(1) ОХИРГИ СЎЗИ «ЛАА ИЛААҲА ИЛЛАЛЛОҲ» БЎЛГАН КИШИ ХУСУСИДА
(1) بَاب: مَنْ كَانَ آخِرُ كَلَامِهِ: لَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ
624.1237. Абу Зарр розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Роббим ҳузуридан менинг олдимга биров келиб, умматимдан ким Аллоҳга бирон нарсани шерик қилмай вафот этса, жаннатга киришининг хабарини берди [ёки хушхабарини берди]», дедилар. Мен: «Зино қилса ҳамми? Ўғрилик қилса ҳамми?» дедим. У зот: «Зино қилса ҳам, ўғрилик қилса ҳам», дедилар».
624/1237 - عَنْ أَبِي ذَرٍّ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «أَتَانِي آتٍ مِنْ رَبِّي، فَأَخْبَرَنِي، أَوْ قَالَ: بَشَّرَنِي، أَنَّهُ مَنْ مَاتَ مِنْ أُمَّتِي لَا يُشْرِكُ بِاللهِ شَيْئًا دَخَلَ الْجَنَّةَ». قُلْتُ: وَإِنْ زَنَى وَإِنْ سَرَقَ؟ قَالَ: «وَإِنْ زَنَى وَإِنْ سَرَقَ».
(2) ЖАНОЗАГА ҚАТНАШИШГА БУЮРИШ ҲАҚИДА
(2) بَاب: الْأَمْرِ بِاتِّبَاعِ الْجَنَائِزِ
625.1238. Абдуллоҳ розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ким Аллоҳга бирон нарсани шерик қилган ҳолда ўлса, дўзахга киради», деганлар. Мен: «Ким Аллоҳга бирон нарсани шерик қилмаган ҳолда ўлса, жаннатга киради», дейман».
625/1238 - عَنْ عَبْدِ اللهِ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «مَنْ مَاتَ يُشْرِكُ بِاللهِ شَيْئًا دَخَلَ النَّارَ». وَقُلْتُ أَنَا: مَنْ مَاتَ لَا يُشْرِكُ بِاللهِ شَيْئًا دَخَلَ الْجَنَّةَ.
626.1239. Баро розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам бизни етти нарсага буюрдилар ва етти нарсадан қайтардилар: жанозага қатнашишга, касални бориб кўришга, айтилган жойга боришга, мазлумга ёрдам беришга, қасамни оқлашга, саломга алик олишга ва акса урган кишига ташмит* қилишга буюрдилар. Кумуш идишдан, тилла узукдан, ипакдан, дебождан, қассийдан ва истабрақдан* қайтардилар».
* Араб тилида акса урган кишига қарата «Йарҳамукаллоҳ» («Аллоҳ сенга раҳм қилсин») дейиш «ташмит» дейилади. Бунда мусулмон одам айнан мазкур жумлани ишлатиши керак. «Соғ бўлинг», «Саломат бўлинг» ёки шунга ўхшаш бошқа иборалар унинг ўрнига ўтмайди.
* «Дебож», «қассий», «истабрақ» – ипак матоларнинг номлари. Дебож – ўриш-арқоғи ипакдан бўлган юпқа мато; қассий – зайтун поясига ипак аралаштириб тўқиладиган мато бўлиб, ўша вақтларда Мисрдан олиб келинган; истабрақ – дебожнинг қалини. Баъзилар буларни тоза ипак эмас деб ўйлаб қолишлари мумкинлиги учун ҳадисда алоҳида-алоҳида таъкидланмоқда.
626/1239 - عَنِ الْبَرَاءِ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: أَمَرَنَا النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم بِسَبْعٍ وَنَهَانَا عَنْ سَبْعٍ: أَمَرَنَا بِاتِّبَاعِ الْجَنَائِزِ، وَعِيَادَةِ الْمَرِيضِ، وَإِجَابَةِ الدَّاعِي، وَنَصْرِ الْمَظْلُومِ، وَإِبْرَارِ الْقَسَمِ، وَرَدِّ السَّلَامِ، وَتَشْمِيتِ الْعَاطِسِ، وَنَهَانَا عَنْ آنِيَةِ الْفِضَّةِ، وَخَاتَمِ الذَّهَبِ، وَالْحَرِيرِ، وَالدِّيبَاجِ، وَالْقَسِّيِّ، وَالْإِسْتَبْرَقِ.
(3)
(3) باب: الدُّخُولِ عَلَى الـميِّتِ بَعْدَ الـمَوْتِ إذَا أُدْرِجَ في أكْفَانِهِ
627.1243. Хорижа ибн Зайд ибн Собит айтади:
«Умму Ало – у ансорлардан бўлиб, Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга байъат қилган аёл эди – шундай хабар қилади: «Муҳожирлар қуръа асосида тақсимланди. Бизга Усмон ибн Мазъун тушди. Биз уни уйимизга туширдик. Кейин у вафотига сабаб бўлган хасталикка чалинди. Вафот этиб, ювилиб, ўз кийимларига кафанлангач, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам кириб келдилар. Мен: «Сенга Аллоҳнинг раҳмати бўлсин, эй Абу Соиб! Сенга гувоҳлигим шуки, дарҳақиқат, Аллоҳ сени икром қилгандир», дедим. Шунда Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Аллоҳ уни икром қилганини сен қаердан биласан?» дедилар. Мен: «Отам сизга фидо бўлсин, эй Аллоҳнинг Расули, бўлмаса Аллоҳ кимни икром қилади?» дедим. Шунда у зот: «Дарҳақиқат, унга ўлим* келди. Аллоҳга қасамки, мен унга яхшилик(бўлиши)ни умид қиламан. Аллоҳга қасамки, мен Аллоҳнинг Расули бўла туриб, ўзимга нима қилинишини билмайман», дедилар. Аллоҳга қасамки, ўшандан буён ҳеч қачон бирор кишини поклаб мақтамайман».
Бошқа бир ривоятда: «...мен Аллоҳнинг Расули бўла туриб, унга нима қилинишини билмайман», деганлар.
* Биз «ўлим» деб таржима қилган сўз матнда «яқийн» деб келган. Яқийн – тўла ишонч; бўлиши аниқ, шак-шубҳасиз ҳолат маъносини англатиб, бу ерда ўлим назарда тутилган.
627/1243 - عَنْ أُمِّ الْعَلَاءِ رَضِيَ الله عَنْهَا - امْرَأَةً مِنَ الْأَنْصَارِ بَايَعَتِ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم – قَالَتْ: أَنَّهُ اقْتُسِمَ الْمُهَاجِرُونَ قُرْعَةً، فَطَارَ لَنَا عُثْمَانُ بْنُ مَظْعُونٍ، فَأَنْزَلْنَاهُ فِي أَبْيَاتِنَا، فَوَجِعَ وَجَعَهُ الَّذِي تُوُفِّيَ فِيهِ، فَلَمَّا تُوُفِّيَ وَغُسِّلَ وَكُفِّنَ فِي أَثْوَابِهِ، دَخَلَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم فَقُلْتُ: رَحْمَةُ اللهِ عَلَيْكَ أَبَا السَّائِبِ، فَشَهَادَتِي عَلَيْكَ: لَقَدْ أَكْرَمَكَ اللهُ. فَقَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «وَمَا يُدْرِيكِ أَنَّ اللهَ أَكْرَمَهُ؟» فَقُلْتُ: بِأَبِي أَنْتَ يَا رَسُولَ اللهِ، فَمَنْ يُكْرِمُهُ اللهُ؟ فَقَالَ: «أَمَّا هُوَ فَقَدْ جَاءَهُ الْيَقِينُ، وَاللهِ إِنِّي لَأَرْجُو لَهُ الْخَيْرَ، وَاللهِ مَا أَدْرِي، وَأَنَا رَسُولُ اللهِ، مَا يُفْعَلُ بِي». قَالَتْ: فَوَاللهِ لَا أُزَكِّي أَحَدًا بَعْدَهُ أَبَدًا.
628.1244. Жобир ибн Абдуллоҳ розияллоҳу анҳумо айтади:
«Отам қатл қилингач, юзидан матони очиб, йиғлай бошладим. Мени бундан қайтаришар эди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам эса мени қайтармас эдилар. Аммам Фотима ҳам йиғлай бошлади. Шунда Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Йиғлайсанми, йиғламайсанми, уни кўтаргунларингизча фаришталар унга қанотлари ила соя солиб туришди», дедилар».
628/1244 - عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللهِ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: لَمَّا قُتِلَ أَبِي جَعَلْتُ أَكْشِفُ الثَّوْبَ عَنْ وَجْهِهِ، أَبْكِي وَيَنْهَوْنِي عَنْهُ، وَالنَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم لَا يَنْهَانِي، فَجَعَلَتْ عَمَّتِي فَاطِمَةُ تَبْكِي، فَقَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «تَبْكِينَ أَوْ لَا تَبْكِينَ، مَا زَالَتِ الْمَلَائِكَةُ تُظِلُّهُ بِأَجْنِحَتِهَا حَتَّى رَفَعْتُمُوهُ».
(4) МАЙЙИТНИНГ АҲЛИГА ЎЛИМ ХАБАРИНИ АЙТИШ ҲАҚИДА
(4) بَاب: الرَّجُلِ يَنْعَى إِلَى أَهْلِ الْمَيِّتِ بِنَفْسِهِ
629.1245. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Нажоший ўлган куни унинг вафоти хабарини айтдилар. Намозгоҳга чиқиб, одамлар билан саф тортдилар ва тўрт такбир айтдилар».
629/1245 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَرَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم نَعَى النَّجَاشِيَّ فِي الْيَوْمِ الَّذِي مَاتَ فِيهِ، خَرَجَ إِلَى الْمُصَلَّى، فَصَفَّ بِـهِمْ، وَكَبَّرَ أَرْبَعًا.
630.1246. Анас ибн Молик розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам дедилар: «Байроқни Зайд олди, у ўлдирилди. Кейин уни Жаъфар олди, у ҳам ўлдирилди. Кейин уни Абдуллоҳ ибн Равоҳа олди, у ҳам ўлдирилди – Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг икки кўзлари ёш қуярди. – Сўнгра уни амир бўлмаса ҳам Холид ибн Валид олди. Унга фатҳ насиб бўлди».
630/1246 - عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «أَخَذَ الرَّايَةَ زَيْدٌ فَأُصِيبَ، ثُمَّ أَخَذَهَا جَعْفَرٌ فَأُصِيبَ، ثُمَّ أَخَذَهَا عَبْدُ اللهِ بْنُ رَوَاحَةَ فَأُصِيبَ - وَإِنَّ عَيْنَيْ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم لَتَذْرِفَانِ - ثُمَّ أَخَذَهَا خَالِدُ بْنُ الْوَلِيدِ مِنْ غَيْرِ إِمْرَةٍ فَفُتِحَ لَهُ».
(5) ФАРЗАНДИ ВАФОТ ЭТИБ, САВОБ УМИД ҚИЛГАН КИШИНИНГ ФАЗЛИ ҲАҚИДА
(5) بَاب: فَضْلِ مَنْ مَاتَ لَهُ وَلَدٌ فَاحْتَسَبَ
631.1248. Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Бир мусулмон одамнинг балоғатга етмаган уч фарзанди вафот этса, Аллоҳ уларга бўлган раҳмати фазлидан уни албатта жаннатга киритади», дедилар».
631/1248 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ:: قَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «مَا مِنَ النَّاسِ مِنْ مُسْلِمٍ يُتَوَفَّى لَهُ ثَلَاثٌ لَمْ يَبْلُغُوا الْحِنْثَ، إِلَّا أَدْخَلَهُ اللهُ الْجَنَّةَ، بِفَضْلِ رَحْمَتِهِ إِيَّاهُمْ».
(6) МАЙЙИТНИ СУВ ВА СИДР БИЛАН ҒУСЛ ВА ТАҲОРАТ ҚИЛДИРИШ ҲАҚИДА
(6) بَاب: مَا يُسْتَحَبُّ أنْ غُسْلِ الْمَيِّتِ وَوُضُوئِهِ بِالْمَاءِ وَالسِّدْرِ
(7)
(7) بَاب: يُبْدأ بِـمَيَامِنِ الـمَيِّتِ
632.1253. Умму Атийя Ансория розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам қизлари вафот этганда бизнинг ҳузуримизга кириб, «Уни сув ва сидр билан уч ё беш марта, лозим топсангиз, ундан-да кўп ювинглар. Охиргисида кофур* [ёки кофур аралашган бирон нарса] қўшинглар. Фориғ бўлганингизда менга маълум қилинглар», дедилар. Фориғ бўлганимизда у зотни чақирдик. У зот бизга изорларини бериб: «Уни (олдин) мана бунга ўранглар», дедилар».
* Кофур – мусулмон ўлкаларида кенг ишлатиладиган хушбўй модда бўлиб, уни сувга қўшиб маййитни ювишга ишлатилади. Бунда жасад тез қотади ва тез айнимайди, хушбўйлигида эса инсон ва фаришталарнинг икроми бор.
632/1253 - عَنْ أُمِّ عَطِيَّةَ الْأَنْصَارِيَّةِ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا قَالَتْ: دَخَلَ عَلَيْنَا رَسُولُ الله صلى الله عليه وسلم حِينَ تُوُفِّيَتِ ابْنَتُهُ، فَقَالَ: «اغْسِلْنَهَا ثَلَاثًا، أَوْ خَمْسًا، أَوْ أَكْثَرَ مَنْ ذَلِكَ إِنْ رَأَيْتُنَّ ذَلِكَ، بـِمَاءٍ وَسِدْرٍ، وَاجْعَلْنَ فِي الْآخِرَةِ كَافُورًا، أَوْ شَيْئًا مِنْ كَافُورٍ، فَإِذَا فَرَغْتُنَّ فَآذِنَّنِي». فَلَمَّا فَرَغْنَا آذَنَّاهُ، فَأَعْطَانَا حِقْوَهُ، وَقَالَ: «أَشْعِرْنَهَا إِيَّاهُ». تَعْنِي: إِزَارَهُ.
(6) МАЙЙИТНИ СУВ ВА СИДР БИЛАН ҒУСЛ ВА ТАҲОРАТ ҚИЛДИРИШ ҲАҚИДА
(6) بَاب: مَا يُسْتَحَبُّ أنْ غُسْلِ الْمَيِّتِ وَوُضُوئِهِ بِالْمَاءِ وَالسِّدْرِ
(7)
(7) بَاب: يُبْدأ بِـمَيَامِنِ الـمَيِّتِ
632А.1254. Айюб Муҳаммаддан, у эса Умму Атийя розияллоҳу анҳодан ривоят қилади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг қизларини юваётганимизда у зот ҳузуримизга кириб: «Уни сув ва сидр билан уч ё беш марта ёки ундан-да кўп ювинглар. Охиргисида кофур ҳам қўшинглар. Фориғ бўлганингизда менга маълум қилинглар», дедилар. Фориғ бўлгач, у зотга хабар бердик. У зот бизга изорларини ташлаб: «Уни (олдин) мана бунга ўранглар», дедилар».
Айюб айтади: «Ҳафса менга худди Муҳаммаднинг ҳадиси каби ҳадис айтиб берди. Ҳафсанинг ҳадисида: «Уни тоқ ювинглар» ва «Уч, ёки беш, ёки етти марта» ҳамда «Унинг ўнг тарафидан ва таҳорат ўринларидан бошланглар», деганлари ҳам бор эди. Яна унда Умму Атийя: «Унинг сочларини уч ўрим қилиб тараб қўйдик», деган».
632أ/1254 – وَفِي رِوَايَةٍ أُخْرَى أَنَّهُ قَالَ: «ابْدَأْنَ بِـمَيَامِنِهَا، وَمَوَاضِعِ الْوُضُوءِ مِنْهَا»، قَالَتْ: وَمَشَطْنَاهَا ثَلَاثَةَ قُرُونٍ.
(8) КАФАН УЧУН ОҚ МАТО БЎЛИШИ ҲАҚИДА
(8) بَاب: الثِّيَابِ الْبِيضِ لِلْكَفَنِ
633.1264. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам пахтадан бўлган учта оппоқ яманий саҳулий эн кийимга кафанландилар, уларнинг орасида кўйлак ҳам, салла ҳам йўқ эди».
* Саҳул – Ямандаги мато тўқишда, кийим бўяш ва оҳорлашда машҳур бўлган ўлка.
633/1264 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم كُفِّنَ فِي ثَلَاثَةِ أَثْوَابٍ يَـمَانِيَةٍ بِيضٍ سَحُولِيَّةٍ مِنْ كُرْسُفٍ، لَيْسَ فِيهِنَّ قَمِيصٌ وَلَا عِمَامَةٌ.
