(1) АЛЛОҲ ТАОЛОНИНГ «ЭЙ ОДАМЛАР! БИЗ СИЗЛАРНИ БИР ЭРКАК ВА АЁЛДАН ЯРАТДИК ВА СИЗЛАРНИ ЎЗАРО ТАНИШИШИНГИЗ УЧУН ХАЛҚЛАР ВА ҚАБИЛАЛАР ҚИЛИБ ҚЎЙДИК. АЛБАТТА, АЛЛОҲНИНГ ҲУЗУРИДА ЭНГ МУКАРРАМИНГИЗ ЭНГ ТАҚВОДОРИНГИЗДИР ДЕГАН СЎЗИ ҲАҚИДА.
* «Маноқиб» сўзи «манқобатун»нинг кўплик шакли бўлиб, кишига мақтов, иззат-обрў келтирадиган, тақдирлашга сазовор хислатларга айтилади. Бошқача қилиб айтганда, бу «фазилатлар» деганидир.
«Аш-шуъуубу» – узоқ насабдир. «Ал-қобааʼилу» эса ундан яқинроғидир.
Изоҳ: «Аш-шуъуубу» – оятнинг таржимасида «халқлар» деб берилган сўздир. Арабларда насл-насаблар олти босқичга бўлинган. Уларнинг энг юқоридагиси «аш-шаъбу» (кўплиги «аш-шуъуубу»), кейинги «ал-қобиилату» (кўплиги «ал-қобааʼилу»), кейин «ал-амааро», кейин «ал-батну», кейин «ал-фахизу», кейин «ал-фасиилату» дейилади. Масалан, «Турк»ни «аш-шаъбу», «Қўнғирот» ва «Суғд»ни эса «ал-қобиилату» дейиш мумкин ва ҳоказо.
(1) بَاب: قَوْلِ اللهِ تَعَالَى: (يَاأَيُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْنَاكُمْ مِنْ ذَكَرٍ وَأُنْثَى وَجَعَلْنَاكُمْ شُعُوبًا وَقَبَائِلَ لِتَعَارَفُوا إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقَاكُم) [الـحجرات: 13].
1422.3493, 3494. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам дедилар: «Одамларнинг маъданлар* эканини кўрасиз. Уларнинг жоҳилиятдаги яхшилари Исломда ҳам энг яхшиларидир, агар динда фақиҳ бўлишса. Бу борада (халифалик, раҳбарликда) одамларнинг энг яхшиси буни энг ёмон кўрадигани эканини топасиз.
Одамларнинг энг ёмони анавиларга бир юз билан, манавиларга бошқа юз билан келадиган иккиюзламачи эканини топасиз». кўрасиз
* Маъдан – наслнинг бошланиш нуқтаси.
Изоҳ: Раҳбарликни ёмон кўриш, ундан ўзини олиб қочиш, унга эришишни мақсад қилиб олмаслик раҳбар бўлгунчадир. Аммо халқ бир кишини бирор мансабга тайинлаб, ўзига раҳбар қилса, энди у зиммасидаги вазифани бажариши, халққа хизмат қилиши лозим бўлади («Умдатул-қорий»).
1422/3493 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنْ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: تَجِدُونَ النَّاسَ مَعَادِنَ، خِيَارُهُمْ فِي الْجَاهِلِيَّةِ خِيَارُهُمْ فِي الْإِسْلَامِ إِذَا فَقِهُوا، وَتَجِدُونَ خَيْرَ النَّاسِ فِي هَذَا الشَّأْنِ أَشَدَّهُمْ لَهُ كَرَاهِيَةً، وَتَجِدُونَ شَرَّ النَّاسِ ذَا الْوَجْهَيْنِ، الَّذِي يَأْتِي هَؤُلَاءِ بِوَجْهٍ، وَيَأْتِي هَؤُلَاءِ بِوَجْهٍ.
1423.3495, 3496. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам дедилар: «Одамлар бу борада (халифалик, раҳбарликда) Қурайшга тобедирлар. Мусулмонлари уларнинг мусулмонларига тобедир, кофирлари уларнинг кофирларига тобедир.
Одамлар маъданлардир. Уларнинг жоҳилиятдаги яхшилари Исломда ҳам энг яхшиларидир, агар динда фақиҳ бўлишса. Одамларнинг энг яхшиси кишиларнинг бу ишни то унга йўлиққунича энг ёмон кўрадигани эканини топасиз».
1423/3495 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: النَّاسُ تَبَعٌ لِقُرَيْشٍ فِي هَذَا الشَّأْنِ، مُسْلِمُهُمْ تَبَعٌ لِمُسْلِمِهِمْ، وَكَافِرُهُمْ تَبَعٌ لِكَافِرِهِمْ، وَالنَّاسُ مَعَادِنُ، خِيَارُهُمْ فِي الْجَاهِلِيَّةِ خِيَارُهُمْ فِي الْإِسْلَامِ إِذَا فَقِهُوا، تَجِدُونَ مِنْ خَيْرِ النَّاسِ أَشَدَّ النَّاسِ كَرَاهِيَةً لِهَذَا الشَّأْنِ حَتَّى يَقَعَ فِيهِ.
(2) ҚУРАЙШНИНГ МАНОҚИБЛАРИ ҲАҚИДА
(2) بَاب: مَنَاقِبِ قُرَيشٍ
1424.3500. Зуҳрийдан ривоят қилинади:
«Муҳаммад ибн Жубайр ибн Мутъим сўзлаб берар эдики, у Қурайш вафди билан бирга Муовиянинг ҳузурида эканида Абдуллоҳ ибн Амр ибн Оснинг «Яқинда Қаҳтондан бир подшоҳ чиқади», деб гапириб юрганининг хабари етди. Шунда Муовия ғазабга келиб, ўрнидан турди, Аллоҳга У Зотнинг Ўзига муносиб ҳамду сано айтди-да, сўнгра шундай деди: «Аммо баъд! Менга етиб келдики, сизлардан баъзи бир кишилар Аллоҳнинг Китобида йўқ, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан асар бўлиб қолмаган нақл қилинмаган сўзларни айтиб юрибди юрган экан. Ана ўшалар жоҳилларингиздир. Ўз аҳлини адаштирадиган орзулардан эҳтиёт бўлинглар. Чунки мен Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «Албатта, бу иш (яъни умматга раҳбарлик) Қурайшдадир. Модомики улар динни тўкис адо этишар экан, ким уларга душман чиқса, албатта, Аллоҳ уни юзтубан ағдарур», деяётганларини эшитганман».
1424/3500 – عَنْ مُعَاوِيَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ، وَقَدْ بَلَغَهُ أَنَّ عَبْدَ اللهِ بْنَ عَمْرِو بْنِ الْعَاصِ يُحَدِّثُ: أَنَّهُ سَيَكُونُ مَلِكٌ مِنْ قَحْطَانَ، فَغَضِبَ مُعَاوِيَةُ، فَقَامَ فَأَثْنَى عَلَى اللهِ بـِمَا هُوَ أَهْلُهُ، ثُمَّ قَال: أَمَّا بَعْدُ، فَإِنَّهُ بَلَغَنِي أَنَّ رِجَالًا مِنْكُمْ يَتَحَدَّثُونَ أَحَادِيثَ لَيْسَتْ فِي كِتَابِ اللهِ، وَلَا تُؤْثَرُ عَنْ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم، فَأُولَئِكَ جُهَّالُكُمْ، فَإِيَّاكُمْ وَالْأَمَانِيَّ الَّتِي تُضِلُّ أَهْلَهَا، فَإِنِّي سَمـِعْتُ رَسُولَ اللهِصلى الله عليه وسلم يَقُولُ: إِنَّ هَذَا الْأَمْرَ فِي قُرَيْشٍ لَا يُعَادِيهِمْ أَحَدٌ إِلَّا كَبَّهُ اللهُ عَلَى وَجْهِهِ، مَا أَقَامُوا الدِّينَ.
1425.3504. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Қурайш, ансорлар, Жуҳайна, Музайна, Аслам, Ашжаъ ва Ғифор менинг ёрдамчиларимдир. Уларнинг Аллоҳ ва Унинг Расулидан бошқа ёрдамчиси йўқ», дедилар».
1425/3504 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَرَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِصلى الله عليه وسلم: قُرَيْشٌ، وَالْأَنْصَارُ، وَجُهَيْنَةُ، وَمُزَيْنَةُ، وَأَسْلَمُ، وَأَشْجَعُ، وَغِفَارُ، مَوَالِيَّ، لَيْسَ لَهُمْ مَوْلًى دُونَ اللهِ وَرَسُولِهِ.
1426.3501. Ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Бу иш (яъни умматга раҳбарлик) Қурайш қабиласида бўлиб бораверади, модомики улардан икки киши қолган бўлса ҳам», дедилар».
1426/3501 - عَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: لَا يَزَالُ هَذَا الْأَمْرُ فِي قُرَيْشٍ مَا بَقِيَ مِنْهُمُ اثْنَانِ.
1427.3502. Жубайр ибн Мутъим розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Усмон ибн Аффон билан (Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига) бордим. У: «Эй Аллоҳнинг Расули, бизни қўйиб, Бану Мутталибга ато бердингиз, ахир биз ҳам, улар ҳам сизга нисбатан бир мартабадамиз‑ку?» деди. Шунда Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Бану Ҳошим ва Бану Мутталиб бир нарсадир», дедилар».
1427/3502 - عَنْ جُبَيْرِ بْنِ مُطْعِمٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: مَشَيْتُ أَنَا وَعُثْمَانُ بْنُ عَفَّانَ، فَقَالَ: يَا رَسُولَ اللهِ، أَعْطَيْتَ بَنِي الْمُطَّلِبِ وَتَرَكْتَنَا، وَإِنَّـمَا نَحْنُ وَهُمْ مِنْكَ بِـمَنْزِلَةٍ وَاحِدَةٍ؟ فَقَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: إِنـَّمَا بَنُو هَاشِمٍ وَبَنُو الْمُطَّلِبِ شَيْءٌ وَاحِدٌ.
(3)
(3) باب
1428.3508. Абу Асвад Дийлийдан ривоят қилинади:
«Абу Зарр розияллоҳу анҳудан Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «Бирор киши билиб туриб, отасидан бошқани отам, деб даъво қилса, кофир бўлибди. Ким бир қавмданман, деб даъво қилса‑ю, ўзи улардан бўлмаса, дўзахдан ўрнини олаверсин», деяётганларини эшитган экан».
Изоҳ: Яъни шу ишни ҳалол деган эътиқодда қилса, кофир бўлади. Аммо бундай эътиқодда бўлмаса, куфроналик, нонкўрлик ёки кофирларнинг ишини қилган бўлади.
1428/3508 - عَنْ أَبِي ذَرٍّ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّهُ سَمِعَ النَّبِيَّصلى الله عليه وسلم يَقُولُ: لَيْسَ مِنْ رَجُلٍ ادَّعَى لِغَيْرِ أَبِيهِ وَهْوَ يَعْلَمُهُ إِلَّا كَفَرَ، وَمَنِ ادَّعَى قَوْمًا لَيْسَ لَهُ فِيهِمْ نَسَبٌ، فَلْيَتَبَوَّأْ مَقْعَدَهُ مِنَ النَّارِ.
1429.3509. Восила ибн Асқаъ розияллоҳу анҳу айтади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Кишининг ўз отасидан бошқа одамни отам, деб даъво қилиши ёки кўрмаган нарсасини кўзим билан кўрдим, деб даъво қилиши ёхуд Аллоҳнинг Расулига – соллаллоҳу алайҳи васаллам – у зот айтмаган гапни нисбат бериши энг улкан уйдирмалардандир», дедилар».
Изоҳ: Одатда киши тушида кўрган нарсасини кўзи билан кўргандек ҳис этгани учун бу ерда тушда кўриш кўзи билан кўриш, деб ифода этилмоқда. Ёлғон туш айтишнинг бошқа ёлғон гаплардан кўра гуноҳи оғирлигининг сабаби шундаки, раҳмоний тушдаги хабар Аллоҳ томонидан бўлади. Шунинг учун ҳам тушни пайғамбарликнинг бир бўлаги дейилган. Бинобарин, ёлғон туш айтган киши бевосита Аллоҳга нисбатан ёлғон тўқиган ҳисобланади.
1429/3509 - عَنْ وَاثِلَةَ بْنِ الْأَسْقَعِ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: إِنَّ مِنْ أَعْظَمِ الْفِرَى أَنْ يَدَّعِيَ الرَّجُلُ إِلَى غَيْرِ أَبِيهِ، أَوْ يُرِيَ عَيْنَهُ مَا لَمْ تَرَ، أَوْ يَقُولُ عَلَى رَسُولِ الله صلى الله عليه وسلم مَا لَمْ يَقُلْ.
