يَا رَسُولَ اللهِ، إِنِّي لَأَتَأَخَّرُ عَنْ صَلَاةِ الْغَدَاةِ مِنْ أَجْلِ فُلَانٍ، مِـمَّا يُطِيلُ بِنَا، فَمَا رَأَيْتُ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم فِي مَوْعِظَةٍ أَشَدَّ غَضَبًا مِنْهُ يَوْمَئِذٍ، ثُمَّ قَالَ: «إِنَّ مِنْكُمْ مُنَفِّرِينَ، فَأَيُّكُمْ مَا صَلَّى بِالنَّاسِ فَلْيَتَجَوَّزْ، فَإِنَّ فِيهِمُ الضَّعِيفَ، وَالْكَبِيرَ وَذَا الْحَاجَةِ».
413.705 Жобир ибн Абдуллоҳ Ансорий розияллоҳу анҳумо айтади:
«Бир киши тун қоронғусида сув ташийдиган икки туяси билан келиб қолди. У туясини қўйиб, намоз ўқиётган Муъозга иқтидо қилди. Муъоз Бақара [ёки Нисо] сурасини қироат қила бошлади. Ҳалиги киши кетиб қолди. Унга Муъоз уни маломат қилганини айтишди. Шунда у Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига келиб, у зотга Муъоздан шикоят қилди. Шунда Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам уч марта: «Эй Муъоз, сен фитнакормисан?! [ёки «Фитначимисан?!»] Намозда «Саббиҳисма роббикал-аъла», «Ваш-шамси ва зуҳаҳа», «Вал-лайли иза йағша»ни ўқисанг бўлмайдими?! Чунки ортингда кекса, заиф ва юмушлилар ҳам намоз ўқийди», дедилар».
413/705 – عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ الله رَضِيَ الله عَنْهُمَا حَدِيثُ مُعَاذٍ، وأنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم قَالَ لَهُ: «فَلَوْلَا صَلَّيْتَ بِـ: سَبِّحِ اسْمَ رَبِّكَ الأعْلَى، وَالشَّمْسِ وَضُحَاهَا، وَاللَّيْلِ إِذَا يَغْشَى».
(42) НАМОЗНИ ЕНГИЛ ЎҚИШ ВА УНИ МУКАММАЛ ҚИЛИШ ҲАҚИДА
(42) بَاب: الْإِيجَازِ فِي الصَّلَاةِ وَإِكْمَالِهَا
414.706 Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам намозни енгил ўқир ва уни мукаммал қилар эдилар».
414/706 - عَنْ أَنَسٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: كَانَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم يُوجِزُ الصَّلَاةَ وَيُكْمِلُهَا.
(43) ГЎДАК ЙИҒЛАГАНДА НАМОЗНИ ЕНГИЛ ҚИЛИШ ҲАҚИДА
(43) بَاب: مَنْ أَخَفَّ الصَّلَاةَ عِنْدَ بُكَاءِ الصَّبِيِّ
415.707 Абдуллоҳ ибн Абу Қатода отаси Абу Қатода розияллоҳу анҳудан ривоят қилади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Мен намозни узун ўқимоқчи бўлиб тураман-да, кейин гўдак йиғисини эшитиб, онасига машаққат туғдириб қўйгим келмай, намозимни енгил қиламан», дедилар».
415/707 - عَنْ أَبِي قَتَادَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «إِنِّي لَأَقُومُ فِي الصَّلَاةِ أُرِيدُ أَنْ أُطَوِّلَ فِيهَا، فَأَسْمَعُ بُكَاءَ الصَّبِيِّ، فَأَتَجَوَّزُ فِي صَلَاتِي، كَرَاهِيَةَ أَنْ أَشُقَّ عَلَى أُمِّهِ».
(44) ИҚОМА ВАҚТИДА ВА УНДАН КЕЙИН САФНИ ТЕКИСЛАШ ҲАҚИДА
(44) بَاب: تَسْوِيَةِ الصُّفُوفِ عِنْدَ الْإِقَامَةِ وَبَعْدَهَا
416.717 Нўъмон ибн Башир розияллоҳу анҳу айтади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ё сафларингизни текислайсизлар, ёки Аллоҳ юзларингизни бир-бирингиздан буриб қўяди», дедилар».
416/717 – عَنِ النُّعْمَانِ بْنِ بَشِيرٍ رَضِيَ الله عَنْهُمَا قَالَ: قَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «لَتُسَوُّنَّ صُفُوفَكُمْ، أَوْ لَيُخَالِفَنَّ اللهُ بَيْنَ وُجُوهِكُمْ».