(9) ИККИТА ЭН КИЙИМГА* КАФАНЛАШ ҲАҚИДА
(9) بَاب: الْكَفَنِ فِي ثَوْبَيْنِ
634.1265. Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Бир киши Арафотда вуқуф қилиб турган эди, тўсатдан туясидан йиқилди. (Туяси) уни йиқитиб, бўйнини синдирди [ёки «синдириб юборди», деди]. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Уни сув ва сидр билан ювинглар, иккита эн кийимга кафанланглар. Унга хушбўйлик суртманглар, бошини ҳам ёпманглар, чунки у қиёмат куни талбия* айтган ҳолида тирилади», дедилар».
* Эн кийим – тикилмаган, чойшабсимон оддий мато.
634/1265 - عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: بَيْنَمَا رَجُلٌ وَاقِفٌ مَعَ رَسُولِ الله صلى الله عليه وسلم بِعَرَفَةَ، إِذْ وَقَعَ عَنْ رَاحِلَتِهِ فَوَقَصَتْهُ، أَوْ قَالَ: فَأَوْقَصَتْهُ، قَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «اغْسِلُوهُ بِمَاءٍ وَسِدْرٍ، وَكَفِّنُوهُ فِي ثَوْبَيْنِ، وَلَا تُحَنِّطُوهُ، وَلَا تُخَمِّرُوا رَأْسَهُ، فَإِنَّهُ يُبْعَثُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ مُلَبِّيًا».
(10) ЧЕТИ ТИКИЛГАН ЁКИ ТИКИЛМАГАН КЎЙЛАККА КАФАНЛАШ ВА КЎЙЛАКСИЗ КАФАНЛАШ ҲАҚИДА
(10) بَاب: الْكَفَنِ فِي الْقَمِيصِ
635.1269. Ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Абдуллоҳ ибн Убай вафот этганда унинг ўғли Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ёнларига келиб: «Эй Аллоҳнинг Расули, кўйлагингизни беринг, отамни унга кафанлайин. Унга жаноза ўқиб беринг ва унинг учун мағфират сўранг», деди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам унга кўйлакларини бердилар. У зот: «(Тайёр бўлгач) менга хабар бер, унга жаноза ўқиб бераман», дедилар. У хабар берди. У зот унга жаноза ўқимоқчи бўлган эдилар, Умар розияллоҳу анҳу у зотни (ўзига) тортиб: «Аллоҳ сизни мунофиқларга жаноза ўқишдан қайтармаганми?» деди. Шунда у зот: «Мен икки ихтиёр орасидаман. (Аллоҳ): «Улар учун мағфират сўрасанг ҳам, мағфират сўрамасанг ҳам, агар улар учун етмиш марта мағфират сўрасанг ҳам, Аллоҳ уларни зинҳор мағфират қилмас», деган», дедилар-да, унга жаноза ўқидилар. Шунда «Ва ҳеч қачон улардан ўлган бирортасига ҳам (жаноза) намоз ўқима…» (ояти) нозил бўлди».
635/1269 - عَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا: أَنَّ عَبْدَ اللهِ بْنَ أُبَيٍّ لَمَّا تُوُفِّيَ، جَاءَ ابْنُهُ إِلَى النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم فَقَالَ: يَا رَسُولَ اللهِ، أَعْطِنِي قَمِيصَكَ أُكَفِّنْهُ فِيهِ، وَصَلِّ عَلَيْهِ، وَاسْتَغْفِرْ لَهُ. فَأَعْطَاهُ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم قَمِيصَهُ، فَقَالَ: «آذِنِّي أُصَلِّي عَلَيْهِ». فَآذَنَهُ، فَلَمَّا أَرَادَ أَنْ يُصَلِّيَ عَلَيْهِ جَذَبَهُ عُمَرُ رَضِيَ الله عَنْهُ، فَقَالَ: أَلَيْسَ اللهُ نَهَاكَ أَنْ تُصَلِّيَ عَلَى الْمُنَافِقِينَ؟ فَقَالَ: «أَنَا بَيْنَ خِيرَتَيْنِ، قَالَ: (اسْتَغْفِرْ لَهُمْ أَوْ لَا تَسْتَغْفِرْ لَهُمْ إِنْ تَسْتَغْفِرْ لَهُمْ سَبْعِينَ مَرَّةً فَلَنْ يَغْفِرَ اللَّهُ لَهُمْ)» [التوبة: 80]. فَصَلَّى عَلَيْهِ، فَنَزَلَتْ: (وَلَا تُصَلِّ عَلَى أَحَدٍ مِنْهُمْ مَاتَ أَبَدًا) [التوبة: 84].
636.1270. Жобир розияллоҳу анҳу айтади:
«Абдуллоҳ ибн Убай дафн қилингач, Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам келиб, уни чиқартирдилар ва унга тупукларидан туфлаб, кўйлакларини кийдириб қўйдилар».
Изоҳ: Ушбу ҳадис бир қараганда олдинги ҳадиснинг маъносига зид келади. Чунки олдинги ривоятда кўйлакни маййитнинг ўғли сўрагани, кейингисида эса маййитни қабрдан чиқариб, унга кўйлак кийдирилгани айтилган. Бу икки ҳадиснинг маъносини бирлаштириш учун турли эҳтимоллар айтилган. Жумладан, кўйлак қайсидир сабабга кўра маййитга кийдирилмай қолиб кетган ва Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ваъдани адо этиш ҳамда маййитнинг ўғлининг илтимосини бажариш учун мазкур тасарруфни қилганлар ёки юқоридаги ҳадисда кўйлакни берганлари умумий маънода айтилган бўлиб, кейингисида эса қачон берганлари баён қилинган. Баъзи уламоларнинг фикрича, бунда маййит қабрга қўйилган бўлса-да, ҳали кўмилмаган эди.
636/1270 - عَنْ جَابِرٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: أَتَى النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم عَبْدَ اللهِ بْنَ أُبَيٍّ بَعْدَ مَا دُفِنَ، فَأَخْرَجَهُ، فَنَفَثَ فِيهِ مِنْ رِيقِهِ، وَأَلْبَسَهُ قَمِيصَهُ.
(11)
(11)
637.1276. Хаббоб розияллоҳу анҳу сўзлаб берди:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам билан Аллоҳнинг розилигини излаб ҳижрат қилдик. Ажримиз Аллоҳнинг зиммасида бўлди. Бас, орамизда ўз ажридан бирон нарсани емай ўлганлар ҳам бўлди, улардан бири Мусъаб ибн Умайрдир. Кимнингдир эса меваси пишиб етилди ва у уни териб олмоқда. У (Мусъаб) Уҳуд куни қатл қилинди. Уни кафанлаш учун битта чакмондан бошқа нарса топа олмадик. У билан бошини ёпсак, оёғи чиқиб қолди, оёғини ёпсак, боши чиқиб қолди. Шунда Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам бизни унинг бошини ёпишга ва оёғига изхир* қўйишга буюрдилар».
* Изхир – хушбўй ўсимлик тури.
637/1276 - عَنْ خَبَّابٌ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: هَاجَرْنَا مَعَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم نَلْتَمِسُ وَجْهَ اللهِ، فَوَقَعَ أَجْرُنَا عَلَى اللهِ، فَمِنَّا مَنْ مَاتَ لَمْ يَأْكُلْ مِنْ أَجْرِهِ شَيْئًا مِنْهُمْ مُصْعَبُ بْنُ عُمَيْرٍ، وَمِنَّا مَنْ أَيْنَعَتْ لَهُ ثَـمَرَتُهُ فَهُوَ يَهْدِبُهَا، قُتِلَ يَوْمَ أُحُدٍ، فَلَمْ نَجِدْ مَا نُكَفِّنُهُ إِلَّا بُرْدَةً، إِذَا غَطَّيْنَا بِهَا رَأْسَهُ خَرَجَتْ رِجْلَاهُ، وَإِذَا غَطَّيْنَا رِجْلَيْهِ خَرَجَ رَأْسُهُ، فَأَمَرَنَا النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم أَنْ نُغَطِّيَ رَأْسَهُ، وَأَنْ نَجْعَلَ عَلَى رِجْلَيْهِ مِنَ الْإِذْخِرِ.
(12) НАБИЙ СОЛЛАЛЛОҲУ АЛАЙҲИ ВАСАЛЛАМ ЗАМОНЛАРИДА КАФАН ТАЙЁРЛАГАНИДА ЭЪТИРОЗ БИЛДИРИЛМАГАН КИШИ ҲАҚИДА
(12) بَاب: مَنِ اسْتَعَدَّ الْكَفَنَ فِي زَمَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم فَلَمْ يُنْكَرْ عَلَيْهِ
638.1277. Саҳл розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Бир аёл Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга чети тўқилган бурда келтирди – (Саҳл:) «Бурда нималигини биласизларми?» (деди, улар:) «Шамла», дейишди. (Саҳл:) «Тўғри», деди. – «Уни ўз қўлим билан тўқидим, сизга кийдириб қўяман деб келтирдим», деди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам шунга муҳтож бўлганлари учун уни олдилар. Олдимизга чиққанларида уни изор қилиб олган эканлар. Фалончи уни мақтаб: «Уни менга кийдиринг, мунча чиройли экан», деди. Одамлар: «Яхши иш қилмадинг, Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам унга муҳтож бўлганлари учун кийган эдилар. Сен эса у зотнинг рад этмасликларини била туриб сўрадинг», дейишди. У эса: «Аллоҳга қасамки, мен уни кийиш учун эмас, кафаним бўлиши учунгина сўрадим, холос», деди».
Саҳл: «Ўша унинг кафани бўлди», деди.
638/1277 - عَنْ سَهْلٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: أَنَّ امْرَأَةً جَاءَتِ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم بِبُرْدَةٍ مَنْسُوجَةٍ، فِيهَا حَاشِيَتُهَا، أَتَدْرُونَ مَا الْبُرْدَةُ؟ قَالُوا: الشَّمْلَةُ، قَالَ: نَعَمْ. قَالَتْ: نَسَجْتُهَا بِيَدِي فَجِئْتُ لِأَكْسُوَكَهَا، فَأَخَذَهَا النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم مُحْتَاجًا إِلَيْهَا، فَخَرَجَ إِلَيْنَا وَإِنَّهَا إِزَارُهُ، فَحَسَّنَهَا فُلَانٌ فَقَالَ: اكْسُنِيهَا، مَا أَحْسَنَهَا، فَقَالَ الْقَوْمُ: مَا أَحْسَنْتَ، لَبِسَهَا النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم مُحْتَاجًا إِلَيْهَا، ثُمَّ سَأَلْتَهُ، وَعَلِمْتَ أَنَّهُ لَا يَرُدُّ! قَالَ: إِنِّي وَاللهِ مَا سَأَلْتُهُ لِأَلْبَسَهَا، إِنّـَمَا سَأَلْتُهُ لِتَكُونَ كَفَنِي. قَالَ سَهْلٌ: فَكَانَتْ كَفَنَهُ.
(13) АЁЛЛАРНИНГ ЖАНОЗАГА ҚАТНАШИШИ* ҲАҚИДА
* Бу ерда «жанозага қатнашиш» деганда жаноза намозини ўқиш учун бориш ёки дафнда иштирок этиш назарда тутилган.
(13) بَاب: اتِّبَاعِ النِّسَاءِ الْجَنَائِزَ
639.1278. Умму Атийя розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Жанозага қатнашишдан қайтарилдик. Аммо бу бизларга қатъий (ман) қилинмади».
639/1278 - عَنْ أُمِّ عَطِيَّةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا قَالَتْ: نُهِينَا عَنِ اتِّبَاعِ الْجَنَائِزِ وَلَمْ يُعْزَمْ عَلَيْنَا.
(14) АЁЛ КИШИНИНГ ЭРИДАН БОШҚАГА АЗА ТУТИШИ ҲАҚИДА
(14) بَاب: حَدِّ الْمَرْأَةِ عَلَى غَيْرِ زَوْجِهَا
640.1280. Зайнаб бинт Абу Саламадан ривоят қилинади:
«Шомдан Абу Суфён розияллоҳу анҳунинг ўлими хабари келганда, учинчи куни Умму Ҳабиба розияллоҳу анҳо сариқ хушбўйлик келтиришни сўраб, уни ёноқлари ва билакларига суртди ва шундай деди: «Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «Аллоҳга ва охират кунига иймон келтирган аёл учун бирор маййитга уч кундан ортиқ аза тутиши ҳалол бўлмайди. Эри бундан мустасно, чунки унга тўрт ою ўн кун аза тутади», деганларини эшитмаганимда, менинг бунга ҳожатим йўқ эди».
640/1280- عَنْ أُمُّ حَبِيبَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا زَوْجِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَتْ: سـَمِعْتُ رَسُولَ الله صلى الله عليه وسلم يَقُولُ: «لَا يَحِلُّ لِامْرَأَةٍ تُؤْمِنُ بِاللهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ، تُحِدُّ عَلَى مَيِّتٍ فَوْقَ ثَلَاثٍ، إِلَّا عَلَى زَوْج أَرْبَعَةَ أَشْهُرٍ وَعَشْرًا».
(15) ҚАБРЛАРНИ ЗИЁРАТ ҚИЛИШ ҲАҚИДА
(15) بَاب: زِيَارَةِ الْقُبُورِ
641.1283. Анас ибн Молик розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам қабр олдида йиғлаётган бир аёлнинг ёнидан ўтиб қолиб: «Аллоҳга тақво қил ва сабр эт», дедилар. Аёл у зотни танимай: «Бор, мендан нари тур! Менинг мусибатим сенга етмаган-да!» деди. Шунда унга: «Бу Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам-ку!» дейилди. У Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг эшиклари олдига келди, бироқ у зотнинг ҳузурларида эшик оғаларини топмади. Сўнг: «Мен сизни танимабман», деди. Шунда у зот: «Албатта, сабр биринчи зарбададир», дедилар».
641/1283 - عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: مَرَّ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم بِامْرَأَةٍ تَبْكِي عِنْدَ قَبْرٍ، فَقَالَ: «اتَّقِي اللهَ وَاصْبِرِي». قَالَتْ: إِلَيْكَ عَنِّي، فَإِنَّكَ لَمْ تُصَبْ بِـمُصِيبَتِي، وَلَمْ تَعْرِفْهُ، فَقِيلَ لَهَا: إِنَّهُ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم، فَأَتَتْ بَابَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم فَلَمْ تَجِدْ عِنْدَهُ بَوَّابِينَ، فَقَالَتْ: لَمْ أَعْرِفْكَ، فَقَالَ: «إِنّـَمَا الصَّبْرُ عِنْدَ الصَّدْمَةِ الْأُولَى».
(16) АЙТИБ ЙИҒЛАШ (МАЙЙИТНИНГ ҲАЁТЛИГИДАГИ) ОДАТИ БЎЛГАН ТАҚДИРДА НАБИЙ СОЛЛАЛЛОҲУ АЛАЙҲИ ВАСАЛЛАМНИНГ «МАЙЙИТ ЎЗ АҲЛИНИНГ БАЪЗИ ЙИҒИСИ ТУФАЙЛИ АЗОБЛАНАДИ» ДЕГАН СЎЗЛАРИ ҲАМДА АЙТИБ ЙИҒЛАШДАН БОШҚА ЙИҒИГА РУХСАТ ЭТИЛИШИ ҲАҚИДА
* Сарлавҳанинг охирги қисми арабча матнда таълиқлар ичида келган, аммо ўзбек тилининг хусусиятидан келиб чиқиб, ушбу тартибда берилди.
(16) بَاب: قَوْلِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم: «يُعَذَّبُ الْمَيِّتُ بِبَعْضِ بُكَاءِ أَهْلِهِ عَلَيْهِ» إِذَا كَانَ النَّوْحُ مِنْ سُنَّتِهِ
642.1284. Усома ибн Зайд розияллоҳу анҳумо сўзлаб берди:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг қизлари у зотга: «Ўғлим жон таслим қиляпти, бизникига келинг», деб одам юборди. У зот соллаллоҳу алайҳи васаллам салом айтиб: «Албатта, олгани ҳам Аллоҳникидир, бергани ҳам Уникидир. Ҳар бир нарса Унинг ҳузурида белгиланган ажали биландир. Сабр қилсин ва савоб умидида бўлсин», деб одам юбордилар. У эса қасам ичиб, «Албатта келсинлар», деб яна одам юборди. У зот турдилар. У зот билан бирга Саъд ибн Убода, Муъоз ибн Жабал, Убай ибн Каъб, Зайд ибн Собит ва бир қанча кишилар ҳам туришди. Бола Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга кўтариб олиб келинганда унинг жони пўк-пўк қилар эди. – Менимча, «худди эски мешга ўхшаб», деди – У зотнинг кўзларидан ёш қуйилди. Шунда Саъд: «Эй Аллоҳнинг Расули, бу нима?» деди. У зот: «Бу Аллоҳнинг бандалари қалбига солган раҳматдир. Аллоҳ раҳмли бандаларигагина раҳм қилади», дедилар».