(4) АСЛАМ, ҒИФОР, МУЗАЙНА, ЖУҲАЙНА ВА АШЖАЪ ҲАҚИДА
(4) بَاب: ذِكْرِ أَسْلَمَ، وَغِفَارَ ،وَمُزَيْنَةَ، وَجُهَيْنَةَ، وَأَشْجَعَ
1430.3513. Абдуллоҳ розияллоҳу анҳу хабар қилади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам минбарда туриб: «Аллоҳ Ғифорни мағфират қилсин! Аллоҳ Асламни тинч-саломат қилсин! Усайя эса Аллоҳ ва Унинг Расулига осийлик қилди», дедилар».
Изоҳ: Ғифор – Кинона таркибидаги қабилалардан бири. Аслам – Бану Хузоъага мансуб қабила. Бу икки қабила Исломга биринчилардан бўлиб кирган. Усайяликлар эса хиёнат қилиб, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг қори саҳобаларини ўлдиришган. Ҳадисда ҳар бир қабилага унинг номига ўзакдош феъл ишлатилган бўлиб, бу Набий алайҳиссаломнинг фасоҳат ва балоғатлариддан гўзал бир намунадир.
1430/3513 – عَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ الله عَنْهُمَا أنَّ رَسُولَ الله صلى الله عليه وسلم قَالَ عَلَى الْمِنْبَرِ: غِفَارُ غَفَرَ اللهُ لَهَا، وَأَسْلَمُ سَالَمَهَا اللهُ، وَعُصَيَّةُ عَصَتِ اللهَ وَرَسُولَهُ.
1431.3516. Абдурраҳмон ибн Абу Бакра отасидан ривоят қилади:
«Ақраъ ибн Ҳобис Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга: «Сизга Аслам, Ғифор, Музайналикларнинг [Менимча,* Ибн Абу Яъқуб «ва Жуҳайналикларнинг», деб иккиланган] ҳожиларни туновчилари байъат беришди, холос», деди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Айт-чи, Аслам, Ғифор, Музайна [менимча, «ва Жуҳайна»] Бану Тамим, Бану Омир, Асад ва Ғатафондан яхшироқ бўлса-чи? (Унда) булар ноумид бўлиб, зиёнда қолган бўладими?» дедилар. (Ақраъ:) «Ҳа», деди. Шунда у зот: «Жоним қўлида бўлган Зотга қасамки, улар булардан яхшидирлар», дедилар».
* Ибн Абу Яъқуб – ҳадиснинг ровийларидан бири. Бу ердаги «менимча» деган сўз ҳадисни ундан ривоят қилган Шуъбага тегишлидир.
1431/3516 – عَنْ أبِي بَكْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ، أَنَّ الْأَقْرَعَ بْنَ حَابِسٍ قَالَ لِلنَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم: إِنَّمَا بَايَعَكَ سُرَّاقُ الْحَجِيجِ ،مِنْ أَسْلَمَ وَغِفَارَ، وَمُزَيْنَةَ – وَأَحْسِبُهُ: وَجُهَيْنَةَ - قَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: أَرَأَيْتَ إِنْ كَانَ أَسْلَمُ وَغِفَارُ وَمُزَيْنَةُ وَجُهَيْنَةُ خَيْرًا مِنْ بَنِي تَمِيمٍ، وَبَنِي عَامِرٍ، وَأَسَدٍ، وَغَطَفَانَ، خَابُوا وَخَسِرُوا؟ قَالَ: نَعَمْ، قَالَ: وَالَّذِي نَفْسِي بِيَدِهِ إِنَّهُمْ لَخَيْرٌ مِنْهُمْ.
1432.3516
1432/3516 م – عَن أبي هُريرة رضي الله عنه قال: قال النَّبيُّ صلى الله عليه وسلم: أسْلَمُ وَغِفَارُ وَشَيْءٌ مِنْ مُزَيْنَةَ وَجُهَيْنَةَ – أو قال: - شَيْءٌ مِنْ جُهَيْنَةَ أو مُزَيْنَة – خَيْرٌ عِنْدَ الله – أو قال: - يَوْمَ القِيَامَةِ – من أسدٍ وتـميم وهَوازِنَ
(5) ҚАҲТОН ҲАҚИДА
(5) بَاب: ذِكْرِ قَحْطَانَ
1433.3517. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Қаҳтон қабиласидан бир киши чиқиб, асоси билан одамларни ҳайдамагунича Соъат қоим бўлмайди», дедилар».
1433/3517 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّصلى الله عليه وسلم قَالَ: لَا تَقُومُ السَّاعَةُ حَتَّى يَخْرُجَ رَجُلٌ مِنْ قَحْطَانَ، يَسُوقُ النَّاسَ بِعَصَاهُ.
(6) ЖОҲИЛИЯТ СЎЗЛАРИДАН ҚАЙТАРИЛГАНИ ҲАҚИДА
(6) بَاب: مَا يُنْهَى مِنْ دَعْوَةِ الْجَاهِلِيَّةِ
1434.3518. Жобир розияллоҳу анҳу айтади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам билан бирга ғазот қилдик. Баъзи муҳожирлар у зотнинг атрофларига тўпланиб, кўпайиб кетишди. Муҳожирлар ичида бир ҳазилкаш киши бор эди, у бир ансорийни тепди. Ансорий қаттиқ ғазабланиб кетди. Ниҳоят, (ёрдамга) чақира бошлашди. Ансорий: «Ҳой ансорлар, ёрдамга!» деди. Муҳожир эса: «Ҳой муҳожирлар, ёрдамга!» деди. Шунда Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам чиқиб, «Нима бўлди, жоҳилият аҳлининг сўзларими?!» дедилар. Кейин: «Буларга нима бўлди?» дедилар. У зотга муҳожирнинг ансорийни тепгани хабар қилинди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Бу(машмаша)ни қўйинглар, чунки бу ярамас ишдир», дедилар.
Абдуллоҳ ибн Убай ибн Салул: «Улар бизга қарши бир‑бирларини чақиришдими? Агар Мадинага қайтсак, азиз хорни чиқариб юборади!» деди. Умар Абдуллоҳ ҳақида: «Эй Аллоҳнинг Расули, бу исқиртни ўлдирмаймизми?» деди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Йўқ, одамлар «У асҳобларини ўлдиряпти», дейишади», дедилар».
1434/3518 – عَنْ جَابِر رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: غَزَوْنَا مَعَ النَّبِيِّصلى الله عليه وسلم وَقَدْ ثَابَ مَعَهُ نَاسٌ مِنَ الْمُهَاجِرِينَ حَتَّى كَثُرُوا، وَكَانَ مِنَ الْمُهَاجِرِينَ رَجُلٌ لَعَّابٌ، فَكَسَعَ أَنْصَارِيًّا، فَغَضِبَ الْأَنْصَارِيُّ غَضَبًا شَدِيدًا حَتَّى تَدَاعَوْا، وَقَالَ الْأَنْصَارِيُّ: يَا لَلْأَنْصَارِ، وَقَالَ الْمُهَاجِرِيُّ: يَا لَلْمُهَاجِرِينَ، فَخَرَجَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم فَقَالَ: مَا بَالُ دَعْوَى أَهْلِ الْجَاهِلِيَّةِ؟ ثُمَّ قَالَ: مَا شَأْنُهُمْ؟ فَأُخْبِرَ بِكَسْعَةِ الْمُهَاجِرِيِّ الْأَنْصَارِيَّ، قَالَ: فَقَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: دَعُوهَا فَإِنَّهَا خَبِيثَةٌ. وَقَالَ عَبْدُ اللهِ بْنُ أُبَيٍّ ابْنُ سَلُولَ: أَقَدْ تَدَاعَوْا عَلَيْنَا، لَئِنْ رَجَعْنَا إِلَى الْمَدِينَةِ لَيُخْرِجَنَّ الْأَعَزُّ مِنْهَا الْأَذَلَّ، فَقَالَ عُمَرُ: أَلَا نَقْتُلُ يَا رَسُولَ اللهِ هَذَا الْخَبِيثَ؟ لِعَبْدِ اللهِ، فَقَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: لَا يَتَحَدَّثُ النَّاسُ أَنَّهُ كَانَ يَقْتُلُ أَصْحَابَهُ.
(7) ХУЗОЪА ҚИССАСИ ҲАҚИДА
(7) بَاب: قِصَّةِ خُزَاعَةَ
1435.3520. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Амр ибн Луҳай ибн Қамаъа ибн Хиндиф Хузоъа қабиласининг отасидир», дедилар».
1435/3520 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَرَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: عَمْرُو بْنُ لُحَيٍّ بْنِ قَمَعَةَ بْنِ خِنْدِفَ أَبُو خُزَاعَةَ.
1436.3521. Зуҳрийдан ривоят қилинади:
«Саъид ибн Мусайябнинг бундай деганини эшитдим: «Баҳийра – тоғутларга аталгани сабабли сутини соғиш ман қилинган туя бўлиб, уни бирорта одам соғмайди. Соиба – уларнинг олиҳалар учун ўз ҳолича қўйиб юборилган ҳайвонлари бўлиб, унга ҳеч нарса ортилмайди».
Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу деди: «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Мен Амр ибн Омир ибн Луҳай Хузоъийнинг дўзахда ичак-чавоғини судраб юрганини кўрдим. У ҳайвонларни соиба қилган биринчи кишидир», дедилар».
1436/3521 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: رَأَيْتُ عَمْرَو بْنَ عَامِرِ بْنِ لُحَيٍّ الْخُزَاعِيَّ يَجُرُّ قُصْبَهُ فِي النَّارِ، وَكَانَ أَوَّلَ مَنْ سَيَّبَ السَّوَائِبَ.
(8) АБУ ЗАРР РОЗИЯЛЛОҲУ АНҲУНИНГ ИСЛОМГА КИРИШИ ҚИССАСИ
(8) بَاب: قِصَّةِ إِسْلَامِ أَبِي ذَرٍّ الْغِفَارِيِّ رَضِيَ الله عَنْهُ
1437.3522. Абу Жамра сўзлаб берди:
«Ибн Аббос бизга: «Сизларга Абу Заррнинг мусулмон бўлганини айтиб берайми?» деди. «Ҳа», дедик. У деди: «Абу Зарр айтди: «Ғифорлик одам эдим. Бизга етиб келдики, Маккада бир киши чиқиб, ўзини пайғамбар деб даъво қилаётган экан. Шунда укамга: «Шу кишининг олдига йўл ол, у билан гаплаш ва менга унинг хабарини олиб кел», дедим. У йўлга тушди. У билан учрашиб, кейин қайтиб келди. «Нима гап?» дедим. У: «Аллоҳга қасамки, ҳақиқатда яхшиликка буюриб, ёмонликдан қайтарадиган кишини кўрдим», деди. Унга: «Менга малҳам бўлгудек хабар келтирмадинг», дедим. Бир меш ва бир таёқни олдим-да, Маккага қараб келдим. У кишини танимай, у ҳақда сўраб‑суриштиргим келмай, замзам сувидан ичиб, масжидда бўлиб турдим.
Бир пайт ёнимдан Алий ўтиб қолди. «Бу киши мусофирга ўхшайдими?» деди. «Ҳа», дедим. Алий: «Уйга юр», деди. Мен у билан бирга йўлга тушдим. У мендан ҳеч нарса сўрамади, мен ҳам унга (ҳеч нима) айтмадим. Тонг отгач, эрталаб у зот ҳақида сўраш учун масжидга бордим. У зот ҳақида менга нимадир хабар қиладиган бирор кимса йўқ эди. Ёнимдан Алий ўтиб қолиб, «Бу одамга манзилини билиш вақти ҳали ҳам келмадими?» деди. «Йўқ», дедим. «Мен билан юр», деди. Кейин: «Нима ишинг бор? Бу юртга сени нима олиб келди?» деди. «Яшира олсанг, айтаман», дедим. У: «Албатта шундай қиламан», деди. Мен унга: «Бизга етиб келдики, бу ерда ўзини пайғамбар деб даъво қилаётган бир киши чиқибди. У билан гаплашишга укамни юбордим. У қайтиб борди‑ю, менга малҳам бўлгудек хабар олиб келмади. Шу боис у билан ўзим учрашмоқчиман», дедим. У менга: «Менга қара, тўғри йўлни топибсан. У зот томон кетяпман, ортимдан юр. Қаерга кирсам, ўша ерга кир. Бирортасини сен учун хавфли деб билсам, шиппагимни тўғрилаётгандек девор олдига туриб оламан, сен ўтиб кетавер», деди. У юриб кетди, мен ҳам у билан бирга юриб боравердим. Ниҳоят, у Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига кирди, мен ҳам у билан бирга кирдим. У зотга: «Менга Исломни баён қилинг», дедим. У зот уни баён қилдилар. Мен шу заҳоти мусулмон бўлдим. У зот менга: «Эй Абу Зарр, бу ишни сир тут. Юртингга қайт, қачон бизнинг зоҳир бўлганимиз сенга етса, келавер», дедилар. «Сизни ҳақ билан юборган Зотга қасамки, мен буни уларнинг ўртасида баралла айтаман», дедим.