(45) САФЛАР ТЕКИСЛАНАЁТГАНИДА ИМОМНИНГ ОДАМЛАРГА ЮЗЛАНИШИ ҲАҚИДА
(45) بَاب: إِقْبَالِ الْإِمَامِ عَلَى النَّاسِ عِنْدَ تَسْوِيَةِ الصُّفُوفِ
417.719 Анас розияллоҳу анҳу бундай сўзлаб берди:
«Намозга иқома айтилди, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бизга юзланиб: «Сафларингизни тўғриланглар, етишиб-етишиб туринглар. Мен сизларни ортимдан ҳам кўриб тураман», дедилар».
417/719 - عَنْ أَنَسٍ رَضِيَ الله عَنْهُ أنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «أَقِيمُوا صُفُوفَكُمْ وَتَرَاصُّوا، فَإِنِّي أَرَاكُمْ مِنْ وَرَاءِ ظَهْرِي».
(46) ИМОМ БИЛАН ҚАВМ ЎРТАСИДА ДЕВОР ЁКИ ТЎСИҚ БЎЛСА...
(46) بَاب: إِذَا كَانَ بَيْنَ الْإِمَامِ وَبَيْنَ الْقَوْمِ حَائِطٌ أَوْ سِتْر
418.729 Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам тунда намозни ҳужраларида ўқир эдилар. Ҳужранинг девори эса паст эди. Одамлар Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг қораларини кўриб, бир нечалари у зотнинг намозларига эргашиб намоз ўқий бошлашди. Тонг отгач, шу ҳақда ўзаро сўзлашишди. У зот иккинчи куни ҳам (намозга) турдилар. Бир гуруҳ одам келиб, у зотнинг намозларига эргашиб намоз ўқий бошлашди. Буни икки ёки уч кеча қилишди. Ниҳоят, кейинги куни Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам (намозга) чиқмадилар. Тонг отгач, одамлар буни айтишган эди, «Мен сизларга тунги намознинг фарз қилинишидан қўрқдим», дедилар».
418/729 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ الله عَنْهَا قَالَتْ: كَانَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم يُصَلِّي مِنَ اللَّيْلِ فِي حُجْرَتِهِ، وَجِدَارُ الْحُجْرَةِ قَصِيرٌ، فَرَأَى النَّاسُ شَخْصَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم، فَقَامَ أُنَاسٌ يُصَلُّونَ بِصَلَاتِهِ، فَأَصْبَحُوا فَتَحَدَّثُوا بِذَلِكَ، فَقَامَ لَيْلَةَ الثَّانِيَةِ، فَقَامَ مَعَهُ أُنَاسٌ يُصَلُّونَ بِصَلَاتِهِ، صَنَعُوا ذَلِكَ لَيْلَتَيْنِ أَوْ ثَلَاثَةً، حَتَّى إِذَا كَانَ بَعْدَ ذَلِكَ، جَلَسَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم فَلَمْ يَخْرُجْ، فَلَمَّا أَصْبَحَ ذَكَرَ ذَلِكَ النَّاسُ، فَقَالَ: «إِنِّي خَشِيتُ أَنْ تُكْتَبَ عَلَيْكُمْ صَلَاةُ اللَّيْلِ».
(47) ТУНГИ НАМОЗ ҲАҚИДА
(47) بَاب: صَلَاةِ اللَّيْلِ
419.731 Буср ибн Саъид Зайд ибн Собит розияллоҳу анҳудан ривоят қилади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Рамазонда ҳужра қилиб олдилар – менимча, уни «бўйрадан» деди* – ва кечалари унда намоз ўқидилар. Асҳобларидан бир неча киши у зотнинг намозларига эргашиб намоз ўқишди. У зот уларни билиб қолиб, ўтириб олдилар.
Кейин уларнинг олдига чиқиб: «Қилган ишингизни кўриб, (нафл намозга иштиёқингизни) билдим. Эй одамлар, намозни уйларингизда ўқинглар. Чунки энг афзал намоз – кишининг уйидаги намозидир, фарз қилинганлари мустасно», дедилар».
419/731 – وَفِي هَذَا الـحَدِيثِ مِنْ رِوَايَةِ زَيْدِ بْنِ ثَابِتٍ رَضِيَ الله عَنْهُ زِيَادَةٌ أنَّهُ قَالَ: «قَدْ عَرَفْتُ الَّذِي رَأَيْتُ مِنْ صَنِيعِكُمْ، فَصَلُّوا أَيُّهَا النَّاسُ فِي بُيُوتِكُمْ، فَإِنَّ أَفْضَلَ الصَّلَاةِ صَلَاةُ الْمَرْءِ فِي بَيْتِهِ إِلَّا الْمَكْتُوبَةَ».