642/1284 - عَنْ أُسَامَةَ بْنِ زَيْدٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: أَرْسَلَتِ ابْنَةُ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم إِلَيْهِ: إِنَّ ابْنًا لِي قُبِضَ فَائْتِنَا، فَأَرْسَلَ يُقْرِئُ السَّلَامَ، وَيَقُولُ: «إِنَّ ِللهِ مَا أَخَذَ وَلَهُ مَا أَعْطَى، وَكُلٌّ عِنْدَهُ بِأَجَلٍ مُسَمًّى، فَلْتَصْبِرْ وَلْتَحْتَسِبْ». فَأَرْسَلَتْ إِلَيْهِ تُقْسِمُ عَلَيْهِ لَيَأْتِيَنَّهَا، فَقَامَ وَمَعَهُ سَعْدُ بْنُ عُبَادَةَ، وَمُعَاذُ بْنُ جَبَلٍ، وَأُبَيُّ بْنُ كَعْبٍ، وَزَيْدُ بْنُ ثَابِتٍ، وَرِجَالٌ، فَرُفِعَ إِلَى رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم الصَّبِيُّ وَنَفْسُهُ تَتَقَعْقَعُ كَأَنَّهَا شَنٌّ، فَفَاضَتْ عَيْنَاهُ، فَقَالَ سَعْدٌ: يَا رَسُولَ اللهِ، مَا هَذِهِ؟ فَقَالَ: «هَذِهِ رَحْمَةٌ جَعَلَهَا اللهُ فِي قُلُوبِ عِبَادِهِ، وَإِنَّمَا يَرْحَمُ اللهُ مِنْ عِبَادِهِ الرُّحَمَاءَ».
643.1285. Анас ибн Молик розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг қизларининг жанозасига қатнашдик. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам қабрнинг тепасида ўтирар эдилар. У зотнинг кўзлари ёш тўкаётганини кўрдим. У зот: «Сизлардан бу кеча айб иш қилмаган бирор киши борми?» дедилар. Абу Т-А-лҳа: «Мен», деди. У зот: «Туш унда», дедилар. У унинг қабрига тушди».
Изоҳ: Бу ерда «айб иш» деб таржима қилинган сўз араб тилида бировдан ийманиб, тортиниб қилинадиган ишларни англатади. Шу боис ҳадисда бу сўз қайси маънода ишлатилгани ҳақида уламолар икки хил фикр айтишган: 1. Гуноҳ мазмунида. Имом Бухорий 1342-ҳадисда устозларидан шу маънони нақл қилганлар. 2. Жимоъ маъносида. Воқеъликка мос келиши эътиборидан кўпчилик шу маънони ихтиёр қилган.
643/1285 - عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: شَهِدْنَا بِنْتًا لِرَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم، قَالَ: وَرَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم جَالِسٌ عَلَى الْقَبْرِ، قَالَ: فَرَأَيْتُ عَيْنَيْهِ تَدْمَعَانِ، قَالَ: فَقَالَ: «هَلْ مِنْكُمْ رَجُلٌ لَمْ يُقَارِفِ اللَّيْلَةَ؟» فَقَالَ: أَبُو طَلْحَةَ: أَنَا، قَالَ: «فَانْزِلْ». قَالَ: فَنَزَلَ فِي قَبْرِهَا.
644.1286, 1287, 1288. Абдуллоҳ ибн Убайдуллоҳ ибн Абу Мулайка айтади:
«Усмон розияллоҳу анҳунинг бир қизи Маккада вафот этди. Жанозасида қатнашгани бордик. Ибн Умар ва Ибн Аббос розияллоҳу анҳум ҳам келишди. Мен икковларининг ўртасида ўтирдим [ёки «икковларидан бирининг ёнига ўтирдим, сўнг иккинчиси келиб, ёнимга ўтирди», деган]. Шунда Абдуллоҳ ибн Умар розияллоҳу анҳумо Амр ибн Усмонга: «Йиғидан қайтармайсанми? Ахир Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам «Албатта, маййит аҳлининг унга йиғлагани учун азобланади», деганлар-ку», деди.
Шунда Ибн Аббос розияллоҳу анҳумо: «Дарҳақиқат, Умар розияллоҳу анҳу бунинг (йиғининг) баъзисини айтар эди», деди. Кейин сўзида давом этиб, деди: «Умар розияллоҳу анҳу билан Маккадан йўлга чиқдик. Байдога* етиб келганимизда қарасак, самура* дарахтининг соясида бир карвон турибди. Умар: «Бориб қара-чи, анави карвон кимлар экан», деди. (Бориб) қарасам, Суҳайб экан. Умарга буни айтган эдим: «Уни менга чақир», деди. Суҳайбнинг ёнига қайтиб бориб: «Юр, мўминлар амирининг олдига бор», дедим. Кейинроқ, Умар жароҳатланганида Суҳайб: «Оҳ, биродарим-а! Оҳ, дўстим-а!» дея йиғлаб кириб келди. Шунда Умар розияллоҳу анҳу: «Эй Суҳайб! Менга йиғлаяпсанми?! Ахир Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Дарҳақиқат, маййит ўз аҳлининг унинг учун бўлган баъзи йиғиси туфайли азобланади», деганлар-ку», деди».
Ибн Аббос розияллоҳу анҳумо айтади:
«Умар розияллоҳу анҳу вафот этганида мен буни Оиша розияллоҳу анҳога айтдим. Шунда у киши: «Аллоҳ Умарни раҳмат қилсин. Аллоҳга қасамки, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Аллоҳ мўминни аҳли унинг учун йиғлагани туфайли азоблайди», деб айтмаганлар. Балки Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Албатта, Аллоҳ кофирнинг аҳли унга йиғлагани учун, унинг азобини зиёда қилади», деганлар», деди ва: «Сизга Қуръон кифоя қилади: «Ҳеч бир юкли жон ўзганинг юкини кўтармас», деди. Шунда Ибн Аббос розияллоҳу анҳумо: «Кулдирган ҳам, йиғлатган ҳам Аллоҳнинг Ўзи», деди».
Ибн Абу Мулайка: «Аллоҳга қасамки, Ибн Умар розияллоҳу анҳумо бирор нарса демади», деди.
* Байдо – аслида чўл-биёбон дегани бўлиб, бу ерда Мадинадан Маккага юришда Зулҳулайфадан кейин келадиган маълум жой назарда тутилган.
* Самура – бутасимон дарахт, акас (акация) дарахтининг турларидан бири.
644/1287 - عَنْ عُمَرَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «إِنَّ الْمَيِّتَ يُعَذَّبُ بِبَعْضِ بُكَاءِ أَهْلِهِ عَلَيْهِ». فَبَلَغَ ذَلِكَ عَائِشَةَ رَضِيَ الله عَنْهَا بَعْدَ مَوْتِ عُمَرَ رَضِيَ الله عَنْهُ، فَقَالَتْ: رَحِمَ اللهُ عُمَرَ، وَاللهِ مَا حَدَّثَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: إِنَّ اللهَ لَيُعَذِّبُ الْمُؤْمِنَ بِبُكَاءِ أَهْلِهِ عَلَيْهِ، وَلَكِنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «إِنَّ اللهَ لَيَزِيدُ الْكَافِرَ عَذَابًا بِبُكَاءِ أَهْلِهِ عَلَيْهِ». وَقَالَتْ: حَسْبُكُمُ الْقُرْآنُ (وَلَا تَزِرُ وَازِرَةٌ وِزْرَ أُخْرَى). [الأنعام: 164]
645.1289. Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг жуфти ҳалоллари Оиша розияллоҳу анҳо айтади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бир яҳудий аёлнинг (қабри) ёнидан ўтдилар. Аҳли унга йиғлаётган эди. Шунда у зот: «Булар унга йиғлашяпти, ваҳоланки, у қабрида азобланяпти», дедилар».
645/1289 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا، قَالَتْ: مَرَّ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم عَلَى يَهُودِيَّةٍ يَبْكِي عَلَيْهَا أَهْلُهَا. فَقَالَ: «إِنَّهُمْ لَيَبْكُونَ عَلَيْهَا، وَإِنَّهَا لَتُعَذَّبُ فِي قَبْرِهَا».
(17) МАЙЙИТГА АЙТИБ ЙИҒЛАШНИНГ МАКРУҲЛИГИ ҲАҚИДА
(17) بَاب: مَا يُكْرَهُ مِنَ النِّيَاحَةِ عَلَى الْمَيِّتِ
646.1291. Муғийра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «Албатта, менга нисбатан ёлғон тўқиш бошқа бирор кишига ёлғон тўқиш каби эмас. Ким менга нисбатан қасддан ёлғон тўқиса, жойини дўзахдан олаверсин», деяётганларини эшитдим. Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг яна «Кимга айтиб йиғланса, унга айтиб йиғлангани туфайли азобланади», деяётганларини ҳам эшитдим».
646/1291 - عَنِ الْمُغِيرَةِ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: سَـمِعْتُ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم يَقُولُ: «إِنَّ كَذِبًا عَلَيَّ لَيْسَ كَكَذِبٍ عَلَى أَحَدٍ، مَنْ كَذَبَ عَلَيَّ مُتَعَمِّدًا فَلْيَتَبَوَّأْ مَقْعَدَهُ مِنَ النَّارِ». سـَمِعْتُ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم يَقُولُ: «مَنْ نِيحَ عَلَيْهِ يُعَذَّبُ بِـمَا نِيحَ عَلَيْهِ».
(18) ЁҚА ЙИРТГАН БИЗДАН ЭМАС
(18) بَاب: لَيْسَ مِنَّا مَنْ شَقَّ الْجُيُوبَ
647.1294. Абдуллоҳ розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Юзларига урган, ёқаларини йиртган, жоҳилият сўзлари билан айтиб йиғлаган биздан эмас», дедилар».
647/1294 - عَنْ عَبْدِ اللهِ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «لَيْسَ مِنَّا مَنْ لَطَمَ الْخُدُودَ، وَشَقَّ الْجُيُوبَ، وَدَعَا بِدَعْوَى الْجَاهِلِيَّةِ».
(19) НАБИЙ СОЛЛАЛЛОҲУ АЛАЙҲИ ВАСАЛЛАМ САЪД ИБН ХАВЛАГА АЧИНГАН ЭДИЛАР
(19) بَاب: رَثَا النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم سَعْدَ بْنَ خَوْلَةَ
648.1295. Омир ибн Саъд ибн Абу Ваққос ўз отаси розияллоҳу анҳудан ривоят қилади:
«Видолашув ҳажи йили касалим кучайганида Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам мени кўргани келиб турардилар. «Дардим роса авжига минди. Ўзим бадавлат одамман. Биргина қизимдан бошқа меросхўрим йўқ. Молимнинг учдан иккисини садақа қилайми?» дедим. У зот: «Йўқ», дедилар. «Ярминими?» дедим. «Йўқ», дедилар. Кейин: «Учдан бири (етади). Учдан бири ҳам катта нарса [ёки кўп], чунки меросхўрларингни беҳожат ҳолда қолдиришинг уларни одамлардан тиланадиган камбағал қилиб қолдиришингдан яхшидир. Аллоҳнинг розилигини истаб қилган нафақанг борки, унга албатта ажр оласан, ҳатто аёлингнинг оғзига солиб қўйган нарсанг учун ҳам», дедилар. Шунда мен: «Эй Аллоҳнинг Расули! Дўстларимдан қолиб кетаманми?» дедим. У зот: «Сен қолиб, бирон солиҳ амал қилсанг, у туфайли даражанг ва мартабанг албатта ортади. Шояд, ортда қолсанг-да, кейин сендан бир қанча одамлар манфаат олса, бошқалар (душманлар) эса сен сабабли зарар тортса. Аллоҳим, асҳобларимнинг ҳижратини давомли қил ва уларни ортларига қайтариб юборма! Лекин бечора Саъд ибн Хавла...» дедилар.
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам унга Маккада вафот этгани учун ачинаётган эдилар».
648/1295 - عَنْ سَعْدِ بْنِ أَبِي وَقَّاصٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: كَانَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم يَعُودُنِي عَامَ حَجَّةِ الْوَدَاعِ مِنْ وَجَعٍ اشْتَدَّ بِي، فَقُلْتُ: إِنِّي قَدْ بَلَغَ بِي مِنَ الْوَجَعِ، وَأَنَا ذُو مَالٍ، وَلَا يَرِثُنِي إِلَّا ابْنَةٌ، أَفَأَتَصَدَّقُ بِثُلُثَيْ مَالِي؟ قَالَ: «لَا». فَقُلْتُ: بِالشَّطْرِ؟ فَقَالَ: «لَا». ثُمَّ قَالَ: «الثُّلُثُ وَالثُّلْثُ كَبِيرٌ، أَوْ كَثِيرٌ، إِنَّكَ أَنْ تَذَرَ وَرَثَتَكَ أَغْنِيَاءَ خَيْرٌ مِنْ أَنْ تَذَرَهُمْ عَالَةً يَتَكَفَّفُونَ النَّاسَ، وَإِنَّكَ لَنْ تُنْفِقَ نَفَقَةً تَبْتَغِي بِهَا وَجْهَ اللهِ إِلَّا أُجِرْتَ بِهَا، حَتَّى مَا تَجْعَلُ فِي فِي امْرَأَتِكَ». فَقُلْتُ: يَا رَسُولَ اللهِ، أُخَلَّفُ بَعْدَ أَصْحَابِي؟ قَالَ: «إِنَّكَ لَنْ تُخَلَّفَ فَتَعْمَلَ عَمَلًا صَالِحًا إِلَّا ازْدَدْتَ بِهِ دَرَجَةً وَرِفْعَةً، ثُمَّ لَعَلَّكَ أَنْ تُخَلَّفَ حَتَّى يَنْتَفِعَ بِكَ أَقْوَامٌ، وَيُضَرَّ بِكَ آخَرُونَ، اللَّهُمَّ أَمْضِ لِأَصْحَابِي هِجْرَتَهُمْ وَلَا تَرُدَّهُمْ عَلَى أَعْقَابِهِمْ، لَكِنِ الْبَائِسُ سَعْدُ ابْنُ خَوْلَةَ»، يَرْثِي لَهُ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم أَنْ مَاتَ بـِمَكَّةَ.
(20) МУСИБАТ ЧОҒИ СОЧ ҚИРИШДАН ҚАЙТАРИЛГАНИ ҲАҚИДА
(20) بَاب: مَا يُنْهَى مِنَ الْحَلْقِ عِنْدَ الْمُصِيبَةِ
649.1296. Абу Бурда ибн Абу Мусо розияллоҳу анҳу бундай сўзлаб берди:
«Абу Мусо қаттиқ бетоб бўлиб, ҳушидан кетди. Боши эса аҳлидан бир аёлнинг қучоғида эди. Унга (ўша аёлга) бирон нарса дея олмади. Ҳушига келгач: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам орани очиқ қилган киши билан мен ҳам орани очиқ қилганман. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бақириб йиғловчи, сочини қириб ташловчи ва кийимини йиртувчи аёллар билан орани очиқ қилганлар», деди».
649/1296 - عَنْ أَبِي مُوسَى رَضِيَ الله عَنْهُ أنَّهُ وَجِعَ وَجَعًا، فَغُشِيَ عَلَيْهِ، وَرَأْسُهُ فِي حَجْرِ امْرَأَةٍ مِنْ أَهْلِهِ فَبَكَتْ، فَلَمْ يَسْتَطِعْ أَنْ يَرُدَّ عَلَيْهَا شَيْئًا، فَلَمَّا أَفَاقَ قَالَ: أَنَا بَرِيءٌ مِـمَّنْ بَرِئَ مِنْهُ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم، إِنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم بَرِئَ مِنَ الصَّالِقَةِ، وَالْحَالِقَةِ، وَالشَّاقَّةِ.