Сўнг масжидга бордим, Қурайш ўша ерда экан. «Эй Қурайш жамоаси! Мен Аллоҳдан ўзга илоҳ йўқ, деб гувоҳлик бераман! Муҳаммад Унинг бандаси ва Расули, деб гувоҳлик бераман!» дедим. Улар: «Манави диндан қайтганнинг адабини бериб қўйинглар!» дейишди. Улар туриб, мени ўлгудек калтаклашди. Шунда Аббос етиб келиб, ўзини устимга ташлади. Кейин уларга қараб: «Ҳолингизга вой! Ғифорлик одамни ўлдирасизларми? Ахир тижоратингиз ҳам, йўлингиз ҳам Ғифор орқали бўлса?!» деди. Улар мендан нари кетишди. Эртаси тонг отгач, қайтиб келиб, худди кеча айтганларимни яна айтдим. Улар: «Манави диндан қайтганнинг адабини бериб қўйинглар!» дейишди. Менга худди кеча қилинган иш қилинди. Аббос етиб келиб, устимга ўзини ташлади ва худди кечаги гапларини айтди».
Абу Зарр раҳимаҳуллоҳнинг мусулмон бўлиши ана шундай бошланган эди».
1437/3522 – عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ الله عَنْهُمَا قَالَ: قَالَ أبُو ذَرٍّ: كُنْتُ رَجُلًا مِنْ غِفَارٍ، فَبَلَغَنَا أَنَّ رَجُلًا قَدْ خَرَجَ بِمَكَّةَ يَزْعُمُ أَنَّهُ نَبِيٌّ، فَقُلْتُ لِأَخِي: انْطَلِقْ إِلَى هَذَا الرَّجُلِ كَلِّمْهُ وَأْتِنِي بِخَبَرِهِ، فَانْطَلَقَ فَلَقِيَهُ ثُمَّ رَجَعَ، فَقُلْتُ: مَا عِنْدَكَ؟ فَقَالَ: وَاللهِ لَقَدْ رَأَيْتُ رَجُلًا يَأْمُرُ بِالْخَيْرِ وَيَنْهَى عَنِ الشَّرِّ، فَقُلْتُ لَهُ: لَمْ تَشْفِنِي مِنَ الْخَبَرِ، فَأَخَذْتُ جِرَابًا وَعَصًا، ثُمَّ أَقْبَلْتُ إِلَى مَكَّةَ، فَجَعَلْتُ لَا أَعْرِفُهُ، وَأَكْرَهُ أَنْ أَسْأَلَ عَنْهُ، وَأَشْرَبُ مِنْ مَاءِ زَمْزَمَ وَأَكُونُ فِي الْمَسْجِدِ، قَالَ: فَمَرَّ بِي عَلِيٌّ فَقَالَ: كَأَنَّ الرَّجُلَ غَرِيبٌ؟ قَالَ: قُلْتُ: نَعَمْ، قَالَ: فَانْطَلِقْ إِلَى الْمَنْزِل، قَالَ: فَانْطَلَقْتُ مَعَهُ، لَا يَسْأَلُنِي عَنْ شَيْءٍ وَلَا أُخْبِرُهُ، فَلَمَّا أَصْبَحْتُ غَدَوْتُ إِلَى الْمَسْجِدِ لِأَسْأَلَ عَنْهُ، وَلَيْسَ أَحَدٌ يُخْبِرُنِي عَنْهُ بِشَيْءٍ، قَالَ: فَمَرَّ بِي عَلِيٌّ، فَقَالَ: أَمَا نَالَ لِلرَّجُلِ يَعْرِفُ مَنْزِلَهُ بَعْدُ؟ قَالَ: قُلْتُ: لَا، قَالَ: انْطَلِقْ مَعِي، قَالَ: فَقَالَ: مَا أَمْرُكَ؟ وَمَا أَقْدَمَكَ هَذِهِ الْبَلْدَةَ؟ قَالَ: قُلْتُ لَهُ: إِنْ كَتَمْتَ عَلَيَّ أَخْبَرْتُكَ، قَالَ: فَإِنِّي أَفْعَلُ، قَالَ: قُلْتُ لَهُ: بَلَغَنَا أَنَّهُ قَدْ خَرَجَ هَا هُنَا رَجُلٌ يَزْعُمُ أَنَّهُ نَبِيٌّ، فَأَرْسَلْتُ أَخِي لِيُكَلِّمَهُ، فَرَجَعَ وَلَمْ يَشْفِنِي مِنَ الْخَبَرِ، فَأَرَدْتُ أَنْ أَلْقَاهُ، فَقَالَ لَهُ: أَمَا إِنَّكَ قَدْ رَشِدْتَ، هَذَا وَجْهِي إِلَيْهِ فَاتَّبِعْنِي، ادْخُلْ حَيْثُ أَدْخُلُ، فَإِنِّي إِنْ رَأَيْتُ أَحَدًا أَخَافُهُ عَلَيْكَ، قُمْتُ إِلَى الْحَائِطِ كَأَنِّي أُصْلِحُ نَعْلِي وَامْضِ أَنْتَ، فَمَضَى وَمَضَيْتُ مَعَهُ حَتَّى دَخَلَ وَدَخَلْتُ مَعَهُ عَلَى النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم، فَقُلْتُ لَهُ: اعْرِضْ عَلَيَّ الْإِسْلَامَ، فَعَرَضَهُ فَأَسْلَمْتُ مَكَانِي، فَقَالَ لِي: يَا أَبَا ذَرٍّ، اكْتُمْ هَذَا الْأَمْرَ، وَارْجِعْ إِلَى بَلَدِكَ، فَإِذَا بَلَغَكَ ظُهُورُنَا فَأَقْبِلْ. فَقُلْتُ: وَالَّذِي بَعَثَكَ بِالْحَقِّ، لَأَصْرُخَنَّ بِهَا بَيْنَ أَظْهُرِهِمْ، فَجَاءَ إِلَى الْمَسْجِدِ وَقُرَيْشٌ فِيهِ، فَقَالَ: يَا مَعْشَرَ قُرَيْشٍ إِنِّي أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ، وَأَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّدًا عَبْدُهُ وَرَسُولُهُ. فَقَالُوا: قُومُوا إِلَى هَذَا الصَّابِئِ، فَقَامُوا، فَضُرِبْتُ لِأَمُوتَ، فَأَدْرَكَنِي الْعَبَّاسُ فَأَكَبَّ عَلَيَّ ثُمَّ أَقْبَلَ عَلَيْهِمْ، فَقَالَ: وَيْلَكُمْ تَقْتُلُونَ رَجُلًا مِنْ غِفَارَ، وَمَتْجَرُكُمْ وَمَمَرُّكُمْ عَلَى غِفَارَ، فَأَقْلَعُوا عَنِّي، فَلَمَّا أَنْ أَصْبَحْتُ الْغَدَ رَجَعْتُ، فَقُلْتُ مِثْلَ مَا قُلْتُ بِالْأَمْسِ، فَقَالُوا: قُومُوا إِلَى هَذَا الصَّابِئ، فَصُنِعَ بِي مِثْلَ مَا صُنِعَ بِالْأَمْسِ، وَأَدْرَكَنِي الْعَبَّاسُ فَأَكَبَّ عَلَيَّ، وَقَالَ مِثْلَ مَقَالَتِهِ بِالْأَمْسِ، قَالَ: فَكَانَ هَذَا أَوَّلَ إِسْلَامِ أَبِي ذَرٍّ رَحِمَهُ اللهُ.
(9) ИСЛОМДА ҲАМ, ЖОҲИЛИЯТДА ҲАМ ОТА-БОБОЛАРИГА НИСБАТЛАНИШ ҲАҚИДА
(9) بَاب: مَنِ انْتَسَبَ إِلَى آبَائِهِ فِي الْإِسْلَامِ وَالْجَاهِلِيَّةِ
1438.3525. Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Ва яқин қариндош-уруғларингни огоҳлантир!» нозил бўлганда Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам Қурайш уруғларини «Эй Бану Фиҳр! Эй Бану Адий!» деб чорлай бошладилар».
1438/3525 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: لَمَّا نَزَلَت: (وَأَنْذِرْ عَشِيرَتَكَ الْأَقْرَبِينَ)ْ [الشعراء: 214]، جَعَلَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم يَدْعُوهُمْ قَبَائِلَ قَبَائِلَ، يُنَادِي: يَا بَنِي فِهْرٍ، يَا بَنِي عَدِيٍّ، بِبُطُونِ قُرَيْشٍ.
(10) НАСАБИНИНГ ҲАҚОРАТ ҚИЛИНМАСЛИГИНИ ХУШ КЎРИШ ҲАҚИДА
(10) بَاب: مَنْ أَحَبَّ أَنْ لَا يُسَبَّ نَسَبُهُ
1439.3531. Ҳишом отасидан ривоят қилади:
«Оиша розияллоҳу анҳо бундай деди: «Ҳассон мушрикларни ҳажв қилиш учун Набий соллаллоҳу алайҳи васалламдан изн сўради. Шунда у зот: «Менинг насабим нима бўлади?» дедилар. Шунда Ҳассон: «Мен сизни уларнинг ичидан хамирдан қил суғургандек суғуриб оламан», деди».
Оишанинг ҳузурида Ҳассонни сўкмоқчи бўлган эдим, у: «Уни сўкма, чунки у Набий соллаллоҳу алайҳи васалламни ҳимоя қилар эди», деди».
1439/3531 – عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا قَالَتِ: اسْتَأْذَنَ حَسَّانُ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم فِي هِجَاءِ الْمُشْرِكِينَ، قَالَ: كَيْفَ بِنَسَبِي؟ فَقَالَ: حَسَّانُ: لَأَسُلَّنَّكَ مِنْهُمْ كَمَا تُسَلُّ الشَّعَرَةُ مِنَ الْعَجِينِ.
(11) РАСУЛУЛЛОҲ СОЛЛАЛЛОҲУ АЛАЙҲИ ВАСАЛЛАМНИНГ ИСМЛАРИ ХУСУСИДА КЕЛГАН ХАБАРЛАР ҲАҚИДА
(11) بَاب: مَا جَاءَ فِي أَسـْمَاءِ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم
1440.3532. Муҳаммад ибн Жубайр ибн Мутъим отаси розияллоҳу анҳудан ривоят қилади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Менинг беш исмим бор: Мен Муҳаммад ва Аҳмадман. Мен Моҳийман, Аллоҳ мен билан куфрни маҳв қилади. Мен Ҳоширман, одамлар оёғим олдида ҳашр қилинадилар ва мен Оқибман», дедилар».*
* Бу ҳадиси шарифда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ўзларининг исм‑сифатларидан асосийларини баён қилмоқдалар. Ҳадисда изоҳ қилинмаган исмларнинг маъноси қуйидагича: Муҳаммад – доим, тинимсиз мақталадиган, мақтовга лойиқ хислатлар соҳиби. Аҳмад – мақтовга сазовор, энг яхши ҳамд айтувчи. Оқиб – сўнгги, яъни охирги пайғамбар.
1440/3532 – عَنْ جُبَيْرِ بْنِ جُبَيْرِ بْنِ مُطْعِمٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ الله صلى الله عليه وسلم: لِي خَمْسَةُ أَسْمَاءٍ: أَنَا مُحَمَّدٌ، وَأَحْمَدُ، وَأَنَا الْمَاحِي الَّذِي يَمْحُو اللهُ بِي الْكُفْرَ، وَأَنَا الْحَاشِرُ الَّذِي يُحْشَرُ النَّاسُ عَلَى قَدَمِي، وَأَنَا الْعَاقِبُ.
1441.3533. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Қурайшнинг ҳақорату лаънатларини Аллоҳ мендан қандай қайтараётганидан ажабланмайсизларми? Улар «музаммам», деб ҳақорат қиладилар ва «музаммам», деб лаънатлайдилар, мен эса Муҳаммадман!» дедилар».
Изоҳ: «Музаммам» сўзи маънода «Муҳаммад» сўзининг тескариси бўлиб, «ёмонланган», «мазаммат қилинган» деган маънони англатади. Қурайш кофирлари Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга бўлган адоватлари қаттиқлигидан у зот алайҳиссаломни ана шу сўз билан ҳам тилга олишар эди. Ҳолбуки, Аллоҳ Ўзи у зотга Муҳаммад деган исмни раво кўрган ва мазкур мушриклардан бошқа ҳамма у зотни Муҳаммад деб атар эди.
1441/3533 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم أَلَا تَعْجَبُونَ كَيْفَ يَصْرِفُ اللهُ عَنِّي شَتْمَ قُرَيْشٍ وَلَعْنَهُمْ؟ يَشْتِمُونَ مُذَمَّـمًا وَيَلْعَنُونَ مُذَمَّمًا، وَأَنَا مُحَمَّدٌ.
(12) ХОТИМУН-НАБИЙЙИН СОЛЛАЛЛОҲУ АЛАЙҲИ ВАСАЛЛАМ ҲАҚЛАРИДА
(12) بَاب: خَاتِمِ النَبِيّينَ صلى الله عليه وسلم
1442.3534. Жобир ибн Абдуллоҳ розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Мен ва анбиёлар бир киши қуриб, мукаммал ва гўзал қилган, фақат биргина ғиштнинг ўрнини қолдирган ҳовлига ўхшаймиз. Одамлар унга киришар, ажабланишар ва: «Қанийди, шу ғиштнинг ўрни қолмаганда», дейишар эди», дедилар».
1442/3534 - عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللهِ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: قَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: مَثَلِي وَمَثَلُ الْأَنْبِيَاءِ كَرَجُلٍ بَنَى دَارًا، فَأَكْمَلَهَا وَأَحْسَنَهَا إِلَّا مَوْضِعَ لَبِنَةٍ، فَجَعَلَ النَّاسُ يَدْخُلُونَهَا وَيَتَعَجَّبُونَ وَيَقُولُونَ: لَوْلَا مَوْضِعُ اللَّبِنَةِ.
1443.3535. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам дедилар: «Албатта, мен ва мендан олдинги анбиёлар бир киши қуриб, чиройли ва гўзал қилган, фақат бир бурчакдаги биргина ғиштнинг ўрнини қолдирган уйга ўхшаймиз. Одамлар унинг атрофида айланар, ундан ажабланишар ва: «Мана бу ғишт ҳам қўйилгандами», дейишар эди. Мен ана ўша ғиштман ва мен хотимун-набиййинман (набийларнинг сўнггисиман)».
1443/3535 – وَفِي رِوَايَةٍ عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ زِيَادَةُ: إِلَّا مَوْضِعَ لَبِنَةٍ مِنْ زَاوِيَةٍ، وَقَالَ فِي آخِرِهِ: فَأَنَا اللَّبِنَةُ، وَأَنَا خَاتِمُ النَبِيّينَ.
(13) НАБИЙ СОЛЛАЛЛОҲУ АЛАЙҲИ ВАСАЛЛАМНИНГ ВАФОТЛАРИ ҲАҚИДА
(13) بَاب: وَفَاةِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم
1444.3536. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам олтмиш уч ёшларида вафот этдилар».
Ибн Шиҳоб айтади: «Менга Саъид ибн Мусайяб ҳам шундай хабар қилди».
1444/3536 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا: أَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم تُوُفِّيَ وَهْوَ ابْنُ ثَلَاثٍ وَسِتِّينَ.
(14)
(14) بَاب
1445.3540. Жуъайд ибн Абдурраҳмондан ривоят қилинади:
«Соиб ибн Язидни тўқсон тўрт ёшида ҳам бақувват, қадди тик ҳолда кўрдим. У шундай деди: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг дуолари сабаблигина қулоғим ва кўзимдан баҳраманд қилиндим деб биламан. Холам мени у зотнинг олдиларига олиб бориб: «Эй Аллоҳнинг Расули, синглимнинг ўғли бетоб, Аллоҳга дуо қилинг», деди. Шунда у зот ҳаққимга дуо қилдилар».
1445/3540 - عَنِ السَّائِبِ بْنِ يَزِيدَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ، وَهُوَ ابْنُ أَرْبَعٍ وَتِسْعِينَ، جَلْدًا مُعْتَدِلًا: قَدْ عَلِمْتُ مَا مُتِّعْتُ بِهِ سَـمْعِي وَبَصَرِي إِلَّا بِدُعَاءِ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم، إِنَّ خَالَتِي ذَهَبَتْ بِي إِلَيْهِ، فَقَالَتْ: يَا رَسُولَ اللهِ، إِنَّ ابْنَ أُخْتِي شَاكٍ، فَادْعُ اللهَ لَهُ، قَالَ: فَدَعَا لِي.
(15) НАБИЙ СОЛЛАЛЛОҲУ АЛАЙҲИ ВАСАЛЛАМНИНГ ВАСФЛАРИ ҲАҚИДА
(15) بَاب: صِفَةِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم
1446.3542. Уқба ибн Ҳорис розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Абу Бакр розияллоҳу анҳу аср намозини ўқиди. Кейин чиқиб келиб, болалар билан ўйнаётган Ҳасанни кўриб қолди‑да, бўйнига миндириб олди ва: «Отам фидо бўлсин! Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга ўхшайди, Алийга ўхшамайди», деди. Алий эса кулар эди».
1446/3542 - عَنْ عُقْبَةَ بْنِ الْحَارِثِ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: صَلَّى أَبُو بَكْرٍ رَضِيَ الله عَنْهُ الْعَصْرَ، ثُمَّ خَرَجَ يَمْشِي، فَرَأَى الْحَسَنَ يَلْعَبُ مَعَ الصِّبْيَانِ، فَحَمَلَهُ عَلَى عَاتِقِهِ وَقَالَ: بِأَبِي، شَبِيهٌ بِالنَّبِيِّ لَا شَبِيهٌ بِعَلِيٍّ، وَعَلِيٌّ يَضْحَكُ.
1447.3544. Исмоил ибн Абу Холид сўзлаб берди:
«Абу Жуҳайфа розияллоҳу анҳунинг «Набий соллаллоҳу алайҳи васалламни кўрганман. Ҳасан ибн Алий алайҳимассалом у зотга ўхшар эди», деганини эшитдим. Абу Жуҳайфага: «У зотни менга васф қилиб беринг», дедим. У: «Ўзлари оппоқ, сочларига оқ оралаган эди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам биз(га бериш) учун ўн учта ёш моя буюрган эдилар, уларни қўлга киритмасимиздан қабз қилиндилар», деди».
1447/3544 – عَنْ أبِي جُحَيْفَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: رَأَيْتُ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم وَكَانَ الْحَسَنُ بْنُ عَلِيٍّ عَلَيْهِمَا السَّلَامُ يُشْبِهُهُ،فَقِيلَ لَهُ: صِفْهُ لَنَا، قَالَ: كَانَ أَبْيَضَ قَدْ شَمِطَ، وَأَمَرَ لَنَا النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم بِثَلَاثَ عَشْرَةَ قَلُوصًا، قَالَ: فَقُبِضَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم قَبْلَ أَنْ نَقْبِضَهَا.
1448.3546. Ҳариз ибн Усмон сўзлаб берди:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг саҳобалари Абдуллоҳ ибн Бусрдан: «Набий соллаллоҳу алайҳи васалламни кексайганларида кўрганмисиз?» деб сўрадим. У киши: «Пастки лабларининг остида бир қанча оқ мўйлар бор эди», деди».
1448/3546 - عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ بُسْرٍ رَضِيَ الله عَنْهُ، صَاحِبَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم، قِيلَ لَهُ: أَرَأَيْتَ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم كَانَ شَيْخًا؟ قَالَ: كَانَ فِي عَنْفَقَتِهِ شَعَرَاتٌ بِيضٌ.
1449.3547. Рабиъа ибн Абу Абдурраҳмондан ривоят қилинади:
«Мен Анас ибн Моликнинг Набий соллаллоҳу алайҳи васалламни васф қила туриб, бундай деганини эшитдим: «У зот қавмда ўрта бўйли бўлиб, новча ҳам, пакана ҳам эмасдилар. Буғдойранг эдилар, ўта оппоқ ҳам, ўта қора ҳам эмасдилар. Жуда жингалаксоч ҳам, силлиқсоч ҳам эмасдилар, тарам-тарам сочли эдилар.[1] Қирқ ёшдаликларида у зотга ваҳий нозил қилинди. Маккада ўн йил, Мадинада ўн йил турдилар, шу вақтда у зотга ваҳий нозил қилиниб турди. Соч‑соқолларида йигирмата ҳам оқ тола йўқ эди».
У зотнинг сочларида қизғиш толалар кўрдим. Кейин сўраган эдим, «Хушбўйлик Хушбўй (модда) сабабли қизарган», дейишди».
[1] Шориҳлар «رَجِلٌ» сўзи Султонияда «رَجِلٍ» шаклида, яъни олдинги сўзга грамматик боғлиқликда ёзилган бўлиб, бу маъно жиҳатидан хато ҳисобланади, дейишади. Биз шарҳлар асосида ва Покистон нусхасига («Ар-Рашид» университети. «Altaf&sons» нашриёт-матбааси. Покистон, Карачи) таянган ҳолда уни мазкур шаклда тўғриладик.
1449/3547 - عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍرَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ كَانَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم مِنَ الْقَوْمِ، لَيْسَ بِالطَّوِيلِ وَلَا بِالْقَصِيرِ، أَزْهَرَ اللَّوْنِ، لَيْسَ بِأَبْيَضَ أَمْهَقَ وَلَا آدَمَ، لَيْسَ بِجَعْدٍ قَطَطٍ وَلَا سَبْطٍ رَجل، أُنْزِلَ عَلَيْهِ وَهْوَ ابْنُ أَرْبَعِينَ، فَلَبِثَ بِمَكَّةَ عَشْرَ سِنِينَ يُنْزَلُ عَلَيْهِ، وَبِالْمَدِينَةِ عَشْرَ سِنِينَ، وَقُبِضَ وَلَيْسَ فِي رَأْسِهِ وَلِحْيَتِهِ عِشْرُونَ شَعَرَةً بَيْضَاءَ.
1449А.3548. Анас ибн Молик розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам кўзга ташланадиган даражада новча ҳам, пакана ҳам эмасдилар. На ўта оқ, на ўта қора эдилар. Жуда жингалаксоч ҳам, силлиқсоч ҳам эмасдилар. Қирқ ёшга кирганларида Аллоҳ у зотни пайғамбар қилиб юборди. Маккада ўн йил, Мадинада ўн йил турдилар. Аллоҳ у зотни вафот эттирганида соч‑соқолларида йигирмата ҳам оқ мўй йўқ эди».
1449أ/3548 – وَفِي رِوَايَة عَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: كَانَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم لَيْسَ بِالطَّوِيلِ الْبَائِنِ، وَلَا بِالْقَصِيرِ، وَلَا بِالْأَبْيَضِ الْأَمْهَقِ، وَلَيْسَ بِالْآدَمِ، وَلَيْسَ بِالْجَعْدِ الْقَطَطِ، وَلَا بِالسَّبْطِ، بَعَثَهُ اللهُ عَلَى رَأْسِ أَرْبَعِينَ سَنَةً؛ وَذَكَرَ تَـمَامَ الـحَدِيثِ.
1450.3549. Баро розияллоҳу анҳу айтади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам одамларнинг энг хушрўйи ва энг гўзал хилқатлиси эдилар. Кўзга ташланадиган даражада новча ҳам, пакана ҳам эмасдилар».
1450/3549 – عَنِ البَرَاءِ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: كَانَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم أَحْسَنَ النَّاسِ وَجْهًا، وَأَحْسَنَهُ خَلْقًا، لَيْسَ بِالطَّوِيلِ الْبَائِنِ، وَلَا بِالْقَصِيرِ.
1451.3550. Қатодадан ривоят қилинади:
«Анасдан: «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам соч бўяганмилар?» деб сўрадим. У: «Йўқ! Фақат икки чаккаларида озгина нарса (оқ мўй) бор эди, холос», деди».
1451/3550 – عَنْ أنِسٍ رَضِيَ الله عَنْهُ أنَّهُ سُئِلَ: هَلْ خَضَبَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم؟ قَالَ: لَا، إِنَّمَا كَانَ شَيْءٌ فِي صُدْغَيْهِ.
1452.3551. Баро ибн Озиб розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам ўрта бўйли, икки елкаларининг ораси кенг бўлиб, сочлари икки қулоқларининг юмшоғигача тушиб турар эди. Мен у зотни қизил ҳуллада кўрганман, бундан гўзал нарсани асло кўрган эмасман».
Юсуф ибн Исҳоқ отасидан ривоят қилиб, «Елкаларигача тушар эди», деб айтган.
1452/3551 - عَنِ الْبَرَاءِ بْنِ عَازِبٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: كَانَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم مَرْبُوعًا، بَعِيدَ مَا بَيْنَ الْمَنْكِبَيْنِ، لَهُ شَعَرٌ يَبْلُغُ شَحْمَةَ أُذُنِهِ، رَأَيْتُهُ فِي حُلَّةٍ حَمْرَاءَ، لَمْ أَرَ شَيْئًا قَطُّ أَحْسَنَ مِنْهُ.
1453.3552. Абу Исҳоқдан ривоят қилинади:
«Бародан: «Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг юзлари қилич каби эдими?» деб сўрашди. У: «Йўқ, балки ой каби эди», деди».
1453/3552 – وَفِي رِوَايَةٍ عَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ، أنَّهُ قِيلَ لَهُ: أَكَانَ وَجْهُ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم مِثْلَ السَّيْفِ؟ قَالَ: لَا، بَلْ مِثْلَ الْقَمَرِ.