(21) МУСИБАТ ЧОҒИДА МАҲЗУНЛИГИ БИЛИНАДИГАН ҲОЛДА ЎТИРИШ ҲАҚИДА
(21) بَاب: مَنْ جَلَسَ عِنْدَ الْمُصِيبَةِ يُعْرَفُ فِيهِ الْحُزْنُ
650.1299. Оиша розияллоҳу анҳо айтади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга Ибн Ҳориса, Жаъфар ва Ибн Равоҳанинг қатл этилгани хабари етиб келганида маҳзунликлари намоён ҳолда ўтириб қолдилар. Мен эшик тирқишидан – ёриғидан – қараб турардим. У зотнинг олдиларига бир киши келиб: «Жаъфарнинг аёллари...» деб, уларнинг йиғлаётганини айтди. Шунда у зот унга аёлларни бундан қайтаришни буюрдилар. У кетди. Кейин иккинчи марта келиб, улар унга бўйсунмаганларини айтди. У зот яна: «Уларни қайтар», дедилар. У учинчи марта келиб: «Аллоҳга қасамки, улар биздан устун келишди, эй Аллоҳнинг Расули!» деди. У зот: «Оғизларига тупроқ соч!» дедилар. Мен: «Аллоҳ бурнингни ерга ишқаласин! На Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам сенга буюрган нарсани бажардинг, на Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга машаққат туғдиришни тарк этдинг туғдиришингни қўймадинг», дедим».
650/1299 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا قَالَتْ: لَمَّا جَاءَ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم قَتْلُ ابْنِ حَارِثَةَ وَجَعْفَرٍ وَابْنِ رَوَاحَةَ، جَلَسَ يُعْرَفُ فِيهِ الْحُزْنُ، وَأَنَا أَنْظُرُ مِنْ صَائِرِ الْبَابِ - شَقِّ الْبَابِ - فَأَتَاهُ رَجُلٌ فَقَالَ: إِنَّ نِسَاءَ جَعْفَرٍ، وَذَكَرَ بُكَاءَهُنَّ، فَأَمَرَهُ أَنْ يَنْهَاهُنَّ، فَذَهَبَ، ثُمَّ أَتَاهُ الثَّانِيَةَ: لَمْ يُطِعْنَهُ، فَقَالَ: «انْهَهُنَّ». فَأَتَاهُ الثَّالِثَةَ، قَالَ: وَاللهِ غَلَبْنَنَا يَا رَسُولَ اللهِ، فَزَعَمَتْ أَنَّهُ قَالَ: «فَاحْثُ فِي أَفْوَاهِهِنَّ التُّرَابَ».
(22) МУСИБАТ ПАЙТИ ҚАЙҒУСИНИ БИЛДИРМАСЛИК ҲАҚИДА
(22) بَاب: مَنْ لَمْ يُظْهِرْ حُزْنَهُ عِنْدَ الْمُصِيبَةِ
651.1301. Анас ибн Молик розияллоҳу анҳу айтади:
«Абу Т-А-лҳанинг бир ўғли бетоб эди. Абу Т-А-лҳа йўқлигида у вафот этди. Аёли унинг вафот этганини кўргач, ниманидир тайёрлади ва уни уйнинг бир четига қўйиб қўйди. Абу Т-А-лҳа келиб: «Бола қандай?» деди. (Аёли): «Жони тинчиди, енгил тортди деб умид қиламан», деди. Абу Т-А-лҳа уни рост айтди деб ўйлади. У тунни ўтказиб, тонг оттиргач, ғусл қилди. Энди чиқиб кетмоқчи бўлганида аёли унга (боланинг) вафот этганини билдирди. Абу Т-А-лҳа Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам билан намоз ўқиб, сўнг у зотга ораларида бўлиб ўтган ишнинг хабарини берди. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Шояд, Аллоҳ бу кечангизга барака берса», дедилар».
Суфён айтади: «Ансорлардан бир киши: «Уларнинг тўққизта фарзандини кўрдим, ҳаммалари Қуръонни ёдлаган эди», деган».
651/1301 - عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: مَاتَ ابْنٌ لأبِي طَلْحَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ، وأبُو طَلْحَةَ خَارِجٌ، فَلَمَّا رَأتِ امْرَأَتُهُ أنَّهُ قَدْ مَاتَ، هَيَّأتْ شَيْئًا، وَنَحَّتْهُ فِي جَانِبِ البَيْتِ، فَلَمَّا جَاءَ أبُو طَلْحَةَ قَالَ: كَيْفَ الْغُلَامُ؟ قَالَتْ: قَدْ هَدَأَتْ نَفْسُهُ، وَأَرْجُو أَنْ يَكُونَ قَدِ اسْتَرَاحَ. فَبَاتَ، فَلَمَّا أَصْبَحَ اغْتَسَلَ، فَلَمَّا أَرَادَ أَنْ يَخْرُجَ أَعْلَمَتْهُ أَنَّهُ قَدْ مَاتَ، فَصَلَّى مَعَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم، ثُمَّ أَخْبَرَ بِـمَا كَانَ مِنْهُمَا، فَقَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «لَعَلَّ اللهَ أَنْ يُبَارِكَ لَكُمَا فِي لَيْلَتِكُمَا». قَالَ رَجُلٌ مِنَ الْأَنْصَارِ: فَرَأَيْتُ لَهُمَا تِسْعَةَ أَوْلَادٍ، كُلُّهُمْ قَدْ قَرَأَ الْقُرْآنَ.
(23) НАБИЙ СОЛЛАЛЛОҲУ АЛАЙҲИ ВАСАЛЛАМНИНГ «БИЗ СЕН УЧУН МАҲЗУНМИЗ», ДЕГАН СЎЗЛАРИ ҲАҚИДА
(23) بَاب: قَوْلِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم: إِنَّا بِكَ لَمَحْزُونُونَ»
652.1303. Анас ибн Молик розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам билан бирга темирчи Абу Сайфнинг олдига кирдик. У Иброҳимнинг – унга Аллоҳнинг саломи бўлсин – сут отаси* эди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Иброҳимни олиб, ўпдилар ва ҳидладилар. Кейинроқ унинг олдига яна кирдик. Иброҳим жон таслим қилаётган эди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг кўзлари ёш тўка бошлади. Шунда Абдурраҳмон ибн Авф розияллоҳу анҳу у зотга: «Сиз ҳам-а, эй Аллоҳнинг Расули?!» деди. У зот: «Эй Ибн Авф, бу раҳматдир», дедилар. Сўнг кетидан яна йиғлаб: «Албатта, кўз ёш тўкади, қалб маҳзун бўлади, аммо Роббимиз рози бўладигандан бошқани айтмаймиз. Албатта, биз сенинг фироқингдан жуда маҳзунмиз, эй Иброҳим», дедилар».
* «Сут ота» деб боланинг асл отаси бўлмай, уни эмизишга ёлланган аёлнинг эрига айтилади. Сут ота ҳам ота ҳукмида бўлади, чунки ҳадисларга кўра насаб билан собит бўлган нарса эмизиш билан собит бўлади.
652/1303 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: دَخَلْنَا مَعَ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم عَلَى أَبِي سَيْفٍ الْقَيْنِ، وَكَانَ ظِئْرًا لِإِبْرَاهِيمَ عَلَيْهِ السَّلَام، فَأَخَذَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم إِبْرَاهِيمَ فَقَبَّلَهُ وَشـَمَّهُ، ثُمَّ دَخَلْنَا عَلَيْهِ بَعْدَ ذَلِكَ، وَإِبْرَاهِيمُ يَجُودُ بِنَفْسِهِ، فَجَعَلَتْ عَيْنَا رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم تَذْرِفَانِ، فَقَالَ لَهُ عَبْدُ الرَّحْمَنِ بْنُ عَوْفٍ رَضِيَ الله عَنْهُ: وَأَنْتَ يَا رَسُولَ اللهِ؟ فَقَالَ: «يَا ابْنَ عَوْفٍ، إِنَّهَا رَحْمَةٌ». ثُمَّ أَتْبَعَهَا بِأُخْرَى، فَقَالَ صلى الله عليه وسلم: «إِنَّ الْعَيْنَ تَدْمَعُ، وَالْقَلْبَ يَحْزَنُ، وَلَا نَقُولُ إِلَّا مَا يَرْضَى رَبُّنَا، وَإِنَّا بِفِرَاقِكَ يَا إِبْرَاهِيمُ لَمَحْزُونُونَ».
(24) БЕМОРНИНГ ҲУЗУРИДА ЙИҒЛАШ ҲАҚИДА
(24) بَاب: الْبُكَاءِ عِنْدَ الْمَرِيضِ
653.1304. Абдуллоҳ ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Саъд ибн Убода розияллоҳу анҳу бетоб бўлиб қолди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам Абдурраҳмон ибн Авф, Саъд ибн Абу Ваққос ва Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳум билан уни кўргани келдилар. Унинг олдига кирганларида, уни ўз аҳлининг қуршовида кўрдилар. У зот: «Қазо қилдими?» дедилар. «Йўқ, эй Аллоҳнинг Расули», дейишди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам йиғладилар. У зотнинг йиғлаганларини кўриб, одамлар ҳам йиғлашди. Шунда у зот дедилар: «Эшитиб қўйинглар, албатта, Аллоҳ кўз ёши ва қалб маҳзунлиги билан азобламайди, лекин мана бу билан азоблайди ёки раҳм қилади – деб тилларига ишора қилдилар. – Албатта, маййит ўз аҳлининг унга йиғлагани учун азобланади».
Умар розияллоҳу анҳу бунинг учун (яъни маййитга йиғланганда) асо билан урар, тош отар ва тупроқ сочар эди.
653/1304 - عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: اشْتَكَى سَعْدُ بْنُ عُبَادَةَ شَكْوَى لَهُ، فَأَتَاهُ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم يَعُودُهُ مَعَ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ عَوْفٍ، وَسَعْدِ بْنِ أَبِي وَقَّاصٍ، وَعَبْدِ اللهِ بْنِ مَسْعُودٍ، رَضِيَ الله عَنْهُمْ، فَلَمَّا دَخَلَ عَلَيْهِ، فَوَجَدَهُ فِي غَاشِيَةِ أَهْلِهِ، فَقَالَ: «قَدْ قَضَى». قَالُوا: لَا يَا رَسُولَ اللهِ، فَبَكَى النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم فَلَمَّا رَأَى الْقَوْمُ بُكَاءَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم بَكَوْا، فَقَالَ: «أَلَا تَسْمَعُونَ، إِنَّ اللهَ لَا يُعَذِّبُ بِدَمْعِ الْعَيْنِ، وَلَا بِحُزْنِ الْقَلْبِ، وَلَكِنْ يُعَذِّبُ بِـهَذَا - وَأَشَارَ إِلَى لِسَانِهِ - أَوْ يَرْحَمُ، وَإِنَّ الْمَيِّتَ يُعَذَّبُ بِبُكَاءِ أَهْلِهِ عَلَيْهِ».
(25) АЙТИБ ЙИҒЛАШДАН ҚАЙТАРИЛГАНИ ВА БУНДА ТАҲДИД ҚИЛИШ ҲАҚИДА
(25) بَاب: مَا يُنْهَى عَنِ النَّوْحِ وَالْبُكَاءِ، وَالزَّجْرِ عَنْ ذَلِكَ
654.1306. Умму Атийя розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам байъатда айтиб йиғламасликка биздан аҳд олдилар. Бунга биздан беш аёлгина вафо қилди: Умму Сулайм, Умму Аъло, Муъознинг аёли – Абу Сабранинг қизи ва икки аёл [ёки Абу Сабранинг қизи, Муъознинг аёли ва бошқа бир аёл]».
654/1306 - عَنْ أُمِّ عَطِيَّةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا قَالَتْ: أَخَذَ عَلَيْنَا النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم عِنْدَ الْبَيْعَةِ أَنْ لَا نَنُوحَ، فَمَا وَفَتْ مِنَّا امْرَأَةٌ غَيْرَ خَمْسِ نِسْوَةٍ: أُمِّ سُلَيْمٍ، وَأُمِّ الْعَلَاءِ، وَابْنَةِ أَبِي سَبْرَةَ امْرَأَةِ مُعَاذٍ، وَامْرَأَتَيْنِ؛ أَوِ ابْنَةِ أَبِي سَبْرَةَ، وَامْرَأَةِ مُعَاذٍ، وَامْرَأَةٍ أُخْرَى.
(26) ЖАНОЗА УЧУН ЎРНИДАН ТУРСА, ҚАЧОН ЎТИРАДИ?
(26) بَاب: القِيَامُ لِلْجَنَازَةِ؟
655.1308. Омир ибн Рабиъа розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Бирортангиз жанозани кўрса, у билан бирга юраётган бўлмаса, ундан ўтиб кетгунича [ёки у ўтиб кетгунича] ёки у ўтиб кетмай, ерга қўйилгунича тик турсин», дедилар».
655/1308 - عَنْ عَامِرِ بْنِ رَبِيعَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «إِذَا رَأَى أَحَدُكُمْ جَنَازَةً، فَإِنْ لَمْ يَكُنْ مَاشِيًا مَعَهَا فَلْيَقُمْ حَتَّى يُخَلِّفَهَا، أَوْ تُخَلِّفَهُ، أَوْ تُوضَعَ مِنْ قَبْلِ أَنْ تُخَلِّفَهُ».
(27)
(27)
656.1309. Саъид Мақбурий отасидан ривоят қилади:
«Жанозада эдик. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу Марвоннинг қўлидан тутди, икковлари у (тобут) ерга қўйилишидан олдин ўтиришди. Абу Саъид розияллоҳу анҳу келиб, Марвоннинг қўлидан тутди-да: «Тур! Аниқки, манави (яъни Абу Ҳурайра) Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам бизни бундан қайтарганларини билади», деди. Шунда Абу Ҳурайра: «У рост айтди», деди».
656/1309 - عَنْ أبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ: أنَّهُ أخَذَ بِيَدِ مَرْوَانَ وَهُمَا فِي جَنَازَةٍ، فَجَلَسَا قَبْلَ أَنْ تُوضَعَ، فَجَاءَ أَبُو سَعِيدٍ رَضِيَ الله عَنْهُ، فَأَخَذَ بِيَدِ مَرْوَانَ فَقَالَ: قُمْ، فَوَاللهِ لَقَدْ عَلِمَ هَذَا أَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم نَهَانَا عَنْ ذَلِكَ، فَقَالَ أَبُو هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ: صَدَقَ.
(28) ЯҲУДИЙНИНГ ЖАНОЗАСИ УЧУН ЎРИНДАН ТУРИШ ҲАҚИДА
(28) بَاب: مَنْ قَامَ لِجَنَازَةِ يَهُودِيٍّ
657.1311. Жобир ибн Абдуллоҳ розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Олдимиздан бир жаноза ўтди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам унинг учун ўринларидан турдилар, у зот билан биз ҳам турдик. «Эй Аллоҳнинг Расули, у яҳудийнинг жанозаси-ку», дедик. У зот: «Жанозани кўрсангиз, ўрнингиздан туринг», дедилар».
657/1311 - عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللهِ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: مَرَّ بِنَا جَنَازَةٌ، فَقَامَ لَهَا النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم وَقُمْنَا لَهُ، فَقُلْنَا: يَا رَسُولَ اللهِ، إِنَّهَا جَنَازَةُ يَهُودِيٍّ؟ قَالَ: «إِذَا رَأَيْتُمُ الْجَنَازَةَ فَقُومُوا».
(29) ЖАНОЗАНИ АЁЛЛАР ЭМАС, ЭРКАКЛАР КЎТАРИШИ ҲАҚИДА
(29) بَاب: حَمْلِ الرِّجَالِ الْجِنَازَةَ دُونَ النِّسَاءِ
658.1314. Абу Саъид Худрий розияллоҳу анҳу айтади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Жаноза (тобутга) солиниб, эркаклар уни елкаларига олганларида, агар у солиҳ бўлса, «Мени тезроқ элтинглар», дейди. Агар солиҳ бўлмаса, «Эҳ, ҳолимга вой бўлсин! Мени қаерга олиб кетишяпти?!» дейди. Унинг овозини инсондан бошқа ҳамма нарса эшитади. Агар у (инсон) буни эшитса, беҳуш йиқилган бўлар эди», дедилар».
658/1314 - عَنْ أَبِي سَعِيدٍ الْخُدْرِيِّ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «إِذَا وُضِعَتِ الْجِنَازَةُ، وَاحْتَمَلَهَا الرِّجَالُ عَلَى أَعْنَاقِهِمْ، فَإِنْ كَانَتْ صَالِحَةً قَالَتْ: قَدِّمُونِي، وَإِنْ كَانَتْ غَيْرَ صَالِحَةٍ قَالَتْ: يَا وَيْلَهَا، أَيْنَ يَذْهَبُونَ بِـهَا، يَسْمَعُ صَوْتَهَا كُلُّ شَيْءٍ إِلَّا الْإِنْسَانَ، وَلَوْ سَـمِعَهُ صَعِقَ».