1454.3553 Шуъба сўзлаб берди:
«Ҳакам айтди: «Мен Абу Жуҳайфа розияллоҳу анҳунинг бундай деганини эшитдим: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам туш вақтида Батҳога чиқдилар-да, таҳорат олиб, пешинни икки ракат ва асрни икки ракат қилиб ўқидилар. Олдиларида аназа* бор эди».
Бу ҳақда Авн ўз отаси Абу Жуҳайфадан нақл қилиб, қуйидагиларни қўшимча қилади: «Унинг (таёқчанинг) ортидан аёллар ўтар эди. Одамлар ўринларидан туриб, у зотнинг қўлларидан тутиб, юзларига сурта бошлашди. Мен ҳам у зотнинг қўлларидан тутиб, юзимга қўйдим, у қордан ҳам совуқ, мушкдан ҳам хушбўйроқ экан».
* Аназа – учига темир қопланган ҳассасимон таёқ, найзанинг ярмича ёки каттароқ бўлади, найзага ўхшаш учли бўлади. Бу ерда аназа сутра, яъни намоз ўқиш вақтида намозхоннинг олдига қўйиладиган тўсиқ сифатида ишлатилган.
Изоҳ: Батҳо (Абтаҳ ёки Муҳассаб деб ҳам аталади) – ҳозирги Макка ҳудудига қарашли жойнинг номи. Демак, бу воқеа сафарда бўлиб ўтган. Ҳанафий мазҳаби уламолари сафарда шом билан хуфтонни ва пешин билан асрни жамлаб ўқиш тўғрисида келган ҳадисларни ўрганиб чиқиб, уларни бошқа далилларга солиштириб кўриб, бунда бир намозни иккинчисининг вақтида ўқиш назарда тутилмаганини айтганлар. Аксинча, жамлаганда биринчи намоз охирги вақтида, иккинчиси эса аввалги вақтида ўқилганини таъкидлаганлар. Намозларни бу тарзда жамлаш «суратда жамлаш» деб юритилади. Қолаверса, ҳозирги кунда ҳадисда айтилган даврдаги йўл машаққатлари ва бошқа ноқулайликлар йўқ. Шу боис, оятда таъкидланган асл қоидага кўра, сафарда ҳам намозларни ўз вақтида ўқиш лозим.
1454/3553 – عَنْ ابِي جُحَيْفَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ، أنَّهُ رَأى النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم يُصَلِّي بالبَطْحَاء، وَبَيْنَ يَدَيْهِ عَنَزَةٌ. قَدْ تَقَدَّمَ هَذَا التحَدِيثُ، وَفِي هَذِهِ الرِّوَايَةِ قَالَ: فَجَعَلَ النَّاسُ يَأْخُذُونَ يَدَيْهِ فَيَمْسَحُونَ بِـهِمَا وُجُوهَهُمْ، قَالَ: فَأَخَذْتُ بِيَدِهِ فَوَضَعْتُهَا عَلَى وَجْهِي، فَإذَا هِيَ أبْرَدُ مِنَ الثَّلْجِ، وَأطْيَبُ رَائِحَةً مِنَ التمِسْكِ.
1455.3557. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Мен авлодма-авлод ўтиб, Одам болаларининг энг яхши авлодидан юборилдим, ниҳоят, ўзим (яшаб) турган ушбу авлоддан бўлдим», дедилар».
1455/3557 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: بُعِثْتُ مِنْ خَيْرِ قُرُونِ بَنِي آدَمَ قَرْنًا فَقَرْنًا، حَتَّى كُنْتُ مِنَ الْقَرْنِ الَّذِي كُنْتُ فِيهِ.
1456.3558. Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам сочларини пешонага тушириб юрардилар. Мушриклар эса бошларининг ўртасидан фарқ очиб юришарди. Аҳли китоблар ҳам сочларини пешонага тушириб юришарди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ўзлари ҳеч нимага буюрилмаган нарсаларда аҳли китобларга мувофиқ иш тутишни яхши кўрардилар. Кейинроқ Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бошларининг ўртасидан фарқ очадиган бўлдилар».
Изоҳ: Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам яшаган жамиятда ғайримусулмонлар асосан ё аҳли китоб, ё бутпараст бўлган. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳукми нозил бўлмаган айрим ишларда аҳли китобларга мувофиқ бўлишни ёқтиришлари уларнинг самовий дин вакиллари бўлгани, динларини ўзгартириб юборган бўлишса‑да, уларда ўтган пайғамбарларнинг асарлари ҳам борлиги эътиборидан бўлган. Чунки улар бутпараст мушриклардан кўра ҳаққа яқинроқ бўлишган. Кейинроқ араб мушриклари ҳам Исломни қабул қилгач, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам аҳли китобларга ҳам ўхшамасликни буюрганлар. Шунинг учун ҳадиснинг охирида аҳли китобларга хилоф ўлароқ, сочларидан фарқ очганлари айтилмоқда. Бундан мусулмон киши кўринишда ҳам бошқалардан ажралиб туришга ҳаракат қилиши матлублиги тушунилади.
1456/3558 - عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا: أَنَّ رَسُولَ اللهِصلى الله عليه وسلم كَانَ يَسْدِلُ شَعَرَهُ، وَكَانَ الْمُشْرِكُونَ يَفْرُقُونَ رُءُوسَهُمْ، فَكَانَ أَهْلُ الْكِتَابِ يَسْدِلُونَ رُءُوسَهُمْ، وَكَانَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم يُحِبُّ مُوَافَقَةَ أَهْلِ الْكِتَابِ فِيمَا لَمْ يُؤْمَرْ فِيهِ بِشَيْءٍ، ثُمَّ فَرَقَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم رَأْسَهُ.
1457.3559. Абдуллоҳ ибн Амр розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам фаҳш сўзловчи ҳам, фаҳш сўзлашга уринувчи ҳам эмасдилар. У зот: «Энг яхшиларингиз – ахлоқи гўзалроғингиздир!» дер эдилар».
1457/3559 - عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ عَمْرٍو رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: لَمْ يَكُنِ النَّبِيُّصلى الله عليه وسلم فَاحِشًا وَلَا مُتَفَحِّشًا، وَكَانَ يَقُولُ: إِنَّ مِنْ خِيَارِكُمْ أَحْسَنَكُمْ أَخْلَاقًا.
1458.3560. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга икки иш орасида ихтиёр берилса, модомики гуноҳ бўлмаса, осонроғини танлаганлар. Агар гуноҳ бўлса, одамларнинг бундан энг узоғи бўлар эдилар. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ўзлари учун интиқом олмаганлар, фақат Аллоҳнинг тақиқлари оёқости қилинсагина, ўша нарса туфайли Аллоҳ учун интиқом олардилар».
1458/3560 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا أَنَّهَا قَالَتْ: مَا خُيِّرَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم بَيْنَ أَمْرَيْنِ إِلَّا أَخَذَ أَيْسَرَهُمَا مَا لَمْ يَكُنْ إِثْـمًا، فَإِنْ كَانَ إِثـْمًا كَانَ أَبْعَدَ النَّاسِ مِنْهُ، وَمَا انْتَقَمَ رَسُولُ اللهِصلى الله عليه وسلم لِنَفْسِهِ إِلَّا أَنْ تُنْتَهَكَ حُرْمَةُ اللهِ، فَيَنْتَقِمَ لِلَّهِ بِهَا.
1459.3561. Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг кафтларидан майинроқ бирор ипак ҳам, дебож* ҳам ушламаганман. Шунингдек, Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳидларидан, ифорларидан кўра хушбўйроқ бирор ҳид ҳам, ифор ҳам туймаганман».
* Дебож – ўриш-арқоғи ипакдан бўлган юпқа мато, шойи.
1459/3561 - عَنْ أَنَسٍ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: مَا مَسِسْتُ حَرِيرًا وَلَا دِيبَاجًا أَلْيَنَ مِنْ كَفِّ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم، وَلَا شَمِمْتُ رِيحًا قَطُّ، أَوْ عَرْفًا قَطُّ أَطْيَبَ مِنْ رِيحِ أَوْ عَرْفِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم.
1460а.3562. Абу Саъид Худрий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам парданишин қиздан ҳам ҳаёли эдилар».
Бошқа бир ривоятда Шуъба шунга ўхшаш гапни айтиб, «Бирор нарсани ёқтирмасалар, юзларидан билинар эди»ни қўшимча қилган.
Изоҳ: Бу ҳадисда «парданишин қиз» деб таржима қилинган жумла арабчада «азро фии хидриҳа» деб келган. Илгари вояга етган қизлар учун алоҳида хона қилиб беришга шароит бўлмагани учун, уйнинг бир тарафи уларга парда ёки шунга ўхшаш нарса билан ажратиб берилган. Ўша тўсилган жой «хидр» деб аталган.
1460/3562 - عَنْ أَبِي سَعِيدٍ الْخُدْرِيِّ t قَالَ: كَانَ النَبِيّ r أَشَدَّ حَيَاءً مِنَ الْعَذْرَاءِ فِي خِدْرِهَا. 1460أ/3562 - وَفِي رِوَايَةٍ: وَإِذَا كَرِهَ شَيْئًا عُرِفَ فِي وَجْهِه.
1461.3563. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам таомни сира айбламаганлар. Агар иштаҳалари тортса, уни ердилар, бўлмаса тарк этардилар».
1461/3563 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَرَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: مَا عَابَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم طَعَامًا قَطُّ، إِنِ اشْتَهَاهُ أَكَلَهُ وَإِلَّا تَرَكَهُ.
1462.3567. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай сўзлардиларки, санамоқчи бўлган киши санаса, ҳисоблай оларди».
1462/3567 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا: أَنَّ النَّبِيَّ r كَانَ يُحَدِّثُ حَدِيثًا لَوْ عَدَّهُ الْعَادُّ لَأَحْصَاهُ.
(16) НАБИЙ СОЛЛАЛЛОҲУ АЛАЙҲИ ВАСАЛЛАМНИНГ КЎЗЛАРИ УХЛАР, ҚАЛБЛАРИ ЭСА УХЛАМАС ЭДИ
(16) بَاب: كَانَ النَّبِيُّ r تَنَامُ عَيْنُهُ وَلَا يَنَامُ قَلْبُهُ
1462а.3568. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам гапни сизлар улаганингиз каби улаб гапирмас эдилар».
1462أ/3568 – وَعَنْهَا رَضِيَ الله عَنْهَا قَالَتْ: إِنَّ رَسُولَ اللهِ r لَمْ يَكُنْ يَسْرُدُ الْحَدِيثَ كَسَرْدِكُم.
(16) НАБИЙ СОЛЛАЛЛОҲУ АЛАЙҲИ ВАСАЛЛАМНИНГ КЎЗЛАРИ УХЛАР, ҚАЛБЛАРИ ЭСА УХЛАМАС ЭДИ
(16) بَاب: كَانَ النَّبِيُّ r تَنَامُ عَيْنُهُ وَلَا يَنَامُ قَلْبُهُ
1463.3570. Шарийк ибн Абдуллоҳ ибн Абу Намирдан ривоят қилинади:
«Анас ибн Молик розияллоҳу анҳунинг Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг Каъба масжидидан сайр қилдирилган кечалари ҳақида бизга бундай сўзлаб бераётганини эшитганман: «У зотга ваҳий юборилишидан олдин уч нафар киши келди. У зот Масжидул Ҳаромда ухлаётган эдилар. Уларнинг биринчиси: «У буларнинг қайси бири?» деди. Ўртадагиси: «У буларнинг энг яхшиси», деди. Охиргиси: «Буларнинг энг яхшисини олинглар», деди. Шу бўлди-ю, уларни бошқа бир кечада, қалблари кўрган онда келмагунча кўрмадилар.* Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг кўзлари ухлар, қалблари эса ухламас эди. Анбиёлар шундай бўлади, уларнинг кўзлари ухлайди-ю, қалблари ухламайди. Сўнг Жаброил у зотни олди-да, кейин осмонга олиб чиқиб кетди».
* «Қалблари кўрган онда» деганда исронинг бошланиши, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам уйғоқлик билан уйқу ўртасида бўлган пайтлари назарда тутилган. Исро сафарининг қолган асосий қисми эса, жумҳур уламолар таъкидлаганларидек, уйғоқликда бўлган.