(30) ЖАНОЗАНИ ТЕЗЛАТИШ ҲАҚИДА
(30) بَاب: السُّرْعَةِ بِالْجِنَازَةِ
659.1315. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Жанозани тезлатинглар. Агар у солиҳ бўлса, уни яхшиликка тезроқ олиб борасиз. Агар бундан бошқача бўлса, ёмонликни елкангиздан (тезроқ) қўясиз», дедилар».
659/1315 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «أَسْرِعُوا بِالْجِنَازَةِ، فَإِنْ تَكُ صَالِحَةً فَخَيْرٌ تُقَدِّمُونَهَا إلَيْهِ، وَإِنْ يَكُ سِوَى ذَلِكَ، فَشَرٌّ تَضَعُونَهُ عَنْ رِقَابِكُمْ».
(31) ЖАНОЗАГА ҚАТНАШИШНИНГ ФАЗЛИ ҲАҚИДА
(31) بَابُ: فَضْلِ اتِّبَاعِ الْجَنَائِزِ
660.1323, 1324. Нофеъ айтади:
«Ибн Умар розияллоҳу анҳумога Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳунинг «Ким жанозага қатнашса, унга бир қийрот бор», деяётгани айтилди. У киши: «Абу Ҳурайра кўпайтириб юборибди», деди».
Оиша розияллоҳу анҳо Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳуни тасдиқлаб, «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай деяётганларини эшитганман», деди.
Ибн Умар розияллоҳу анҳумо: «Кўплаб қийротларни қўлдан бой берибмиз-ку», деди.
«Фарротту» – «Аллоҳнинг амрини зое қилдим», дегани.
Изоҳ: Бу ерда муаллиф «биз қўлдан бой бериш» деб ўгирган «фарротто» сўзини Қуръони Каримдаги Зумар сурасининг 56-оятидаги калима билан изоҳламоқда.
660/1323 - عَنْ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ الله عَنْهُمَا، أَنَّهُ قِيلَ لَهُ إنَّ أَبَا هُرَيْرَةَ يَقُولُ: مَنْ تَبِعَ جَنَازَةً فَلَهُ قِيرَاطٌ. فَقَالَ: أَكْثَرَ أَبُو هُرَيْرَةَ عَلَيْنَا، فَصَدَّقَتْ عَائِشَةَ رَضِيَ الله عَنْهَا أَبَا هُرَيْرَةَ، وَقَالَتْ: سَـمِعْتُ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم يَقُولُهُ. فَقَالَ ابْنُ عُمَرَ: لَقَدْ فَرَّطْنَا فِي قَرَارِيطَ كَثِيرَةٍ.
(32) ҚАБРЛАР УСТИГА МАСЖИД ҚИЛИБ ОЛИШНИНГ МАКРУҲЛИГИ ҲАҚИДА
(32) بَاب: مَا يُكْرَهُ مِنِ اتِّخَاذِ الْمَسَاجِدِ عَلَى الْقُبُورِ
661.1330. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам вафот этганларидаги беморликларида: «Аллоҳ яҳуд ва насороларни лаънатласинки, анбиёларининг қабрларини масжид қилиб олишди», дедилар. Агар шу нарса бўлмаганида, у зотнинг қабрларини кўринадиган қилиб қўйишар эди. Лекин мен унинг масжид қилиб олинишидан қўрқаман».
661/1330 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ فِي مَرَضِهِ الَّذِي مَاتَ فِيهِ: «لَعَنَ اللهُ الْيَهُودَ وَالنَّصَارَى، اتَّخَذُوا قُبُورَ أَنْبِيَائِهِمْ مَسْجِدًا»، قَالَتْ: وَلَوْلَا ذَلِكَ لَأَبْرَزُوا قَبْرَهُ، غَيْرَ أَنِّي أَخْشَى أَنْ يُتَّخَذَ مَسْجِدًا.
(33) НИФОСИДА ВАФОТ ЭТГАН НИФОСЛИ АЁЛЛАРГА ЖАНОЗА ЎҚИШ ҲАҚИДА
(33) بَاب: الصَّلَاةِ عَلَى النُّفَسَاءِ إِذَا مَاتَتْ فِي نِفَاسِهَا
Самура розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ортларида нифосида вафот этган аёлга жаноза ўқидим. У зот унинг ўртасида турдилар».
662/1331 - عَنْ سَـمُرَةَ بْنِ جُنْدُبٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: صَلَّيْتُ وَرَاءَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم عَلَى امْرَأَةٍ مَاتَتْ فِي نِفَاسِهَا، فَقَامَ عَلَيْهَا وَسَطَهَا.
(34) ЖАНОЗАДА «ФОТИҲАТУЛ КИТОБ»НИ ЎҚИШ ҲАҚИДА
(34) بَاب: قِرَاءَةِ فَاتِحَةِ الْكِتَابِ عَلَى الْجَنَازَةِ
663.1335. Талҳа ибн Абдуллоҳ ибн Авфдан ривоят қилинади:
«Ибн Аббос розияллоҳу анҳумонинг орқасида жаноза намози ўқидим. У киши «Фотиҳатул китоб»ни ўқиб: «Унинг суннат эканини билиб қўйишсин!» деди».
Изоҳ: Ҳанафий мазҳабида жанозада махсус жаноза дуоси ўқилса-да, Фотиҳа сурасини ўқиш ҳам жоиз. Фақат қироат ниятида эмас, дуо ниятида ўқилади. Бу масала Имом Қудурийнинг «Тажрид» китобида ва бошқа фиқҳий манбаларда ҳам келган. Имом Таҳовий саҳобаларнинг жанозада Фотиҳа сурасини ўқиганларини дуо сифатида бўлиши мумкин, деб изоҳлайди («Файзул-Борий», «Бадрус-Сорий»).
663/1335 - عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا: أنَّهُ صَلَّى عَلَى جَنَازَةٍ، فَقَرَأَ بِفَاتِحَةِ الْكِتَابِ، قَالَ: لِيَعْلَمُوا أَنَّهَا سُنَّةٌ.
(35) МАЙЙИТ ШИППАКЛАРНИНГ ТОВУШИНИ ЭШИТАДИ
(35) بَاب: الْمَيِّتُ يَسْمَعُ خَفْقَ النِّعَالِ
664.1338. Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам дедилар: «Банда қабрига қўйилиб, соҳиблари ортларига ўгирилиб кетишар экан, уларнинг шиппакларининг товушини эшитиб турганида, олдига икки фаришта келиб, уни ўтирғизиб: «Бу одам – Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васаллам – ҳақида нима дер эдинг?» дейишади. У: «Гувоҳлик бераманки, у Аллоҳнинг бандаси ва Расулидир», дейди. Шунда: «Дўзахдаги ўрнингга қара, Аллоҳ сенга унинг бадалига жаннатдан бир ўрин берди», дейилади. У иккаласини ҳам кўради. Кофир [ёки мунофиқ] эса: «Билмайман, одамлар айтганини айтар эдим», дейди. Шунда: «Билмадинг ҳам, эргашмадинг ҳам», дейилади. Сўнг темир гурзи билан икки қулоғининг орасига бир урилади. У шундай қичқирадики, инсу жиндан бошқа яқин-атрофидаги ҳамма эшитади».
664/1338 - عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «الْعَبْدُ إِذَا وُضِعَ فِي قَبْرِهِ وَتُوُلِّيَ وَذَهَبَ أَصْحَابُهُ، حَتَّى إِنَّهُ لَيَسْمَعُ قَرْعَ نِعَالِهِمْ، أَتَاهُ مَلَكَانِ فَأَقْعَدَاهُ، فَيَقُولَانِ لَهُ: مَا كُنْتَ تَقُولُ فِي هَذَا الرَّجُلِ؟ مـُحَمَّدٍ صلى الله عليه وسلم فَيَقُولُ: أَشْهَدُ أَنَّهُ عَبْدُ اللهِ وَرَسُولُهُ، فَيُقَالُ: انْظُرْ إِلَى مَقْعَدِكَ مِنَ النَّارِ، أَبْدَلَكَ اللهُ بِهِ مَقْعَدًا مِنَ الْجَنَّةِ. قَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم فَيَرَاهُمَا جَمِيعًا، وَأَمَّا الْكَافِرُ، أَوِ الْمُنَافِقُ فَيَقُولُ: لَا أَدْرِي، كُنْتُ أَقُولُ مَا يَقُولُ النَّاسُ. فَيُقَالُ: لَا دَرَيْتَ وَلَا تَلَيْتَ، ثُمَّ يُضْرَبُ بـِمِطْرَقَةٍ مِنْ حَدِيدٍ ضَرْبَةً بَيْنَ أُذُنَيْهِ، فَيَصِيحُ صَيْحَةً يَسْمَعُهَا مَنْ يَلِيهِ إِلَّا الثَّقَلَيْنِ».
(36) МУҚАДДАС ЗАМИН ВА ШУНГА ЎХШАШ ЖОЙЛАРДА ДАФН ЭТИЛИШНИ ЯХШИ КЎРИШ ҲАҚИДА
(36) بَابُ: مَنْ أَحَبَّ الدَّفْنَ فِي الْأَرْضِ الْمُقَدَّسَةِ أَوْ نَحْوِهَا
665.1339. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
(Набий алайҳиссалом дедилар:) «Ўлим фариштаси Мусога – икковларига салом бўлсин – юборилди. Олдиларига келган эди, бир шапалоқ (тушириб, унинг кўзини чиқариб) қўйдилар. У Роббига қайтиб: «Мени ўлимни истамайдиган бир бандага юборибсан», деди. Аллоҳ унга кўзини қайтарди ва: «Қайтиб бориб, унга айт, қўлини бир ҳўкизнинг устига қўйсин. Унга қўли ёпган ҳар бир тук учун бир йил (умр) бор», деди. У: «Эй Роббим, кейин-чи?» деди. У Зот: «Кейин ўлим», деди. У: «Унда ҳозир (келаверсин)», деди. У киши (Мусо алайҳиссалом) Аллоҳдан ўзини Муқаддас заминга бир тош отарли (масофага) яқинлаштиришини сўради».
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ўша ерда бўлсам, сизларга унинг қабри йўл бўйида, қизил қум тепалиги ёнидалигини албатта кўрсатар эдим», дедилар».
665/1339 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: «أُرْسِلَ مَلَكُ الْمَوْتِ إِلَى مُوسَى عَلَيْهِمَا السَّلَامُ، فَلَمَّا جَاءَهُ صَكَّهُ، فَرَجَعَ إِلَى رَبِّهِ، فَقَالَ: أَرْسَلْتَنِي إِلَى عَبْدٍ لَا يُرِيدُ الْمَوْتَ! فَرَدَّ اللهُ عَلَيْهِ عَيْنَهُ، وَقَالَ: ارْجِعْ، فَقُلْ لَهُ يَضَعُ يَدَهُ عَلَى مَتْنِ ثَوْرٍ، فَلَهُ بِكُلِّ مَا غَطَّتْ بِهِ يَدُهُ بِكُلِّ شَعْرَةٍ سَنَةٌ. قَالَ: أَيْ رَبِّ، ثُمَّ مَاذَا؟ قَالَ: ثُمَّ الْمَوْتُ. قَالَ: فَالْآنَ، فَسَأَلَ اللهَ أَنْ يُدْنِيَهُ مِنَ الْأَرْضِ الْمُقَدَّسَةِ رَمْيَةً بِحَجَرٍ». قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «فَلَوْ كُنْتُ ثَمَّ لَأَرَيْتُكُمْ قَبْرَهُ إِلَى جَانِبِ الطَّرِيقِ عِنْدَ الْكَثِيبِ الْأَحْمَرِ».
(37) ШАҲИДГА ЖАНОЗА ЎҚИШ ҲАҚИДА
(37) بَابُ: الصَّلَاةِ عَلَى الشَّهِيدِ
666.1343. Жобир ибн Абдуллоҳ розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам Уҳуд қурбонларидан икки кишини битта эн кийимга* кафанлаб, кейин: «Қай бири Қуръонни кўпроқ ёд олган?» дер эдилар. Қайси бирига ишора қилинса, лаҳадга аввал ўшани қўяр эдилар. У зот: «Буларга қиёмат куни мен гувоҳман», дедилар. Уларни қони билан дафн этишга амр қилдилар. Улар ювилмади ва уларга жаноза ҳам ўқилмади».
* Бу ерда «бир эн кийимга кафанлаш» деганда ҳозирги пайтдагидек бошдан-оёқ ўраб кафанлаш эмас, балки матони маййитнинг устига ташлаб, ёпиб қўйиш тушунилади. Чунки шаҳидлар кийими билан дафн қилинади, аммо мазкур шаҳидларнинг кийимлари юпун бўлганидан жанг асносида кийимлари йиртилиб, баданлари очилиб қолган эди. Мато танқислиги сабабли икки кишини бир матога кафанлаб кўмилган.
Изоҳ: Имом Авзоъий, Абу Ҳанифа ва бошқа кўпгина мужтаҳидлар шаҳидлар ювилмаса ҳам, уларга жаноза ўқилади, дейишган ва бунга Набий алайҳиссаломнинг Уҳуд шаҳидларига жаноза ўқиганлари ҳақидаги қуйидаги ва бошқа ҳадисларни далил қилиб келтиришган.
666/1343 - عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللهِ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: كَانَ رَسُولُ الله صلى الله عليه وسلم يَجْمَعُ بَيْنَ الرَّجُلَيْنِ مِنْ قَتْلَى أُحُدٍ فِي ثَوْبٍ وَاحِدٍ ثُمَّ يَقُولُ: «أَيُّهُمْ أَكْثَرُ أَخْذًا لِلْقُرْآنِ؟» فَإِذَا أُشِيرَ لَهُ إِلَى أَحَدِهِمَا قَدَّمَهُ فِي اللَّحْدِ، وَقَالَ: «أَنَا شَهِيدٌ عَلَى هَؤُلَاءِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ»، وَأَمَرَ بِدَفْنِهِمْ فِي دِمَائِهِمْ، وَلَمْ يُغَسَّلُوا، وَلَمْ يُصَلَّ عَلَيْهِمْ.
667.1344. Уқба ибн Омирдан ривоят қилинади:
«Бир куни Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам чиқиб, Уҳуд аҳлига маййитга ўқиладиган жанозани ўқидилар. Сўнгра минбарга чиқиб: «Мен сизлар учун фаратман*. Мен сизларга гувоҳман. Аллоҳга қасамки, мен ҳозир ҳовузимга Ҳавзимга қараб турибман. Менга ер хазиналарининг калитлари [ёки ернинг калитлари] берилди. Аллоҳга қасамки, мендан кейин мушрик бўлиб кетишингиздан қўрқмайман, бироқ унинг (яъни дунё) учун талашишингиздан қўрқаман», дедилар».
667/1344 - عَنْ عُقْبَةَ بْنِ عَامِرٍ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم خَرَجَ يَوْمًا، فَصَلَّى عَلَى أَهْلِ أُحُدٍ صَلَاتَهُ عَلَى الْمَيِّتِ، ثُمَّ انْصَرَفَ إِلَى الْمِنْبَرِ فَقَالَ: «إِنِّي فَرَطُكُمْ، وَأَنَا شَهِيدٌ عَلَيْكُمْ، وَإِنِّي وَاللهِ لَأَنْظُرُ إِلَى حَوْضِي الْآنَ، وَإِنِّي أُعْطِيتُ مَفَاتِيحَ خَزَائِنِ الْأَرْضِ، أَوْ: مَفَاتِيحَ الْأَرْضِ، وَإِنِّي وَاللهِ مَا أَخَافُ عَلَيْكُمْ أَنْ تُشْرِكُوا بَعْدِي، وَلَكِنْ أَخَافُ عَلَيْكُمْ أَنْ تَنَافَسُوا فِيهَا».
(38) БОЛА МУСУЛМОН БЎЛГАН ЗАҲОТИ ЎЛСА, УНГА ЖАНОЗА ЎҚИЛАДИМИ? БОЛАГА ИСЛОМ ТАКЛИФ ҚИЛИНАДИМИ?