1463/3570 – عَنْ أنَسٍ رَضِيَ الله عَنْهُ يُحَدِّثُ عَنْ لَيْلَةِ أُسْرِيَ بِالنَّبِيِّ r مِنْ مَسْجِدِ الْكَعْبَةِ: جَاءَ ثَلَاثَةُ نَفَرٍ قَبْلَ أَنْ يُوحَى إِلَيْهِ، وَهُوَ نَائِمٌ فِي مَسْجِدِ الْحَرَامِ، فَقَالَ أَوَّلُهُمْ: أَيُّهُمْ هُوَ؟ فَقَالَ أَوْسَطُهُمْ: هُوَ خَيْرُهُمْ، وَقَالَ آخِرُهُمْ: خُذُوا خَيْرَهُمْ. فَكَانَتْ تِلْكَ، فَلَمْ يَرَهُمْ حَتَّى جَاءُوا لَيْلَةً أُخْرَى فِيمَا يَرَى قَلْبُهُ، وَالنَّبِيُّ r نَائِمَةٌ عَيْنَاهُ وَلَا يَنَامُ قَلْبُهُ، وَكَذَلِكَ الْأَنْبِيَاءُ تَنَامُ أَعْيُنُهُمْ وَلَا تَنَامُ قُلُوبُهُمْ، فَتَوَلَّاهُ جِبْرِيلُ، ثُمَّ عَرَجَ بِهِ إِلَى السَّمَاءِ.
(17) ИСЛОМ ДАВРИДАГИ НУБУВВАТ АЛОМАТЛАРИ ҲАҚИДА
(17) بَابُ عَلَامَاتِ النُّبُوَّةِ فِي الْإِسْلَامِ
1464.3572. Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга Завродаликларида* бир идиш келтирилди. У зот қўлларини идишга қўйдилар. Шунда бармоқлари орасидан сув отилиб чиқа бошлади. Қавм таҳорат қилиб олди».
Қатода айтади: «Мен Анасга: «Неча киши эдиларинг?» дедим. У: «Уч юз ёки уч юзга яқин», деди».
1464/3572 - وَعَنْهُ رَضِيَ اللله عَنْهُ قَالَ: أُتِيَ النَّبِيُّ r بِإِنَاءٍ وَهْوَ بِالزَّوْرَاءِ، فَوَضَعَ يَدَهُ فِي الْإِنَاءِ، فَجَعَلَ الْمَاءُ يَنْبُعُ مِنْ بَيْنِ أَصَابِعِهِ، فَتَوَضَّأَ الْقَوْمُ. قِيلَ لِأَنَسٍ: كَمْ كُنْتُمْ؟ قَالَ: ثَلَاثَ مِئَةٍ، أَوْ زُهَاءَ ثَلَاثِ مِئَةٍ.
1465.3579. Абдуллоҳ розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Биз мўъжизаларни барака деб ҳам ҳисоблар эдик. Сизлар эса уларни (фақат) хавф солиш учун деб ҳисоблайсизлар.
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам билан бирга сафарда бўлдик. Сув оз қолди. У зот: «Ортган сувни қидиринглар», дедилар. Озгина суви бор бир идиш олиб келишди. У зот қўлларини идишнинг ичига киритиб, сўнгра: «Покловчи, муборак сувга келинглар! Барака эса Аллоҳдандир!» дедилар. Батаҳқиқ, мен Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг бармоқлари орасидан сув отилиб чиқаётганини кўрдим. Ейилаётган таомнинг тасбеҳ айтаётганини ҳам эшитар эдик».
1465/3579 - عَنْ عَبْدِ اللهِ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: كُنَّا نَعُدُّ الْآيَاتِ بَرَكَةً، وَأَنْتُمْ تَعُدُّونَهَا تَخْوِيفًا، كُنَّا مَعَ رَسُولِ اللهِ r فِي سَفَرٍ، فَقَلَّ الْمَاءُ، فَقَالَ: اطْلُبُوا فَضْلَةً مِنْ مَاءٍ. فَجَاءُوا بِإِنَاءٍ فِيهِ مَاءٌ قَلِيلٌ، فَأَدْخَلَ يَدَهُ فِي الْإِنَاءِ، ثُمَّ قَالَ: حَيَّ عَلَى الطَّهُورِ الْمُبَارَكِ، وَالْبَرَكَةُ مِنَ اللهِ. فَلَقَدْ رَأَيْتُ الْمَاءَ يَنْبُعُ مِنْ بَيْنِ أَصَابِعِ رَسُولِ اللهِ r، وَلَقَدْ كُنَّا نَسْمَعُ تَسْبِيحَ الطَّعَامِ وَهْوَ يُؤْكَلُ.
1466.3587, 3588, 3589. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам дедилар: «Пойабзаллари жундан бўлган қавм билан жанг қилмагунингизча ва кўзлари кичик, юзлари қизил, пучуқбурун, юзлари тери қопланган қалқондек турклар* билан жанг қилмагунингизча Соъат қоим бўлмайди.
Ўзи ушбу ишга (халифаликка, амирликка) тушгунча уни энг ёмон кўрадиганлар одамларнинг энг яхшиси бўлишини кўрасиз. Одамлар маъданлардир. Уларнинг жоҳилиятдаги яхшилари Исломда ҳам яхшиларидир.
Албатта, бирингизга шундай замон келадики, мени кўриш унинг учун оиласи ва мол-дунёсича нарса бўлишидан суюкли бўлади».
Изоҳ: «Қоплама қалқон» деб ўгирилган ибора ички тарафи тери билан қопланган қалқонни англатади. Мазкур қавмнинг юзи унга ўхшатилиши уларнинг юзи доира шаклида, катта ва гўштли бўлиши сабабидандир. Бу ерда кимлар назарда тутилгани ҳақида турли фикрлар айтилган бўлиб, бир гуруҳ уламолар: «Бу ерда мусулмонлар билан жанг қилган айрим турк халқлари айтилган» деса, кўпчилик уламолар: «Бунда мўғул босқини назарда тутилган, чунки ҳадисда айтилган сифатлар айнан уларда мавжуд эди», дейдилар.
1466/3587 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ r قَالَ: لَا تَقُومُ السَّاعَةُ حَتَّى تُقَاتِلُوا قَوْمًا نِعَالُهُمُ الشَّعَرُ...، وَقَدْ تَقَدَّمَ الـحَدِيثُ بِطُولِهِ. وَقَال فِي آخِرِ هَذِهِ الرِّوَايَةِ: وَلَيَأْتِيَنَّ عَلَى أَحَدِكُمْ زَمَانٌ، لَأَنْ يَرَانِي أَحَبُّ إِلَيْهِ مِنْ أَنْ يَكُونَ لَهُ مِثْلُ أَهْلِهِ وَمَالِهِ.
1466أ/3587 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ: أنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: لاَ تَقُومُ السَّاعَةُ حَتَّى تُقَاتِلُوا خُوزًا وَكَرْمَان مِنَ الأعاجِم، حُمْرَ الوُجُوهِ، فُطْسَ الأُنُوفِ، صِغَارَ الأَعْيُنِ، كأنَّ وُجُوهَهُمْ الـمِجَانُّ الـمُطْرَقَةُ، نِعَالُهعُمْ الشَّعَرُ.
1467.3604. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Одамларни Қурайшдаги мана шу қабила ҳалок қилади», дедилар. «Унда бизни нимага буюрасиз?» дейишди. У зот: «Одамлар улардан четлашишса эди», дедилар».
1467/3604 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ الله ِ r يُهْلِكُ النَّاسَ هَذَا الْحَيُّ مِنْ قُرَيْشٍ.
1467а.3605. Амр ибн Яҳё ибн Саъид Умавий бобосидан бундай сўзлаб берди:
«Марвон ва Абу Ҳурайра билан бирга эдим. Абу Ҳурайранинг бундай деяётганини эшитдим: «Содиқу масдуқнинг* «Умматимнинг ҳалокати Қурайш ёшларининг қўлидадир», деяётганларини эшитдим». Шунда Марвон: «Ёшлар?!» деди. Абу Ҳурайра: «Агар хоҳласанг, Бану Фулон, Бану Фулон, деб номма-ном айтиб бераман», деди».
1467أ/3605 – وَعَنْهُ رَضِيَ الله عَنْهُ فِي رِوَايَةٍ قَالَ: سَـمِعْتُ الصَّادِقَ الْمَصْدُوقَ يَقُولُ: هَلَاكُ أُمَّتِي عَلَى يَدَيْ غِلْمَةٍ مِنْ قُرَيْشٍ. قَالَ أَبُو هُرَيْرَةَ: إِنْ شِئْتَ أَنْ أُسَـمِّيَهُمْ بَنِي فُلَانٍ وَبَنِي فُلَانٍ.
1468.3606. Ҳузайфа ибн Ямон розияллоҳу анҳу айтади:
«Одамлар Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан яхшилик ҳақида сўрашар эди. Мен эса ўзимга етишидан қўрқиб, ёмонлик ҳақида сўрар эдим. «Эй Аллоҳнинг Расули, биз жоҳилиятда, ёмонликда эдик. Аллоҳ бизга бу яхшиликни келтирди. Энди мана шу яхшиликдан кейин ёмонлик бўладими?» дедим. У зот: «Ҳа», дедилар. «Ўша ёмонликдан кейин яхшилик бўладими?» дедим. У зот: «Ҳа, лекин унда тутун бўлади», дедилар. «Унинг тутуни нима?» дедим. У зот: «Бир қавм менинг тўғри йўлимдан бошқа йўлга бошлайди. Сен улар(нинг амаллари)дан нималарнидир танийсан, нималарнидир танимайсан», дедилар. «Ўша яхшиликдан кейин яна ёмонлик бўладими?» дедим. У зот: «Ҳа, жаҳаннам эшиклари томон чорловчилар бўлади. Буни Бунга ижобат қилганни ўшанга ташлашади», дедилар. «Эй Аллоҳнинг Расули, бизга уларни сифатлаб беринг», дедим. У зот: «Улар ўзимиздан бўлади, ўзимизнинг тилимизда гапиришади», дедилар. «Ўша нарса менга етса, менга нимани буюрар эдингиз?» дедим. У зот: «Мусулмонлар жамоасини ва уларнинг имомини маҳкам тутасан», дедилар. «Уларнинг жамоаси ҳам, имоми ҳам бўлмаса-чи?» дедим. У зот: «У ҳолда дарахтнинг томирини тишлаб олиб бўлса ҳам ўша фирқаларнинг барчасидан четда бўласан, токи ўлим сенга ўша ҳолингда етсин», дедилар».
1468/3606 - عَنْ حُذَيْفَةَ بْنِ الْيَمَانِ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: كَانَ النَّاسُ يَسْأَلُونَ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم عَنِ الْخَيْرِ، وَكُنْتُ أَسْأَلُهُ عَنِ الشَّرِّ مَخَافَةَ أَنْ يُدْرِكَنِي، فَقُلْتُ: يَا رَسُولَ اللهِ، إِنَّا كُنَّا فِي جَاهِلِيَّةٍ وَشَرٍّ، فَجَاءَنَا اللهُ بِهَذَا الْخَيْرِ، فَهَلْ بَعْدَ هَذَا الْخَيْرِ مِنْ شَرٍّ؟ قَالَ: نَعَمْ، قُلْتُ: وَهَلْ بَعْدَ ذَلِكَ الشَّرِّ مِنْ خَيْرٍ؟ قَالَ: نَعَمْ، وَفِيهِ دَخَنٌ. قُلْتُ: وَمَا دَخَنُهُ؟ قَالَ: قَوْمٌ يَهْدُونَ بِغَيْرِ هَدْيِي، تَعْرِفُ مِنْهُمْ وَتُنْكِرُ. قُلْتُ: فَهَلْ بَعْدَ ذَلِكَ الْخَيْرِ مِنْ شَرٍّ؟ قَالَ: نَعَمْ، دُعَاةٌ إِلَى أَبْوَابِ جَهَنَّمَ، مَنْ أَجَابَهُمْ إِلَيْهَا قَذَفُوهُ فِيهَا. قُلْتُ: يَا رَسُولَ اللهِ، صِفْهُمْ لَنَا؟ فَقَالَ: هُمْ مِنْ جِلْدَتِنَا، وَيَتَكَلَّمُونَ بِأَلْسِنَتِنَا. قُلْتُ: فَمَا تَأْمُرُنِي إِنْ أَدْرَكَنِي ذَلِكَ؟ قَالَ: تَلْزَمُ جَمَاعَةَ الْمُسْلِمِينَ وَإِمَامَهُمْ، قُلْتُ: فَإِنْ لَمْ يَكُنْ لَهُمْ جَمَاعَةٌ وَلَا إِمَامٌ؟ قَالَ: فَاعْتَزِلْ تِلْكَ الْفِرَقَ كُلَّهَا، وَلَوْ أَنْ تَعَضَّ بِأَصْلِ شَجَرَةٍ، حَتَّى يُدْرِكَكَ الْمَوْتُ وَأَنْتَ عَلَى ذَلِكَ.
1469.3611. Алий розияллоҳу анҳу айтади:
«Агар сизларга Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан ривоят қилиб сўзлайдиган бўлсам, у зотга нисбатан ёлғон сўзлаганимдан кўра, осмондан қулаб тушганим яхши. Ўзим билан сизларнинг орангиздаги нарсалар хусусида сўзлайдиган бўлсам, албатта, уруш ҳийладир. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «Охирзамонда ўзлари ёш, эсипастларча орзу қиладиган бир қавм келади. Улар халойиқнинг энг яхшисидан сўз қотишади. Улар Исломдан ўқ сайддан отилиб чиқиб кетгандек чиқиб кетишади. Иймонлари бўғизларидан нарига ўтмайди. Уларни қаерда учратсангиз, ўлдиринглар, чунки уларни ўлдириш ўлдирган киши учун қиёмат куни ажр бўлади», деяётганларини эшитганман».