(38) بَاب: إِذَا أَسْلَمَ الصَّبِىُّ فَمَاتَ هَلْ يُصَلَّى عَلَيْهِ؟ وَهَلْ يُعْرَضُ عَلَى الصَّبِيِّ الْإِسْلَامُ؟
668.1354. Ибн Умар розияллоҳу анҳумо шундай хабар қилади:
«Умар Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам ва бир гуруҳ одамлар билан бирга Ибн Сайёд* томонга жўнаб кетди. Ниҳоят, уни Бану Мағоланинг истеҳкоми олдида болалар билан ўйнаётган ҳолда топишди. Ибн Сайёд балоғатга яқинлашиб қолган эди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам қўллари билан уни туртмагунларича сезмади. Кейин Ибн Сайёдга: «Мен Аллоҳнинг Расули эканимга гувоҳлик берасанми?» дедилар. Ибн Сайёд у зотга қараб: «Сиз уммийларнинг Расули эканингизга гувоҳлик бераман», деди. Ибн Сайёд Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга: «Мен Аллоҳнинг Расули эканимга гувоҳлик берасизми?» деди. У зот уни рад этиб: «Аллоҳ ва унинг расулларига иймон келтирдим», дедилар. Сўнг: «Нима кўряпсан?» дедилар. Ибн Сайёд: «Менга рости ҳам, ёлғони ҳам келади*», деди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ишинг аралаш-қуралаш қилиб ташланибди-ку!» дедилар. Сўнг Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам унга: «Мен сенга бир нарса яшириб қўйганман», дедилар. Ибн Сайёд: «У дух…»* деди. Шунда у зот: «Ўчир! Ҳаддингдан оша олмайсан!» дедилар. Умар розияллоҳу анҳу: «Эй Аллоҳнинг Расули, менга қўйиб беринг, бўйнига (қилич) солай», деди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Агар бу ўша (Дажжол) бўлса, сен унинг устидан ҳукмрон қилинмайсан, у бўлмаса, уни ўлдиришда сенга ҳеч қандай яхшилик йўқ», дедилар».
Ибн Умар розияллоҳу анҳумо айтади:
«Шундан кейин Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ва Убай ибн Каъб розияллоҳу анҳу Ибн Сайёд турган хурмозор томонга юриб боришди. У зот ўзларини Ибн Сайёд кўриб қолмай туриб, ундан яширинча бирон нарса эшитмоқчи бўлдилар. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам уни кўрдилар. У ўзининг попукли бир кийимида ёнбошлаб ётган эди. У шивирлар [ёки ғўнғиллар] эди. Ибн Сайёднинг онаси Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламни кўриб қолди. У зот хурмо танасининг ортига яшириниб турган эдилар. (Онаси) Ибн Сайёдга: «Эй Софи! – бу Ибн Сайёднинг исми – Бу Муҳаммад-ку!» деди. Ибн Сайёд ўрнидан сапчиб турди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Агар у (онаси) қўйиб берганида, аниқ бўлар эди», дедилар».
Агар (онаси) уни тек қўйиб турганида, аён бўлар эди
Шуъайб ўз ҳадисида: «У зот уни оёқлари билан туртдилар» ҳамда «пичирлаш ёки ғўлдираш» деб айтган. Исҳоқ Калбий ва Уқайллар «пичирлаш» деб, Маъмар эса «шивирлаш» деб айтган.
* Ибн Сайёд – Софий исмли яҳудий бўлиб, унда Дажжолнинг айрим сифатлари топилган. Бироқ унинг қиёматдан аввал пайдо бўладиган чиқадиган Масиҳ Дажжол экани ҳақида ваҳий тушмагани боис, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам уни Дажжол деб гумон қилиб, таъқиб этганлар. Ривоятларга кўра, у Ҳаррада йўқолган ёки Мадинада вафот этган.
* Яъни менга рост хабар ҳам, ёлғон хабар ҳам келади, демоқчи. Коҳинларнинг ҳолати шундай бўлади.
* Бу ердаги «дух…» сўзи нима экани ҳақида уламолар турлича фикрларни айтишган. Баъзилар «Бу «тутун» маъносидаги «духон» сўзининг бошқа бир шакли» деса, бошқалар «Ибн Сайёд «духон» сўзини коҳинчасига чала айтган, чунки коҳинлар одатда сўзларни яримта-юримта қилиб айтишади», дейишган.
668/1354 - عَنْ عَبْدِ اللهِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: انْطَلَقَ عُمَرَ رَضِيَ الله عَنْهُ مَعَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم فِي رَهْطٍ قِبَلَ ابْنِ صَيَّادٍ، حَتَّى وَجَدُوهُ يَلْعَبُ مَعَ الصِّبْيَانِ، عِنْدَ أُطُمِ بَنِي مَغَالَةَ، وَقَدْ قَارَبَ ابْنُ صَيَّادٍ الْحُلُمَ، فَلَمْ يَشْعُرْ حَتَّى ضَرَبَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم بِيَدِهِ، ثُمَّ قَالَ لِابْنِ صَيَّادٍ: «تَشْهَدُ أَنِّي رَسُولُ اللهِ؟» فَنَظَرَ إِلَيْهِ ابْنُ صَيَّادٍ فَقَالَ: أَشْهَدُ أَنَّكَ رَسُولُ الْأُمِّيِّينَ. فَقَالَ ابْنُ صَيَّادٍ لِلنَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم: أَتَشْهَدُ أَنِّي رَسُولُ اللهِ؟ فَرَفَضَهُ وَقَالَ: «آمَنْتُ بِاللهِ وَبِرُسُلِهِ». فَقَالَ لَهُ: «مَاذَا تَرَى؟» قَالَ ابْنُ صَيَّادٍ: يَأْتِينِي صَادِقٌ وَكَاذِبٌ. فَقَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «خُلِّطَ عَلَيْكَ الْأَمْرُ». ثُمَّ قَالَ لَهُ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «إِنِّي قَدْ خَبَأْتُ لَكَ خَبِيئًا». فَقَالَ ابْنُ صَيَّادٍ: هُوَ الدُّخُّ. فَقَالَ: «اخْسَأْ، فَلَنْ تَعْدُوَ قَدْرَكَ». فَقَالَ عُمَرُ صلى الله عليه وسلم: دَعْنِي يَا رَسُولَ اللهِ أَضْرِبْ عُنُقَهُ. فَقَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «إِنْ يَكُنْهُ فَلَنْ تُسَلَّطَ عَلَيْهِ، وَإِنْ لَمْ يَكُنْهُ فَلَا خَيْرَ لَكَ فِي قَتْلِهِ».
قَالَ عَبْدُ الله بْنُ عُمَرَ رَضِيَ الله عَنْهُمَا: ثُمَّ انْطَلَقَ بَعْدَ ذَلِكَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم وَأُبَيُّ بْنُ كَعْبٍ، إِلَى النَّخْلِ الَّتِي فِيهَا ابْنُ صَيَّادٍ، وَهْوَ يَخْتِلُ أَنْ يَسْمَعَ مِنِ ابْنِ صَيَّادٍ شَيْئًا، قَبْلَ أَنْ يَرَاهُ ابْنُ صَيَّادٍ، فَرَآهُ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم وَهُوَ مُضْطَجِعٌ فِي قَطِيفَةٍ، لَهُ فِيهَا رَمْزَةٌ أَوْ زَمْرَةٌ، فَرَأَتْ أُمُّ ابْنِ صَيَّادٍ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم وَهُوَ يَتَّقِي بِجُذُوعِ النَّخْلِ، فَقَالَتْ لِابْنِ صَيَّادٍ: يَا صَافِ، وَهْوَ اسْمُ ابْنِ صَيَّادٍ، هَذَا مُحَمَّدٌ صلى الله عليه وسلم، فَثَارَ ابْنُ صَيَّادٍ، فَقَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «لَوْ تَرَكَتْهُ بَيَّنَ».
669.1356. Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Бир яҳудий бола Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга хизмат қилиб юрар эди. У бетоб бўлиб қолди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам уни кўргани келдилар. Бош тарафига ўтириб, унга: «Мусулмон бўл», дедилар. Шунда у ёнида турган отасига қаради. У: «Абулқосимга – соллаллоҳу алайҳи васаллам – итоат қил», деди. У мусулмон бўлди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам ташқарига чиқар эканлар: «Уни дўзахдан қутқарган Аллоҳга ҳамд бўлсин», дер эдилар».
669/1356 - عَنْ أَنَسٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: كَانَ غُلَامٌ يَهُودِيٌّ يَخْدُمُ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم فَمَرِضَ، فَأَتَاهُ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم يَعُودُهُ، فَقَعَدَ عِنْدَ رَأْسِهِ، فَقَالَ لَهُ: «أَسْلِمْ»: فَنَظَرَ إِلَى أَبِيهِ وَهْوَ عِنْدَهُ، فَقَالَ لَهُ: أَطِعْ أَبَا الْقَاسِمِ صلى الله عليه وسلم، فَأَسْلَمَ، فَخَرَجَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم وَهْوَ يَقُولُ: «الْحَمْدُ ِللهِ الَّذِي أَنْقَذَهُ مِنَ النَّارِ».
670.1359. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу айтади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Туғилганки бола фақат фитратда туғилади, бироқ ота-онаси уни яҳудий, насроний ёки мажусий қилади. Бу худди ҳайвоннинг болалашига ўхшайди: унинг қулоқ-бурни кесик ҳолда туғилганини кўрганмисиз?» дедилар».
Сўнг Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу: «Бу Аллоҳ одамларни яратган фитратдир. Аллоҳнинг яратганини ўзгартириб бўлмас. Мана шу тўғри диндир», деди.
670/1359 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «مَا مِنْ مَوْلُودٍ إِلَّا يُولَدُ عَلَى الْفِطْرَةِ، فَأَبَوَاهُ يُهَوِّدَانِهِ وَيُنَصِّرَانِهِ أَوْ يُـمَجِّسَانِهِ، كَمَا تُنْتَجُ الْبَهِيمَةُ بَـهِيمَةً جَمْعَاءَ، هَلْ تُحِسُّونَ فِيهَا مِنْ جَدْعَاءَ؟!» ثُمَّ يَقُولُ أَبُو هُرَيْرَةَرَضِيَ الله عَنْهُ: (فِطْرَتَ اللَّهِ الَّتِي فَطَرَ النَّاسَ عَلَيْهَا لَا تَبْدِيلَ لِخَلْقِ اللَّهِ ذَلِكَ الدِّينُ الْقَيِّمُ). [الروم: 30]
(39) МУШРИК ЎЛИМ ОЛДИДАН «ЛАА ИЛААҲА ИЛЛАЛЛОҲ» ДЕСА...
(39) بَاب: إِذَا قَالَ الْمُشْرِكُ عِنْدَ الْمَوْت:ِ لَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ
671.1360. Саъид ибн Мусайяб отасидан хабар қилади:
«Абу Толибга ўлим соати келганда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам унинг ёнига келиб, ҳузурида Абу Жаҳл ибн Ҳишом ва Абдуллоҳ ибн Абу Умайя ибн Муғийрани кўрдилар. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Абу Толибга: «Эй амаким! Биргина калима – «Аллоҳдан ўзга илоҳ йўқ» денг, шу билан сизга Аллоҳнинг ҳузурида гувоҳлик бераман», дедилар.
Абу Жаҳл ва Абдуллоҳ ибн Абу Умайя: «Эй Абу Толиб! Абдулмуттолибнинг миллатидан юз ўгирасанми?» дейишди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам унга буни таклиф қилавердилар, иккови эса ўша гапларини қайтараверишди. Ниҳоят, Абу Толиб уларга охирги сўзини – ўзининг Абдулмуттолибнинг миллатида эканини айтди ва «Аллоҳдан ўзга илоҳ йўқ» дейишдан бош тортди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Аллоҳга қасамки, модомики сиздан қайтарилмасам, албатта, сиз учун истиғфор айтаман», дедилар. Шунда Аллоҳ таоло «Набийга... дуруст эмасдир» оятини нозил қилди».
* Оят маъносининг тўлиқ таржимаси: «Набийга ва мўминларга мушриклар учун, агар яқин қариндошлари бўлса ҳам, улар дўзах эгалари экани аён бўлганидан кейин мағфират сўрашлари дуруст эмас»*.
Изоҳ: Агар мушрик ғарғара ҳолатида иймон калимасини айтса, эътиборга олинмайди. Ундан олдин айтса, эътиборга олинади («Файзул Борий»).
671/1360 - عَنِ الْمُسَيَّبِ بْنِ حَزْنٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: أَنَّهُ لَمَّا حَضَرَتْ أَبَا طَالِبٍ الْوَفَاةُ، جَاءَهُ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم، فَوَجَدَ عِنْدَهُ أَبَا جَهْلِ بْنَ هِشَامٍ، وَعَبْدَ اللهِ بْنَ أَبِي أُمَيَّةَ بْنِ الْمُغِيرَةِ، قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم لِأَبِى طَالِبٍ: «يَا عَمِّ، قُلْ: لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ، كَلِمَةً أَشْهَدُ لَكَ بِـهَا عِنْدَ اللهِ». فَقَالَ أبُو جَهْلٍ وَعَبْدُ الله بْنُ أبِ أمَيَّةَ: يَا أبَا طَالِبٍ، أتَرْغَبُ عَنْ مِلَّةِ عَبْدَ الـمُطَّلِبِ؟! فَلَمْ يَزَلْ رَسُولُ الله صلى الله عليه وسلم يَعْرِضُهَا عَلَيْهِ، وَيَعُودَانِ بِتِلْكَ الـمَقَالَةِ، حَتَّى قَالَ أبُو طَالِبٍ آخِر مَا كَلَّمَهُمْ: هُوَ عَلَى مِلَّةِ عَبْدِ الـمُطَّلِبِ. وَأبَى أنْ يَقُولَ: لا إله إلا الله. فَقَالَ رَسُولُ الله صلى الله عليه وسلم: أَمَا وَاللهِ لَأَسْتَغْفِرَنَّ لَكَ مَا لَمْ أُنْهَ عَنْكَ، فَأَنْزَلَ اللهُ تَعَالَى فِيهِ: ﮋ ﭣ ﭤ ﭥ... ﮊ الْآيَةَ.
(40) СЎЗЛОВЧИНИНГ ҚАБР ОЛДИДА ВАЪЗ-НАСИҲАТ ҚИЛИШИ ВА ШЕРИКЛАРИ УНИНГ АТРОФИДА ЎТИРИШИ ҲАҚИДА
* Маъориж сурасининг 43-оятига ишора қилинмоқда: «У кунда худди санамлар(ибодати)га чопганларидек, гўрларидан шошиб чиқурлар».
* Инфитор сурасининг 4-оятига ишора қилинмоқда: «Ва вақтики, қабрлар остин-устин қилинса».
* Яна Маъориж сурасининг 43-оятидаги айрим сўзлар изоҳлаб, тушунтирилмоқда.
* Қоф сурасининг 42-ояти.
* Анбиё сурасининг 69-ояти, Ёсин сурасининг 15-оятидаги «янсилун» калимаси назарда тутилмоқда.
(40) بَاب: مَوْعِظَةِ الْمُحَدِّثِ عِنْدَ الْقَبْرِ، وَقُعُودِ أَصْحَابِهِ حَوْلَهُ
672.1362. Алий розияллоҳу анҳу айтади:
«Бақиъул-ғарқад»да* бир жанозада эдик. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам олдимизга келиб, ўтирдилар. Биз атрофларига ўтирдик. У зотда ҳасса бор эди. Бошларини қуйи солиб, ҳассалари билан ер чиза бошладилар. Кейин: «Сизлардан бирор киши, бирор яратилган жон йўқки, унинг жаннат ва дўзахдаги ўрни, бадбахтлиги ёки саодатмандлиги ёзилмаган бўлса», дедилар. Шунда бир киши: «Эй Аллоҳнинг Расули, битигимизга таяниб, амални тарк этавермаймизми?! Биздан ким саодатмандлардан бўлса, саодатмандларнинг амалига қараб бораверади. Аммо биздан ким бадбахтлардан бўлса, бадбахтларнинг амалига қараб бораверади», деди. У зот: «Саодатмандлар саодатмандларнинг амалига муяссар қилинадилар, бадбахтлар бадбахтлик амалига муяссар қилинадилар», дедилар. Кейин: «Ким ато берса ва тақво қилса...»ни* ўқидилар».
* Бақиъул-ғарқад – Мадинадаги Масжиди набавийнинг чап тарафидаги қабристон номи.
* Лайл сураси, 5-оят. Давоми қуйидагича: «Аммо кимки ато этса ва тақво қилса; ва «яхшилик»ни тасдиқ қилса; бас, уни «осон»га муяссар қиламиз; ва аммо кимки бахиллик ва истиғно қилса; ва «яхшилик»ни ёлғонга чиқарса; бас, уни «қийин»га муяссар қиламиз».
672/1362 - عَنْ عَلِيٍّ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: كُنَّا فِي جَنَازَةٍ فِي بَقِيعِ الْغَرْقَدِ، فَأَتَانَا النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم، فَقَعَدَ وَقَعَدْنَا حَوْلَهُ، وَمَعَهُ مِخْصَرَةٌ، فَنَكَّسَ، فَجَعَلَ يَنْكُتُ بِـمِخْصَرَتِهِ، ثُمَّ قَالَ: «مَا مِنْكُمْ مِنْ أَحَدٍ، مَا مِنْ نَفْسٍ مَنْفُوسَةٍ إِلَّا كُتِبَ مَكَانُهَا مِنَ الْجَنَّةِ وَالنَّارِ، وَإِلَّا قَدْ كُتِبَ شَقِيَّةً أَوْ سَعِيدَةً». فَقَالَ رَجُلٌ: يَا رَسُولَ اللهِ، أَفَلَا نَتَّكِلُ عَلَى كِتَابِنَا وَنَدَعُ الْعَمَلَ؟ فَمَنْ كَانَ مِنَّا مِنْ أَهْلِ السَّعَادَةِ فَسَيَصِيرُ إِلَى عَمَلِ أَهْلِ السَّعَادَةِ، وَأَمَّا مَنْ كَانَ مِنَّا مِنْ أَهْلِ الشَّقَاوَةِ، فَسَيَصِيرُ إِلَى عَمَلِ أَهْلِ الشَّقَاوَةِ؟ قَالَ: «أَمَّا أَهْلُ السَّعَادَةِ فَيُيَسَّرُونَ لِعَمَلِ السَّعَادَةِ، وَأَمَّا أَهْلُ الشَّقَاوَةِ فَيُيَسَّرُونَ لِعَمَلِ الشَّقَاوَةِ»، ثُمَّ قَرَأَ: (فَأَمَّا مَنْ أَعْطَى وَاتَّقَى) الْآيَةَ [الليل: 5].
(41) ЖОНИГА ҚАСД ҚИЛГАН КИШИ ҲАҚИДА КЕЛГАН ХАБАРЛАР
(41) بَاب: مَا جَاءَ فِي قَاتِلِ النَّفْسِ
673.1363. Собит ибн Заҳҳок розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ким Исломдан бошқа миллат номига қасддан, ёлғондан қасам ичса, у ўзи айтганидекдир. Ким ўзини темир билан ўлдирса, жаҳаннам ўтида ўша билан азобланади», дедилар».
673/1363 - عَنْ ثَابِتِ بْنِ الضَّحَّاكِ رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «مَنْ حَلَفَ بِمِلَّةٍ غَيْرِ الْإِسْلَامِ كَاذِبًا مُتَعَمِّدًا فَهُوَ كَمَا قَالَ، وَمَنْ قَتَلَ نَفْسَهُ بِحَدِيدَةٍ عُذِّبَ بِهِ فِي نَارِ جَهَنَّمَ».
674.1364. Ҳасандан ривоят қилинади:
«Жундаб розияллоҳу анҳу бизга шу масжидда сўзлаб берган эди – биз (буни) эсдан ҳам чиқармадик, Жундаб Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг номларидан ёлғон гапиради, дея қўрқмаймиз ҳам. – «У зот шундай дедилар: «Бир кишининг жароҳати бор эди. У жонига қасд қилди. Шунда Аллоҳ: «Бандам жони хусусида Мендан «илгарилаб» кетди. Унга жаннатни ҳаром қилдим», деди».
674/1364 - عَنْ جُنْدَبٍ رَضِيَ الله عَنْهُ عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «كَانَ بِرَجُلٍ جِرَاحٌ فَقَتَلَ نَفْسَهُ، فَقَالَ اللهُ: بَدَرَنِي عَبْدِي بِنَفْسِهِ، حَرَّمْتُ عَلَيْهِ الْجَنَّةَ».
675.1365. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ўзини бўғ(иб ўлдир)ган дўзахда ҳам бўғади. Ўзига санчган дўзахда ҳам санчади», дедилар».
675/1365 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «الَّذِي يَخْنُقُ نَفْسَهُ يَخْنُقُهَا فِي النَّارِ، وَالَّذِي يَطْعُنُهَا يَطْعُنُهَا فِي النَّارِ».
(42) ОДАМЛАРНИНГ ЎЛГАНГА МАҚТОВ АЙТИШЛАРИ ҲАҚИДА
(42) بَاب: ثَنَاءِ النَّاسِ عَلَى الْمَيِّتِ
676.1367. Анас ибн Молик розияллоҳу анҳу айтади:
«Бир жанозани олиб ўтишди. У ҳақда яхши гап айтишди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Вожиб бўлди», дедилар. Сўнг яна бошқасини олиб ўтишди. У ҳақда ёмон гап айтишди. У зот: «Вожиб бўлди», дедилар. Шунда Умар ибн Хаттоб розияллоҳу анҳу: «Нима вожиб бўлди?» деди. У зот: «Унинг ҳақида яхши гап айтдингиз, унга жаннат вожиб бўлди. Бунинг ҳақида ёмон гап айтдингиз, бунга дўзах вожиб бўлди. Сизлар Аллоҳнинг ер юзидаги гувоҳларисиз», дедилар».
676/1367 - عَنْ أَنَسٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: مَرُّوا بِجَنَازَةٍ فَأَثْنَوْا عَلَيْهَا خَيْرًا، فَقَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «وَجَبَتْ». ثُمَّ مَرُّوا بِأُخْرَى فَأَثْنَوْا عَلَيْهَا شَرًّا، فَقَالَ: «وَجَبَتْ». فَقَالَ عُمَرُ بْنُ الْخَطَّابِ رَضِيَ الله عَنْهُ: مَا وَجَبَتْ؟ قَالَ: «هَذَا أَثْنَيْتُمْ عَلَيْهِ خَيْرًا فَوَجَبَتْ لَهُ الْجَنَّةُ، وَهَذَا أَثْنَيْتُمْ عَلَيْهِ شَرًّا فَوَجَبَتْ لَهُ النَّارُ، أَنْتُمْ شُهَدَاءُ اللهِ فِي الْأَرْضِ».
677.1368. Абул Асваддан ривоят қилинади:
«Мадинага келдим. У ерда касаллик тарқалган экан. Умар ибн Хаттоб розияллоҳу анҳунинг олдида ўтирган эдим, олдиларидан жаноза ўтиб қолди. Унинг эгаси ҳақида яхши гап айтилди. Умар: «Вожиб бўлди», деди. Сўнгра яна бошқаси олиб ўтилди. Унинг эгаси ҳақида ҳам яхши гап айтилди. Умар: «Вожиб бўлди», деди. Кейин учинчиси олиб ўтилди. Унинг эгаси ҳақида ёмон гап айтилди. Умар: «Вожиб бўлди», деди. Мен: «Нима вожиб бўлди, эй мўминларнинг амири?» дедим. У: «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам нима деган бўлсалар, шуни айтдим: «Қайси бир мусулмонга тўрт киши яхшилик билан гувоҳлик берса, Аллоҳ уни жаннатга киритади», дедилар. «Учта бўлса-чи?» дедик. «Учта бўлса ҳам», дедилар. «Иккита бўлса-чи?» дедик. «Иккита бўлса ҳам», дедилар. Битта ҳақида сўрамадик», деди».
677/1368 - عَنْ عُمَرَ بْنِ الْخَطَّابِ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ النَّبِيّ ُصلى الله عليه وسلم: «أَيُّـمَا مُسْلِمٍ، شَهِدَ لَهُ أَرْبَعَةٌ بِخَيْرٍ، أَدْخَلَهُ اللهُ الْجَنَّةَ». فَقُلْنَا: وَثَلَاثَةٌ، قَالَ: «وَثَلَاثَةٌ». فَقُلْنَا: وَاثْنَانِ، قَالَ: «وَاثْنَانِ». ثُمَّ لَمْ نَسْأَلْهُ عَنِ الْوَاحِدِ.
(43) ҚАБР АЗОБИ БОРАСИДА КЕЛГАН ХАБАРЛАР ҲАҚИДА
(43) بَاب: مَا جَاءَ فِي عَذَابِ الْقَبْرِ
678.1369. Баро ибн Озиб розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Мўмин қабрида ўтирғизилганда унинг олдига келишади. Сўнгра у: «Аллоҳдан ўзга илоҳ йўқ ва Муҳаммад Аллоҳнинг Расулидир», деб гувоҳлик беради. Ана ўша Аллоҳнинг «Аллоҳ иймон келтирганларни бу дунё ҳаётида ҳам, охиратда ҳам собит сўз ила собитқадам қилур», деганидир», дедилар».
Шуъба қўшимча қилади: «Аллоҳ иймон келтирганларни… собитқадам қилур» (ояти) қабр азоби ҳақида нозил бўлган».
678/1369 - عَنِ الْبَرَاءِ بْنِ عَازِبٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «إِذَا أُقْعِدَ الْمُؤْمِنُ فِي قَبْرِهِ أُتِيَ، ثُمَّ شَهِدَ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ، وَأَنَّ مُحَمَّدًا رَسُولُ اللهِ، فَذَلِكَ قَوْلُهُ: (يُثَبِّتُ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا بِالْقَوْلِ الثَّابِتِ) [ابراهيم: 27].
679.1370. Ибн Умар розияллоҳу анҳумо айтади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам (Бадрда) ташландиқ қудуқдагиларга қараб: «Роббингиз ваъда қилган нарса ҳақ эканини топдингизми?» дедилар. У зотга: «Ўликларга гапиряпсизми?» дейилди. Шунда у зот: «Сизлар улардан кўра яхшироқ эшитмайсиз, фақат улар жавоб бера олишмайди», дедилар».
679/1370 - عَنْ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: اطَّلَعَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم عَلَى أَهْلِ الْقَلِيبِ، فَقَالَ: «وَجَدْتُمْ مَا وَعَدَ رَبُّكُمْ حَقًّا». فَقِيلَ لَهُ: تَدْعُو أَمْوَاتًا؟ فَقَالَ: «مَا أَنْتُمْ بِأَسْمَعَ مِنْهُمْ، وَلَكِنْ لَا يُجِيبُونَ».
680.1371. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Улар менинг айтганларим ҳақ эканини энди билишяпти».
Дарҳақиқат, Аллоҳ таоло: «Албатта, сен ўликларга эшиттира олмассан» деган».
Изоҳ: Ҳадиснинг мазмуни мазкур оятнинг мазмунига зоҳиран зид кўринса-да, аслида бундай эмас. Ҳадисда Набий алайҳиссалом ўлганларга мурожаат қилиб, уларнинг бу сўзларни эшитаётганларини айтганлар, оятда эса «ўликларга эшиттира олмайсан», дейилмоқда. Оятда «ўликлар» деб Ислом даъватига қарши чиққанлар назарда тутилган.
680/1371 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا قَالَتْ: إِنَّـمَا قَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «إِنَّهُمْ لَيَعْلَمُونَ الْآنَ أَنَّ مَا كُنْتُ أَقُولُ حَقٌّ، وَقَدْ قَالَ اللهُ تَعَالَى: (إِنَّكَ لَا تُسْمِعُ الْمَوْتَى) [النمل: 80].
682.1375. Абу Айюб розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам қуёш ботганда чиқдилар. Бир овозни эшитиб: «Яҳудлар қабрларида азобланяптилар», дедилар».
682/1375 - عَنْ أَبِي أَبِي أَيُّوبَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: خَرَجَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم وَقَدْ وَجَبَتِ الشَّمْسُ، فَسَمِعَ صَوْتًا، فَقَالَ: «يَهُودُ تُعَذَّبُ فِي قُبُورِهَا».
(44) ҚАБР АЗОБИДАН ПАНОҲ СЎРАШ ҲАҚИДА
(44) بَاب: التَّعَوُّذِ مِنْ عَذَابِ الْقَبْرِ
683.1377. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам «Аллоҳумма инни аъуузу бика мин азаабил-қобри ва мин азаабин-нар ва мин фитнатил-маҳйа вал-мамаат ва мин фитнатил масиҳид-дажжал» деб дуо қилар эдилар».
Изоҳ: Дуонинг маъноси: «Аллоҳим! Албатта, мен қабр азобидан, дўзах азобидан, ҳаёт ва ўлим фитнасидан, Масиҳ Дажжолнинг фитнасидан Сенинг паноҳингга қочаман».
683/1377 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: كَانَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم يَدْعُو: «اللَّهُمَّ إِنِّي أَعُوذُ بِكَ مِنْ عَذَابِ الْقَبْرِ، وَمِنْ عَذَابِ النَّارِ، وَمِنْ فِتْنَةِ الْمَحْيَا وَالْمَمَاتِ، وَمِنْ فِتْنَةِ الْمَسِيحِ الدَّجَّالِ».
684.1379. Абдуллоҳ ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Қачон бирингиз ўлса, унга ўрни эртаю кеч кўрсатиб турилади: агар жаннат аҳлидан бўлса, жаннат аҳлидан экани, дўзах аҳлидан бўлса, дўзах аҳлидан экани. «Аллоҳ сени қиёмат куни қайта тирилтиргунича сенинг ўрнинг мана шудир», дейилади», дедилар».
684/1379 - عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: «إِنَّ أَحَدَكُمْ إِذَا مَاتَ عُرِضَ عَلَيْهِ مَقْعَدُهُ بِالْغَدَاةِ وَالْعَشِيِّ، إِنْ كَانَ مِنْ أَهْلِ الْجَنَّةِ فَمِنْ أَهْلِ الْجَنَّةِ، وَإِنْ كَانَ مِنْ أَهْلِ النَّارِ فَمِنْ أَهْلِ النَّارِ، فَيُقَالُ: هَذَا مَقْعَدُكَ حَتَّى يَبْعَثَكَ اللهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ».
(45) МАЙЙИТГА ЭРТАЮ КЕЧ (ЎРНИ) КЎРСАТИБ ТУРИЛИШИ ҲАҚИДА
(45) بَاب: الْمَيِّتِ يُعْرَضُ عَلَيْهِ بِالْغَدَاةِ وَالْعَشِيِّ
685.1382. Баро розияллоҳу анҳу айтади:
«Иброҳим вафот этганда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Албатта, жаннатда унинг эмизувчиси бор», дедилар».
685/1382 – عَنِ البَرَاءِ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: لَمَّا تُوُفِّيَ إِبْرَاهِيمُ عليه السلام قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: «إِنَّ لَهُ مُرْضِعًا فِي الْجَنَّةِ».
(46)
(46) باب: ما قِيلَ في أولاد الـمُسْلِمين
686.1383. Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан мушрикларнинг болалари тўғрисида сўрашди. У зот: «Аллоҳ уларни яратгандаёқ нима қилишларини яхши билган», дедилар».
686/1383 - عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ الله عَنْهُمَا قَالَ: سُئِلَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم عَنْ أَوْلَادِ الْمُشْرِكِينَ؟ فَقَالَ: «اللهُ إِذْ خَلَقَهُمْ أَعْلَمُ بِـمَا كَانُوا عَامِلِينَ».
(48)
(48) باب:
687.1386. Самура ибн Жундаб розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам намоз ўқиб бўлгач, бизга юзланиб: «Сизлардан ким бу кеча туш кўрди?» дер эдилар. Бирон киши кўрган бўлса, ҳикоя қилиб, Аллоҳ хоҳлаганича айтиб берар эди. Бир куни биздан: «Сизлардан бирон киши туш кўрдими?» деб сўрадилар. «Йўқ», дедик. У зот дедилар: «Лекин мен бу кеча икки киши олдимга келиб, қўлимдан тутиб, мени Муқаддас заминга олиб чиққанларини кўрдим. Қарасам, бир киши ўтирибди, яна бир киши қўлида темир илгак билан турибди. – Асҳобларимиздан бири Мусодан ривоят қилиб айтган.* – У илгакни лунжидан то гарданига етиб боргунча тиқар, сўнгра нариги лунжига ҳам худди шундай қилар, бу лунжи(нинг жароҳати) битгач, яна қайтиб худди шундай қилар эди. «Бу нима?» дедим. Иккаласи: «Юринг», дейишди.
Биз юриб, чалқанча ётган бир кишининг олдига етиб бордик. Унинг бошида бир киши ҳовучида тош билан ёки харсанг билан туриб, у билан унинг бошини ёрар эди. Ҳар урганида тош думалаб кетарди. У уни олгани юриб борар, бунинг олдига қайтгунича унинг боши(нинг жароҳати) битиб қолар эди. Унинг боши асл ҳолига қайтгач, олдига қайтиб келиб, уни яна урар эди. «Бу ким?» дедим. Иккаласи: «Юринг», дейишди.
Биз юриб, тандирга ўхшаш юқориси тор, пасти кенг чуқурнинг олдига бордик. Унинг тагига ўт ёқилар эди. У (олов) яқинлашса, улар (ичидаги одамлар) кўтарилар, ҳатто ундан чиқиб кетай дейишар, сўнганда эса унинг ичига қайтишар эди. Унда яланғоч эркак ва аёллар бор эди. «Булар ким?» дедим. Иккаласи: «Юринг», дейишди.