1469/3611 – عَنْ عَلِيٍّ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: إِذَا حَدَّثْتُكُمْ عَنْ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم ، فَلَأَنْ أَخِرَّ مِنَ السَّمَاءِ أَحَبُّ إِلَيَّ مِنْ أَنْ أَكْذِبَ عَلَيْهِ، وَإِذَا حَدَّثْتُكُمْ فِيمَا بَيْنِي وَبَيْنَكُمْ، فَإِنَّ الْحَرْبَ خَدْعَةٌ، سَمِعْتُ رَسُولَ اللهِ r يَقُولُ: يَأْتِي فِي آخِرِ الزَّمَانِ قَوْمٌ، حُدَثَاءُ الْأَسْنَانِ، سُفَهَاءُ الْأَحْلَامِ، يَقُولُونَ مِنْ خَيْرِ قَوْلِ الْبَرِيَّةِ، يَمْرُقُونَ مِنَ الْإِسْلَامِ كَمَا يَمْرُقُ السَّهْمُ مِنَ الرَّمِيَّةِ، لَا يُجَاوِزُ إِيمَانُهُمْ حَنَاجِرَهُمْ، فَأَيْنَمَا لَقِيتُمُوهُمْ فَاقْتُلُوهُمْ، فَإِنَّ قَتْلَهُمْ أَجْرٌ لِمَنْ قَتَلَهُمْ يَوْمَ الْقِيَامَةِ.
1470.3612. Хаббоб ибн Аратт розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга шикоят қилдик. У зот Каъба соясида бурдаларини болиш қилиб ётган эдилар. Биз у зотга: «Биз учун нусрат сўрамайсизми? Биз учун Аллоҳга дуо қилмайсизми?» дедик. У зот: «Сизлардан олдингиларда бир кишини ерга чуқур қазиб, унга ташлашар, сўнг арра олиб келиб, бошига қўйиб, иккига бўлиб ташлашар эди. Шу ҳам уни ўз динидан тўсмас эди. Темир тароқлар билан гўштининг остидаги суяк ёки пайларигача тарашар эди. Шу ҳам уни ўз динидан тўсмас эди. Аллоҳга қасамки, (У Зот) бу ишни охирига етказади, ҳатто отлиқ Аллоҳдан ўзгадан ёки суруви учун бўридан қўрқмаган ҳолда Санъодан Ҳазрамавтга борадиган бўлади. Лекин сизлар шошиляпсиз», дедилар».
1470/3612 - عَنْ خَبَّابِ بْنِ الْأَرَتِّ رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ: شَكَوْنَا إِلَى رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم وَهْوَ مُتَوَسِّدٌ بُرْدَةً لَهُ فِي ظِلِّ الْكَعْبَةِ، قُلْنَا لَهُ: أَلَا تَسْتَنْصِرُ لَنَا، أَلَا تَدْعُو اللهَ لَنَا؟ قَالَ: كَانَ الرَّجُلُ فِيمَنْ قَبْلَكُمْ يُحْفَرُ لَهُ فِي الْأَرْضِ، فَيُجْعَلُ فِيهِ، فَيُجَاءُ بِالْمِنْشَارِ، فَيُوضَعُ عَلَى رَأْسِهِ فَيُشَقُّ بِاثْنَتَيْنِ، وَمَا يَصُدُّهُ ذَلِكَ عَنْ دِينِهِ، وَيُمْشَطُ بِأَمْشَاطِ الْحَدِيدِ مَا دُونَ لَحْمِهِ مِنْ عَظْمٍ أَوْ عَصَبٍ، وَمَا يَصُدُّهُ ذَلِكَ عَنْ دِينِهِ، وَاللهِ لَيُتِمَّنَّ هَذَا الْأَمْرَ حَتَّى يَسِيرَ الرَّاكِبُ مِنْ صَنْعَاءَ إِلَى حَضْرَمَوْتَ، لَا يَخَافُ إِلَّا اللهَ، أَوِ الذِّئْبَ عَلَى غَنَمِهِ، وَلَكِنَّكُمْ تَسْتَعْجِلُونَ.
1471.3613. Анас ибн Молик розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам Собит ибн Қайсни йўқотиб қўйдилар. Шунда бир киши: «Эй Аллоҳнинг Расули, мен сизга унинг қаердалигини билиб бераман», деди. Кейин бориб, уни ўз уйида бошини қуйи солганча ўтирган ҳолида топди ва «Аҳволинг қалай?» деди. У: «Ёмон, чунки овозимни Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг овозларидан баланд кўтарар эдим, энди амалларим ҳабата бўлди, дўзах аҳлидан бўлиб қолдим», деди. Ҳалиги киши келиб, у зотга: «У бундай, бундай деди», деб хабар берди. Сўнг у бу буюк башорат билан иккинчи марта қайтиб борди. Шунда у зот: «Олдига бориб, унга: «Сен дўзах аҳлидан эмас, жаннат аҳлидансан», деб айт», дедилар».
1471/3613 - عَنْ أَنَسٍ ضِيَ الله عَنْهُ : أَنَّ النَّبِيَّ r افْتَقَدَ ثَابِتَ بْنَ قَيْسٍ، فَقَالَ رَجُلٌ: يَا رَسُولَ اللهِ، أَنَا أَعْلَمُ لَكَ عِلْمَهُ، فَأَتَاهُ فَوَجَدَهُ جَالِسًا فِي بَيْتِهِ، مُنَكِّسًا رَأْسَهُ، فَقَالَ: مَا شَأْنُكَ؟ فَقَال: شَرٌّ، كَانَ يَرْفَعُ صَوْتَهُ فَوْقَ صَوْتِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم فَقَدْ حَبِطَ عَمَلُهُ، وَهْوَ مِنْ أَهْلِ النَّارِ، فَأَتَى الرَّجُلُ فَأَخْبَرَهُ أَنَّهُ قَالَ كَذَا وَكَذَا، فَقَالَ مُوسَى بْنُ أَنَسٍ: فَرَجَعَ الْمَرَّةَ الْآخِرَةَ بِبِشَارَةٍ عَظِيمَةٍ، فَقَالَ: اذْهَبْ إِلَيْهِ، فَقُلْ لَهُ: إِنَّكَ لَسْتَ مِنْ أَهْلِ النَّارِ، وَلَكِنْ مِنْ أَهْلِ الْجَنَّةِ.
1472.3614. Абу Исҳоқдан ривоят қилинади:
«Баро ибн Озиб розияллоҳу анҳумодан эшитдимки, бир киши (намозда) Каҳф сурасини ўқибди. Ҳовлида бир жонивор бор экан, у ҳуркий бошлабди. Шунда у салом бериб, қараса, уни туман [ёки булут] ўраб олган экан. У буни Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга айтибди. У зот: «Ўқийвер, Фалончи. У сакинадир, Қуръон учун тушган»* дебдилар».
* Сакина – луғатда хотиржамлик, сокинлик дегани. Бу ерда зикр қилинган «сакина» нима экани хусусида уламолар турли фикрлар айтишган. Баъзилар уни «майин шамол» деса, бошқалари «фаришталар» деб изоҳлаган. Кўпчилик уламоларнинг қарашларига кўра, сакина Аллоҳ таолонинг хотиржамлик ва раҳматни ўзида мужассам қилган махлуқоти бўлиб, фаришталарнинг ҳамроҳлигида юзага келади. Валлоҳу аълам.
Изоҳ: Ровийлардан бири ҳадиси шарифда келган Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг сўзларида иккиланиб, «назалат» ёки «таназзалат» деб айтган. Ўзбек тилида ҳар икки сўз бир хил таржима қилингани учун, биз мазкур тараддудни келтирмадик.
1472/3614 - عَن الْبَرَاءِ بْنِ عَازِبٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُقَالَ: قَرَأَ رَجُلٌ الْكَهْفَ، وَفِي الدَّارِ الدَّابَّة،ُ فَجَعَلَتْ تَنْفِرُ، فَسَلَّمَ الرَّجُلُ، فَإِذَا ضَبَابَةٌ أَوْ سَحَابَةٌ غَشِيَتْهُ، فَذَكَرَهُ لِلنَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم فَقَالَ: قْرَأْ فُلَانُ، فَإِنَّهَا السَّكِينَةُ نَزَلَتْ لِلْقُرْآنِ، أَوْ تَنَزَّلَتْ لِلْقُرْآنِ.
1473.3616. Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам бир аъробийни кўргани кирдилар. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам касал кўргани борсалар, «Ҳечқиси йўқ, иншааллоҳ, бу покланиш», дер эдилар. Унга ҳам: «Ҳечқиси йўқ, иншааллоҳ, бу покланиш», дедилар. У: «Покланасан, дейсиз. Йўқ, ундай эмас. Бу қартайган одамда қўзийдиган [ёки кўтариладиган], қабрни зиёрат қилдирадиган иситмадир», деди. Шунда Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Унда шундай бўла қолсин», дедилар».
1473/3616 - عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا: أَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم دَخَلَ عَلَى أَعْرَابِيٍّ يَعُودُهُ، قَالَ: وَكَانَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم إِذَا دَخَلَ عَلَى مَرِيضٍ يَعُودُهُ قَالَ: لَا بَأْسَ، طَهُورٌ إِنْ شَاءَ الله. فَقَالَ لَهُ: لَا بَأْسَ طَهُورٌ إِنْ شَاءَ اللهُ، قَالَ: قُلْتَ: طَهُورٌ؟ كَلَّا، بَلْ هِيَ حُمَّى تَفُورُ، أَوْ تَثُورُ، عَلَى شَيْخٍ كَبِيرٍ، تُزِيرُهُ الْقُبُورَ، فَقَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم : فَنَعَمْ إِذًا.
1474.3617. Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Бир киши насроний эди, мусулмон бўлди ва Бақара ҳамда Оли Имрон сураларини ўқиди. У Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга котиблик қилиб юрар эди. Кейин яна қайтиб насроний бўлди. У: «Муҳаммад мен ёзиб берган нарсалардан бошқани билмайди», дер эди. Аллоҳ уни ўлдирди. Уни дафн қилишди. Тонг отган эди, ер уни чиқариб ташлабди. Шунда улар (насронийлар): «Бу Муҳаммад ва унинг саҳобаларининг иши, соҳибимиз улардан қочгач, гўрини очиб, уни чиқариб ташлашибди», дейишди. Кейин унинг учун (қабр) кавлашди ва уни чуқурроқ қилишди. Тонг отган эди, ер уни чиқариб ташлабди. Улар: «Бу Муҳаммад ва унинг саҳобаларининг иши, соҳибимиз улардан қочгач, гўрини очиб, уни чиқариб ташлашибди», дейишди. Кейин унинг учун (қабр) кавлашди ва ерни қўлдан келганича яна ҳам чуқурроқ қилишди. Тонг отган эди, ер уни яна чиқариб ташлабди. Билишдики, бу одамларнинг иши эмас. Сўнг уни ташлаб кетишди».
1474/3617 - عَنْ أَنَسٍ t قَالَ: كَانَ رَجُلٌ نَصْرَانِيًّا، فَأَسْلَمَ، وَقَرَأَ الْبَقَرَةَ وَآلَ عِمْرَانَ، فَكَانَ يَكْتُبُ لِلنَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم، فَعَادَ نَصْرَانِيًّا، فَكَانَ يَقُولُ: مَا يَدْرِي مُحَمَّدٌ إِلَّا مَا كَتَبْتُ لَهُ، فَأَمَاتَهُ اللهُ فَدَفَنُوهُ، فَأَصْبَحَ وَقَدْ لَفَظَتْهُ الْأَرْضُ، فَقَالُوا: هَذَا فِعْلُ مُحَمَّدٍ وَأَصْحَابِهِ لَمَّا هَرَبَ مِنْهُمْ، نَبَشُوا عَنْ صَاحِبِنَا فَأَلْقُوهُ، فَحَفَرُوا لَهُ فَأَعْمَقُوا، فَأَصْبَحَ وَقَدْ لَفَظَتْهُ الْأَرْضُ، فَقَالُوا: هَذَا فِعْلُ مُحَمَّدٍ وَأَصْحَابِهِ، نَبَشُوا عَنْ صَاحِبِنَا لَمَّا هَرَبَ مِنْهُمْ فَأَلْقَوْهُ فَحَفَرُوا لَهُ، وَأَعْمَقُوا لَهُ فِي الْأَرْضِ مَا اسْتَطَاعُوا، فَأَصْبَحَ قَدْ لَفَظَتْهُ الْأَرْضُ، فَعَلِمُوا أَنَّهُ لَيْسَ مِنَ النَّاسِ، فَأَلْقَوْهُ.