Биз юриб, қонли дарёнинг олдига келдик. Дарёнинг ўртасида бир киши турар, (қирғоқдаги) бир кишининг олдида эса тош турар эди. Дарёдаги киши олдинга юриб келар, энди чиқмоқчи бўлса, нариги киши унинг оғзига тош отиб, уни турган жойига қайтариб юборар эди. Ҳар сафар чиқаман деб келганида унинг оғзига тош отар ва у олдинги ҳолатига қайтиб кетар эди. «Бу нима?» дедим. Иккаласи: «Юринг», дейишди.
Биз юриб, ям-яшил боққа етиб келдик. Унда бир азим дарахт бўлиб, тагида бир қария ва болалар бор эди. Қарасам, дарахтнинг яқинида бир киши олов ёқиб турибди. Ҳалиги иккаласи мени дарахтга олиб чиқишди ва мени бир ҳовлига олиб киришди. Бундан чиройлисини кўрмаганман. Унинг ичида эркаклар, кексалар, йигитлар, аёллар ва болалар бор эди. Сўнгра иккаласи мени у ердан чиқариб, дарахтга олиб чиқишди-да, янада гўзалроқ ва афзалроқ бир ҳовлига олиб киришди. Унда ҳам кексалар ва йигитлар бор эди.
«Бу кеча мени сайр қилдирдинглар. Энди кўрган нарсаларим ҳақида хабар беринглар», дедим. Улар: «Сиз кўрган лунжи ёрилаётган (киши) каззобдир. У ёлғон сўзлайди ва (ёлғонини) ундан олиб, барча ўлкаларга етказиб борилади. Унга қиёмат кунигача (шундай) қилинади. Сиз кўрган боши ёрилаётган (киши) – Аллоҳ Қуръонни ўргатган, у эса тунда ундан ғофил бўлиб ухлаган, кундузи эса унга амал қилмаган кишидир. Унга қиёмат кунигача (шундай) қилинади. Чуқурда кўрганларингиз зинокорлардир. Дарёда кўрганингиз эса судхўрлар. Дарахтнинг тагида кўрган қариянгиз Иброҳим алайҳиссаломдир, атрофидаги болалар – инсонларнинг зурриётларидир. Олов ёқиб турган эса жаҳаннам қўриқчиси Моликдир. Сиз кирган биринчи уй барча мўминларнинг уйидир, мана бу уй эса шаҳидларнинг уйидир. Мен Жаброилман, бу эса Микоил. Энди бошингизни кўтаринг», дейишди. Бошимни кўтариб қарасам, тепамда худди булутга ўхшаган нарса турибди. «Ана шу сизнинг манзилингиз», дейишди. «Мени ўтказиб юборинглар, манзилимга кирай», дедим. «Сизнинг ҳали тугатмаган умрингиз қолган, тугатганингизда манзилингизга келасиз», дейишди».
* «Темир илгак» деган сўзни имом Бухорийнинг шогирдларидан бири у зотнинг шайхлари Мусо ибн Исмоилдан ривоят қилган.
687/1386 - عَنْ سَـمُرَةَ بْنِ جُنْدَبٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: كَانَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم إِذَا صَلَّى صَلَاةً أَقْبَلَ عَلَيْنَا بِوَجْهِهِ، فَقَالَ: «مَنْ رَأَى مِنْكُمُ اللَّيْلَةَ رُؤْيَا؟» قَالَ: فَإِنْ رَأَى أَحَدٌ قَصَّهَا، فَيَقُولُ: مَا شَاءَ اللهُ. فَسَأَلَنَا يَوْمًا فَقَالَ: «هَلْ رَأَى أَحَدٌ مِنْكُمْ رُؤْيَا؟» قُلْنَا: لَا، قَالَ: «لَكِنِّي رَأَيْتُ اللَّيْلَةَ رَجُلَيْنِ أَتَيَانِي فَأَخَذَا بِيَدِي، فَأَخْرَجَانِي إِلَى الْأَرْضِ الْمُقَدَّسَةِ، فَإِذَا رَجُلٌ جَالِسٌ، وَرَجُلٌ قَائِمٌ، بِيَدِهِ كَلُّوبٌ مِنْ حَدِيدٍ يُدْخِلُهُ فِي شِدْقِهِ حَتَّى يَبْلُغَ قَفَاهُ، ثُمَّ يَفْعَلُ بِشِدْقِهِ الْآخَرِ مِثْلَ ذَلِكَ، وَيَلْتَئِمُ شِدْقُهُ هَذَا، فَيَعُودُ فَيَصْنَعُ مِثْلَهُ، قُلْتُ: مَا هَذَا؟ قَالَا: انْطَلِقْ، فَانْطَلَقْنَا حَتَّى أَتَيْنَا عَلَى رَجُلٍ مُضْطَجِعٍ عَلَى قَفَاهُ، وَرَجُلٌ قَائِمٌ عَلَى رَأْسِهِ بِفِهْرٍ، أَوْ صَخْرَةٍ، فَيَشْدَخُ بِهِ رَأْسَهُ، فَإِذَا ضَرَبَهُ تَدَهْدَهَ الْحَجَرُ، فَانْطَلَقَ إِلَيْهِ لِيَأْخُذَهُ، فَلَا يَرْجِعُ إِلَى هَذَا حَتَّى يَلْتَئِمَ رَأْسُهُ، وَعَادَ رَأْسُهُ كَمَا هُوَ، فَعَادَ إِلَيْهِ فَضَرَبَهُ، قُلْتُ: مَنْ هَذَا؟ قَالَا: انْطَلِقْ، فَانْطَلَقْنَا إِلَى ثَقْبٍ مِثْلِ التَّنُّورِ، أَعْلَاهُ ضَيِّقٌ وَأَسْفَلُهُ وَاسِعٌ، يَتَوَقَّدُ تَحْتَهُ نَارًا، فَإِذَا اقْتَرَبَ ارْتَفَعُوا حَتَّى كَادَ أَنْ يَخْرُجُوا، فَإِذَا خَمَدَتْ رَجَعُوا فِيهَا، وَفِيهَا رِجَالٌ وَنِسَاءٌ عُرَاةٌ، فَقُلْتُ: مَنْ هَذَا؟ قَالَا: انْطَلِقْ، فَانْطَلَقْنَا حَتَّى أَتَيْنَا عَلَى نَهَرٍ مِنْ دَمٍ فِيهِ رَجُلٌ قَائِمٌ عَلَى وَسَطِ النَّهَرِ – قَالَ يَزِيد وَوَهْب بْنُ جُرَيْرٍ عَن جَرِير بْنِ حَازِم: وَعَلى شَطِّ النّهر - رَجُلٌ بَيْنَ يَدَيْهِ حِجَارَةٌ، فَأَقْبَلَ الرَّجُلُ الَّذِي فِي النَّهَرِ، فَإِذَا أَرَادَ أَنْ يَخْرُجَ رَمَى الرَّجُلُ بِحَجَرٍ فِي فِيهِ، فَرَدَّهُ حَيْثُ كَانَ، فَجَعَلَ كُلَّمَا جَاءَ لِيَخْرُجَ رَمَى فِي فِيهِ بِحَجَرٍ، فَيَرْجِعُ كَمَا كَانَ، فَقُلْتُ: مَا هَذَا؟ قَالَا: انْطَلِقْ، فَانْطَلَقْنَا، حَتَّى انْتَهَيْنَا إِلَى رَوْضَةٍ خَضْرَاءَ، فِيهَا شَجَرَةٌ عَظِيمَةٌ، وَفِي أَصْلِهَا شَيْخٌ وَصِبْيَانٌ، وَإِذَا رَجُلٌ قَرِيبٌ مِنَ الشَّجَرَةِ بَيْنَ يَدَيْهِ نَارٌ يُوقِدُهَا، فَصَعِدَا بِي فِي الشَّجَرَةِ، وَأَدْخَلَانِي دَارًا، لَمْ أَرَ قَطُّ أَحْسَنَ مِنْهَا، فِيهَا رِجَالٌ شُيُوخٌ، وَشَبَابٌ وَنِسَاءٌ وَصِبْيَانٌ، ثُمَّ أَخْرَجَانِي مِنْهَا، فَصَعِدَا بِي الشَّجَرَةَ، فَأَدْخَلَانِي دَارًا هِيَ أَحْسَنُ وَأَفْضَلُ مِنْهَا، فِيهَا شُيُوخٌ وَشَبَابٌ، قُلْتُ: طَوَّفْتُمَانِي اللَّيْلَةَ، فَأَخْبِرَانِي عَمَّا رَأَيْتُ، قَالَا: نَعَمْ، أَمَّا الَّذِي رَأَيْتَهُ يُشَقُّ شِدْقُهُ فَكَذَّابٌ، يُحَدِّثُ بِالْكَذْبَةِ، فَتُحْمَلُ عَنْهُ حَتَّى تَبْلُغَ الْآفَاقَ، فَيُصْنَعُ بِهِ إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ، وَالَّذِي رَأَيْتَهُ يُشْدَخُ رَأْسُهُ، فَرَجُلٌ عَلَّمَهُ اللهُ الْقُرْآنَ، فَنَامَ عَنْهُ بِاللَّيْلِ، وَلَمْ يَعْمَلْ فِيهِ بِالنَّهَارِ، يُفْعَلُ بِهِ إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ، وَالَّذِي رَأَيْتَهُ فِي الثَّقْبِ فَهُمُ الزُّنَاةُ، وَالَّذِي رَأَيْتَهُ فِي النَّهَرِ آكِلُو الرِّبَا، وَالشَّيْخُ فِي أَصْلِ الشَّجَرَةِ إِبْرَاهِيمُ عليه السلام، وَالصِّبْيَانُ حَوْلَهُ فَأَوْلَادُ النَّاسِ، وَالَّذِي يُوقِدُ النَّارَ مَالِكٌ خَازِنُ النَّارِ، وَالدَّارُ الْأُولَى الَّتِي دَخَلْتَ دَارُ عَامَّةِ الْمُؤْمِنِينَ، وَأَمَّا هَذِهِ الدَّارُ فَدَارُ الشُّهَدَاءِ، وَأَنَا جِبْرِيلُ، وَهَذَا مِيكَائِيلُ، فَارْفَعْ رَأْسَكَ، فَرَفَعْتُ رَأْسِي، فَإِذَا فَوْقِي مِثْلُ السَّحَابِ. قَالَا: ذَاكَ مَنْزِلُكَ، قُلْتُ: دَعَانِي أَدْخُلْ مَنْزِلِي، قَالَا: إِنَّهُ بَقِيَ لَكَ عُمْرٌ لَمْ تَسْتَكْمِلْهُ، فَلَوِ اسْتَكْمَلْتَ أَتَيْتَ مَنْزِلَكَ».
(49) ТЎСАТДАН, КУТИЛМАГАНДАГИ ЎЛИМ ҲАҚИДА
(49) بَاب: مَوْتِ الْفَجْأَةِ
688.1388. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Бир киши Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга: «Онам тўсатдан жон таслим қилди. Ўйлайманки, агар гапира олганида, садақа қилар эди. Унинг номидан садақа қилсам, унга ажр бўладими?» деди. У зот: «Ҳа», дедилар».
688/1388 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا: أَنَّ رَجُلًا قَالَ لِلنَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم: إِنَّ أُمِّي افْتُلِتَتْ نَفْسُهَا، وَأَظُنُّهَا لَوْ تَكَلَّمَتْ تَصَدَّقَتْ، فَهَلْ لَهَا أَجْرٌ إِنْ تَصَدَّقْتُ عَنْهَا؟ قَالَ: «نَعَمْ».
(50) НАБИЙ СОЛЛАЛЛОҲУ АЛАЙҲИ ВАСАЛЛАМ, АБУ БАКР ВА УМАР РОЗИЯЛЛОҲУ АНҲУМОНИНГ ҚАБРЛАРИ ХУСУСИДА КЕЛГАН ХАБАРЛАР ҲАҚИДА
(50) بَاب: مَا جَاءَ فِي قَبْرِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم وَأَبِي بَكْرٍ وَعُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا
689.1389. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Албатта, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам беморлик чоғларида «Бугун қаердаман, эртага қаерда бўламан?» дея узрхоҳлик қилардилар. У зот буни Оишанинг кунини кутиб айтардилар. Менинг куним келганида Аллоҳ у зотнинг жонларини менинг бағримда олди. Менинг уйимга дафн қилиндилар».
689/1389 – وَعَنْهَا رَضِيَ الله عَنْهَا قَالَتْ: إِنْ كَانَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم لَيَتَعَذَّرُ فِي مَرَضِهِ: «أَيْنَ أَنَا الْيَوْمَ؟ أَيْنَ أَنَا غَدًا؟» اسْتِبْطَاءً لِيَوْمِ عَائِشَةَ، فَلَمَّا كَانَ يَوْمِي، قَبَضَهُ اللهُ بَيْنَ سَحْرِي وَنَحْرِي، وَدُفِنَ فِي بَيْتِي.
(51) ЎЛГАНЛАРНИ СЎКИШДАН ҚАЙТАРИЛГАНИ ҲАҚИДА
(51) بَاب: مَا يُنْهَى عَنِ الْأَمْوَاتِ
690.1392. Амр ибн Маймун Авдий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Умар ибн Хаттоб розияллоҳу анҳуни кўрдим. У: «Эй Абдуллоҳ ибн Умар, мўминларнинг онаси Оиша розияллоҳу анҳога бориб: «Умар ибн Хаттоб сизга салом айтади», дегин, кейин ундан икки соҳибим билан бирга дафн қилинишимни сўра», деди. Оиша: «Буни ўзим учун хоҳлаётган эдим, бугун эса, албатта, уни ўзимдан ортиқ кўряпман», деди. У келгач: «Сенда нима гап?» деди. У: «Сизга изн берди, эй мўминларнинг амири», деди. «Бирор нарса мен учун ўша жойдан муҳимроқ эмас эди. Қабз қилинсам, мени кўтариб олиб боринглар, сўнг салом беринглар. Кейин сен: «Умар ибн Хаттоб изн сўраяпти», дегин. Агар (Оиша) изн берса, мени дафн қилинглар. Бўлмаса, мени мусулмонларнинг қабристонига қайтаринглар.
Мен бу ишга (халифаликка) Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам рози бўлиб вафот этган мана бу кишилардан ҳақлироқ бирор кишини билмайман. Мендан кейин улар кимни халифа қилиб сайлашса, ўша халифадир. Унга қулоқ солинг ва итоат этинг», деб Усмон, Алий, Т-А-лҳа, Зубайр, Абдурраҳмон ибн Авф ва Саъд ибн Абу Ваққосларнинг номларини айтди.
Унинг ҳузурига ансорлардан бир йигит кириб: «Эй мўминларнинг амири, Аллоҳнинг хушхабари ила хурсанд бўлинг. Сизнинг Исломда ўзингиз билган пешқадамлигингиз бор. Сўнгра халифа қилиб сайландингиз ва адолат қилдингиз. Буларнинг барчасидан кейин яна шаҳидлик!» деди». У киши: «Эй биродаримнинг ўғли, қанийди у (халифалик) мендан тўсилган бўлиб, зараримга ҳам, фойдамга ҳам бўлмаса! Ўзимдан кейинги халифага аввалги муҳожирларга яхшилик қилишни, уларнинг ҳақларини билишни ва уларнинг ҳурматларини муҳофаза этишни васият қиламан. Унга бу диёрда ва иймонда қарор тутган ансорларга яхшилик қилишни, яхшиликларини қабул қилиб, ёмонликларини афв этишни васият қиламан. Унга Аллоҳнинг зиммасидагилар ҳамда Унинг Расули зиммасидагилар (аҳли зиммалар) хусусида уларнинг аҳдларига вафо қилишни, уларни мудофаа этишни ва уларга тоқатларидан ортиқ нарсани юкламасликни васият қиламан», деди».
690/1392 - عَنْ عُمَرَ بْنِ الْخَطَّابِ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: تُوُفِّيَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم وَهْوَ رَاضٍ عَنْ هَؤُلاء السِّتَّةِ، فَسَمَّى السِّتَّةَ، فَسَمَّى: عُثْمَانَ، وَعَلِيًّا، وَطَلْحَةَ، وَالزُّبَيْرَ، وَعَبْدَ الرَّحْمَنِ بْنَ عَوْفٍ، وَسَعْدَ بْنَ أَبِي وَقَّاصٍ رَضِيَ الله عَنْهُمْ
691.1393. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ўлганларни сўкманглар, чунки улар қилган амаллари(нинг оқибати)га етиб бўлишган», дедилар».
691/1393 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا قَالَتْ: قَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: «لَا تَسُبُّوا الْأَمْوَاتَ، فَإِنَّهُمْ قَدْ أَفْضَوْا إِلَى مَا قَدَّمُوا».