1475.3631. Жобир розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Наматларингиз борми?» дедилар. «Бизда намат қаердан бўлсин?» дедим. У зот: «Билиб қўйинглар! Яқинда сизларда наматлар бўлади», дедилар.
Мен унга – аёлини назарда тутяпти, – «Наматларингни мендан нари қил», дер эдим. У эса: «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Албатта, яқинда сизларда наматлар бўлади», демаганмидилар?» дерди. Шунда мен уни ўз ҳолига қўяр эдим».
Изоҳ: Намат – жундан қилинадиган тукли тўшама бўлиб, уни ҳозир кигиз ҳам дейилади. Ўша вақтларда у қимматбаҳо ашёлар қаторида саналиб, гоҳида унга ўраниб ҳам юрилган. Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам башорат берганларидек, кейинроқ мусулмонларга кенгчилик етиб, бу каби нарсалар уларнинг рўзғорларига кириб келди. Жобир розияллоҳу анҳу дунё зеб-зийнатларини суймаганидан аёли намат келтирса, уни ишлатишга кўнмас экан. Шунда аёли Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бу ҳақда башорат берганларини ва бундан қайтармаганларини эслатар экан.
1475/3631 - عَنْ جَابِرٍ t قَالَ: قَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم هَلْ لَكُمْ مِنْ أَنْمَاطٍ؟ قُلْتُ: وَأَنَّى يَكُونُ لَنَا الْأَنْمَاطُ؟ قَالَ: أَمَا إِنَّهُ سَيَكُونُ لَكُمُ الْأَنْمَاطُ، فَأَنَا أَقُولُ لَهَا: أَخِّرِي عَنِّي أَنْمَاطَكِ، فَتَقُولُ: أَلَمْ يَقُلِ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: إِنَّهَا سَتَكُونُ لَكُمُ الْأَنْمَاطُ؟ فَأَدَعُهَا.
1478.3633. Абдуллоҳ розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам дедилар: «Тушимда одамларнинг бир тепаликда тўпланиб турганини кўрдим. Абу Бакр туриб, бир челак [ёки икки челак] сув тортиб олди. Бир тортиб олишида заифлик бўлди. Аллоҳ уни кечирсин. Кейин уни Умар олган эди, унинг қўлида катта пақирга айланди. Мен одамлар орасида унингдек ўз ишига уста, моҳирини кўрмаганман, ҳатто одамлар атанлар* қуришди».
Мен одамларнинг ичида унингдек ишини қойиллатадиган даҳони кўрмаганман. Одамлар ҳатто атан* солиб юборишди
Ҳаммам Абу Ҳурайрадан, у Набий соллаллоҳу алайҳи васалламдан ривоят қилиб, «Абу Бакр икки челак сув олди», деган.
* Атан – сув атрофида туя чўктириш учун ажратилган жой. Туя бир марта суғорилгач, атанга олиб бориб чўктирилган, бирпас дам олгач, яна суғорилган.
Изоҳ: Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ушбу ҳадисда тушларини айтиб бериш билан келажакда бўладиган муҳим воқеаларни баён қилмоқдалар, жумладан, Абу Бакр розияллоҳу анҳунинг халифалиги оз муддат бўлиши, бу даврда фатҳлар кам бўлишини айтмоқдалар. Бироқ бу Абу Бакр розияллоҳу анҳунинг фазилатига путур етказмайди. Шунингдек, Набий алайҳиссалом Умар розияллоҳу анҳунинг халифалик даври узоқ бўлиши ва унда кўп фатҳлар бўлиши, мусулмонларнинг ишлари авж олишини ҳам айтиб, Умар розияллоҳу анҳунинг ниҳоят даражада ўз ишига моҳир, нодир қобилият соҳиби эканини таъкидламоқдалар, у киши кўп сув олганидан, сув атрофидаги одамлар атанлар қуриб юборишганини айтмоқдалар. Бу туш ҳам Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг мўъжизаларидан биридир.
1478/3633 - عَنْ عَبْدِ الله ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ الله عَنْهُ أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: رَأَيْتُ النَّاسَ مُجْتَمِعِينَ فِي صَعِيدٍ، فَقَامَ أَبُو بَكْرٍ فَنَزَعَ ذَنُوبًا أَوْ ذَنُوبَيْنِ، وَفِي بَعْضِ نَزْعِهِ ضَعْفٌ، وَاللهُ يَغْفِرُ لَهُ، ثُمَّ أَخَذَهَا عُمَرُ، فَاسْتَحَالَتْ بِيَدِهِ غَرْبًا، فَلَمْ أَرَ عَبْقَرِيًّا فِي النَّاسِ يَفْرِي فَرِيَّهُ، حَتَّى ضَرَبَ النَّاسُ بِعَطَنٍ.
1476.3632
1476/3632 – عَنْ سَعْدِ بْنِ مُعَاذٍ رَضِيَ الله عَنْهُ أنَّهُ قَالَ لأُمَيَّةَ بْنِ خَلَفٍ: إنِّي سَـمِعْتُ مُحَمَّدًا صلى الله عليه وسلم يَزْعُمُ أنَّهُ قَاتِلُكَ، قَالَ: إيَّايَ؟ قَالَ: نَعَمْ، قَالَ: وَاللهِ مَا يَكْذِبُ مُحَمَّدٌ إذَا حَدَّثَ؛ فَقَتَلَهُ الله بِبَدْرٍ. وَفِي التحَدِيثِ قِصَّاةٌ، هَذَا مَضْمُونُ الـحَدِيثِ مِنْهَا.
1477.3634
1477/3634 – عَنْ أُسَامَةَ بْنِ زَيْدٍ رَضِيَ الله عَنْهُمَا، أنَّ جِبْرِيلَ عَلَيْهِ السَّلامَ أتَى النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم وَعِنْدَهُ أُمُّ سَلَمَةَ، فَجَعَلَ يُحَدِّثُ ثُمَّ قَامَ، فَقَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم لأُمِّ سَلَمَةَ: مَنْ هَذَا؟ أوْ كَمَا قَالَ، قَالَ: قَالَتْ: هَذَا دِحْيَةٌ، قَالَتْ أُمَّ سَلَمَةَ: ايْمُ الله مَا مَا حَسِبْتُهُ إلاّ إِيَّاهُ، حَتَّى سَمِعْتُ خُطْبَةَ نَبِيِّ الله صلى الله عليه وسلم بِـخَبْرِ عَنْ جِبْرِيلَ، أوْ كَمَا قَالَ.
(18) АЛЛОҲ ТАОЛОНИНГ «УЛАР УНИ ХУДДИ БОЛАЛАРИНИ ТАНИГАНДЕК ТАНИЙДИЛАР. АЛБАТТА, УЛАРНИНГ БИР ГУРУҲИ БИЛА ТУРИБ ҲАҚНИ БЕРКИТАДИЛАР», ДЕГАН СЎЗИ ҲАҚИДА
(18) بَاب: قَوْلِ اللهِ تَعَالَى: (يَعْرِفُونَهُ كَمَا يَعْرِفُونَ أَبْنَاءَهُمْ وَإِنَّ فَرِيقًا مِنْهُمْ لَيَكْتُمُونَ الْحَقَّ وَهُمْ يَعْلَمُونَ) [البقرة: 146]
1479.3635. Абдуллоҳ ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Яҳудийлар Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига келиб, ўзларидан бир эркак ва бир аёлнинг зино қилганини айтишди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам уларга: «Тошбўрон қилиш хусусида Тавротда нима бор?» дедилар. «Биз уларни сазойи қиламиз, сўнг уларга дарра урилади», дейишди. Шунда Абдуллоҳ ибн Салом: «Ёлғон айтдинглар, унда тошбўрон қилиш бор!» деди. Кейин улар Тавротни олиб келиб, уни ёйишди. Шунда улардан бири қўлини «тошбўрон қилиш» оятининг устига қўйиб олиб, ундан олдинги ва кейингиларини ўқиди. Шунда Абдуллоҳ ибн Салом унга: «Қўлингни кўтар!» деди. У қўлини кўтарган эди, ўша жойда «тошбўрон қилиш» ояти бор экан. Улар: «Эй Муҳаммад, у тўғри айтди, унда «тошбўрон қилиш» ояти бор», дейишди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам буюрдилар, у иккови тошбўрон қилинди. Мен ўша эркакнинг аёлни тошлардан ҳимоя қилиб, унинг устига энгашиб, пана қилаётганини кўрганман».
1479/3635 - عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا: أَنَّ الْيَهُودَ جَاءُوا إِلَى رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم فَذَكَرُوا لَهُ أَنَّ رَجُلًا مِنْهُمْ وَامْرَأَةً زَنَيَا، فَقَالَ لَهُمْ رَسُولُ الله: r مَا تَجِدُونَ فِي التَّوْرَاةِ فِي شَأْنِ الرَّجْمِ؟ فَقَالُوا: نَفْضَحُهُمْ وَيُجْلَدُونَ، فَقَالَ عَبْدُ اللهِ بْنُ سَلَامٍ: كَذَبْتُمْ، إِنَّ فِيهَا الرَّجْمَ، فَأَتَوْا بِالتَّوْرَاةِ فَنَشَرُوهَا، فَوَضَعَ أَحَدُهُمْ يَدَهُ عَلَى آيَةِ الرَّجْمِ، فَقَرَأَ مَا قَبْلَهَا وَمَا بَعْدَهَا، فَقَالَ لَهُ عَبْدُ اللهِ بْنُ سَلَامٍ: ارْفَعْ يَدَكَ، فَرَفَعَ يَدَهُ فَإِذَا فِيهَا آيَةُ الرَّجْمِ، فَقَالُوا: صَدَقَ يَا مُحَمَّدُ، فِيهَا آيَةُ الرَّجْمِ، فَأَمَرَ بِهِمَا رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم فَرُجِمَا.
(19) МУШРИКЛАРНИНГ НАБИЙ СОЛЛАЛЛОҲУ АЛАЙҲИ ВАСАЛЛАМДАН МЎЪЖИЗА СЎРАШГАНИ, У ЗОТНИНГ УЛАРГА ОЙНИ ИККИГА БЎЛИБ КЎРСАТГАНЛАРИ ҲАҚИДА
(19) بَابُ: سُؤَالِ الْمُشْرِكِينَ أَنْ يُرِيَهُمُ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم آيَةً، فَأَرَاهُمُ انْشِقَاقَ الْقَمَرِ
1480.3636. Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг даврларида ой икки бўлакка бўлинди. Шунда Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Гувоҳ бўлинглар!» дедилар».
1480/3636 - عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ مَسْعُودٍ t قَالَ: انْشَقَّ الْقَمَرُ عَلَى عَهْدِ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم شِقَّتَيْنِ، فَقَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم: اشْهَدُوا.
1481.3642, 3643. Бизга Алий ибн Абдуллоҳ сўзлаб берди: «Бизга Суфён хабар берди: «Шабиб ибн Ғарқада бизга сўзлаб берди:
«Мен бир маҳалла кишиларининг Урвадан қуйидагича ривоят қилганини эшитдим: «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам унга бир қўй сотиб олиб келиш учун бир динор берибдилар. (Урва) унга иккита қўй сотиб олибди‑да, биттасини бир динорга сотиб, у зотга бир динор ва бир қўй олиб келибди. Шунда у зот унинг олди‑сотдисига барака тилаб, ҳаққига дуо қилибдилар. У тупроқ сотиб олса ҳам фойда кўрадиган бўлиб кетди».
Суфён айтади: «Ҳасан ибн Умора бу ҳадисни бизга ундан (Урвадан) келтириб, «Буни Шабибнинг ўзи Урвадан эшитган экан», деди. Кейин мен Шабибнинг олдига келган эдим, у деди: «Мен уни Урвадан эшитмаганман, бир маҳалла кишиларининг ундан ривоят қилаётганларини эшитганман. Лекин мен унинг шундай деяётганини эшитдим: «Мен Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «Отнинг қошёлларига то қиёматгача яхшилик боғлаб қўйилган», деяётганларини эшитганман». Мен унинг ҳовлисида етмишта от кўрдим».
Суфён айтади: «(Урва) у зот учун битта совлиқ сотиб олди. Қурбонлик бўлса керак».
1481/3642 - عَنْ عُرْوَةَ البَارِقِيِّ رَضِيَ الله عَنْه،ُ أَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم أَعْطَاهُ دِينَارًا يَشْتَرِي لَهُ بِهِ شَاةً، فَاشْتَرَى لَهُ بِهِ شَاتَيْنِ، فَبَاعَ إِحْدَاهُمَا بِدِينَارٍ، وَجَاءَهُ بِدِينَارٍ وَشَاةٍ، فَدَعَا لَهُ بِالْبَرَكَةِ فِي بَيْعِهِ، وَكَانَ لَوِ اشْتَرَى التُّرَابَ لَرَبِحَ فِيهِ.